Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus : sive biblioteca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica, omnium SS. Patrum, doctorum scriptorumque eccelesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocentii III tempora floruerunt ... [Series Latina, in qua prodeunt Patres, doctores scriptoresque Ecclesiae Latinae, a Tertulliano ad Innocentium III]"

See other formats 


N 


PATROLOGI^ 

CLRSUS  COMPLETUS 

SIVE 

BIBLIOTHECA  UNIVERSALIS,  INTEGRA,  UNIFORMIS,  COMMODA,  OECONOMICA, 

OMNira  SS.  PATRM ,  DOCTORM  SCRIPTORBMOUE 
ECCIESIASTKIORIIM 

qui  ab  ^vo  apostolico  ad  usque  innocentii  iii  tempora 

floruerunt; 

RECUSIO  CHRONOLOGICA  OMNIUM  QVM 

EXSTITERE  MONUMENTORUM  CATHOLIC^  TRADITIONIS  PER  DUODECIM 

PRIORA  ECCLESI^  S^CULA ; 

JUXTA  EDITIONES  ACCDRATISSIMAS,  INTER  SE  CUMQUE  NONNULLIS  CODICIBUS  MANUSCRIPTIS  COLLATAS,  PERQUAM 

DILIGENTER  CASTIGATA  ; 

DISSERTATIONIBUS,  COMMENTARllS  LECTIONIBDSQUE  VARIANTIBUS  CONTINENTER  ILLUSTRATA  ; 
OMNIBUS  OPERIBUS    NON   NISl    POST    AMPLISSIMAS   EDITIONES   QU^  TRIBUS    NOVISSIMIS  S^CULIS   DEBENTUR  ABSOHITAS» 

DETECTIS,  AUCTA; 
INOICIBUS  PARTICULARIBUS  ANALYTICIS,  SINGULOS  SIVE  TOMOS,  SIVE  AUCTORES  ALICUJUS  MOMENTI 

SUBSEQUENTIBUS,  DONATA  ;  » 

CAPITOLIS  ISTRA  IPSUM  TEXTUM  RITE  DISPOSITIS,   NECNON  ET.TITULIS    SINGULARUM  PAGINARUM  MARGINEM  SUPERIOREM 
DISTINGUENTIBUS  SUBJECTAMQUE  MATERIAM    SIGNIFICANTIBUS,  ADORNATA ; 

OPERIBUS  CUM  DUBIIS  TUM  APOCRYPHIS,  ALIQUA  VERO  AUCTORITATE  IN  ORDINE  AD  TRADITIONEM 
ECCLESIASTICAM  POLLENTIBUS,  AMPLIFICATA  ; 

DUOBUS  INDICIBUS  GENEBALIBUS    LOCUPLETATA  ;  ALTEBO  SCILICET  RERUM,  QUO  CONSULTO,  QUIDQUID 
UNUSQUISQUE   PATHUM    IN   QUODLIBET    TIIEMA    SCRIPSEBIT    UNO    INTUITU  CONSPICIATUR ;  ALTERO 

SCRlPTUUiE  f^ACKiE  ,  ex  quo  lectori  comperire  sit  orvium  quinam  patres  et  in 

QUIBUS  OPERUM  SUOUUM  LOCIS  SINGULOS  SINGULORUM  LIBRORUH  SCBlPTURyE 
TEXTUS  COMMENTATl  SINT. 

EDITIO  ACCCRATISSIMA,  CETERISQUE  OMNIEUS  FACILE  ANTEPONENDA,  Sl  PEBPENDANTIR  :  CHARACTERUM  NITIDITAS, 

CHART,*;    QUALITAS,  INTEGRITAS  TEXTUS,    PERFECTIO  CORRECTIONIS,    OPERUM    RECUSORUM    TUM   VARIETAS 

TUM  NUMERUS,    FORMA   \OLUMINUM   PERQUAM  COMMODA   SIBIQUE  IN  TOTO  OPERIS   DECURSU    CONSTANTER 

SIMILIS,  PRETII  EXIGUITAS,  PR^ISERTIMQUE  ISTA  COLLECTIO,  UNA,  HETHODICA  ET  CURONOLOGICA, 

SEXCENTORUM    FRAGMENTORUM   OPUSCULORUMQUE  HACTENUS  HIC   ILLIC  SPARSORUM  ,  PRIMUM 

AUTEM    IN    NOSTRA    BIBLIOTHECA ,    EX   OPERIBUS    AD    OMNES    jETATES  ,    LOCOS,  LINGUAS 

FORMASQUE  PERTINENTIBUS,  COADUNATORUM. 

SERIES  PRIMA, 

IN  QUA  PRODEUNT  PATRES,  DOCTORES  SCRIPTORESQUE  ECCLESI^E  lAimM 
A  TERTULLIANO  AD  GREGORIUM  MAGNUM. 

ACCURANTE  J.-P.   MIGNE,  CUl'$mm   ^Otn^lCtOntttt  IN  SINGULOS  SCIENTIi^ 
ECCLESIASTICiE  RAMOS,  EDITORE. 


PATROLOGLE  TOMUS  IV.  —  S.  CYPRIANI  TOMUS  UNICUS, 


PARISIIS,  EXCUDEBAT  SIROU, 

Ifi  TIA  DICTA  D'AMBOISE,  PRES  LA  BARRIERE  D'ENFER, 

OU    PETIT-MONTROUGE. 

18W. 


Swenrsalo-,  aii  Pplil-Monlronpc,  de  rimprimprto  dc  Sirou . 
rup  des  Noyprs,  :S7,  ,1  Paris. 


SAITI  THASCII  (IICIIII 

CYPRIANI 

EPISCOPl  CARTHAGINENSIS  ET  MARTYRIS 

OPERAOMNIA, 


AD  INTEGRAM  STEPHANI  BALUZII  EDITIONEM  EXPRESSA , 

ET  PR^CIPUIS  FELLI,  PAMELII,  RIGALTII  LECTIONIBUS  ET  NOTIS  INSTRUCTA, 

VARIISQUE  AUCTA  OPUSCULIS  DUBIIS , 

AUT  NOVISSIME  TROMBELLII  ET  MINGARELLI,  DURANDI  ET 

MARTENII  CURA  EDITIS. 

NEC  NON  ET  ACCEDUNT  IN  QUOSDAM  LIBROS  TUM  RECENTES  JOSEPHl  MARTINI 

ROUTHII  NOT^,  TUM  D.  NiCOLAI  LE  NOURRY  DISSERTATIO. 


»hSiCH«' 


TOMUS  UNICUS. 


PARISIIS 

EXCUDEBAT  SIROU, 
IN    VIA  niCTA  DAMBOISE,  PRfeS  LA  BARRll.RK  DT.NFER, 

OU   PETIT-MONTROUGE. 
18W. 


ELENCHUS  RERUM 
QU^  IN  HOC  VOLUMINE  CONTIIVENTUR. 


PRjEFATIO  IN   EnlTIONEM    BAinZIANAM.  —  VITA   S.    CYPRIANI    E\    EJU9    SCRIPTIS   EXPRESSA. 
ORDO   RERUM    IJi   HAC    KT   C«TERIS    EDITIONIBUS    COLLATUS. 

S.  TIIASCn  C^CILH  CYPIUANI  OPERLM 
PARS  PRLMA.  —  EPISTOLiE. 


EpISTOL.C  I   LXXXIII. 
EpISTOL*  SIIBLEST,«  FIDEI  111. 

Liber  de  nabiln  Yirgiiiis. 

Liber  de  Lapsis. 

Libcr  de  Lnitaie  Ecclesi*. 

Ad  Demelrianum. 

Deiiloloriini  Yaiiitaie. 

De  Morialiiaie. 

De  Opere  ei  Eleemosynis. 


PARS  ll.-OPUSCULA, 


De  Biino  Palieiilia!. 

De  Zelo  el  Livore. 

Ad  Fortunaliini,   de  Exhorlalione   Mar- 

lyrii. 
Ad  Qiiiiiiiiim,  Teslimoniorum  conlra  Ju- 

daeoi  libri  iu. 


APPENDICES. 


App.  I. 

fOPUSClILA 
DUBIA. 


Dc  Disciplina  et  bono  puiliciti*. 
Exhoriatio  ad  poeniieniiaiii. 
{LibeUus  itte  novissime   Bonoma   editu», 
serius  enixa  opera  repcrtus ,  ad  culcem 
appendicHin  reponendm  (uit.) 
App.  II.    Liber  deAlealorilms. 
OPUSci.LA   De  Singularitaie  clericoruin. 
suppOilTA.  Dc  XII  .Vbusionibus  sxculi. 
De  duplici  Mariyrio. 
Oratio  Cypriani  Anliochcni  pro  inariyri- 

bus. 
Ejiisdcm  oratio  qiiani  sub  die  passioiiis 

suxdixil. 
Dc  inoniibus  Sina  et  Sion,  adversus  Ju- 

d.TBOS. 

Tractatus  advcrsus  Judxos  qui  insecuti 


sunl  Dominum  noslrum  Jesum  Chri« 

smm,  iiicerio  aiictore. 
Coena,  Cypriaiio  falso  adscripta. 
De  rcvelatione    capiiis    bcati  Johannis 

Baptist.Y!  tractatus. 
De  Pasclia  computus. 
App.  III.    Dissertatio  de  Cypriani  libris  ad  Deme- 

trianuinctdeIdi)lorum  vaiiitaie,auctore 

D.  Nic.  Le  Noiirry,  nionaclio  0.  S.  B. 
Carinen  ad  Fclicein,  e  veteruin  scriptor. 

el  monumciit.   ainpl.  Collect.  D.    Ed. 

Marteiiii,  inoii.  cjiisd.  ord. 
App.  IV.   OxoniensiscditioiiisselectajinCyprianum 

nota;. 
Selectse  Jos.  Mart.  Roulliii  in  quosdain 

Cypriani  iibros  iiota;. 


SIGLIORUM  EXPLIGATIO. 

Qiij  plura  de  singulis  istis  sigliit,  de  varia  codicum  librorumve  indole,  origine  ac  forluna  voluerit,  retro  abeal ,  si 
vacat,  ad  prcefalionem  tertio  tomo  inscriplam,  singula  nimirum  sive  manuscripta,  sive  typis  expressa ,  quanlum 
licuit,  seduio  descripta  eo  loci  reperlurus. 


Ar.  Cod.  Bibl.  Arundelianse. 

Becc.  Cod.  Beccciisis. 

Ben.  Codices  Beneventani. 

Bod.  Codd.  Bodlclani. 

Cant.  Cod.  Caiiiabrigiensis. 

Carn.  Cod.  Carnoteiisis. 

Cellar.  Cellarii  nnte. 

Colb.  Codd.  Colbeitini. 

Comp.  Cod.  Coinpondiensis. 

Corb.  Codd.  Corbeienses. 

Coti.  Cod.  liibl.  Coiioniana;. 

X>rHr.  Cod.  Driirianus. 

EboT.  Cod.  Eboraceiisis. 

Kr.  Ed.  Erasmii. 

Fab.  Cod.  Mcol.  Fabri. 

Ftor.  Cod.  Floriacensis. 

Fou.  Cod.  S.  Mauri  Fossatcnsis. 

Fux.  Cod.  Collegii  Fnxensis. 

Culd.  Edil.  Li|)siensis  Goldliorni. 

Coul.  Editio  Gfnilarlii. 

Grat.  Cod.  Gratianopolitamis. 

Crav.  Edil.  Gravio  adscripta. 

Gron.  Correct.  Grnnovii. 

Jnnom.  Edilio  innominata. 

Lam.  Cod.  Lamonianus. 

I.amb.  Cod.  Bibl.  L.iinbctban.'». 

Lfit.  Correctioiies  Latini  Latinii. 

Lmc.  Cod.  Collegii  Lincolniensis. 
Lindii.      Ed.  Lindncri. 


Lips.  Edit.  Lipsieiisis. 

Lond.  Cod.  Londinciisis. 

Han.  Edil.  Maimiii. 

Heerm.  Cod.  Bibl.  Mcermanii. 

Met.  Cod.  S.  Arnulplii  Melensis. 

Mich.  Cod.  S.  Michaelis  in  periculo  maris. 

Mor.  Ed.  Morelli. 

Ms.  Retj.  Cod.  Bibliotli.  Regis. 

NC.  Cod.  Novi  Collegii  Oxoniensis. 

Oxon.  Edit.  Oxoniensis. 

Pam.  Edit.  Pamelii. 

Paiis.  Edit.  Parisiensis  1666. 

Pemb.  Cod.  Bibl.  Pembrochianae. 

Pilk.  Codd.  Pithoeani. 

liemb.  Editio  Rembolt. 

hein.  Codd.  Remigiani. 

Rig.  Editio  Rigaliii. 

Routh.  Routiiii  notx,  lectiones. 

Sar,  Cod.  Sarisburicnsis. 

Seg.  Cod.  Seguieranus. 

Spir.  Edit.  Spirensis. 

Teu).  Codd.  Tewerani. 

TAu.  Codd.  Thuani. 

Vat.  Codd.  Yaticani. 

Ver.  Cod.  Yeronensis. 

Vici.  Cod.  S.  Yicloris  Paris. 

Voss.  Codd.  Yossii. 

^Veis.  Cod.  Welsmonasteriensis. 


es 


^vxi^ii^i 


IN  QUA,  POST  ENUMBRATAS  SANGTI  CYPRIANI  OPERUM  EDITIONES, 
DE  S.  MARTYRIS  DOCTRINA  PLURIBUS  DISSERITUR. 
AUCTORE  D.  PRUDENTIO  MARAN,  0.  S.  B. 


I 


Ad  licinc  prafalionem  flggredienli  nec  S.  Cypri.ini  laudes  perscqui  necessarium  vidctur,  nec  Buluzii  labo- 
rem  conimcndare.  Conspirans  omnium  in  Cypriani  adniiralione  consensus,  favoris  aucupia  non  de^idcrai  : 
edilori  siiffragalur  erudiiionis  fama  el  plurima  in  anliquisscripioriljuscdeiidiset  cmendaMdisindiislria.  Miilia 
quidcm  cxsiant  Baluzii  lai)oriim  nioiiumcnla,  ncccuiquaiu  ferc  coiiccdil,  qui  rcm  litlerariam  auctius  dilave- 
rit;  scd,  pra.'tcrquam  quod  ad  luic  exlrciiium  opus  longo  usuexcrcitaius  acccssit,  numquam  alias  vidctiirope- 
ra;  ct  labori  minus  pcpeicisse  in  vcluslis  codicibus  iindiqiie  comportandis  et  evolvciidis.  Jussus  Iiac  urbe  abs- 
cedcre  aiino  1710,  consilium  cdendi  Cypriaiii  non  abjecii,  nec  iiitermisit  laborem,  qucm  tameii,  rediix  sub  ti- 
iicm  aiiiii  171.3,  novo  conalii  repeliit,  ac  tandem  lypis  coepit  mandare  anno  1717.  Jam  prclum  abboivcrat  ge- 
nuina  Cypriani  opcra  ac  iuaximam  parlem  Baluzii  annolalionum,  ciim  eum  utilitcr  laborantem  vila  dcfccit  dic 
28  mensis  Julii,  anno  .xlatis  88,  Cliristi  1718.  Morluo  Baluzio,  non  sine  lilteralorum  oninium  desiderio,  nova; 
Iiiijus  ediiionis  opus  diu  interruptum  pependit,  sed,  aiino  1724,  rev.  admodum  pater  domnus  Dioiiysius  dc 
Sainlc  Martlic,  supcrior  gcneralis  congrcgalionis  Sancti-Mauri,  pluribus  rogante  typographia;  regisc  prafcclo, 
rcm  uni  ex  suis  commisil,  qui  libcnter  oiieri  successit,  et  ab  alio  adjutus  telama  doctissiiiio  viro  nonduin  ab- 
solutam  perlexere  conatus  est,  cum  iis  cdendis  et  emendandis  quoe  Baluzius  inlacia  reliqucrat,  luin  vero,  ut 
in  pluribus  aliis  Pairibus  pcrcommode  faclum  csl,  uberius  de  rebus  gestis  Cypriani  deque  illiiis  doctrina  dissc- 
rendo.  Ut  proniissis  saiisfial,  nonnulla;  S.  Martyris  sententiai  iii  liac  pr.^efaiione,  quain  vila  Cypriani  proximc 
sequetur  ,  a;quis  ponderibus  examinaiidaj  sunt  :  scd  anlea  variae  illius  operuin  edilioiies  reccnscnd;c  vi- 
dentur. 

Vari^eoperumCypriani  edilioncs  quac  in  ipsis  typograpliix  incunabulis  adornatoc  ac  poslea  pluribus  in  lo- 
cis  repeiiia;  suni,  quania  fuerint  hiijus  scriptorislcgendi  studia  declarant.  Tres  anliquissinKic  meinoranlur  : 
Roraana,  au.  Ii71,  perConradum  Svveinlieim  et  Arnoldum  Pannariz;  Veneta,  an.  1171 ,  pcr  Viiidcliiium  Spi- 
renseni ;  tiim  qua;  diciiur  i/moiiiiiiato,  quia  ncc  urbis  nec  typograplii  nomen  adscriptum.  Tcslatur  cditor  Oxo- 
nicnsis  u$um  seesse  tribus  editionlbus  :  i  Ad  manuni  habui,  >  inquit,  <  ediiiones  vetusiissimas,  Spirenscin 
anni  li71;  innominalam,ciiinccpati'ianeca:tas  afflgitur^nec  non  illain  Ileniboldi  nnnil512.>  Scdtaineii  editiu 
illa  quae  Spirensis  vulgo  dicitur,  non  Spira;,  scd  Venetiis  exeusa,  ut  jain  observarunl  eruditorum  nonnulli;  ct 
eorum  errori,  qui  illam  Spirx  aitribuuiit,  locuin  dedit  nomen  Vindeliui  Spirensis,  a  quo  perfecta  fuit  amio 
1471.  Nam  Joanncs  Spirensis  mortuus  est  Venetiis  anno  1470,  ejusque  officio  et  laborihus  iii  cadem  urbe 
successit  frater  Vindeliiius,  cui  proindedebetur  h^c  editio.  Id  patet  ex  his  versibus,  qui  ad  calcem  ediiionis 
librorumrfe  Civilate  Deiabeodem  Vindelino  adornatai  leguntur  : 

•  Qui  dociiit  Venetos  exscribi  posse  Joannes 

Mense  fere  trino  centena  voliimina  Plini,  • 

Et  totidem  magni  Ciceronis  Spira  libellos, 

Cocperat  Aurelii;  subita  sed  morte  pcremptus 

Non  potult  cocptum  Venetis  Dnire  laborem. 

Vindelinus  adest  ejusdem  frater  et  arte 

Non  miuor;  Hadriacaque  morabitur  urbe. 

M.  CCCC.   LXS. 

Ex  his  maxime  dubium  videtur  quod  ait ,  post  nonniilios  alios,  eruditus  auctor  Aimfl/Mim  Typograpli.  loni.  i 
Vindclinum  in  Germaniam  abiissc  et  anno  1571  Bartholdi  opera  ibi  edidisse.  Reccnsei  idem  scriptor  libros  a 
Vindcliiio  Veneliis  ann.  1S7-2  et  1577  edilos. 

Prodiit  Parisiis,  anno  1512,  alia  cditio  operum  Cypriani  ex  lypograpbia  Bertoldi  Rembolti  et  Joanuis  Wa- 
lciloes.  .\cccsserunt  in  hac  cditionc  Cardimlia  ClirisU  Opera,  Exposiiio  in  sijmbolim  Apostolorim  et  Passio 
S.  Cypriani;  libro  sivc  epistola  deAleatoribus,  ct  aliis  nonnullis  qusc  ad  Robcrtum  Forlunatum  missa  fucrant , 

S.   CVPRIAM.  IV.  1 


^,  PR^FATIO,  12 

in  aliuil  tcnipus  rcjeclis.  Is  enini  Roberlus  Forlunaius  provinciara  recognosccndorum  Cypriani  opcrum  susce. 
pit ;  vel  poliiis,  ut  ipse  tcslatur  in  episiola  nuncupaloria  ad  Ruricium  Blesenscm,  virum  scnaiorium,  eo  aut 
lect'ionil)us  aut  rcbus  familiaribus  occupalo,  Giiillolmus  P«lotus  I  opus  insigne  rclegil,  cmaculavit  ,  ct  anno- 
lationibus  quibusdam  non  negligcndis,  hjcorumquc  Bibliac  ct  aliornm  cilotionibu?,  vcl.  ul  aiunt,  quotaiionibus 
ad  marginem  pcrpulclire  mulloque  cum  laborc  donavit :  i  post  epistolam  nimcupatoriam,  alia  ab  codcm  For- 
lunalo  apposiia  esi.qufcUc  uliliiate  librorumCypriani,  ac  dcejuscloqueniia  pcrlractat,  cum  hac  inscriptione  : 
C.  DE  P.  Jacobo  GnASOi.\mo,  civi  Veneto,  salitem  DiciT..Ca!lerum,  lixc  cdilio  satisaccuraia  esl,  ac  in  multis, 
qu  X  pcrperam  in  scqucniibus  cditionibus  miilaia  fucrant,  cum  codicibus  inss.  coiisentit.  Dicit  Erasmus  usiim 
sccsse  «prxsidio  lriumcdilioniim,Uoman!C,q«a  niliil  vidi,»  inquit,  «  dcpravaiius,  ciianienhaccalicubi  profuil; 
cujusdam  altcrius,  cujus  litulus  excidil,  ct  Badianae.  >  Ediiio  illa,  quam  Erasmus  celebcrrimo  Badio  allribuit , 
cadcm  videlur  c&se  ac  Rembolti ;  observat  cnim  Erasmus  librum  rf«  cnrrfiHfl/ifcus  C/irisii  operibus  t  in  cditio- 
nc  Badiana  scparatum  liaberi  a  reliquo  voluminc :  i  id  qiiod  vidcrc  est  in  RemboUi  ediiione,qua  jam  absolula 
lioc  opussepanilim  additum  fuil.  Alia  cditio,  ciijus  titulus  cxciderat ,  forle  cadcm  fuit  ac  innomiiiala.  Quod 
spectat  ad  Ronianam,  icsiatur  Fridcricus  Rlicinariususum  sc  cpse  «  anibabus  illis  ex  inclytnc  reipublic:c  No- 
ribergensis  bibliothcca  benevolenlissime  communicatis  operiim  Cypriani  ediiionibus,  anno  jam  tum  m.  cccc. 
Lxxi,  anle  lypographica  vix  adulia  publici  juris  faclis,  Romana,  haud  dubie  divcrsa  ab  illa  qua  Henr.  Gn- 
vius  in  cdil.  Colon.  anno  1544,  praitcr  Badianam  quamdam  ei  aliam,  iisum  se  es<e  ,  niliil  aiilem  depravatius 
vidisse  scribit,  el  Spirensi.  cujusariifcx  Vindelinus  quidam  laudatur.  >  Graviiim  cum  Erasmo  confundit  Rci- 
narlus;  nec  cuiquam  facile  probabitRomanam  editioiicm  anni  1171,  qua  usum  se  esse  dicii,  divcrsam  csse 
ab  ea  quam  Erasmus  coqimcmorat. 

Erasmus,  qui  lot  sanctorum  Patrum  ediiionibus  prxciarc  de  rc  ccclesiastica  et  liltcraria  mcritus  esl,  siiam 
in  Cypriano  operara  non  passus  estdesidcrari.  Prodiit,  co  accuraute,  Cyprianusan.  1520,  Basilea;,  fol.  ex  of- 
ficina  Frobeniana,sed  multo  quam  in  superiorihus  editionibus  locuplclior.  Primus  cnim  in  luccm  edidit  Eras- 
nius  litleras  de  hxreiicis  haptizandis  nrf  jjHiiiliiin,  nrf  Jiibaianum  et  ad  Pompeimn,  lib.  terlium  Teslimoniorim  , 
acsententias  episcoporum  in  concilio  Cartbaginensi  tertio  :  cjusdem  diligcnti:e  dcbcntur  ires  trAclatiis,  rfe 
Laude  Harlyrii,  de  Disciptina  et  Bono  Pudicitim,  ct  nrf  Novalianum  hajrelicum,  quns  ct  si  Cypriano  abjiidicant 
pleriqiie  critici,  nemo  tamen  antiquissimos  et  Cypriano  dignos  ncgavcrit.  Ilis  adjuncia;  fueruni  dua;  oraliones 
Cypriano  afficta:.  SensilErasmiis,  vir  emunctai  naris,  ha;c  opera  non  esse  Cypriani ;  sed,  qiiod  saiis  mirar' 
non  possum,  aliud  opus,  cujus  aucior  Diocletiani  et  belli  adversusTurcas  mcminii,  inlcr  cerlissimos  Cypriani 
foetus  ascribit;  tibrura  dico  de  Duplici  Martyrio  ad  Fortunatum  ;  quo  invenlo  visns  est  sibi,  si  ci  crcdimus,  ma- 
gnura  quemdam  thesaurum  invenisse :  «  Hunc  in  vetustissima,  i  inquit,  «  hibliotbcca  repertum  adjecimus  ;  uii- 
nam  cl  liceal  cjelcra  hujus  viri  salutifera  scripta  pervestigare !  i  Sed  hiijus  libri  arlificcm  esse  Erasmum,  ac 
ingeniisui  opus  Cypriano  subdidisse  proniiniiat  Henricus  Gravius,  cui  videtur  liac  in  re  P;inielius  .■'.sseniiri. 
Cerlc  liactenus  nec  bibliotheca,  ex  qiia  hiinc  librum  criiit  Erasmus,  cognita  cuiquam  fuit ;  nec  codcx  quo  sc 
usum  csse  indicat,  ciijusquam  in  mauus  pcrveiiit.  Et  res  et  verba  stylum  Erasmi  redolcnt ;  ei,  quod  siispicio- 
ncra  auget,  nonnulla  Scriptura;  testiraonia,  ut  obscrvat  Pamelins,  ita  prorsus  in  hoc  iibro,  nt  in  aliis  Erasml 
cUicubrationibus  reddiiniur.  Haecediliosiipe  repelita  variis  in  locis,  ut  Basilc:e  apud  eiimdom  Frobcniuin  anno 
l."ii;>,  iriaS,  fo!.,  addit  Fabricins  li)iO,  fol.,  ut  Culonioe  1525,  15ii ;  ut  Liigduni  15-28,  1557,  1514,  1551,  P.i- 
risiis  15 il.  Sed  de  his  rebus  tam  pnrum  convenit  inler  cos  qiii  scriptores  ccclesiaslicos  recensuere,  aiit  libro- 
riim  lexuerecatalogos,  nihil  utcertoslatucre  possii,  nisi  qui  hasomneseditionesoculissuis  videril,  qnodmilii 
faieor  usu  nnn  venissc.  Inter  has  autera  cdiliones  insignis  illa  est  ac  proccipuc  mcmoranda,  quam  Hcnricus 
Graviiis  doclissimiis  Dominicanusanno  15li  Colonia;  dicitur  accurassc  ;  sed  mouet  Baluzius  in  noiis  (p.  281) 
lutnc  cditioncm  non  ab  ipsoGravio  adomaiam  fuissc,  scd  ab  alio,  qui  usus  eslqiiodara  cxemplari  edito,  Gra- 
vii  partim  conjecluras,  parlim  cxcodice  mss.  variasjectioncs  ad  marginem  conlinente.  Recenset  Falmcins 
cdiliones  Cypriani  operum  Colonia!  anno  1520,  apud  Henriciim  Alopecium  ;  Ycnetiis  aiino  15i7,Anlucrpiaj 
anno  1511  :  addcrc  potiiisset  1512,  apud  Joannem  Crinitum.  Tlioma;  Jamcsii  Cyprianum  redivivum  Londini, 
IGOO,  numerat  idcm  Fabricius,  qui  et  de  liis  rebus  et  dc  iis  a  quibus  Cyprianus  vernaculis  linguis  illiistraius  , 
niii  nonnulla  illius  opera  separatim  ediia  sunt,consuli  potcsi. 

Quidquid  ex  Cypriani  opcribus  adliuc  in  bibliothecis  laiebai,  id  Paulus  lHanutius  et  Guillelmiis  Moreliuslam 
arcurale  collegeruni,ut  niliil  posteos  reperlum  fucrit  qnod  Cypri.auo  posset  adscribi  :  P:'uli  Manmii  opera 
liicem  vidcrunl  liber  rfa  .S/jccmcu/is  et  Epistoltc  in  ordine  Pamelii.  5,17,19,23,20,27,29,50,58,09,60,78,80, 
82,83.  Adhibiti  sunt  cndices  velusiissimi  ad  haiic  cdilionem,  qiix  Rom.x  prodiit  apud  Paulum  Manulium  .mno 
i:iC3.  Nuncupata  estS.  Carolo  Borromco  qui,  ut  ibidcm  teslalur  M;inulius,  toius  in  cam  curam  incubuerat  , 
«  iitommaCyprianiscripta,  mcudisantea  deformata,  invelcrein  illam  iniegrilalem  ac  specicm,  acccrsito  eiiam 
Vcrona  mir»!  vetustatis  cxeiuplari,  acciiraia  docloriim  virornm  industriaresiiliierenlur.  >  Transtulit  Morcliiis 
in  suam  cdiiioncm  quxcumque  Paulus  Manuliiisc  tenebris  cruerat;  bisqiie  addidil  epistolas  Firmiliani  ad  Cy- 
prianum,  Cclcrini  ad  Lucianum  ctLuciani  respotisionem,  cpistolam  Cclsi  ad  Vigilium,  libros  de  Ateatoribus 
ndversutJnda-osqminsccni  siinl  airistum ,  de  ditodecim  Abusionibus  swcuti,  Coenam  C.ypriani,  ct  carmina  S. 
Mariyri  adscripla.  Piodiii  cdiiioanno  15Ci  ;  sed,  antequam  absolula  essct,  immorluus  cst  huic  labori  doc- 


15  PR^FATIO.  U 

lissimiis  lypogrnplius,  dc  rccodesiaslica  cl  liltcraria  opiime  iiieiiliis.  Niinciipalorlam  epistnlnm  Carolo  IX 
iiiscripsil  Adrianiis  Turiicbiis.  In  oa  regcm  clirislianissimiim  preciliir  iit  liltcros  ct  nxorcin  Morelii,  qiios  illo 
iiinpcs  reliqiicral,  jjcnelicicnlia  sna  jiivet,  alii|iiidqiie  clargiatiir  ad  :vs  alieniiin,  sliidio  de  repiiliiica  hencinc- 
rciidi  conlraciiim,  lucndiim  atqiic  dissnlvendnm,  ac  annua  Morclio  ab  Henrico  rcgc  constilufa,  sed  quibns  per- 
friii  leinporum  iniqiiiiasac  Krarii  angusti;e  non  pcrmiserant,  iiberaliter  resiilui  JHbeai  aiqiie  persolvi. 

Cyprianum  non  aiixit  Pamelius,  scd  pluribiis  loris  ope  codicum  mss.  cmcndavit,  novo  Epislolarum  ct 
ali'iruni  operum  ordiiic,  eniditis  nolis,  vil.i  cx  ipsiiis  opcribus  collecla,  indicibiis  copiosis  i!lnsiravii.  Aii- 
(eqiiam  Manutii  ci  Morclii  editioiies  prodirent,  jam  Pamcliiis  staliicrat  hiinc  laborem  suscipeie;  sed  cjus 
consiiium  inlcrpcllarunl  studia  ilieologica  ac  profectio  in  Gallias.  At  ubi  vidit  duas  illas  editiones ,  sperans 
se  illaruni  et  aliarum  veluslioriim  ct  codicum  mss.  prsesidio  aliqiiid  accuraiius  et  suis  numoris  absolutius 
clal)orarc  pos.se,  tanlo  animi  ardore  in  opus  incnbuit,  iit  omnia  typis  matiira  cssent  anno  iriGG;  scd  Bel- 
gici  motusmoramatlulerunt.  Prodiit  landem  ba;c  editio  Anluerpise  anno  l.^GS;  ibidem  repeliia  est  anno 
1589,  Coloni;B  1G17,  Parisiis  anleni  157i,  1005,  ICIG,  IGii.  Addit  bibliotlicca  Barberina  Paris.  1G07  ct 
1C.52,  FabricinsParis.  1C33,  ct  Colon.  1617,  1052;  sed  linee,  iit  jam  dixi,  non  valde  cerla.  In  calalogo  libro- 
rum  bibliotbeca!  LiigdiiniBalavorum  reccnsetur  cdilio  Coloii.  Agrip.  1573.  Anievenil  Pamclius  Joanneiu 
Jlarrisium  Anglum,  Tlioma!  Moro  qnondam  a  secretis,  qui  idem  consiliiim  inlcndcbat  cdendorum  Cypriani 
operum.  Is  libenter  Pamelium  juvit  variis  sui  cxemplaris  lcctionibus ;  operam  eidem  navarunt  Joannes 
Clemcns,  niedicus,  eliam  Angliis,  necnon  Antoiiius  et  Valeriiis  Caiicbii ,  jiireconsulii  Ultrajectini  fratres, 
communicatis  pairis  sui  castigationibus  et  conjecturis.  H;ec  discimns  ex  Pamelio  in  epistola  nuncupatoria, 
qux  inscnpta  est  Yiglio  Zuicbemo  Frisio,  S.  Bavonis  apud  Gandavcnses  preposito. 

Siinon  Goiilaiiins  edidit  Genevir,  anno  1593,  opera  Cypriani,  ordinem  Panielii  ct  contextuin  sccufn^,  scd 
de  suo  addens  loiigas  et  opcrosas  ad  lcgendum  observationes,  qiiibiis  Pamclium  rofcllerc  ct  S.  Cyprianuut 
calvinistam  facere  conalus  esl.  Prodiit  Parisiis,  anno  16i8,  editio  Uigalfii,  aucla  libro  de  Rebaplismnte,  quam 
sccuia  est  in  eiidem  urbe,  an.  1666,  editio  Priorii  ciim  notis  Rigaltii  ct  aliornm,  adjuncfis  Cypriano  scriptis 
Minucii  Felicis,  Arnobii ,  Ccimmodiani,  necnon  Julii  Firmici  de  Errore  profanari(ni  HeVufwnum.  Nova  edilit) 
epistolanim  Cypriani ,  prxtermissis  aliis  pertraciationibus  ,  prodiit  anno  1681;  ciijiis  titiilus  sic  habct : 
f  S.  Caecilii  Cypriani,  Carihagiiiensis  cpiscopi  ac  landein  marfyris,  ac  aliorum  qiioriimdam  ad  ipsum  vel 
insimili  causa  scriptx  cpistola)  lxxsiii,  ordine  Pameliano  locata?,  ex  editione  Goiilartiana  in  sectiones 
divisfe,  et  enm  S.  Angnstini  ad  Cypri;mi  argumcnla  dc  baptismo  liDereticoriim  responsinnibus  suo  loco  sub- 
jnnctis,  variis  etiam  Pamelii,  Rigaliii  alionimquc  lectionibus  ct  conjectiiris,  nt  ct  Gratiani  in  decreto  Lom- 
bardi  in  libris  Senteniianim,  ac  Tliom;i!  Aquinatis  iii  Siimma  fhcologiic,  allcgaiionibus  in  margine  notatis, 
et  aliquot  deniijue  utilibus  indicibus  seorsum  edita;,  siiidio  Friedcrici  Ucinliarli  theol.  in  iiniversit. 
Altdorflna  P.  P.  ei  ecclcsia:  ibid.  ministri.  Altdorfi  typis  et  impensis  Ilciirici  Meyeri,  universitalis 
lypograplii.  » 

Proximc  secula  est,  anno  1682,  Oxonlensis  editio  e  theatro  Seldoniano,  ciim  codicibns  mss.  collala,  notis 
Pamclii,  Rigaltii  ac  ipsius  etiam  ediioris  illustrata,  pliiribiis  aucta  pertraciationibus  Arnoldi  Bona;-Vallis 
abbatis,  Cypriani  Antiocbeni  Conressione,  et  antiquo  paschali  coinputo.  In  bac  adornanda  cditione  duoruni 
protestantium  episcoporum  enituif  industria,  Joannis  Felli,  Oxonieiisis  rpiscopi,  ct  Joannis  Pearsoiiii  Ces- 
triensis;  qnornm  primus  editionis  siimmain  in  sc  susccpit ,  aller  annalcs  Cyprianicos,  qui  sancii  Martyris 
operibus  praifiguntnr,  non  sine  ninlta  eruditionis  laude  elucnbravit.  H;cc  cditio  reciisa  est  Brema;  anno 
1690,  Amslelodami  1699. Ila  Fabricins;  sed  aliter  visum  CasimiroOndins,  qui  trcs  editiones  commemorat 
post  primam  Oxoiiicnsem. 

Nec  tot  Cypriani  operum  editiones,  nec  honorifica  non  paucorum  hominnm  de  novissima  Oxoniensi  judici.i 
Baluzium  dcterruerunt,  quominus  novam  suscipcret.  Nam,  cum  videret  singulis  ediiionibus  sua  inesse  vitia 
dum  aul  vHiosi  codiccs  mss.  adliibentiir,  aut  snperiores  editiones,  ubi  opiis  non  erat,  emendantiir,  iibi  opiis 
crat,  incastigata;  rclinqnuntur,  non  desperavit  S.  Martyris  confcxtum  sic  emcndari  posse,  nf  purus  et  inia- 
ininaliis  tandem  aliquando  prodiret.  In  lioc  pofissirnum  pcnso  elaboraiidiim  sibi  esse  intelligcns,  prxter 
codicesmss.  qui  Painclio,  Rigaltioct  Anglis  usiii  fiicrani,  alios  circitcr  trigiiila  in  svibsidium  sibi  adhibuit. 
Ilorum  notitiam  infra  subjiciam ,  qiialem  ex  Baluzii  notis  colligcre  licuit :  nam,  ciim  varias  lectioncs  vir 
crudiius,  ecodicibns  inss.  excerptas,  in  cxeniplaribus  cdifis  inseruissef,  distracla  siml  ha^c  cxeniplaria  ciiiii 
aliis  bibliolhecE  BaUizianx  libris,  neque  ex  illis  nisi  perpaiica  reperire  poliii.  .\ddidit  eiiam  B;iluziiis  obser- 
vationes  elnotas,  in  quibus  plerumqiie  rationem  corumreddil,  qu;c  in  contoxiu  immulanda  jiidicaverat 
intcrdurn  cliam,  ut  abiindabat  cruditione,  in  antiqnis  rebiis  illnsfrandis  siyluin  cxaciiit.  Periniqne  facercm 
si,  cum  illius  clucnbralio  prxier  paucissimas  paginas  ipso  aclbiic  viventc  cxeusa  fiieril,  cx  dcbiia  illius 
labori  laude  aliqnid  in  me  dcrivarcm;  quin  etiam  cuin  niibi  illiiis  notas  cxpendere,  et  ciim  ipso  S.  Cypriani 
contextii  confeiidere  pertcmpasnon  licucrif,  judiciiiin  nicmn  non  intcrponain,  sed  publico  asseniiar.  Nuii 
lamen  dissimularc  possim  me  sa!pe  animadvenisse  contextum  Cypriani,  ut  ab  homine  doctissimo  in  tanta 
codicum  inss.  copia  ficri  par  crai,  pcrcommnde  emcndari. 

tiuodsiietfat  ad  o,eiaCypri;ino  adsciiiiia,  jam  boiia  lars   lypis   m:'ndala  Iiicrnt,  cum  Baluziuni    nobis 


15  rn^FATIO.  16 

inorsabstiilil.  Pr.Tlw  ircs  ilhiS  pcrlraclalioncs,  de  Speciacnlis,  de  Luiide  Murlijtii,  cl  de  ncbajiiismate,  qiia? 
Jl:ihuiuscmugcnuiiiisCy(iriani  operihiis  conJMiixit,  ahsohiii  cr.int  lihri  de  Jiono  Pudkiiin;,  de  Menloribns, 
ad  NovalianumllarclicuiH,  de  Moiitibus  Siiia  ct  Sion,  diiai  Oialioncs  C\ \m:\no  afficl;r,  traclntiis  Ariioldi, 
l)ona:-Vallisal)balis,  de  novissimis  Verbis  /)o»ii)ii  iii  fruce,  ejusilein  liher  de  cardinatibus  Clirisli  Opeiibiis , 
diiobusaul  tribiisfoliiscxceptis.  In  bis  qux  supcrcranl  emeiulandis  et  cdcndis  claboranduni  luil.  At(]ue 
cquidem,  si  novani  C.ypriani  opcruin  cditioncm  siiscepissem,  fateor  nic  iion  pauca  cx  tam  gravi  snrciiia 
dconcraluruiii  foissc!  Sed,  cum  intclligcrem  vicariam  me  operaiii  ad  banc  cdiilonem  abso!vend;iin  afferre, 
cauiiiis  niilii  agendnm  fuii.  Itaque  rctinui  qiiidquid  babuil  editio  Painelii,  quia  sic  visuni  Baiuzio  fuorat. 
Scd  ex  iisqiiibus  Angli  Cyprianuin  oiicrarunt,  necessarinni  cssc  diixi  clucubialioiics  Arnoldi  Bonac-Vallis 
de  Opcribus  scx  dicruin,  cl  dc  Laudibiis  beaiw  Virgiiiis,  cjusdcmqiic  Medilaiioiies  cxpungcre;  Inm  nc  volumen 
niniiain  in  inolem  cresceret  (  aiicium  cnim  fuisset  deccm  loliis),  tum  quia  alia  exstaiit  in  bililiotbccis  lO- 
slris  ejusdem  Arnoldi  opera,  quau  pari  jiire  ac  Ires  ilke  elticnbraiiones,  in  banc  cdilionem  recipi  debiiissenl. 
riacuil  crudilis  viris,  quos  in  consiliuiii  adbibuimiis,  ut  neulris  aditus  daiclur.  Computiim  pascli:i!c,  qnod 
idciii  Aiigliedidcrant,  cliniinarc  siatucral  Bahizius;  clcuni  opcra  Cypriaiio  adscripta  cx  edilione  Oxonicnsi 
cxccrpsissel,  istud  de  iiidustria  omiscral.  Eo  libcnlius  illius  vohiiitati  obseciili  sumiis,  qiiod  b;c  libcllus 
«cc  Cyprianotribui  possit,  neccuiquam  valdc  prodcsse,  ac  prrolerea  variarum  leclionum  sylva  ct  longio- 
ribus  noiis  luxuriet,  qnaj  ad  insiiiulam  bujus  edilionis  rationem  accommodari  noii  polcranl.  H;iud  cquidein 
nunicraverim  iiiter  meliora  antiquit;\iis  monunienia  Confcssionem  Cypriani ,  quam  edilor  Oxonicnsis  lalinc 
\Hlgavii;  sed  lanien,  quia  eain  Baluziiis  omiltendam  non  cssc  judicavit,  ac  piulerca  in  prciio  fuil  apud 
Gregoriuin  Nazianzcnum,  Eudociam  ct  Pboilum ,  non  modo  illam  iii  hac  cdiiioiic  desidcrari  non  passiis 
sum,  scd  cliani  in  locuni  l:ttin;i'  interprelaiionis,  quam  pluribus  locis  biulcam,  inniimcris  aliis  corruptam 
Angli  dcdcrant,  graccum  ipsum  contcxliim  ex  biblioiheca  illuslrissiini  comilis  dc  Seignelay  liberaliler  sup- 
pedilatiim ,  ac  novam  iiiierpretationcin  sulislilucre  non  dubitavi.  Spuria  opera  sic  edcre  insiilueral  Balu- 
zius,  iii  babenliir  in  Oxoiiicnsi  cditione :  id  quod  perspici  poiesl  cx  liis  qu;c  lypis,  eo  adliiic  vivenle, 
inandata  dixinius.  Scd ,  cum  vidercm  ex  bis  nionnmcnlis  noiinulla  esse  magiii  prelii,  caque  qno  sxpius  cuni 
Cyprianocdita  fiierant,  eo  plurcs  nccvos  Iraxisse,  veiuslas  editioncs  ct  aiiliquos  codiccs  niss.  qiiotquot  in 
Iiac  urbcrcpcriri  potuerunt ,  in  subsidium  vocavi ,  eorunique  ope  el  pra?sidio  phiriina  majori  m  in  inoduin 
dcformala  ,  pnuscrlim  in  libro  de  Siiigulariialc  clericorum,  Exposiiione  sijniboli,  ci  Epistola  Celsi  ad  Yigilium 
in  prisiiiium  nilorem  rcslitui.  In  bocetiain  Baluzii  vc-tigia  prcmcrc  non  potui,  quod  cum  suas  ille  notas 
post  conlcxtum  rejecissel,  ego  varias  lecliones  margini  apposuerim.  Scd  nec  Baluzio  notis  inierdum  ube- 
rioribus  indulgcnli,  iiec  iniiii  in  sola  contcxius  emcndationc  iinmoranti  aliler  facere  inlegniin  fiiit.  Ad  banc 
cmendaiidi  contcxlus  opcram  alia  acccssit,  quam  pro  facultatis  nicdiocritatc ,  iii  cxplananda  S.  Oypriani 
doclrina,  in  rcbus  illius  gesiis  ad  criticx  normam  expciidendis,  navaviinus. 

I.  — CVPRIANl  SENTENTUDE  UNITATE  ET  INFALLIBILITATE  ECCLESI^E, 

Quac  cx  Cypriani  scriptis  ad  vcriiatis  dcfcnsionem  eruere  aggredimur,  ca  quo  magis  pcrspicua  sunt  et 
■  ad  nninium  captum  accoinmodata,  co  minus  caviUando  cliidi  possiinl;  ct  quo  majorcm  tertio  Ecclesiae  sx- 
culo  admiraiioncin  babueriint ,  eo  apiiorj  videnlur  ad  eos  pcrinovcndos  qui  iria  Ecclesix  priora  sxcula 
vejicere  non  audent.  Scribebal  Cypriaiius  doctis  paritcr  ct  indociis,  cjusque  doclrina  non  tantum  iii  Africai 
lucc  vcrsabatur,  sed  in  Italiain  navigabal  el  ad  remotissimas  Occideniis  Orieiitisque  ecclesias  perfcrebalur. 
Ilaquc  illius  de  Ecclesia  ,  dc  sacramentis ,  excepta  dc  baptismo  liaMclicorum  qiucstionc ,  de  Cbristi  divini- 
lale  cjiisqne  graiia  icsiimonia,  non  uiiiiis  episcopi ,  ncc  ccclcsix  iinius  ,  sed  omnium  illius  xtalis  Catholi- 
coruin  icstimonia  cxisiimari  debciit.  Qucrnadmodum  autcm  uiiitalis  amor  inler  virluics  Cypriaiii  praecipue 
enituil,  sic  iii  cjus  scriptis  iiiliil  vclicmcntius  coinniciidaiur ,  nibil  accura.lius  defeiiditiir  ,  quain  uniias 
Ecclesi;c.  Katilc  profeclo  cx  cjus  dictis  liia  polissiinum  pcispiciet  qiiisquis  non  oninem  amorem  vcritatis 
animocjccii:  \"  Ecclcsiam  qiiu'  a  Cbrislo  pcr  Apostolos  fiiiidala  cst,  omiiibus  conspicuam  ac  visibilcm  cssc ; 
2'  nec  perirc,  iicc  ullo  crrorc  aiil  scliismale  corrumpi  possc  ;  5°  ita  unam  csse ,  ut  qua;cumquc  ab  ea  scclai 
discesscruni ,  iit  a  vera  Ecclcsia  ,  iia  ab  a:teriia  salute  aliciia;  sint. 

Nota  iion  craiil  saiicio  Maiiyri  iiivisibilis  ecclesi;c  coiiiinenta,  qua;  longc  recentiorc  memoria  cxcogilala 
sunt;  sed  eam  Ecclcsiam  intclligit  in  qiia  zizania  cuin  frumento,  vasa  fictilia  cum  aureis  et  argenleis  usque 
addiem  jiidicii  perniista  ccriienlur  (;)p.  C3cl  74),  qmicsupcr  Petrum  Domini  vocc  fundata  f  una  esl  el  in 
inullitiidincm  lalius  iiicrciiicnlo  fei:undit;iiis  cxlendilur,  ac  Domiiii  luce pcifus;i,  pcr  orbciii  lotum  radios  suos 
porrigii ;  in  ipia  cpiscoiialus  iiiiiis  cst,  ciijus  a  siiigulis  In  solidum  pars  tciiclur  (de  Uiiit.  Eccles.,  pag.  195), 
in  qua  icrlciiiporuin  ci  successionum  viccs  cpiscoporum  ordinatio  ct  Eeclesix  ratio  decurrit,  ui  Ecclcsia  sii- 
per  cpifcopos  conslituatnr ,  ei  omnis  acliis  Ecclcsiai  per  eosdem  praiposilos  gubernclur  (Epist.  xxvii).  i  In 
liis  ci  aliis  cjusmodi  locis  imlla  rcsiJct  suspicio  ccclesiai  invisibilis;  nequc  cniin  lapsos  hortarelur  Cyprianiis 
ul  Ecclcsisc  invisibilis  dccrciis  obscquaniur,  aut  confcssorcs  ul  ad  Ecclesiam  invisibilem  redeanl ;  nec  episco- 
1  orum  succcssionem  habel  ccclcsia  invisibilis,  nec  per  tolum  orbem  radios  suos  diffundit. 


17  rr.yEFATIO.  18 

Sed,  iie  quisdical  Ecclesiara  pnmis  ssocnlis  lios  litulos  meruisse,  al  poslea  reriini  faciem  fuisse  mulalam, 
occurril  liis  eaiumniis  Cyprianiis,  ac  visibilem  illam  Ecclesiam  nullis  hominum  virilius  everii,  nullo  erroru 
supcrari,  nullo  scliisinaie  dividi  posse  citniendii.  Quid  de  persecuiionibus  iinperalorum  senserit,  perspici  po- 
lest  ex  libro  de  Lapsis,  ubi  horrcndam  illam  perseciilionem,  quain  Decius  accendit,  diviiu)  consilio  permissam 
fuissedocct,  ut  piclaiis  siiidium,  loiiga  pace  rcfrigeraliim,  exsiiscitaretur;  sic  eiiani  persecutioncm  Gaili  et 
■Volusiaiii  Uoina)  prorupisse  observal,  «  ut  nd  confundeiulos  lixreticos  et  letiindendos  oslenderet  Doniinus 
qu;c  esse'.  Ecclesia...,  qui  cssentquos  inimiciis  lacesscrei,  ([ui  conlra  quibus  diabolus  ut  suis  parccret  {hJpist. 
Lviii).»  Sic  deperpetuitale  Ecclesia;  seniienlem  nec  liseie.^es  nccscliismaia  terrebant ;  pra;dicta  ha!C  sciebal  a 
Christo  et  Aposlolis,  nec  (piemqiiam  niirari  deljeie  cum  eveniunt  (Episl.  i.v).  Nullo  antcm  errore  Ecclesiani 
infici,  ntillo  scliisniatecorrumpi  posse  pluribus  locis  dcclaral,  imprimis  iii  libro  ile  Unitate  Ecclcsia;,  ubi  sic 
loquitiir  (pag.  i9o) :  «  Adultcrari  non  potesi  spoiisa  Cliristi;  incorruptaest  etpudica;  uiiani  doinumiiovii,uiiius 
cubiculi  sanctilalein  caslo  pudorccustodil...;  dicil  Dominus  :  Ego  et  Paler  uniim  sumus  :  ct  iterum  dePalre 
et  Filio  et  Spiritu  sancto  scriptum  esi  :  Ei  lii  tres  unum  suiit.  Et  quisquam  credit  hanc  uniiatem  de  divina  fir- 
miiale  veiiicntem,  sacramenlis  cffilestiijus  coliaerenlem,  sciiidi  iii  Ecclcsia  posse ,  et  voliinlatum  collidcntiiini 
divoriio  separari !  >  Et  paulo  post :  i  Quia  Cliristi  populus  non  potesl  sciiidi,  tunica  rjus  per  lotuin  textilis 
ct  coharens  divisaa  possidenlibus  non  esl:  individua,  copiiiata,  connexa,  ostendit  pnpulinoslri,  qui  Cbrislum 
induimus,  concordiam  tohocrenlem;  sacrameuto  veslis  et  signo  declaravit  Ecclesiai  uniiaiem.  Quis  ergo  sic 
sceieratus  et  perfidus,  quis  sic  discordiio  furore  vesanus,  ut  aul  credai  scindi  posse,  aut  audeat  seindere  uiii- 
taiem  Dei,  veslem  Doniini,  Ecelesiain  Christi  ?  »  Erat  ergo  perspecium  S.  M;iriyri ,  quamvis  ha;reses  Ecclc- 
siam  oppiigneiit,  quamvis  schismala  nonnullas  illius  partes  avellaiit,  Ecclesiam  lamen  suo  seinper  roijore 
siare,  nec  vcriiatem,  quain  Chri^itis  illi  commisit,  ulla  lixresi  infuscari,  aut  nnitalem  sehismale  cariunipi 
pobse.  Iliiic  iiiter  sccUis  qua;  ab  Ecclesia  discedunt,  et  Ecclesiam  ipsam  tantum  ponit  discriininis,  quaiiiuui 
inicr  homiiiuui  et  Dei  opiis;  ac  Novaiiaiium  stultitix  arguil,  <  quod  ciira  sit  a  Christo  uiia  Ecclesia  por  toliini 
inunduin  in  iniilta  inembia  divisa,  item  episcopalus  umismuliorum  episcoporum  coiicordi  uuiiieiositate  dilfu' 
sus,  ille  post  Dei  traditionein,  posi  coniiexam  et  ubique  conjunciam  catholic;i;  Ecclesia)  unilatem,  humanam 
coiielur  faeere  Ecciesiam  (Epist.  lii).  » 

Qiiod  ex  liis  principiis  necessario  sequitur,  nuniquam  accidcrc  posse  ut  jusla  sit  causa  ab  Ecclesia  disce- 
dendi,  id  ctiam  s;epe  a  Cypriano  docelur  :  quosciimque  cnim  videbat  ah  Ecclesia  discedere,  cos  propria  sen- 
lentia  damuatos  diccbal,  ila  ut  neccsse  noii  esset  :iliud  de  illis  jiidicium  inslilui.  Sic  ait  [Epist.  XLix)  Nova- 
tum,  I  qui  cjici  de  Ecclesia  cl  excludi  habebal,  jiidieiuin  saccrdotum  VDliiiitaria  disccssione  » jinece^sisse,  <  quasi 
evasisse  sit  |iceii;iiii,  pra?vcnisse  seiiientiam  :  >  et  iu  hbio  de  Vnit.  Eccles.,  p.  200.  «  Aversandus  est  lalis,  » 
inqiiil, «  atquc  iiigiendiis  quisqiiis  fucril  ab  Ecclcsia  separaliis.  Perversiis  csl  hujusmodi,  el  peccat  el  est  a  sc- 
niciipso  daninatus  (Yid.  Epist.  xl).  >  Ex  liis  facile  pcrspieitur  iiiiam  prorsiis  et  iiidividiiaiii  csse  Christi  Ec- 
clesiam,  quainvis  pliiros  secta;  veram  se  Ecclesi;im  Christi  esse  iutendaiit.  Nam  |i!us  iina  csse  non  potcst  qu;e 
erroreet  scliisniate  non  possit  cverii,  et  a  qua  siiie  scelcre  disccdi  non  possil.  M  autem  mirifice  confirmant 
omnesCypriani  senleiitia;.  Ecclesiam  «  qu.x'  el  vivitin  Dcternum  et  vivifical  Dei  populum  (p.  i-27),  >  ila  uiiaui 
esse  conlendil,  ut,  si  apudNovatianum  fuil,  apiid  Cornelium  iioii  fuisse  dccbiret  (p.  152).  Mine  loiies  Eccle- 
sia  horlns  conclusus,  fons  Mgiialus  dicitur,  ui  in  eadem  pagina ;  sponsa  Cliristi,  qiiiB  sola  filios  generarc  po- 
test,  qu;e(pic  ciim  Chrislo  individuis  nexibus  coha;rcl(pp.  G3, 108,  140,  147,  193).  «  llanc  Ecclesi;e  catholic;u 
unilateni  dedivina;  dispositionis  digiiatione  vcnientem  (p.  128),  >  coniparare  non  dubitai  Cyprianus  cum  uui- 
late  Chrisli  (p.  152),  cum  uniiate  Dei  (p.  202),  cum  unilateTriniiaiis  (p.  196). 

Atque  liie  fiiit  cardo  oiiinium  conlroversiarum  qua;  sanclo  Cypriano  superveiierunt.  Ciim  Felicissimus  ct 
quiiique  presbytcri  nonnullos  ex  lapsis  a  Cypriaiii  communioiie  abstraxisscnt,  ac  speciosis  causis  sceliis  suum 
pnetexerent,  quantus  dolor  exstitit  Cypriaui  in  hac  animaruin  sibi  crcditaruin  pernicie !  quanlo  eliariiatis  stii- 
dio  borlatur  iil  vitent  lupos  qni  salutem  promiituiit,  <  ne  qui  deliqiiit  veniat  ad  salutem  ;  >  qiii  Ecclesiam  spon- 
doiii,  diiin  id  agiiiil,  utqui  illiscrcdit  <  iii  totum  ab  Eceleiia  pereat  (Epp.  xxxviii  et  xl).  >  Niliil  aulem  ap- 
lius  videb;itur  Cypriaao  ad  eos  qiii  decepli  fueraiit  delerreiidos,  quam  ut  eos  demonslraret  iii  Ecclesia  cuui 
episcopis  et  plebe  Cliristi  conimuiiicare  noii  posse,  si  schismatis  duccs  scquaiitur.  Revcra  sic  impressa  crat  et 
insculpia  eliam  plcbecula;  aiiimis  lia;c  doclrina,  unam  prorsus  esse  Ecclesiam,  nec  ab  ea  discedendi  justam 
caus.im  incidere  posse,  ut  scliisiii;itis  signileri  spe  redeuiidiiii  Ecclesiam  ducereiit  et  laetarent  quos  decepe- 
raiit ;  sed  fraudem  nudavit  ordinaiio  Forluiiati  qiiein  pseudoepiscopum  Carlhagincnsem  consiilncrunl.  «  Nam- 
quc  ii  quilnis  in  praileritum,  >  inqnit  Cypriaiiiis  (Ep.  lv,  p.  87),  t  pr;csligia  obtendebaiilur  el  dabanlur  veib;i 
fallacia,  quod  simul  ad  Ixclesiam  regrcssuri  dicereutur,  posleaquam  vidcrnul  illic  pseiiducpiscopiim  factuiii, 
frustraios  el  dcceptosscesse  didiceinnt,  et  lemeant  quotidie  atque  ad  Ecclesiam  pulsaiit.  >  Novatiani  faclio, 
ut  pietaiis  pelle  niiidior  erat  quain  Felicissiini,  ita  inajiirein  perniciem  traxit  :  iiisorum  ctiam  coufessoriiiii 
oculos  perstrinxit  fucatus  color  ;  gravavit  Cyprianum  et  conlristavit,  ui  ejus  vcrbis  u(ar  (Ep.  xliv),  et  iiilo- 
lerahilis  perculsi  penc  prostrati  pcctoris  mcestitia  perstrinxit ,  quud  semetipsi  a  Christi  grcge  ct  ab  cjus  p;icc 
ei  concordia  separasseiit;  quod  cos  dc  carcere  prodeuntes  schismaticus  cl  lixrcticus  error  excepisset  (Epist. 
Li).  Non  paruniproluil  h's  coiifessoribus  Cypriani  adhorlaiio,  nl  ill;ilum  uniiail  (laimium  lclici  rcdiiu  repara- 


^j)  PUyEFATIO.  5» 

rcnt :  nam  «  cogniiosuoerrore, »  ut  ait  sanclus  Cornelius  (Epist.  xlvi),  i  ad  Ecclesiam  unde  cxierant,  simplici 
voiuniaic  vcncruni.  j  Confessi  sunl  errorem  coram  Cornelio  et  quinque  aliis  episcopis ,  ei  Honiaiio  presbyiero 
cl  ipsa  plebe,  cujus  niagnus  concursus  factus  fuerat,  dcclararunt  sinceram  suam  menicm  semper  in  Ecclesia 
fuisse;  neque  cnim  se  Ignorare  t  unum  Deum  csse,  ei  unum  Cluistum  esse  Dominum,  unum  Spiriium  saiic- 
tuni  miuni  cpiscopum  in  Ecclcsia  callinlica  csse  debcrc.  i  Si  qua  lamen  secta  scliismalis  notam  elTugere,  et 
vcra)  Ecelesix  pai»  vidcii  po-sct,  id  sibi  in  priniis  Novatiani  secia  vindicaret,  ul  quse  necEcclesis  dogmala 
sallcm  in  primordiis,  ncc  cxleriorem  religionis  loriiiam  violaret.  Sed  Cypriauus  conlendit  parvi  referre  quid 
Kov;itianus  doceai,  i  ciim  foris  doceat.  Quisquis  ille  est, »  iii:iuit  (^Epist.  Lii,  p.  73), «  qualiscumque  est,  Chri- 
sii.anus  nonestqui  in  Ecclesia  Cbrisii  non  cst.  i  Idem  docet  pluribus  aliis  in  locis,  prcscrtira  iniepistola  ad 
Jlagnum,  ubi  sic  loipiitur  (p.  iol) :  <  Ncquc  eiiiin  Durainus  noster  Jesus  Ciiristus ,  »  ini|uit,  t  euin  in  Evan- 
{jelio  suo  lesiarciur  advcrsarios  suos  csse  eos  (pii  secum  iion  cssenl,  aliquam  spcciem  lia,'rcscos  designavit, 
sed  omncsomnino  qui  sccum  non  esseni,  et  sccum  noncolligentcs  gregenisuum  spargereiit,  adversarios  suos 
csse  oslendit,  dicens  :  Qtii  non  est  mecum,  ndversum  meesi;  et  rjiii  mecum  non  colligit,  dispergit.  Itcm  beatus 
Joannes  apostdlus.nee  ipscullain  ba;icsini  autscbisiiia  discrevii,  aulaliquos  speciaiim  separesposnit,  sed  uni- 
vcrsosquidcEcclcbiacxiissent,  quiquecoiilraEcclesiam  faccrent,  anliclirislos  appelhivit,  etc.  »  Quamobrem 
dcclaiat S.Mariyr  ne  uiariyrium  quideui  exlra  Ecclesiam  a  daninatione  liberare. «  Ardeant  licet  flamniis,  >  inquit 
in  libro  de  Vnit.  Eccles.  p.i^d,  <  et  ignibus  iraditi  vel  objecti  bestiis  animas  suas  ponant,  non  erit  illa  fldei 
coronii,  scd  poena  perfKiia; ,  iiec  religiosx  viituiis  cxitus  gloriosus ,  sed  desperationis  interitus.  Occidi  talis 
potcst,  coronari  non  potcst.  »  Eudem  senlenlia  saipe  alias  occurrit,  ut  iu  eodem  libro  de  Unit.,  p.  198,  et  in 
Ejiist.  Lii,  p.  71,  eiin  lvh,  p.  93. 

Si  quis  autem  suspicetur  Cyprianum  amore  unitalis  longius  quam  par  est  effcrri,  is  admonendus  est  ca;teras 
omncs  ccclesias  cuni  Cyjiriano  de  bis  principiis  consensisse,  quamvis  nuii  easdem  ac  ille  consecutioiies  dedu- 
ccrcni,  nccbaptisma  rejiccrcnt  huireticorum.lloc  eniin  arguniento  adversarios  suosrcfellebatCyprianus,  quod 
Spiriiuin  saneium  extra  Ecclcsiain  ncc  Jiaberi  ncc  dariposscfateieiitiir  :  i  Qiii  quanKiuam  perliiiaccs  alias  et 
indoeilcs,  »  iiiquit  (Epist.  lxxvi,  ;;.  133),  i  vel  boe  tanien  conliientur,  quod  univorsi  sivo  scbismatici  sive 
hxretici,  non  babeant  Spiritmn  saiictum  ;  et  ideo  baptizare  quideni  pussunt ,  dare  autem  Spirilura  sanciuni 
iion  possunl,  in  hoe  ipso  a  nobis  lencntur  ul  ostendamus  iiec  bapiizarc  eos  omnino  posse  qui  nun  habeant 
Siiiritum  sanctum.  »  Eodem  argiimcnto  cuin  ipsc  Cyprianus  passim  utitur,  tum  etiam  Firniilianus  (p.  147). 
Perspicuum  eigo  est  ct  Cypriani  testimonio  et  omiiiuin  qui  tune  crant  Cliristianorum  conseiisu,  inter  varias 
socictatcs  quie  sibi  christiana;  rcligioiiis  profcssioneni  arrogant,  uiiain  aliquam  essc  extra  quam  salus  xteriia 
comparari  noii  polcbl,  sive  levitererrctur ,  sive  etiam  scliisniati  nullus  crror  addatur;  neduiii  ipsa  ciiin  scctis 
ab  ca  avulsis  iii  unius  coinmuiiis  Ecclesia;  coinpositionem  venire  possit.  Si  qua;  eiiiiii  scctoe  ab  Ecclesia  ab- 
scissx  notas  et  jura  vcrx  Ecclesia;  ictiiieaiit ;  frusiia  veteribus  sectis  objecta  fnit  c|iisC(iporuin  snccessio,el 
episcopalus  per  loluin  orbem  iinitas;  frustra  vetus  Ecclesia  unicara  seesse  spunsam,  nuniqiiam  errare  posse, 
iiumqiiama  sediscedendi  causamlcgitimani  incidere  posse,  ac  ne  inarlyrium  quidein  discedi-ntibus  ad  salulciii 
inodcssc  contcndil.  AUiiigcndus  ergo  iiiipius  et  crudelis  ciror  luti  antiqux  Ecclcsia: ,  vel  poiius  Apustolis  ,  a 
quibiis  solis  conllari  puluit  inirilicus  ille  consensus,  qucm  de  vera;  Ecclesia;  notis  intcr  oinnes  Christi;iiiOj 
conspiraisse  cernimus. 

Mira  sunt  qua;  Dodwclio  S.  Cypriaiii  dc  unitale  senicntiam  examinanti  placuerunt.  Slatuit  ciiiin  in  liis 
S.  ItlartyiiH  disputatioiiibiis  i  noii  agi  de  illius  Ecclesia;  unilate  quaiii  catiiolicain  hijdic  dicimus,  qiia!  nimirnm 
omiics  ainbitu  suo  per  tciraruiii  orbein  ccclcsias  particulares  coiniilectitiir,  sed  de  ipsis  diimlaxal  ccclcsiis 
particularibus  {Disserl.  Cijpr.,  7).  i  Verissinuini  (piidem  illnd  est  qnod  probat  Dodwellus  uiiuniquenKiue  epi- 
scopuiii  in  sua  ccclcsia  principiuni  csse  unitalis,  eiquo  ab  omnibus  oblemperari  op^irtcre,  sed  ita  tameii ,  si 
cum  aliis  episcopis  communicet;  secus  vero  si  ab  universa  Ecclesia  discedai  :  tunc  cnim  principiiiin  potiiis 
discordiic  ct  schisiiiatis  forct  qu;im  unilaiis.  Atquc,  ul  in  Cypriaiio  iminorcmiir,  facile  demonstratur  sic  Ec- 
clesia;  uiiitatem  iii  liis  dispulationibiis  a  S.  Martyredcfendi,  utEcclesia;  universalis  notio  illius  aniino  sempor 
obverselur.  Id  perspicitur  cx  ipso  lcslimonio  quod  Dodwcllus  ad  caus;c  sua;  defensionem  c\  libro  de  Uniiale 
Ecclesiai  cxcerpsit:  i  Quomodo  solis  miilti  radii,  sed  luinen  unum  >  inquit,  pag.  193,  i  et  raiiii  nrboris 
niiilti,  sed  roliur  nniiin  lenaci  radlcc  fuiid;itnin,  ct  cum  de  fonte  uno  rivi  pliiriini  dcfliiunt  ,  numcrositas  licct 
diffusa  vidcatur  exumlaiitis  copia;  largitate,  iinitas  tameii  servatur  in  origine.  Avelle  radium  solis  a  corpore , 
divisionem  lucis  iiniias  iion  caplt.  ,\b  arbore  Irango  ramum,  fractus  germinarc  non  poteiit.  A  funte  priccide 
rivum,  prxcisus  arcscit.  Sic  ct  Ecclesia  Domiiii  lucc  pcrfusa  per  orbcni  totnin  radios  suos  porrigil.  Uniim  ta- 
nien  linnen  csi,  qnod  ubiquc  dilTuiiditur,  iicc  nniias  corporis  sep;iraiur.  Uamos  siioi  in  uiiivcrsam  terrain  co- 
pia  nlieriaiis  exlciidit,  pronuentos  l;irgiicr  rivos  laiius  cxpandit.  Uiuim  taiiien  caput  est,  et  origo  una  ,  cl  uiia 
nialcr  fecuiidilalis  successibus  coiiiosa.  i  llisverbis,  i  Ecclcsia  Domiiii  luce  perfusa  pcr  orbeiii  totum  radios 
suos  porrigit,  rainos  siios  in  universam  lerram  copia  uberlatis  extendii,  i  non  ecclesiae  pariicularis ,  sed  uni- 
vcrsali?,  sivc  cailiolicx,  unitas  dcscribitiir.  Idein  conllrmanl  qua;  pr;i;cedunl,  iiuxque  scquiintur.  Ante  allaia 
vcrba  sic  loqucbaiur  Cypriaiius ;  i  Quaw  uullaicm  fjruijlcr  lcnete  el  vindicare  dcbcinus,  maxime  episcopi  qui 


2»  PRJIFATIO.  22 

iii  Ecclesia  prxsidcimis ,  iit  cpiscoiiaiuin  (|U0i|uc  ipsuiii  unum  nti|ue  iiiilivisum  pivbcmus.  Nomo  fiMlcniilatcm 
incuclMcio  fallal,  iienio  fitlci  vcriiaiciii  perlida  pncvaricaiior.e  corrumpat.  Episcopaius  uiiiis  cst,  ciijus  a  sin- 
gulis  iii  solidiim  pars  leiielur.  Ecclesiu  qiioqiie  uiia  est,  qu:c  iii  miillitudiiiciu  laiiuS  incrcmoiilo  rocuiiditaiis 
exlenditur.  » Post  testimoiiium  a  Dodwello  prolatum,  addit  Cypriaiius  :  «  lllius  foelu  nascimur,  illiiis  laclo 
mitrimur,  spiritu  ejiis  aiiimamur.  Adultcrari  non  polest  spoiisa  Clirisii;  iucorrupta  est  ct  pudica...  Qujsfiuis 
ab  Ecclcsia  segregalusadultera!  jungitur,  a  promissis  Ecclesise  separaiur  :  nec  perveniet  aJ  Cbristi  prxraia 
qui  reliiiquit  Ecclesiam  Chiisti.  Alienus  est,  profanus  est,  bostis  est.  Habere  jain  non  poiest  Deum  palrem  qui 
Ecclcsiain  non  babot  niatrem.  Si  poiuit  cvadcre  qiiisquam  qui  cxlra  arcani  Noe  fiiit,  et  qui  cxtra  Ecclesiaiii 
foris  fiierit  ev.idit.  i  Lepidus  ergo  Cypriani  inlerpros  Dodwellus,  qui  sibi  particularem  ccclesiam  fiiigil,  ubi 
S.  Marlyr  ununi  loto  orbe  episcopaium  comniendat.  Quid,  cuiii  lapsis  declarat  iii  Episi.  xl,  si  quis  cum  Fu- 
licissimo  se  conjunxerit ,  eura  i  poslea  ad  Ecclesiam  redire  ,  et  cum  episcopis  et  plebe  Christi  communicarQ 
non  posse;  >  cuni  coiiressores  horlaiur  in  Epist.  xuv,  ut  ad  Ecclesiam  redeant ;  eisqiie  post  reditum  gratu- 
latur  in  Epist.  Li  :  «  Quod  Ecclcsiai  veriias  et  evaiigelici  sacraiiieiili  unilas,  qu.c  a  nobis  toncbatur ,  »  iiniuit, 
eorum  <  eliam  consensu  ac  vinculo  necteretur;  )  num  de  ecclesiis  particularibus  ,  nulla  habita  unilatis  tiiter 
omnes  ecclesias  constiluiae  raiione,  videtur  disseruisse  ? 

Nibil  magis  adversaiium  Dodwollo,  quaiu  Cypi-iani  do  episcopi  singularitale  principium,  quod  tamen  sibi 
maxime  favere,  cxistimal.  Numquam  enini  catholicaiEcclosi;ie  unilalem  accuratius  dcfendit  Cypriamis,  qiiain 
cum  unum  in  singulis  ecclesiis  episcopuin  esse  debere  conlondit.  Cuin  Novatianus  Romaj  episcopatum  iiiva- 
sissel,  ac  per  emissarios  suos  idem  facinus  in  aliis  civitaiibus  tentassei,  hoc  argumeiito  illius  faulores  refollit 
Cyprianus,  quod  cuin  is  solus  episcopus  sit,  cujus  episcopaius  ab  aliis  collegis  confirmatur  el  agnoscitiir,  si 
quis  in  ejus  locum  irruere  audeat ,  nullain  cum  episcopis  Ecclesiai  caiholicae  commuiiionem  habere  passit , 
ac  proinde  foris  relictus  pereat.  «  Factus  est  autem  Coniclius ,  i  inquit  in  Epist.  lii,  pag.  G8,  «  cpiscopus 
de  Dei  ct  Chrisii  ejus  judicio,  de  clericorum  pene  omniuin  lesiimonio ,  de  plebis  qux  lunc  affuit  sufTragio,  ct 
de  sacerdotum  aniiquorum  ct  bonorum  virorum  collegio,  cura  ncmo  ante  se  factus  esscl.cum  Fabiani  locus.id  est, 
cum  locus  Pelri  et  gradus  caibcdra;  sacerdotalis  vacarei ;  quo  occupato  de  Dei  voluntaie,  aique  omnium  no- 
slrum  consensione  firinaio,  quisquis  jam  cpiscopus  lieri  voluerit,  foris  fiat  necesse  est,  noc  babejt  ecclcsias- 
licam  ordinationem  qui  EcclesiaJ  non  tenet  unitalem.i  Eodem  inodo  demoiistrat  episcopos  a  Novatiano  in  aliis 
civitatibus  constilulos,  non  Christi  Ecclesitne  episcopos  esse,  scd  buraan^u  Ecclesiac  :  f  Nisi  si  cpiscopus  lilu 
videtur,  i  inquil  in  eadem  epistola,  p.  73,  i  qui  cpiscopo  iii  Ecclosia  a  sodeciin  coepiscopisfacto,  adultcr  alque 
exiraneus  episcopus  fieri  a  desertoribus  per  ainbitum  nititur,  et  cum  sit  a  Chrisio  una  Ecclesla  per  totuiii  nuin- 
diim  in  mulla  mcmbra  divisa,  itein  episcopatus  unus  episcoporum  multorum  coiicordi  nuinerositato  dilTusus, 
ille  post  Dei  iraditionem,  post  connexam  et  ubique  conjunctam  catliolicye  Ecclesiai  unitatem  luimaiiam  coiic- 
lur  Ecclesiam  facere,  et  per  plurimas  civitates  novos  apostolos  suos  niiltal,  uiqiia;dam  recciitiainstiiulionis 
6ua;fundanieiila  consliliiat;  cuinque  jainpridoin  pe»  oiiines  provincias  et  per  urbes  singulas  ordiiiati  sint 
cpiscopiin  a;iaic  antiqui,  in  flde  integri,  in  pressura  probati,  in  persecutioneproscripti.ille  super  eos  crearo 
alios  psoudoepiscopos  aiidcal.  >  Dinc  coiitcndit,  eliamsi  legilime  fuissent  ordinati,  cos  laraen  pro  legiiimis 
cpiscopis  agnosci  non  posse,  qiiia  ab  Ecclesia  caiholica  discesserunt  :  <  Episcopatiim  autem,  >  inqiiit, 
f  teuere  non  posset,  <eliainsi  episcopiis  prius  faclus  a  coepiscoporuin  suoruin  corpore  et  ab  Ecdcsiu: 
uiiiiate  desciscerei.  i 

II.  —  REFELLU.NTUIl  QUl  EPISCOPOS  APUD  CVPRIANUM  JURE  DIVINO  A  PRESBYTERIS  DISTINGUI  NEGANT. 

Quainvis  episcopatus  jura  non  possint  accuratius  defendi,  quam  a  Cypriano  defenduntur,  non  defucriiiit 
laiiicn  qui  ex  nomiullis  ejiis  verbis  ansain  arripcrent  calumiiiandi.  Quod  enira  S.  Martyr  clerum  iiiterdiiiii  iii 
diios  ordiiies  divideie  videtur,  nerape  iii  saccrdotes  et  iniiiistros,  ac  sacerdolh  ac  pra'poshi  noraina  cuin  ipsis 
piesbyteris  coiiiinunicat,  vebit  in  Episl.  lxv,  lxviii,  lxxii  et  in  libro  rfe  Lajjsis,  iiide  Salinasius  et  Dlon- 
dollus  coiicluduiit  presbytcros  ab  episcopis  non  jurc  divino,  non  diverso  sacerdoiii  gradu  esse  distinctos.  Si 
cjiismodi  ratiuncula  valeret ,  pari  jure  concludi  posset  ne  diaconos  quidein  et  alios  minores  clericos  .i 
piesbytoris  ct  episcopis  jure  divino  dislingiii ;  sa!pc  ciiim  Ecclcsia  dividitur  in  cloriim  ct  plebcni.  Qiiod 
si  dlacoiii  ct  minores  cleiicl  cuin  prcsbjteris  et  episcopis  dero  comprelieiidiiiiiur,  quid  miiiim 
si  presbyieris,  qui  Eucliaristiam  consccraiilet  poteslaiem  liabent  ligandi  et  solveiidi,  sacerdolis  clprwjiosiU 
nomiiia  cum  episcopis  communia  smit?  Prcsbylcris  quidora  Cyprianus  plurimura  semper  habuit  lionoris,  et 
cuin  niliil  agerc  solcret  sine  cousilio  cleri ,  iii  ipse  testalur  in  Epist.  vi,  iioii  dubiuni  quin  prcsbyleris,  ut- 
pole  ciiiiiipso  sedeniibus,  raagiiani  auctoriiatcin  allribuerit.  At  sacerdotii  gradura  a  presbyleris  disliiictuiii 
sibi  viiidicat.  Queriiur  in  Epist.  xi,  ([uod  qiiidaui  de  presbyteris,  nec  Evangclii  raemores,  f  nec  episcopo 
honorem  sacerdotii  sui  et  catliediai  reservantcs,  i  jain  cum  lapsis  coramunicare  coepissent.  Alius  ergo  in  cpi- 
scopis  ac  in  presbyteris  sacerdolii  gradus,  acproinde  episcopia  presbyteris  distinguuntur  non  suhun  aiictori- 
late  et  cailiedra,  sed  ctiain  ordine  et  charactere.  llaiic  autcm  sacerdotii  distinctionera  ab  ipso  Christo  instilu- 
lain  fuissc  cx  pluribus  Cypriani  locis  perspicilur  :  <  Doniinus  nosler,  >  iiiquit  iii  Epist.  xxvii ,  p.  57,  i  ciijiis 
pr;i;cepta  ct  monila  observare  debemus,  episcopi  honoreraet  Ecclcsia;  suoe  raiioncm  disponens  iii  Evanijelio 
luquitur  cl  dicil  Peiro  :  t-go  dico  tibi,  (luia  lu  ei  l'(iiu$,  et  super  islm  petram  wdiftcabo  lifclesiuin  umin,  c( 


47  PR.CFATIO,  2^ 

bcaio  illo  mftrlyrc  jndice  pro  desperalis  ct  perdiiis  habendos  csse  qnibiis  minor  videlur  aucloritasepiscoporum 
iii  Africi,  qiinni  vol  Cornelii  ipsiiis  in  IVlri  catliodra  lloiii:«  scdciitis.  » 

Si  (jiia  liercl  prx'jndicaiarniii  opinioiinni  inlerrnissio,  iiiliil  fa:  ilins  forel,  qn^ni  Cypriani  scnsum  callcro  ct 
priinalum  cnm  pari  consorlio  honorisct  poiestaiis  coiiciliare.  Nemo nescil  Cyprianum  Africc  ctNumidi*  ae 
Maiiritani*  pr.xfiiisse  :  parem  lameii  polcslatcni  cpiscopi  illarum  provinciarum  a  Cliristo  acccperant,  lioc 
crant  nliqiie  qnod  Cyprianus,  pari  consoitio  pnvdili  ct  l;onoris  et  potcstatis  ;  scd  liis  pr.xeral  Cartliaginciisis 
episcopus.  Quod  si  Cypriaiius,  duni  par  consortinm  lionoiis  et  potcslalisinler  cpiscopos  agnoscit,  non  idcirco 
dclalam  sibi  jiire  ecclcsiaslico  aiicioritatem  alijecit ,  cur  Petnira  cjusqiie  siicccssores  aucioritatc  ab  ipso  Chrislo 
Iradila  spoliasse  videalur?  Luccclarior  cst  ejus  scntenlia;  dcmonsirat  unilatem  taiiti  visam  esse  Clirislo,  ut 
qu:iinvis  Aposiolis  parem  potcsiaicin  atiribncrcl,  imnm  taiiion  aliis  pr:vessc  vcllet  :  itaqiie  lioc  eraiil  Apostoli 
qiiod  fuit  Pelrus,  sed  excepto  primatn.  Jacobus  ct  Joannes  parciii  potcsiatem  acccperaiit  ac  Pctrns,  sed  Cliri- 
sius  unilatem  nec  a  Jacobo  nec  a  Joaiine  incipere  voluit;  .loli  Pelro  liunc  delulit  linnorem. 

Ex  liiseliam  illustrari  polest  alius  Cypriani  locus  ab  iisdem  advcrsariis  decanlaiiis.  i  Episcopatus  unus  cst 
ciijus  a  singulis  in  solidum  pars  lenelur,  i  inquil  ibidcm  Cypriaiius  in  libro  de  liut.  Ecclet.  S:»^pc  alias  do- 
clarat  Cyprianus,  elsi  i  siiigulis  pasioribus  portio  grcgis  adscripla  cst,  ctsi  pastores  multi  »  suiil,  i  uiiiim 
tamen  gregcm  i  eos  pasccre,  <  et  uves  universas  qu.as  Cbristus  saiiguine  suo  et  passionc  quaisivit  colligcre 
el  fovcre  »  debere,  «  et  idciico  copiosum  corpus  i  esse  i  saccrdoium  concordi*  mutujc  gliilino  ali|ue  unila- 
lis  vinculo  copulaliim,  ut  si  quis  cx  coilegio  eorum  lijeresim  faccrc  el  gi  egem  Clirisii  lacerarc  el  v:isiare  tcn- 
tavcrii,  subveniant  caeteri,  el  qiiasi  paslores  utilcs  ct  niisericordes  ovcs  Dominicas  in  grcgem  colligant 
(pp.  86  cl  1 16). I  Scd  copiosus  ille  sacerdotiim  iiumerus  in  pascendisovibus  coiispirans  non  modo  iiibil  dclra- 
bit  priinatui,  sed  eiiam  ducem  el  :iucturem  necessario  postulal;  alioqui  sumiiiaessct  futura  omnium  rcriim 
pcrlurbatio.  Dcbent  cpiscopi  pro  suo  uiiilaiis  sludio  iii  lebus  m:ijori»  luoiiienti  muluas  sibi  operas  tradcn', 
dcbent  in  damnaiidis  ba;resibus  aiicioritalem  et  coiisilia  coiisociare;  scd  quis  neget  in  ejusmodi  rebns  pr:c- 
cipuas  illius  parlcs  cssc  debcre  a  quo  «  incipieiiteiii  unilalis  originem  >  Clirisiiis  c  sua  auctoritalc  disposuii.i 

IV.  —  BE  DISSENSIONE  S.  CYPRUNl  CUM  S.  STEPIIANO. — NULLUM  BAPTISMA  PROBATUM  STEPHANO,  NISI  QUOD  EX 

PR.ESCRIPTA  A  CIIIUSTO  FORUA  DATUM  ESSET. 

Cuin  S.  Cyprianus  in  liiterisqme  de  liaptisnio  bx-rcticoruiifscriptx  suni,  mnlta  de  adversariis  suis  dical, 
aut  ab  eis  dicta  refcrat,  non  parvi  inierest  ad  ejus  iliiisiranda  leslimonia,  qiiid  S.  Siepbanus  et  alii  Cypriani 
advcrsarii  senserint,  exponerc.  Stephanum  erroris  accusarunt  etiam  e  Catbolicis  plurimi,  cuimiue  oiiiniiim 
bxrcticoriim  baptisma  comprobasse  volunt,  etiam  cornm  qni  formam  a  Cliristo  proescriptam  non  servabniii. 
Qiiin  eiiam  Launoius  Cypriaiium  sic  defcndit,  ut  ipsi  aiiiiquitaicm  magis  quam  adversariis  favere  exisiiiiut, 
I  icm  istam  i,  nt  ullius  verbis  uiar,  «  iion  esse  liJei,  sed  disciplina)  >  pronuntiaiis  (toni.  viii,  p.  C.jG).  Uo- 
monstrareconaborStephanum  iiihil  aliud  ducuisse,  quam  quod  poslea  oiniiium  consensu  slabilitum  est,  at  [nc 
haiic  illius  doctriiiam  non  amiquitali  contrariaiii  osse,  sed  e  iiiedia  Aposlolorum  traditione  dimanasse. 

Amisimiis  scriptas  a  Steph:inu  papa  episioLis  dc  baptismo  bxrcticorum  ;  sed  quaj  Cyprianus  cx  cpisloln  :;d 
se  gcripta  rcfert,  ea  oiniicm  saiicli  poutificis  accusandi  ainiam  praccidunl.  Sicenim  lcquebatur  Siephanns  in 
epistola  ad  Cijpiitmuin  :  i  Si  quis  crgo  a  qu^icumquc  hairesi  vcnerit  ad7ios,  NiniL  innovetur,  nisiquod  tua- 
DiTUM  est,  ut  maiius  illi  imponatur  in  poeuilemiam;  cum  ipsi  lueietici  pruprie  alterutium  ad  se  vcniciues 
iio:i  bapiizenl,  sed  coiiiinunicciit  taiitum.  »  Per:ibsurde  Rigaltius  detoripiet  illud  propiic  ad  eos  <  qui  propiio 
ob  propriam  aliquam  causam  dicuiiiur  lia:retici.  i  Liquct  baiic  voccm  referri  ad  ea  ((uae  sequuntur,  ila  ut  li  c- 
reiici  dicantur  proprie  noii  baptizare,  sive  proprio  baptismo  iion  imbueie  altcrutrum  ad  se  venieiilcs ;  q'i,ila 
csi  illud  lloralii,  idifdcileest  proprie  eommuiiia  diccre.  »  Verborum  autem  Stepliani  dnx  tantum  videiiiiir 
allerri  posse  seiiteiiiia!.  Ycl  cnim  aii  hi>reiicos  simm  quemque  proprium  baberc  baptisina,  scd  lanicii  co 
noii  imbuere  aliernirmn  ad  so  venieiiles  :  vcl  lioc  staiuit,  ha.'reticos  proprium  sibi  non  arrogare  baptisma, 
quo  vciiientes  ad  se  bapiizeiit ,  sed  cummime  ct  in  sua  ei  in  aliis  scctis  revcrcri.  Prima  inlerpret:itio  staio 
non  poicsi,  alieiae.vploraia  el  pcrspicua.  V  Hepngnarcl  omiiino  illa  liicrciicorum  in  bapiizaiido  varieias,  ct 
iii  aliorum  probaiidoac  retiiieiido  bapiibmatc  coiiscnsus.  Ciir  ciiim  iiiiaipia;quc  secla  propriiim  sibi  etabaliis 
discrepanloni  baptismum  iiisiituissel,  iiisi  quia  cl  EcclesiiC  et  seclarum  baptismus  p:irum  ad  saliitcm  idoiioiis 
viderctur?  Quamobrcm  novum  bapiismum  institnentibus  coiisenlaiieum  cial  aliorum  baptisma  rejiicrc. 
2°  llcrcticos  biic  loco  Slcphanus  Cypriano  ad  imitandum  proponit.  I':isi  ciiiiu  ulerque  dc  baptisiiio  magnifico 
seiilieliai,  uicrquc  tamen  cxilitcr  seiuiie  alteri  videbatur.  De  B.iptismi  sanctiialc  et  majcstate  detrahi  c.\isii- 
mabai  Cypriaiiiis,  si  datus  ab  li:creiicis  valeret;  Bapiismo  injuriam  Sicphanus  ficri  putabat,  si  vel  iii  ipsis  hx- 
rciicis  rcjicerctur.  Ciim  crgo  haireticos  ad  imilaiidum  propouit,  iiccesse  cst  iit  in  cis  ali(|uid  laiidct,  qu;id  ad 
l^iptismi  commeiidatioiicm  valc:it.  Al,  si  liajreiici  prxscriplani  a  Cliiisto  formam  iii  bapli/.aiulo  viobissenl,  nec 
lainen  dnbilasst..i  di.ssimile  aliorum  bapiisma  coinprobarc,  li:uc  .agcnili  ratio  liominuni  fuisset  IJapiisnia,  ut 
inulilein  ct  exilem  ca,Tcmoniam,  flocc  facicntiiiiii.  5»  Ad  iUuslraiidam  Siephani  senlcniiam  acccduiit  Firmiliaiii 
cl  Cypri:mi  tesliinonia.  i  Slcphanus  in  epislola  sua  dixil,  iiiquit  Firmiliaiius,  hxrelicos  qtioqiie  ipsos  inBa- 
ptismo  convcnire.  »  Cyprianus,  pnsiquam  vcrba  Stephaiii  reliilit,  li;cc  addil  iii  Ep.  lxxiv.  i  El  cum  singului" 
h.crcscs  .singiila  bapiisuiata  ct  divcisa  pcccaU  huicant;  hic  cuiu  omiiiuai  Uapiisiuo  eouimuiiicaus,  uuivy'bo« 


?n  PR^FATIO.  SO 

rum  delicta  in  sinum  suum  coaccmta  congcssii.  i  OpponilCyprianus  Stepliani  principio  .iliud  principium,  et 
siiigiilas  iixreses  singula  liabere  baptisniata  contendit ,  quia  Sleplianus  uimm  el  commune  bapiisma  apiid  ha;- 
reticos  esse  slatuerat.  Nec  laraen  Cyprianus  idcirco  lot  baptismala  numeral  quot  sniil  Uacrcscs,  quod  singii- 
Ix  kxresos  Baplismi  formam  immutassent;  nemo  enim  iJ  suspicabitur;  sed  quia  singula:  sunt  uiiuni  veluti 
corpns  ab  aiiis  sectis  ei  ab  Ecclesia  sepaiaium. 

Launoius  et  post  eum  aucior  ISiblioiliec(e  Smplorum  ecclesiaslicorum  objiciuiit  perpaucos  tunc  exstilisse 
liairclicos  qui  in  nominc  Irjum  reisoiiariini  baptizarent ;  qiiainobreni  omnes  omiiino  liaereticos  Stcpliano  pro- 
Lari,  iii  bis  Marcionitas,  ul  ei  exprobrant  Firniilianusac  Cyprianus.  Sed  vcteruni  Ua;relicorum  insliluta  Sle- 
pliano,  Cypriaiio  et  Firiniiiono  noliora  erant,  quain  recenlibus  scriploribus.  At  inier  Slephanuin,  ac  Cypria- 
num  ct  Firinilianum  generatim  conveiiii,  ut  modo  vidimns,  h;ercticos  proprium  sibi  baplisinuin  non  habere. 
Ergo  perpauci  excipi  possunt,  qui  cominuncm  bapiizandi  iormam  perverterint.  Testes  ejusdem  sentenlia!  ci- 
taii  possunt  Clemens  Alcxandrinus  et  Tertullianuj ;  quoruin  priinus  {Stiom.  i,  pag.  317)  liaiieticoruni  ba- 
ptisina  in  Scripiuris  aquam  alicnain  appeilari  obseivat,  nec  tamen  hanc  causam  affert  quod  Uaptismi  admi- 
nislrandi  normam  corriiperinl,  sed  quod  alieni  sint  ab  Ecclesia.  Simiiiter  Terlullianus  (libr.  de  Baplismo,  cap. 
45)  ha;reticoruin  haplisinum  iioii  eo  nomine  rejicit,  quod  illius  admiuistrandi  rituni  a  Chrislo  pracscriplura 
iminutassent,  sed  quia  <  nullura  babent  coiisorliura  di.sciplin;c  iiostra;,  quos  extraneos  utique  lesl.itur  ipsa 
adcinplio  coiiiiiiunicalionis.  >  Ad  lia;c  etiam  acccdil  Augusiini  lestimoniuin,  qui  in  librovi  de  Bapt.,  c.  2,"), 
sic  loipiitur  :  t  Qnis  iiescial,  non  esse  Bapiisinuni  Cliristi,  si  verba  evangelica  quihus  symbolum  constat  illi 
dcfuerinl?  Sed  facilius  inveniunlur  hscrelici  qui  omnino  non  baptizent,  quain  qui  illis  verbis  non  baptizent.  > 

Frustra  Launoius  Auguslini  leslimoniuDi  de  ajqualibus  S.  Doctoris  boereticis  accipiendum  csse,  dc  antiquio- 
ribus  aulem  aliier  judicanduin  putat.  Nam  quod  quarto  et  quinto  Ecclesiac  saiculo  animadvertit  Augustiniis, 
id  poiiori  jure  de  secundo  ct  tertio  asseverari  potesl.  Neque  eiiliii  defuerunt  ha;reses  quae,  cuin  iii  seciae  pri- 
mordiis  communeni  baptizandi  normam  secuta;  esseiil,  cani  postea  inimuiarent,  ul  suorum  ad  Ecclesiam  ci- 
Iholicam  redituin  inajori  diiricultale  obstrucreiit.  Id  de  Encraiilis  noininaiim  teslatur  Basilius  can.  i.  Quam- 
qiiain  no   illi  (juidem  pra;scriptam  a  Cbrisio  formam  pcrveriebant,  sed  cajreinoiiias  quasdain  aut  adjecissc 
videiitur  aut  detraxisse.  Sic  eiiim  de  illis  Basilius  can  47  ;  <  Nc  dicani  :  In  Patreiii  et  Filium  et  Spiritum 
saiictum  haptizaiisumiis.  >  Quinetiam  eorum  baptismum  non  iinprobat  ratum  haberi,  si  qua  inde  major  uti- 
litas  accedal.  Alque  ipse,  can.  i,  testatur  fralres  Zuin  ct  Satuniiiium  susceptos  a  se  fuisse  in  calbedra  episco- 
porum,  ciiin  ab  liac  lia;resi  redireni.  Sed  si  Encratitecoiuinunes  ritus  iiiitio  sccuti  fuerant  et  cuin  novi  aliquid 
inducerc  volucrunl,  iion  tanicn  pra;scriptam  a  Christo  forniam  violare  ausi  suiit;  aii  dubiuui  quiii   Marcioiiila) 
ct  alii  ejusniodi,  quibuscum  erat  cuiii  Eiicratilis  rinitiina   viciniias,  bapiismiim  in  Ecclcsia  calholica  usurp.v 
luni  retiiiucriiit.  Porro  .Marcionem  id  iiomiiie  triuiii  Personarum  bapiizassc  lesiis  est  locuples  (^yprianus,  qiii 
cjus  iiapiismum  lioc  argumeiito  rejicit,  qiiod  iion  camdem  Trinitaicin  aguoical  ac  Cilliolici  :  t  Nuinquid  lianc 
Triniiatem  Marcion  lenet?  >  inquit  in  Epist.  ad  Jubui.,  pag.  131.  tNiiinquid  cunideni  asserit  quemet  nos  Pa- 
Irein  creatorem?  Numquid  eumdem  novit  Filium  Christum  de  Maria  virgine  naluin  ?  >  Fatcbatur  ergo  Cypria- 
iius  ircs  Pcrsonas  ah  lix-relicis  iii  Bapiisiuo  noniiiiari,  ae  eo  redacius  crat ,  ut  Triniiaiem   lia;relicos  ii;  n 
eodeiii  modo  ac  Catliolicos  iiilcrpreiaii  diccret.  Siinili  raiioiie  Firiiiilianiis  Gnosiicoruni   et  Moiilanistai u:ii 
Lapiisma  rijicit,  ipiia  priiiii  non  cuiiidcin  Paircm  ac  Catholici,  Moiilaiiisix  nun  cuiiidcm  Spiiitum  sancliim 
agMosccbaiil.  Marcionem  sic  prcniii  Tertulliauus  arguracnlisex  bapiismo  pclilis,  ut  facile  pateat  communcm 
Ijapiizaiidi  rilura  ab  hoc  lucreiico  miiialmn  noii  fuisse.   Quxrii  eiiiin  lib.  i,  c.  28,  quoinodo  rogenerct  dciis 
Marcioiiisqui  non  gencravit;  (|uoiiiodo  Spiriiiim  attribual  in  Laptismo,    qui   aniiiiain  iioii   prius   coiUiilii; 
ciir  lavet  homincni  nuimiuaiii   apud  se   iii(iuiii:iluin,  ct  iu  lioc  toium  salulis  sacramentum  cariieni  incigat 
cxoiiem  saluiis.  Narrat  Epiphanius  pag.  230,  t  iion  unum  baplisma  (apud  Marcioiiitas)  scd  tria  post  deli- 
ctuin  concedi ,  pro  morluis  illorum  cauicliumenis  alios  baptizari,  ac  mulieribus  haptisini  coiircrenJi  faciilia- 
tcin  commitli ;  >  scd  violatic  baplismi  forinic  .Marcionem  iioii  accusat.  Valciitiiii  (|iioqiic  ci  Apcllis  bapiismiim 
Sicplianus  r;itum  liabuisbc  dicilur.  Sed  id  ex  cjiis  princijiiis  sequebalur.  Nain,  cum  cci  to  icncrel,  ut  ei  expio- 
brat  Firmilianus,  Baptisniuni  admiuistrari   t  invocala  triiiilalc  nominum  Patris  ct  Filii  et  Spirilus  sancti,  > 
nenruiein   prorsiis   excludere  dcbuit,  quem  ab  hac  bapiizandi  norma  non  disccdcre  coiislarot.  Quod  si  ipso 
Marcioii,  qui  impietato  omiies  supcravil,  iii  noiniiie  triiiin  Porsonaruin  baplizabat,  iion  vidco  cur  iiou  idoin 
de  Apellc  et  Valonlino  credatur.  Cypriaiius  hoc  uiium  ejusniodi  liarelicis  objicil  ,  quod  iion  ciiradcni  Palroiii 
ac  Catliolici,  cuindera  Filiuin,  euindem  Spiritum  sanctuni  eamdemque  Ecclesiam  coiiliteautur ;  ac  Patripas- 
sianos,  Aiitliropiaiius,  Yalenliiiianos,  Apellctianos,  Ophiias  Marciouitis  adjungit,  Ep.  ud  Jubai.,  p.  1.30.  .Mar- 
cus  iiiter  Valenlini  seciatores  ccleberrimiis  iii  consocrando  pane  et  vino  oimiia  iiivocatiunis  verba  proniiii- 
liabat,  III  lestatur  Ireiia;us  lib.  i,  cap.  12;  ca;lcri  ejiisdem  geiieris    hicretici  Eucharistiain  ex  more  Ecclosi;c 
celcbrabant.  Hiiic  eos  provoc;.l  Ircna;us  lib.  iv,  cap.  18 ,  ut  t  aut  seiitcniiain  mulciil,  aul  abstineant  offcren 
di)  qux  pra;dicta  sunt.)  Non  verisimilc  est  quihiis  rcligio  eral  a  consuela  Eiicharislia;  cclobranda;  lurnia  disce- 
dcre,  eos  iii  Baptismi  ritibus  ne  id  quidein  retinuisse  quod  Cbrisius  nominaiini  pr;fscripserat.  Mulla  sane  in 
Baptisiiii  ca;rcnioiiias  impia  et  ahsurda   iuduxerunl  pleiiqiie  Gnojlici.  Sed,  ut  oLservat  Augustiiius  (lih.  vi 
deDuptimo,  u.  47),  <  ccria  Uia  evaugclica  verba  sjuo  quibus  im  potcsl  Uapiismus  cyusecran ,  lanium  v.i- 


So  rn/EFATio.  oi 

lia!C  verba  :  lie,  docele  genles.  Ilinc  Aposlolos  coiucndit,  cum  baplizati  snnt  Judsfornm  more,  dc  Ciirisli,  im- 
moria!it.ilc  scnsissft,  ncc  ipsius  niorlem  et  rcsurrcciioneni  crcdidisse  :  undc  sic  conclndit  (p.  360) :  t  l(aque 
quod  ad  ipsos  discipulos  pcrtinct,  ncquc  intcgrani  ncqiic  pcrfcciam  fidcm  Imbnissc  ,  liis  modis  quibus  relii- 
linius  invcniuntur,  et  quod  niullo  gravins  esl ,  sicnt  in  Evangelio  cata  Joanncm  scriptum  est ,  eiiam  aliiis  bap- 
lizabant.  »  Non  ergo  agitnr  hoc  loco  dc  appclialione  trium  Pcrsnnarnm,  scd  res  ut  ccrla  ac  minime  contro- 
vcrsa  ponilur,  nec  Baptisnia  in  noniinc  Jcsu  apiid  linnc  srripiorcm  armd  sonat,  ut  vidcrc  est  cx  vcrbis  modo 
cihilis,  ac  Baptisma  aqna; ,  Bapiisina  iii  nomiiie  1'atris  et  Filii  ct  Spiritns  sancti. 

Jam  vero  non  longa  dispnlationc  opns  cst  ul  pinpngnatiim  a  Slcphano  papa  instilulnm  ex  traditionis  apo- 
sltilica;  fonlibus  prolluxisse  demonstrcnins.  Vigcbat  utiqne  ha-c  coiisuctiido,  exccpiis  illis  ecclcsiis  qiias  sy- 
noilorum  decrcta  in  aliam  senlenliam  dclorscrant.  Nnllum  in  Occidenlevcsiigium  itcrati  Baptismi  prjclerqnam 
inAfiica.  In  Orienle  tcslatur  Eusebins  {llisl.  I.  vii,  c.  2)  anliqnam  consuciudincm  invaluissc,  ut  in  rcci- 
picndis  liairelicis  sola  nianuum  iniposiiio  cuiii  prcrationibus  adliil>erciur.  MorcmiEgypti  pcrspicinins  cx  lcs" 
liinoniis  Dionysii  Alcxandrini  apud  Eufcbium  in  codeni  libro  cxslanlibns.  Minalus  fuciat  Steplianns  SG 
cnm  Cappadocia ,  Cilicia  ,  Galatia  cl  finilimis  regionibus  non  commnnicalurum;  at  nulla!  prorsns  de  .iT.gyplo 
qiierchc;  qninctiani  Dionysiiis  Alcxandrinus,  magno  EctIe«i3R  commodo,  inlerposuit  sein  paciHcationem  dissi- 
dii.  Qiiod  aulcm  Xystum,  Romanum  poniificcm,  consnleiuluin  essc  diixit  de  homine  jamdiidum  iii  Ecclesiam 
reverso,  sed  qui  se  impio  et  pleiio  blaspbcmix  baptismo  iniliainm  fuissc  mcmincrat ;  id  non  soltim  Dionysi' 
consensionem  cum  Ecclesia  Romana,  ct  alienum  ab  ilcrando  Baptismo  animum  dcclaral,  scd  etiam  argnmcnic 
csl  ab  ipsins  decessoribus  Hcracla  aut  Dcmctrio  qui  hunc  homincm  recepcrant,  solitos  non  fiiisse  redcnnle 
lisreticos  baplizari.  Huc  accedit  Bnsilii  teslimonium  ,  qiii  bapiismnm  Mdnl.inislarnm  Dionysio  AIcx:indi  ino 
probatum  fuisse  asseverat  can  i.  Qiiod  cx  Clemente  Alexandrino  objicilur  {Slroiii.  i,  p.5l7),  aqnam  li,a;relico- 
'*um  cssc  aquam  alicnam,  id  non  expiari  probat  scd  containinari  qui  Baptismum  in  Incrcsi  jain  adulti  accipiuiil; 
at  Baplismum  irritum  sancto  Clementi  et  nullnm  visum  csse  non  probat.  Difficiiior  ad  cxpiicandum  llierony- 
mus,  qui  in  libro  rfe  Scrip(cri6u5efcte)as(icis  tcslatnr  Dionysinm  Alcxandiinnni  idem  ac  Cyprianiim  dc  bap- 
tismo  liiercticorum  sensisse,  ac  plurcs  ea  de  re  liticras  scripsissc;  sed  hnc  in  re  pugnai  Hlcronyinus  adversa 
fronte  cum  Basilio. 

Ipsa  eliam  Africa  leslis  citari  potest  illius  traditionis  qiiam  accrrinie  impugnavit.   Neqiie  enim  Afri  anto 
Agrippini  dcerela  bapiismum  ab  ha;reiicis  d;itum  iterabanl;  idque  ipsns  cssc  coiifcssos  perspicitur  cx  his 
Finniliani  vcrbis:  t  Quod  qnidem  advcrsns  Stcphannm  vos  diccrc,  Afri,  poteslis  ,  cognita  verilate,  crrorem  vos 
consueludinis  reliquissc.  i  Ipsc  ctiam  Cypriaiins  ,  dum  ait  in  Epist.  ad  Jnbiu.  non  novam  aut  rcpcnlinam  rem 
csse   ut  bapiizeniur  qui  ab  ha;reticis  in  Ecclesiam  veniunt ,  sed  mullos  annos  esse  cx  qno  snb  Agrippino  id 
episcopi  in  concilio  statuerant,  non  obscure  dc  novitate  opiiiionis  suae  confiietur,  illiusqne  fontcm  ei  caput 
Agrippinum  agnoscil.  Existimavit  Angnstinus  induclum  ab  Agrippino  morcm,  cum  paulo  posl  cxariiissel,  a 
Cypriano  rcvocatum  fuisse.  Sed  id  omnino  pngnat,  ut  observavit  Tillemoniius ,  cum  his  Cypriani  vcrbis  ex 
Epist  ad  Jubai.  :  «  Quando  cxinde  (ncmpe  ab  Agrippino)  usque  in  hodiernum  lot  millia  ha^rcticorum  in  pro- 
viiiciis  nostris  ad  Ecclcsiam  convcrsi ,  noii  aspornati  sint,  nequc  ciinclati ,  imo  et  raiionabiliier  ct  libentcr 
amplcxi  sinl.utlavacri  viialis  et  salutaris  Baptismi  gratiam  conseqnorcntur.  >  Sed  siCyprianus  consnatudinem 
jamsiabilitamdefendit,  novam  ccrte  Agrippinus  induxii,  ut  tot  locis  observat  Augusilnnsin  librisde  Dapiismo. 
Ilis  tcstiraoniis  plurimnm  addit  ponderis  seclarum  consensus  ,  qii.T;  acceptum   in  aliis  sectis  Baptismum 
iicrare  non  andebant.  Quis  non  videt  lot  ecclesiarum  totque  sect;iriim  consensum  non  ab  alio  capiie  cl  fonic 
(piam  ab  Aposlolis  fluxisse,  in  re  pnescrlim  qux  niaximis  obstriicta  dillicuUalibus,  ncc  Scripturis  aperte  iii- 
iKcala,  neculloEcclesix  decreto  confirmaia,  iia  lamen  Catliolicis  et  ha;reticis  exploraia  crat,  ul  contraria 
opinio  giavis  crror  viderciur.  Nnmquam  saiic  post  Apostolos  tam  (irma    pcrsuasio  insculpi  animis  poliiissc 
iiullo  interveniente  uiiivers;c  Ecclesi;u  decreto ;  sed  poiius  ha;rcsis  odium  et  jusiissima  cauiio,  nc  ant  homini- 
bus   non  baptizatis  Eucharisiia  darctur,  ant  infantcs   in  hxresi  bapiizati   sinc  voro  Baptismo  morercntur 
iiecessiiatcm  itcrandi  Baptismi  pliiriniis  attulisscnt. 

• 

\l.  —  QUIBUS  POTISSIMUM  RATIOMBtlS    SESE  S.   CVPRIANUS  BErENDERIT.— NEC   SACRAMENTA  A   MALIS    IN  ECCLESI\ 

ADMINISTRATA ,    NEC  TRADITIONEM    REJECIT. 

Quamvis  suam  Ecclesia  de  haireiicorum  haptismo  doclrinam  ex  ipso  Aposiolorum  6rc  accepcril,  fatcndum 
lamcn  esl  non  fuisse  hanc  tradiiionem  cx  illo  gencre  quod  omniuiii  auribnsqiioiidiaiia  praedicatio  inculcaret. 
Nemo  umquam  Ecclesia:  scntentiam  de  Cliristi  et  Spiritus  sancti  diviiiitate,  de  muiaiione  donorum  in  corpiis 
ct  sanguinem  Christi  et  aliis  ejusmodi  rebus,  sine  summa  negligenlia  ignorare  poiuii,  aut  sine  suinmo  sccleic 
impiignare  ,  quia  his  dogmatibus  Cliristianornm  aures  in  omnibus  ecclesiis  circnmsonabant.  Utrum  auiem 
hjerelicorum  baptisma  ratum  necnc  liabciuluin  csset,  id  obseurari  et  die  obsolcsccre  poiuit  in  multis  rogioni- 
bu8,  in  quibus  recipicndorum  hajrelicoruin  aut  luillus  erai  usus  aui  admodiim  rarus.  Quare  mirari  non  dc- 
bcinus  cur  hac  in  re  pr;estantiisinii  viri  ciravcrint.  Ac  vcritas  qnidem  facile  invcstigari  poinissct,  si  con- 
jullx  luisscnl  aniiquissiiuaj  ccclesi;c,  qux  numquam  haircticis  carucranl  qnos  oppiignarcnt ,  aut  rcUcuntcs  i« 


57  PR/EFATIO.  •  S8 

Ecclesiam  rcciperenl ;  qii.ilis  crai  in  primis  Ecclesia  Hniiiana,  cum  velustisslmos  (luosqiie  Iircrelicos  conslcl  in 
lianc  iirbeni  scsc  conliilissc.  Scd  linjiis  caiilionis  praMcniiiss.ic  lovissiinam  ciilpam  siislincl  Cypriamis  ,  qui 
coiisucUuliiicm  rebaplizandi  non  induxil  in  ecclcsiam  suam ,  scd  dcccssorum  suoruin  aucloritale  coiistiui- 
lam  reperit. 
1  Ratiomim  momemis  quibus  ulcbatiir  Cypriamis ,  lantiim  inest  splendoris,  iit  sc  Augitstinns  sola  Ecclcsi.'» 
aucloritale  in  conlrariam  senlenliam  adduci  falcatiir  :  c  Ncc  nos  ipsi  i,  inqiiit  I.  ii  de  llapt.,  n.  S, «  lale  aliquid 
aiidcremiis  asscrere  ,  nisi  universa;  Ecclesiae  concordissima  auclorilate  firmati ;  cui  el  ipse  (Cyprianus)  sino 
dubio  cederet,  si  jam  illo  tempore  quoestionis  biijus  vcrilas  cliqiiata  el  decl.nrata  per  plenarium  concilium  so- 
lidaretur.  )  lloc  aiiiem  pntissimum  argiimenio  niiebiitur  Cyprianus:  ha;reses,  cum  ab  Ecclcsise  unitatc  ab- 
scissoc  siniel  ex  moriiiis  constcnt  bominibus,  iion  po^se  sanctificare,  remissionem  peccaiorum  et  Spiritum 
sanctum  darc.  i  Quis  autem  potcst  dare,  »  iiiquit  in  Ep.  i.xx,  <  quod  ipse  non  babeat?  Aul  quomodo  potest 
spiritalia  agerc,  qui  ipse  amiserit  Spiriiumsanctuin.  »  Elin  Ep.  ixxi  :  t  Ncque  enim  accipiunt  illic  aliqiiid 
ubi  niliil  est.  >  Et  paulo  post :  i  Manifestiini  csl  aiitcm  cos  qiii  non  sunt  in  EccIesiaCbristi  imermortuos  com- 
pulari,  nec  possc  ab  eo  vivificari  altcium  qiii  ipsc  tion  vival.  »  Ex  bis  ct  nliis  cjusmodi  testimoniis  iieqiiaquam 
id  slaluit  Cyiiriaiuis,  qnod  ex  ejus  verbis  consequi  c.vislimariinl  cruditortim  nonniilli,  nccessariam  esse  singiili* 
miiiislris  sanctilaletn,  ut  sacramcnta  validc  administrent.Loqiiitur  dc  universasocieiate,  non  de  privalis;  et 
qiiemadmodiim  Ecclcsi.^c  catliollcse  sacramcnla,  diim  a  malis  adminisiranlur,  vim  suain  et  cffcclum  retiiicn^ 
prccibus  snnclorum  el  gcinitibus  columba: ,  sic  apiid  li.iciciicos,  iibi  omnes  nioriui  sunt,  sacramenta  suo 
cffcctu  derraudari  ac  nulla  prorsus  csse  existimabat,  cum  sibi  persuadcrc  noii  posset  coliimbam,  ut  per  inalos 
ministrns  in  Ecclesia  caibolica,  ita  pcr  bocreticos  ei  schismaiicosin  liscresi  eiscbismatc  bapiizarc.  Sic  expli- 
candam  Cypriani  mentcm  cx  pluribus  locis  perspicitur  :  c  Quomodo  aiitem  mnnilarc  »  ,  inquit  in  Ep.  lxx  , 
c  et  sanciificare  aquam  potest  apud  quem  Spiritus  saiictiis  non  est?....  Aut  qiiomodo  baplizans  dare  allcri  rc- 
missam  peccaiorum  potest,  qui  ipsc  peccata  sua  deponerc  exlra  Ecclesiam  non  polesi? »  Et  in  Ep.  lxxiii, 
p.  152:  <  Niimqiiid  de  Ecclcsi;e  fonlibiis  rigare  potcst ,  qui  inlus  in  Ecclesia  iioii  c>t.  »  Faietur  paiilo  post 
haireticos ,  c  si  Ecclesiae  devoti  et  iii  Ecclesia  constituii  sunl ,  posse  ct  Raplismo  ejus  el  Cieteris  salutaribus 
bonisiili.  »  Dcniqiie  iii  eadein  epistola(p.  155)  coiiceplis  vcrbis  malos  qiii  iu  Ecclesia  snnt  distinguitab  lixre- 
ticis  :  c  Porro  aliud  est,  inquit,  eos  qiii  intns  in  Ecclcsia  sunt  de  nomiiie  Cbristi  loqui,  aliud  est  eos  qui  foris 
sunt  et  contra  Ecclesiam  facinnt,  in  nomiiic  Cbrisli  baptiznrc.  Quare  qiii  haereiicis  patrocinantiir  non  id  pro- 
ferantqnod  Paulns  de  frairibus  posuit,  scd  oslcndant  si  luicictico  aliquid  conccdcndum  putavit,  aul  si  fidem 
ct  baptisma  eoruin  probavil,  aiit  si  pcrfidos  ci  blaspliemo*  remissionem  pcccatorum  accipere  exlra  Lcclcsiam 
posse  constiiuit.  >  Eadcm  liabet  Firmilianus  p.  149.  Ilinc  observat  Aiiguslinus  (I.  iv  de  Jiapi.)  Cyprianiiin 
distinguere  <  inier  cos  qni  mali  foris  sunt,  et  eos  qiii  iutus  mali  sunt ;  »  ac  pluribns  demonslrat  niinime 
sequi  ex  bac  distinctione ,  ut  Ecclesia  foris  per  hsercticos  non  baptizet ,  qucmadmodum  pcr  malos  in- 
lus  bapiizai. 

Si  petiia  a  Cypriano  e  ScripliiriS  argumenla  non  omni  verisimiliUidinis  colore  destiluta  sunt,  al  qu.ne  ob- 
jcctx  ab  adversariistradltioni  respondet,  ea  tanliiiigcniiliice  prorsusindigna.  Humanam  tradiiioiiem  appellat 
qiiod,  nulliiis  concilii  aiictoritate  constitulum,  in  maximis  quibusquc  ccclesiis  suinino  conscnsu  observabatur, 
nec  in  ipsa  Africa  anlc  Agrippinuni  observari  desierai.  Cnm  autem  ei  ohjiceretur  :  i  Qiiid  ergo  fict  de  his  qiii 
jn  prxlerilum  de  h.t^rcsi  ad  Ecilcsiam  vcnicntes  sine  Bapiismo  admissi  siinl  ?  »  sic  respondet  in  Epist.  ad  Ju- 
bai. :  c  Potens  est  Dominusmisericordia  sua  indulgentiam  dare,  eteos  qui  ad  Ecclesiam  siinpliciter  admissi  in 
Ecclesia  dormierunt,  ab  Ecclcsia;  sux  muneribiis  non  separare.  »  In  hac  responsione  charitatera  Cypriani  et 
animi  moderaiioncm  facile  agnoscas  ;  sedqiiod  ei  objicicbaliir,  cum  ct  adultos  ct  infnnles  complectcrctur,  ipse 
dc  adiiliis  sese,  ui  polest,  expedit,  at  dc  infaniibus  in  ba.'resi  baptizatis,  et  in  Ecclcsia  sinenovo  Baplismo 
anteusum  raiionis  morientibus,  ne  verbum  quidem  proloquitur. 

Quamvis  autem  objcct»  iradiiioni  minus  belle  respondcrit  Cyprianiis,  non  idcirco  tamen  tradiiionis  auclo- 
ritatcm  (loccifecit.  Nusqnain  cxprimit  aul  dicit  quod  ci  Simon  Goulartius  in  noiis  ad  Epist.  lxxiv,  et  mulli 
alii  protcstantes  affinxerunt,  l°omncm  cvangelicam  ct  apostolieam  traditioncm  csse  quxrendam  in  Evangcliis, 
Actis  aut  Epistolis ;  2"  omnia  illa  qux  non  possunt  in  his  libris  repcriri  rejicienda  et  contemnenda  esse. 

Non  videtur  coelum  lerra  longius  distare,  qiiam  Cypriani  senteniia  ejusmodi  commeniis.  1°  Ex  ejus  de 
Ecclesise  inrallibililate  tesUmoniis  qunc  siipra  retulimus,  perspici  poiest  nn  aliam  fidei  rcgnlatnnon  admiserit, 
qn.im  Scriptnr»  conlcxtum  a  traditione  separatnin ;  2°  Cyprianus  et  Firmilianus  nusquam  qiicrunlur  qnod 
traditionem  Slepbanus,  ut  fidei  regiilam,  opponat.  Fatcntiir  Iianc  traditioncm  dc  Baptismo  bxrcticorum  non 
iierando  observandam  csse,  si  ab  Apostolisorta  sit;  scd  ortam  ncganlab  Aposlolis,  quia  bnreiici  qui  siib 
Aposlolis  rediere,  jam  in  Ecclesia  bapUzaii  fnerant  (Epp.  lxxiv  et  lxxv).  Addit  Firmilianns  c  cos  qui 
Roma;  sunt  non  ea  in  oinnibiis  observare  qiia:  siiit  ab  origine  tradiia,  veluli  circa  celebrandos  dies  Pascbae;  t 
ex  quo  facile  intelligitur  quid  do  tradilionibus  non  scriptis  scnscrit  Firmilianns.  5°  Objecta;  ab  adversariis  ira- 
diiioni  aliamopponit  Cyprianiis  dequa  ex  utraqiie  parle  conveniebat :  c  Ncc  quisqnam  dicai,  »  inqiiit  in  Epist. 
flrf  Jubni.  (pag.  lo",),  «iniod  acccpimiis  nb  AposloIis  hoc  scqiiimnr,  qiiando  Aposloli  non  iiisi  uiiam  Ecclcsiam 
Iradidcruni  ct  Uapiisma  uiium,  qnod  ivn  nisi  iii  eadcm  Ecclesia  sit  coiislilulum  ;  ct  iiciniacm  invcniawus  it) 


~.)  PH.EFAIIO.  4;. 

Aposiolis,  cun>  apiul  li.-crclicos  bapiizaliis  cssei,  in  eodem  Ikpiismo  aJiuissum  cssc  ci  communicassc,  ulvidean- 
lur  Apostoii  bapiisma  harrelicorum  probassc.  »  El  in  Episl.  i.xxiv,  p.  lil  :  <  Quod  el  nuni;  faccrc  oporlet  Dei 
s.icerdoies  prrcepia  divina  servautcs,  ut  si  in  aliquo  niiiavcritet  vacillaverit  verilas,  ad  oiiginem  Dominicam 
ct  ad  cvaugeiic.^in  aiqnc  aposloiirani  Iradilionem  rcverMuiur,  ct  iiidcsurgat  .ictus  nostri  latio  unde  et  ordo 
etorigo  surrexil.  Traditum  csl  cnim  iiobis  quod  sil  unus  Dcus  ct  Clirislns  iinus,  cl  uua  ^pcs  cl  fides  unn, 
cl  uni  Ecclesia  cl  Baptisma  unum,  »  ctc.  i°  Adco  Cypriaiiiis  ci  Firmilianus  tradilioucm  a  Scripluris  nrn  divcl- 
luni,  adeoncfas  esseducuniab  Ecclesiicauclorilale  in  iiilerprelandis  Scripliiris  discederc,  ul  luvrclicorum 
liaplisma  irritum  cssc  lioc  C.iani  argiimcnto  pugiiciil,  (piod  li.uretici  nomcii  Patris  cl  rilii  ct  Spirilus  saiicti 
alqiie  ciiam  ipsas  intcrrogationes, «  Credis rcmissionem  peccaioruin  ct  viiam  a-leruam  per  sanclam  Ecclcsiam,  > 
aliler  ac  Ecclesia  inlerprelarentur  (p.  151,  Uo,  154). 

\II.  — CONFniM.VTIO.NEll    NON    CONFDNMT    S.  CVPBUNUS  CLM   HIPOSITIONE  MANUliU  IN  ll.tUETIC03    REDEUXTES.  — • 

C0NFlnH.VTI0N£M  INTER  SACRAMENTA  NUUERAT. 

Non  levis  hic  quscslio  excuiicnda,  ulrum  Cypriaiius  co  ci  roro  laboraveril,  quem  ci  a  miillis  affingi  video,  ut 
impositionem  illam  manuuin  quam  liaTciici  redcuulcs  accipcrc  solelianl,  Coiifirmatioiiis  sacraincntum  csse 
crederet.  Eruditi  viri  Naialis  Alexaiider  (Disscrt.  ii  s(vc.)  ci  aucloi  nnv.T  ediiionis  Liticrarum  siiiiwwrum  Pont. 
scite  illi  quidcm  deinonsirani  iinposiiioncm  nianuum  in  b:ricticos  redeiinics  longe  dislare  .'^acramento  Confir. 
malionis;  ncc  Slcphanum  papain  Coiifirmaiioncm  iicrarc  voluissc,  ciim  saiis  essc  coiilendercl  maiiiim  ha;re- 
ticis  redeuntibus  imponere,  ul  acciperciil  Spiritum  sauclum.  Scd  iidcm  Cyprianum  cxisiiinanl  adversoriorum 
.senleniiam  niinus  iiitcllexissc,  sicqiic  cum  illis  piigiia§se,  qiiasi  Confirmaiionem  in  ha;resi  acccptam  itcrarciit. 
Proferuiitur  adversus  Cyprianum  hsc  ipsius  icsiimoiiia  :  <  Qiiod  sisccundum  pravain  lidem,  i  inquil  in  Episl. 
nrf  Jubaianum,f3'i.  151,  f  baptizari  aliquis  foris  ct  remissain  peccaloruin  consequi  potuit,  secundiim  eanidem 
lidem  consequi  S|)iritunisanciuin  potuit  :  ct  non  cst  neccssc  vcuicnti  manum  imponi,  ui  Spiiltum  sanctum 
consequatur  et  signetur.  Aui  ulriimqiie  enim  fidcs  foris  potuit,  aiit  nculruin  eorum  qiii  Ibris  fuerat  accepit ;  > 
cfpag.  136:<  Baptizari  cos  oportet  qiii  de  lixresi  ad  Ecclesiam  veniunt,  iit  qui  lcgiiiino  et  unico  sancloe 
Ecclesix  Baptismo  ad  regnuni  Dei  rcgcncraiiono  divina  pr;rparaiitur,  sacrameulo  utroqiie  nascaiiiiir,  qui.t 
scriptum  est :  A'isi  qiiis  rciiatns  ftierit  ex  aqita  el  Spiritu,  tioii  poiest  introire  in  regiium  Dei  ;  i  et  in  Epist.  ad 
Stephauum,  pag.  128  :  i  Tunc  ciiiui  deniiim  plcne  saiictificaii  ct  csse  filii  Dei  possuiit,  si  sacramcnto  iilroque 
iiascanlur,  cum  scriptum  sit:  ISisi  qiiis  reiicitiis,  clc.  i  In  cauidcm  sciitciiliaui  loqiiiliir  Ncniesiarus  a  Tubiilis 
in  concilio  Carthagiucnsl  :  i  Maleergo  sibi  quidani  intcrpretantur,  inqiiil,  utdicaiit  qiiod  per  manus  im|iosi- 
tionem  Spiritum  sanclum  accipiant  et  sic  rccipiantur,  cum  manifostum  sit  ulroque  sacramenlo  deberc  eos 
renasci  in  Ecelesia  catbolica.  > 

Sed  ha;c  tesiimonia  vidcnlur  cxplicari  posse,  ncc'  niibi  persuadent  Cyprianum  in  re  anlc  oculos  posila 
osciiantcm  crra? se,  ac  rcs  naiura  et  usu  Ecclcsi.-c  adeo  distinctas  opiiiionc  confudissc.  Illius  auiem  sen!eniiam 
certissimis  vcstigiis  indagare  liccl  in  Epist.  ad  Quiiitiim  (p.  127),  ubi  sic  lof|uilur :  t  Et  dicuiil  se  in  lioc  velc- 
rem  consuetudinem  sequi  ,  qiiando  apiid  vetcres  bxTescos  prima  adbuc  fuerint  iniiia,  ut  hi  illie  csseiit  qtii 
de  Ecclesia  recedebant  cl  liic  baplizati  prius  fucrant ;  quos  lamcn  ad  Ecclcsiam  rcvertcutes  et  poeuitciiliam 
agenlcs  necesse  iion  erathapliznrc.  Quod  nos  quoqne  hodie  observamus,  ut  quos  constet  liic  baptizatos  essc, 
ct  a  nobis  ad  hxrelicos  Iransissc,  si  poslmoduin,  pcccatosuo  cognito  el  crrorc  digesto,  ad  vcritalem  cl  ma- 
Iricem  redcant,  satis  sit  in  poeiiitcniiain  manuui  imponere ;  ul,  quia  ovis  fuerat,  hauc  oveni  abalicnalam  et 
crrabundam  in  ovilc  suum  pastor  recipiat.  i  Non  id  agiiur  qiiam  recle  Cyprianus  advcrsariis  rcspondcai,  scd 
quid  respondeat.  Cuni  isii  coiiiendereut  tradiium  ab  Apostolis,  ac  seniper  in  Ecclesia  observaium  fuisse,  ul 
acceptum  in  hjcresi  Bapiisma  non  iicrclur,  sed  redcuntibus  (!um  hoc  Baptismate  bxrcticis  manus  tanlum  iii 
pociiitcnliiim  imponatur ;  rcspondet  Cyprinnus  uon  immcrito  olim  hacreticos  siiie  Baptismo  susceptos  fiiissc, 
quia  prius  baptizati  in  Ecclcsia  fucrani ;  seqiie  idcm  facere  profiletur,  ut,  si  quos  ex  ha;relicis  in  Ecclesia  bapti- 
zatis  suscipiat,  manura  lantum  iu  poeniieniiam  impoiiat.  Uno  verbo,  conccdil  adversariis  haiic  bsercticoruni 
recipicndorum  consuetudinem,  quam  tanlo  studio  defcndebant,  et  olim  usurpaiam  fuissc,  cl  a  seipso,  iibi 
quid  siniile  incidcrii,  usurpari.  At  ncmo  dixerit  Cyprianum  confirmalioneni  aut  in  Ecclesi.x  primordiis  iic- 
ratam  credidissc,  aut  iicrare  voluissc,  quoiics  liKrciicis  in  Ecclesia  anic  lia;resim  baptizatis  manus  in  poeni- 
lenliam  essct  imponenda.  Immerilo  ergo  maninim  iii  ha;rcticos  redeuntes  impositioiiem  cum  sacramento  Con- 
llrniationis  confudissc  accusatiir.  Scnicntiam  Cypriani  Conlirmai  in  concilio  Caribagiiiensi  Crescens  a  Ciriha , 
qiii  baplizaiidos  ccnset  omnes  ab  ha;resi  eiscbismiitercdeuntcs,  i  exccpiis  bis  sane  qui  in  Eeclcsia  catliolica 
fucriiit  antebaplizati,ila  tamen  iit  per  niaiius  iinposiiionem  in  pocuilenliam  Ecclesia;  reeoucilientur.  » 

SedcurCyprianus  postulat  utquiiiihiiresi  bapiizali  sunt,  rcdeunlesad  Ecclcsiam, «  utroqucsacr.imcnto  nas- 
canlur?  I  Qiiid  aliuu  esse  potcst  ulriimqiic  illud  sacramentum,  iiisiBaptismus  ct  ConDrmatio?  Ikccdiflicultas 
solvi  potcsl :  nequc  ciiim  repugnal  ul  Cyprianus,  ansa  abadvcrsariis  acccpia,  s:icramcntum  Coiifirniationis 
iterandum  esse  coiicludercl,  quainvis  illud  ab  advcrsariis  iicrari  minimc  suspicarctur.  Sanctus  Stephanus  ct 
quiabillo  stabant,  ctsibaptisma  liccrcliconim  ralum  babebani,  falcbaiitur  taincn  Si.friuim  sanctiim  in  cji  s- 


41  PR^FATIO.  4a 

niodi  baptismo  non  conferri;  ac  proiiide  redeuniibiis  ab  bxresi  necessarium  esse  aliud  sacramenlum,  ut  Spi- 
rilum  snnclum  accipercnl ,  quem  in  baeresi  consequi  non  potuerant.  Hoc  autem  sacramentum  erat  manus 
iniposilio  in  pcenitentiam,  sive  sacramentum  Poenitenti;n,  qiiod,  tesic  Cypriano,  Spiritum  sanctum  poenilenlibus 
confcrl.  Nam  inier  aiias  causas  quibus  adduclus  Cyprianus  pacem  poinitentibus  concesserat,  hancrecenset ; 
quod  neccssc  esse  duxerit  poenitentes  ad  persecutionem  susiinendam  pra;parare,  et  Spiritus  sancii  donis 
inslriiere.  «  Quando  autem  ([•ominus)  dical,  inqnit,  in  traditis  aique  in  confessione  nominis  consiilulis  spi- 
ritum  Palris  loqui,  quomodo  potest  ad  confessionem  paratus  aut  idoneiis  iiiveniri  qui  non  prius,  pace  accepta, 
reccpcrit  Spiritum  Patris,  qui,  corroborans  servos  suos,  ipse  loquilur  el  confileuir  in  nobis  (Ep.  liv).»  Quam- 
obreni  Cyprianus  ,  cum  videret  adversarios  negare  opiis  esse  Bapiismo  bxrcticis  rcdeuntibus,  scd  lanluni 
manus  iinposilione,  ul  accipeieiit  Spiritum  sancium ,  iiide  ansam  arripiebat  ut  diiplex  sacramenti  genus 
lixTcticis  redeuntibus  opus  esse  statueret,  alienim  ad  peccalorum  remissionem,  ailerum  ad  accipiendum 
Spiritum  sanctum.  In  quo  quideni  generatim  Cypiianum  inler  et  adversarios  convcniebat  nccessarium  essc 
hxrelicis  redeuntibus  aliquod  sacramentum ,  ul  acciperenl  Spirilum  sancliim;  sed  nccesse  non  erat  hoc 
sacramcnlum  nominatim  dcsignare.  Non  absimili  niodo  Viiiccalius  a  Thiburi,  in  concilio  Carlhaginensi,  assen- 
lituradveisariisneces3ariamessemanuuminipositionem;sedeamaliteracilliinlerpretatur:  «  Hxreticos  scimus 
inquii,  pejores  esse  quam  elhnicos...  Ergo  primo  pcr  maniis  imposilionem  in  exorcismo,  secundo  per  Bap- 
lisiiii  regenerationem  tunc  possunt  ad  Chrisli  pollicitationcm  venire.  »  Asseniiiur  adversariis  Vincenlius  dc 
maiuis  imposiiione;  sed  illi  inanus  inipositionem  in  poenitentiam  intelligebant,  isie  iii  exorcismo.  Minime 
cigo  inirum  si  Cypriano  cum  advcrsariis  convcnit  de  sacramento  ad  Spiritum  sanclum  conlerendum  necessario , 
quainvis  ulrique  illud  sacramentum  aliter  inlerpreteniur. 

Ex  liis  autem  perspicitur  Confirmaiionem  semper  in  Ecclesia  disiinctum  a  Baptismo  sacramentum  fuissc. 
Ulrumque  vocaiur  sacramcnlum  et  diversos  soriitur  effectus :  etsi  enim  in  Baptismo  accipiiur  Spiritiis  sanctiis, 
ut  tot  locis  Cyprianus  observat,  lamen  proecipue  Confirmalioni  altribuitur,  quoe  novis  procsidiis  et  Spirilu 
sancti  doiiis  corroboral  eosqui  jain  in  Bapiismo  Chrislum  induerunt.  Hinc  idem  Cyprianus,  cum  ei  objiceretur 
«eis  qui  in  Sauiaria  baplizati  fuerani,  advcnieniibus  Apostolis  Petro  et  Joanne,  lantnm  inanum  imposiiain 
esse,  utaciperentSpiriium  sanciuin;  >  sie  respondet  in  Epistoia  ad  Jubaianum :  <  Et  idcirco,  inquit  (pag.  ^5i), 
quia  legiiimum  et  ecclesiasticum  Bapiismuin  consecuti  fueranl,  baptizari  eos  ultra  non  oporlebal,  sed  tanluin- 
modo  quod  deeral  id  a  Pelro  et  Joaniie  factum  esl,  ut  oratione  pro  eis  habita  et  manu  iinposila  invoearclur 
et  infundereiur  super  eos  Spiritus  sanctus.  Quod  nunc  quoque  in  Ecclesia  geritur  ,  ut  qui  iii  Eccle- 
sia  baplizantur,  pr«positis  Ecclesia)  offerantur  et  per  nosiram  oralionem  ac  manus  imposilionem  Spi- 
ritum  sanctum  consequanlur,  et  signaciilo  Dominico  consummcntur.  >  Quis  ex  his  non  perspiciat  Confir- 
mationem  non  esse  appendiculam  quamdam  Baptismi,  sed  verura  et  distinctum  a  Baptismo  sacramenlum, 
quod  a  diaconis  oninino  adminisirari  non  possit,  quodque  non  ad  exleriora  laiiium  dona  periineat,  sed  maxiine 
ad  augendam  et  inieiitius  roborandam  Baptismi  gratiam,  ita  ut  ulroque  sacramento  renasci  "dicarnur.  Alque 
id  quidem  mirifice  confirmani  Cyprianus  et  alii  Africse  episcopi  in  epistola  ad  Numidas : «  Ungi  quo(|ue  necesse 
est,  inquiunt,  eum  qui  baptizatus  sil,  ut,  acceplo  chrismate,  id  est  unctione,  esse  unclus  Dei  et  habere  in  sc 
graliam  Cbrisli  possit.  »  Quse  sequunlur  obiter  explicare  conabor.  <  Porro  aiitem  Eucharislia  esl, »  inquiunt 
iidem  episcopi,  <  unde  baptizati  ungunlur  oleo  in  aliari  sanciilicato.  Sanclificare  autem  non  potuit  olei  creatii- 
ram  qui  nec  altare  liabuitnec  ecclesiam.  Unde  nec  unctio  spiritalis  apud  Iia;relicos  potest  esse,  quando  con- 
stet  oleum  sanciificari  el  Eucbaristiam  fieri  apud  illos  omnino  non  posse.  >  Optime  hunc  locum  emendavit 
Baluzius,  pro  eo  quod  Icgcbatur  in  antiquis  editionibus,<  oleuni  in  aliari  sanctificatum ;  >  velapudErasmuni  et 
Painelium  liberioriconjeclura,  <  Eucharislia  et  unde  baptizaii  ungunlur  oleum  in  allari  sanclificatur.  >  Porro 
non  id  dicit  Cyprianus  quod  ab  eo  per  nielaphoram  dictum  cxislimaut  Rigaltius  et  Fellus,  Eucharistiam  csso 
oleura  quo  uiigiinur,  sed  polius  Eucharistiam  esse  id  unde  oleum  quo  bapiizati  unguntur,  sanctificationem 
deducit;  qnia  videlicet  oleura  in  altari  sanctificabatur  inler  ipsas  sacriUcii  preces. 

\I1I.    —  POENITENTl^  SACBAMENTUM  EX  S.  CVPRIANI  TESTIMONHS  DEFENDITUR. —  QUAM  NECESSABIUM  JODlC.VVEBtT, 
QUAM  SANCTE  ADMINISTRARI  VOLUEBIT  OSTENDITUR.  —  NONNDLLA  ILLIUS  DICTA  EXPLICANTUB. 

Illud  etiam  ex  teslimoniis  allalis  faciie  porspicilur  Poenitenliam  inter  Ecclesia;  sacramenla  numeratam 
fuissc,  siquidem  generalim,  ul  diximus,  iiilcr  Cyprianum  cjusque  adversarios  conveniebat  Poenilenliam  ct 
Conlirinaiionem  esse  sacramenta :  undc  conccptis  verbis  declarat  Cyprianus,  iit  modo  vidimus,  Spirilum  IMtris 
in  Pcenilenlix  sacramenlo  donari.  Ut  Baptismum  caiechumenis,  sic  lapsis  absolulionem  etpacem  necessari;im 
jiidicabat  Cyprianus  :  nam,  cum  latens  in  scccssu  videret  se  non  lam  cito  rediturum  et  jam  a;sialem  coipisse, 
qnod  tenipus  infirinilatibus  assiduis  ct  gravibus  infesiatur,  tam  audientibus  quam  lapsis  providendum 
exisiimavii,  ut  nec  prinii  sine  Baptismo ,  nec  lapsi  sine  pace  morerentur.  Tanii  faciebat  Cyprianiis  lianc 
remissionem  delicli  per  sacerdoles  faclam  (  sic  enim  ipse  appellat  lib.  de  Laps.  pag.  191  ),  ut  grande  piacu- 
luin  a  Marciano  Arelalensi  admissum  putarel,  quod  ipsius  culpa  et  crudeliiale  multi  ex  fratribus  sine  pacc  aiinis 
gupcrioribus  obiisscnt  (Ep.  lxvii).  Alque  hicc  causa  sanctura  Martyrem  adduxit  ut,  iiistantc  perseculionc 

S.  Cypriam.  IV.  2 


45  PR^FATIO.  4* 

C;illi  el  Yoliwifmi,  lapsos  siib  Decio,  qiii  poeniiciiiiain  agere  a  primo  lapsiis  dic  non  destiteraiit,  ad  paccm 
Bdinitlere».  Eiiin  cniin  idoneuni  ;id  confe-;sioiieni  Cliristi  (ulurnm  non  putabat  ijui  nuii  prius,  pacc  a  saceido- 
tibus  accepla,  Spiriluin  Patris  receiiisset ;  tuiiivcro  inetuebatne.si  qiiis,  relictis  onniibns,  fugi^iiis  et  in  tenebris 
atque  iii  soliludiiie  coiistiiiituB  in  lalrones  forte  incurrissel,  aut  in  febribus  el  iii  ianguore  deccssissel,  sibi 
inipniarctur  quod  lain  b(niiis  iniles  sine  pace  ci  siiie  cominunicaiione  dccessisset  ( Ep.  liv).  F,.\  bis  palcl 
quainparuuieos  salutiscura  soUicitet  qiii  liuc  sacianieiilum  floccifuciiint,  et  exsacrainonlorumalbocxpungunt, 
quo  si  qui»  ex  lapsis  olim  caruissel,  non  ex  iis  solum  qiiorum  adliuc  inlirma  virlns  erat,  scd  cx  iis  etiam 
quoruin  pcifecla  cbarilas  oninibus  rcbus  pio  Cbrislo  ;ibjiiiendis  eliicebat,  dainnnni  grande  visum  fuissct. 

Confcssio  peccaiurum  a  Cypriano  vcndicatur  ut  pars  sacrameiili  omnino  necessaria  et  a  Deo  pricscripla ; 

liorlalur  lapsos  ut  €  tiiignli  confitcanlur  delicluin  sumn,  dmn  adbucqni  deliquit  in  sa:culo  c»t,  duin  admiil' 

confessio  ejus  poiest,  duni  salisfactio  et  remissio  facta  pcr  sacerdoles  apud  Deiiin  grala  est  i  ( lib.  de  Laps., 

p.  191 ).  Narratin  codem  libro  ultionis  divinas  miracula  in  eos  nuper  edita  qui  peccala  occulia  sacerdotuni  co- 

gniiioni   snblraxcraiit;  eli;imsi  sccliis  cogilatione  sola  siisceptuni  sit,  id  sacerdoiibns  declarandum  ci  coiifi- 

lendumdocei.  «  Dcnique  quaiito  cifideinajoies,  iiujuit  (p.  100),  ct  tiinoie  moliores  suntqui,  quinnvisnullo  sa- 

^rilicii  aul  libelli  facinoreconsiricti,  qiioniam  lanieii  de  boc  vcl  cogiiavcruiit,  boc  ipsum  apnd  saccrdoici  Dci 

dulenler  ct  simpliciicr  confiientur,  exomulogesin  conscieiuia!  fatinnl,  aiiinii  sui  pondus  exponunt,  salularcm 

mcdcl.nn  parvis  licet  ct  modicis  viilneiibns  ex(|uiruiit,  scientes  tcriptum  eise  :  Deiis  noii  bndt^lur.t  Miror  auc-. 

lorcni  cditionis  Oxoniensis  negasse  cx  hoc  luco  confessionem  auricularcm  conseqni.  Qiiiiiutiam  seiitentia!  sme 

leslcm  citatLomberluin  :  «iiruditissimus  Lomberius>  inquii  in  iiota  ad  Inmclociim,  u-ecte  hinc  colligit  crimina 

secrcia  conlessione  ei  poeniientia  apud  Deum  expiamla,  ncc  auricularein  confessionem.  quod  voluit  Pamelins, 

cxiiidc  conlici.»  Al  profeclo  Paiiielium  inier  et  Lombertiim  miiifice  coiivenii,  ac  diserlis  verbis  Lombeitiis 

secretarum  cogitaiionum  c(mfessionem   sacerdotibus  faclam  fiiisse  declaial.   Ncc  sane  ex    verbis  Cyprian' 

«liiud  erui  polest.    Nam,  cum  contesi    coiifessioiicin  occuliorum  criminum  publice  et  omnibus  audicntibus 

factam  aut  salicm  iiriescriplani  non  fuisse,  luce  claiius  est  cosqni  cogiiationcs  malas  apnd  sacerdoics  con- 

fitcbanliir,  qui  exoniolugcsin  conscicniiai  faciebant,  qui  aniini  sui  poiidns  expoiiebant,  el  vulneribns  inedelain 

exquirebant,   peccaia  sua  auribus  alicujus  sacerdoiis  deposuisse.  Pneterea  iicg.tri  non  poiest  ciicumstaiilias 

omnes  in  poKnilcniia  imponcnda,  taiuquam  aurjficis  statera,  esaniinatas  fuisse;  id  diserie  lesiaiur  Cypiianns 

n  Epist.  ui.  Al  quomodo  sacerdutcs  coiivenientem  euique  paeniientiain  ob  occulia  peccaia  poiuissenl  imponerc, 

nisi  illis  lapsi  coiiscieiitiiC  suai  inspiciendai  copiaiu  fecisscnl  ?  Iii  quo  quidem  obscivanduin   cst  Iianc  cogila- 

tioiium  confessionem  uon  oiiniio  quodam  et  uon  pra:.scripto  pictalis  ardorc,  scd  adimplendi  pra:ccpti  diviiii 

ueccssilatecontiucri;  <  scicnles  scripimn  esse,  ait  Cyprianus:  Deus  non  inidetur.  i 

Quosanctior  eraiCyprianus,  eo  vcbcmentius  cavil  ne  sacramentum  quod  ad  liominuni  siilutcm  instilulum 
esl,  iii  coruin  pernicieni  convcriereiur.  Quod  autem  illius  liac  in  re  sludium  excitnvit,  et  exiiniie  (lociiiiKC  pos- 
'eris  prodenda'  occasioncin  dedit,  neipiilia  fuit  nonnullorum  presbylerorum  qni,  luin  ut  Cyniinno  inolcstiam 
cxbiberenl,  tuin  ut  gratiani  apud  boiiiiiics  iiovo  aueupio  inircnt,  lapsosonere  pffiiiiteniia;  levarunt.  In  ejusmodi 
hominesstudio^veritaiisaccensiissicinvebilurS.  Martyrin  lib.  d«  Lap«is ;  <  Pacem  puiant  csse,  iii(|uit  (p.ISG), 
quam  qnidamveibis  fallacibus  veiiditanl.  Nun  esl  pax  iila  scd  bellum,  iiec  Ecelesi.c  jiiiigiiiir  (|ui  ab  Evange- 
lio  scparatur.  Quid  iiijnriani  bencricinm  vocanl?  quid  iiiipiclalem  vucabulu  pietatis  ajipellant?  qiiid  cis  qui 
flcre  iugiler  et  rogare  Doniinmu  suum  debcnl,  iiiterccpia  pceniientia.'  laineiiiatione  comniunieare  se  simulani? 
Uoc  BUiil  ejnsinodi  lapsisquod  graiido  frugibiis,  qtiod  turbidum  sidus  arboribus,  qnod  ariueiitis  pestileiis  vas- 
tlias,  ipiod  navigiis  Sii:va  lempestas  :  solatium  a:tcriix  spei  adiiiiuiil,  arboiein  a  radicc  subvcrtimt,  scrinono 
inoibido  ac  lclbale  conlagiiim  serpnnl,  iiavem  scopulis,  iic  iii  porinin  pcrvciiial,  illidimt.  Non  conccdit  paccm 
facilitas  isla,  sed  tollil,  iicccoHiinunicaiionemtribuil,  bcd  impedit  ad  salutcm.  Persecutio  cst  lia'c  alia  ct  alia 
leiitalio,  perquam  sublilis  inin.icus  impiignaitdis  adhiic  lapsis  occiilta  populationc  grassaiiir  ui  lamentalio  coii- 
quiescal,  ut  dolor  iileat,  iii  delicti  memoria  evaiiescat,  ut  coiiiprimatiir  iicclor.iin  gemiius,  stiitualur  fleliis  ocu- 
Iorum,nec  Dominum  gr;iviicrofl"cnsuin  longa  ct  plciiapociiiieniiadcpiccclnr,  ciiiii  scriptmn  sit  ;  MemeiUo  uiide 
ceciderii,  el  iiije  poemteiuiam.  •  Pliira  iion  relerain,  cumcniqiie  liceat  Cy(iriaiii  sentenliain  ocolis  cernere  in  prai- 
elaris  illis  liiieris  quas  dc  causa  lapsorum  ad  clcruni,  ad  |>lcbeiii,  ad  conllssiires  alqiie  ad  ipsog  ctiam  bipsos 
"cripsii.  Noc  minor  Evangclii  vigor  enitcscit  iii  litteris  cunlessormn  llomanoriim,  inprimis  vcro  iii  exiini:i  Cleri 
Koinani  E|>islola  (iiitcr  Cypiianicas  xxxi)  quani  iicr  lolimi  orbcni  tcrranim  niissam  fui^se  disciinns  cx  Epist. 
Lii  Cypriani.  «  Absil  eiiiin  ab  Ecclesia  Koiflana,  inquiuni,  vigorem  suum  lain  profana  faciliialc  dimittere,  ct 
nervos  severiialis  eveisa  fidei  majeslate  dissolvere,  ut  cum  adliuc  noii  tantum  jaceant,  sed  et  cadaiil  everso- 
ruin  fralrum  riiinae,  properala  niinis  remedia  ooinmunicationum  ntique  noii  proruliiia  |ir;t;sientiir,  et  nova  per 
misericordiam  falsain  vuliicra  vclcribiis  iransgiessionis  vulncribus  iiiipriinaiilur,  nt  miseris  ad  evcrsionein 
iniijorcm  eripiatur  ct  pa;niieiitia.  tbi  eiiiin  poleril  imliilgi  iiii;e  medicina  pioficere,  si  etiam  ip.-e  incdicus,  in- 
tcrccpla  poenitenlia,  iiidulget  perieulis,  si  taiilummodo  operit  vuliius,  iiec  Muit  necessaria  lempoiis  rcmedia 
obduccrc  cicatricem?  Hoc  non  esl  curare,  sed,  si  dicere  vermn  vdlumus  occidere.  »  Tania  fuitliac  in  re  Cy- 
priani  constanlia,  iil  nibilenm  inflcclcre  pnlucrit:  noii  niiirtyrum  libclli  qnibns  taineii  iioii  pariim  tribucbat» 
iiou  imuiincns  a  ncfariis  incbbyleris  pcrituUuii,  iion  cxcilatic  ab  ip.-is  seditiones,  cuin  iii  noiiiiullis  provincia} 


45  .  1'K.EFATIO.  46 

CaHliagiiiCDSis  civiUilibus  impeUis  ia  praiposilos  per  mulliuidinoin  f.icliis  cssct,  ac  Cnrtliagine  quiJam  lur))ii- 
ieiili  pcr  episiolam  cnnfesiorum  veliit  quibusilam  facibus  aeccnsi,  plus  exardcsccre  el  paccm  silii  datam  ex- 
torquerc  capissenl.  In  co  pcrstilit  S.  Marlyr  qinKi  anic  dccreveral,  ut  rcs  ad  concilium  inlegra  scrvarctiir; 
el  arcere  a  commuiiione  sua  noi:  dubilavit,  si  quis  anlc  illiid  icnipuS  cum  lapsis  ausus  cssct  commu- 
uicarc. 

Nec  lamen  Cyprianum  exislimandum  esijuslo  severiorem  fuisse.  Niliil  co  iciiiiis  fuit,  iiihil  ad  iuduigcn- 
liani  proclivius.  Opeiam  dahat  ut  nec  acerbus  aut  durus  aulin  fratribiis  fovendis  inliuinamis  videictur,  ncc 
iterum  solulus  cssct  ac  facilis  aJ  conimunicaiioncni  tenierc  laxandum.  Lapsis  qui  ad  eum  orantcs  scripseraiit 
t  sc  delicium  suum  eogiioscerc  et  poeniiciuiam  vcram  agcre,  ncc  ad  pacem  temcre  aul  imporluiie  propc- 
rare,  >  summ;'.m  Iiunianilaiem  exliibuii.  «  Quibus  quanluin  graliilatus  sim,  iiiquit  (Ep,  xxvii),  Doniiiius  les- 
tis  esl,  qui  dignalus  est  ostcnderc  quid  ejusmodi  el  tales  servi  de  ejus  benigiiilate  mereantur. »  Pnfclpuc  vero 
ciiituit  leiiiias  Cypriaiii  ciim,  instanie  Galli  et  Yolusiani  persecutione,  omnes  omninomilitcsCbristi,  quiarma 
dcsiderabant  et  prailium  flagiiabanl,  iiitra  castra  Dominica  collegit,  et  ciim  aliis  cpiseopis  censuit  cis  qiii  Je 
Ecclesia  Domiiii  iion  recesscrant,  sed  pceiiiieiiliam  agere  et  lamenlari  ac  Domiiiuiu  dcpreeaii  a  primo  lapsus 
sui  die  iion  desliieraul,  pacem  dandam  esse.  Lenilatein  suam  sic  ipse  describit  in  Epist.  lv  :  «  Opto  oninos, 
inquit,  in  Ecclesiara  regredi ,  opto  universos  commililoiies  noslros  iiitra  Cbristi  castra  et  Dei  Patris  do- 
micilin  concludi  :  remitto  omnia ,  mulla  dissimulo  siudio  ct  voto  colligendai  fratcrnilalis ;  etiam  <\\i:x:  iu 
Dciim  commissa  siiiit,  non  plcno  judicio  religionis  examino  ,  deliclis  plusquara  oporlct  remiticndis  pene 
ipsedelinquo  :  amplcclor  prompta  ct  plena  dileclione  cuiji  poeniieniia  revertenics  pcccatum  suum  saiisfac- 
lione  liumili  et  sim)ilici  coiintcntes.  > 

Tola  Cypriaiii  et  agendi  et  disserenJi  ratio  commissam  a  Cbristo  cpiscnpis  fiiisse  liganJi  et  solvenJi  po- 
lesl.ilcin  lcslalur,  el  in  boe  jiidicio  quanla  sitadhibenda  caiitio  et  aiiiiiii  provisio  dcraonstrat  :  scJ,  nc  illiiis 
dicia  nnniiulla  in  Jeteriorem  pariem  rapiantur,  ea  brevilcr  explicare  eonabor.  Aii  S.  Martvrin  libro  de 
Ilub.  Virg.  (p.  173)  <  quod  nulli  sit  vcnia  ultra  deliiiquere  postquam  Deuin  nossc  coejiiili ;  »  in  libro  m 
Tcsiim.  (c.  18,  p.  514) :  «  Non  f.osse  in  Ecclcsia  rcniilli  ei  qui  in  Deuiii  deliqucril,  t  idqnc  probatcx  liis  ver- 
bis  i  lieg.,  c.  n  :  <  Si  deliiiquendo  peccel  vir  adversus  virum,  orabunl  pro  eo  Dominum.  Si  aulem  iii  Deuni 
peccel  Itomo,  quis  orubil  proeo?  >  Scd  suam  ipse  sciitcnliam  nitide  cxponit  in  libro  rfe  Exliort.  Marl., 
(p.  264,  c.  4),  ubi  idem  tcstimonium  ciiat;  neque  ex  eo  probat  peccata  in  Deum  commissa  dimilii  non  posse, 
scd  tanlum  «  non  facile  iguoscere  Deiim  idololatris.  i  Niliil  ergo  de  ligandi  el  solvendi  potcsiate,  niliil  dcjiidi.. 
cio  saccrdolum  dctrahit;  sed  ccrlis  quibusdaiii  legibus  judices  adstringit,  ita  ut  nnn  faeile  dimiitant  qiiaj 
non  facile  a  Deo  Jimitiuniur.  Ilinc,  cuin  scliismatici  poeniteniix  onus  inpsis  eximerent,  sic  cos  refellit  in 
libro  da  Lapsis,  (p.  186)  :  «  Nemo  se  fallat ,  nemo  se  decipiat,  solus  Dominus  misereri  poiest  :  veniam  pec- 
calis  quac  iii  ipsum  commissa  suiil,  solus  potcst  ille  largiri  qui  peccata  nostra  porlavit,  qui  pro  iiobis  doliiit 
qiicm  Dcus  iradidit  pro  poccatis  noslris.  Homo  Dco  csse  non  potest  major  :  nec  remittere  aut  donare  iiiJuI- 
gentia  sua  servus  potest ,  quod  in  Dominum  delicto  graviore  commissum  esl ,  ne  adluie  lapso  et  hoc  acccdat 
ad  crinien ,  si  nesciat  esse  prxdicliim  :  Malediclus  liomo  qui  spem  liabet  in  liomine.  Dominus  oranJus  est . 
Doiiiinus  nostra  satisfaclioiie  placandus  est ,  qui  negantem  negare  se  dixil,  qiii  omue  jiidiciura  de  Patre  so- 
lusaccepit.  I  QucmadmoJum  Iioc  iii  loco  Cyprianus  marlyres  pluriiniiin  posse  apiid  Deum  non  iiegat,  sec( 
in  libellis  quos  dare  solebant ,  modum  qiiemdam  ei  delecluin  requirit ;  ita  cam  tanlum  poiesiatera  exagiiat 
quam  sibi  nefarii  presbytcri  per  fas  et  nefas  arrogabant.  Atubi  prcescript.c  a  Cliristo  et  Ecclesia  leges  ser- 
vanlur,  lum  vero  Cypriaiius  raium  apud  Deum  (ieri  Jocet  sacerJolis  jiiJicium.  Ilinc  lapsos  boilalur  in  libro 
rfe />ff/)sis  (p.  191),  ut  pcccala  confiie:iiiiur  «  Jiim  satislactio  ct  reinissio  facta  por  sacerdoles  apuJ  Deum 
graia  est.  >  Docet  siib  rmem  cjusdem  libri  Deuin  «  pojiiitenti,  operanti ,  roganii,  >  posse  «  clementer 
igiioscere,  et  in  aeceptum  refcrre  quidquid  pro  talibus  et  petierinl  marlyres  et  fecerint  sacerdoies.  »  Hac  spe 
confisus ,  cum  lapsi  instante  nova  persecutione  pliirimum  arJoris  aj  pugnain  pric  sc  (errcnl ,  pricscripUim 
illis  poenitenlia;  tcmpus  imminuit,  ae  nefas  esse  Juxit  (Kpist.  liv,  p.  77)  «  licclesiam  pulsaiitibus  claiiJi, 
(|uaiiJo  periiiiserit  ipsc  qui  legein  deJit  ut  iigaia  in  terris  etiain  iii  ceelis  ligata  cssciit,  solvi  autem  posscnt 
illic  qiiac  bic  prius  in  Ecclesia  solverenliir.  i 

Iii  eaindem  seiitcniiam  accipi  Jebet  quoJ  ait  Firmilianus(p.  144),  eoncilia  singulis  aniiis  liaberi,  ut  de 
rcbiis  majoris  momenli  iiiter  se  episcopi  Jeliberciil,  ac  «  lapsis  quoi|iie  frairibus  et  post  lavacrum  saliilare  a 
diabolo  vulneratis  per  poeniientiam  niedela  qua;raiur;  iion  quasi  a  nobis  ,  iiiquit,  reiiiissioiieni  peccatoruiu 
consequanlur ,  sed  ut  per  nos  ad  inte  ligcniiam  delicloruin  suorum  converlantiir,  ct  Domino  plenius  satis- 
facere  cogantnr.  >  Non  negai  sancius  Pra)sul  pole.slatein  dimiltcndi  peccala ,  qiiam  in  hac  ipsa  Epislola 
(p.  148)soIi  Ecclebi:e  catbolica;  vindieat;  sed  vcibis  inodo  allaiii  vidclui-  iiicsse  quidam  aculcus  iii  Sleplia- 
num,  queiii  Firniilianus  credebal  plus  squo  et  rainistris  et  riius  exterioris  observaiioni  iribuere,  quasi  sa- 
cramenloruni  effccluin  iie  ba;resi  quidem  iiiterpell.iri  si:ituefel.  Q;iod  cum  secus  viderctur  Firmiliaiio  ,  ncat 
liamiuibiis  concessum  esse  ut  pcccit;i  ad  arbiliium  suiiin  dimittaiit.  Noii  absimili  sciitentia  Origcnes  in 
libro  de  Urutione  coiitendit  noii  oi)iiii;i  peccata  esse  dimillcnd:i,  aui  sola  oratioiic  et  sacrificio  exiiiaiida  , 
scd  quxilam  reiincii,  ij  c.->t  pxciiilcnii  c  s.i!)jici  d>:l)ere  ;  ac  os  lercllii  qui  sc  idololalrias  condoiiare,  adiille- 


Jii  l'U^EFATIO.  is"' 

lia  01  foiiiicatioiies  pnsso  dimiltcrc  gluiiabauliir ;  (ni:\si  pcr   iiisonmi  prcccm  pro  iis  q;ii  liocc  pcrpctrarunl  , 
peicaluin  ad  inortciii  diinittaliir. 

IX.  — ITBUU   l.>   AFfilCA  ANTES.  CYPRIAMM  CnAVISSlMIS  CniMINlBUS  NECATA  FLEniT  COMML.MO  P05T  rCE.MTENTIAM, 

Sed,  ut  Ticilius  de  ("ypriaiii  eJHSque  eollegarnm  dccretis  judiccliir,  paulo  allius  rcpclciida  ecciesi;e  .\fiicaiirc 
disciplina,  ac  brevilcr  cxaiiiiiiandum  uiruin  anie  ;ilatCTi  Cypriani  gravissiinis  criiniiiibiis ,  ul  idoolairi.c  ct 
boinicidio,  concessa  necnc  pax  post  pocniienliam  fiierii. 

Qui  poenitcnliain,  quani  sani  coniempserant,  in  cxiremo  pcriculo  petel)aiit,  ii,  salicin  in  .\friea,  primis  s;c- 
r.iilis  rcjieiebantur,  ut  patet  ex  Epist.  lii  Cypriaui  (p.  75)  :  «  Et  ideirco,  iuqiiil ,  finlcr  cliarib^siiiic,  poenilen- 
tiain  non  agentes,  ncc  dolorem  delictorum  suorum  loto  corde  et  inaiiifesta  lamcntationis  suac  piolessionc 
tcsiantcs,  probilicndos  omniuo  censuimus  a  spe  coinmnnicalioiiis  ctpacis,  si  in  iurirmitaie  atque  iii  periculo 
coeperint  deprccari ,  qiiia  rogare  illos  noii  dclicti  poenilciitia ,  sed  mnrtis  urgemis  adinouitio  compeilit;  ncc 
digniis  estin  inorie  capere  solalium  qui  se  noii  cngiiavit  esse  morilmiim.  »  Qiiod  aulcm  spectiil  ad  cos  (iui 
inatiirc  poenilcntiam  petebaut,  iicmini  diibiiiin  cst  quin  paccin  adulteris  iii  .-\frica  iioiiiiiilli  ante  Cypriaiiuin 
cpiscopi  ncgandain  dccreverint.  Id  discrte  lestatiir  ipse  Cyprianus  in  Ep.  lii  (p.  72)  :  i  Et  quidcin  apud  aii- 
tccessorcs  noslros,  iiiquil,  quidain  de  episcopis  islic  in  provincia  nostra  daiidam  pacem  nioecliis  non  puta- 
vcrunt,  et  in  toium  pocniieiiti;c  locum  coiitra  adtillcria  clauserunt.  >  Eactum  vidctiir  boc  docreium  iiitra 
illud  spaiium  quod  a  Terliilliaiio  ad  Cypriaiuim  eHluxil.  Nain  Tertiilliaiuis  iii  libro  de  Pudiciiia  pacis  adiilto- 
ris  post  poeiiitenliam  dandae  consuetudiiiem ,  ut  communem  Ecclosi;c  cailiolica!  inorein  cxagiial,  scipie  olim 
fateiur  iia  sciisisse  dum  in  Ecclesia  vcrsarctur  :  •  Erit  igitur  el  bic  adversus  Psycbicos  titulus,  inquil  cap.  2 , 
advcrsus  incx  qiioque  scnicnlia;  reiro  pencs  illos  socielatem  ,  quo  magis  bic  mibi  iii  uolam  lovilaiis  ubjec- 
teiii.  )  Quodaulcm  opinali  suiil  eruditi  viri  sevcro  illo  dccieto  quod  commemorat  Cypriamis,  idololatras  cl 
liomicidas,  qiiorum  scelus  adultcrio  gravius  est,  compreliensos  fuisse,  non  vable  probabilis  videtur  b;cc 
conjectura.  Ficri  cnini  poliiil  ul  iiimiain  adullerii  licentiam  nonnullis  in  locis  episcnpi  gravioribtis  poeiiis 
rcfrniiaiidam  judicarent,  ncc  tameii  de  idololairia  ct  bomicidio  idem  sialucrciit ,  cuiii  prxseitim  caveiidum 
csset  110  Montanistarum  iiislituta  iii  Ecclesiam  iiiduci  viilciciitur.  Quo  autcm  odio  flagrab;il  apiid  omiies 
liiijus  kcrcsis  severilas,  conjici  posscl  episcopos  boc  sallcm  solalii  adultcris  pocuiicniibus  rcliiiuissc,  ut  pa- 
cein  in  articulo  niortis  acciperent.  Sed  ba;c  Cypriani  verba,  i  et  in  totum  poeuiicntix  locuin  coiilra  adulteria 
clauseriint,  >  ui  pocniieiitiam ,  ila  etiam  spem  pacis  omnino  pra;clusaiii  fuisse  indicant.  Cur  eniiii  pceiiileiiiia 
iis  iiiiposita  noii  fuisset  quibus  post  aiinuin  aul  forte  etiain  cilius  daiida  pax  crat,  si  iii  niorlis  pcriculuni 
ncidissent ;  qniquc ,  si  c  niorbo  cvasissent ,  pacein  semel  acccptam  retentnri  erant ,  et  eodein  jure  fuluri 
ac  alii  lideles  ?  Nani  qui  bis  lemporibus  paccni  urgeiitc  periculo  acccpcrant,  boc  beiieliciuni  reslituta  in  iiite- 
gruin  valctudiiic  servabaiit ,  nec  pocnitenliae  cursuin  cxpleie  cogobantiir ,  iit  palct  cx  Cypriaiii  Episl.  Lii. 
Sed  de  adulteriis  aliisque  gravissimis  pcccalis  aiilc  ba;resim  Mi)ilaiiist;irum,  ac  dc  idololilriaet  bomicidio 
post  ipsos  Montaiiisias,  mull;c  inagiia;que  occurrunldiflicullalcs,  qii;c  variis  seiitentiis  locum  dcderunt.  Exi- 
siiniavit  Petavius  in  nol.  ad  Epiplian.  (p.  231)  primis  soiculis  gravissimorum  criminuni  rcos  comniuiiioiie  pro- 
liibilos  fuisse,  iiec  umqiiam,  sivc  incoluiiies,  sive  moribuiidos,  Eeclesi;c  restitulos;  alqiie  bane  scverissimain 
discipliiiam  sub  Apostolorum  lcmpora  ei  ad  Tortiilliani  fcre  sa;ciiluni  oblinuisse,  scd  a  Zepbirino  ponlilicc, 
quod  ad  inoecbiain  spcctat ,  paululuin  relaxatara,  Cypriani  lemporibus  majores  ad  lcnitatem  progressus  ba- 
buisse.  Morinus  lib.  IX,  (fePflsm/.,  cap.  20  ,  et  Natalis  Alexandcr,  dissert.  vii  in  llist.  iii  swc,  in  aliam 
prorsus  senicniiain  ivere  ,  ct  priniis  illis  sa-culis  pacem  lapsis  peracia  pociiilentia  concessam  ftiisse  conten- 
duiil,  iicc  morieiitibus  in  dccursu  poenitentia;  negatam.  (^iiod  iiiagis  miiere  in  bac  sententiaruii)  varietalc, 
iiisignem  Tertulliaiii  locuin,qiii  toiius  coutroversia;  caidocsl,  ulriqtic  iii  camdcin  sementiam  accipiuni. 
Inlcr  utrosqiie  convenil  Tcrtulliaiium,  cuni  ait  Ib.  de  Pttdiciiia,  cap.  5  :  <  Idololatram  quidem  et  boniicidam 
.seiiicl  daiiinas,  moccbtim  vcro  dc  modio  cxcipis?  i  et  cap.  12  :  «  Hiiic  cstqtiod  iicquc  idololalri*,  neque  saii- 
gBiiii  p:ix  ab  ecclcsiis  reilditur ;  »  diseilij  docnie  |iacein  idololatria;  ct  bomicidio  apuil  Calbolicos  ncgari.  Scd 
Teriulliaiium  I'clavius  in  rc  (imniuni  oculis  cxposita  nientiri  iion  suspicatur;  nefarix  illiiin  calumiiix  ei 
putidi  iiicud:icii  Moriiius  cl  Alcxaiidcr  accusare  nou  diibilaiil.  Neutris  omniiio  assenliri  possuin,  ncc  Pctavio 
nimiam  soverilaicm  primis  s;vculis  aflingonti,  iicc  Morino  et  Alexandro  mendacii  iiotani  Terttilliauo  iiiuren- 
tibus.  Quamobrcni  doinonsliare  aggrediar  Iria  illa  gravissima  pcccala  idololatriam,  bomicidium  ci  r.dul- 
lerium  a  pocnitcntia  ct  pacc  excliisa  in  anliqua  Ecclesia  noii  fuisse,  nec  Terlullianum  aliam  Caibolicis  doc- 
trinain  adscribere. 

Priinum  ratiouis  momentum  ,  illiidquc  noii  leve,  suppcdilat  ipsc  Teriullianus  ,  cujus  Iutc  verba  in  libro 
de  Pn;iiiteiitiuh'.gi\n\m,  c.\\).  i  :  i  Oinnibiis  crgo  delictis,  inquit,  seu  caruc  seu  spiritu  ,  scu  laclo  seu 
voluutatc  cominissis ,  qui  poeiiam  pcr  jiidicinm  destiuavil ,  idem  et  veniain  per  poenitcniiam  spopondit.  » 
Nominatim  idobdatras  lioc  beuclicio  nou  cxcludi  declaral  cap.  7  :  i  Iiaqiie  (boslis)  observat,  iuquit,  oppu- 
gnat,  obsiilet,  si  qtia  possit  aut  oculos  concupisceniia  caruali  ferire,  aut  aninium  illcccbris  sa;cularibu? 
iirclirc,  aut  lidcm  lcrrcna;  p:itcstatis  formidine  cvertcrc,  aut  a  via  ccrla  pervcrsis  traditionibus  detorqucic: 
lioii  scaiiddis,  iion  tenlaiionibus  delicil.  IJxc  igilur  venena  cjus  provideus  Deus ,  clausa  liccl  iguosceiitioc 


■iO  rn.^EFATlO.  50 

jnmia  el  inlinclionis  sera  oltslrucia  ,  aliquid  adliuc  pennisii  palerc.  Collocavil  in  vestibiilo  poenitentiam  se- 
ciinclam,  qux  pulsanlibiis  palefaciai.  »  Iia  TerUilliamis  ilum  ailliuc  inler  Caiholicos  vcrsarelur,  Moiilanisla 
faclus  aliud  docuil,  setl  repugiiantibus  Caibolicis,  quos  sic  loquentesinducit  lib.  de  Pudic,  cap.  2:  i  C:elerum 
Deus  ,  imiuiuut,  bdiius  eloptinius  ,  et  niisericors  et  niiserator  et  misericurdia;  plurimus,  quain  omiii  sacri- 
licio  anlcpoiiit,  non  lanli  ducens  peccatoris  morlem,  qnam  poenitentiam  ,  salvilicalor  omniuui  ct  niaxime 
lideliuni.  lUKjiie  el  filios  Dei  misericordes  esse  oportebit,  doiiantes  invicem  siciii  et  Cbristus  donavit  iiobis; 
non  judicanles,  iie  judiceninr.  «  Idem  Terlullianus  peccaia  dividit  i  iii  duosexitus,  ac  alia  rcmissibilia  , 
alia  irremissibilia  >  csscslaiuit;  sed  fatetur  Cailiolicos  tibi  liac  in  le  advcrsari ,  eosque  nullum  prorsus 
peccatum  irreniissibile  agnoscere ;  «  scd  prius  decidam ,  inquit  cap.  3,  iniercedciilem  ex  adverso  rc- 
sponsioiiem  ad  can^.poenilentia;  speciem  <|uani  cuni  raaxinic  deliniiiius  veiiia  caicre.  Si  enim ,  iiiquiuiit, 
aliiiiia  paniienlia  caret  vcnia,  jaiii  nec  iii  loliim  ageiida  libi  esi ;  niliil  eiiim  ageiidum  eslfruslra:  porro 
frustra  ageiur  poenileniia  si  carct  venia.  Omnis  autem  pceniteiitia  agenda  est  :  ergo  omnis  veniam  coiise 
qiiaiur,  ne  frustra  agatur,  quia  non  erit  ageiida  si  frustra  agaiur.  Porro  frustra  agetur ,  si  veiiia  carebil.  i 
ILecauteni  Teriulliani  losliinonia  iion  de  sola  Africa  accijii  dcbciil,  sed  dc  omnibus  ecclesiis,  qnas  .Mon- 
laiiistarum  defensorojipugiiat.  Ijbique  eniiii  vigebat  hxcdiscipliiia  ,  ac  duobiis  primis  Sicculis  viguerai.iit 
perspici  poicst  ex  liernia;  libro  sccuiido,  Mandai.  4,  inprimis  cx  bis  qua;  Clemens  apud  Euieb.  lib.  iii, 
cap.  23,  desancto  Joanne  Evaiigelista  narral.  NccomiKeiida  Dioiiysii  Coriiitliioriim  episcopi  ad  Amastria- 
mirum  et  alias  Ponti  ecclesias  epistula,  in  qiia  pracipiebal  ut  a  quovis  lapsusivedeiiclo,  sivc  etiam  h.Trelica 
praviiate  reileiimes  benigne  susciperenlur,  teste  Eusebio,  lib.  iv,  c.  io. 

2°  Improbabilc  prorsus  est  ipiod  ait  Petavius,  Zepiiirinum,  quod  speciat  ad  moechiam,  de  antiqu:c  dis- 
ciplinae  sevcriiatc  oliquid  reniisisse,  ac  |io^tca  temporibus  Cypriani  majorcs  ad  lenitaiem  facios  esse  pro- 
grcssiis.  Non  ([uadiat  li;cc  lcmporiim  dislribulio  ;  nam  maichia,  ut  inodo  vidimus,  qu;c  rerlulliani  lcmpo- 
jibus,  onmiiim  Caihulicorum  concessu,  pacem  iiiipctiabal,  iioc  beiicficio  apud  nonnullas  ecclesias  sub 
Cypri;ini  anle(  essoribus  exclusa  fiiit.  Quomodo  ergo  discipliiia  lunc  diiiiiiigaia  diciliir  fuisse,  cum  nov;is 
acccssioncs  li;ibuit  severitaiis?  5°  Si  cx  Terliilliaiii  verbis  cuncliidere  licerel  quod  relavius  conclusii,  se- 
qiiereiiir  iioii  biimicidis  sohim  cl  iiiololatris,  sed  iis  cliam  qiii  post  (ideni  ad  hasrcsim  defecerant,  aut  inler 
ciiiciaius  vicli  ccsseraiii,  pacem  immisericordiler  ncgatani  fuisse  iu  Ecclesia  calholica  :  sic  cnini  loquitiir 
de  hxreiicis  Tcrlulliaiius,  c,  13  :  «  Hymena;!  aulcm  ,  iiiquil,  ct  Alcxaiidr:  crimcii,  si  ct  inisto  et  in  fiiluro 
rcvo  irrcmissibile  esi,  lilaspliemia  scilicet,  utiqiie  Apostoliis  noii  adversus  lermiiuim  Domiiii  sub  spe  veni;c 
diHlisset  SalanLVi,  jain  a  (ide  in  blaspbemiaiu  meisos,  nnde  et  naufiagos  eos  juxta  (idem  pronuntiavit,  noii 
Iial  e  iies  solalium  iiavis  Ecclcsi;c.  Illis  eiiim  vciiia  negaliir  qui  de  lide  iii  blasphemiam  negaverunt.  »  Et 
cap..  ult.  de  iis  qiii  lormeniis  siiperaniur  :  «  Qu;ecumque  auctorilas,  iuquit,  qua.'cumiiue  ratio  raaccho  ct 
fiiniicatori  pncem  ecclcsiasiicam  reddii ,  cade:ii  debcbit  cl  homicidae  el  idololatris  poeiiiicutibus  subvenirc , 
cerle  iiegaiori,  et  uliquo  illi  qiiem  in  pnrilio  conressionis  tiirmeiitis  colluciaium  sa;viiia  di^jecii.  Cicteruiii 
iiidigmun  Deoei  illius  iiiisericordia,  qui  poRnilenli;im  peccaioris  inorii  pra;vertii ,  ut  facilius  in  Ecclesiain 
redcant  qui  subando,  qiiam  qui  dimicando  ceeiilenini.  Urget  iios  diccre  indignitas  :  cont;iminala  poiiiis 
corpor;i  revocabis  quam  crueiitata  ?  Qux  poenileiiiia  niiscrabililcr  litilbitam  prostcrncns  cariiem  an  vero 
lanialam  ?  i  liis  in  locis  Tcrlullianus  prima  spccie  sic  vidctur  argumeiilari,  ipiasi  ipsi  cum  Catholicis  con- 
vcniat,  nec  eis  qui  a  fide  iii  h;eresim  defecerunt,  nec  iisquicum  lormeiilis  colluciaii  cesserunl,  pocniienliam 
concedi  oporlere;  sed  ha;c  sevcrilas  sic  ablioriet  ab  aiiiiquiu  Ecclesi;i;  moribiis,  ut  ei  a  iieminc  aflingi 
possil.  Falelur  Cypiiauus  in  Episiola  ad  Quiiilum  ,  redcuntibiis  lia;reiicis  (jui  iii  Ecclesia  baplizati  fueraiil, 
niaiium  in  poenileiitiam  iniponi  debere,  aii|uc  hiijus  consncludiiiis.origiiiem  ab  ipsis  Ecclesia;  incunabulis 
rcpcicre  iioii  dubilat  :  iis  aulem  quorum  non  aniinus  sed  Cdrpiis  iii  dolorc  delcccrat,  quique  vcniam  noii 
laerymis,  sed  cruore  et  vulneribus  petebaiit,  quanta  Iiumaniias  exhiberi  solerei  in  Ecclesia,  tum  cx  Ilbro 
Cypiiaiiirfe  Lnpsis,  p.  183,  tum  ex  ejiisdem  Episiola  i.iii,  perspici  poiest. 

Quid  igitur  sialuemiis  de  TerluIli;iiio?  h  saiie  totus  erral  iii  .Moiilani  casiiis  ac  sccum  pugiiat,  scd  lameii 
numquam  siiic  aliipia  iiigenii  luce  deliiat  ;  ncc  eum  adoo  crcdiderim  dcsipuissc,  ui  omnibus  hominibus  ri- 
deiidiini  se  in  aperlo  meiidacio  propinarel.  Quamobreiii  illud  eflatuin  ,  «  iicque  idololalri;c  neqiie  sanguiiii 
pax  ab  ecclcsiis  reddiiiir,  i  lum  de  catliolicis,  sed  de  Munlaiiistarum  ecclcsiis  inierpretandum.  INomeii 
ecclcsia;  ToriuHiauus  Monlaui  secUe  proprio  quoibim  juresolct  viiidicare  ;  velut  ciini  cam  vocat  Ecclesiam 
Spiiilus,  Ecclcsiam  iii  tribus  pusiiam,  cap.  21,  aut  cum  ait  cap.  10:  «  Cedorem  tibi  si  scripiura  Pasloris, 
qu;e  sola  mocchos  amai ,  divino  inslrumcnto  iiicruisset  incidi ;  si  non  ab  omni  concilio  ecclesiarum,  ctiaiii 
vesirarum,  inlcr  apocrypha  et  bilsa  jiidicareiur.  i  Vidctur  sibi  raultum  lionoris  Calholicis  liabere,  si  eoruiii 
ccclesiis,  pr>sl  Moiilaiii  scciaiii,  sccuiidas  aiiribuat.  Aliud  proreram  «xemplum  cx  c.  7,  iibi  probat  ovis  ct 
dracliina;  parabolas  iioii  coiivcniie  iii  nioechum  aiit  foriiicalorem  ,  qnia  «  simiil  apparuit ,  sialim  homo  di; 
EccIesiaTicIlilur,  nec  illi  in;inel,  iiec  gaudium  coiifert  repertrici  Ecclcsix',  scd  luctuiii,  nec  coiigratulatioiicin 
advociil  viciiiarum,  sed  coiilrisialionem  proximarum  fratcriiilatiiiii.  i  Cavc  putes  Ecclesia;  morein  describi, 
quamvis  generatim  loquatur  Teriulli;iiius ;  neque  cnim  hac  Ecclesix  charitalem  redolcnl ,  sed  inhumaniialcm 
Moiiiaiiisiarum,  qiii  digiimos  foris  sislebaiit,  ac  <  eumdcm  limilcm  liminis  mocchis  quo(|uc  ct  fornicatoribus 


S8  PRiEFATlO.  SC 

anicccssorcs  nosiri  sa?pe  fecerunl,  inquil  (p.  69)  coliigendis  fralribus  noslris  cliarissimiis  frater  nosler(Cornc- 
lius)nccessilalisuccubuit.  » 

Prisiinam  scveritaicminterdumaCyprianoretenlamAlbaspina;uscl  pnsl  cumGolofredus(lib.  wiCod.Tlieod. 
j).  210)  ex  iiis  Episiol»  lii  verbis  coUigunt  :  <  Aposlaiai  vero  et  descrtorcs  vel  advcrsarii  ct  hosies-  et 
Chrisii  Ecclesiam  dissipanlcs,  ncc  si  occisi  pro  nomine  roris  fueriiit,  adinilii  sccundum  Aposlolum  possuut 
.'id  Ecclesix  pacem,  quaiido  nec  Spiritus  nec  Ecclesiai  uniialcm  loiiuerunl.  > 

Ut  lioc  Cypri;ini  testimoninm  cxplicetur,  obscrvandum  est  1°  apo^iaias  etdesertores  non  cos  dici,  ut  Al- 
baspinxus  el  Goloficdus  putani,  qui  ex  Judxis  elhnici  aulChrisliaiii  (iebant,  sed  qui  noiiicn  dabanl  Fclicis- 
simi  schismaii.  2°  Revocaiidum  est  iii  mcmoriain  qiiod  supra  dixiinus,  pacem  illis  negalam  in  mortis  discri- 
mine  qui  poeiiilciiiiam  sani  conlcmpserant,  quia  videlicet  dubium  mcrito  videbalur  an  sincero  animi  atrcclu 
resipiscereiil.  Quod  auiein  de  ejusmodi  homiiiibusstatutum  erat,  id  iii  pluribus  aliis  par  erat  observari,  quo- 
jum  ;iut  insanabilis  videbatur  aut  Cieleris  ovibus  periculosa  improbilas.  lliiic  cum  muiti,  peispecia  Felicissiini 
ncquilia,  remearent  et  ad  Ecclesiam  pulsarcnl,  Cyprianus  anxie  ponderabat  et  sollicite  cxaminahai  <  qiii 
recipi  ct  adniiiti  ad  Ecclcsiam  debcrenl.  Quibusdam  eniin,  >  inquii  Episl.  lv,  p.  87,  t  ila  aiit  crimina  sua 
obsisiuiit,  aui  fratres  obsiinaie  et  firmiler  reniiunlur,  ut  rccipi  omnino  noii  possiiit  nisi  cuni  scandalo  et  pci  i- 
culo  pluriniorum.  >  Ad  lios  videiilur  spectare  Cypriaiii  miiiai  iii  Episi.  xxxvui ,  ubi  sic  loquitur  : «  Sed  cl 
quisquis  se  coiispirationi  ei  factioni  ejus  adjunxerit,  scial  se  in  Ecclcsia  nobiscum  iion  esse  communicatii- 
rum,  qui  sponie  nialuil  ab  Ecclesia  separari.  »  Etiii  Episi.  xl  :  f  Si  quis  auiem  poeniteniiam  agere  et  Dco  sa- 
lisfacere  dctreclans  ad  Felicissimi et  satcllilum  ejus  parles  concesserit ,  ct  se  luereiicse  factioiii  coiijiinxeiit, 
sciat  se  posica  ad  Ecclesiam  redire,  el  cum  episcdpis  et  plebe  Chrisii  comnKinicare  non  posse.  i  Ilas  niiiias 
ron  oninino  in  rem  contulil  Cyprianus.  Ipseeiiiin  testaiur  in  Episi.  lv  ,  multos  a  se  e  schismate  redeiinics 
csse  suscepios,  ac  plebeni  gaiidere  et  lalari  soliiam  cum  «  tolerabiles  et  minus  culpabiles  »  redireni.  Quiii- 
eliani  plcbi  inlerdumpersuadebat,  iino  exlorquebai,  ul  ex  iis  qui  inemcnilabiles  et  protervi  crant,  noniiuUi 
suscipcrentur ;  et  unus  atque  alius,  obnilcnle  plebe  et  coiitradicciite,  Cypriani  tameu  facililate  suscepii,  pe- 
jores  cxliteruiit  quam  prius  fuerant.  Nonabsimili  sentenlia  Cyprianus  cum  pluribus  aliis  episcopis  de  virgi- 
jiibus  qua;  cum  inasculis  iii  eodein  lecio  deprehcnsx  fueiaiit,  sic  decernit.  <  Quod  si  obsiinate  perseverani , 
nec  se  ab  invlcem  separanl,  sciaiil  se  cum  liac  suaimpudica  obstinatioiie  nuroquam  a  iiobis  admiiti  in  Ecclc- 
slam  posse,  ne  exemplum  cxleris  ad  ruinam  dclictis  suis  facere  incipianl.  >  Merito  obstinalis  ejusmodi  pec- 
catoribus,  itidem  ut  pertinacibus  schismaticis,  non  inodo  venia,  sed  eiiain  inlroitus  in  ecclesiam  negabatur. 
Sfd  si  cum  debilis  conversi  cordis  significalionibus  rcdiisscnl,  ac  diu  mulliiinque  fores  Ecclesi;e  pulsasscnt, 
non  dubiuin  qiiin  cospalerno  sinu  cxcepisset  Cyprianus  el  ad  pocniteiitiaiii  adiiiisisset.  Igitur  Felicissiinus 
ejusque  pra;cipui  seciaiores  cum  homines  essent  ad  omiie  scclus  paraii,  non  discessisset  ab  Ecclesia;  rcgu- 
lis  Cyprianus,  si  omnem  illisin  Ecclesiam  redituin  praeclusissct ;  neque  id  videri  deberet  vestigium  quoddam 
discipliiia;  aiiteCypri-.iiiuin  in  oinnes  gravioriim  criminum  reos  ohscivala;.  5°  Objcctus  ab  Albaspiiuio  locus 
Cypriaiii  noii  dicitaposiatas  ct  deserlorcs,  eliamsi  rcliclo  scliisniaic  snnguinem  pro  Cbrislo  fiindaiil,  ad 
Ecclesia;  pacem  adinitti  iion  posse,  scd  taiitum  nihil  illis  marlyrium  extra  Ecclesiam  ad  pacem  prodessc 
posse,  quia  <  iiec  Spiriius  nec  Ecclesia;  unitalem  lenuerunt;  »  id  qiiod  sa;pe  alias  Cyprianusinculcat.  Oppo- 
nit  cjusmodi  deserlorcs  aliis  lapsis  poeniicnliam  in  Ecclcsia  agenlibus,  ctquos  Doniinus  iiitus  inveniet  cum 
muiiduin  judicaturus  apparebit. 

XI.  —  UTRUM  S.    CVPRIANDS  LAPSIS  1N  DECDRSU  POENITENTljE  MORIENTIBIIS  PACEM  NECAVER1T,  HIS  TASTUM  ESCEPTIS 

(JCI  libellos  a  martyribus  acceperant. 

Poslquam  probavimus  Cyprianum  nihil  novi  fecisse  cum  Inpsis  pcenitcntibus  pacem  conccssit ,  sequitur  iit 
inquiramus  an  iisdcm  ante  cxactam  pceniientiam  periculosc  a;groiaiiiibiis  commuiiionem  negaverit,  iiisi  li- 
bcllos  a  mariyribus  accepissent.  Cyprianum  conicndit  Pciavius  iis  laiituin  pacciu  indulsisse,  qui  libellos  a 
mariyribus  accepisseut,  ca;ieris  vcro  iic  in  pra;senti  quidcm  morlis  discrimine  id  concessisse ;  alioqiii  nihil 
disciiiniiiis  fuiurum  fuisse  inter  istos  et  priorcs,  quos  lamen  mcliori  aliqiia  coiidiiione  uti  oporiiiit.  Scd  ipsa 
S.  Mariyris  verba  prorcrcnda  suiil  :  <  Quoniain  taincn  video,  inqiiit  iii  Episl.  xii,  facullalem  veiiicndi  ad  vos 
noiidiim  esse  ct  j;\in  a;stalcm  cocpisse,  quod  lcmpus  infirmilalibus  assiduis  et  gravibiis  infeslauir,  occinrcn- 
diim  pulo  fralribusnoslris  ,  ul  qiii  libellos  a  marlyribiis  acccperuiil,  el  prcrogativa  eorum  apud  Deum  adju- 
vari  possunt,  si  incommodo  aliquo  el  infirmiialis  pcricolo  occupati  fuerint,  iion  exspectata  pra;sciilia  nostra  , 
apud  prcsbytcrum  qucmcumquc  pr.cscnlcm,  vcl  si  prcsbyler  ie|  crtus  non  fucrit,  ct  urgere  cxitus  cceperit  , 
apiid  diacomiin  qiioqiic  exomologesin  ficcre  dclicii  sui  possinl,  ul,  nianu  cis  in  poenitcnliam  imposita,  veniant 
ad  Doininiim  ciim  pacc,  quain  dari  iiiarlyrcs  lillcris  ad  iios  faclisdcMderavcruiit.  » 

Immcrilo  Pciaviuscx  hoc  lcsrnnonio  colligit  p.icem  iis  qiii  libellos  non  habcbant,  dcnegalam  fiiissc.  Nam 
1"quis  Cyprianum  putcladeonpqiiilalisoblitiim  fuisse ,  ut  ils  qui  pajnitcniiam  subtorfugicbaiit,  <  et  audaci 
lliigilaiionc  acviolciito  impeiii  paeoin  cxtorqiierc  »  niicbiiiiur,  lam  bonignc  prnvideret,  <  ad  illorum  violcn- 
llam  inlerim  quoqiio  geiierc  miligandam  »  (Ep.  xv)  ;  forvidos  aulcm  poenilenies,  qui  sc  cpiscopi  sui  jiidicio 
comniillcre  quam  poenilcnlinm  dcclinarc  maluerant,  sine  pacc  ct   communione  mori  p;ilcieliir  ?   2"  Clerus 


57  PR^FATIO.  '>S- 

Romanus  Cnrlhaginenscni,  abscntc  Cypiiano  n.onuerat  .  ul  iis  qui  post  lapsum  infirmilale  apprehcasl 
cssent  ei  pa>niienles  con.m-inionen.  desiderarent.  subvenirclur  (l^pisl.  lu  et  xv).  .  Alque  hoc  consibun.  nn.i 
niodononimp.-obavilCyprianus,sedeliam  in  Episl.  xv  deelarat  se  .  standum  .  pulasse  .  et  cun.  .  eoiuni 
.  senlentia.neactusnosler.  inquit,  qui.idunati.sesseetconseniii'eciicaomnia  debet  ,  in  aliiiuo  d.sci-epa- 
rci.  .  At  imma..eqnantum  inter  Cyi-riani  et  Romanorum  agendi  raiionem  disiaret,  si  cum  isti  pacem  omm- 
busvercpoenitcmibnsdandaniesseadmonuissenl,  Cyp.ianus  indulgeiitia  et  immuniiate  i.i  eos  solos  usus 
liiisset  qui  pcccato  suo  pccnileniisc  f.igam  el  Ecclesi:ic  pcrturbatione.n  adjecerant  ?  3°  Non  obscure  md.eat 
Cvprianus  in  Episl.  xin,  quibus  nonlibelii  sed  poenitenti.ie  ope.a  sufT.agabaMtur ,  cis  pcrici.lose  sgrolunt.bus 
pacem  multo  p»tiori  jure  esse  dandam.  t  C;eteram  quoqiic  partc.ii  plebis  qu;c  lapsacst,  inquit,  pracsentia  vcs- 
ira  fovete,  et  ut  a  (ide  cl  misericoidia  Domini  non  deliciant,  vc.t.o  solatio  focillale.  Ne.pie  cnim  dcsercniur 
ab  ope  et  auxilio  Don.ini  qui  miteset  bumiles  et  poeiiitentiam  veie  agcnles  in  boiiis  operibus  pcrsoveraveriiit. 
quominusillisquoquedivinoi-emedioconsulatur.  .Persuasumeigoessevult  cjusmodi  poeniieniibus  fore  ut 
.  illisq.ioquedivinoremedioconsulatur;  .  atquebociUis  concodit  ut  solatium  Ecclesia:  legibusconsenM- 
iicum,  quodque  nova  decrela  non  desideraiet.  Neqiie  enii.i  data  opera  scribebai  Epistolam  xiii  ut  ejusmodi 
lapsis  providerct  quibus  ct  Ecclesi;c  consucludo  cl  Romani  Clcri  monila  satis  providcrant.  sed  ut  eorum  lu- 
niiiltuin  comprimcrel  qui  querclis  snisCartbagiucnsem  ccclesiam  incendebanl.  Atqiie  id  causx  esse  arbitror 
cur  Cypriai.us  in  Epist.  xiv  confirnians  quM  in  decima  tcrtia  decreverat,  nibil  nominatim  dicat  dc  pace  vcris 
poeiiiteniibus  in  extremo  periculo  coi.cedenda.  Postqi.ain  ci.im  locutns  cst  de  iis  qui  libellos  a  martjribus  ac- 
ccpcranl.  lix'C  addil  :  .  Casteri  vero  qui,  nullo  libcllo  a  martyribus  acccpio,  invidiam  faciunt,  quoniam  non 
paucorum  nec  ccclesia}  unius  aut  unius  proviiici:e,  sed  totiiis  orbis  h:cc  causaest,  exspectentde  Dominipro- 
ttictionc  Ecclcsia;  i|)sius  publicam  pacem.  .  Non  id  profccto  sancil  Cypiianus,  ut  veris  poeniteiitibus  pax  in 
exitu  negclur  (neqiie  eniin  retexitqtiae  in  supcrioie  epistola  conslituerat,  sed  ea  polius  confirmat,  dum  ait 
sc  .  plenc  scripsisse  ad  liancrem  proximis  litieris),  .  sed  nonnuUorum  feslinationem  comprimit,  qui  commu- 
nioncm  peieb:int  aiite  redditam  Ecclcsi:e  paccm,  aiitequam  gravi  morbo  tcntarenlur ;  lios  jubet  exspectaro 
duiii  pax  Ecclcsiiie  reddatur  .  at  paccm  in  exitu  noii  iieg:it;  nequiJ  eosreprchendit  quod  a  communione  arceri 
se  in  cxitu  nollent ,  sed  quod  eam  anle  exulum  reditum  pelerent,  ac  «  conlessores  ipsos  praevenire  > 
vellenl. 

Sed  objicit  Pelavius  meliori  coiiditione  uti  dcbuisse  qui  libcllos  acceperant,  quam  qui  non  acceperant ;  qiind  si 
oniiilius  conccssa  pax,  nullum  prorsus  inter  ulrosqiic  discimcn  exstitisse.  Existimat  Tillemontius  Cypriiinum 
ingciiiosa  qiiadam  chariiatc  fccisse,  ut  cum  pr;ccipue  aliquid  in  iionorem  martyrum  concedcre  videretur,  niliil 
i:iiiieii  prxcipiic  conccdcrct;  et  cum  paccm  iis  tantum  qni  libeilos  habcbant  polliceretiir,  neminem  prorsiis  ab 
bac  indiilgentia  cxcliidcret,  quippc  cum  marlyres  adeo  libellorum  prodigi  essent,  ut  omnibus  eorum  liberalitas 
p:!(eret.  Sed  si  ea  accomniodatione  usus  fuisset  qua  illuiii  Tillen.ontius  usum  esse  existi.nal.  ac  tacite  lapsos 
omiics  fulssct  bortatus  ut  se  libelloriim  pra?sidio  munirent ,  an  paulo  post  lanta  arsissct  indignationc  in  Luci:i- 
.:iim,  qui  universis  lapsis  id  concedere  ausus  est  quod  jam  anlea  pliirimis  concesseral.  Dciiide  vero  periniqiic 
Cyp.i:inus  veios  pGcnitcntcs  cjiismodi  periculo  cxposuisset,  ut  p:icc  dcfiaudati  morerenlur;  iieqtie  ciiim  veri- 
siiiiile  ciat  cos  qui  liactenus  tani  timidi  ac  pudentes  fuerani,  audaciores  dcinceps  in  libellis  pctcnilis  futiiros  ; 
nut  ipsos  ciiam  confessorcs  in  coiiccdendis  cauliores  noii  lore  poslquam  eoriim  iiimiam  facililatcm  castig.i- 
verat  Cyprianns. 

Cy|iriaiinm  sic  interiirctatuf  Morinus:  Cum  lex  esset  ut  pacem  moribundi  noii  impetrarent  qiii  poenitcn- 
liaiii  sani  iion  egcrant,  cxistinial  cruditus  scripior  decernere  Cyprianum  ut  in  iis  qui  libcllos  a  inartyribiis 
acecperaiit,  legis  scveritas  iioii  servetur ,  ac  illis  iii  honorem  mar-tyrum  pax  conccdatiir  ,  (|u;im  frustra  lioc 
pr;i'sidio  dcsliluli  pclii^sent.  Sed  liwc  interprclatio  ncccum  verbis  nec  cum  iiicnte  Cypiiani  congriiil.  i°  No- 
niinatim  rcquirit  Cypriaiius  ut  qui  libellus  a  mariyribus  acceperuiit,  .  pntrogativa  et  auxilio  eoriim  adjiivaii 
apiid  Doniinum  in  dcliclis  suis  .  possinl.  Porro  iii  his  epislolis  et  in  libio  de  Lapsis  illiid  arcie  tenet  accu- 
r:ilcquc  derciidit,  non  prodessc  lapsis  commendationcm  marlyrum  si  poenitenliam  agere  detrcctent,  (piaic,  si 
lapsi.  ptist  tol  Cypriani  et  prcsbyierorum  moiiita.  in  obstiiialo  poenitenti;c  non  agend;ie  coiisiliopersevcr.issent, 
aii  ('.yi)ii:iiio  visi  essent  idoiiei  qui  marlyriim  auxilio  apud  Dimiinum  juvareiitur  ?  Deinde  vero,  si  oiniiibiis 
liliellos  habeniibus  pacciii  deeernebat,  sive  poenitentiam  egisseiit,  sive  non  cgissent ,  qiiid  nccesse  cr;it  delec- 
tiiiii  habcrc,  ac  in  conditionis  loco  reqiiircre,  ul  mai  tyruin  auxilio  adjuvari  pd.ssenl?  Lapsis  crgo  Cyprianiis 
.1011  pa'niteiiti;c  onus  eximit  ,  sed  polius  ad  poei.ilcntiam  blaiide  et  leiiiter  hortalur,  dum  pacem  offert  mo- 
liciitibiis,  niodo  marlyrum  mcriiis  juvari  possiiit.  Iliiic  iii  Epist.  xiv  laudat  prcsbyleros  etdiacoiiDS  (pind  la,)- 
so>  ad  poeiiitenliam  ct  paticiiliam  bortaii  esscnt,  ae  pwniieniiain  ;ib  illii  agi  dcclarat  qui  diviiiis  pr^cceptis  miiis 
ci  paticiis  ct  saccrdolibiis  Dei  obteniperans,  obscqiiiis  suisct  operibus  jusiis  Dominuin  promereiur.  Id  aulciii 
defcrre  videliir  iii:irtyriin.  iucritis  iil  lapsis  noiidum  ca  poenilentia  expiatis  quaj  pacem  per  se  ipsa  iii  morlis 
discrimine  iiiipclret,  iii:irlyru;ii  coinmcndatio  suffiagctur.  Ncc  levis  vidcii  debct  Wxc  indulgentia  ,  si  teiiipo- 
riiiii  illoruni  .'cverilai  atieiiil;iiur.  El.si  eniiu  )  wnilcniibns  periculose  a!grot;iniibus  pax  dari  solcbat .  non  ta« 
mcn  id  -siiie  deleclu  cl  jndicio  concedcbalnr.  Iliiic  Clcrus  Romanus,  re  cum  pluribus  episcopis  dcliherala, 
cciisuil  .  corum  quorum  vilcc  sua;  liiicm- urgcns  cxilus  dilulioncm  iion  poicsi  fcrie,  acla  foeuilcntia  ct  pro- 


fj3  PR/EFATIO.  eO 

fcssa  frcqiienlci'  siiorilm  dcleslalione  frtclotiiin,  si  incrymis,  si  gmiiiil)iis,  si  flclibiis  dolcntis  ac vorc  popnilcniig 
aiiimi  ^igiia  inoilidcriiit,  cuiuspcs  vivciidi  socuiuiiim  1  omiiie:ii  luilla  siihsiiicril,  iia  deiuum  caule  ct  solliciio 
subveiiiri,  >  cir.  (Episi.  xxxi ).  I;isc  Cyiirinmis ,  iii  i;pisl.  xiii,  pacem  iis  solis  prumitill  <  (|iii  miies  el  Im- 
niiles  el  poenilenliam  vcre  agoiiics  iii  lioiiis  operibiis  peiscvcraverinl.  >  Ex  liis  pcrspici  polcsl  ipio  leniluicm 
cl  iiidiilgenliam  pcnlucal  (-ypriamis.  Quiliiis  enini  consiiliiiin  vohiil  in  Epistolis  xiii  ct  xiv,  lii  vel  poeuitcn- 
ti;iiii  segiiilcr  cgcraut,  vel  eiiam  gravissiino  ddicto  illiid  addideranl,  iit  poeiiileiiii  im  dccliiiarcni,  ac  disscn* 
sioiiibus  el  qiicrclis  Ecclcsiain  peniiiscorcMl :  qiiilnis  factis  iiicnicianl  ut  pas  ninrieuliliiis  ncgareliir,  ctiamsi 
poeiiitcntiam  paulo  anle  morbiiin  incoepisscnl.  Qiinnioljicm  primis  coiicedit  S.  Jlarlyr  ut  qiiod  Cdriiin  pa'nilcii- 
li;c  ad  paccm  iiiipelraiidam  deerat,  id  martyrnin  nierilis  cxpleaKir.  Poslrunii*  pariler  consnlil,  alqnc  ul  tii- 
iinillum  comprimal,  iiidiilgcntia  iii  cos  iililiir  ;  cl  inodoaversum  pceiiitoiiti;c  reiiiediis  aiiiiniim  dcpoiiaiii,  qaod 
siia  sponlc  m:incuin  et  iiiclioalum  vidcretiir,  id  niarlyruin  meritis  conipciisalum,  a  prcsbyieris  raliim  lia- 
bcri  jubet. 

Xil.  —  UTnim  CONCIUUll  CAnTHAOmRNSE  POENITENTIAM  SACBIflCATIS  PER  TOTUM  VIT,E  TEMPUS  IMPO-liERIT. 

Nmic  aliud  cxaminnndum  sequilur,  an  iion  saliein  a;lale  Cypriani  graviorilnis  peccaiis  pocnitciiiia  per  toliini 
vittc  lcmpus  imposita  fueril,  el  commimio  ad  ipsum  mortis  arlicnliim  dilaia.  Res  dijiidicari  polcst  cx  Cfinsne- 
ludine  (\ux  tunc  vigebal,  ul  qui  pacein  in  gravi  morbo  acccpisscnl,  ii,  valciiidiiie  rcslitula,  rcliqmim  poeiiilen- 
li:c  teiiipus  non  explcrcnt,  sed  eodeiii  jure  essent  ac  alii  lideles.  Ll  pcrspicitiir  ex  liis  Cypriaiii  verbis  in  Epist. 
111  (pag.  G9)  :  <  Si  qiii  ciiim,  imiiiii,  iiifirmiialibiis  occupanlur,  illis,  siciil  placnit,  subvcnitur.  Pusiea  taiiien 
qnain  siihvenluin  est  et  periclilaniibus  pax  data  cst,  olTocari  a  iiobis  noii  possunt  aut  oppriini,  aut  vi  ct  inaiiii 
nostrain  exiium  inorlis  iirgeri,  ui,  quuniam  moricntibus  pax  datur,  nccesse  sit  inori  eos  qni  acciperinl  pacem  ; 
ciim  magis  in  lioc  iiidiciumdivin:R  piitalis  ct  p:ilerii;n  lciitatis  apparcal,  qiiod  qiii  pignus  vitce  in  data  pnce 
percipiunt,  biquoijiiead  vit;im  dala  pace  tencantur.  Et  idcirc)  si,  acccpui  pacc,  commcatiis  a  Deo  (l;iUir,  iieiin) 
lioc  dcbel  in  saccrdolibns  criminuri,  cnm  scinel  placiierit  fratribiisin  cxiiii  gubveniri.  i  Non  qnadrat  lanla  le- 
niias  cum  irrogata  per  totum  vil.c  leinpus  poeiiilcnlia  ;  aliorjuin  sxpe  nsii  cvcnissct,  ut  qui  post  unum  aut  al- 
lcruni  poeiiitenii.-c  aniium  coiiimuiiioiicm  in  gravi  moibo  acccpisscni,  iis  c  inoibo  cvadentibus  jam  cmcriliis 
esset  poBiiitenliiC  cursus,  cuin  inlcrim  aliis  in  ead;iii)  causa  ac  forlc  ctiam  in  lcviorc  culpa  triginta  aiii  (|iia- 
draginla  aiiiii  supcressciil  decurrendi.  Nimia  sane  erat  cpiscoporuin  in  jiidicaiidi)  aniiiiadversio  ei  rcriim  om- 
niiiin  considcratio  ct  provisio,  quam  ui  lain  grave  inconimodum  nnn  effiigereiil.  Scd  tamen  videndum  no- 
bis  esi  qnid  ea  dc  re  dccieveril  concilium  Carlliaginense,  in  qiio  lapsorum  causa  paulo  posi  reditum  Cypriaui 
dijudicala  est. 

Deercluni  liiijus  concilii  sic  cxponitS.  M;irlyr  in  Ep.  Lii  (p.71):  t  Et  ideo,  inquit,  placiiil,  exaniinatis  causis, 
singiilorum  Libcllaiicos  inlerim  admitti,  sacrificaiis  in  exitu  subveniri.  i  Non  nna  fiiit  eriidiiorum  dc  lioc  caiiouc 
scntinlia.  Auctor  Obsenaiiomim  criiicnrum  in  Bihlivtliecam  scripionm  Ecclesiusiicornm  negat  Libellaticos  iii 
in  ipso  concilio  ad  pacem  protinus  adniissos  fiiisse ;  ac  inter  eos  et  sacriQcatos  id  ponit  discrimini.s  quod  isii 
per  lotuin  viisc  tcmpiis  pociiiionii^e  addicti  fiicriiii,  prinii  vcro  iiiterim  admissi,  id  est  posi  ccrinm  poeniteniic 
leiiipus  cxactum.  Aiicior  ipsc  Dibliollieciv  idem  de  sacrilicatis  cciisei,  qiiamvis  pacem  Libcllaticis  iii  iu  o 
concilio  conccssam  exislimet  fuissc.  Assciitilur  ci  Tillciiioiuius  de  Libclhiiicis  ac  illius  cciisorcm  impugirit . 
sed  pluribiis  rcfcllitquod  utcrqiie  pro  certo  pOiiierat,  iis  qiii  sacrilicaverant  non  alios  poenilenii:c  quam  viue 
liiici  pr.TScriplos  luissc.  Iloic  Tillemoiiiii  seiitcnii:i  miiliis  noiiiinibiis  videlur  anlepDnciida.  Illud  aiitcm  iii  pri- 
niis  (ihservaiidum  ost  diias  ilhis  dc  Lihellilicis  ct  de  sacrilicatis  qiueatiDiies  sic  inier  se  iiex:is  esse,  ul  qu;c  :le 
alleiiitra  dicaiiinr,  dc  iilraipic  dicla  vidcri  debcant.  Nain  si  Lihclhitii.i  siatim  in  ipso  conciliu  perliiiniaiiilcr 
rcstitutisuiilcoinmuiiioiii,  probabilc  iioii  csl  sacrilicains  in  cxlrtinum  vilx  di.^-crinicn  rejectos  fuissc.  Punsiis 
si  liis  vcrbis,  <  placuit  sacrillcatis  iii  exitii  siibvcniri,  i  noii  prohibitur  iie  pax  ante  cxitum  detur,  sed  poiins 
decernitiir  ut  pcriciihise  iiitra  prTScripiiim  tempiis  a^grotaiitihus  concedatur ;  pcrspicuuni  crit  Lihcllalicis, 
qiiornm  inulio  lcvini  crat  ciilpa,  iioii  poeniieiiliam  iiiconciliu  iiiipositaiii  fuisse,  sed  conccssam  comnuinionciii ; 
alioqiiii:  statiiium  fnisset,  ut  isiis  quoque  in  cxilu  subveniiciiir. 

Quod  spceial  ad  Libcllaiicos,  lii|uel  lioruin  verborum,  i  placuit  Lihelhilicos  intcriin  adniitti,  i  liaiic  csse 
senleniiam,  LilKdlaiicos  iiiicrim  .admissos  nd  paceu!  fiilsse,  dum  sncrilie:iti  poeiiitciitiam  ngcrcnt,  id  csl,  codein 
decrelo  ct  iiacein  Libcllaiicis  cl  poeiiitciitiain  s:icrilieaiis  dccrelam  Inisse.  llinc  Cyprianus  in  Episi.  liv  sta- 
luliim  fuisse  ail  iii  lioc  coiicilio  de  lis  (|ni  sacrincaverant,  ul  agorcnt  diu  poeuitentiain  plcnam :  al  Libelhuicos 
eodcni  decrclo  ininimc  comprchcndii.  Anno  scqiienli  cnmjsiniuissct  iiisiantc  pcrsccutionc  iis  qiii  a  priiiio  hipsiis 
dic  pa^nilciitiam  egeranl,  comniuiiionem  conccdcie,  b;cc  iiidiilgciili:i  ad  cos  tniitnni  spccl.abat  qui  sacrilicave- 
raiil,  qnihusqiie  iinpnsita  fueiat)ilena  pociiitentia.  Al  dc  Libellalicis  nulla  inenlio,  quos  tamcii  inaxinie  opor- 
teliat  iiididgcnii.TC  participcs  licri,  si  c:im  prius  iii  concilio  consccuii  non  fiiisscnt.  Qiiineiiam  Cypriaiiiim  cnin 
Libcllalicis  post  cuncdium  communicasse  perspicinins  cx  Episl.  lii.  Quod  enim  ait  Cypriaiius  se  <  iiemini  qui- 
dcni  ex  lapsis  prius  connniinicasse,  >  quanid:'^  sasviil  pcifccuiio,  <  poslca  inmen  iieccssitnii  tciiiporuni  siiccu- 
buisse;  i  id  rcferri  non  poiesi  ad  sacrificakis  ( liisciiim  poeiiiiciitia  imposita  fucrul  j ,  scd  laiiiuin  iidLibclla- 


C!  -  PR/EFATIO.  <J5 

ticos.  El  ciim  lia:c  communicaiio  in  invidiam  a  Novaliano  vocarcliir,  sic  cum  refellit  Cyprianus  in  cadcm 
cpislnla:  «  Aiil  si  se  cordis,  inqiiit,  et  renis  scrutatorem  coiistiluitet  jndicem,  per  omnia  seqnaliier  jinlicei,  et 
ciini  sciat  scriptumcsse  :  Ecce  samis  facliis  es,  jam  iwti  peccare,  ue  qmd  libi  delerius  fint,  fraiulaiores  cl  incc- 
clios  a  laleie  atqiiccomilatu  snn  scparct,  qiiando  miiho  et  gravior  ct  pejor  sit  inccchi  quani  Lil)cllaiici  causa, 
cum  hic  necessitaie,  ille  voluntaic  pcccaverit.  >  Exagitahai  crgo  Novaiianus  calholicos  episcnpos  (iuod  ciiin 
Lihellaiitiscoinmunicarcnt.  Ncc  taincii  omnibus  Libollaticis  concessa  pax  inconcilio,  sed  iis  tantimi  qui  pce- 
nitenliani  egerant.  Qiianuibrcin  IVuslra  auclor  OfcseTOi/ioMum  in  Bibtiolliecam  pluribus  prohal,  quod  a  nemiiio 
ncgatur,  libolli  crimcn  sine  pcenitciuia  diinissum  non  luisse. 

Altera  pars  decrcti  facile  iUuslraiur.  Ac  1°  qiiidem  illud,  ( sacrificaiis  in  exitu  subveniri,>  non  poeuilentiam 
ad  cxli  einuni  spiritum  producendam,  scd  in  gravi  morho  finicndam  indical,  nec  in  poenoe  sed  in  henefipii  loco 
di'crcluin  fuit,  siiiuidein  Cyprianus  in  Epist.  Lii  nimiic  remis^ionis  suspicionem  ab  lioc  decreto  removet,  ac 
rationem  rcddit  ciir  episcopi  ad  li;inc  lenitalein  ci  indnlgcntiam  dcscenderint.  2°  Idein  decretum  rofert  in  Episl. 
lav.seJ  paulo  clarius :  «  Statiieramus  jampridem,  in^juit,  Iratcrcbarissime,  participaio  invicem  nohiscum  consi- 
lio,  ut  qui  in  pcrsecuiionis  infesiaiione  siipplaniali  ah  adversaiio  et  lapsi  fuissent,  et  sacrificiis  se  illicilis  ma- 
culassent,  ageieiit  diu  pccnilentiani  jjlenam,  ct  si  periculum  infirmitatis  urgerel,  pacem  sub  ictu  mnrtis  acci- 
percnt.  )  Tnta  res  ergo  iu  co  verliiur  ut  quid  sil  pocnitentia  plena,  ulriim  toiuin  vitac  tempus  complexa,  aii 
ccrlo  quodain  spatio  delinila  fueril,  e.xpendatur.  Al  id  facile  perspicitur  ex  Episl.  lix,  ubi  queritur  Cyprianiis 
quod  Victori,  quondam  prcsbyicro,  paccm  coiicessisset  Therapius  «  antcquam  poeniteniiam  plenam  egisscl, 
aiite  legiiimiiin  et  plenum  satisfaciionis  lempus,  sine  pelilii  et  cunscieiitia  plehis,  nuUa  inlirmilaie  ac  necessi- 
late  cngcnic.  »  Eralergo  prxfinilum  ali(|uod  paMiileiitii;  tcnii^iis,  ciijus  imminuendi  polestas  erat  pcnes  epi- 
scopimi,  niodo  causa  aliqua  gravis  incidisset.  Eaindem  poeiiitcntiae  pleiKic  nolioiiem  suppcdiiat  Episl.  lxii  , 
iii  qua  Cyprianus  ct  alii  cum  co  episcopi  dc  virginihus  qua;  ciiiii  mascnlis  depreliensa!  in  eodem  lectofuerani, 
dcceniunt  nl,  i  si  poeiiiieniiam  hujns  illiciti  coiicuhiliis  suicgcrint  et  a  se  invicem  rcccsscrinl,  inspiciaulur 
interiin  viigincs  abohstelricibus  diligcnter,  et  si  virgines  inventie  fuerinl,  acccpia  comiiiunicationo  ad  Ecclcsiam 
adniilianliir....;  si  aulem  de  eis  aliqu:i  coirupia  fucril  deprcliensa,  agat  poenitentiam  plciiam,  qiiia  qucc  boc 
crimcn  admisit,  non  mariii  sedCbristi  aduliera  est ;  ei  ideo  a-sliniato  jusio  lcinpore,  posiea  exomologesi  facta, 
ad  Ecclesiam  redeat.»  Drevis_ergo  poenilciitia  intcgris  virginihus  inipnnilur,  coiruplis  autem  plena  t  ct  juslo 
lempure  aislinuito  :  »  et  quemadinoduin  in  concilin  Cailliaginiciisi  sancitum  ut  laiisi  inteiiin  admiuerentar,  sa- 
crillcati  lociiilcntiam  plciiam  agerenl,  ita  ctiain  hoc  loco  dcceinuul  cpisco|ii  ut  virgiues  iiilcrim  inspicianliir, 
ci  iulcgris  iii  Ecclesiam  adinissis,  corrupla;  poeiiitenliain  plonam  agaiit.  5"  Si  sacrificaii  per  loluin  vita;  lemiiiis 
addicli  paMiilcnlia!  fuissenl,  neccsse  non  fiiissel  «  ul  examinai  cntur  causa;  et  voliiniales  et  ncccssilates  singiilo  - 
rum;  »  scd,  ut  ohservalTiUcmontins,  nullum  prorsus  discrimen  ,  nullus  delectus  cxsiilisset. 

Xni.  —  DE   CURIST!  IN  EOCnAIUSTU   PR.€SENTU. 

Ecclcsicc  doctrina  de  corporo  ct  sanguiuc  Doiniiii  apcrlis  Cypriani  lestimoniis  cnntinclur.  Quidqiiid  de  Eu- 
cbarislia  pircdical  S.  Mariyr,  eo  speciat  ui  notio  iUa  confirnieliir  liiiiiin  priina  laidilionc  Clirisii  Vdi ba  aniiiii) 
afiorunt.  Pcrspici  jiotcsl  illius  scntcutia  ex  bis  (|ii;e  dc  sacramcntis  lucrclicoruin  disseril.  Cur  cniin  iii  Ejiisl. 
i.xx  ,  «  Eiicharistiain  fieriapud  illos  nmninnnon  posse»  censebal,  nisi  (piia  Ciirisli  vcrba  ab  illis  frustra  pro- 
iiiHiiiari  exislimabiit,  frusiia  invncari  Spiriluni  sanetiiin,  ui  panem  et  vinum  faciat  curpiis  ct  sanguiiuni 
Clirisli?  Siceliam  Firmilianns  ut  probct  noii  si.lis  esse  ad  cficcliis  sacramciitorum  utEcclcsi;e  prcccs  el  riiiis 
serveniur  ,  exem|iIo  utitiir  iiisame  ciijnsdam  imilicrculi:  qiia;  ficqucnter  ausa  fueral,  iit  t  clinvocaiinne  n  ii 
contcmptibili  sacrificarese  paiiem  et  Eiicbarisiiamfacere  simularei,  ei  sacrificium  Doinino  iinii  siiie  sa(  raiuenio 
solita;  pnedicalinnis  ofTerrei.  »  lllud  ergo  discrimiiiis  FirinilianusctCy|iriaiius  inlcr  CiilhnliCinumct  h.aneiico- 
ruin  Eucharisliain  poncbanl,  qiiod  bxreiicis  Spiritiiin  sanclum  invocaulibus  nulla  fierel  dunorum  mulaiin, 
Caibolicorum  auteiii   prcces  numquaiii  lioc  mimbili  eneelii  caroient. 

Adeo  pcrsuasum  ct  cxploralum  crat  Cypriano  de  niirabili  illo  ecclcsiaslic;e  invocalionis  effcclii,  nl  de  la|)sis 
aiitc  purgatam  cnnscicnliain  coininuiiicanlihiis  diccre  non  dubitet  lih.  de  Laps.  (p.  180) :  «  Vis  infci  tur  cnrpoi  i 
ejiis  et  sanguiiii,  et  pliis  inodo  in  Dominum  manibus  atqiie  ore  deliiniuunl,  quani  cum  Doniinnm  ncg;iveiuiii.  > 
Non  crgo  snla  fide  corpiis  Cbrisii  iii  Eiicbarisiia  siiiiiilur,  scd  vere  ct  ab  indignis  ipsis  percipilur  ;  nec  corpiis 
ab  aiiinia  cl  divinilaic  sc|iar;ilmn  csi,  scd  ijisc  Doniinus  adest,  ac  iii  euiii  m;iiiil)u5  nl  orc  dcliiKiiiunl  qiii  iiuii- 
gne  cominiiiiicani.  Iliuc  ipsam  Doinini  iiKijc^talcm  a.iesse  declarat  in  codem  libru  :  sic  cniin  loquiturde  piicll:i 
quH!,  a  nutrice  ad  idulum,  deinde  a  parentibus  ad  ecclcsiam  delala,  sanguinem  Dnininl,  qncni  diacunus  relnc- 
tanti  infuderal,  noii  sine  singultu  rcjecit.  <  In  corpora  aliiue  ore  violalo,  iiiquit,  Eueh:irislia  pormaneie  iion 
pntuil.  Sanctificalns  iii  Doinini  sanguinc  polus  de  pnllulis  visccribiis  crupit.  Taiiia  esi  poteslas  Doinini,  tanla 
nnijostas!  »  (l'ag.  189.)  N;irrat  ihidem  Cyprianus  aliiid  miracnlum  :  s  Ei  qiiidem  aliiis,  inqiiit,  ipiia  et  iiise 
niaculalus  sacrificio  a  saccrdote  cclehrato  parlem  cum  c;clciis  ausus  est  laicnlcr  accipere,  sanctum  Domini 
cdere  et  contrcciare  non  pottiit,  cincrem  ferre  se  aperiis  manihus  invenit.  Documento  uniiis  osiensum  est  Do- 
miiiuui  rccedcre  cum  ncgauir.  >  Non  crgopanis  cs  inanihus  liujus  hoininis  cvanucrat,  scJ  ipse  Doiuinus  ro- 


C3  PR.^.FATIO.  f,V 

cesscral.  IIxc  antem  Cypri.inus  ca  mciilc  ilisscril,  ut  lioniinibiis  pnriini  caiitc  comniunicanlibus,  qiiiil  de  hoc 
myslerip  seniiendiiin  sitexplanel.  Qnainobreni  facile  pcrs|)icilur  quo  sciisu  primis  s.-cculis  lixc  Christi  vcrba, 
noc  EST  conris  mei:m,  uic  est  sangiis,  eic,  cpiscopi  acciperciii,  ciini  cx  liis  concludanl  Clirisii  corpns  el 
sangiiincni  siinii,  iii  ipsum  Doininuin  orc  cl  in;inibiis  delinquerc  qiii  iiidignc  cominunicant,  potcslalein  Do- 
miiii  el  in.ijcstalcin  adc;se,  ac  ipsiiin  Dominuni  non  siiie  miraculo  c  maiiibus  contaminatis  reccssisse.  Si  crediia 
luiiciion  fuissct  nintalio  vini  in  sanguiiicm  Clirisli,  ntim,  qu:t;so,  posi  eas  prcces  quibus  Deiis  rogatur  iilvi- 
nuni  faciat  sanguinem  Cbrisli,  niliil  aliiid  jain  iii^i  saiiguis  Clirisli  in  calicc  :ignosccrclur?Niliil  aliud  profecto 
agnoscil  Cyprianiis  sexceiilis  locis.  Sinluit  adversus  cos  qui  ai|uain  tanliim  iii  malnlinis  sacrinciisofrerebant, 
indigiiuni  csse  Cliristiano  voruri  «  nc  pcr  s:iporem  vini  ledidcai  saiiguincin  Cbristi.  Sic  crgo,  inquit,  incipit 
ct  a  passione  Ciiristi  in  pcrsecutionibus  fratcriiil:is  relardari,  dum  in  oblalionibnsdiscit  de  sangiiine  cjiis  ct 

criioie  confmidi Qnoniodo  autem  posstimus  proplcr  Cliristuin  sanguiiicm  fuiidcre,  qui  sangiiinein  Chrisii 

erubesciniiis  bibcrc  (  p.  109  )  ?  >  Kon  sidum  sangniiieni  vocai,  scd  eliani  crnorcin,  ct  cuin  co  saiiguine  com- 
parai-c  non  diibilat  qui  iii  veiiis  nosiris  lliiii.  Ait  ciiam,  pag.  iOli  :  i  Qiiomodo  ad  potainlnm  viiium  voniri 
noii  polesi  nisi  bolriis  calcctur  anie  ci  premaiur,  sic  iios  nec  saiiguinem  Cliristi  possemus  bibere,  nisi  Cliri- 
Stus  Ciilcatus  prius  fuissel  ei  prossiis,  el  c.ilicem  prior  bibcrct,  iii  quo  credoniibus  propinarct?  > 

Qiieniadinodiini  Cyprianus  Ciimiiiunioncs  iiidignas  dolcslatur,  quia  t  saneium  Domini  corpus  >  profaiiatur 
(p.  20),  qnia  <  vis  inrcrlur  coipori  el  sanguiiii  Doniiiii,  et  iii  Dominum  manibiis  et  ore  »  delinquilur  (p.  18C), 
queiiiadmodiim  Firinilianiis  inslar  piaciili  ducobat  quod  homiiies  ,  ul  ipsi  vidcbatiir,  non  bapliz:iti  i  usurpata 
leinere  communicatioiie  continganl  corpiis  ct  sangninem  Domini  (p.  1-49),  »  sic  graii;n  doiia  quae  ex  Eucba- 
risiia  percipi  solent,  ex  corporc  et  sanguine  (".lirisii  praesenlibns  repeiuiilur.  Docct  Cyprianns  milites  Cbrisli 
considcrare  debere  •  idcirco  se  quolidic  calicem  sanguinis  Cbristi  bibere,  ul  poisinl  et  ipsi  propter  Cbrislnin 
sanguinem  fundcrc. » llinc,  cuin,  insianie  Galli  et  Yidusiani  perseciuione,  coinmunionem  iis  ipii  siib  Dccio  l:ipsi 
fiicranl,  coiicedcrc  dccrevissct,  iiidulgenii;e  baiic  rationcm  rcihlil  in  Ep.  i.iv  (p.  78):«  Naiii  (luomodo,  in- 
quit,  docemnsaut  pnivoc:inius  cos  in  conlcssione  noininissanguiiici:i  suiim  fundere,  si  eis  niililaluris  Clirisli 
sanguincni  deiiegamus?  Aul  qnomodo  ad  martyrii  poeulum  idoneos  facimns,  si  non  eos  prius  ad  bibendum  in 
ccclcsia  pocnluin  Domini  jiirc  communicalionis  adinilliiiius  ?  »  Et  iii  Ep.  Lxiii  (p.  107)  :  <  Calix  Dominicus 
sic  hibeiites  incbriat  nt  sobrios  faciat,  ut  meiites  ad  spiriialein  sapicntiam  dirigat  ,  ul  a  sapore  islo  sxculari 
ad  iniellcctum  Dci  uiiusquisqne  resipiscat  :  el  (lueniadmodum  viiio  isto  commifiii  nicns  solvitur  el  aiiinia  rc- 
laxalur,  el  liislitia  omiiis  cxpoiiinir  ,  ila  epotato  sangiiine  Domiiii  e  poculo  salulari,  exponalur  niemoria 
vcleris  bominis,  el  fiat  oblivio  convcrsalionis  prisline  sa^cnlaris,  ct  inoeitum  pcctus  ac  tiislc,  quod  piius 
p.;ccaiis  augentibus  prcmebalur,  divina;  iiultilgciiii:c  la;lilia  rcsidvalur.  >  Qiiidquid  ergo  docel  Ecclcsia 
cailiolica  dc  nmlaiioiic  panis  et  vini  in  corpns  cl  s:iiignincni  Cbrisli,  qiiidi]uid  auiino  hac  fidc  imbuto  obscr- 
vari  polcst,  id  Cypriaiii  mcnti  imprcssum  et  insculpliini  Inisic  pcrspicimus. 

Objicit  nobis  cdilor  Oxoniensis  hunc  biciim  cx  Epist.  lxiii  :  <  Sic  autem  iii  sanctificando  c:ilice  Domiiii,  i 
inipiit  (p.  108)  Cyprianus,  <  olTerri  aqua  sola  non  |K)lcst,  qiKimodo  iicc  vinum  soltlm  polesi?  Nani  si  viiiiini 
laiitnm  qiiis  ofTenit,  sangnis  Cbrisli  incipit  essc  siiic  nobis.  Si  vero  aqiia  sit  sida,  plebs  incipil  esse  sinc 
Cbrisio.  Quando  aulcm  uirumqne  niiscelur,  tuiicsacrameiitum  spiritale  et  cceleste  peificitur.  >  Ex  his  colligii 
saiignincm  Cliiisii  essc  in  calicc,  qucni:idinodiim  ips:i  plebs  eodem  calice  coiniiicri  dicitur.  Sod 
adco  maiiifcstum  est  discrimcn,  ut  niirer  bominem  crudilum  in  bis  cavillationibus  immorari.  Quis 
cnim  uniqu:im  dixit  popiilum  in  calice  bibi,  ore  ct  nianibiis  couiiiigi,  pi.pnlnm  reccdcre  ciim  specics  iininu- 
laia;  sunl,  el  alia  (ijiisinodi  qii;c  dc  Clirisli  sangiiine  dicla  niudo  relulimus?Qiiamobrom,  cuin  dicitur  plebs  cssc 
'n  calice,  manifcsta  cst  (igura  qmc  neinincm  laterc  ,  ncminem  in  erroris  pcriculiim  cnnjicere  possit.  Al  post 
Clni^ii  vcrba ,  liic  csi  sanyuis,  cto.,  qufiiidic  coiiinicmor;ita  cl  incii:c:ila,  posi  qiiolidianas  in  sacrilicio  prccos, 
ut  vinuni  fiat  sangiiis  Cbiisii,  qnis  figuiam  suspicari  poliiisscl  niliilaliud  audieiis  nisi  Cbrisli  saiiguinem  essc  in 
calice,  ofTorri  in  calicc,  ei  hibi,  ac  animas  iiostras  ccrrobiirarc  ut  nos trmn  saiiguincm  pro  Cbrislo  fundamiis  ? 

Sed  brcvitcr  nobis  cx:imiiiaiiduni  quid  intcrsit  iiitcr  eas  ralioncs  qnibiis  aquani  Cyprianus  c:ilici  infundcn- 
dain,  etea  qnibiis  viniini  oinnino  ncccssarinm  cssc  persiiaJct.  Sic  cniiii  cl  Ddminiei  sangninis  vcritas  palcbit, 
cl  obitcr  rcfellonttir  (pii  aipiani  a  Cypriano,  ut  jiire  divino,  nonsdlnm  ccclesiastico,  pr:escriplam  commendari 
voliiiit.  S.  Mailyr  cverlerc  st  itiierai  iiessimam  consiiciiurmcm,  qu:c  aptid  iionnullos  obrcpseral,  uiaipia  sola  iii 
iiiatiitiiiu  sacrificio  ofTorrclur.  Quamobrem  deiiionslr.it  aqnam  non  iii  Eucliarislia  ,  sed  laiitum  iii  Hapiismo  ad 
propriuni  sacraincnti  cffcctcm  csscnlialcm  c  se  niaicriani,  el  <  qiioiioscuiiKiuc  aqua  sola  in  Scripluris  noniina- 
liir,  Uapiisnia  pncdicari ,  ct  appollatione  aqiix  IJ.iptisma  significatiim  senipcr  csse ;  >  at  vcro  in  Eucb:irisiia 
<  caliccm  inixlum  fuissc  qiicm  Domiiius  obliilil,  clvinum  fuisscqiiod  sangninoin  suiim  dixit,  euinquedociiii.^c 
exeniplo  niagistorii  sui  caliccm  vini  et  iiqiia;  conjuiictioiie  misccri.  »  lliiic  aqiiam  nd  mysticas  taiitum  signiri- 
caiioncs  adbibcii  dcmonstiat  :  <  Aqiias  naniquc  pnpulos,  iiiqiiii  (p.  108),  significare  iii  Apocnlijpsi  Scriplnia 
diviiia  declarat  diccns  :  Aiiiia;  quus  vidisti,  suficr  quas  salel  ineielrix  illa  ,  populi  el  Inrbw  c.l  qenles  elliiiicoruin 
sunt  ct  liuguw.  Quod  sciliccl  pcrspiciinns  ct  in  sacramcnto  calicis  conlincri.  Nani,  qtiia  nus  oinncs  portabat 
Clirislns,  qui  ct  pcccata  nostra  portabal,  vidcmiis  in  aqna  popiilnm  intelligi ,  in  vino  vcro  ostcndi  sanguincin 
Clnisii.  I  Ibcicims  (■yiri^iiiiis  noccssiialcm  aiinxeloval  pntinsiiu:>m  C"miiioiuIal.  Scd  lamc"  poslca  ait  aquam 


PR^EFATIO  ^ 

f  solam  offcrri  iion  posse  <  quomodo  nec  viiiiim  soluiii  polesl,  >  et  copulatioiiem  et  conjuiiciioncm  aqiia;  ct  vini 
f  sic  iiiisccri  iii  calice  Domini,  t  iii  comiiiixuo  ilia  iioii  passit  ab  inviccm  separari.»  Aiiimadverlemlum  esl  Cy- 
tf  priani  coiisilium.  Disscrciis  cum  liomiiiibus  aquam  solam  adliibcnlibus,  utitur  principio  quod  facile  concessuri 
I  craiit,  nc  vinum  quidem  solum  adliibcri  dcbere.  Nulla  sane  illis  obstabat  anlicipata  opinio  quominus  id  lale- 
K  renlur  ;  qtiamobreni  Cyprianus  sialuil  aquam  solam  adliiberi  non  debere,  quomodo  nec  vinum  soliim  ;  non 
fef  quod  meiucret  iie  ejusmodi  liomiiics  vinnm  solum  oflerrent ;  non  quod  aqiiam  x-qiie  ac  vinum  a  Cbrislo  prx- 
■^  scriptain  el  ad  esseniiam  sacraiiienti  pertiiicre  duceret,  smis  eiiim  declaravit  eam  ad  mysiicas  significationes 
•  adliiberi ;  sed  quia  b:cc  coinparatio  ad  vini  neecssitatem  deuionstrandam  apposila  erat  ,  el  ex  incommodis  quic 
{  viiio  solo  adliibilo  conseqiierentur,  multo  graviora  conseqiii  paiebat  si  aqua  sola  adbibeatiir.  Hinc  quolies  in 
hac  epistola  calicem  mixtum  essc  debere  statuii ,  non  id  proprie  refert  ad  aquam,  sed  ad  vinuin  ,  quod  lii 
!    quos  lefellebat,  omiltebant. 

t      Nccessitatem  vini  longe  aliier  defendit  Cyprianus.  Demonstral  1"  Scripturae  tcsiimoniis,  ut    aqiiain    in 

I    Bapiismo ,  iia  viiiiim  in  Eucbarislia  designari ;  2°  pra.-ceptum  Chrisli  longe  gravissimuni  violari,  si  viiuim 

j    omitiaiur.  «  Cum  ergo,  inquil(p.  107),  iieque  ipse  Apostoliis  neqiie  Aiigeliis  dc  coclo  aiinunliare  possil  alilcr 

'■    .lut  docere  pra;lerquain  quod  semel  Clirisius  docuitet  Ajiostoli  ejus  annuntiaveruiit,  niiror  satis  iinde  lioc 

[    usurpatum  sit,  ut,  coiitra  evangelicamcl  aposiolicam  discipliiiam,  qiiibusdam  in  locisaqua  offeratur  in  Doini- 

j    nico  calice,  quKsola  Christi  sanguinem  non  possit  exprimere.  >  Et  p.  109  :  i  Quod  si  ncc  minima  dc  man- 

dalis  Domiiiicis  licet  solveie,  qiianio  magis  tam  magna,  tam  grandia,  tam  ad  ipsiim  Dominica;  p^ssionis  ct 

■    nostra;  redeniptionis  sacranicniuin  periinentia  fas  non  est  infringere ,  aiit  in  aliud   quam  quod  divinitus  in- 

slitutuin  sii,  buniana  iradiiionc  miitare?  >  5°  Ex  hac  diviiii  instituti  temeraria  immulalione  i|usenam  incom- 

iiiuda  consequi  exi&timatCyprianus  ?  (Calicem  eieniin,  inquil  (p.  106),  sub  die  passioiiis  accipieiis,  bcnedixil  et 

deditdiscipulis  suis  dicens  ;  Bibite  ex  lioc  omiies.  Uic  est  cniin  sanguis  novi  Tesiamenti,  clc.   Qua  in  parlc  iii- 

veniinus  calicem  mixtum  fuisse  qiiem   Doiiiinus  (djliilii,  et  vinum  fuisse  qiiod  sangiiinciii  siium  dixit.  Uiide 

apparet  saiigiiincni  Clirisii  non  oflciri,  si  desii  viiium  calici;  nccsacrillcium  Doininicum  legitima  saiictifica- 

lionccclebrari,  nisi  oblaiio  et  sacrificiiim  iioziirum  rcsponderit  passioni.  Passio  est  enim  Doinini,  >  tit  ait 

(p.  109),  I  sacrificium  quod  offcriiiius.  >  Idcirco  ergo  cx  Cypriano  vinumadliibendum  iii  calice,  quia  cum  Cliri- 

sius  acccpto  viiio  dixerit:  Uic  csl  stinfjiiis,  elc,  si  aqiia  sola  adliibeaiur,  aqua  reinancbit,  iicc  jam  oflerclur 

Cliristi  sangiiis  ,  noii  crit  passio  Domiiii  sacrificiiim  nostrum,  iiec  idem  offeietiir  quod  iii  passione  oblaium 

cst.  4°  Cominemorat  etiain   Cyprianus  quot  et  quaiiia  bcneficia  t  epotato  sanguine  Domini  cl  pociilo  SDliitari  > 

percipiamus,  ut  demonslret  quam  damiiosum  sitaquam  solain  adbibere.  Addit  grande  delicluni  esse  de  Chrisli 

<  .'anguiiie  et  criiorc  confundi,  >  iice  jani  eos  posse  «  propter  Cliiistum  saiiguinem  fundere  qui  sangiiinein 

Cbribti  crubescunt  bibere.  >   Jam  vcro  facile  perspiciiur   quo  scnsu  plebem,  quo  sensu  sanguinem  Cliristi 

iii   calicc   essc  cxistimet  Cyprianiis.  Plebis   cuin  Christo    coiijuiiciioiiem    aqu;e  cuin    viiio  conjunctione 

significari  docet;  ct,  aqiia  oinissa,  Cliristiqnidcm  sanguincm  offerri  el  passionem  coinmcmor.iri  latctur,  scd 

taiiicn  noii  leveiiicommodumfoiesi  dcsitplebis  cuin  Clirislo  coiijunctio.  Al  vero  saiigiiiiiem  Cbrisli  incaliceessc 

dcclarat,  quia  Cbrislus  dixil :  Uic  csl  siimiuis  ,  elc,  iicc  jani ,  si  saiiguis  desil,  sacrinciuin  offerri  possitct  passio 

Domini  cclebrari ;  quineliam  donis,  quaisanguincin  Chrislipolanlibuspromissa  sunt,  penitus  defiaudabimur. 

XIY,  —  DE  COMBUmONE  SIB    UTRAQUE  SPECIE. 

Quaiiivis  Cyprianus  sacriflcium  sub  utraque  spccie  offercndum  essc,  idque  a  Cbristo  iiisliluUim  ct  pra;- 
scriptum  csse  coniendal,  iion  laiiien  communioiicm  sub  ulraquc  specie  neccssariam  judicabat,  ut  ex  ejus  prin- 
cipiisetcx  cousuctudine  illiiis  ailalisperspici  polest.  Ncquc  cnim  quoccuniqiie  Chiislus  fecit  in  iiisiituiioiic  sacra- 
nieiili,ca  omnia  iiistar  legis  obscrvanda  duccbal,  sed  ca  laiituin  quu;  ad  essentiam  sacramciili  pcrtinenl.  Naui, 
cum  ci  objiceretur  Diiininuiii  post  coeiiam  obtulissc,  sic  respoiidet  (Ep.  lxhi,  p.  109)  :  i  Numquid  eigo  doiiii- 
iiicum  post  cocnam  celebrare  debeiims,  ut  sic  mixluiii  calicem  freqiienlandis  dominicis  offeramus?  Clirisliim 

ollcrre  oportebat  circa  vespeiaiii  dici,  ut  liora  ipsa  sacrificii  ostenderct  occasum  et  vesperam  iniindi Nos 

aulem  resiirrcctioiiein  Domini  inane  cclcbramus.  >  Cur  ergo  pra;scriptuin  csse  negat  ut  idein  liac  iii  rc  facia- 
iinis  quod  Cliristus  fecit ;  iii  oblaiione  aiilcm  paiiis  et  vini  cum  sacerdotem  Cbristi  vice  vere  fungi  conicndit , 
«  (ini  id  quod  Cliristus  fecit  iinitaiur,  et  offcrt  secundum  qiiod  ipsum  Chrislum  videat  obliilissc?  >  llntio  liii- 
jus  rei  anle  oculos  posiia.  Nihil  rcfeitad  naturam  sacrilicii,  ulrum  mane  an  post  coenam  offeratur.  Sed,  si 
aqiia  pro  vino  offeratur,  iiisiiiutum  a  Cbristo  sacrificium  penitus  evertiiur,  iiec  ejus  passio  cclcbraliir,  iiec  san- 
giiis  iii  calice  offcrelur  aul  bibelur,  sed  aqua  communis.  Ex  liis  principiis  perspici  potesi  quid  de  conimu- 
nione  sub  iilraque  spccie  senserit  Cyprianus.  Nccessariam  cl  aChristo  praeceplam  credere  non  potuil ,  quippe 
ciim  ad  esscnliam  sacrainenti  iion  pertineat.  Toium  enim  Chiisium  sub  uiraque  specic  agnoscit  Cy|irianus, 
illius  iiiajestalcm  iii  calice  rcvcretur,  euniquc  reces.-.isse  dcclarat  e  nianibus  hoiniiiis  contaminati  in 
tiiiibus  loco  Eucbaristi;e  cinis  inventusest. 

Consentiuiil  antiqua;  Ecclesitc  consucludines  cum  ipsius  fide  et  docirina,  jam  vidimus  ex  Cypriano  excm^ 
pluin  pucllic  cx  solo  calice  coinmunicaiitis,  quam  consueludlnem  nemo  nescit  io  Occidentc  usque  ai| 


(■7  PR.EFATIO.  68 

diiodecimiim  saeculum  persevciMssc.  L.ice  clarins  csi  i.nnc  piiellam  sub  specie  panis  non  communicassc; 
lianc  enim  l.islonam  refert  Cyprinnns  nl  paical  in  cn.pore  al<|.ie  ore  violaio  E.ich:..isiiam  pcrn.a..cre 
i.onpomisse:  al,  si  spcciom  pa..is  anloa  sum|.sisscl,  ...illum  p.ors.is  n.irac.ilum,  nulla  Cypnan.  rai.o  cx- 
siilisset  AUiilimiis  eiia.n  exe..ipl..m  iilius  fp.i  i.t  nmnil.us  Kucliarisr.cc  loco  cii.ercm  invenil  :  ali..d  cxsiat 
f imillimnm  in  codem  de  La,,sis  lih.o  mulicris  cuj.isda.n  q»x,  «....  •  aicam  suam,  in  iiua  Domin.  sanc- 
fuii,  manibus  i..dignis  lcntasscl  aperii-,^   igne  i..du  su.gcntc  deleniia  est  ..e  audcrcl  aili.igcrc.  i 


ti.m 


XV.  —  S.  CYPIUAN!    SESTENTIA  DE   SACRIFICIO,  DE  PnRGATOIlIO   ET  INVOCATIONE  SANCTORLM. 

Eucharisiiam  verum  esse  ac  piopric  diclum  sacrificium  lesiimonio  suo  conr.rmal  Cyprian.is.  <  Dnmi- 
i.ic;c  l.oslix  vcritaiem  .  scbismaticos  i  pcr  falsa  sacrif.cia  profanare  •  ail  i.i  libro  dc  Vnit.  IlccIcs.  (p:.g. 
200).  Vera  illa  hostia  q..am  Cyiiriai.us  ofle.Ti  conie..dit  in  sol.  Ecclesia,  ipse  Clirisl.is  est  iu  alian 
modo  incrucnio  in.molalus.  .  Jcsus  Chri.ans  Do.iiinus  ct  Deus  nosicr,  in^iuil  Ep.  LXi.i  (p.  10!)),  ipsc  cst 
summus  sacerdos  Dei  Patris,  cl  sacriliciu...  Patri  seipsum  prinms  obi.ilit,  et  boc  fic.i  iii  sui  coi.ii.icmo- 
raiio.iem  prseepii.  i  Cum  ergo  eadei.i  victi.na  (\»:xi  in  crucc  oblaia  cst  ,  ofTorauir  in  allari ,  noa  ...i- 
mcriloait  Cyprianns  :  <l'assio  csi  Donii..i  sacrificium  (luod  ofrcin.us.  .  Ncgal  in  eadcm  cpisiola  « sacrifi- 
cium  l)omi..icuni  lcgitima  sanciilicatio.ie  cclcbrari,  nisi  oblaiio  ct  sacriliciuin  noslr...n  rcspin.derit  passioni. » 
Sacrificii  a  Chrislo  inslituli  veritatcm  inde  eliam  demoiisirat,  (]i.od  a  sacerdote  .Mclcbiscdccb  proifigura- 
iiim  fucril.  i  Itcm  in  sacerdole  Melcliisedccb,  i.iqnit  (p.  lOri),  sacrificii  Dominici  sacr.imentum  prxfig.iraium 
vidcmus ,  sccu..dum  qi.od  Scriplura  divi.ia  tcstator  el  dicit :  /i/  Melcliiseilecli,  lex  Halein,  piotiUil  punem  e( 
vimtm.  Fnit  aulcm  saccrdos  Dei  sum.ni,  et  benedixit  Abralia.n.  Qiiod  aulcni  Melchibcdecb  lypi.in  Cbrijti 
portarel  declarat  in  ['salmis  Spiritus  sanctus  ex  persoiia  Patris  ad  Fdiu>n  diceiis  :  Aiite  litcifeium  rjeniii  te. 
lu  es  tacerdos  in  wternum  secuitdum  ordinem  Melclnsedech.  Qiii  ordo  uliquu  liic  est  dc  sacrificio  illo  Ye- 
niciis  el  inde  descendens  quod  Melcbiscdecb  saceidos  D>:i  siiin.ni  fuit ,  q.ioJ  panem  ct  viiinm  oblulit,  qnod 
Ab.abam  henedixit.  Nam  quis  niagis  saccrdos  Dci  s.i.nini  i|ua.n  Doiniiius  nostcr  Jcsiis  Cbiislus,  .pii  sa- 
crilicium  Deo  Patri  oblulii;  el  oblulii  l.oc  idera  quod  Mclchisedec;.  obtulcrat,  id  c=t  pancm  ct  vi.ium, 
snuin  scilicel  corpus  cl  sa..guinem.  > 

S.icrificium  pro  vivorum  el  inoiluorum  peccatis  offerlur.  Ilinc  querilur  Cyi.rianus  in  libro  de  Lnpsis 
(|).  ISO^^quod  lapsorum  nonnullis  coinmmiio  dala  sit  i  ante  piirgaia.n  conscic.liam  sacrilicio  el  manu  sa- 
cerdotis,  anie  offcnsa.n  placaia.n  indigna..tis  Doi..ini  ct  niiua.itis.  i  Cyp.ianus,  ii.  Eplsioia  lx  tid  e,Ascopos 
JSumidas,  lcslalur  se  singulorum  qui  ad  redemplionem  capiivorum  proinpte  ac  liberaliter  operali  sh..i,  no« 
inina  s..bdidisse,  ut  eos  episcopi  in  n.e.iie  babcanl  in  oraiioi.ibus  suis,  i  et  cis  viccm  boni  opcris  in  sacri- 
liciis  et  precibus  repriBscute.it.  t  Q.iod  speclat  ad  .norti.os,  egregium  tcstin.oniuni  l.abciniis  i..  Ep.  lxvi  , 
adclcruin  et  plebem  Furnis  coiisisteiitem.  Antcceisores  Cypria..i  slaluerant  ..e  quis  f.ater  excedciis  aJ  tutclam 
vcl  curam  clcricum  nominaret ;  ac  si  qiiis  bocfccissct,  i.on  offcrrelur  pro  eo,  iie  sacrificium  pro  dor- 
milio.ic  ejus  celebrarclur.  Ncque  enim  apud  altare  Dei  merctur  noininari  in  sacerdoium  prccc,  (p.i  ab 
allari  sacerdolcs  el  ministros  voluit  evocare.  Quainobrcin,  cuin  Viclor  qii'.d:.m  Geniiniiiin  Faiislinum  pres- 
bylernin  ausiis  essct  tiilorcm  consiilucrc,  vclat  Cypria..iis  ne  i  p.o  dor.nitione  ejus  fi:it  oblalio,  ai.t  dcprc- 
catio  alii|ua  nomine  ejiis  in  ccclesia  frequenlciur.  i  FrusLra  contcndit  aiictor  cdilionis  Oxoniensis  <  bncc  in 
fiilei,  spei  ct  cbaritatis  lcssciam,  non  autcm  iii  aniinaruni  subsidium,  aut  purgatiirii  ignis  ardoribiis  a:s- 
tnenlium  refrigeriuin  pra;slila  fuisse ,  quia  lucc  ad  martyrcs  inipriniis  spcctabant.  »  iNiliil  agii  l.oc  inarly- 
rum  cxemphim :  iion  oflcrebalur  sacrificiu.n  propcccalis  n.arly.um,  qiiippc  cum  o.iinibus  exploraltim  cssct 
cus  in  toeio  Dcum  videre.  Quainobrcm  iion  codcin  loco  noniiiiabanlur  ac  alii  i.i  Ecclcsiu;  pacc  moi  tui ;  ct 
(luod  ail  Cyprianus  in  Ep.  xxxiv  ,  sacrificia  pro  illis  offcrri  solita,  id  ipse  Cyprianus  explicai  in  Ep. 
xxxvi.,  ubi  ait  oblalioiics  cl  sacrifieia  i  ob  coiiimeniorationcs  eoruin  >  cclcbrari.  Alia  fuit  ralio  ino- 
ricntium  in  Ecclcsia;  pace.  Pro  coruiii  pcccalis  sacrificiuin  offercbatur ,  ut  vidcrc  cst  in  lit.irgia  qiiai  exta' 
lib.  VIII.  Constiiut.  Apost.,  cap  H,  ubi  hxc  leguntur  :  i  Pro  fralribus  nostris  qui  in  Cbristo  requieverunt 
nremus ,  ul  hoiniiium  ainans  Deus,  qui  aiiimam  dcfuiicti  susccpit,  ci  rcinittat  oinne  peccatuin  voluii- 
lariuin  ac  non  voluiiiariuin  ,  el  propitiiis  clenieiisquc  faclus  colli.cct  cum  in  rcgionc  piuruin,  ctc.  > 

Ncc  iiiirum  sanc  est  si  vetcres  Cbrisliani  lidelibus  dcfunctls  sacrificium  prolulur.i.ii  spcrabanl;  qiiippc 
cuiu  persnasum  oinnibus  atqi.e  explorati.m  csset  jnstoruin  aiiimas  qiia;  e  corporc  solvuiitur  anlcquain 
peccala  omnia  expiaverint,  pocnis  affici  hi  allcra  viia  corunu|ue  bcaiitudine.n  diffc.ri.  Ili.ic  iis  nietucliai 
Clcriis  Ronianus  qui  ante  exaclam  pcBnilcniia.n  moriebantur,  <  Deo  scieiite,  iiii|..it  ICpist.  xxxi ,  quij 
de  talibus  faciat,  et  qiialiler  judicii  siii  pDiidcra  cxaininct.  >  Ejusinodi  lioinincs  sic  comparat  Cyprianus 
ciim  iis  qui  vila  pro  Christo  profusa  aut  saltem  sancte  cxacta  moriunliir.  i  Aliud  cst,  inquil  in  Epist.  li^ 
(p.  7:2),  ad  vcniam  stare,  aliud  ad  gloriam  pcrvcnirc ;  aliud  missu.n  in  carccrcin  non  cxirc  inde  donce 
Solvat  novissiinuin  qiiadra.il 'I..,  a!in  I  st;itiiii  liilci  ct  viitiiis  a:  ciiure  mcrcedein  ;  aliiid  pro  pcccatis  loi.go 
dulore  cruciatum  cinunda.i  el  piiigari  diu  i;;iic,  aliiiJ  peceatu  omiiia  pussioiie  purgassc  :  aliuJ  deniquQ 
pcndere  iii  diem  Judicii  ad  seuicuiiam  D.jiuiui ,  aliud  ^^tuiim  a  Doininu  coronari.  >  I.iutilis  prorsus  Rigaliii 


C9  ;    rn/EFATlO.     _  71) 

ct  editoris  Oxoniensis  labor  in  iioc  tcsiiaioiiio  eluilendo.  Hiinc  carcerem  cl  longi  doloris  criicialiiiu  et 
igneni  diii  piirganlcm  detorquent  ad  poeniteiitiam  lapsis  iinponi  snliiam  a  saccrdoiibiis.  Scd  1°  illud  saliem 
C.ilcri  debent  cx  Cypriani  vcrbis  coiiscqui ,  lemporales  panias  iis  pcrscdvciidas  supcesse  qiiibiis  rcmis- 
s*  siiiit  aetcrnsc.  2°  Si  pocnilentinj  labores  Cyprianiis  dcscribit,  niulto  id  magis  iis  congruit  qui  anie 
cxaclum  poenilenliaj  cursum  moriunlur.  Ncmo  enim  hanc  opinionem  arfinget  Cypriano,  ejusmodi  liomincs 
iion  ad  vcniam  stare,  sed  ad  veniam  pervenire;  non  mitti  in  carcerem,  donec  solvaiit  novissiinuin  qua- 
drantem,  sed  staiim  (idci  cl  viriulis  acciperc  incrcedein  ;  non  pro  peccalis  longo  dolore  cruciatos  mundari 
ct  purgari  diu  igue,  non  peiulere  in  dicm  judicii,  sed  siatim  a  Doniino  corouari.  5°  Cyprianus  non  soluin 
niartyres  cum  lapsis,  scd  ctiam  virgines  cum  adulteris  comparat.  Dubium  inin  est  quin  de  mariyribusel  virgi- 
iiibus  mortuis  lo(|ualiir,  cum  coronam  iliis  sialiin  donjri  proiiuntiat.  Cur  crgo  eum  de  poeniteniium  statu 
in  bac  lantum  viia  locnlum  crcdamus?  Pncclara  saue  esset  alqiie  egrcgia  compar«tio,  mnrlyrcs  el  virgincs 
ciini  idololatris  el  adiilieris  iii  boc  conferrc,  qiiod  primi  staiim  in  altcra  viia  coroiientur,  postremis  vcro 
poenilciitix  labor  in  bac  vita  siibcundiis  sit.  Sed  si  isti  idolol  iirx  ct  adultori  post  incboatam  poenitentiam 
morianlur,  anstalim,  ut  mariyrcs  ct  virgiius ,  merccdcin  cl  coronam  accipicnl,  cl  peccata  omnia  pce- 
nitenlia  purgassc  viJebunlur?  Qiiis  iioii  videl  iiisiiiiitain  a  Cypiiano  coinparaiionom  ad  fuluram  potissimum 
vilain  rcfcrri?  quippe  cum  iii  liac  vila  pcenitentiuin  laliorcm  sacrai  virgines,  qiiarum  eral  ausleruin  vivcndi 
gciius,  aikcquareiit,  martyres  vero  longe  supcrarent.  i°  Illud  «  pcnilcrc  in  dicin  judieii»  valde  advcrsariis 
molesinin.  Pmant  Nicolans  l>'abcr  el  Rigaliius  bcatitudinem  .iiistorum  a  Cypriano  in  diem  judicii,  esceptis 
inartyribjs,  dilTcrri.  Scd  lisc  opinio  affingi  Cyprinno  iion  potest,  fjui  hoc  loco ,  ut  jam  obsorvavi ,  noii  so- 
luin  de  marlyribiis,  sed  eliani  de  virginibus  loquilur.  S.epc  alias  docet,  pniccipuc  veri)  in  IWno  dn  Morta~ 
lilate,  non  soliim  mariyres,  scd  alios  etiam  sanctos,  ciim  ex  bac  vita  deccdimt,  cuin  Chrislo  iucipcro 
regnare ;  virgines  et  pueros  ad  cnnlinenlia;  et  imioceiitiiB  pnicinium  felicitcr  pervenirc,  justos  ad  rcfrige- 
riuin  vocari.  Iliud  ergo  teslimonium  de  qiio  iiuncagimus,  ad  eos  referri  debet  quos  anic  plenam  pocni- 
tcnliam  mortuos  in  diem  jiidicii  generalis  reservari  e.xistiniat  Cyprianus.  Nec  iniruin  si  ejusmodi  bominiiin 
licaiiludiiiem  usque  ad  boc  lempiis  diffeiat;  ciim  enim  instare  crederet  adventum  Domini,  tcmporis  spa- 
liuin  justo  longiiis  non  potcrat  videri.  Porro  Cypriaui  sententia  inde  ctiain  illusiratur  ,  qiiod  in  die  judicii 
martyrum  merita  pluribus  in  liuiic  diem  peiidenlibiis  profiitura  declaret :  t  Credimiis  quidem, »  inqiiit  in 
libro  rfe  L«;Mis  (pag.  187),  <  posse  apuil  jiidicem  plurimum  martyrum  nierita  etopera  justoruni,  scd  cum 
judicii  dies  veneril ,  cnm  post  occasum  sxculi  liiijus  ei  niiindi  anle  tribunal  Cliristi  popuius  ejus  adsistcrit.  t 
Atque  hacc  quidcra  de  iis  qui  sese  in  Ecclcsia  |!oeuilentiLn  subiniltimi;  qiii  aulem  extra  Ecciesiam  moriuii- 
lur,  eosCyprianus  declaral,  eliamsi  pro  noinine  occisi  sint,  numqiiani  ad  indulgentiam  aliis  in  sinu  Ecclc- 
Bia;  ir.orienlibus  promissam  pervcntnros.  f  Et  quia  apiid  inferos  confcssio  iion  cst,  inqiiii  in  eadem  Epist. 
Lii,  nec  exomologcsis  illic  (ieri  polest,  'qiii  ex  loto  corde  poenituerint  et  rogaverinl  in  Ecclcsiain 
debenl  inlerius  suscipi  ei  in  ipsa  Doinino  rcscrvari,  qiii,  ad  Eccle.iam  siiam  venluriis,  dc  illis  utiqiie  quos 
in  ea  iiiius  invenerit,  judicabil.  Aposlataj  vero  el  descrtores  et  advcrsarii  el  liostes  et  Clirisii  Ecclesiain 
dissipantes,  nec  si  occisi  pro  nominc  fueriiit ,  admitti  secundum  Apostoluin  possiint  ad  Ecclesia;  paccin, 
qiiando  nec  Spiritus  iiec  Ecclesiic  teiiuermit  iinitaicm.  t  Merito  iiegat  Cyprianus  cxomologcsin  qiia)  in 
bacviia  prxscribilur,  in  altera  perfici  posse,  Scd  pcrspicuum  est  ab  eo  agnosci  indulgeniiam  qiiamdam 
el  pacem,  qu»  schismaiicis  ct  hxielicis  exlra  Ecclesiam  moriuis,  eiiamsi  pro  iioiiiino  occisi  fueiint, 
pr.cclusa  et  dcnegala,  aliis  iii  Ecclcsia  mortuis  et  in  adventum  Doniini  reservatis  concedelur. 

Ex  his  paiet  conimunionem  illani  quam  Ecclesia  calbolica  cura  sanctis  et  martyrihus  et  cuin  jiistis 
ante  plenam  poeaitentiam  moriuis  fovct,  iion  novuin  essc  comim;iiium,  sed  dogiua  priinis  sa;culis  iioiuin 
et  creditum.  Nec  mirum  si  h;ec  commuiiio  his  noii  placet  qui  ab  uiiitate  Ecclcsia;  disccsscrunt;  scd  Cy- 
priuiius,  ciijus  intcr  prxcipuas  virtutcs  cnituit  uniialis  amor,  pra;ter  ca  qua;  ab  illo  in  honorcm  mariyrum 
decrela  rctulimus ,  diiobus  aliis  in  locis  lestatur  quain  arcta  inlercedat  Ecclesioe  pr.xscnti  cuin  sanctis  et 
martyribus  necessitiido.  Primus  cxstat  iii  libro  de  llab.  Virg.,  quem  sic  coiicludit  Cyprianus:  c  Taiitum 
mcnienlote  tunc  nosiri  cum  iucipiel  in  vobis  virginilas  honorari.  t  Alleriim  lestimoiiiuui  legilur  in  Ep. 
Lvii  ad  Cornelium,  quem  sic  alloqiiitur  Cypriauiis  :  t  Mcmores  noslri  invicem  simus,  coiicordcs  atqiie  iina- 
iiimes,  ulrohiqiie  pro  nobis  semper  orenius,  pressuras  ct  angiislias  miitua  tliaritatc  relcvenius,  el  si  qiiis 
istinc  uoslrum  prior  diviiiac  digiiationis  celcrilale  pra;ccsscrit ,  persevcrct  apud  Dominum  nostra  dilcclio 
pro  fratribus  et  sororibus  noslris  apud  miscricordiam  Palris  non  cesset  oraiio.  >  Erustra  hxc  cdiior 
Oxonieiisis  eludcre  conatur.  Yirginiuiem  ait  inciperc  honorari  cuin  ad  confessionis  decns  perveiiit  ■  scd 
Cypriaiius  virgincs  omnes  generatim  alioqnitiir,  non  solas  mariyres ,  ncc  proindc  martyrii  scd  vir"ini- 
lalis  corunam  iiidicat.  Altcrum  loLuni  sic  inlcrprelatur  Fcllus,  quasi  Cypriaiius  cuin  Cornclio  paciscatiir 
lulisqui  supersies  fueiit,  cui  in  vivis  diulius  esse  contigerit,  precari  pcrgal.  i  At  manifesia  est  cavilla- 
tio;  non  cnim  lioc  prccandi  miinns  ci  commendat  Cyprianus,  qiii  siipcr.stes  fuerit,  sed  qiii  «  prior  pra>. 
ccsserit.  »  Scd  Fellus  cx  nostra  iuterprctaiione  coiiscqiti  ncgat ,  ul  faiicios  liceat  piccari.  Vcriini  non 
nitima 
Blilioiii 


iiadveiiil  (juajii  Ikcc  arctc  cob;i)rcant  cum  invocaiionc  sanctoriim,  qu;ie  si  priscis  s;i'culis  iustar  siiner- 
i;iiis  Cliristy  iiijuiios;e  liabiia  fuisscl ,   vcl   poiius  si  non   viijuisscl   in  lota  Ecclesia,   ut  cam  viguisse 


iguiss^ 


71  PR^KATIO  72 

ceilissima  monumcnia  lestanlur,   numquam  Cypriano  in  mcnlem  vcnissd  viigincs  ct  marlyres  inanle- 
cessuin  prccari  ct  invocarc. 

XVI.  —  UE  CHRISTI  DIVINITATE  ,     EIUSQUE  GHATIA. 

I'ra;falionis  nioiium  transgrcdcrcr  si  in  aliis  Cypriani  sciitcnliis  acciiraie  vcstigiuulis  iinmorarcr.  Niiiil 
cniin  erroris  cxcogiialum  cst  liis  posteiioribus  saciilis,  nt  rectc  ohserval  Pamelius,  qiiod  non  cx  Cypriani 
lcstiinoniis  rcfcli.^ilnr.  Dc  Cliristi  ilivinitatc  saiiclns  Mariyr  dala  opcra  non  portraclavit ,  scd  Incvcs  illius  dc 
Itcn  incarnato  senlcntix  noii  ininiis  liabent  ruboris  ei  mcimeiiti ,  qiiani  uiicrior  perlractatio.  Ciirislim)  Donii- 
iiuiu  et  Dcuni  noslrum  appellare  solct,  veliit  cum  aii  iii  Kp.  viii  (p.  15)  .  «  Habcmns  advocaiuni  cl  dcprcca- 
torcm  pro  peccaiis  nostris  Jcsiim  Cbristum  Domiiinm  ct  Dciiiii  nostrum.  »  Elaboiaiulum  csse  doccl  iii  Kp.  lx 
(p.  99),  I  ut  Clirislum  judiceni  ct  Dominnni  el  Dcum  nosirnin  promereamur  obscqniis  iiostris.  >  Iii  Ep.  Lxiii , 
(p.  iOi) :  t  JesusCliristus  Dominus  ei  Dciis  noster  sacrilicii  hiijiis  aiictor  et  docior;)  ct  p.  109  :  Jciiis  Cliristus 
Doininus  el  Deus  nostcr  ipse  est  sumnius  saccrdos  Dei  Patiis.  i  Iu  Ep.  xlvii  (p.  (il),  graiias  agit  s  Dco  palri 
omnipotenliet  Cliristo  ejus  Doinino  etDeo  nostro  salvatori.  >  Vid.  bp.  lvi,  pp.  92  ct  9i  ;  Ep.  Lxv.p.  115; 
Ep.  Lxxiv,  pp.  139  el  140;  Ep.  lxxvii  ,  pp.  158. 

Iii  libro  de  Oral.  Dum.  (p.  204)  ;  «  Orcmiis  itaqiie,  fralrcsdilcciissimi,  sicul  magister  Deus  docuit;  i  ct 
(p.  200)  :  «  Deus  pacis  et  concordia;  magislcr  qiii  docuit  unilalcm,  sic  orarc  iimiin  pro  oniiiibus  voluil,  qiiomodo 
In  uno  umnes  ipse  porlavit.  >  Iii  libro  de  Vanitale  idoloruiu{p.  228)  Clirislum  similitcr  vocal  Dcum  noslruin, 
Deum  cum  bominemixtiim  :  iii  libro  ii  Tesiim.  Iiominem  et  Dcum  ex  ulroque  gcncrc  coiicreiuii).  Dcum  essecl 
Deuin  vocari  probat  in  Scripturis  vcleris  et  novi  Tcsiam.,  pp.  28G,  287,  288,  ct  ad  eiim  rcfert  prccclarissiina 
quxquc  leslimonia.  lu  libro  de  Exliort.  mmt.  (p.  207),  posiquam  retulit  illud  Isaia;,  Ego  Dominus  Dcus  tuus 
sanctus  hrael  qui  te  salvumfucio,  .addit:  <  Qni  ct  iii  Evangclio  promitlit  auxiliuin  divinum  Dei  servis,  iii  persecu- 
tionibus  non  defuturum  diccns  :  Cum  autem  vos  tradiderint ,  elc.  i  In  libro  de  liono  patientix  doccl  CJMislum 
in  coelis  adorari,  ac  pr;cccpisse  Patrcm  ut  Filius  adorctur;  ad  eiim  rcfert   lia;c  Scriptura:  tcslimoiiia  :  Deus 
manifestus  veniet,  Deits  nosler  et  non  silebit,    Dominus  Deus  virtutum   prodibit,  et  alia  ejusmodi ;  tuin  addit  : 
«  Quisautem  cst  qui  tacuisse  se  prius  dicit  ct  iioii  laccbit?  Uiique  ille  qui  sicut  ovis  ad  victimam  ductus 
cst....  Ilic  est    Deus  nostcr,  id  cst ,  noii  omniiim   scd  ndclium  et  credcntiuni  Deus,  qiii  cum  in    secundo 
advcnlu  manifcstus  veiierit,  non  silebit.  >  .Non  omiiiendiis   insignis  locus  ex  Episi.  ad  Jubaianum  (p.  155), 
nbi  doccl  Cyprianus  conceptis  vcrbis  ircs  pcrsonas  Patrcin  ct  Filium  et  Spiritum  saiicliim  unum  essc  Dcuin : 
«  Nain  si ,  inquit,  baptizari  qtiis  apud  liaircticos  poiuit,  uiiqne  et  rcmissam  pcccaiorum  coiiscqui  poluii.  Si 
peccatorum  remissam  consecutus  cst,  et  sanciificatus  csl  et  lempliim  Dci  facliis  est.  Si  sanciificatus  est  ct 
lcuiplum  dei  factus  esl,  quxro  cujus  dci?  Si  Creatoris,  non  potuil,  qiiia  in  euni  iion  crcdidit :  si  Cbristi,  iiec 
liujiis  fieri  poluit  templum,  qui  negat  Deum  Cliristum  :  si  Spiritus  sancti ,  cum  Ires  unum  sinl,    quomodo 
Spiriliis  sanctus  placatus  cssc  ci  potesi  qiii  aut  Patris  aut  Filii  inimicus  csl?)  Vid.  librum  deUnit.  Eccles., 
ubi  cilal  lia;c  Scripiur;c  tesiimonia  :  Efjo  et  Pater  unum  sumus,  et  hi  tres  unum  sunt.  Vid.  etiam  Episl.   lxxxvi 
(p.  139),  ubi  pcrabsurdc  dici  conlendit  cos  qui  foris  bapii/,ali  sunl  «  Cliristum  quidein  induisse,  sed  S|iiri!um 
sancium  non  potuisse  percipere  ,  quasi  possit  aut  siiie  Spiritu  Cbrislus  indui ,  aut  a  Cliristo  Spiritus 
scparari.  > 

Sumina  illa  in  Dcum  incarnalum  pielas,  qua;  in  scriplis  Cypriani  niiruni  in  modiini  elucet,  paritcr  ci.iebat 
in  alioruni  Africaj  episcoporum  animis,  ut  perspiccre  possiimus  ex  concilio  Cartliaginicnsi,  in  quo  adfucruiit 
87  cpiscopi  ex  Africa,  Numidia  et  Mauritania,  cum  prcsbyteris  et  diaconis,  praisentc  etiam  plebis  maxinia 
parte.  Nemesianiis  a  Tbubunis  in  lioc  concilio  sic  loquilur  (p.  330)  de  Spirilii  sancto  :  «  Quod  natum  cst  de 
carne  cnro  est,  et  qtiod  natum  est  de  Spirilu  Spirittts  cst,  qiiia  Deus  Spiritus  cst,  ei  de  Dco  natus  cst.  >  Mintis 
commode  ediior  Oxonicnsis  illud,  «  dc  Deo  iialus  csl,  >  sic  explicat :  «  Naius  dc  Spiritu  de  Deo  natus  est.i  At 
diccre  dcbnisset  Ncmcsianus  «  de  Deo  iialum  est.  >  Qui  mcdiocritcr  aticiidci,  lianc  liujiis  loci  videbit  cssc 
senlentiam,  quod  ex  Spiriiu  natiim  est  Spiritum  esse,  quia  Spiritus  sanctus,  ciim  Dcus  sit  ct  ex  Dco  iialus 
iit  sive  processcrit  (\\xc  cnini  interdiim  idcni  soiiant),  pro  suinnia  siia  poicsiaic  Spiritus  cos  cflicit  quos  re- 
gcncrat.  Forlunatus  a  Tuchabori  iii  eodcm  concilio  sic  loquiiur  (p.  532)  : «  JesusCbrislus  Dominus  cl  Dcus 
noster,  Dei  Patris  et  creatoris  filius,  super  petram  ajdificavit  Ecclcsiam  suam.>  Euchraliiis  a  Thenis  (p.  335) ; 
«  Fidcni  nosiram  ct  Bapiismatis  graiiam  Deus  cl  Dominiis  noslcr  Jcsus  Chrisius  suo  orc  .\po>tolos  docens 
perimplevit  dicens  :  Ite  et  docetc  omnes  (jenles,  baptizanles  eos  in  nomine  Patris  et  Fitii  et  Spirittis  sancti.  i 
Ihidein  Folix  ab  Uthina  :  «  Ncmini  diibium  cst ,  sanclissimi  consacerdotes,  non  tantuin  posse  humanam  pra;- 
siiuipiioncm,  qnantum  Domini  nostri  Jcsu  Cbristi  adorandam  et  venerabilem  majestaiem.  i  Veiiantius  a 
Tiinisa  (p.  535)  :  i  Clirislus  Dominus  ct  Dcus  noster  ad  Palrcm  proficiscens  sponsam  suain  iiobis  coni- 
mcndavii.  > 

Quemadmodum  de  Incarnalionis  mysterio,  sic  etiam  Je  accepiis  ab  incariiato  Deo  beneficiis  magnificc  scn- 
liebal  Cyprianus.  Jamdudum  obscrvarunt  cruditi  theologi  Pelagianoruni  errores  multo  anle  a  S.  Martyre 
tonfuialos  fuissc,  euraque  Augustiiio  plurima  ad  hujiis  lixresis  cversionem  suppcdilasse.  Probe  sciebal  Cy- 


75  VITA  SANCTl  CYPRlANl.  74 

prianiis  Doiiiimim  ndvciiiemem  sanassc  i  illa  qure  Adam  porlaverat  vuliiera  ,  cl  veiiena  scrpeniis  aniiqua  t 
curasse  (p.  237).  Hinc  Baplismum  oninibus  omnino  nccessaritiiii  csse  crcdch.it  :  «  Omncs  quideiii  >  inquit  iii 
liljro  (le  llabil.  viuj.  (p.  180),  c  qui  :'(l  divinnin  lavnciuni  Ibptismi  snnclificatione  pcrvenimil,  liomincm  illic 
vclcreni  gralia  lavacri  sahilaris  cxpoiiuiit ,  cl  inuovaii  Spiritii  sanctD  a  sordihiis  coiilagioiiis  anliqusc  ilcrala 
iiaiiviialc  purgantur.  »  Iii  primis  autein  calliolicum  dogma  dcfenilitiir  in  Episiola,  lix  quam  non  solus  Cypria- 
niis,  scd  et  civteri  collcgDB  qiii  in  concilio  adfnerunt  iiumcro  U6  ad  Fidum  scnpscrc.  Is  iiescio  ([iio  opinionis 
crrnrc  sibi  finxcrat  infantes  «  inlra  sccundiim  vcl  tcrlium  dicm  quo  naii  sunl  constitutos  haplizaii  nnn  opor- 
terc,  ct  cnnsiderandam  cssc  legem  circuincisinnis  anliqiioc,  ul  iiilia  octavum  diein  cum  qui  natus  cst  hapli/.an- 
dum  et  sanclilicandum  iion  pularcl.  »  I.oiigc  aliiid  iii  concilio  om  lihus  visuiii  cst ,  ac  uiiivcrsi  jiidicavcrniit 
I  iiuUi  iiomini  nalo  misericordiam  Dci  et  graliam  deiicgandam.  Porro  auleni,  inqninnt,  si  cliam  gravissimis 
dclictoriiius  ct  iii  Deum  mullnm  ante  |ieccanti!)iis  reinissa  peccalorum  daiur,  et  a  Baplisino  aiquo  a  gniia 
nenio  prohihclur, quanlo  inagis  proliihmi non  dehet  iiifans,  qui  recens  natus  iiihil  peccavil,  nisi  qiiod,  scciinduin 
Ailam  Cirnnliter  nalns,  coniagium  mortis  anrnpicc  priina  iiativiiatc  coniraxit ,  qiii  ad  reinissam  pcccalorniii 
accipiendam  hoc  ipso  facilius  acccdil  qiiod  illi  rciniituntur  non  propria  scd  alicna  peccaia.  i  Conlra  su- 
pci  ha  Pelagiannrum  conimcula,  docet  Cypriaiuis  plurihus  locis  nos  quotidie  peccare,  ul  in  lihris  de  Orat.  Dom. 
p.  211  ;  ile  Opere  et  Kleemostjms,  pp.  2:^8  et  943  ,  el  1.  iii.  Tesiiin. ,  p.  S4. 

Chrisii  graliani  inniinieris  in  locis  niirificc  commcndat  Cyprianus,  qui,  cuni  adhuc  in  tciiehris  ct  nocie  cx'ca 
jacerct ,  ficri  non  posse  credebat  quod  Christiani  docebaiit ,  •  ut  quis  rcnasci  deiiuo  piisset,  ulque,  in  novani 
viiam  lavacro  aijua;  saluiarisanimatiis,  ipiod  priiis  fueral  cxponcrel,  et,  corporis  licet  manente  coinpagc,  lio- 
niiiiem  aniino  ac  mcntc  muiarei  (  Ep.  ad  Donul.  ).  >  Scd  hunc  errorcm  simul  cuin  aliis  viliis  el  errorihus 
dcposnil,  cl  Christi  graliam  co  libcntius  deinceps  prxdicavit,  quo  pcrtinacius  rcjecerat.  Yideri  possuiit  qiuu 
in  haiic  scnlentiamdisscritinEpislola  flrf  DonaluHi.  Probat  in  Exliort.  wnrl.  (p.  167),  cx  pUiribusScriptur.ulcs- 
tiiiKuiiis  <  tiinendas  non  essc  iiijnrlas  cl  poenas  perseeulionum,  qiiia  major  cst  Dominus  ad  proiegcnduin  quam 
diabolus  ad  iiiipiignanduin.  >  Vid.  pp.  262,  208  ,  273.  Iii  Ep.  ix  martyres  Iiorlatur  ad  constainiam,  «  quia 
inajor  est  (jui  in  nobis  (juam  qiti  in  lioc  mnndo,  nec  plus  ad  dejiciendum  potest  terrcna  poeiia  qunm  ad  cri- 
gendum  lulcla  divina.  i  Plura  vidc  in  eadem  epistola  et  in  Ep.  lv  (p.  88).  Huc  refcrri  possunl  plurima  alia 
Cypriani  priiicipia  ;  vclul  cum  docct  victoriam  a  Deo  dari  (p.  79);  Dcum  vicloics  sua  digiiatioiic  faccre  (IG2, 
285  );  Dciim  remiinciarc  in  nohis  quid(piid  ipsc  pnrsiilii,  honorare  quod  ipsc  i'ccit(IG9);  noslrum  nihil  csse 
(503);  nenuncm  ^ihi  quidquum  assumere  dchere  (2Ii);  lolum  Deo  dandum  (Ibid.).  Evolvciidus  iii  priinis  liher 
de  Oral.  Doin.,  nhi  docct  orandum  ut  fial  in  nobis  voluiilas  Dci,  ut  Dei  voluiiias  fiat  iii  corpore  etS|iirilu,  ut 
facere  possimiis  quod  Deus  vult ;  ut  in  illis  non  credcntihus  liat  volunlas  Dei ,  queinadmodum  in  nohis  pcr 
fidcm  noslram  volunlas  Dei  facla  cst;  opus  enim  esse  Dei  voluiitale  ut  in  nuhis  fiat  voluiitas  Dci  ;  ut  qiii  ia 
Baplismo  sanciificaii  suinus,  in  eo  quod  cssc  coepiuuis  pcrsevereinus ;  ul  sanctificatio  el  vivificalio  quic  de  Dci 
gratia  suinitur,  ipsius  perfeclione  servctur. 


mm 


VITA 

SANCTl  CYPRIANI, 

CURA  D.  PRUDENTII  MARAN  O.  S.  B.  ADORNATA. 


Mag.nuu  chiistiana;    rcligionis  lunicn  Cypiianus  ,  propositum  sic  de    Cypriani  rcbus  dissererc,  scd 

quamdiu  in  Ecclesia  micuit,  inagiia  pars  fuit  carum  lantuni  eas  ordinc  explicarc  ,  ac  ipsa  etiam  scripia 

rcrnm  qu;c  tunc  gcsla;  fuerunl.  Qiiainohrcni  suppedi-  temporibus  nolare.  Nani ,  cum  \\xc  ehicnhraiio  con- 

tai  cjiis  vita  amplissimain  disscrcndi  scgetcm,    ac  juncle  cuni   sancti  Martyris  scriptis  prodcat,  ncces- 

toio  volumine  opus  esset  si  reriim  ad  cum  pertiiien-  saria  nonest  longioriim  lestimoniornm  apposiiio,qii;u 

tium  ci  geiius  et  modos  pcrsequi,  si  editasingularum  quis(|ue  potcst  cx  ipso  fonte  hauriro;   variisquc  sii- 

virtuiuiii  cxcmpla  ociilis  subjiccre,  si  cxiinios  animi  persediindum  observationihus,  quoe  forle  noii  esscnt 

sciisus  cx  epistoiis  ct  aliis  scriplis,  in  quihus  illius  omilicnda!  si  S.  Cypriani  vila  separaliin  ah  ejns  ope- 

morcs  mirifice  depinguntur  cruere  instituerem.  Sed  ribus  iii  luceni  ederclur. 
iioii  cst  Iiiijus  loci  cjusmodi  periractario,    ncc   milii 

S.  GvpRi.iNi.  IV.  3 


7S 

1.  _   I.ES.    cmiANONONDlJIICHSISTIANO.    —    WSTI.N- 
GIEKDOS  EST  A  CYPRlAIiO  ANTIOCUENO. 

Cypiini.um  iii  Afiica  uaium  cssc  nemo  dissciilit, 

Carlli;igineoiluin  Piu.loiiliiis  cl  Suidns  Mislimarunl ; 

scd  cuiii  S.  Marlyr  Imc  bcncficiuin   C;irllingiiii  acco- 

piiim  iioii   rererai,    scd   laulum  dicat  Ep.   xxxvi : 

,  Hbi  ciiim  milii  .lul  mclius  possil  esse  aiil  l.vlins, 

rjuam  illic,  nbi  nic  Deus  credcre  voiuit  ct  crcsccrc,  . 

alia  eiim  palria  vidctur  iii  Incem  cxtulisse.  Yncalwliir 

Thascius  Cyprianus,  ulpaletex  seiileiitia  procoiisulis 

et  Epist.  LXix.    Quineliam   adscivcrat    sil)i   Cxcilii 

nonicii,  icsle  llicroiiymo,  ut  graium  animum  ct  amo- 

rcm  in  prcsl.yierum  Csccilium,  cujus  opcia  ad  Clin- 

stinn  convcrsus  fiieial,  lioc  monuiuciilo   leslaretiir. 

l'ontiiis  diacoiius,  qni  Cypriani  Vitam  scripsit,  res  al> 

co  anic  conversioiiem  gestas  mvnus  digiias  cssc  judi- 

cavit  quas  Utteris  maiidarel.  UaqMC  lixc  iUius  \il;c 

jarsin  oblivione  et  leneliris  iaccf,  ncc  qnidquam 

.certo  scimns.  nisi  ciini  rlietoricam  siimma  celebriiale 

^docnisse,  nec  iis  ciruisse  viiiis  qnxcnm  simidacro- 

'i:iim  cullu   ct  Cbrisli  igniiralione  conjuncla  essc  so- 

lcnt.    €  Mutati    sunt    piscalores ,  i     in.init  Angnsi. 

'Serni.  cccxi  (nov.  ed.),  «  muiaii  sunl  postca  eiiam 

'piiirimi  scnaiores,  miitatns  cslCyprianus,  cuius  bodic 

nicmoriam  frequcnlamus....  Iiisc  scribii,  ipsc  icsia- 

lur«uins  viiiE  fucrit  aliqiiando,  quam  nefaria-,  quam 

'impiiP,  quam  improbaiid^c  ac  dclcslflnda;.>  Nequa- 

quam  lainen  in  Cyprianiim  iiosirum  conveniunt  qu* 

apiid  Grcgorium   Naziaiizenum  de  Cypriano  magieis 

arlibus  anie  conversionein  dedito  legiiiins  iii   Oral. 

xviiu  pcrspicuum  est  hxcad  Cypriauum  Anliochcnnm 

rcspicere,  qnem  GregnriuscnmCarlbaginensi  confon- 

dii,  uiiam  cx  diiabus  persoiiam  cflingens.  Scd  laineii, 

quia  crudilus  Oxonicnsisedilorunum  cxrui^seCypria- 

num  contendil,  et  qu»  de  Anliocliciio  feruntur  in  la- 

bulis  nnmoral,  et  ad  res   Cartliaginensis  ornandas 

composita  fuissc  pronuntiat,  non  inutile  videlur  rem 

explorarc. 

lllud  1°  ncgari  non  potcst,  res  gcstas  Cypriani  An- 
liccbeni  vetnstissimis  monumenlis  prodiias  fiiisse. 
Illuin  Eudocia  iinpcratrix  exiiniis  versibus,  lesle  Pbo- 
lio  (Cod.  184),celebravii.Opiis  in  Ircs  libros  divisum 
cral;  quorum  primus  Jnstiiix  convcrsionem  ct  iiivi- 
dam  a  dxmonibns  virginiialem  ,  ac  ipsius  eliain  Cy- 
priani  posl  arlis  niagicx  facinora  niinibilem  conver- 
siiincin,  baptisnuim,  osiiarii  miiiius ,  miracula  ac 
landein  C|iiscopaliim  coaiinebnt.  Iii  alio  ipsc  Cypria- 
niis  •.•vcniuum  siioruin  sericm  texcbai,  etmagicasar- 
ics  (inibiis  el  sese  ipse  el  alios  in  varias  fornias  inii- 
laveral.  pcrogrinalioiics  ac  landein  nefari.-c  artis  fas- 
lidiuin,  el  aiiimuni  ex  despcralioiic,  quanicoi.siieiitia 
sccleriini  iuiiciebai,  nd  spem  misericordiic  divinai 
opera  Eusebii  revncaliim  narrabat.  Iii  terlio  dcniquc 
iiiartyriuni  Jusiina}  el  Cyprinnidescriplnm  crat.  Ilxc 
nnicin  l'Jiilociam  non  ad  ariis  liceniiani,  scd  adbisl.i- 
ii.TC  (idein  scripsis>-e  pcrspiciiiir,  liim  cx  Grcgorio 
Naziniizeno,  qni  scrii.iain  abipsoCypri.ino  seeleruin 
culessioiicm  cital,  et  e  idein  ac  Ludocia  de  iilo  coii.- 


VITA  SANCTl   CYPRIANI.  '" 

nieinorat  Orat.  xviii,  tum  cx  Iriplici  monumciilo  qiiod 
cruditi  antii|uiiatisindagatoicsD.  Edmundus  Marlciic 
et  D.  Ursiiius  Durand  in  suo  Aitecdolorum  Tliesauro 
edideriint,  nempe  Converswiie  Jusiiiia;  el  Cypriuni, 
Confessione  ejusdein  Cy\mani,  ac  ulriusijiie  Passione. 
Sic  cum  Eudocix  versibus  consentit  triparlilum  illud 
opus,  ut  uiinime  dubium  sit  quin  illius  manibus  Iri- 
tuin  fuoiit.  Qiiis  cigo  euni  num(|iiaii>  extitisse  sibi 
pcrsuadeat,  de  qiio  cxlant  monumciila  iliiiis  lciiipo- 
ris  quo  vixissc  diciiur  penc  aqu.dia  ?  FabiiKc  iii  rc- 
moiis  .-clalibus  latebras  qu,XTunt,  nec  quisquam  tain 
inepte  mciiiiiur,  iit  qiiae  nemo  vidisse  se  aut  aiidivi~sc 
memiiiit,  ca  nupcr  in  clarissima  liice  cl  omiiiuiii  ocu- 
liscvciiisse  fiogal.  Porro  falctur  ipse  Follus,  cui  t.i- 
nieii  liac  in  re  iion  omnino  asscntior,  Confessioiicin 
Cypruini  antc  Consiaiiiiiii  lcmpora  scriptnin  fuissc,  id 
csl  circa  illud  lcmpiis  quo  pcrlimelus  niartyrio  crc- 
ditiir,  ncnipc  sub  Dioclcliano  ci  Maximinno,  iit  lcsla- 
tur  Endocia.  Prailcrca  untc  hoc  opiis  scripta  fuerant 
acia  Jiisiiii.-c  ct  Cypiiani,  ut  discinuis  cx  libcilo  de 
iitriusiiiic  pnssionc.  2"  Crcdibilc  iioii  cst  ciiisioodi 
moniiiiicnla  ad  rcs  Cypriaiii  Carlbagincnsis  oriiaiulas 
ficta  fnissc,  in  quibus  iiibil  eral  oninino  quod  Cypria- 
no  Cartlinginciisi  npinri  posset ;  non  tempus,  non  lo- 
cus  niarlyrii  ei  episcopaiiis,  noii  rcs  gest.c  ct  pcregri- 
naiiones.  5"  Si  iiullus  cxiiiisscl  C.yprianus  illc  Aiilio- 
cbeiius ,  qui  cum  Jusiiiia  passus  Nicouiediic  dicitur, 
qiiomodo  de  utriusque  iioiiiinc  dics  feslus  sxculo 
quarlo  in  loca  Nicoincdi*  viciiia  induci,  qiionindo 
ulriusque  faina  omiiiuni  ore  cclebrari  potiiit?  Illiul 
aulcm  cx  Orft/ioin;  xviii  S.  Grcgorii  Naz.,  quLcliabiia 
est  Conslanlinopoli,  non  obscure  perspicitur,  Gypria- 
num  illuni,  ciiius  dics  fcsliis  agcbaliir,  non  Carlliagi- 
ncnsem  scd  Anlioclicniim  -esse.  Naui  mngicas  arles 
et  convcrsionem ,  ut  pnvcipuos  illius  vilae  ct  noiissi- 
mos  eveiilus  prxdical  Grcgorius,  ila  ut  dnbitei  an 
qiiisquam  cx  audieiilibiis  rcs  illiiis  gcsias  ignorct 
(p.  277).  Quiiiclinm,qiiodailCypiinnunipostcoiivcrsio- 
iicni  factum  csse  a'diliinm,  id  sc  cx  aliquo  audivissc 
tcslatur(p.  281).  ProbabileiioncstCyprianumCartba- 
gincnscm  ndeo  noliim  liis  iii  regioiiibus  fiiissc  ,  pra;- 
scrtini  ex  rcl.us  ad  eimi  niinimc  pertiiiciitibiis,  iit 
Grcgorium  incobc  etloccrcnt;  scd  ba;c  faina  ct  dics 
('..'Sliis  ad  aliiim  dcbciii  rcfcrri. 

Objicii  Fellus  S.  Grcgorium  tnm  QScilaiilcr  crrnie 
nnn  piiliiissc ,  iit  c]iiscopiim  .\nliocbcniiiii  cnm  Car- 
ibagiiiiMisi  eonfundcrei ;  ncqiie  cnim  si  vcrc  exti- 
tisset  Cyprianiis  ille  Antiocbi*  cpiscopus,  (ini  Nicomc- 
dioe  passus  diciliir,  iiihil  de  illo  ad  Grcgoiii  anres 
pcrvenliiruiii  fuissc,  qiii  cl  a  paiic  rcs  lain  inirabilcs 
ninluro  discerc  dcbiiil ,  et  per  se  ipse  Nicoincdiam  c' 
I')ca  vicina  pcrvndcns  cognosccrc.  Sed  ,  dnm  Grcgo- 
riiiin  vir  cnidiius  culpari  non  paiiiur,  quod  unum  cx 
(iiiobiis  Cyfirianis  fiiixorit,  in  aliam  illiim  rcprebcii- 
sionein  iion  iniillo  lcviorem  conjicii,  qiiod  ad  Cypria" 
niiiii  Cartbaginenscm  rclulcrit  mflnumcnla  illius  :clali 
ei  pairia;  ct  rebus  gcslis  rcpiignantia.  Vcrisimilior 
inibi  videlur  lircc  illius  exciisandi  ratio  :  cnm  ci  rc- 
ccns  admodiiin  cum  iis  qiios  alloipiilur  inlerccdcret 


77 


VITA  SANCTI  CY['R1A]NI. 


78 


Cdiisiictiido  ,  et  piisl  alif|iiot  (lienim  secessum  aitcm- 
|!orate  ad  ipsiim  diem  festiim  rediissel ,  ut  ipse  testa- 
liir  (p.  273) ,  «atis  prcclive  fiiit  in  lani  angiistis  ad  rcs 
accurate  cdisccndas  sp:>liis  lalji  ct  crraro.  Qui)d  au- 
icm  ait  idem  Fellus,  niillum  inlcr  Anliochiae  episcopos 
Cyprianimi  invcniri,  id  facile  expedilur.  Non  eniin 
Aiiliociii.e  magnx  episc;  piis  fiiisseCypriiinus  diciliir, 
scd  alierius,  ut  oijservat  Tiilemonlins,  in  Plioenicia 
sitx',  e.\  qiia  Daniasciim  perduclus  est ,  ui  a  judice  in- 
lcrrog.irelur. 

Duo  ergo  dislinguendi  sunt  Cypiiaiii,  etin  Oratione 
XVIII  Gregorii  N:i7i.  qiiid  Anlioclieiio,  quid  Carlliaginen- 
si  coiiveiiiat  cxpeiidendiim.  Qiiod  ait  Gregorius,  Cy- 
piianum  nohiliei  seiiatoria  domo  ortum  esse,  id  Til- 
leinoniius  Cypriano  nosiro  allribuit,  nl  alleri  illi 
magiio  iion  valde  consentancum  ;  sed  lom.  v,  ulji  agit 
de  Cypriano  Anlioclieiio,  fatctiir  id  non  posso  disccr- 
iii.  Non  inimorabor  iii  excuiicndis  aliis  conjecturis 
qiia;  de  Cy|iriaiio  fieri  soleiit ,  velut  qiiod  Bironius  et 
post  cum  alii  noiiniilli  existimarunt  Cyprianum  jam 
scncin  ad  clirisiiannm  reiigioiiem  accessisse.  Nilun- 
Uir  quodani  loco  ex  Epistola  ad  Donatum,  ubi  sic  lo- 
quiturCyprianus  :  «  Qiii  possibilis  ,  aiebam,  est  tanla 
conversio,  ul  rcpenle  ac  piTiiicilcr  exiiauir  (|uod  vcl 
genuimiin  situ  malcrix  naluralis  obduruit,  vel  usur- 
patum  diii  senio  veiustalis  iiiolcvit?  »  At  Cyprianiis 
non  suos  annos  numerat,  sed  de  vitiis  loqnilur,  quae  in 
hoinine  eliain  noii  scnc  velusialem  babeiit,  cum 
€  alia,  >  ut  iliidem  legimus,  i  ci  prolunda  penilus  ra- 
dice  scdarnnl.  »  IIuc  adde  Cyprianum  iioii  de  suis 
tanluni  rebus  disserere ,  sed  generatim  omnes  .TDtatcs 
ac  viia:  coiidiliones  complccii ,  quarum  niillam  pror- 
sus  excipiebant  Chrisliaiii ,  quain  iion  Cbrisii  gralia 
renovari  et  rcnasci  posse  diccreni.  Liquet  id  ex  liis 
qiix  seqiiunlur  :  «Quando,  iwiuil,  pareimnniarn  discit 
(lui  epularibus  ccenis  el  largisdapibiis  assiicvil  ?ct  qui 
preliosa  vesie  conspicuiis  in  auro  at(|ue  in  purpura 
fulsil,  ad  plebeium  se  ac  simplicem  cullum  quando 
deponil?  Fascibiis  ille  obleclalus  et  honoribus,  priva- 
tus  et  inglorius  esse  non  potcst.  llic  stipalus  ciicn- 
lium  cuneis,  frcquentiore  coiuilatu  ofliciosi  agminis 
honesiaius,  peenam  putat  esse  cuni  soliis  est.  Tena- 
cibus  seinper  illci  ebi  is  nccesse  est ,  ut  solebat,  vino- 
lenlia  inviiel,  iiiflcl  superbia,  iracundia  iiiflaminei, 
rapacilas  inipiieiei,  crudelitas  siimiilet ,  aiiibitio  dc- 
leciet,  libido  pra;cipilel.  >  Hicc  rcfereiida  duxi,  ut 
paieret  minus  lemperaiiteroiio  abuti  qui  Cyprianuin 
hac  pictur.i  iiiorcs  suos  expressisse,  et  pristina:  cun- 
ditionis  spleiidorem  et  opes  dcscripsisse  opinantur. 
Qua;  conjectura;  si  valeaiit,  dicendum  crit  eum  lasci- 
hiis  fulsissc,  et  vinolenii;c  ac  rapacilaiis  viUis  labo- 
lassc,  quod  neminem  haetenus  video  suspicatuin. 

II.— DES.CVPnUNICONVEKSlONE.— CATECnUMENUSBOXA 
SUADISTBIBLIT,  SEQOE  VOTO  COSTmENTI.E  OBSTBI.NXIT. 
—  INCERTLM  QUO  ANXO  ET  TEMPOBE  BAPTIZATUS. 

Pliirimuni  saiie  christian;c  religioiii  accessit  orna- 
menti  el  pra;sidii  c(mversioiie  taiiii  ingenil ;  ac  tum 
niaxime  vcriias  iriu;ii;iliai-c  visa  csl  cuiii  celelicrri- 


miim  meud.icii  doct^irem  ac  dcfensorcm  cepii.  Noii 
lainen  prima  aggressione  viclus  est  Cyprianiis,  sed, 
(juod  in  boniiiie  inanium  rerum  cognilione  iiidalo 
non  valdc  miriim  esi,  diu  veritalem  iiitcr  ct  errorcin 
aiicipiti  sententia  fluctuavii.  Quod  enim  docet  cliri- 
sliana  religio  do  nova  iii  Clirislo  crcalioiie,  id  soiunii 
insiar  domcslico  aigiinicnto  rcfclleliai,  vitia  sua  ncc- 
dum  volens  emendare,  iiec  emendari  posse  exisii- 
mans.  Quos  tiim  animi  acstiis  expertus  sit,  sic  ipse  iii 
Epistola  ad  Donatum  edisserit  :  .  Ego,  inquit,  ciini 
in  teiiebris  atque  in  nocte  cscca  jaccrem,  cuinqiie  iii 
salo  jactantis  SKCuli  nulahundus  ac  dubius  vestigiis 
oberrantibus  nuetuarem,  vita)  meac  nescius,  verilaiis 
ac  lucis  alicnus,  difficile  prorsus  ac  durum  pro  illis 
tunc  moribiis  opinabar  qiiod  iii  salutcm  milii  diviua 
indulgentia  pollicebatur,  ut  qiiis  rcnasci  denuo  pos- 
set,  Hiiiiie  in  novain  viiam  lavacro  aqu.i!  salularis 
animalus  quod  prius  fuerat  expoiieret,  ei,  corporis 
licet  manenie  compage,  liominem  aninio  ac  mento 
miilaret.  Qui  possiliilis  est,  aiebam,  lanla  conversio? 
cic.  »  Sed  landem  illius  animum  Chrisius  inflexil,  ae 
docilem  fecit  liorlatibus  Caecilii  presbyleri,  qiii  lam 
prseclari  operis  administer  et  iiitcrprcs  fuit ;  non  ille 
quidem,  nt  nonnulli  opinaii  sunt,  Diiidumeni  pr.iece- 
pior,  sed  idem  potiiis  qiii  iii  di.tlogo  Minucii  Felicis 
Christianam  religioiiem  pcr  fas  ct  nefas  oppugnat, 
dcinde  ab  Ociavio  strenue  dcfensam  libenler  aiiiple- 
cliiur.  Aniiciiia  qiise  Cypriaiio  inlerccdebat  cum  Cx- 
cilio,  tam  arcie  beneficii  magnitudine  constriela  est, 
iit  eum  in  parcnlis  loco  diligeret  Cyprianus ,  ejusque 
nomen  lerre  voluerit ,  ac  in  ipsius  domo  vixisse  vi- 
dealuv:  «  Eral  snne  illi  de  nobis,  inquit  Pontius,  con- 
lubernium  viri  jusii  et  laudabilis  memoriae  Csecilii, 
et  a;tate  lunc  et  bonore  presbyteri,  qui  eum  ad  agni- 
tionem  verae  Divinilalis  a  sxculi  errore  correxerat. 
Hunc  toto  lionore  alque  oiiini  observaniia  diligebat, 
obsequciili  veneratione  suspiciens,  non  jam  ut  ami- 
cum  anim.TC  coseqiialein,  sed  tamijuam  novae  vitaj 
parentem.  Deniqiie  ille,  deniiilsus  ejus  obseqiiiis,  in 
lanUim  dilectionis  iinmensa;  nierito  provocatus  cst, 
III  de  sseeulo  extedeus  arcessiiioiie  jam  proxima 
commendaret-  illi  conjugem  ac  liberos  siios,  et  quem 
feeerat  de  sectse  communione  participem  ,  posimo- 
diim  faceret  pielalis  hxredem.  »  Hoc  contubernium, 
qiiod  Cypiianum  iii  Ciccilii  domo  indicat  vixisse,  mi- 
niis  congruit  ciim  liomiiiiim  criidiioruiii  coiijecluris  , 
qui  Cyprianum  iixorem  ae  fortc  eliain  liberos  habuissc 
volunl  cum  re!igi(incm  christianam  amplexiis  csf, 
quamvis  nulluin  prorsus  hiijus  rci  vesligiuin,  iiec  in 
ejiis  scriplis  nec  in  illius  Vita  qiiam  scripsit  Poiitius, 
dcprebeiidalur. 

Varii  cogitationuin  ajstus  Cypriani  allcinanlis  con- 
versionem  deiiioiali  snnl ;  sed  siaiiin  alqiic  verilati 
ad  oculos  affulgenti  cessit,  loiain  se  iii  co  profudit 
piclas,  ac  Scripturarum  oraculis  cxculta  matiiros 
fruclus  in  ipso  primordio  extulit.  i  Inler  fidei  suae 
priina  rudimenta ,  ait  Ponlius ,  nihil  aliud  crcdidit 
Deo  digiium,  (|uam  si  conlinenliam  tiicrclur ;  tiine 
eniin  insbc  iduiicum  (;cri  pcclus  et  scnsiiin  ad  plc- 


70  VITA  SAiNCTJ 

naiii  vori  cnp.iciialom  pcrvenire ,  si  coiiciipi.sccmiam 
ciniiii  roljuslo  aliiiie  iiilcgro  sanciimonix  vigoic 
cMlcarel.  Qiiis  umqnam  lanli  miraciili  meminil?  Non- 
(liim  secnnda  nitiviias  iioviim  liominem  splendoic 
liilo  diviii;c  liicis  ocui:ivcr;il,  cl  jim  vcteies  ac  pris- 
lin.is  tenebras  sohi  lucis  paraiura  vincebat.  lieiiule, 
([iiod  niajus  esl ,  ciim  de  leclione  divina  qii;v(lam  jain 
iioii  pro  condilioiie  noviiatis ,  scd  pro  lldei  fcstina- 
tione  didicisset,  sialim  rapnit  quod  iiivcnil  prome- 
rendo  Doniinn  profiituriim.  Disiractis  robiis  sui?,  ;id 
indigenliam  pauperum  susteninndam  toin  prxdla 
prclio  dispensans,  duo  bona  sinuil  jimxil,  ut  ciam- 
bilioncmsaiciilispcrnerel,  qiio  perniciosius  niliil  esi 
cl  miscricordiam ,  quam  Dcus  cii;im  sacrinciis  siiis 
pr;ctiilit ,  ipiam  iicc  ille  qui  legis  omnia  maiidaia 
sorvasse  sc  dixeral,  fccit ,  implerel :  cl  pra-propcra 
vclocitatc  pictails ,  pene  anie  coepil  pcrfcctus  esse , 
quam  disccret.  i 

Non  conveiiii  inter  eriiditos  ulrum  cliristianis  sn- 
cris  initintus  essol  Cypiianus  ciim  se  conliiicnli;c 
lej;c  obstrinxit ,  ac  bona  panperibus  distribuit ,  .nn 
adliuc  catechumenus  pncclara  b;rcduo  facinoracdi- 
dcrit.  Scd,  si  Poiitii  verba  coiisidereiiiur  att 'iitius, 
vix  ambigendi  locus  supererii.  Coiicepiis  eniiii  verbis 
declarai  nuiidnm  Bapiismo  regeneratum  fiiissc  Cy- 
prianimi  cuin  iixc  de.signavit :  <  Non  secundn  nnti- 
vilas  euni  ociilaverat,  sed  sola  lucis  paraiura  vctercs 
ac  prislinas  tciiobras  viiicebat.  >  Paulo  post  allata 
verba  ,  Cyprianus  dicitur  <  adbuc  rudis  lidci  liomo  , 
cl  cui  fursiian  noiidum  crederetur.  i  rdom  eniciiur 
cx  liis  verbis :  <  Praivenit  irilura  semcnteni ,  vinde- 
inia  pulmitcm,  poma  radicein,...  >  Et  iiifra  :  i  Quid 
autcm '  eirca  paupen^s  cpiscopus  facerct ,  quos  caic- 
chunionus  diligcbat?  >  Scd  Tillcmoniius,  acuiisslmi 
jiidicii  scriplor,  boo  tcslimoniiiiii  Poiitii,  qiind  quidem 
ialetur  in  dubiuin  rcvocari  noii  deborc,  conciliari  vix 
possc  exislimal  cum  Epislola  ad  Donatum ,  iii  qtia 
Cyprianus,  ut  inodo  vidimiis,  cmeiidationein  nioruiii 
ct  viuc  inulatioiiem  iic  cogit:itione  qiiidoin  iii  con- 
vorsionis  priinordio  asseipii  se  poliiissc  declarat,  ne- 
duin  tam  fcrvidis  iiiitiis  exorsiis  sit :  <  Despcratiuiie 
inclioriim,  inqnil ,  mabs  meis  vcluti  jain  propriis  ac 
vcriiaculis  favebain.  >  Pr;cicrca  IJaplismo  aocopiani 
rcfcrl  cmcndalioiicm  moiuin  siioriini,  ci  <  posiqiiam 
nndx  gcnit;ilis  nuxilio  siiperioiis  .'cvi  labe  deiersa, 
in  cxpialum  pootiis  ac  puruin  desnpcr  sc  hinicn  infn- 
dil,  >  (um  vero  agnovisse  se  dicit  facilc  cssc  <  qiiod 
anlea  diriicilo  videbniur,  geri  posse  (|uod  impiissibilc 
puinbiitiir.  >  Qiiomodo  crgo  tot  virliilum  ornaiiienia 
aiiic  Uaptismiim  coiisequi  poMiil  ? 

L't  b;cc  diflicullas  cxpcdialtir  ,  obscrvandiim  cst 
1°  nilniis  acciirate  Tilleiiioniiuin  ad  iniiia  cliristiaiuc 
professionis  referre  dubias  illas  cogitaiionos  qu;c 
Cyiirianniii  nnie  convcrsionam  Iiiic  ct  illuc  iralie- 
bant.  Nondum  eiiiin  credobat  in  Cbrisiiim  cum  sic 
.ininio  fluotnarcl,  sod,  ut  ipsc  narr;U,  <  in  lencbris 
at(|iic  in  iiocte  ca!c;i  jaccb:it ;  in  salo  jactaniis  sxculi 
nutabmidiis  ac  dubiusvcstigiisobcrraniibus  >  fluciua- 
bat,  <  vila;  sn»  iie^cius,  vcriialis  ac  Uicis  alienus.  > 


CY1'UIAN1.  «0 

Facilc  ergi  P,'iuiui  cnm  Cyiiriaiio  conciliadir;  ncc 
niirum  si  primus  Cyprianum,  postqiiaiii  vcriiati  ina- 
nns  dedit,  ad  virlutis  siimmtim  cvoi;issc  tcslaliir, 
qiiainvis  Cypiiaiuis  ipse  moniiii  siioruiti  oiiiondatio- 
iiciii  anic  accopiiiin  fidei  doiium  dcspcia-sol.  2°  Noii 
immcrilo  Cypriaiius  rciiovalioneni  aiiiiiii  .'tii  cl  no- 
vam  croationem  Baplismo  aliribuit,  qiiamvis  mullis 
jam  virliitibus  iiisiructiis  ad  Biiplismuin  acccssissct. 
Sic  ciiiiii  sompor  lulit  coclesinstici  coiisuoindo  scr- 
monis,  iil,  cimi  ad  IJaplisimim  iicmo  admillcrcliir 
iiisi  post  inulia  cmcndal;B  vil;i!  indicia ,  ipsa  inmcii 
reiiov;ilio  et  nova  oreatio  liaplismi  frticliis  essc  dicc- 
leliir.  Ilinc  illud  Cyrilli  Iliorosolymilani  Culechcsi  iii 
(p.  iJj)  :  <  Morluiis  Inpoccatis  dosconilisli,  vivilic;iiii8 
ascendis  in  jusliiia.  >  Non  dubiuni  tamon  quin  ex  ca- 
tcchunicnis  quos  Cyrilliis  erudiebat,  iioii  p.iuci  j:im 
inagnos  haberont  in  virtule  progrcssiis;  ac  forle 
eliam  c(intineiili;u  volo  scsc  noiiniilli  (diligaveraiit, 
ut  obscrvat  doctissimus  edilor  in  iioiis  ad  Ciil.  iv, 
(p.  G2).  Non  esl  Iinjtis  iiisiilutiusilatim  saiiclisPairi- 
bus  cl  tlieologisdissorcndi  rationcin  cxplanare,  scd 
cortc  cx  ca  pcrspicuum  csl  Poiiliuin  ct  Cyprianiiin 
inter  sc  noii  pugnarc  diini  aller  pr.-cclarc  lacla  Cy- 
priaiii  sese  ad  Bapiisnuim  pixparaiitis  iiatral,  alicr 
Baplismo  adjudicat  quidqnid  ct  in  ipsa  Baplisini  ad- 
niiiiistralione  et  iii  prxvia  inediiaiione  ct  cxercila- 
lionc  conseculus  fttcrat;  nddo  etiam  (jitidquid  in 
Confirmalionis  sacrameiiio  ci  iii  corporis  ct  sniigiii- 
nis  Clirisii  cominutiione ,  qiia;  duo  sncramcnla  siinul 
ciim  Bapiismo  conferri  solcbant. 

Qiio  anno  cotivcrstis  fucrit  ct  bapllzalusCyprianus 
cx  cjiis  cpiscopalus  inilio  existimari  debel.  Nam ,  nl 
ait  Poiilius,  «  nd  oflicimn  saccrdoiii  ct  cpiscopatiis 
graduni  adiiuc  iicopliytus  ct,  ut  piilabatnr,  novellus 
clecttts  csl.  >  Quarc,  ciim  eiiiscopus  aiiiio  248  aiit 
249  crcalus  fuerit  ul,  niodo  vidcbimus,  Baptisinus 
non  inciinimodc  ad  aniium  2i4  nut  2i3  refcrelur. 
Alii  ad  aiinum  24G  referuiil,scd  do  bis  rebus  niliil 
viileiur  ccrlo  posse  coiisliiui.  Friistra  aiilem  inquira- 
lur  quo  amii  lemporc  liapliz.(tus  sit.  Iloc  sacramcnlo 
initiatuiii  fuisse  inter  Pascha  ct  Pcnlecoslen  exisli- 
maiii  Pcarsonius  et  alii  nonnulli,  <  i|uia  lioc  lcmpo- 
ris  spatium  ordinaiidis  lavacris  in  Africa  deputatimi 
cral, »  Veruin,  ctsi  lii  dies  praiciptic  cssent  Baptismo 
cnnsccrali,  nihii  tamen  velabat  quomiuus  Baplisma 
aliis  lomporibus  daretur,  si  qna;  catisa;  inciderent 
Ba|iiisiiii  posl  solemnes  dies  diflorendi  ,  vel  ciinm  nn- 
licipandi.  Probat  Teriulliaiius  in  libro  de  liapiismo 
nihil  cssc  incommoJi  si  B.iptisma  cxtia  solemncs 
dies  justis  de  cansis  suscipi:itur :  <  Diem  Bapiismo 

solemniorem ,  itiquit,   Pasclia    prxstat Exindc 

Penleiosle  orditiandis  lavacris  latissimnm  spalium 

cst C;ctcrum  oninis  dies  Domini  est,  omnis  lio- 

ra,  oinne  lempus  liabile  Baplismo  :  si  de  si)lomnitaie 
inlcrcst,  dc  gralia  niliil  rcfcrl.  >  luerles  autem 
Bapiismi  dilatores  pliiribns  casligat  S.  Grogorius  Na- 
zianzenus  i»  Orat.  xl,  nec  probat  quod  dicere  sol:- 
bnnt  :  <  Luminum  resiuin  exspccio  :  Paschaiisfeslum 
pluris  facio  :  Pcniecoslen  cxspcclabo.  Cum  Chrislu 


U  YITA  SANCTI 

baplizari  iiracslat,  ciiin  Clirislo  in  re^iirrcctionis  ilie 
ad  vit;ini  redire  ,  Spiriius  advcnluni  linnorarc.  » 
AitPonlius  niidta  Cypiiaiiuni  adliuc  plebciuiii  lc- 
cissc  ad  veleruni  cxcnipla  jiistoruni ,  ct  si  qudd  co- 
riiiii  pr;tclare  factum  Scriptura!  auctorilaic  conipro- 
balum  et  laudaluiii  videret,id  iniilationc  assei|ui 
conatuni  cssc.  Proplictiai  dono  oriialum  luisbC  Cy- 
piianum  iiiulta  ab  co  ad  Ecclcsi^e  niililatcm  pra;co- 
gniia  ci  pncdicta  lesiantiir.  Scd  iioii  dcsiuit  /|ui  cx 
Epistola  mi  Donuium,  qiiain  rcceiis  a  Bapiisino  scri- 
psit,jam  luiii  illum  liiijiis  doiii  ci  |i!uriiiiii  nliorum 
))ariicipcm  fuissc  colligaiil.  Sic  ciiim  doiia  illa  coin- 
iiicmorat,  sic  alios  bortalur  ad  ea  consequciida ,  ut 
ipse  illis  (aruisse  non  videalur  :  i  iNostrum  taiiluin 
silial  pectiis ,  ini|uil,  ct  patcat:  quaatimi  illiic  liilei 
capacis  aflcriiniis ,  taiiium  grati;i;  inuiulaiitis  iiiiiiii- 
nnis.  Iiide  jaiii  facuiias  datiir,  castitaic  sobria,  nieiilc 
iiitcgra  ,  vocc  piira,  virlute  siiicera,  in  inedelani  do- 
lenlium  posse  venenoium  virus  exliiigiicre  ,  animo- 
riim  de-ipicniiimi  labes  reddita  saiiiiaic  piirgire  ,  iii- 
feslis  juljcic  paccm,  violciitis  quietem,  ferocicnlilius 
lciiitatcin,  immiind'is  cl  ciraticos  spiiiius,  qiii  se 
expugiiaiulis  Iinmiiiibiis  imiiiciscriia,  ad  coiifcssia- 
iiciii  iniiiis  incrcpaiiiibus  cogcre,  cic.  » 

III.  —  DE    STIDIIS  ET    ^CniPTIS  S.  tVPRIANI   A  BAPTISMO 
IPOLT,    AD    OHDINATIO.NEM. 

Noii  dubiiim    ea   qiiin   qiiod  cfflu.vit    leniporis  a 
naplisiiio  ad    Ordinatioiieiii,  id  omne  Cyprianus  in- 
siiiiip-eril  in  Scriptuiis  Icgeiidis,  in  scriptoribiis  ec- 
cli  siislicis  evoIvciidis,iisqiic  oiniiibus  mcdilaiidis  cl 
cidligciidis  qu:e    p.^sioa   in   h:ce  ct  iii  ociilis  loiiiis 
EccIe^iaJ  dcprunipsit.  Tcilulliamim  inler  scriploies 
ccclesiasticos  pra;cipiie  videlur  adaniasse.  Noluin  cst 
oiiinibus  qiiod  relert  Ilieronynius  iii  libro  de  Sciipio- 
ribiis  ecclesiasticis  vidisse  se  «  qiienidain  PauIumCoii- 
cordia: ,  qiiod  Ilalix  op|iidum  est,  seneiii ,  qui    sc 
bcati  Cypriaiii jaiii  giandis  xlalis  ni)tarium ,  cum  ipse 
admodiiin  esset  adolesccns,  Pioinoe  vidissc  diccret, 
relenei|iie  sibi  suliluin  nuiii(|uam  Cypiianum  absiiiie 
TertuIIiani  lcciionc  nniiiii  diciii  pra;lcriissc,  ac  sibi 
Crebio  diccrc  :  l)a   iiwgislnim;    Teriulliaiium   vidc- 
llcct  sigiiilicans.  »  Scd,  si  lcgeiidi  TcrtuHiaiii  adco 
sliidiosus  fiiit  Cypiiaiins,  non  iiiimis  diligciiLix  adlii- 
liuit  iii  cjns  erroribus  cavendis  vel  polius  refcliindis. 
Nam,  iiloiiiiltaiii  imitaicm  Ecclesia;,  qiiani,  a  Tertiil- 
li:iiio  viiilalam,  streniie  defcndil  Cypriamis,  qiiot  ev- 
taiil  sancti  M:iilyris  si!iileiilixdejii~ta  in  lapsos  iiidul- 
geiitia,  iiitidrm  vidciitur  esse  iii  Tcrlulliaiium  aeulci. 
Non  niiilto  post  Bapiismuin  ad  delensioneiii  rcli- 
gioiiis  el  ad  iiiormii  iidbriiiaiioiicm  ingeiiium  cxacuit 
Cyprianus.  Ad  Iioc  ciiiiii  iciiipiis  periinciil  Epislola 
ad  Doniiliiiii,  ae  liber  de  Idoloium  Vuiiilalc.  Siiiuma 
qnideiii  clucel  eloqiieiitia  iii  aliis  ojieribus  Cypriaiii , 
iiiest  gravilas  seiiteiiti;iruin  ae  verborum  splcndnr ; 
sed  Epistiil:!  ad  Donuiuin  lanlo  artilicio  composiia  est 
ac  lot  clcgaiilibus  ornata  picliiris,  lU  en  leiupoia  iiii- 
niine  redoleat,  cuni  Cypiiamis  in  niaxiniis  rebiis  gc- 
renilis  et  ilisserendisorcnpalus  non  j;im  cxqiiisitas  ve- 


CYPRIANI.  8-2 

luistates  claboraret,  scd  orationis  divitias  sinc  fiic  i. 
sinc  piginenlis  fuiiderel.  llinc  prxclarc  Augusiiiius 
lib.  IV  de  Doclr.  cliristiana,  c,  \i.  f  Est  liile  aliquid, 
iiiqiiit,  iii  episiola  beatissimi  Cypriaiii.  Quod  idco 
puio  vel  accidisse,  vel  coiisulto  factiim  esse,  ut  sci- 
reiiir  a  posieris  quam  liiignam  doctriiuc  clirisliaiun 
sanitas  ab  ista  reduiidaiitia  revocaverit,  et  ad  elo  - 
qiieiitiain  graviorcm  inode.^tioremque  restrinxerit , 
qiialis  in  ejus  (Oiisequeiitibiis  littcris  secure  amaUir, 
icligiose  appetitur,  diflicilliino  implelur.  »  llimc  li- 
brum  1'onlius  iiitcr  opcra  Cypriani  primum  rccciiset, 
dum  ait  Cyprianuni  <  emolunicntum  gr.iti;c  pcr  fidcm 
proricientis  i  ostciidisse.  Quamvis  aulcm  soliis  lo- 
qualur  Cypiiaiius  ,  perspiciiur  taineii  quxdain  foinia 
dlalogi.  Promissuiii  seriiioiiciii ,  rcposcciitc  Doiiaio, 
cvscquitiir  Cypriaiius  indulgeiile  viiidemia,  iii  iiorto 
aiiioeiiisaiino;  egrcgiedescribitqualisiiutc  Bapiismiim 
fuissct  et  (iiiid  in  ipso  opcratus  essct  Bapiisiniis ; 
atqiie,  iit  beiiclicii  a  Cliristo  accepti  magiiiiiidincm 
comiiiendet,  s;eciili  vilia  ct  pericula  elegaiiier  dc- 
piiigit.  Eincni  dicciidi  facit  iiiclinato  jam  sole  :  luin  , 
ut  reliquum  dici  in  la:titia  duccrelur,  Uoiiatiim,  ( iii 
mcniori;i  teiiax  erat  et  vox  canora ,  liortatiir  iii  Psal- 
mos  ex  more  aggrcdiatur  iii  convivio  sobrio.  Videtur 
crgo  Donatus  iion  amicus  soluin,  scd  etiam  cunviclor 
Cypriano  fuissc.  Sciebat  quid  Cypriano  detraxisseL 
quid(|iie  el  conlullssei  mors  criiniiium,  vila  virtiituin  ; 
noiiicn  suiim  dedcial  coelosiis  iiiilitia!  castris,  ci,  cum 
niliil  ejus  auribus  lam  graluin  cssct  quam  qiiod  Dco 
gratum  cst ,  scrinonibus  Cypriani  mirum  in  niodnm 
ducebalur.  Circa  ideiii  lcinpus  sci  iptus  videlur  liber 
de  Viiiiitale  I doloriim,  \i\  qno,  iiiulla  iinilationc  cx- 
pressa,  iioniiiilla  etiam  luiidem  verbis  iranslata  oc- 
ciirrunt  cx  libris  Teriiilliaiii  adversiis  etlinicos  et  ex 
dialogo  Miiiucii  Felicis.  Redulciit  priinordia  conver- 
sioiiis  noiiniilla  piirum  accuraie  iii  boc  libro  dicta  , 
veliit  cnm  ail  Cyprianiis  regiia  sorte  variari ,  opor- 
tiiisse  Clirisiuin  pali,  ct  cum  passus  cssct  ad  superos 
deiiiio  regredi. 

IV.— CVPRIANUS  PRESBVTEIIICM   ET  SACERDOTIUM  STATIM 

ACCIPIT.    —   QLO  ANNO  OIIDINATUS    EPISCOPUS.   RES 

GEST.E    ET    fCRIPT,E    IN    PBlMORDnS    EPISCOPATUS. 

Observal  Ponlius  in  Cypriano  ob  e\imiosiiiviituic 
progrcssusminimc  observatum  fuisse  quod  liller;c 
Apcsloli  piescripseranl,  nt  ncopbyti  ad  sacerdolium 
iion  evehereniur : «  Presbyierium  et  saeerdolium  sia- 
tiiii  acccpil,  inqiiit :  quis  eiiim  iion  omncs  lioiiorum 
giadus  crederet  tali  mente  crcdenli?  »  Addil  imiKa 
illum  prcsljyterum  pncclarc  fecisse,  sed  ea  n)emori;i; 
noslne  iion  prodidil.  Libcntcr  asseiilior  Pearsonio  el 
Fello  trcs  libros  Tcsiiinunionim  a  Cypiiaiio  prcsby- 
tero  seii|itos  esse,  vcl  s;illem  iii  episcopatiis  piimor- 
diis  scriptos  credideriin.  In  liis  eiiiiii  iiiilUiin  exi;it 
coruiii  vesligiuin  quac  postea  Cypiianus  tanto  animi 
ardore  dcfendil ,  sive  ciiin  lapsos  iicc  siiie  pflenitciilia 
rccipieridos  advcrsus  Felicissimum,  nec  a  spe  vcni.e 
exdudeiidos  advcrsus  Novaliaiium  conteiidcret;  sive 
cum  nnilalem  Fcclcsia;  adversiis  ulrumqne  luerclnr  j 


83 

sivecum  Rrtplisnia  cxlra  Ecclesiani  niilliini  el  irritiini 
csse  pugnaret.  fii  lcriio  libro  iionniilla  depromit 
Scripliir;c  lestimoiiia  adversns  li.i^relicos  el  scliisma- 
llcos,  fcd  iiinllo  fiiissel  «berior  ci  vcheiiienlior  si  in 
ipso  inccndio  atqtie  inier  moliis  al)  Ikc reiiois  cxdla- 
tos  scripsissct.  Qiiiiieliam  quod  aii  lib.  Hl ,  cap.  28  , 
I  Non  |'Osse  iii  F.cclcsia  rcmilii  ei  (lui  in  iJeiiiii  deli- 
queril,  >  id,  etsi  noii  iiicomiiiode  explaiialuin  fiiisse 
spero  in  prxraiione  cap,  9,  aninuim  lamcn  signilicat 
miiius  atloiitura  ad  coiiimoiain  a  Novaliano  coniro- 
versiani.  Oliserval  Fcllus  iiec  Scripiurx  tesiimonla 
liis  iii  libris  eodem  niodo  ciiari  ac  in  aliis,  iiec  Scri- 
pluric  libros  iisdem  nominibus  desigiiari ;  cx  qiio 
scriptos  esse  confirmai  ante  alia  Cypriani  opera.  In- 
scripli  sunt  Quirino,  quem  filium  appellai  Cyprianus  , 
ctijtisqiie  riig.ilu  Scripluroe  lesiimonia  ad  certa  qua;- 
dam  capiia  revocavit,  niliil  de  siio  appoiicns  pr.T- 
ter  titulos  et  prajfaiiones  primo  ct  lcrlio  libro  pric- 
luissas.  llos  autem  libios  qui  Cypriano  abjudicant , 
aut  salicm  lertium  ab  Erasmo  iii  liicem  edilum  ,  bi 
rcfcllunliir  in  prima  Raluzii  ad  hns  libros  obscrva- 
lionc,  qiiam  oper«  prcliiim  est  legcre. 

In  prcjbyteri  gradn  non  diu  mansitCyprianiis  ,  scd 
paulo  I  ost,  ut  ex  Pontii  tcsiimonio  per.spiciiur,  mor- 
tuo  cpiscopo  Canliaginensi  siifficiiur  <  jiidicio  Dei 
et  plebis  favore.  »  Non  lanien  facileabeo  iiiipelratuin 
cst  ui  lanlum  onus  subirei,  sed  <  cum  in  dilectionem 
cjus  ei  honorem  lolus  pppuliis  aspiraiile  Doiiiino  pro- 
silirel ,  lnimiliter  illc  secessit,  aiiliqnioribiis  cedeiis 
el  indigiitim  se  litiilo  laiitihoiioris  exislimaiis.  i  Sed, 
cum  populi  sludia  illius  iiecesse  inagis  acceiiderenlur, 
el  fores  doinus  copiosa  fraierniias  obsiderct ,  ac  per 
omnes  adiltis  sollicilacliarilas  tircuiiei,  ccdcreco.ic- 
iiis  cst  diviiiie  vnlumaii  lot  rclnis  inanifostis  signifi- 
catu!.  Quanivis  aulcm  cpisciipalus  iiiviio  ei  fngiemi 
iinpiisiltis  fueiit,  iioii  defiieiiinl  qiii  illitis  electioiii , 
l':icla  coiijuratione,  inlercedereiit ;  inler  ([uos  qtiinque 
poii^siiiium  prcsbyleri  iiequiliam  suam  iiubiliiaruiii. 
Exaisil  pleliis  iiidignaiio  in  obliecuiores  Cypiimi , 
m  puiet  ex  Ep.  xl;  sed  iiiliil  prxtcrmisii  Cypriaiuis 
iil  cxtilceralas  niciilcs  ad  saiiiiatem  rcvocaret,  <  aiiii- 
cissimos  los  el  iiilei' iiccessaiios  compulaiis,  iiiiivn- 
tibus  niullis,  »  ail  Pnnliiis.  At  quinque  illi  presbyleri 
coiiccptuni  vcnciium  medullis  aluerunl ,  quod  post 
aliquot  annos  condato  scliismate  violeiitcr  criipit. 
Augiisiimis  lib.  II,  de  Bapt.  c.  7,  Agrippimim  Cypria- 
iii  pra^dccessorom  vocat.  Scd  hnic  pioxiiiie  iioii  siic- 
ccssil  Cypriaiius  ,  luin  quia  in  Ep.  lxxiii  ait  niullos 
jam  annos  esse  et  longam  ictaiem  cx  qiio  sub  Ajrip- 
pino  decrctmn  in  coiicilio  fucrat  de  rcjiciciido  b:i  re- 
licoriim  bapiisiiio;  liim  qiiia  iii  Ejii^l.  lv  ut  Fiiliia- 
niiiii  Cornelii  ita  Doiiainm  appellai  aniecessorcm  siiiim. 
lluic  crgo,  ul  vcrisimillimum  csl ,  proxiinc  successit. 

Cypriaiiiis  in  Episinla  lv,  atmo  a.-J-i  scripi;i,  <  pluhi 
siia}  in  episcnpalii  qnadriennio  jnm  p:ohaliim  »  so 
csscdicil.  Ex  qiiocum  ordinainm  fuis.se  coiiclndunt 
anno  248,  qui  de  illiiis  rebus  geslis  perlraclarunl.  Sed 
lanien  ,  si  ralioncs  accuralius  subdiicamus  ,  non  lain 
certa  et  explorala  res  esi,  quam  cruditis  illig  viris 


VITA  SANCTI  CYI'1UANI.  8i 

videtur;  ac  fieri  optime  potuit  ut   initio  anni  219 


ordinalus  ,  quatuor  episcopalus  annos  nunicraret  in 
liac  Epislola  lv,  quic  scribi  vix  pottiil  anle  jiilium 
iiipiiscm  aimi  2.')2.  Sic  eniin  solct  Cyprianus  iiichoalos 
aiinos  pro  inlegris  iiumcrarc  :  tcmpus  clapsum  a 
mcnse  janiiario  aut  februario  anni  2o0  iisque  ad 
Pasclia  aniii  231,  b[eiiniiim  vocal  in  Ep.  xl;  similiter 
irienniiim  inlerpreialiir  iii  Episl.  Liii.  Quare,  sioidi- 
iiatus  fnissel  circa  P;iKcha  anni  2i9,  qiiadrienniiim 
iiumcrare  poleral  nicnse  julio  aniii  252;  scdcum  jam 
cpiscopum  fiiisse  circa  Pasclia  anni  259  perspicimus 
cx  Epistola  XXIV  in  seccssu  scripla,  in  qua  ail  seSatu- 
ro  die  PaschiC  lcctionem  semel  atque  ilcrum  dedisse. 
IIcc  enim  Pascha  cuin  rcferri  non  possit  ad  animin 
230  ,  aberai  eiiim  lunc  Cypriaiius  ,  refcrri  debei  ad 
annuni2i9:sed  forie,cum  leciionem  Saturodarct,  re- 
ceiiscralabOrdiiialioiie,  necqiiidquam  vctal  cur  eum 
ordinatum  dicamus  iuitio  anni2i9.  Si  lameii  Ordina- 
lionem  siiscepit  anno  248,  quod  flerl  optinie  potuisse 
non  inficior,  certe  non  mulio  ante  menscm  juliuin 
siisccpit.  Quinqueniiium  eiiiin  suo  more,  noii  qua- 
drienniiim  iiuiiierasset  meiise  jiilio  ineunleaniii2'i2. 
si  mense  maio  ordinatus  fuisset  anno  248. 

Elapsum  lempus  ab  inilioepiscopaitis  iisque  ad  pcr- 
seculionem  Decii  iiisumpsil  Cypi  ianus  iii  emcndandis 
suornm  luoribus  el  disciplina:  lcgibus  tiiciulis.  Ait 
cnini  in  Episl.  lv  t  in  quieie  dlsciplina:  i  serviisse. 
Cum  maximam  semper  viiginum  curani  gesscrit,  nmi 
incommode  nor.nuUi  ad  iiiiiia  ejiiscop.ilus  rcfcruntli- 
Lruiii  dc  Hdbiiu  rh/jimim.  Alii  haec  verba  ,  «  li:is  ad- 
lioriamur  affeclioiie  magis  qnain  poieslatu,  i  pros- 
byleruni  magis  deccre  qiiaiii  episcoptnii  voltiiit ;  scil 
rearsonins  li.x'C  verba  Cypriani  iiiodcsii;K  ;iitribuii  ; 
cpiscopalem  auclorilatem  vigercaliis  in  locisobseivai, 
vclul  ciiiii  ail  Cypri;iniis  ;  «  Aiidiie  igiuir,  virgiiios, 
iit  pareiitem;  aiidile,  qiuc.so,  vos  docciilcm  pariler  :ic 
iiionenteiii.  •  Iluiic  libitiiii  rejieit  lligiiliiiis  poa  Dci  ii 
perseculionein,  lioc  freiiis  argumenlo  qiiod  a  Poiiiio 
rccenscaiur  inlcr  ca  Cypriani  opera  qiiibus  carnisset 
Ecclesia  ,  nisi  ellinicoruiii  in)|ieliim  Cyiiiianiis  prii- 
deiiti  scccssii  ciriigisscl.  Scd  noii  vidii  riigaliiiis  ip- 
suin  cliam  libium  (.(/  Donninm  a  i  oiiiio  sic  comiiio- 
iimrari,  quemtanion  inilioconversionis  scripium  iic- 
mo  negavcrii.  Unde  paiet  Ponlium  Cypriani  opoia 
dala  occasione  eiiuiiierare,  iioii  niodo  qu.TC  post  se- 
cessum  scripscr.it. 

Circa  idem  tcnipus ,  id  cst  aiilc  persediiionem, 
scripla  existiinatnr  Epislola  lxvi  ,  quaiii  Cypiianus 
scripsit  <  pre^byteris  cl  diacoiiibus  ei  plcbi  Furnis 
consisicnlibus,!  de  qiioilam  Geminio  Viclore,  qui  Ge- 
miniiim  Fausiinum  presbyleruin  lutorem  testamenlo 
Biio  nominaverat.  Jiibet  ohservari  Cypri:inus  qiiod 
ipsius  antecessores  cpiscopi  jainpridem  staUioraiit, 
<  ne  qiiis  Iraler  cxcedciis  ;id  lulelam  vel  ciirnni  clori- 
ciim  nominarct ,  ac  si  qiiis  hoe  feeissel,  iioii  olforrc- 
tiir  pro  eo,  nec  sacrificium  prodormiiiune  ejus  cele- 
braretur.  i  Deliberaverat  ea  de  re  Cyprianns  ciiiii 
collegisqui  prxseiites  aderant,  el  comiiresbyieris  qiii 
assidebant,  Sxpe  enira  negoiia  episcopos  Africanos 


85 


VITA  SANCTI  CYPRIANI. 


86 


Carllinginem  Iraliolwnl,  qiiiliii-CMin  ciiicoiuis  Carilia- 
giiieiisis  conlimium  veliiii  coiiciliiim  lialjere  |)Oteral. 
Saiis  auiem  pcrspicilur,  ul  rearsoiiius  cl  Tillemon- 
lius  ol)Scrvant,  lianc  epislolam  in  pace  scripiam  fuis- 
se.  Nequ  j  ciiim  Gemuiius  ille,  sxvieiiic  persccHiione, 
filiorimi  liitelam  presliylero  commisissel,  qucin  di- 
giii  as  et  munus  quo  fungcbaiur  iii  medium  discri- 
nieii  conjccisset.  Vcrisimile  esi  Geminium  illum 
rausiinum,  qucm  Victor  lulorein  nominaverat,  poslea 
ejusdemiirbisfaclumesscepiscopum.  Adfuitcnimcon- 
cilio  Carlli.igincnsi,:inno2S6,  Gemiiiius  Furnitaniis. 
Ties  alias  epistolas  anie  aiiiium  250  scriptas  pro- 
iiuiitialPearsoiiiiis,  scxagcsimam  primam  ad  Euchra- 
rium  de  hislrioiie  fiuodam  'iui,  elsi  a  llicalio  ccssa- 
vcrat,  .idliuc  lamen  ariem  suam  docebat;  sexagesi- 
niam  seciindam  ad  Pomponium  dc  virginibus  qux 
cum  masciilis,  ex  quibus  unus  erat  diaconus,  depre  - 
hcnsK  ineodeni  leclo  fuerant;  sexagesimam  quinlam 
ad  Rogatianum  de  quodain  diacono  qui  ei  conlnmc- 
lias  et  injurias  fecerat,  nec  diguilalis  ncc  scnectutis 
liabila  ratione.  Si  script;r  suiil  h:*  liileriie  iuilio  epis- 
copalus,  necesse  est  ut  jam  tum  summa  fueritCy- 
priani  sapienliai  exisliinatio  ,  cum  illius  responsa 
cpiscopi  undique  peterenl  :  sed  faleuduin  nullain 
inessfc  liis  cpislolis  noiam  cur  ad  lioc  tempus  rcfe- 
raulur.  Credidcrim  potius  EpisloLmi  ad  Hocjatianum 
scriplam  esse  posl  inotus  ;i  Novato  cjusqiie  grcgalibus 
excitatos ;  ad  lios  enim  videlur  rcspiccre  Cypriaiius 
cum  ;iil:  i  Hiecsunt  eiiim  initia  ha.Teticorum  el  orliis 
alqiie  conalus  scliisinalicorum  male  cogilantium,  ut 
sibi  plnceant ,  iit  prarposilum  superbo  tiiinore  coii- 
teniiiaiit.  Sic  de  Kcciesia  recediiur,  sic  altare  profa- 
iiiini  foris  collocatiir,  sic  coiilra  pacem  Cliristi  et  or- 
dinalionem  atiiiie  uiiilatem  Dei  rebellatur.  » 

Cypriaiii  sapienlia  cliicel  in  liis  liiteris.  In  sexagc- 
siiiia  piima  dcclarat  iiec  majestiili  divina-,  iiec  evan- 
gclice  discipliiKtt  coiigruere  ul  hislrio  commuiiiccl. 
Qiiod  si  enim  piMinria  baiic  arteni  cxirccre  cogal,  Ec- 
clesi.-esuinplibus  suslentaii  debere,  inodo  lamcncon- 
leiilus  sit  rrugalioribus  cibis;  aut  si  illic  Ecclesia  lios 
siimpius  faccre  non  possit,  iii  siiain  enm  invital.  In 
six.igesiiiia  secunda  landnl  Poinponinm  iiuod  absii- 
nuissct  diaconiini,  qiii  cum  virgine  sa'pe  maiiserat, 
sed  ct  c:i'leros  qiii  cum  virginiliiis  dorinirc  consuc- 
vci  aiit.  Aiictor  cst  iit  inspiciantur  virgines  diiigcn- 
ler  ;ib  obsictiicibiis  ,  ct  si  virgine^  inventBR  fncrint , 
accc|ita  coiniiiunicalione  in  Ecclcsinm  admiilan- 
Inr,  si  lamen  hacleiius  poenilcnliain  linjiis  illiciti 
coiiciibitus  cgerinl,  el  a  seiuviceni  rcOf'S.scriiil.  Mi- 
naiiir  gravidrem  censiiram  si  ad  cosdcin  masculos 
rcveis.e  fiierint,  aut  si  cum  cis.dcm  in  nna  donio  ct 
siiii  eodein  lccto  simnl  babilaverint.  Currnpiis  inipo- 
iiii  poeiiitenliain  pli-nam,  ac  eas,  si  obstiiiale  perse- 
veienl,  niimqiiam  iii  Ecclcsianiadmilii  posse  declaral. 
Iii  scxagcsima  qniriia  biiidat  liumilitalem  Riigaii;ini 
qiioil,  cuin  pro  cpiscop;itiis  vignrc  et  calhedr;)n  aiicio- 
rit;ili!  poeiias  de  diacono  snniere  pos-et,  qiierelas  ad 
■  se  dciulcrit.  Sialnit  oparlere  diaconum  <ngercanda- 
cix'  su:e  poeniteiitiam  ,  ei  honorcm  saccrdolis  agno- 


scerc,  !  cl  ejHscop;)pr;ie|iosi!o  sno  pleim  liiiniilitaic 
satisfaccre.  Ilic  f;icile  perspicitur  aiicloritas  Cypiiani , 
non  tain  consilium  danlis  quam  pr;ccipientis  et  ju- 
bcnii.-,  tuin  ob  sedis  dignitaiein,  tum  quia  iniio  cu:ii 
cpiscopis  ct  prcsbyteris  consilio  responsa  dabat.  Nam 
Epistohe  ad  Pompouimn el  ad  llorjutianum  sciipl.e  fiie- 
runt  non  soluin  Cypriani  noiniiie,  scd  etiani  episco- 
porum  qiiibuscum  de  propositis  rebus  deliberaverat. 
Nec  mirum  sane  csl  si  de  giavioribiis  rchns  cum 
episcopis  consiliabalur,  qni  siaiuerat  ab  inilio  cpis- 
copaius  sui  iiiliil  siiie  consilio  cleii  et  coiiseiisu  pleliis 
jirivaia  sententia  gerere.  Ex  his  qii:c  deinceps  dico- 
nuH  facile  quisque  perspicict  quanta  fnerit  Cypriani 
iii  hoc  geiicre  diligontia  et  seduliias  ,  sivo  clcriei  or- 
dinandi  esseiit ,  seii  quid  aliud  niiijoiis"  rci  incipien- 
diim.  Laudat  Poiiiiu.s  in  illins  cpiscopatu  pieiaiem  ct 
vigorem,  inisericordiam  et  censuiani,  gravein  viiliMni 
ct  belum  ,  nec  scveritalem  iristem  ncc  comilalcni 
niiniam,  aversuni  a  siiperbia  s;cculari  animnin  ,  scil 
lanieii  siiie  aireclaiis  penuri;c  sordibns,  summani  de- 
niqiie  in  pauperes  charitalein,  quos  catechunienu.s  di- 
lexerat. 

V. — DE    PERSECUTIONE  DECII  EJUSQtJE    INITIIS  ,      AC     DE 
M.IG.W  LAPSORUH  ET  CONFESSORUM  MUMERO. 

Elecliis  ip  pace  Cyprianiis,  ul  ipse  test;itur  Episl. 
Lv,  annuiii  unum  cui  forle  acccdiiiil  aliquot  menscs, 
in  lioc  rerum  slalu  liaduxit.  Ciita  iniiium  hiijiis 
aiini  230,  Novatiis  presbyler  ob  uxoris  uterimi  calcc 
percussum  et  partuin  ahortione  expressum  ,  el  alia 
si  elera  in  judiciuni  apiid  Cypriaiium  vocaliis  csl ; 
jaimpie  aderat  cognitionis  dies,  sed  perseciitio  supcr- 
veiiit(Ep.  xlik).  Jaciilat  se  Pearsonius  hoc  presby- 
lcri  conjugali  excmplo  :  scd  lainen  uxorem  non  diixit 
Novatus  inm  cum  csset  presbyter,  nec  si  presbyler 
retinuil,  idcirco  Ecclesi.Te  vetiiuin  ex  conliiienliuni 
numero  presbyteros  eligere. 

Cypriani  virluiihus  latissimum  campum  aperuit 
persecutio  Decii,  de  qiia  nnbis  pauca  diceiida  sunt,  aii- 
lequam  rcs  a  Cypriano  his  moleslissimis  lemporibiis 
geslaspersequamur.  Decius,  occisiscrudeliler  Pliilip- 
pis  el  imperio  occu[)aio,  nihil  priiis  sibi  aul  polins 
faciendiira  csse  duxit,qiiam  ut  in  cliristiaiiam  religio- 
nem,  qiix  sub  Pliilippis  ac  siiporioribus  imperatori- 
bus  miruni  iii  modiiin  creverat ,  omi>cs  impcrii  sni 
conatus  coiivcricret.  Coepit  iiaqiie  et  sno  in  Philip- 
pos  odio,  et  Rornanarum  siipersiitioiium,quariini  ruiiiis 
li;inc  religionem  supcrslruividebat,  dcsidcrioiii  Cliris- 
tianorum  saiiguine  parcntari. 

Persecuiioncni  siiiiiil  ciim  impciio  Dccii  cocptani 
fuisse  discimus  cx  locnplete  teste,  Dionysio  .Mcxaii- 
driiio,  qui  defeiidciidx  cl  luendx  in  liac  persoculionc 
Ecclesi;e  plurinias  partes  suuinuii.  «  SeJ  conliiiuo,  i 
inquit  apud  Euseh.  {Hisl.  lib.  vi,  cap.  .il),  impcrii 
illius  erga  nos  Leiiigi)issimi  niiitalio  nobis  nuii- 
ti;ita  est,  ct  gravissimus  nobis  minarum  tcrror  iiileii- 
tabatur.  Jamqiie  aderai  edictum  iinpcratoris,  clc.  » 
Ideni  leslantiir  Lnctantius  in  libro  de  Morte  perscc, 
c.  4,  el  Orosius  lib.  vi,c.21.  Quare,  cum  nullum  ex- 
sicl  vestigium  perscculioiiis  antc  meiisem  jaiiuarinm 


87  VITA  SANCTl 

aiini  -251),  ciijiis  inensis  ilie  vigesimo  Fabianum  pa- 
pam  Uoma!  pasiiini  essc  conslal,  non  assciililtir  Til- 
lemoniius  cnulilo  Aniialium  Ciipriaiiicariim  aitclori  , 
«jui  Pliilippum  nicnse  Aiiguslo  aimi  2iO  occisum  esse, 
ac  Dcciiim  incase  jiilio  excniile  pur|)iir;im  snmpsissc 
txisiinial.  Non  iiiimcrilo  (luidem  slaliiilur  Pliilippum 
ulruniquc  periisse  anle  linein  anni  249,  ncc  seplem 
aiinos  imperassc,  ul  visum  esl  Euscbio  ;  qiiippe  cum 
iii  C'o(/ife  Jiislini.iiii  (lib.  iv,  lil.  16),  exiel  rcscri|ilum 
sub  Decii  iioiiiiiie  dalum  xiv  kal.  nov.,yEmiliaiio 
el  Aquiliiiocoss.,  vidciiiur  crgojam  lum  Pliilippi  pe- 
riisse ;  sed  Id  mcnse  .nugusio  coiitigisse  noii  probauir  : 
qiiiiictiam  cilal  Tillemontiiis  ex  Cod.  Jiisliniaiii  ( I.  vi, 
lii.  56)  lcg<}m  a  Pliilippo  dalam  idib.  octobr.  eodcin 
yEiniliano  consule ,  cui  noii  siiie  errore  coUega  assi- 
gnatiir   Pcregrinus. 

Sed,  quaicumque  Docio  tribuanlur  impcrii  iniiia, 

negari  non  polest  pcisetulionem  inilio  aiini  2.'>0  s.-c- 

viisse.   Ciirucrinil  primoidia    crudelitate  tormenlo- 

riim,  non  id  quidein  omnibus  in  locis,  sed  saltem 

Carlliaginc,  iibi  priino  confessoribus  nnn  alisc  infli- 

cix.  SHiil  pff'n.T,  qiiam  carccr,  exiliiiiii ;  scd,  paticis 

meiisibus  elapsis,  luillum  abruit  criiciaius  geiius.  Sic 

Aurelius  ,  ui  ail  Cyprianus  Ep.  .\xuii,  siib    <  oculis 

antc  paucorum,  (|uaiido  exlorris  ficbai,  congressus 

csl;   at  piislca   mcruil  ct  in  foro  congrodi   dariorc 

viruite,   ul   pnst  niagislralus  eliain  proconsulem  vin- 

cerei  et  pnst  cxiliiim  idrmcnia  superarct.j  Exibti- 

iiiat  Tillemonlius  per.sccutioncm  ciiiiis  Itoino!  qiiam 

in  Africa  sivviisse,  ac  Moyscn  cl  Maximuin,  presby- 

tcrns  lloinaiios,  jain  in  carcerem   conjectos  fuisse 

cum  perscciiiio  iii  AlVica  iiicoe|pil,  quamvis  posl  I''a- 

liiani  papx  marlyrium  coiijecti  fuerint,  iit  habclur 

in  niiclierii  Poiiiilicali.  Non  saiie  lepiigiiat  ut  perse- 

ciitio  ciliiis  Itonix  (|u;im  iii  provinciis  cruperit ;   sed 

lameii  Cypriani  verba  quibus  vir  duclissinius  nititiir, 

non  id  oinnino  dcmoiistrant,  quod  ipsi  vidcliir,  con- 

fcs.^ores  Romanos  ante  iii  carcerem  conjectos  fiiisse 

qiiani  C;iii!iriginoiiscs  ,   sed  tanlum  cruciatus  et  lor- 

mcnla  prius  UouKe  incoepisse  (luani  Cartbagine.  Sic 

enim    loqiillur    Cypriaiiiis     in    Epislola    xxv,     ad 

Moysem    H  Maximiiin   el   nlios  coiifessores  :  <  Vo» 

rnim  priinores  et  diices  ad  iioslri  teinporis  pr.Tlium 

facli    ca'lcslis    militia:  signa  niovistis ;  vos  spirilale 

ccrlamcn,  qiiod   nuiic  gcri  Deus  voliiil,  vcstris  vir- 

lulibiis  imbiiistis  ;  vos  surgcnlis  belli   impetus   pri- 

mos   imniobili    robore  alqiie   incoiicussa   slabiliiaie 

fregistis ;  indc    iiiilia    fclicia    pugiiandi    orla  sunl ; 

indc  vincciidi    auspicia  coeperunl.  Conligil  liic  per 

lormenla    consummari    inarlyda  ;  sed  qiii  iii  coii- 

gressione    praicedens    exemplum    virtuiis  fralribus 

factus  est,  cuin  marlyribus  iii  linnorecnminiiniscsl. 

Coronas    vcslras  manu   serlas  iiide  lnic  Iradidistis 

ct  de  poculo  saliiiari  fralribustiadidisiis.>Negal  Til- 

leniontiiis  ex  liis  vnrbis  scqni  Moy.sen  ct  iMa\iinuiii 

Uoiini-  oniniuin   priinos  confessos  esse,  qiiippe  ciim 

Fabi;iiius  aiite  marlyr  obierit  quam  isli  iii  carcerem 

ciiiijiccreniur,  sed  taiiium  li;iiic  cos  laudoni  aiilc  Car- 

ibiiginenscs  reiulissc.  Sed  lamcn  neiiiincm  excipit 


CYPUIANI.  &1 

Cyprianiis,  ac  confcssorcs  ad  quos  scrilicliil,  «  pri- 
morcs  et  diices  ad  iiostri  temporis  inxlium  i  sigiia 
iiiovisse  decjarat.  Miilio  ergo  satius  est  ba.'C  do 
martyrum  constaniia  in  cruciatibus  pcrferendis,  'A 
lota  verbnrnm  complcxio   postulat,  accipcie. 

Catisam  pei secutionis  repctil Cypiiaiius,  iii  libio  de 
Lapsis,  ex  Chrisliaiiorum  peccatis,  quoruin  aiui|tiam 
pieiatem  longa  pax  adeo  corrupcrat,  til  iii  plerisqiic 
peciini;c  fames,  dcliciarum  amor,  fraudes  ct  rapiiue , 
inatriiiionia  cum  infidclibus,  perjtiria ,  iiiimitiiiie  ct 
maleditta  meriio  ciilparcntiir.  Pliirimos  etiam  cpis- 
copos  infeccrat  corruptcla,  iii  quibus  Cyprianus,  non 
miido  s;ecularium  rcrum  procurationes  et  pcr  alicnas 
proviiicias  ncgoliatioiiis  ijuestuosa;  nundinas  ,  scd 
etiam  frandes  ci  rapiiias  ci  usuras  castigat.  Usus  c.  l 
Deus  ad  tot  malorum  emendaiioncm  Decii  persocii- 
liuiie,  qua;  et  bonorum  pietatem  et  constantiam  mi- 
rilicc  excrcuit,  et  eoriim  qui  nomiiie  ningis  qiiain 
vita  clirisiiaiii  erant,  ignavi;im  ct  iiilerioies  niii:ni 
labes  iiudavit.  IIuc  eniin  liabuit  singulare  liicc  pcise- 
cutio,  utomnes  oinnino  Cbristiaiios  comprclicndcrct, 
saltem  Carlliagine,  iicc  quisqnam  ex  ea  nisi  autCbrisii 
confessor  cgrcgius,  aut  siinulacrortim  pcrfidtis  cullor, 
vcl  libcllaiicus  disccderei.  Nam  singiilis  cxploraiubr, 
fidei  prxHniebantur  dies,  ul  aitCyprianiis  in  libro  de 
Lapsis,  (p.  18-2),  sicque  non  solum  qiii  sese  audatler 
sislebat,  sed  cti:iin  qui «  professiisintra  diein  iion  esi, 
ct  pairimonio  derelicto  sccessit,  cbristianum  se  essc 
coiifessus  esi.  >  It^ique  niliil  erat  medium  :  vel  vita 
pro  Cliiisto  profiindenda  erat  aut  saltein  p:itriiiio- 
niuiii  projicicnduiii,  vel  utruinqiie  ciiin  scclcii!  reli- 
nciiduiii.  Idcm  evcnisse  Alex;indria;  perspiciuir  cx 
DionysioAlexaiidrino,  apudEuscb.  Hisl.  (I.  6,cap.4l). 
Dcjiloi  aiit  Uoinani  coiifossores  «  miillorum  pcr  lotiiiii 
peiie  orbeni  rniiias,  et  graiide  delictiiin  pcr  totiim 
penc  orbcm  incredibili  vastatioiie  grassatum  i  (Ep. 
xxvi).  «  Aspicc  tolum  orbeiii  pcne  vasialum,  inqiiit 
Cleriis  Uomanus  (Ep.  xxxi),  ct  ubiqiie  jacere  dejec- 
toruiii  roliipiias  ct  ruiiias.  Dcflct  eiiaiii  Cyprianus  Ep. 
VI,  «  inrcstam  ieinpe.-.taiem  ,  i  quai  ipsius  plebcm, 
maxima  cx  parlc,  «  prostraverat,  ac  eliain  cleri  por- 
lioncin  perslrinxerat,  quamvis  seriiis  clerici  cecide- 
rinl.  Niin  sir.e  gravissiiiio  dolorc  mciniiiit  in  libro  de 
Lnpsis  (|>.  183),«  adpriina  statimverba  miiiantis  ini- 
niici,  inaxiiiHiiii  fratrtiiii  nuiiieruin  fideiii  suam  pro- 
didisse,  ncc  proslratuni  csse  pcrsccuiionis  iinpclu  , 
sed  voluiitaiio  lapsii  seipstiiii  proslravisse.  Non  c\- 
peclaveruiit,  iniiuit,  saltem  ut  interrogart  neg;ireiit, 
ut  ascendereiit  apprehensi ;  anle  aciem  mulii  victi, 
sine  congrcssione  prosirati,  ncc  bocsibi  rcliqiicruni, 
tit  sacriiicare  idolis  videreniiir  inviti;  ullro  ad  foruiii 

ciirrerc,  ad  inortem  spontc  properarc Quid  illi 

qui  a  iiiagisiralibu-,  vespcra  urgenie,  dilali  siiiil,  qiiod 
iic  eortim  dificrrelur  interiius  etiam  rogaveruiit?... 
Ac  mitliis  pioprius  inlerilus  satisnon  fuil:  liorlamen- 
lis  muUiis  in  cxitium  suiim  jio|)ulus  iiiipiilsns  cst , 
mors  inviccm  leihali  poctilo  propinata  csl.  i  Non 
oiiiniiim  tamcn  lapsoriim  vita  aiitc  perscciilionem 
illaudala  fiiii,    lelalur  cnim   Cypriinus  Ep.  xxvii, 


R!)  YITA  SANCTI 

nonimllos  cxtiiissc  «  ilc  lapsis,  liiimilcs,  ei  iiiitcs,  ct 
trcinenlcs  el  meluenies  Deum,  et  qui  in  Ecelesia 
spmiicr  gloriosa  cl  gramliier  operali  sunl,  ei  opus 
sunm  Doniino  imputavcrunl.  t  Magnuin  sane  dcdecus 
iiiu3>it  iioniini  christiano  tol  liominuin  aGliristi  i,aeris 
ad  d;L'inoiiiim  aras  eurienliuin  igiiuvia  ;  sed  alia  ex 
parle,  pluriinuiii  spleiidoiis  accossit  iioii  eorum  so- 
lum  forliludino  et  constanlia  qni  horrciidos  crucialiis 
01  iuaudila  siipplicia  pro  Cliiislo  superarunt,  sed 
alioriim  eliani  innumerabiriuin  piudciiti  liiga  qiii, 
cuin  opes  suas  projicere  inaluerint  qiiam  iinpiis  jussis 
paiere,  iiiter  conressorcs.Cypiiano  jiidice,  iiuiiieraii- 
liir.  Quare,  si  nuniquam  alias  taiita  lapsorum  visa  est 
imiltiludo,  niiinquam  ctianuanlus  coiifessorum  extiiit 
iiuiiicriis:  dcinde  vcro,  etsipersecutioubiqucgrassata 
csl,  iion  taineii  iibique  dxmoni  su;i!  aries  successe- 
riiiit.  Scribiteoiin  ClerusRomanus  Ep.  iii,  ad  cleriiin 
Caiiliagiiicnsein,  UumaiiaiiiEcclesiam  stare  fortoin  iii 
(i  lc,  et  (luosdam  lanlum  terrore  coinpulsos  ruisse. 
liliid  eiiain  ad  rcligionis  laudem  observaiuliiiii  est, 
paucissiiiios  ccciilisse  episcopos,  ac  inniiinerabiics 
alios  Ecclesi^c  niveni  inler  liorribiles  proccllas  coii- 
si;iiiiergiiboriiasse,ei,pace  reddita,  sic  lapsorum  vul- 
iiera  cuiassc,  iit  (|ui  pfcrseculioni  Decii  succubueraiit, 
redinicgi;itocerlaniinc  sub  Gallo  ctVolusiaiio,  vhice- 
rciil,  ut  lCbtiiUir  aiictor  libri  ad  Novcitiunuin  liwreikuin. 

Yl  —  IN  QIO  POSITUM  EORUM  DELICTUM  OUI  LIBELI.ATICI 
APPELLATI    SUNT. 

S:cvieiito  Dccii  perseciitione,  vlsum  esi  in  Africa 
iiovum  quodJam  lapsoiuin  genus  qiii  Libcllaiici  ap- 
pcllati  siint,  ct  m:itoriam  crudiloruiii  liomiiiiim  coii- 
j;'Cluiis  dedeninl.  Opiiiati  siint  Rigaliiii';  (in  notis  ad 
llpp.  XIV,  XXXI  Cypr.)  el  Naialis  Alexander,  (tom.  ii, 
p.  G35)  I.ibcllaiicos  dici  ens  qui,  numerain  judici 
pccuiiia,  libcllum  securilatis  accipiebani,  sicque  a  se 
ei  imposilam  sacrincaiuli  legein  et  intentaias  reluc- 
laiilibus  pociias  rcdimcbaiit.  Scd  li:rc  senlentia  sic 
siia  spoiite  omuibus  argumeniis  niida  et  incomitala 
cst,  sic  ab  criiditis  viris  fracla  et  cxplosa,  iil  novam 
rcrcllendi  opcram  iion  desidcrel.  Qiiis  eiiim  sibi  pcr- 
f iiadeat  grandc  peccaium  esse  ei  pflenileniia  cxpian  - 
diiin,  quoil  Scriplunc  cxom|ilis  ct  Pelri  Alexandriiii 
canonc  12  coniprobaiiim  esl,  ncc  uni(|Hain  incoiices- 
siiiii  fiiii  nisi  apud  Moiiiaiiislas,  qui  pcrseculionein 
fiigcrc  inslar  scelcris  (bimnaliani  ?  Multse  alia;  de 
liibelLiticis  cxstilcruiil  coiijectiir.T;,  de  quibus  non  ila 
f:i<  ilc  sit  dijiidicarc.  Exislimat  aiiclor  Aimrdium  V.y- 
piiciiiicoruin  (p.  17)  Libellalicos  «  aciispubliceliabilis 
coram  inngislraiibus  Clirisliim  ncgasse.  i  S.  Augiis- 
liiiiH  Libellaticos  intcrprcialiir  eos  «  qiii  lcmjiore 
]!Ciscciilionis  pcr  libellos  se  lliurificatiiros  professi 
craiit  »  (lib.  IV,  de  BnpL,  n.  6).  Negai  Baronius  (ad 
nii.  23'i),  Libellaiicos  iiidcdiclos  qiiod  libcllos  dcilis- 
sciit,  scd  qiioii  accepis-icnt ;  al  Cliristuiii  ab  iilis  iie- 
g:iiiii!i  fuisfc  coiiteiuiil.  Diibilat  Tilicmoiitiiis  (loui.  i, 
nni.  3  iii  pcrscciilionem  Dccii  )  iilriiin  libcllos  dcde- 
riiit  an  acceperint :  dcdisse  ei  acccpisse  siispicalur, 
idemqiie  sciisissc  probal  eiuditiim  aiiciorcm  libri  de 


CYPRIANI.  m 

,  fiequciili  C.ommumono.  Mulli  alii  Libcllalicos  cx  dalis 
libellis  diclos  cxistimant,  velul  Bosqiielus  (lil).  iii 
Ecclcs.  Gdllic.  p.  152);  iiomiulli  etiain  iii  actis  publi- 
cis  siibscriiisissc  voluiit.  Cuin  ha;c  seiiieiitiariiiii  va- 
ricias  coiijicicndi  et  invesiigandi  libertaiemreliiiqiiai, 
(piid  iiiilii  vidoalur  cxponere  iion  veiebor.  Existimo 
iiaqiie  Libellaticos  iicc  voce  iicc  scripto  iinpie  qiiid- 
quam  aiii  faciuros  promisisse,  aut  a  se  factura  dccla- 
rassc  ,  scd  idciico  vitiiperalos  et  justaj  poenilcntiio 
addiclos  fiiisse,  quod  seciirilaiis  libcllos  a  magisira- 
libiis  impelrasscnt  ca  lcge  ct  condilionc,  ut  iii  actis 
pulilicis  scriberetiir  cos  sacrificasse  ct  Cliristum  iie- 
gasse,  quainvis  neutrunr  commisissent. 

Iii  lioc  positum  esse  Libellaticorum  criinen  indc 
perspicitur  quod  coruin  fraus  cum  ea  compareiur 
quaiii  Eleazaro  iiiinistri  regis  proposueraiit :  «  Ac  iic 
quis  vel  libclli,  »  iiiquit  Cyprianus  iii  libro  deE.vliorl. 
warl.  (p.  271),  «  vcl  aliciijus  reioblala  sibi  occasiono 
qua  fallat,  anipleclalur  dccipientium  nialuin  miinus: 
iicc  Eleaz;iriis  Licciidiis  est,  etc.  i  Illud  crgo  adiiii- 
serunt  Libcllaiici  quod  Eleazarus  adiniliere  noluii , 
consenseruiit  ut  sacrificasse  dicercntiir,  egregio  seiii 
longcdissimiles.  Al,  si  voccproiiunliassent,  vel  scriplo 
dcclarassenl  se  saciificasse  ct  Chrisiuiii  ncgassc  , 
ab  ejusmodi  faclo  dchorlatus  esset  Cyprianus,  ul  ab 
apcrta  impielate,  non  ut  a  callida  siinulaiione. 

Idcm  perspicitiir  lum  ex  iis  locis  in  quibus  Libclla- 
licoruni  culpa  leniiiir  et  quodaminodo  excusatiir,  liim 
eiiam  ex  illis  in  quibus  severius  castigatur.  Cum  Li- 
bellaiicis  concessa  pnx  in  synodo  Cartliagincnsi  car- 
pcretiir  a  Novaliani  seclaloribns,  sic  factum  syiiodi 
defciidit  Cypriamis  Ep.  lii  ,  ud  Antonianum  :  «  Ciim 
crgo  iiitcr  ipsos  qui  sacrilicaveriiiit ,  i  iiiquit  (p.  70), 
<  niiilta  sit  diversitas,  quac'  inclemenlia  cst  ct  ipiain 
accrba  diiriiia  Libellalicos  cuin  iis  qui  sacrifica- 
veruiit  jiiiigcrc,  quaiido  is  cui  libcllos  acce|itus  est, 
dicat  :  Ego  priiis  lcgeram  ct  episcopo  Iraciaiilo 
cflgiioveram  nonsaciificandumidolis,  nec  siniiilacra 
scivum  Dei  adoraro  dcbeie;  el  idcirco,  ne  hoc  lacc- 
reiii  quod  noii  liccbal,  cum  occisio  libcUi  fiiisscl  ob- 
laia,  qiicm  nec  ipsuin  accipcrein  iiisi  o^tensa  fiiisset 
oecasio,  ad  magislratum  vcl  veiii,  vcl  alio  eiiiito 
niandavi,  clirihtianuin  mc  csso,  .sacrilicarc  iiiilii  iion 
licerc,  ad  aras  diaboli  ine  veiiirc  non  posse,  ilarc  iiic 
ob  hoc  praimium  iic  quod  non  licct  faciam.  Nunc  ta- 
men  eiiain  iste  (pii  libello  inaculaliis  est,  posieaqiiam 
nobis  adnioiicniibiis  didicit  ncc  hoc  se  facerc  dcbuissc, 
elsi  iiiamis  piira  sit  et  os  cjiis  leralis  cibi  conlagia 
nulla  pidliicriiit,  coiiscientiam  tamcn  cjiis  csso  pollu- 
(ain,  fletaudilis  nobis  et  lameiitaliir,  et  qiiod  deliqiic- 
rit  iiunc  admoiiclur,  ct  non  laiii  criniino  qnain  cr- 
rorc  dcceptus  quod  jam  dc  cclero  insiruciiis  ct 
paratiis  sil  coiitcsiatnr.  »  Ex  his  veibis  peispiciliir 
1"  Libcllaiicos  iion  ex  datis  scd  ex  acecptis  libcllis 
nomcn  traxisse;  2°  secrelo  confessos essc  magistraliii 
clirisiiaiios  se  esse,  ac  tolain  rcm  ila  allcmpciaie 
traclatam,  iilncc  cbrisliaiius  impio  qnidqiiain  diccre 
aut  facere  sibi  videretur,  r.e^  jiidcx  in  perieiiliim  vc- 
nircl;5°iion  maniim  Libcllalicirimi,  iion  os  fiiisse 


^f  YITA  SANCTI 

piiliuliim,  sed  solnm  conscienli.im,  qiiia  vidolicel  illis 
consclis  ficiiiin  sceliis  in  act:i  piiblica  relaliim  fiicral. 
Al  si  vocc  vcl  scriplo  lesiaii  csseiil  se  sacrilic;issc  et 
Clirisliim  iiegasso,  an  coruiii  lingii  is  el  inaiins  a  scc- 
lere  imnnines  tl  pnrasexislimassct  Cyprinniis  ?-i*  Pn- 
iiiqiie ,  qni  ev  liac  episloh  concliidnnt  lino  'iiissa 
Liljellaticornm  genera  ,  qnnrnmalii  aliis  mnlto  gra- 
vius  peccasseiii,  ex  co  rofclliiniur  qiiod  sihi  niaxinie 
favere  exisliniiint.  Tuin  ciim  eiiim  observal  Cyprianns 
«  inier  ipsos  qui  sacrificavcrunl  »  innliam  esse  di- 
versilatom,  non  aliud  inter  Libellalicos  discriincn 
poiiil  nisi  qiiod  alii  ad  magislratnm  vcnissent,  alii 
iii:indissciU  alioennle.  Ulrosipie  .fqne  peccisse  non 
dubilal.  Iliiic  utrisqiie  eodem  tempore  concessa  pax 
in  roiicilio  Carlhnginensi,  quod  anno  351  posi  Pasclia 
liabiium  esi.  Quo  quidein  iii  concilio  ciim  episcopi  ra- 
lio.ies  oniiies  accuralibsime  siibdiixerinl,  nt  in  liac 
Epislola  Lii  leslatnr  Cypri:inus,  iioii  eodein  iiindo 
cum  omnilius  Libellalicis  egis-ent  si  insignis  inter 
eos  varielas  fuissei.  Qnid  aiiiem  uirique  Libellaiici 
peccavori:il,  el  qni  per  sc  fel  qui  pcr  alios  cum  mngis- 
tr;itu  eger;iiii,  non  exprimii  Cypritinus ;  ndiissima 
eiiim  rcs  erat  Aiiloiiiain)  ;  sed  illud  saliem  ex  ejus 
verbis  conslat  tale  peccaium  fiiisse,  ut  iie  peccnssc 
qiiidem  sibi  vidercnlur.  At  incrodibile  prorsus  cst 
(;iirisii:mos  opiimis  moruiii  pnrceplis  imbulos  ailco 
c:ccutiissfi,  ut  so  siiie  scolerj  proniinliare,  aut  soii- 
bcrc  posse  cicderent:  Egodiis  sacriflcavi,  ego  Chiis- 
liim  ncgavi ;  nec  iiisi  ndinoiiiti  a  Cypri;ino  discercnt 
lincsc  facere  iion  delinisse.  Tam  aperta  csl  ojiisiiioili 
faciiioiis  impieia^,  nl  nciiiineiiipiorsiis  iatere  polne- 
ril,  nisi  qni  omiiein  rcligionis  seiisnm  exuissel. 

Cleriis  Romanus,  Epist.  inicr  Cypri;iiiicas  xxxi, 
Libollilicoriim  cnlpaiii  iioii  inolli  liiacliio  casiig:il, 
ncc  tameii  nliud  qnidipiam  indioat  qiiani  ijiiod  inoilo 
ob^ervavimiis  :  i  Hoc  nns  non  faUo  dicorc,  >  iiii|iiil, 
<  snperiores  noslra;  liilcr^e  probavoninl,  iii  qnilins 
vobissciilenlinm  nostram  dilncida  exposiiinnopniliili- 
mns,  et  advcisns  eos  qni  seipsos  inliileles  illiciia  i.e- 
fiiiornm  libelloruin  professione  prodiilorant,  qnasi 
cv.isuri  irretienles  illos  dialioli  iaqncos  videreiiiiir, 
qiio  iion  iiiimis  qnaiii  .si  nd  nefirias  nias  accossisscnt 
lioo  ipso  i|iiod  ipsiiiii  conieit:iii  fiior;iiii,  lciiereiilnr; 
.sed  ciiamadversus  illos(|iii  acia  fecisseiil,  liccl  pr;c- 
sciilcs  cum  licreiit  iioii  ndfuissent,  ciim  prniseiili:ini 
siiam  ulique  ut  sic  scribereniur  manilnmlo  fecissont. 
Non  ciiim  immnnis  ascolcie  iini  ul  ricret  iiiipcravit, 
nec  esl  alicmis  a  ciiininu  ciijus  tonscnsu  licel  noii  a 
se  admissum  crimcn,  lameii  publice  legitnr.  Et  cum 
totum  fidci  satraniciilnm  in  confessione  Christi  iio- 
iniiiis  iniclligaliir  essc  digeslniii ,  qiii  fallaccs  in  ex- 
ciisalioiic  prxbligias  quuril,  iicgavii,  cl  (|ni  vull 
vidcri  proposilis  advcrsus  Evaiigeliuni  vel  ediciis  vel 
logibus  Balisfecisse,  hocipso  jain  paruil  qnod  vidcii 
pariiii-se  sc  voluil.  i  Genicilus  snne  bic  lociis  (sl  al- 
leriex  Epislula  ciil  Aiiloniamtm  depromplo,  qnniiivis 
alicr  in  suinmam  loiiilalem,  alier  in  summam  sevori- 
Kilcm  inolinet.  Tcsl;ilur  C^erus  Rnmanus  Libclbiiicos 
sic  aniiuo  alTcctos  fuisse,  ul  diaboli  laqneos  evnsuri 


CYPniANI.  ^  ?2 

silii  videroiitnr  ;  (innd  profcclo  Clirisliaiiis  in  nionlem 
iinn  vcnissol,  si  impie  quidqnnm  aiit  voce  prnlociili 
fuisscni,  aiit  scriplo  lestnii.  Clcrns  Riinnnu-i  diio  di- 
sliiignil  I,ibell:ili('ornm  genern,  ut  in  Episloln  cid  Ah' 
loiiicmum,  cornm  qiii  iii  scribendo  aill'iu;r;iiit  ,  ol  oo- 
riim  qui  iieadosseiniidcmansi  fiicranl  nnl  pntiiernni. 
Uu  iipic  pnriier  ciilpaiilnr,  qui.i  pDstreini  licel  i  pra;- 
seiiles,  cuni  acia  nciciil,  non  ndfnissonl,  pr.TSenliam 
siiam  ntiipienl  sic  scribcrcnlni'  niniidaiido  lccisscni.  » 
Porro  de  iis  qni  iu  scrilieiido  iion  nderani  nonio  di- 
xeriieos  liboUum  dedisse,  aut  vcrbo  iiupio  qiiidquani 
decbirasge.  In  boc  iantiim  viliipcr:inlur  qiiod  impe- 
rasscnt  iil  acla  fieicni,  qnod  eornni  «  consensu  licoi 
non  a  se  adiiiissum  crinien  lamcn  publice  »  lcgeic- 
lur ;  c  quod  falbiccs  in  excusaiiono  procsligias  »  qn;v- 
siisscnl ;  quod  volnissent «  videri  proiiosiii.s  adversus 
Evaiigcliiiiii  vi.1  cdiciis  vel  logibus  saiisfocisse.  >  Ergo 
iini  ;i(iriier:uit,  cnin  iii  cadcin  prorsiis  c:iusa  siiit, 
niliil  nliud  coiiiiiiiscrc  nisi  ul  ficlum  sceius  in  ncla 
pnblica  ipsis  vidcnlibus  lefcrrolur.  Qu:iinobrem,  ciini 
ail  Clorus  Romninis  cos  «  non  miiius  (piam  si  nd  ne- 
farins  aras  accessissciit,  iioc  ipso  qiiod  ipsiini  coii- 
leslali  lueraiit  >  lcncri;  id  non  iia  accipiendiim  qiiasi 
voce  pronmitiassent  sc  ad  aias  aceessisse,  sed  quod 
conscii.sissenl  ut  sccleris  iiou  comniissi  pnblicum  la- 
nicii  lestinioiiiuiu  cxslaret.  Simili  sensu  iJcm  Clerns 
eos  acia  focisse  dieii  qiii  «  pr;rseiiles ,  cnm  ncla  (ici 
rent,  i  non  adfuernnl.  Eodem  iiiodo  accipiondiim 
qnod  de  Mariiali  dicilur  in  Episl.  lxviii  (pag.  lli)), 
tiinictiam  iliud  ex  libro  de  Liipsis  (p.  11)0),  <  nec  si!/i 
qnomiiius  agaiii  poeiiilenliam  bl;indianinr  qni ,  elsi 
ncfaiidis  sacrificiis  nianus  non  coniainin;ivernnl,  li- 
beilis  lamon  conscientiam  polluerunl.  Et  illa  pro- 
lcssio  dcneiianiis  coiileslatio  e^t  clirisiiaiii  quod  lnc- 
rat  abiiogaiilis.  Fecisse  se  dixil  quidqnid  aliiis  faciemlo 
commisil.  i  Non  discrcpat  liic  locus  senlenli;e  Cloi  i 
Romaiii  adversus  cos  i  qni  seipsos  iiifideles  illicila 
ncf:iriornm  liliellornm  piofessione  prodidernnl.  >  l)i- 
xit  Lilicll.ilioiis  lecisse  sc  (piidqiiid  alius  facicndo 
coininisit,  iioji  iinod  voce  proiiiiniiiirei  se  nognssc  1 1 
sacrificasse,  nnm  dioclint  judici  chrislianum  se  c>s,! 
el  sacrifioaro,  :id  nras  dinbuli  veiiiro  non  possc,  iit 
lcgimiis  in  Eiiisl.  lii  ;  sod  qnia  illa  libelli  profcssio 
huminisesi  qnodnminodo  iiegaiiiis.  Sic  eiiim,  anliqiii.s 
cditioiiibus  ct  octo  codicibus  iiiss.  inspoclis,  liunc  lo- 
cum  lcgoiidnm  dopreliendi  :  i  ei  illa  prolessio  est  de- 
ncgaiitis,  coiileslalioest  clirisliaiii  quud  fiiernt  abiie- 
g;iiiiis,  I  codeiii  vidciicet  seiisu  qno  Clerus  Romainis 
ait  cum  iiegasse  qiii  fallaccs  in  excusalioiie  prajsii- 
gias  quaTii ,  et  qiii  viiU  videii  cdictis  salisfecisse, 
lioc  ipso  j;im  parui.ise. 

Quod  nulem  specint  ad  libellos  a  judicibus  daios  , 
idciii  in  illis  scriptnm  fuisse  non  vidclur  ac  in  aciis 
pnblicis.  Gr.ivius  enini  fuissel  Libellalicorum  pccc.a- 
lornm  si,  pricler  le.slimoniiim  aclis  piiblicis  consignn- 
liim,  cjnsinodi  liliellos  scrvasscnt  eloblala  occasiono 
Onteiulisse;;t;  qiiod  quidem  iilis  nec  a  Cypriaiionec  a 
Cloro  Riimniio  olijociiim  fiiil.  Ralioiium  niomeniis 
liaciciius  adliibilis  uiium  adjiciam  :  morein  noii  luis- 


03  VITA  SANCTI 

Se  ul  f|ui  (idcm  neg!\bnnt ,  id  scriplo  coiisign;irent, 
sed  laiiliim  in  acia  rerercijalur.  Aliler  sciiliunt  Ba- 
roniiis  (ad  an.  504)  et  Tillcnionlius  (tom.  v,  p.  451), 
ac  locum  profenint  ex  Aciis  saiictarum  niarlyinm 
AgMpe^,  Chio:;i;e  et  Iiencs  ,  qu.ic  i  jiissa;  Cliristi  ne- 
galioncm  scriplam  profitiri  )  diciiiiliir.  Scd  scripta 
illa  negatio,  gra.'ce  fjjfapoc  (sic  enini  gnccum  con- 
lexiiim  li.Tbiiisse  existimo),  iiihilaliud  est  quam  ne- 
gaiio  acliscdiisignaia.  Sic  apud  Eiiseb.  (lib.  M-liist., 
cap.  5)  miilieies  i|HScdain  coacta;  (ueriinl  a  duce  li-in-i 
t/-yci.puf  idiciis  ad  aclalesiimiiniis  faieri  >  seCliris- 
tianas fiiisse,  el  fl.igiiiorum qiic a  Cliristiaiiis  gereren- 
lur  coiiscias  csse.  .Messali;ini  apud  Pliotiiim  (Cod.  52) 
(licuntm-  convicii  fiiisse  ir/pi-ja;,k\vM,  i  diciisadaeta 
lesiimoiiiis.  i  quod  ad  errorcs  siios  rcdiisseni.  iliiic 
B;isiliiis  (I.  I  (le  BapMsmo,  cap.  5)  vocat  promissioncs 
qiiiljiis  iii  Bapiismo  (ibstiingiiiiur,  oliir-p  f/yfjtpov 
o/MXoyU-j,  I  vuliiti  qii;iiiid;im  ;ul  acta  professionem.  j 
Unde  eliam  Optaiiis  (lib.  ii,ii.5i) :  iFidescredentiiim 
ct  profcssio  (|use  apud  acta  conlicilur  Aiigeloriim. » 

Libelloriim  crimen,  etsi  famam  ac  nonicn  in  Africa 
poiissimmn  babiiii ,  non  lamen  aliis  provinciis  igiio- 
lum  fuit :  n.Tin  Uiim;T;S.Coriieliiisa  iief;iriis  scliisinaticis 
inboccriinen  vocaliis;  cjusdeiTi  in  Ilispania  cnnvicli 
Basilides  et  Marti.ilis  episcopi.  Qnineliam  in  yEgypto 
Sub  Petio  .Mcxaudrino  occurrit  Libelbiiiciiruin  geiiiis 
qiioddaiii,  scd  baud  scio  Aliicaiiis  divcrsiim.  Pcliiis 
Alcxandiinus ((,'(!». ,'))  poe!iitenii;c  sex  mciisiiim  addi- 
cit  cos  (lui  simularunl,  siciitel  David,  »i-o;  asSia.eo-JTs; 

ySw//.iU;,  viroi  ii;  yzi:o-/fc.;j-/,7'y.-JTi;,  •/jtoi  uta//  e*UTOiv  j9'y.Xov- 

T.'s£-v!My5 ,  cvclulalt.>riaperlraiiseuntes,vel  utcbiro- 
grapbum  daiites,  vel  lUetlinicos  pro  se  immitlentcs.i 
Falciiir  Pelriis  cjusmodi  boniines  non  aporte  impie- 

tateni  pra;  SC  tlllisse  ,  y.v.l  fji-h  yuuJMs  aiT'y/py.'fci.fjtijoii  to, 

■TtfJt  Spv/jjtv:  iibi  lcgendiim  videlur  i-i)p!i.<pifAiiiH.  Zo- 
iiaias  sic  inlerpretiiur  illud  cliirograpbuni,  auviO-.nd 
OZ(ra.i,  t  pacti  suiit  se  immolaluros.  »  Sed  lucc  pro. 
iiiissioan  apert;c  iinpielalis  specic  cariiissct?  (^icdcie 
ii,:i!im  cjiisiiiodi  boiiiincs,  itidom  ui  Libcllaiicos  iii 
Aliica,  aliqiiam  a  jiidicibus  accepisse  conditioncm , 
qiia;  et  tuia  judici  et  Clirisli;ino  iion  aperlc  iiiipia  vi- 
deretur.  iMliil  dicam  de  alio  Libellaticnriim  gcncre, 
quod  Baroiiius  (ad  an.  255),  pcrspiccre  sibivisiis  est 
i:i  cpistola  Plinii  ad  Trajanuin,  ex  qiia  prorcrt  Ii;t;c 
vcrba  :  t  Propositus  cst  libellus  siiie  aiictorc  inulto- 
lum  iiomina  conlinens,  qiii  negarcnt  se  cssc  Cliris- 
lianos  aut  fuissc,etc.  »  Scd  iioii  ;iiiiiiiadvcrlit  Baro- 
iiius  biinc  libellum  non  a  Clirisiiaiiis  oblatuni  fiiisse  , 
fcd  ab  aliquo  nomcii  suuni  cclantc  ,  et  miiltos  nomi- 
nalini  ul  Cliiisliaiios  dcsignanie  (|iii  lamen  negave- 
riiiitsecsse  aut  fuisse  Cbrislianos.  Hinc  Trajaiius 
Plinio  respoiidons  ait :  <  Siiie  aiictorc  vero  propositi 
libelli  millo  crimine  locum  liabcre  debeiit,  nam  et 
pcssimicxeiiipli,  iiec  iiosiri  Sicculicsi.  » 


VII. 


CVPRUNUS    SECF.DIT  l.N   PEUSECUTlOMi  JUSTISSI- 
MIS   DE   CiUSlS. 


Edictum  Dcciiiitin  Africam  perlalum  est,   st;itim 
populiclainoribus  cxagiianis  Cypriaiius  etad  lcoiicm 


CYPRIANL  Oi 

pnstulalus,  priulenli  receptuliiroremimpiorn  ii  decli- 
navil,  cum  coroiiam  suam  iii  aliiid  icmpiis  differri 
niallet,  quam  pra;scntia  sua  novas  faccs  incciidio 
persccuiionis  adnioveri.  Non  semel  quaosiliis  cst, 
sed  sa;pe  alias  iii  absenlcm  popularis  fiiror  cxarsil. 
Tcstatur  Pontiiis  eum  «  siiiriagiis  s:cpc  lepeliiis  ;ul 
leonem  »  postubituin,  ac  i  proscriplionis  gloriam 
consecutiim  esse.  »  Idein  de  se  ipse  narrat  «  loiius 
flagiiaium  et  qiiiesilum  »  (Epist.  vi).  «  Toties  ad 
leoii(;iii  peiiiiim  in  circo ,  in  anipbitbcatro,  »  alipu; 
eiiam  proscriplum  sc  fiiisse  «  applicito  et  adjunclo 
episcopaliis  sui  noniine  i  (Epist.  lv).  i  Ciim  piiblice 
lcgorclur  :  Siquis  leiiei  vel  possidet  dc  boiiis  Csecilii 
Cypriimi  cpiscoiii  Cbrislianorum  (f;pist.  ,  l\ix).  » 
Quonam  se  reccpcrit  ncscimus;  scd  presbyteri  ct 
diacoiii  Roniani,  iniquis  sermonibus  deccpli ,  parum 
aque  de  illius  secessii  judicarnnt  antciiuam  ab  ipso 
de  tola  re  ceriiorcs  fierent.  Vix  dubiuin  csl  quin  cum 
nonniilli  alii  reprelieiiderinl ;  neque  enim  illius  f.ic- 
tum  taiilo  sludlo  dcfendisset  Pontius  si  probatiim 
omnibus  et  piirgatum  fuissei.  Forle  vituperandi  h:cc 
aiisa  olim  arrepla  esl,  vel  eliain  bodie  arripialiir,  si 
qiiis  ceiisoris  parlo»  sibi  arioget  ;  qiiod  ipso  absente 
maxima  pars  lideliiim  tiirpitcr  ceciderit ,  constanlior 
in  lide ,  aut  saliem  ad  borrendiim  sccliis  lardior 
fuliira  si  cpiscopi  sui  liberriniam  confessionem  au- 
diisset ,  aul  prx-clai am  pro  Clirisio  inoriem  spcciasset. 
Sed,  ul  a  Cypriano  rcprclieiisiouem  omncin  propiil- 
semus  in  ejusmodi  coiisilio  ,  quo  duo  alii  prsestanlis- 
siini  viri ,  Grcgorius  Tbaiinialurgus  et  Dionysiiis 
Alcxandrinus  eodeiii  lempore  iilcbaiilur,  obscrvan- 
dum  esl  i"  cum  comimiiii  Evangolii  pra;cepto  |)a- 
ruisse,  quod  lum  maxirae  observare  ilebuit  cum  in 
ipsius  potissimum  nomen  persecutio  erumpcret ,  ac 
periciilum  cssci  ne  fiirorem  genlllium  in  plcbeiii 
.  siiain  pra;.~ciis  ;icceiidorei.  2°  Singiilari  modo  adiiio- 
nitus  a  Dco  fuilut  disccdcrei :  <  Dicata  eiiim  in  oniiii- 
bus  Dco  mciis,  »  inquii  i*oiitiu3,  «  ct  (ides  diviiiii 
admoiiiiioiiibiis  niancipala  crcdidil  se ,  nisi  Domiiio 
l;ilcbr;ini.iuiic  jvibcnti  paruisset,  eiiam  ipsa  passioiie 
peccare.  i  Tuctur  se  Cypriamis  Ev:ingelii  pr;cccplo 
in  epistola  quain  ad  Clcriim  Bomaiium  scripsil  pur- 
gandi  siii  caus;i ;  scd  iii  alia  cpislola,  iienipe  deciiii;i, 
declanit  jnssisse  Dominum  ut  sccodorot.  5"  Maxinuis 
ille  fratrum  numerus  qui  abseiiie  Cypriaiio  cecidil, 
noii  tormentis  el  cruciatibus  Clirisiiiin  iiegare  coac- 
liis  csl,  <  sed  ad  priiiia  slatliii  vciba  iiiiiianlisiiiimioi 
(idcm  suam  prodidil,  »  ul  iii  bbro  de  Lupsis  lcgiii- 
iiiiis.  Sic  aiiimo  alfcciis  nicllus  coiisiilere  iion  patcral 
Cyprianiis,  quam  si  cos  ad  rccedcuduin  exemplo  suo 
lioitiirolur.  4°  Obscrvat  Poiitiiis  divino  coiisilio  sorva- 
liini  esseCyprlanum,qui,  cum  Ecclcsiamaxiniam  cla- 
dom  accepisset  persecuiione  Decii,  «  possel  saiicios 
lioiniiies  ct  varia  cxpungcnlis  inimici  arte  jaculatus, 
adliibila  mcdicinaj  ccelestis  medela,  pro  qualitate  vul- 
iicris  vel  secarc  iiilcrim  vel  foveie.  »  Ucm  exitiis 
comprobavil.  T(  slaliir  eiiim  auctor  libri  ad  Novatia- 
niiin  luerelicum  i  illos  qui  prima  acie,  »  id  csl  «  Dc- 
ciaiia  perscculiolle  vulnerall  fucruiit,  hos  postca  ,  id 


fty 


VITA  SANCTl 


csl  Sftciimlo  pnclio,  ila  foriiler  pcrscvcrasse  ui,  con- 
lcinnciilcsedicinsnccularium  principnm,  lioc  invicluin 
liabcrcnl,  qnod  el  non  mclucruiil  cxcmpio  lioni  p;is- 
loiis  aniiiiam  sinm  Irailere  cl  sangMiiicni  rnndcrc , 
nec  ullam  insanienlis  lyranni  sx^vilian)  rccnsnrc.  > 
5"  Dcnique  sic  corporc  abfuii  (Wpriaiius,  iil  aiiiino  et 
solliciiudinc  omnibus  rcbiis  iiiicrcssct,  ncc  uilas 
episcopi  |iar;e»  |ir.x'iermitieret.  DisccJeiis  oiiinibiis 
rebusprovideral,  pociiiiiamapiid  eloiicos  disiribiicrai, 
I  ui  habereni  plurcs  iinde  ad  iiccessiiatcs  et  prcssn- 
ras  singnlornin  operari  possinl  (Epist.  v).  >  Vidciiir 
in  secessu  assidue  sacri/icia  obtiilissc,  ministranic 
Viciorc  diacono,  qui  cum  cuin  aliisiiiinniillis  coiniti- 
lus  fncral  (Epp.  v,  xxxvii).  Aderani  iiilcrduin  plii- 
rcs  cpiscopi,  ei  iina  ciim  Cypriano  Anrelium  et  Ce- 
leriiinm  ordiiiaverunl,  ut  pnlcl  cx  Epp.  xxxni  ci 
xwiv.  Qiiiiiciiani  desacrificiis  siiis  sic  loqiiiinr,  iit 
IVeqncp.tem  popiilum  congrcgassc  videatiir.  Ail  eiiim 
in  Epistoia  xvi ,  qu:c  csl  ail  confessores  Romnnos  : 
i  El  nos  i|uidem,  vesiri  dicbus  ac  nociibus  mcmores, 
el  qiiaiido  iii  sacrificiis  precem  ciiin  pliirlbns  faci- 
iniiii,  etcum  in  seccssu  privatisprccibusoramus,  co- 
ronis  ac  laiidibus  vcstris  plenain  a  Domino  l;iventiani 
poslulamus.  >  Cuni  auicm  Ecclesisc  curam  presbytcris 
ci  diaconis  coiuniisisset ,  ac  praacrca,  iil  ipsiiis  vcr- 
bis  iilar  cx  Ep.  xxxviii ,  pro  se  vicarios  misissct 
diios  episcopos,  Caldoniuin  ct  Ilercnlamiin  ,  quibiis 
adjiinxerat  Hogaiiaiiuni  ct  Niiiiiidicum  presbyteros, 
de  oninibiis  ad  eiiiii  refcrcbatiir,  nec  quidquam  ab  co 
omissiim  qiiod  qnidem  ad  paupercs  siiblcvamlos,  ad 
confes-ores  coliortandos  ac  inlcrduin  eliam  eastigan- 
dos,  ad  lapsornm  ruinas  rcpaiandas,  ad  discipliiuc 
obscrvationcm  ci  Ecelesi;c  pacincationcin  pertincrcl. 
Scd,  qiiia  liileras  illiiis  in  seccssii  scripias  alii  aliior 
ordinaiii ,  noii  pcrluiictorie  nobis  cxaminanda  res  c.-t. 

VIII.  —  DE  LIXTERIS  CLEBI  ROHANI    CARTHAGINEU    UIS  • 
SlS,  POSTQUAM  CVPRIAMIM  SECESSISSE  NUNTIATUSI  EST. 

rrcsliyleri  cl  diaconi  Romani,  ad  quos,  niorliio  Fa- 
biano,  rerum  ailminisliMinlarum  siimnia  redierat,  ex 
(  lcmentio,  sive,  ul  vocat  Baliiziiis,  Cromenlio  sub- 
diacono  Cartbagiiiensi  de  Cypriani  sccessu  didice- 
rdiil.  Cuinqiic  res  i  iiiimis  simplicilor  ci  miiius  fidc- 
liler,  >  ut  ail  Cypriaiius  Epist.  xv,  fuisset  niinliala 
sive  ab  huc  siibdi.icono,  sive  abaliis  (bunc  ciiim  noii 
accusal  Cyprianns),  duas  epistolns  pcr  cmndoHi 
Crcincniimn  Carili:iginem  miseruiil ,  alleram  ad 
Cyprianum  dc  nun  te  Fabiani ,  qiiai  quidem  ad  nos 
p>  rvciiil,  alieiam  .id  ipsius  clerum  ;  quamqiiam  aii 
Cypiianus,  •  iicc  quis  sciipscril,  nec  ad  qnos  scrip- 
tiini  sit  signilicaiiler  cxprcs.snm  >  fnissc.  In  liac  cpis- 
l<da,  qiia;  lci  lio  luco  apiid  Pameliiim  volviiur  ,  elsi 
nihil  nominaiim  dcCypriano  iiisi  lionorificc  dieiiur, 
sic  laincii  dc  illius  sccessu  loquiintur,  ni  illiim  miniiue 
probcnt:  sic  dc  bonorum  pnslorum  iiotis  disseriini, 
quasicas  dcsidcrcnl  in  Cypriaiio;  sic  deniqiie  gregis 
custodiain  cleroCarlbagincnsiconmiendani,  qiiasi  vi- 
diin  cs«cl  cpisfopo  ccclcsia.  llUid  eiiam  Cypriano  ino- 
lcslum  c  sc  polcial  qiiodclcruuiCariliigiiieiiscin  Hk- 


CVPRIAM.  -'5 

mani  rogaicnt   ut  liarum  litterarum  «xemphim  ad 
qiioscumqiie  posscf  iransmitlcret  per  idoneas  occa- 

siones,  vcl  siias  faccret. 

llasCicri  Itdmani  liilerascircamensem  maiumcoN 
locat  Tillemoiilius ;  scd  verisiinilc  non  fil  Romanos 
de  n:':>rtc  F.ibii ,  qui  dic  vigesiina  jaiiuarii  martyr 
obiit,  lam  seio  Cyprianum  fccissc  ceriiorcm.  Elinmsi 
pciscciilio  facullaiem  liiijus  rci  praeclusisscl,  ut  con- 
jicit  Tillemoiilius,  nimiiim  tanicn  inlercedebal  coni- 
nicrcii  Roniainiiiler  cl  Carlhagincm,  qiiam  ul  dc  lam 
insigiii  cveiilu  per  qualuor  nienses  i  riimor  iiicertus 
esset  ct  opiiiio  dubia  niitaret,  >  ut  ait  Cyprianus 
E|i.  IV.  Deindc  vcio  ex  cpistola  Celei ini  ad  Lucianum 
(iiiler  Cypriaiiicas  xxi)  discimus  scxagiiila  quin(|nc 
fessorcs  Romam  Carlhagine  venisse  paulo  post  Pas- 
clia  aiit  forte  eiiainaiite  Pascha,  quod  liocanno  iiici- 
dit  in  dicin  7  april.  cx  cyclo  Vicloiii,  aut.  31,  mnil. 
ex  (yclo  Ilypiioliti.  Iiidicat  tamcnClcrus  Romamis  in 
liltcris  dc  qnibus  nunc  agimus,  ncmiiicmCartbaginc 
venissc  ex  quodesccessuCypriaiiicerliorlieri  posscl, 
pr.itcr  Clomciiliiini  siibdiaconuni.  Multo  crgo  probabi- 
lius  est  banc  e|)istolain  niense  marlio  allatam  fuissc. 

Sed  objicitTillcinoniiiisCyprianuinin  Epistola  xv, 
quain  .Tstate  scriplani  fiiisse  constnt,  sic  dehisCbri 
Roniani  liilcris  loqiii,  ut  eas  iiiiper  inissas  csse  dicat. 
Qiixrii  dciiidc  cur,  ciim  Cyprianus  bis  liltcris  slatim 
lespondeiit,  Romani  lam  sero  rescripscrint :  nondiim 
ciiim  id  fecerani  ciiin  Epistolam  xv  scriberei  (y- 
piiainis.  Niliil  probat  illud,  «  nuper,  i  quod  pro  varia 
rei  coiisidcraiubc  ralione  varinm  liabct  seiilenliam. 
Cyprianus  in  Ep.  lxv,  qiioddam  anlccessorum  suo- 
riini  decrctuiii  janipridcm  ac  iiii/w  facluin  esscdicil. 
Potiiit  crgo  diccre  niipcr  se  accepisse  cpisiolam  niile 
qiiaiuor  inenses  accepinm,  cum  pr:cscrliin  niilla  alia 
pcr  toium  illud  lenipiis  epislola  vcnijScl.  Facilis  cl 
cxpedila  raiio  esi  cur  Romaiii  nonduni  Cypii.mo 
rcspomlissciit  incnse  julio  ;  noiidum  ciiira  suspicioncs 
deposncraiii  adliiic  paicbant  coriim  aiires  iiiiipiis 
sernionibus ,  ut  viderecst  iiiitiu  Epistolx  xv.  Qiiam- 
obieni  iiun  res|iondere  sialuerant;  liinc  lillcras 
meiiscjnlio  non  ipsi  Cypriniio,  scd  ejus  clero  inscrip- 
seriiiu ;  qnainvis  iiiiiiiinc  diibiiiin  sit  quin  priiiiarn 
Cypriaiii  epislolnin  acccpissciit,  cliainsi  ante  mcnscin 
inniiim  scripta  iioii  fiiissct. 

IX.  —  DF,  PlilM.V  CVCniAM  ROM.VNOIirM  LITTKRIS  RE- 
SrONSIOXE.  —  OE  TREDIXIM  LITTERIS  ANTE  SECLNDAM 
RESrONSIOXEU  SCUIPTIS  ET  SIMLL  CtM  ILLA  ROM\M 
PERLATIS,  EX  QLIBUS  UULTAS  DESIDERARI  OSTKNDITLR. 

Pi  imis  lilleris  Cleri  Roinani  siarnn  rcspoiidit  Cy- 
priamis,  cl  de  glorioso  Fnbiani  exilu  giaiiilaius  csi , 
dc  quo  antca  rumoriiicerlns  erat.  Quod  auiem  sp^e- 
lat  ad  nlieras  ad  clerum  Carlhagineiisem  scriplas 
rein  priKlcnler  irnctniidain  csse  jiidicavit.  Ciiiii  nni- 
nmdvcrlisset  in  bis  liltcris,  t  nec  qiiis  scripscril,  nec 
ad  quos  scriplum  sit,  significanier  expressum  >  cssc, 
ciimque  euni «  iii  iisdem  liticris  ci  scripiura  cl  soii- 
sus  cliliailic  ipsic  qiioqucmovercnl,  nc(|uid  cx  vcro 
vcl  siibiiaclum  csset  I   vcl  iiiiinulaium,  eamdeiii  nd 


MTA  SANCTI  CYPRIAM. 


OS 


l 


illos  cpislolam  aullieiilicnm  »  remisil,  <  ul  rccognos- 
ceiciit  aii  ipsa  csscl  qtiam  Cleniciiiio  liyiioiliacono 
pcifeieiidam  «dederaiil  (Ep.  iv).  At,  iibi  vciaiii  cpis- 
lolam  cssc  compcrii,  noii  expecialo  RoniiinorHm  res- 
pniiso,  iicriimscripsit  purgandi  siii  caiisa,  ct  aciioniim 
suaruin  raiionem  scdalo  corde  exposuit ,  niissis  etiam 
ad  cos  tredecim  litteris,  qnx  ab  ipso  variis  ilc  rebns, 
ex  quo  secesserat ,  scripiaci  nullam  prorsus  negligen- 
li;e  suspicionem  relinquebanl.  Sic  auiciii  lias  littcras 
recciisei  Cyprianus  :  <  Et  quid  cgerim  ,  i  inquil  in 
Ep.  XV?  I  loqnuntur  vobis  epistolM  pro  lemporibus 
emissae  niimero  tredccim  quas  ad  vos  transmisi.  iii 
quibus  ncc  clero  consilium,  nec  confcssoribus  cxhor- 
latio,  ncc  extorribus,  quaudo  oporUiit,  objuigalio, 
ncc  universx  fraiernilaii  ad  deprecaiidam  Dei,  mise- 
licordiain  allocutio  et  persuasio  nostra  defuit,  quan- 
luni  secuiidum  legeni  fidei  et  timorein  Dei,  Doiniiio 
suggerenle,  nostra  mcdiocrilas  poluit  enili.  Posiea- 
qua  m  vero  et  lormenta  veneruni ,  sive  jam  tortis  fra- 
Iribus  noslris,  siveadbucul  torquerenlurinelusis,  ad 
c.irroborandos  et  confortandos  eos  iioster  sernio  pe- 

iictravil.  Item lilteras   feci  quibus  nrirlyics  cl 

confrssores  consilio  mco  quantum  possciii  ad  Domi- 
nica    prxcepia    revocarcm.   liem  prcsbyieris  cl  dia- 

conis  non  dcfuil  s;icerdolii  vigor Plebi  qiioqiie 

ipsi,  (juanlum  pntuimus,  animum  composuimus..:  de 
lioc  cliam  bis  ad  clerum  lilloras  feci,  clc.  >  Permagiii 
cst  momenli  Iredeciin  illas  iiiteras  sccernere  inicr 
Cyprianicas,  ac  utrum  omues  exleiil,  an  nonnuiloe 
pericrint  iuvestigare.  Niillam  prorsus  dcsidcrari  paii- 
liir  Pcarsonius  ;  sed,  prxtcr  Episiobiiii  quintain  ad 
cleriiin,  iionam  ad  confessores  et  qiiiiique  alias  de 
J.npsis,  ucmpc  X,  xi ,  xii,  xiii,  xiv,  qucc  vcrbis 
Cypriani  modo  ciuitis  accurale  rcspondent,  Epistidas 
Lxxxi ,  xxxvii  ,  xxxvi,  viii,  vii,  VI  inlcr  licde- 
cim  illas  numerat  quac  Uomam  miss;i;  fiierunt.  Coii- 
lia  Tilleinonlius  qiiatuor  Epislolas  cx  illis  Iredecim 
(jii;iC  Roiiiainniissu;  suni,  pcriissc  conlcndit;  ac  Ejiis- 
lolas  VIII,  VII,  VI,  xxxvi  scrius  scriplas  csse  pulat, 
iiempe  hoc  anno  250  exeuulc.  Qiiamvis  molesta  sit 
lioiiiiuibus  eriidilis  epistolarum  Cypriani  jacuira,  co- 
g:ir  lanion  eoruni  desideriiiin  aiigerc.  Assentior  eniin 
TilleinontiodeEpistolis  viii,  vii,vi,  xxxvi;  at  de  octo- 
gesima  priina  et  trigesiina  sepliina  nec  ipsi  nec  Pear- 
sonio  asscntiri  possuui  e;is  lioc  lcinporescriplas  el  Ro- 
iiiaiii  niissas  fuisse.  Itaqiie  c\  Epistolis  iredccim  Uo- 
iiiam  missis,  seplein  tantuui  luilii  videnlnr  siiperesse. 
lllud  1°  notalum  velim  in  lcstiiiionio  Cypri;ini 
qiiod  modo  reluliinus  ,  undecim  taiilum  episiolas  dc- 
signari,  quamvis  iredecim  missa;  dicanlur.  Nain,  cum 
unainad  martyrcs  posi  tormcnta,  et  quiiiquc  alias  de 
bipsis  scriplas  nominatini  conimemoret ,  ncccsse  est 
ut  scpiem  ali;e  liis  verbis  compielieMdantur:  «  Nec 
clcro  coiisilium,  iiec  conlessoribus  exliorlatio ,  nec 
cxlorribus  quaiulo  oportiiil  objurgaiio,  nec  uuiversx 
fratornitali  ad  dcprccandam  Doi  miscricordiain  allo- 
ciitio  ei  persuasio  noslra  defuil. »  2°  Ex  liis  paiet  coii- 
jcclurarumopcraniclolcum  eosperdcre  qui  ircdccim 
jlbis  lillcras  sibividenluriiilcr  Cypriaiiicas  dcprclicii- 


disse.  Ubinain  eiiiin  septcm  epislolas  repcricnt  qii;B 
liis  Cypriani  verbis  respondeant  ?  ubi  ilhc  lillcraj 
qu.^^s  se  ad  prcsliyteros  et  diaconos  <  frequcnler  i 
scripsisse  teslaiur  in  Ep.  xxxvii,  nt  inartyruni  ct 
confcssorum  cnraui  illis  commcndaret  ?  Una  lanlum 
exiai  aiue  Irigesimain  sepliinam  ,  nenii  e  quiiila. 
Nullam  prorsiis  habciniis  exiorribiis  scripiam  objur- 
gandi  causa  ,  nullani  «  univcrsa;  fraieriiilaii  ad  dc- 
precandam  Dei  misftricordiain.  >  Scd  lixccx|)rcssiora 
ct  plaiiioia  licnt  ex  lils  qiuc  de  Epistolis  viii,  vii, 
VI,  xxxvi,  diccnda  suiit ;  nam  de  trigesima  scpiima 
iii  capiie  sequenii  ageinus,  de  ociogcsima  irinia 
ciim  ad  perseculionein  Galli  et  Volusiaiii  vciicrimiis. 
Dubium  esse  non  polcst  quin  lix  quaiuor  episioLc 
script;!)  fiierinl,  ul  oliservai  Tillcmoiuius,  ciim  spcs 
appropinquantispacis  Cyprianum  rccicasset.  In  sep- 
lima  borlauir  confessores  ut  mngis  ac  magis  proti- 
ciant  in  Domino ;  <  iii  cum  pro  siia  misericordia  pa- 
ccm  feccril,  quam  se  faclurum  reproiuitlii,  >  novi  et 
penemutaii  ad  Ecclesiam  revertantiir.  In  ociava  au- 
divisse  se  narrat  in  visioue  diviniius  oblata  :  «  Dic 
illi  secunis  sit,  quia  pax  veutura  csl;  scd  quod  iiite- 
rim  niorula  est ,  snpersunt  adliiic  aliqui  qiii  probcn- 
lur.  » In  sexia  aulem  et  Irigcsinia  scxla  liac  uiia  re 
rediuim  suum  iiitcrpellaii  lestaiur,  quod  mcUiat  nc 
aiiclor  sil  rumpeiid;c  pacis.  Sed  Pe;irsoiiiiis,  ut  sc  Imc 
dif(iciiltaie  exsolvat,  commiiiiscitur  :  «  Proconsulem, 
circa  hoc  lempus,  inarlyrum  saiiguincsalialum,  Car- 
iliagincin  reliquisse,  ct  ab  lioc  illius  discessu  peisc- 
culioncm  inulto  initius  in  dies  pcr  m;igisliatus  Car- 
ihagiiic  exerciiam  fuisse;  nain  pust  ha,c  icnipoia 
ut  de  proconsule,  ila  de  torinenlis  aut  vexatione  iii 
carcerc  nullam  raenlioncin  fieri.  >  Sed  iiolamliim 
1»  iii  cpislolis  quas  Romain  missas  fuisse  consl;it , 
quasque  Pearsoiiius  post  illas  qiiaUior  collocat ,  iiul- 
liiin  oinniiio  pacis  appropinquantis  exlare  vesiigium. 
i  .\cies  adline  gcrilur,  »  inquit  Cypriauus  iii  Epist. 
XIV,  <  ct  agon  quotidie  cclebratur.  »  lu  Episi.  xxv, 
ad  Moijsen  el  alios  coiifessores  Romniws,  quani  Pcar- 
sonius  mcnse  augusio  incuiite  scripiara  piilat,  sic  lc- 
giliir  in  Cditiouc  Oxoniciisi  ;  «  Conlingit  hic  pcr  tor- 
meiita  niarlyria  cclebrari.  >  In  Episiola  Luciani  ud 
Celerimim,  qu:e  scripta  est  post  nicnsem  maiuin,  ac 
xslate  jam  incoepta ,  pcrspici  potesl  quid  martyres 
ante  paucos  dics  passi  ruissciit  «  ciiin  fame  el  siti, 
scd  et  igiiis  vapore  >  crueiarcntur.  Ac  geiieratim  iii 
omiiibus  illis  epislolis  qu;e  de  lapsis  loquunliir,  niilla 
pacis  menlio  noii  niodo  jain  concessx ,  ut  videlur 
Pe;'rsonio,  sed  ne  appropinquanlisquidem.  Lapsuruni 
cau-am  in  redituin  suum  iiitegram  scrvari  jiibel  Cy- 
prianus,  ac  necesse  esse  staiuit  iii  Ecclc.-ia  paccm 
accipiat  a  Doniiiio  aiiiequam  lapsis  pacein  concedat. 
Al  nusquam  iiidicaiscde  persecuticiiis  fiiie  divinilus 
cogiiovisse,  quamvis  ea  res  maxiina  :ipposita  fiiisset 
ad  placandos  Inpsorum  animos,  qui  se  iii  loiigum  lcni- 
piis  differri  moleste  ferebanl.  2"  Ex  cpislola  viii 
pcrspiciuir  pcrsccutioncm  diii  sxviisse  :  «  Qiiod  si 
duo  unaniiucs  taiilum  possiiiit  ,  inquit  ,  quid  si 
unaniuiilas  npud  onuics  essct  ?  Quod  si,  sccuiiduiq 


99  VITA  SANCTl 

iwcein  quam  nobis  Dominus  dcdii ,  umverws  frairi- 
l)iis  conveiiiret,  jarupridLMn  de  divina  iiiiscriconlia 
iiiipclrasscmin  quod  pclinius,  iicc  iamdi!i  iii  lnxsa- 
liilis  cl  fidei  iioslriK  periciilo  nucUiaremiH.  >  ISoii  pn- 
luit  crgo  iiKC  episioia  scribi  iiiensc  aptili  anni  250.  Iu 
c;uli;in  cpistola  lixc  lcguuiur  :  <  Dciiiipicad  niiiiiiuiuii 
faiiiulum  suuin  cl  in  dclociis  liccl  |  liiiiinis  cnislilu- 
liim,  cl  digiiaiione  ejus  iiidignum,  tamcn  illi;  pio  sua 
circa  nos  bonitate  mandare  dignalus  csl :  dic  illi  , 
iiiqiiil  ,  Eccurus  sit ,  quia  pax  vciitura  cst :  scd  quod 
iutcrim  morula  cst,  siipcrsuiil  adliuc  alii|ui  qui  pro. 
ucnlur.  I  Si  hxcscripsit  Cyprianusmcnsc  aprili  aiiiii 
250,  curadlnic  annum  in  secessu  laiiiil  oh  pcrsccu- 
liimcm? cur  in Epistola  xxxm,  quam  aiino  ^.'iO  cxcunle 
scriplam  essc  conslat,  Aurelium  ail  auspicatum  esse 
<  paccm  dum  dcdicat  leciionein?  >  3°  r.pistola  viii 
iiiscripla  esl  fircsbyteris  el  diacoiiibus,  cainque  S.  Au- 
gustiiius  (lib.  IV  de  Dapt.,  c.  2),  ad  clerum  scriptam 
fuisse  testatur.  Eam  tamen  Peaisonius  rcspoiulcro 
putat  hisCypriani  verbis  :  <  Nec  iinivcrsa;  fratcrniliiti 
ad  dcprccandam  Dei  miscricordiam  allocutio  ct  pcr- 
suasio  nostra  dcfuit. »  Dciiide  vero  epislola  t  uttiver- 
sm  [rutentitati  i  scripta  fuit  anle  tormenia,  ut  patet 
cx  Epist.  XV ;  at  jam  lorineiita  inllicta  confessori- 
bus  fuisse  tcstaiiir  Cyprianus  in  cidcm  Epist.  viii. 
Idein  dicendum  de  Epislola  vii,  in  qua  Cyprianiis 
ccnrcssorcs  pluribus  liortniur  ut  confcssioiiis  gloiiam 
laudabili  viia  iiieanlur,  corumque  vilia  iion  pauca  rc-* 
prclicndii  in  his  quod  nonnulli  exlorresin  patriam  in- 
jussi  rediissent.  Indc  ansam  arripit  Pcarsonius  ut 
probet  Cyprianiim  de  hac  Epiblola  vii  loiiui  ciim 
objiirgationcm  cxlorribus  non  defuissc  dicit.  At  si 
haiic  cpistolam  commemoiassct  Cypriamis  in  littciis 
ad  Cleruin  Romanum,  non  illam  ex  uno  aut  altcro 
vcrho,  quod  veluii  tiansiensdixil,  scd  ex  toiius  cpis- 
lolx  consilio  et  proposito  dcsigiiassct.  Ex  liac  autcin 
F*earsonii  oi>inionc  siimma  ordinis  pcrturbatio  in- 
duciacst  in  Epislolas  Cypriaiii.  In  Episiida  vii  edi- 
tioiiis  Oxoniensis,  qua"  est  xxxvi  apud  Pamclium, 
inctiiil  Cyprianus  nc,  si  rcdcat,  <  auciorsilriimpcndic 
pacis;  i  in  Episiola  aulcm  xi  edit.  Oxon.,  qu.c  est 
VIII  P.iin.,  tormcniaconfcssorihui  rccciis  iiillicia  mc- 
inorari  cxislimat  Pearsonius.  In  Epi^Iolis  xiii  ct  xiv 
Oxon.,  qiisc  sunt  vii  et  vi  Pam.,  inarlyrcs  jnm  c  car- 
ccrc  soluios  csse  pcrspicitur.  .\l  iii  Episi.  xv  0.von., 
XI  Pani.,  adhuc  inclusi  carccrc  tciiciiiiir. 

X. —  ORDO  F,PIST0L\RI;M  CYPRIAM  ANTC  DIXIMAM  QCIN- 
TAM  AD  ROMANOS  SCRIPTAM  ;  AC  PlllMO  DE  QUI.NTA  ET 
NOSA. —  REFEREXDA  AD  ALIUD  TEMPfS  TRICESIMA  SEI- 
TIJfA. 

Eliminatisillis  cpislolis  ex  loco  non  suo,  jam  solii- 
tior  crit  et  explicalior  ca;lerarum  ordo  ,  tmn  illarum 
qua>  liomam  missa;  fucrunt,  tum  quas  poslca  Cypria- 
iius  ingravesccnlc  lapsorum  lumullu  ,  tum  quas,  spe 
pacis  divino  monitu  ostensa,  scripsit  hoc  anno  230 
excunle.  Priina  omnium  in  sccessu  scriplarum  cxi- 
siimatur  ca  qiix  apml  raiiicliiiiii  c;  iii  cdilioiic  Oxo- 
nicnsi  quinlum  lucuiu  sortitur.  Uesiioadct  cniiii  irs 


CYPP.iANI.  100 

veibis  Epistola:  xv  :  <  Ncc  clero  consilium  dcfiiil.  > 
Paiiperum  curam  clcro  commcndal,  ;ic  pelit  <  iiihil 
illis  desii,  cuni  summa  oiiinis  qu;c  rcdacta  cst,  illic 
sii  apiid  clcricos  dislribiila  proptcrcjusmodi  casiis, 
iit  habcrcni  pliires  midc  ad  nccessiialcs  ct  pressii- 
ras  singiiliiriim  opcrari  pussint.  i  Ilortalur  ctiain, 
ct  inviiliiC  d  cliiiand;c  eausa,  <  non  gWnicratim  ncc 
pcr  iiiiilliliidiiicm  siniul  jmiciam  coiifcssorcs  i  vi- 
saiiiur,  ac  <  presbyleri  ipioqiie  qui  illic  apud  coiifcs- 
sorcs  ofTerunt ,  singuli  cum  singiilis  diacoiiis  pcr 
vices  allerncnt.  »  Ei|uidcm  facile  dcdcrim  cx  eiiisio- 
lis  qiias  Romam  Cyprianus  misit  pmg;indi  sui  causa  , 
nuUam  hodic;  cxiare  qna;  huic  quiiiia'  pra;poiiciida 
sit.  Scd,  quod  Pcarsonius  ct  Felliis  prxtendunt  pii- 
inam  omnium  ac  siatim  alquc  seccssit  Cypriar.iis, 
scriplaiii  fuissc,  id  inihi  pcrsuadcrc  noii  |',05sum. 
Nam,  ciim  (^yiiiiamis,  ut  jam  oliscrvavi, sigillatim  non 
desigiicl  trcdocim  illas  oinncs  liileras,  cumque  po- 
pwli  Carlli;igiiiensis  casus,  qiii  «  ad  prima  vcrba  ini- 
nantis  inimici  »  fidcm  cjiira\crat ,  iiiaxinuiiii  dolo- 
rcm  Cypriano  altiilissel ,  vix  diibiiim  cst  qnin  clcriiin 
suiim  in  laiila  rcrum  difficullatc  coiisiliis  suis  liriiia- 
vcrit,  ciqiic  aliquas  lilierns  anlc  har.c  quiiilain  scrip- 
scril;  aut  salicm  litlcris,  ipias  hujiis  inulcsfuc  ac- 
ccpto  lumlio  primiim  scripsit,  aliqiia  laiiti  dol  iris  si- 
gnilicatio  incsse  dcbuit.  Quarc  non  crcdidcrini  banc 
cpistolam  omnium  prim;mi  fuissc  scriplam ;  sed  non 
dubium  qiiin  scripia  sit  cum  <  circa  clcri  incolumila- 
lem  oiiinia  iiitcgra  i  csscnt ,  cnin  aliqiia  adliuc  Im- 
maniias  confessoribns  cxliibcrelur ,  ac  proindc  ante- 
quam  pars  clci  i  Ecclesiam  occultis  inolilionibus  per- 
lurbiirct  aut  cdictis  Decii  pareret ,  imo  anle  tor- 
nicnla  coiifcssoribus  mense  aprili  inllicla,  aiile  tor- 
ridioris  carceris  lencbras  qu:i;  iii  Episiola  Lnoiani 
ad  Celeriiium  mcmorantur,  Scripla;  etiaiii  smit  anie 
eiimdcm  mciisem  trcs  alia;  liilcrx,  <  iii  qnibus  ncc 
confessoiibiis  exhorlalio  ,  iicc  cxtorribus  quando 
oportuit  objurgaiio,  ncc  universa;  Iraicrnitali  ad 
deprecaiidam  Dci  niiscicordiam  alloculio  et  pcr- 
suasio  dcfiiil.  >  Indioat  Cypiianus  scripias  fiiisse  antc 
toriiieiit;!,  scd  casad  iios  iion  pcrveiiissc  ostcndiiiius. 

Tormcnia  coiifessoribus  inflicia  csse  .nicnse  aprili 
obscrvant  cruditi  viri.  Mappalicus  iii  (|ua;stioiie  mar- 
tyr  occiibuit  die  aprilis  17,  nt  mariyrologia  leslan- 
tur,  cuin  pridic  accrrimos  cruci;ilus  pertulisbSei,  in- 
lcrquos  diccbai  proconsiili :  <  Videbiscrasagoiicm.  j 
Scripsil  iiai|ue  Cyjirianus  lioc  iuense,  ut  vcrisimilc 
cst,  cxciiiile  Episiolam  ix  ad  iiiariyres  et  confcsso- 
rcs,  iii  qua  coriiiii  laudcs  plcna  maiiii  cxt.illil,  cosquo 
horlatur  iit  <  islum  bcalissimnni  niartyrcin  ct  alios 
participes  cjusdem  congrcssionis,  et  comites  in  fide 
slabiles,  in  dolore  paticiilcs,  in  quxslionc  viclorcs  > 
scclcnlur.  Nnn  diibiiim  qiiiii  Ikcc  ipsa  sil  Epislola 
quain  scripsisse  scaitCyprianuj  in  Kpist.  xv,  <  post- 
qiiam  toimeiila  vcncniiit.  > 

Non  mullo  post,  id  esl  nicnse  niaio,  Pearsonius 
ctTillemoiiiiiis  posl  naronium  ct  Loinhcrtum  scri- 
ptam  cxistiniant  Epis:ol;iin  xxxvii ,  in  qua  Cypria- 
luis  prcsbyleris  et  Uiucoiiis  paiiperum  curam  coin« 


101 


MTA  SANCTIjtJYPHIANI. 


incndal,  et  ciiam  nti|iie  eliam  lioilatur  «  ut  corpnri- 
liiis  eliamomiiiuiii  (|iii,  clsi  lorli  noii  siint  in  caiccrc, 
laiiicn  glorioso  cxilii  niortis  cxccdunt,  iinperlialiir  ct 
vigil:iiitia  ci  cura  propiMisior,  et  dies  coriiin  qniljiis 
cxcciluiil  »  aiinolciilur,  €  ut  comiiicmoralioiics  co- 
niin  iiiler  memorias  inarlynim  ccloljrare  »  posscl. 
Diligenter  obscrvanda  suuKiiia;  sci|uuntur:  c  Qiiam- 
quam  Terlullus,  inqiiit,  flJolissiinus  ct  devolissi- 
miis  fraler  noster,  proc;cierasolliciiudine  el  ciira  sua 
qiiam  fralrilius  in  oiniii  obscqiiio  opcrnlionis  inipor- 
lit,  qui  ncc  illic  circa  corporiim  curam  decst ,  scrip- 
sciit  ct  scribal  acsigniflcct  milii  dies  qiiibiis  in  car- 
ccre  beaii  fralrcs  noslri  ad  iniinoitaliiaicm  glorios^e 
morlis  exitii  transcunt,  ct  cclcbianiur  liic  a  iiDliij 
olilationes  cl  sacrilicia  ob  coiiimemoralioncs  cnruiii, 
(|ii:c  cito  vdliisciim  Domiiio  prolcgcnle  cclehrahiiiiiis.  i 
Ki|uidem,  ei.si  lot  hoiniiiiiin  eriidiloruin  aiicloiit:ile 
pliiriiniiiii  movcor,  iion  lameii  viden  ciir  mcnse  niaio, 
id  cst  iii  m:iximo  pcrsecuiionis  iiicendio,  h:i'C  Cy- 
piiamim  scripsisse  vcliiil,  cum  ipse  ciio  commeinora- 
liiMies  niartynim  cnmclero  suo  celebratiirum  sn  niiii- 
liel.  Jam  crgo  refrigcsccns  perscculiospem  illimaiiiii 
rcdiius  affcrebal;  ct  qua:  caus;c  Tillemontium  move- 
runt  ut  EpisioLis  vi ,  vii,  viii,  xxxi  rejicerct  in 
(iiicm  anni  2o0,  cicdein  inovcre  dehiicrunt  iit  de  tri- 
gcsima  sepiiina  idcm  judiciiimferrei.  Pr:cterea  ineiise 
maio  niariyrcs  liorrcndis  cruciatibus  torqiicbantur ; 
.sed,  cum  Epislola  xxxviii  scribcreiur,  non  jain  pcr 
viiliiera  mailyrii  coronain  acqnirebant,  seil,  si  qui  ia 
coeliim  evolareiii,  id  moricnilo  in  carcurc  sine  lor- 
mentis  asscquebantiir.  At  mense  maio  non  morien- 
liuin  in  carcere  sine  lorinenlis,  sed  viiain  inler  cru- 
ciatus  profiindciitium  annotaiidi  dics  fiiissciil  et 
f.ypriano  nunliandi.  Molio  ergo  vcrisiiiiiliiis  est 
cliicubralam  fuissc  lianc  Epistobim  xxxvi  cum 
persecutio  in  dies  deniiiigarettir,  necdum  lamen  con  • 
lessores  e  carcere  soluli  csseiit. 

XI.— QUINQUE  S.  CYPniAM  LITTEnj!  DF.  LAPSIS.— FACINUS 
PnESBVTEHOr.LM  QUI  COMJHINIOXEM  LAPSIS  DEDEnANT  , 
NON  DISSIMULAVIT. — NON  SUSPENSIONEM  SED  EXCOMMU- 
NICATIO.NEM   ILLIS  MINATCR. 

PlurimuiTi  solatii  pcrcipiebal  Cyprianus  ex  marly- 
rum  triiiiiipliis  ;  sed  b:inc  hctiliam  contaiiiiiiavtruiil 
iicfirix  noniiullorum  prcsbyicrorum  inoliiioiics  qui, 
cum  ei  ab  inilio  episcopalusseinper  ohsiilisseiit,  ahs- 
ciili  gravissimas  molestias  exhibiierunl.  Act.Ts  abillis 
liagwdi:o  materiam  dedit  aiiliqua  et  laudabilis  con- 
suoliido,  qnainad  peinicicni  niultorum  conveiterc  co- 
naii  siiiit.  Mos  erat  iii  Ecclesia  ut  lapsis  qiii  libcl- 
los  a  inartyribus  iinpetrasseiit,  aliquid  de  pociiis 
caiionicis  episcoporiim  jiidicio  remitteretur.  Exagitat 
boc  insliliiliiiii  Tcrtiillianiis  sub  (iiiem  libri  de  Piidi- 
citid ,  qnod  oliin  c.illioliciis  iii  lihro  ad  Marlyres  lau- 
daveral.  Ejusinodi  aulem  lihellos  non  quilibet  con- 
fcssores  dahanl,  sed  ii  qiii  rapite  damnati  crant,  aiit 
sallfiii  aliipios  criicialiis  pci  pessi  fucraiit.  Iliiic  Cele- 
rinus  iii   Ep.   utl  Luciuiium   i'o;/al  <  ut  quicuiiiquc 


102 

prior  »  cx  co:ifes50ribus «  coronalus  fiicrit,  Nunicriie 
ctCanilid:npnccaium  rcmillanl.  »  Qiin.mohiciii,  ciiiu 
Dctii  porseciiiionis  iiiitia  cruciatibus  carcrcni,  iiulli 
dabaiitur  lihelli,  iicmo  ex  lapsis  siiblerfugicnd:!;  poe- 
nileiitiso  ansain  liabebat,  frigciwnt  cupidi  novaruni 
rerum  presbyteri  :at,  poslquam  lormcntamenseaprili 
inflicta  suni,  el  nonnulli  ex  confcssorihus  martyrio 
coronaii,  tum  libclll  prodierc,  sed  tamen  debito  lio- 
nore  ct  cpiscopi  digniiali  et  lcgibus  ecclesiastitis 
servato.  Naiii  mariyresad  Cyprianum  liiteras  direxe- 
runt,  el  petierunt  <  luncdesideria  stiaexamiiiari,  ct 
pacein  dari  qiiando  ip.sa  ante  maler  Ecclcsia  pacein 
de  misericordia  Domiiii  piiorsuinpscrit,  j  et  Cypria- 
iiimi  <  diviiia  proiectio  >  rcduccm  <  ad  ecclesiam  suam 
fcceril  (Episl.  x).  Prseterca  paucis  dabantur  libclli,  ut 
pcrspicitiir  cx  Ep.  xxiii,  Mappaliciis  mariyr  inalri 
laiituni,  qu.-c  lapsa  fiieral,  donicstica  pletale  com- 
motiis  dederat;  niilli  |irorsiis  Salurninus  post  lor- 
inenla  adhuc  in  carcere  eo;;sliliitns  ;  scd  patilo  post 
servari  modtis  ac  delecius  desiil  :  <  Nain  Liiciaiitis  ct 
ipse  unus  de  confessoribiis  flde  qiiidcm  calidiis  ct 
virliitc  nihusliis  :  >  iit  iiit  ihidein  Cyprianus,  <  scd 
ininiis  Dominica  lectioiie  fundaius  qiiaidam  conalus 
est,  iinperili jampridcm  se  vulgi auclorem  consiiluins, 
iit  iiianii  tjiis  scripti  lihulli  grcgaiim  mullis  noiiiino 
Paiili  dareiitur.  »  Atquc  baic  facicbat  <  non  tanltim 
Paiilo  adbuc  in  carce.e  posito,  sed  ct  post  ejiis  exces- 
siiin,  diceiis  lioc  sibi  ab  illo  mandatum.  Aureli  quo- 
qiie,  adolesceniis  tormeiita  perpessi,  noiiiiiie  lihclli 
niulti  daii  suiil  ejiisdem  Liiciaiii  manu  scripti,  qiiod 
liileras  ille  nonnossel.  »  Vidoiuridem  Luciaiius  aii- 
ctor  fiiisse  libelloriim  quos  iii  liauc  senteniiain  scrip- 
tos  fuisse  aiidicrat  Cypriamis  (Ep.  xi).  <  Coinniuiiicct 
ille  eum  suis.  »  Noniiullos  alios  noial  Cypriauus  «  qui 
personas  accipientes  in  bencficiis  >  mariyrum  aiit 
gratiflcabaniur,  <  aut  illicitx  ncgotiationis  nundinas  i 
aucupabaniiir. 

Non  iguorabat  Gyprianiis  quinque  presbyteros  <  fo- 
meiita  qiiibusdam  coiife.ssoribus  el  liortamenta  »  tri- 
bucre,  <  iie  concordarciit  cuin  cpiscopo,  ne  ecclcsia- 
sticam  disciprniam  cum  (idc  elquieie  jiixla  praeccpta 
doiiiiuica  coniiiieienl  (Ep.  xL).>Sed  tamen,  cuin  toia 
rcs  ad  ipsius  redilum  iiitcgra  servaictiir,  ncque  iii 
baclihellorum  licentia,  lapsisquidqti:iinante  Ecclcsio; 
pactm  et  episcopi  judicium  proiiiiiiereiiir,  dissiiini- 
labat  cl  p:itieiiliam  lentbal,  qiiasi  vcrcciindum  silcn- 
lium  (irolicerct  ad  qiiieicm  (Ep.  x).  Sed  qiiiuque 
prcsbyleri  nec  Evaiigelii,  nec  loci  sui  meniores,  iiec 
futurum  Domiiii  judicium,  nec  pra^pusituni  sibi  epis- 
copum  cogitantcs,  noviim  ct  suh  anteccssorihtis  Cy- 
priani  inaiiditum  facinus  ediderunl.  Lajisis  pac(.'iii  ct 
Eucharisliam  dcdcrant  <  ante  actaiii  poeiiileiiilain, 
aiiie  exomologcsin  gravissiini  alque  cxtrcini  delicti 
faclam,  aiitc  inaiiiiiii  ab  episcopo  et  clero  in  poeni- 
lcniiam  iiiiposilam.  »  Tuin  vcroCyprianus  iiittllexit 
dissimulandum  iiuii  cssc  iii  rc  taiiii  moiiiciiti,  iie  ad 
pciiciiluin  plehis  p;u'i;tr  ei  siiiiiii  lncituiniias  iiimia 
proccdtrci.  Qiiare,  lU  iinili  progrtssus  siiiiprinitrct, 
tres  ciiistulas  dc  codem  olco  ci  cpcra  scripsit,  animj 


103  VITA  SANCTI 

Ci  (lolDiis  plenas :  unam  aJ  maiiyres  cl  coiilcssores, 
aliam  ail  prcsbyleros  cl  diacoiios,  icriiam  aJ  plclicm. 
Hae  lilleraj  siml  apiid  Pamelium  iiiidociiiia,  dccima 
ei  diiodeciiiia  :  iii  uiia(|iiaque  diix  ali;c  commemo- 
raniiir. 

.Marlyics  adnioncl  <  ul  a  quihiis  l;im  devolc  cl  (■'T- 
liiciser»aUir  lides  Domiiii,  ab  iisdeiii  lex  quoiiuc  el 
discipliiia  Doiniiii  reserveliir.  »  .Mii  ari  se  deiiioiislral 
quiid  iion.ulolim  fierisolebai,  a  piesbyieris  ct  dia- 
coiiis  reganlur  cl  credianlur,  scd  poiiiisa  (|uii)usdam 
liresbylcris  jura  oimiia  pirvcrieiilibus  pi.i;  eorum 
voiiiiilates  intcrpelieiiliir.  Iloriatur  ergo  utipsi  pres- 
bytcros  dnccanl  qiia;  cx  presbyleris  cos  aiidire  opor- 
tueral  :  prsseribit  ut,  iii  daiidis  libellis  aiiicccssoniiii 
suoriini  vestigia  seiiueiitcs,  solliciie  et  caiiic  peleii- 
tiiiin  desidcria  poiidercHt,  iuspicianl  ct  acimn  cl 
opcra  et  merita  singulorum,  ipsoruni  quoque delicti- 
rum  geiiera  ct  qualilales  cogilenl ;  deniqiic  (pios  ipsi 
vident,  quos  noriiiil,  quorum  pamiteiiiiam  saiisfacliimi 
proxiinam  coiispiciunt,  designciit  numiiiaiim  libcllo, 
ct  sic  ad  episcopuin  fidei  ac  diseiplinx  coiigriienies 
litteras   dirigaut. 

In  Epislola  m/ c/prum  adbiic  vclicmcntius  indigna- 
lur  in  presbyteros  qui  sanclum  Domiiii  corpiisprola- 
iiare  ausi  fuerani.  Declarat,  «  si  ulira  iu  iisdciii  per- 
severaverint,  >  usurum  se  ea  admoniiioiie  >  qua  il- 
liim  iiti  Dominus  jubcbat,  <  nt  interim  iiniliilieuiitiir 
tilTerre.  Nani,  prxiernocturnasvisioiies,  perdies  quo- 
qtie  >  implebatiir «  Spiiiui  saiicto  pucroruin  iiiiiocens 
lelas,  qux  in  exslasi  videbat  oculis  ct  aiidlebalct  lo- 
qiicbatur  ea  quibiis  >  Cypiianiim  <  Dominus  iiinncrc 
et  insiituere  >  digiiabatur.  Iii  Epistola  ad  plebem  dc- 
claiat  nosse  se  plebis  suxquiclcm  parilereitimoreiii; 
iiec  dubitat  quin  lapsi  in  saiisfaciioiie  Dei  cl  depre- 
calione  vigilarcni,  nisi  illos  (piidani  de  prcsbytcris 
gralificaiites  decepisseiil.  Iloriatur  ut  ipsi  siiigulos 
regaiit,  ei  conbilio  ac  moderatione  sua  secundiim 
divina  praecepla  lapsoium  auiraos  tcmperent.  To- 
lain  rem  in  rcdilum  suum  iuiegram  servari  jubet, 
<  iit,  cum  ad  vos  pcr  Dci  mi.sericordiaiii,  inqiiii, 
vencriinus,  coiivocati  coepiscopi  plures  sccimdum 
Doinini  disciplinam  et  conressorum  prvsenii;mi  el 
vcstram  quoipie  senlcniiam,  beaiorum  marlyrum  lii- 
lcras  et  dcsideria  examinare  possimus.  > 

Ex  liis  EpistoKc  flrf  cleium,  <  diii  patientiaiii  mcam 
tenui,  »  perspici  potest  ires  illas  episiolas  ante  ju- 
nium  inensem  scriptas  noii  fuissc.  Sed  minus  belle 
Tillemoiiiius  existimat  Cypri;imim  non  soliim  libel- 
loriim  licenliam,   scd  etiam  Eucliarisli;c  prolanaUc 
faciniis  diii  paticnier  lulissc.  Fucum  fecerunt  doclis- 
simo  viro  lia:c  Cypriani  verba  iii  Episl.  lv  (pag.  83):  > 
«  Unum  illuJ  iii  quo  non  mea  ncc  liomimim  sed  Dei 
causa  cst,  dc  coium  facinore  noii  piito  cssereiicen-  * 
duin   quod  a   iirimo  sialim   persecuiionis  die,  cum 
reccniia  dclinquentium  faciiiora  ferverenl,  et  sacri-  ' 
fieiis  nefandis  noii  tanlum  diaboli  altaria,  sed   adliuc 
inanus  ipsx  lapsorum  aique  ora  lumarent,  commuiii- 
carcciim  lapsis  et  poeiiitentix  ai;cndx  imercedere  nou 
^eslilerunl.  Ex  liis  concludit  Tillemoiiiius  ab  ipso  illo 


CYPRIAM.  m 

d.o  qiii)  cnipil  perseoulio,  i.on   defuisse   qiii   lapsis 
Eiicbarisiiaiii  darent. 

Nimium  restricte  Cypriamim  dociissimiis  scriplor 
intci-prelaliir.  Illiiis  vcrba  nihil  aliud  sonaiil  nisi  prcs- 
bylcros  ciim  lapsis  adhuc  rccenli  corum  scclerc 
comn.uiiicassc.  Ucvera,  si  considcretur  loiiipiis  illis 
Inmpoiihus  iii  pirniieiilia  s.diiiim  imponili,  dioerc  po- 
tnil  Cypri;iiius  siiic  ahsunia  exaggeraiione  pieshylc- 
ros  ciim  lapsis  i  a  piimo  slaiim  iierseciilionis  dic  » 
comiiiunicasse.  Pr:etcrc:i,  cuni  lapsi  noii  codeni  omiics 
lcinpore  deli(iueriiii,  fCil  alii  ciiiiis,  alii  sciiiis  ,  lierl 
poliiil  ut  niulli  psrpaucis  dicbiis  posl  ad:iii3Siiiii  scc- 
liis  tommuninncm  ab  iiiiprobis  presbyieris  :icciperciit. 
Sic  iiiierprclandi  Cypri:\iii  iieccsbitalcm  affort  lota 
rcruiii  goslarum  scrics  cl  junclnia.  Nam  prcsbyici' 
ansani  lurhandi  raimere  cx  libcllis  niailyrum,  qiil 
post  toriiiciilad^iricocperuiil;  elCyprianus  iii  lip.  xv, 
ul  m:iriyniii)  libcllos  post  iullicta  tdrmciila,  ita  eiiam 
post  ipsos  libeilos  audaciim  corimi  coiiimcmorat 
<  (pii  ciim  lapsis  coinmuiiicare  j;uii  ccjepcraiii.  »  Uiide 
eliam  p.aict  recciis  omniiio  fuissc  facinus  preshyieio- 
ruiii.  Idem  icslalur  in  Epist.  xii,  ad  plebem  :  <  Au- 
dio  tamcii,  inqiiii,  quosdam  de  preshylcris...  jain 
ciim  lapsis  commiinieare  cccpisse.  >  Sod,  qiiod  rcm 
caiisamque  maxinie  continct,  declaral  Cypriamis  iii 
Episiola  ad  clcrum  presbyteroriim  facinus  cx  co  gc- 
ncre  cssc  quod  ferri  et  dissimidari  iion  possit  :  de- 
inonstral  sediu  patieniiam  lcniiisse;  sed,  cuiii  quidam 
plebis  iraiiquillitatem  turbare  couciilur  ac  loliim  sibi 
viiidiceiit,  tacere  ullra  iion  ('poricre  ;  dissimulasse  so 
sempcr  ct  pcitii!issc  contiimclias  epibcopalus ,  sed 
liiinc  dissiiiiulaiidi  lociim  iioii  csse  «  qiiando  dooipi- 
lur  fraleriiitas  a  quibusdam  qiii,  duin  sinc  ralioiio 
restituendaj  saluiis  plausihiles  csse  ciipiuiit,  inagis 
lapsis  obsunl.  > 

Tillemontiiis  merito  Lonibcrtum  refellit,  qiii  luec 
vcrba  cjusdcm  Epistolas  ad  clerum,  i  ut  iiitcrim  pro- 
bibeaniur  offerre,  »  sic  iiiterpretaiur  ipiasi  velel  iii- 
terim  Cyprianus  ne  preshyteri  offcrant  nomina  lapso- 
rum.  Conlendit  Tillemoniius  suspciidi  lios  preibyie- 
ros,  aut  saliem  suspensioiiis  minas  illis  intcnlarl, 
ncc  eos  lamen  dcpoiii.  Addii  idem  visum  fni^sse  Ba- 
ronio,  et  antc  eum  Pamelio,  cujiis  observatio  iii  cdi- 
tioncs  Priorii  ct  Fclli  Iraiislala.  Scd,  quod  pacc  lot 
bomimim  doclissimorum  dixcriin,  Cypriaiius  his 
verbis,  <  utintcrim  prohibcantur  offerre,  »  nonsus- 
pensioiiem  sed  excommunicatioiiem  designat,  neqiio 
liaiic  poeiiam  in  priesens  lenipus  infligil,  scd  iaiilii;ii 
niinatur.  Addit  aulein :  <  Acluri  cl  apud  iiosct  apiid 
coufessores  ipaos  ei  apud  plcbcm  universaiii  causam 
suam  cum  Domino  permillenlc  iii  siniim  malris  Ec- 
clcsiic  recolligi  copperimus ;  li;cc,  iiiquam,  addit, 
quia  liiiic  dclihcralus  eial,  iioii  ulriim  esscnt  depo- 
iieiidi  necne  lii  presbyteri,  iit  placol  Tillcmoiilio, 
sed  utrum  cis  cssct  reddenda  necne  commimio,  ct 
i  qua  conditione,  qua  poeiiilcniia;  lcgc  redde;id;i.  Cy- 
priaiium  aliler  intcrpretari  non  possum  ciim  lego 
Epislolam  xxviii,  iii  qua  gratnlatnr  prcsbyleris  suis 
cl  diaconis,  quod   cum  Gaio  Diddciisi  cjusqm;  dia- 


m  VITA  SANCTI 

cono,  qui  comniiinioiiem  lapsis  dcderant,  communi- 
care  noluisscnt.  Renovat  in  eadem  cpislola  decrclum 
suum,ut  a  conmiunione  sua  arceatiir  quioiunque  au- 
sus  fucril  communicare  cura  lapsis.  Sic  cliam  in 
Epist.  Lii  (png.  07),  scvcritalcm  a  sc  aliquando  in 
lapsns  adliibiiam  exponeiis,  decrcvisse  se  narrat  ut, 
«  si  quis  anlc  consilium  nostrum,  »  inquit,  «  ci  ante 
scnlenliam  de  omnium  consilio  staluiam,  lapsis  tc- 
mere  communicare  voluisset,  ipse  a  comniunione  ab- 
stinerctur.  i  Porro  abstinerc  a  communionc  non 
idem  csl  ac  suspendere,  prKsertiin  apiid  Cyprianum, 
qui  hac  voce  cxcommunicalionem  dcsignat,  velut 
cum  aii  abstcntum  a  se  csse  Felicissimum  in  Epist. 
XLviu;  Jovinum  et  Maximum  ob  ncfanda  sacrilicia 
in  concilio  abslentos,  Ep.  lv;  Novatianum  per  totum 
orbcm  a  sacerdotibus  Dci  abstentum,  Epist.  lxvii. 
His  ergo  verbis,  <  ul  interim  prohibeantur  offerrc,  • 
non  soliim  sacerdolalis,  scd  ctiam  laica  oblaiio  et 
communio  auferonda  denuniiitur.  Illud  etiam  cx  his 
quac  dixinms  perspicitur  hanc  poenam  non  slatim  a 
Cypriano  irrogatam  fuisse,  sed  minas  tantummodo  , 
ut  difficilliniis  tcmporibus  ac  siiinma  prudcnlia  egeii- 
tibus,  inlenlalas  fuisse.  Aiqiie  idctiam  confiriiiat  cuui 
cximia  Cypriani  in  lacendis  prcsljyterorum  nomini- 
l)us  lenilas,  lum  ab  eo  apposiia  condllio,  i  si  ullra 
in  iisdem  perseveraverint.  » 

His  litleris  non  respondit  clerus ;  sed  paulo  post 
Cyprianus  ad  cuslodiam  grcgis  sempcr  aitentus,  cum 
videret  sibi  facultalem  redeundi  nondum  essc,  ct 
jamscstalem  coepisse,  quod  tempus  innrmitatibus 
assiduis  et  gravibus  iiifesialur,  et  lapsis  et  audion- 
tibus  providondum  cxislimavit.  Scripsit  itaque  Epi- 
stolam  xiii  ad  clcrum ,  in  qua  cdicit,  ut  lapsis 
lihellos  niartyrum  habentibus,  si  periculose  segro- 
taverint,  apud  presbytcrum  quemcumque  praesentem, 
vcl  si  presbyler  rcpertus  non  fueril ,  et  urgcre 
cxitus  coeperit ,  apud  diaconum  quoque  exomologe- 
sin  deliciisui  facere  liceat,  raodo  lamen  martyrum 
praerogativa  apud  Deum  adjuvari  possinl.  Coeleris , 
qui  non  acceperant  libellos ,  sed  mites  et  humiles 
poDnitentiam  agebant,  futurum  promittit  ut  illis  quo- 
que  divino  remedio  consulaiur.  Similiier  'prsescribit 
ut  audientibiis  divinam  graiiam  imploraniibus  mi- 
sericordia  Domini  non  dcnegolur.  Simili  docreto 
lapsis  consiiluit  in  bac  pcisecutione  Dionysius  Alc- 
p  xandrinus.  Ipse  enim  teslatur  in  Epislola  ad  Fabium 
Anlloclicnum  se  pra;cepisse  <  ut  morituris,  si  pele- 
rent,  ct  maxime  si  antca  supplicitcr  postulassent , 
venia  indulgerctur ,  quo  bon»  spei  pleni  ex  hac  vita 
migrarcnt  »  (Euscb.  lib.  vi^cap.ii).  Discrimen  ponit 
Dionysius  inter  eos  qui  poenilentiam  urgente  peri- 
culo  petobant ,  ct  eos  qui  anle  morbum  petieranl. 
Quamvis  aiitem  in  hoc  delectu  habendo  non  tam 
videalur  accuralus  csse  quam  Cyprianus,  qui  no- 
minaiim  requirit  ut  qiii  libelios  a  niarlyribus  acce- 
pcraiit,  ooruin  auxiiio  cl  procrogaliva  apud  Dominum 
adjiivaripossint,  camdcm  laincn  utriusque  senten- 
liam  esse  credidorim ;  noc  dubito  quin  Dionysius 
pacem  non  concessisset,  si  qui  p(cnitenliam  audac- 

s.  cvpRiANi.  ly. 


CYPRI.XNI.  m 

tcr  detreclassent,  id  quod  in  Africa  commissum  a 
pluribus  vidcmus. 

Ciim  respondisset  clcrus  buic  epislolsc  (qucstus 
ciiim  fuorai  Cyprianus  quod  tot  suis  liltoris  nihil 
rcsponderot),  ac  simul  oonsuluisset  de  qiiibusdam 
immoderaiis  ei  communicalionem  accipicndani  fes- 
tinantcr  urgontibus,  scribitCyprianus  Episiolani  xiv, 
in  qua  confirniat  quod  proximis  litieris  statucrat  de 
lapsis  pfcriculose  xgiotantibus;  veheracntcr  autera 
rcfellit  et  casiigat  iiiiporlunos  iilos  pacis  clflagiia- 
tores  li  Qui ,  si  iiiinium  propcrant,  inquit,  habent 
in  sua  poteslale  quod  poslulant,  tempore  ipso  sibi 
plusquara  poslulant  largienle.  Acies  adhucgerilur  et 
agon  quotidie  cclcbratur.  Si  commissi  vere  et  fir- 
niiter  poenilot  et  fidoi  calor  praevalct,  qui  diflerri 
non  potcst,  potest  coronari.  i  Videlur  hac  oraiionc 
Cyprianus  lapsis  concedere  ut  seipsos  olTerant  judl- 
cibus;  neque  eniin ,  si  eos  voluisset  exspectare,  dum 
dies  illis  diceretur,  in  eorum  polestale  esse  qiiod 
postulant,  dixisset.  Erat  sane  vetilnm  ne  quis  se 
ultro  oirerrct ,  idque  dcclaravit  Cyprianus  coram  Pa- 
terno  proconsule  ;  sed  ejusniodi  logcs  variis  circum- 
stantiis  inlerdum  cedunt.  Miilios  eiiira  videnius, 
velut  apud  Justinum  in  minore  Apologia,  cl  apud 
Eusebium  lib.  viii,  ullro  judicem  adortos  esse ,  et  ad 
confessionem  invocaios  venisse :  in  quibus  si  non 
vituperatur  liaic  libertas,  mulio  minus  in  lapsisscm- 
per  viluperanda  ,  quos  par  erat  illatura  nomini  Chri- 
stiano  dedecus  repararc ,  ac  Chrislum  ibi  contiicri 
ubi  tiirpiter  negaverant.  Laudes  Ecclesix  Romana! 
plena  manu  Cyprianus  in  coelum  tollil,  Ep.  lvii  , 
quod  prodeunte  ad  conlitcndura  Cornelio,  accurrorit 
proporanier  et  venerit  quisquis  audivit,  nec  singuli 
milites,  sed  tota  simul  castra  ad  pugnam  prodierint, 
omnisque  Ecclesia  Roraana  confessa  sit ,  ac  lapsi 
plurimi  gloriosa  confessione  restituti. 

XII.  —  DE   EPISTOLA   XV  S.  CVPRIANI  ET  PLURIBLS   ALIIS 
PAULO  POST  NOVO  TCmiLTD  EXORTO  SCRIPTIS. 

Tol  rebus  ad  Ecclesiaj  pacificationem  forliter  pru- 
denterque  gestis,  scripsit  Cyprianus  Episl.  xv  ad 
Cleruin  Romaiium ,  purgandi  sui  causa ;  nec  aptius 
quidquam  essc  judicavit  ad  iniquas  suspicioncs  rc- 
pcllendas,  quara  ut  Romara  mitteret  qiiinqiie  de 
lapsis  litleras  cum  oclo  aliis  pariler  in  sccessu  scri- 
ptis,  cx  quibusduas  tanlum  siiperesse  obscrvavimus, 
nempe  quintam  ad  clerum  et  nonam  ad  confessores. 
Mirifice  aulem  olucet  Cypriani  charitas  ct  aniini  mo- 
deratio  in  ad  Romanos  Epistola  xv  :  nnlla  enim 
inest  animi  offensi  signiflcatio,  nuUae  qucrela;;  sed 
cur  secesserit,  quidegeritinsecessu,breviterexponii; 
et  pro  summo  suo  unitatis  sludio  declarat  sc  in  ii"! 
quae  lapsis  pcenitenlibus  concessit,  standum  pulassc 
et  cum  Romani  Cleri  sententia,  ne  actus  noster, 
inquit,  €  qui  adunatus  csse  el  consentire  circa  omnia 
debet,  >  in  aliquo  discreparet. 

Quinque  lilter.TC  quas  Cyprianus  inier  motus  a  la- 
psis  excitalos  scripserat ,  non  solum  Romanis  ,  scd 
eliam  ad  plurimos  episcopos  missse  fiierunt ;  jamqiic 

k 


^ffj  MTA  SANCTI 

illi  rcscripscraiU  Cypriano  «  sc  quoqiic  iii  eodom 
tonsilio  secnmlum  catlioiicam  lidem  slarc  ,  >  cimi 
Cypriaiius  Caldonio  cpiscopo  rcspoiidil.  Consulucrat 
eum  Caidonius  dc  iioiiimllis  <  qui,  posleaquam  sa- 
crilicaveruiil,  itcrato  leiili ,  exlorrcs  sunl  facii ;  i 
inler  quos  cral  mulier  iiomiiie  Doua,  (ju;e  cuin  Iracla 
essel  a  iiiarilo  ad  sacrlficandum  ,  vcl  polius  nou  ipsa 
sacrilicasscl ,  scd  qui  iii;imis  rcluciaiilis  lcneliaiil; 
qiiibus  ipsa  dicebal :  t  Non  feci ,  vos  fccisiis ,  >  ipsa 
cliam  facla  esl  cxlorris.  Ilis  pacem  peleiilibus, 
qnamvis  non  duljitarel  Caldniiius  quiii  prius  delic- 
lum  abluisscnl,  niliil  laiiicn  sialuerc  voluii  nisi  Cy- 
pii;uu  acccdcfCt  aucloriias.  Laudat  Cypriaims  iliius 
prudcntiam ,  ac  respondet  ejusmodi  bomines,  «  ciim 
ablucrint  oninc  deliclum,  et  maculam  pi  islinam ,  as- 
sisleiilc  sibi  Domino ,  potiorc  virlulc  dclcvcrint ,  ja- 
ccre  ullra  sub  dialiolo  ipiasi  proslralos  non  dcbero.  > 
Millil  Caldonio  «  librum  cum  cpislolis  nuniero  qniu- 
qoc.  »  llunclibrum  FcUus  inierprciatur  ipsuin  fa*;i- 
culum  quinque  lilierarum  ;  Rigalliiis  et  Baluiius 
intelliguul  libruui  de  LapiU;  sed  is  nondum  crat 
conipositus.  Epistola  Galdonii  ei  rcspoiisio  Cypriani 
decimum  iionum  cl  vigesimum  locum  lencnt  iii  or- 
diuc  Pamclii. 

Sanare  debuerant  exulccraias  mciilcs  liiteraj  Cy- 
priaiii,  in  quibus  justam  scverilaiem  lenitas  lempc- 
rabai;  sed  Lucianus,  incilanlibus  nefariis  prcsby- 
leris ,  novum  facinus  cdidil.  Scripsit  Cypriano 
omiiiuin  confcssorum  nomiiie  <  univcrsis  eos  paccra 
dedisse ,  et  banc  formam  per  Cypriamim  aliis  epi- 
scopis  innolcscerc  velle.  »  Quod  aulem  addcbat,  i  de 
(luibus  ralio  consiiteril  quid  posi  coaimissum  ege- 
rint,  »  id  ad  invidiam  Cypriano  conflandain  specta- 
bal,  ul  ipsc  obscrvai  Lpist.  xxiu.  Videtur  eliam 
liberior  quanlam  admonitio  coniineri  bis  verbis: 
I  Opianius  tecumsanciis  marlyribuspacem  babere.  » 
Kx  iiac  Luciaiii  Epislola  ,  qu;v!  c=l  xvii  apiid  P.iinc- 
lium,  orl;c  scditioncs,  cl  in  provincia  Cypriani  <  por 
aliquot  civilalcs'in  pra-posiios  impctus  pcr  multilu- 
dincm  facius,  el  paceni  confesiim  sibi  reprscseniari 
coogerunt ,  lerrilis  el  subaclis  pr;cpositis  »  infirmio- 
ribus.  bi  ipsa  ccclcsia  Carlbaginensi  quidam  liirbu- 
lenli  pcr  baiic  cpislolam  ,  veluli  qtiibusdam  facibus 
acccnsi,  plus  exarscrc  (Ep.  ixiii).  Scripsii  ca  de  rc 
Cypriaiius  ad  clcrum  siium  Epistolam  xvii ,  hi  qua 
doccl  slandum  esse  prioribns  lilleris  suis ;  et  quia 
dixerant  confessorcs,  «  de  quibus  ratio  apud  le  con- 
slilerit  quid  posl  cominissum  cgeriiit ,  » iiide  conclu- 
dil  voluisse  conressorcs  ut  lapsorum  causa)  cxamina- 
reiiiiir,  ac  pcriniqiie  ficcre  qui  tcmpus  ad  cam  rem 
cxspectaro  iiolobaul.  llevera  confessores ,  cisi  rem 
ulira  legcm  el  moilum  pcrducebaiil ,  quia  lainou  Cy- 
prianus  cxcommuiiicationem  niinatus  fuer.it  si  qiiis 
m  iiiconsuiio  lapsis  communionem  darel ,  non  ausi 
suiilpeieie  ut  anle  Ecclcsi;u  pacem,  ante  Cypriaiii 
judlcium  pax  darciiir.  liinc  Luciaiius  in  Epistula  ad 
Cr/criiiuni  pctit  ul  pliircs  Roui;in;i:  Ecclcsi;c  la|isi,  qiii 
ip^i  fiieranicummeiuiaii ,  il:i  pacom  liabcanl,  <  ciiin 
Doiumas  coepcril  ipsi  Lcclusiic  pacciu  daie,  cl  cxpo- 


GYrillANI.  m 

sila  causa  apud  cpiscopiini.  >  Misit  ctiam  Cypriamis 
ad  clerum  suum  Epislolam  C;ildonii ,  ci  qnam  ipsc 
Caldouio  rescripserat. 

Iii  bis  reruin  aiigusiiis  peropporlunc  supcrvcncriiiil 
liltera;  Cleri  Koniaiii,  luin  eliain  totilos^oriim,  iion 
illo;  quidcm  ad  Cyprianum  ( nonduiii  enim  accurale 
de  illius  rcbus  cognoverant ),  scd  i>riiii;i;  ad  cUrum 
CariluKjinensem,  altcra!  ad  Ctiilliagmenses  cvn[cssores. 
ScripUii  AicruiU  antcquam  Epistola  xv  Cypriani  lio- 
inam  fuissei  pcrlala.  Nculra  ad  nosiiervcnit,  scd  cx 
Cypriani  Epislola  xxiii,  discimus  in  illis  <  Evaiigelii 
plcnuiii  vigorcm  ct  disciplinam  i.obuslain  lcgis  Doini- 
nica^  )  viguisse,  ac  laboranti  Cyprianoct  contraiu- 
vidiic  impotum  lolis  fidci  viribus  rcsistenti  pliii  iiiiuni 
pi.Tsidii  attulissc.  Easdein  liticras  caminemoral  CIc- 
rus  Uomanus  in  Ep.  xxxi,  diim  ait  se  in  supcrio- 
ribus  liltcris  sciitcniiam  suam  <  dihicidaexpositionc  i 
protulissc  adversus  Libcllalicos,  nccnon  cliam  coiitra 
cos  qiii  saeriQcaverant  fidciu  suam  conscnsumquo 
luonslrassc.  Si  jiiri  suo  el  bonori  debito  atlciiliis 
fuissel  Cyprianus  ,  hosisseiil  cum  ejiisiiiodi  lilicr;c  ad 
cleriiiu  et  confcssores  co  prajlermisso  script;c.  Scd 
qiiidquid  Ecclesi;c  prodcrat,  graium  ei  iion  poluii  iion 
actidcre ;  ac  sialiin  ,  ui  in  maxiino  benelicio  ,  gratias 
egit  Clero  Roniano  el  confessoribns.  Ac  cloruiii  qui- 
dcm  cerliorem  facii  per  Jip.  xmii,  tnin  dc  prislinis 
Liiciam  fuclis  ,  tuin  de  novissimis  motibus  ab  co 
cxcitalis.  Confessoribiis  aulcm  pcr  Ep.  xxv  graiii- 
laliir  lum  ob  confcssioiiis  gloriam,  lum  cliam  ub  cxi- 
mium  disciplina:  dcfciidcnda>  sludiuin.  Ikc  litlcr;» 
xxiii  ci  XXV  per  Saliirum  el  Oplalum  perlai;e  fiic- 
runt,  quoruia  primum  Cypriaiius  lecturcni ,  altcrum 
bypodiaconum  fccciai  ad  boc  iiuinus  liltcrariim  pcr- 
fcrendarum.  Cuin  eniin  oporleret  illiiin  pcr  clcricoa 
scribcrc,  scircl  autciu  pluriinus  cx  suis  abscnlcs  csso, 
paucosvcroqui  eraiii  Curlliaginc,  vix  ad  miiiisteriuni 
(luoiidiani  operis  sufnccrc  ,  iicccsse  liabuil  iiovos  ali- 
quos  constiiuere  qui  initterenliir.  Sox  alias  lilleras 
pcr  eosdcin  clericos  luisit  ad  Clerum  Romanum, 
ncnipe  Epislolas  xvii,  xvin,  six  cl  xx,  dc  quibus 
jam  loeuti  suniiis,  ac  prxlcrca  liilcras  Celeriiii  ad 
Lucianum,  ct  Luciani  rcsponsioncin ,  apud  P.unel. 
x\i  ct  xxii,  dc  (|iiibus  patica  diceinus. 

XIII.  —    I)E  EPISTOLA  CELERIM    AD   LUCIANLM    ET    RES- 
rOSSO  LUCIAXI. 

CcleriiiiisCarlbagincnsis,  tuin  Romx  vcrsarclur, 
ibiquc  in  carccrem  pro  Clirisio  conjcclus  cxiinia  coii- 
slanli;c  cxcmpla  cdidisscl,  pluriiiium  doloris  Iraxil 
cx  lapsu  duarum  nmlicriiin,  Numcri;c  cl  Candid.e, 
(|U;e  s;icrificaveranl.  llarum  una,  ncinpc,  ut  vcrisi- 
niile  csl,  Niimcria,  ipsius  soror  crat,  scquc  ait  pro 
illlus  factis  iii  b;ic  die  I;ctilia:  Pasclix,  flcntcm  dic  ac 
iiuclo  in  cilicio  cl  ciiiere  licryiiiabunJiim  uics  exe- 
gi;>sc  cl  cxigere  usqne  in  hodiermiin.  Aliain  pra:lerca 
nuilicrein  coinmeinorat,  Eiecusaui  nonuiie,qux  non 
sacrilicavcrat,  scd  lanicn  ascendcral  usqiic  ad  Tria 
Eala,  et  iiide  dcsccndcrat;  doiia  cniin  iiiimcravcral 
iic  sacrificarel.  liarum  <  jain  causu  audiia,  prxccpC'- 


m  VITA  SANCil 

runi  cas  pra>posiii  lamispcr  sic  cssc  (lonec  cpiscopiis 
consiiuialur.  >  Rogat  crgo  Luciaiuim  Celeriiiiis  ut 
cicteris  foufcssoriijus  refcrat  ct  ab  cis  pelai  «  ut  (]iii 
prior  coronalus  fuorit,  islis  sororiljijs  lale  pcccaUim 
rciniitaiil.  «  Alqiie  k\  pctit  non  suo  lanliiiii  iioiiiine, 
scd  etiam  sexaginia  (;iiiii(|ue  coiifessorum ,  ad  (pios 
Carlliagine  Uoiiiam  vciiientcs  isl;«  mulieres  «  in  por- 
luiii  desccnderuiit  ct  ni  urbcm  levaverunt,  eisijue 
niiiiislravcrunt  ct  iii  oniiiibus  foveruiit.  »  Spcrabat 
Celcrinus  <  sccundiira  carum  poeiiiteiitiam  ct  opora  > 
qu3B  pcnes  confessores  fccciMiii ,  «  Ciiristiim  cis , 
martyrilius  pctcntijjus,  indulturum.  »  Liquet  lianc 
cpistulam  diebiis  pasciialiljus  sciipiain  csse,  cx  liis 
verbis  qua;  Baluziiis  e.x  r.niiqiiis  codicibus  cruit , 
«  Iii  Iiacdiela;li;ia;  Pascba;.  »  Exisiimani  eruditi  viri 
Celerinum  scripsisse  aliis  eliam  coiifcssoribus;  scd 
vidclur  pioljabilius  voluissc  eum  ut  baiic  epislolam 
Lucianiis  aliis  confcssoribus  legcrcl,  acsibi  conimu- 
nem  essc  ciiin  illis  exisiimarct.  Non  enim  aliud  desi- 
gnaiit  liKC  Celerini  vcrha  :  i  Nam  boc  scire  debes 
iiie  et  dominis  nieis  fralribus  tiiis  scripsissc  littcras, 
quas  pclo  pro  illis  sic  lcgcre  digiieris.  » 

Necesse  non  crat  Lucianuiu  prccibus  fatigarc,  qui 
millum  in  lioc  gcnerc  niodiiin  tenebal.  Iiaquc  sic  rc- 
spondct  Cclerino,  ul  lapsis  iiiulicribus  niliil  exiiniiiiu 
concedcrc  vidcaiur ,  sed  |irofuso  iii  uiiivcrsos  iapsos 
benelicio  eas  coniprelicndcre.  Narrat  enim  universos 
confessores  «  ex  compacto  univcrsis  pacein  t  dimi- 
sissc  ,  ac  Paulum  maityrcm,  duin  adhuc  in  corporc 
cssct,  sibi  dixisse: «  Luciaiie,  eoram  Cbrislo  libi  dico, 
ui  si  quis  post  arcessitionem  nicaiu  abs  tc  pacem  pc- 
lierit,  da  in  nomiucmco.  »  Ilinc  paccm  non  iis  lan- 
liim  iniilicribiis  coiiccdit  quas  Ccleriniis  commeii- 
daveral,  <  sed  et  quas  scias  ,  inqiiit,  ad  aninium  iio- 
struui  pervcnire,  >  id  esl,  quarum  cura  aliqiia 
langinnir.  Simili  nlitur  loqueiidi  ratione  Trajanus  in 
Kpisl.  xxviii ,  ad  Pliiiiuin  :  «  Pcrtinct  ad  aniiniim 
iiieuin,  inqiiit,  (juali  ilinere  in  proviiiciampcrvcnias.  » 
Sajvicbat  auiem  nunc,  ut  cuiii  maximc,  persecuiio. 
Narrat  enim  Lucianus  se  cum  aliis  confcssoribus  ab 
octo  diebus  iteralo  rcclusum  essc,  ae  spcrare  mariy- 
rum  qiii  jain  coronati  fucrant,  socium  brevi  cuni 
aliis  futurum.  IIa;c  epislola  in  Annalibus  Cijprhmicis 
scri|)ta  dicitur  «  mcnsemaiojamaCfcclo,  >  scd  prorsus 
meiidose.  Nam  in  ea  Lucianus  diserte  declarat  uiii- 
vcrsos  confessorcs  univer.->is  lapsis  paccin  dcdissc, 
quod  tamcn  facinus  iion  lenlarunt,  nisi  posl  scriptain 
Cypriani  Episl.  xv,  adRomanos,  ut  ipse  Cyprianus 
lcslalur  iu  Epist.  xxiu. 

In  bis  Celerini  et  Luciani  lillcris  commcmoratur 
Saturninus  confessor,  qiicm  noiinulli  euindcm  csse 
voluiit  Saturiiino  Carlbagineiisi ,  quem  Cypriaiius  tc- 
slalur  Epist.  xxiii ,  posl  lormenia  adbuc  in  carccre 
posilum  nullos  libellos  dcdisse,  cuique  una  cum  Aii- 
relioinscriptaeratcpitiola  Romanoriim  confessoruin. 
At  protcclo  duo  distingucndi  sunl  Salurnini,  Roma- 
jiiis  cl  Caribagineiisis.  Nam  Saturninus  ctijus  nominc 
Luciaiium  Celerinus  salulat,  jam  ibi  iii  i  poena  ungii- 
larum  lortiter  coufcssiis  »  fiiciat ;  id  aulcin  dc  Car- 


CYIRIANI. 


110 


tliagincnsi  Saliiriiino  iiilelligi  noii  polcsi.  Nam,  cum 
liax  scribcret  Ccleriniis  in  die  Ia;tili;c  Pascba;,  non- 
dum  Cirthagine  inflicla  fucraiit  lormciila,  vel  sallciu 
iionduni  bujus  rci  fania,  ncdum  ipsc  Saturninus  post 
lorinenta  in  carccrem  rcduclus  Roinam  pervenire  po- 
luerat.  Hiiic  Cclei  inus  ignorabat  an  Cariliaginensiiini 
confcssorum  aliqui  jaiii  passi  aiit  coroiiati  fuisscnl. 
Dciiide  vcro  inler  molcsiias  Cypriaiio    exliibitas  a 
Luciaiio,  siiperveneruni  Iitlcr;i;  confessoruin  Roma- 
norum  Saturnino  et  Aureiio  iiiscript*  :  Lucianus  co- 
deni  lenipore ,  id  c§t  paulo  posl  cpistolam  deciniain 
quintain^Cypriani ,  et  concessam  licenter  lapsis  uni- 
vcrsis  pacem,  respondet  Celcriuo  et  Saiurninum  salii- 
lat.  Necesse  est  ergo  diios  Saturninos  disliugucre.  Ac 
Cartbagiiicnsem  quidem  jam  coronalum  fuisse  crcdi- 
dcriin,  cum  liltcme  confessorum  Romanorum  ipsi  et 
Aurelio  inscripl;e  veneriint.  Quodciiim  aii  Cyprianiis 
euiii   post   tormcnla  adliuc  in  carccre  constiiutum 
nullos  libellos  dedisse,  videtur  indicare  cum  non  ali- 
lcrecarcere,  qiiam  mariyriqsolutum  fuissc.  Similiicr 
ait  «  laulo,  ciijus  cxcessum  commcmorat,  adhuc  iii 
carccre  posito,  Lucianiim  nomiiic  illius  libellos  manu 
sua  scriptos  dcdisse.  »  Cerlc  nondum  soluti  erant 
confessores  e  carccre  cuin  scriberel  Cy])rianus  banc 
Epislolam    xxiii.  Corruptuni  iii  epistola  Celcrini  insi- 
guein  locum  conabor  cmeudare.  Sic  lcgiiur  in  edilis  ; 
«  Peio  lainen,  charissimc,  a  Doinino,  ut,  si  antc  criiorc 
illo  sanclo  laveris,  si  prius  passiis  fueris  pro  iiomine 
Doinini  nustri  Jesu  Chrisii ,  quain  liiiera;  mca'  tc  iii 
hoc  mundo  apprcbendant,  vel  imnc  si  ap]iichendc- 
rint,  inibi  ad  ha:c  rcscribas.  i  Desudarunl  cditorcs  iit 
liis  vcrbte  ,  nec  quidquam  cxplicare  polucrunt.  Al  iii 
codice  ms.  olini  Raluzii,  nunc  bibliotheca;  Rcgia;,  sic 
legitur  :  <  Peto  lamen,  cbarissime,  a  Domino,  ul  antc 
cruorc  illo  sancio  lavcris  pro  noraine  Domini  nostri 
Jesu  Chrisii,  quain  le  lilter:»  mea;  in  hoc  mundo  ap- 
prehcndant ;  vel  nuiic  si  apprchendcrint,  inihi  ad  ha;c 
rescribas.  >  Prxclaia  saiic  el  digna  mariyrc  scnten- 
tialConlirmathancIectioncmcodcxGraliaiiopolitanus, 
qui  habet :  <  Pelo  lameu,  charissime,  a  Domino,  ut  a 
me  cruoxe  illo,  ctc.  » 

XI Y. — SCRIBIT  S.  CVPKIANUS  AD  CLERUM  DE  OBDINATIOiNE 
SATURI  ETOPTATI. — VAIll.-E  LAPSORUM  AD  SANCTUJICY- 
PRIANUM  LITTER/C. — CLERUS  REMOVET  A  COJIMU.NIONE 
SUACAIUM  DIDDENSEM. —  (JUO  TEMPORE  LITTER/E  XXIIl 
ET  XXIX  SCRIPT/E? — DECLERIROMANI  ET  ^ONFESSORUM 
LITTERIS. 

Poslquam  Saturiim  ct  Optatum  clcricos  consiiiuit 
Cyprianus,  costpie  Romain  cum  litieris  inisii,  scribit 
ad  cleruin  suum  r.pislolain  xxiv  ,  in  qua  ratioiicm 
rcddit  cur  novos  clericos,  iiiconsulto  clero,  creasset ; 
quamquam  ne  id  quidcm  ,  inconsullo  clero  ,  factuin 
esse  demoiislrat ;  siquidein  illos  « janipridcm,  iiiquit, 
communi  consilio  clero  proximos  feceramus,  quando 
aut  Saturo  die  Pasclia;  scmcl  atque  itcruni  leciio- 
ucm  dedimus,  aul  modo  cum  prcsbytcris  dociori- 
bus  lectorcs  diligenter  probarcinus ,  Optatuui  intcr 
Icclorcs  doctorcm  audicnlium  constituiiiius,  cxami. 


III  MTA  SANCTI 

ii.Milcs  an  Cdngriiorcnl  illis  oninia  (i»x  (•ssc  dehciil 
iii  tiis  qui  ad  clciuiii  |iar;ili;(iiliir.  i  Sc^iuciiiihus  s;f- 
cuiis  non  clero  s oliiin  pioxiini ,  scd  cliani  addicli 
eiaiitciadscii|)li  (ini  scni(;l  ct  ileriim  legcranl.  Iliiic 
Angustinns  Episl.  lxiii,  conscicnliain  Sevcri  iniplo- 
rat  <  nlrnin  liomo  qiii  in  ecclesia  me«,  inquil ,  di- 
s|iens;ilioni  credila  jani  legero  cocpcrai .  ct  noii  se- 
iiiel,  sed  ilcriiiw  d  lertio,  non  fuissc  lcclor  piissil 
;uil  dcbeat  judicari.  t  Decrclum  in  concilio  Milcvi- 
lano  an.  iOa,  ut  quicumque  in  ecclesia  vel  scinel  lo- 
gcrit,  ab  alia  ccclcsia  non  tcneatur. 

Faleliir  se  nescirc  Tillemoiiiiiis  qiias  liitotns  dcsi- 
giict  Cyprianiis  initio  liiijus  Eiiislohic  xxiv,  ubi  sic 
loquiliir:  i  Ne  quid  conscicntiain  vesiram  latcrct, 
fralres  cliarissimi,  quid  inilii  scripuim  sit  qiiidqiic 
cgo  rcsc.ripscriiii ,  utriusque  epistohu  vobis  exeiii- 
plum  misi,  cl  crcdo  vobis  id  qiiod  rcsciipsi  iion 
dis|iliccre.  »  Sed  ,  cum  C^prianus  iii  Epistola  xxvii , 
qnx  paiilo  post  hanc  vigesimam  quarlam  scripta  est, 
icsletur  iiupersibi  scripsissc  quosdam  i  delapsisliu- 
iniles  el  initcs ,  et  ircmentcs  ei  metuenics  Dcum ,  el 
qui  iii  Ecclcsia  scmpcr  gloriose  el  grandiicr  operali 
sunt ;  >  seqiic  illis  gralubiium  cssc  ac  Domimim 
dignatiim  esse  «  ostendere  quid  cjiismodict  lalcsservi 
de  cjiis  hcnigniiaie  mcreantur;  >  libentcr  credidc- 
rim  haiic  lapsonim  epistolam  ct  Cypriani  respoiisio- 
ncm  sinuil  ad  clerum  Cartliaginem  inissas  esse  cuin 
Ejiislola  XXIV.  Non  cadem  exstiiit  iii  omnibns  lapsis 
aniiiii  nioderaiio.  Quidani  cnim  ad  Cyprianuin  scri- 
pscrunl  «  pacem  noii  dandam  sibi  postiilaiilcs,  sed 
quasi  jam  daiam  sibi  vindicantes  (Episl.  xxix) ,  > 
cl,  quoil  Cypriani  indignationem  maxiinc  commovit , 
sic  scribebant  ul  «  Ecclesia;  ninninclittcras  faccrcnt.i 
Sci  ipsit  ad  eos  Cypriaiiiis  Episiolam  xxvii ,  ut  eo- 
rnni  tcmcrilalem  rcpriincrci. 

Circa  idcin  lempus  certiorcm  illum  fccit  clerus 
Carlliaginensis  se  ex  consilio  episcoporum  qui  ade- 
raiii,  cuin  Gaio  Diddensi ,  ejnsqnc  diacono  coniinuni- 
caiidum  non  ccnsuissc ,  qui:)  communicavcraiit  ciini 
lapsis  corumque  oblaliones  obtnlcrant,  ct  ah  episco- 
pis  scnicl  atque  ilcrum  inoniti  pcrsliicraiit.  Laudai 
Cypriaiiiis  cleri  sui  conslantiam  ,  jubct  ut  cpislolam 
quaiii  ad  cos  scribcbat  ( cst  aiiiciii  vigcsiina  oclava  ) 
cpiscopis  lcgaiit,  ac  si  quis  dc  prcsbyicris  ant  diaco- 
nihus  siiis,  vcl  cliain  de  percgrinis  coinniunicare  cum 
lapsis  audcal,  a  conimunionc  su;i  aiccatiir.  Cum  au- 
icni  consulius  ciiani  :i  tlero  fiiissct  dc  PhiUinieno  ct 
•  Forluiiaio  liypodiaconis  ct  Eavoriiio  acolyllio  ,  (pii , 
cum  incdio  leinpore  discessisscni ,  niipcr  rcdicrant , 
lcinpus  hiijiis  rci  dijudicaiid;c  noiiduin  cssc  cxistiuKi- 
vit,  co  (piod  miilli  adhuc  de  clero  abcssciit,  ac  siiigu- 
lonmi  Iracianda  cssct  cl  liin:ind  i  pcnilus  ratio  iion 
tanluin  cuiii  collegis,  scd  ct  ctim  plcbe  ip.-:a  universa. 
liaqiic  sialuii  ut  i  intcrim  sc  a  divisionc  nicnsurna 
(aiilum  contincaiit,  non  qiiasi  a  miuislcrio  eccle- 
siasiico  privali  essc  vidcaiiiur,  sed  ul  iiitegris  omni- 
bus  ad  nostruin  ,  iiniuit ,  pricsentiam  diffcranlur.  i 
Tuiu  Cyprianus  Iiis  de  rchiis  Uoinani  scribil  Episto- 
lam   XXIX,  per  Forluiiaium  bypodiaconum,  siinulquc 


CYITU.VNI.  112 

iniuil  ci  lapsonim  cpisli>l:im  et  responsum  suum ,  ct 
qiias  poslca  nd  clcruiii  rcscripscral. 

Sic  autcin  iiilcr  ic  nexa;  suiit  Ircs  ill.c  lillcr;ie  , 
iicmpc  XV  ,  xxiii ,  XXIX,  qiias  Roiiiani  niisit  Cy- 
prianns,  ut  penc  conliiicnlcr  scripl:c  vidcaiitur.  Nou 
duhiiim  cst  quin  Episiola  xxiii ,  por  Saiiiniin  cl 
Oplatum  missasit,  antcqiiam  Clcrus  Uoiiiaiiiis  rc- 
spondisset  Epislohc  xv;  siquidem  ulique  Clcriis  Ro- 
nianiiseodcm  excmplii  respondil.  Quincli;im  poslrc- 
nia  ,  qii;c  por  Fortun;iiiiin  niissa  esi ,  aiitc  scripia 
videtur  quam  Cyprianiis  litieras  Uomanonim  accc- 
pissei.  Nani  procnl  diibio  pro  siiinma  sua  huinanit:ilc 
gniiias  illis  cgissel  qiiod  sibi  in  molcslissiiiiis  rcbus 
laiito  sol;ilio  exstiiissciit.  Dcinde  vcro,  (picniadinoduiii 
Cypriaiiiis  pcr  SaUirmii  ct  Oplalum  seiLlieiis  diccbat : 

«  Post  facias  ad  vos  liitcras aliud  acccssit,  quod 

nec  ipsnm  lalcrc  vos  dehuil ;  •  sic  eii^iin  iii  cpistola 
pcr  Fortiiiiatum  missa  dixit :  «  Postcai|iiain  ad  vos 
lilteras  feci ,  qnas  inisi  per  Saturmn  lcclorcm  ct 
Optalum  liypodiaconiim ,  fraircs  noslri  dc  qiiorum- 
dain  prospecta  leinci  iiaic ,  qiii  pcenilentiain  agcrc 
et  Duo  satisfaccre  dclicclaiit ,  lillcras  ad  nic  fccc- 
niiit.  I  Quainobrein,  cum  scsc  proximc  coiiscciilc 
sint  ejusmodi  liilcrx  ,  iminerito  postremas  rejicit 
Pcaisonius  iii  incnsem  ocldhrem ;  ncqiie  eiiim  laiii 
scro  collocand:c  suni,  ut(|u;r,  anic  acce|ituiii  episiohc 
Jiilio  incnnte  scripiap  rcsponsuiii  iniss:c  fucriiil.  Atquc 
ipsa  eiiam  Cleri  Udinani  rcsponsio  niinis  sero.collo- 
cari  vidctur  mcnse  sepleinbri.  Mulla  ciiim  concurrc- 
hant  cur  ciio  Uoinani  respondereiit  :  pcrtiirbalio 
ccclcsia;  Cartiiagincnsis  celercni  nicdicinain  poslula- 
hat ;  dctialienda  eral  Cypriano  molcstia,  qiiam  illi 
Uomanorum  silenlium  ci  iniipia;  snspiciones  aitule- 
rant.  Prohabilius  crgo  cst  ipso  ineiisc  augusto  vcnisse 
prajclarissimas  illas  Clcri  Uoinani  ct  confessorum 
littcras,  qiia;  sunl  apiid  Pam.  xxxi  et  xxiv,  ac  luni 
Episiohie  XV,  quam  Cyprianus  piirgandi  sui  causa 
sci  ipserat ,  tiim  etiam  illi  qnain  poslca  per  Saluruni 
ct  Optatum  niisit,  cximiam  rcsponsioncm  coiilincnt. 
Novaiiaiius,  nl  pcrspicitur  ex  Episl.  lii  Cypriani 
(p.  67),  scripsit  Iiaiic  cpistolam  XXXI,  quacum  Cleriis 
Uomanus  sinuil  ad  Cypriaiiuin  inisit  lilteras  Ecclcsiaj 
Uoman:e  iioinine  in  Siciliam  scriplas. 

Taiitnra  solatii  ex  hisCleri  Uomaiii  ct  coiifcssoruni 
litlcris  perccpit  Cyprianns,  easque  omnibus  adeo  uli- 
lcs  forc  judicavit,  ul  Saluro,  qni  cas  vidclur  Uoina 
ictulissc,  niandavcrit  ut  singulis  dcsideraiilibus  dc- 
scribeiidi  potcslatcm  faeeret.  Ulas  eiiam  ad  cleruin 
suuin  misil  cum  iis  quas  Uomam  ipsc  scripserai , 
simul  pnccipiens '  (  pcr  Epislolam  xxXii)  iii  ct  siia 
scripla  ct  illorum  rcscripia  fialribus  iiiiiotescant ; 
scdet,  si  qiii  dc  pcrcgrinis  cpiscopi  vel  presbylcri 
vel  diacones  pr.-csentes  fuerint  vel  supcrvcnerint , 
lia;c  oinnia  audiant,  ct  si  excmpla  cpistolarum  iran- 
seribere  et  ad  suos  pcrferrc  volucrint,  facnlialciii 
iranscripiioiiis  accipiant.  Discimus  cx  Epistola  lh 
Cypriani  liasClcri  Uomani  litteras  per  toiiim  inuiidiini 
inissasfuisse,  ct  in  notitiam  ecclcsiis  omiiibus  ct  iiui- 
vcrsis fratribus perlatas fuissc.  lliiicdeclaraliiiEp.  xl, 


H3 


qux  scripia  cst  iniiio  .in.  251  ,  seniel  pl.ncuissc 
<  l.am  nobis  ,  inquii ,  quam  confessoril)us  el  clcricis 
uibicis,  ileni  uiiiversis  episcopis  vcl  in  rioslra  pro- 
vincia  vel  Irnns  niaie  cnnslilulis,  ut  niliil  innovclur 
circa  la|)soruni  causam ,  nisi  onincs  in  uiiinn  con- 
veiierinius ,  clc.  »  Nnn  multo  posl  Clerus  Roniaiius 
in  caindeni  scnteiitiain  rcspoiidii  lillcris  Cypriani, 
qux-  script^i;  qiiidcm,  ut  jaiii  di\imus,  anlequam  Sa- 
lurus  rcdiissct ,  scd  taincii  poslquani  illc  [Soina  pro- 
feclus  fuerat,  iii  hanc  urbem  a  Fortunalo  siibdiacoiio 
pcrlatx,  iicccssiiatem  Clcro  Uoinaiio  allulcnint  ite- 
rum  scribendi.  Uxc  Epislola  apud  l'am.  est  xxx, 
Siib  fiiicm  cpisiohc  gratias  aguiil  Cypiiiuio  quod  suo 
niore  de  iisqua;  ad  Privalum  Lambe.sitaiium  spcctant 
jiuiitiavcrit.  Declarantctiamanleilliusliileiasfraudcm 
callidi  hoininis  Ir.tere  iion  potuissc.  «  N.iiii,  cum  aiiie- 
Iiac,  inquiuiil,  quidain  cx  ipsius  ncquiti;c  cohorlc 
vcnisscl  vcxillarius  l'rivati  Futiiriis  ci  frauduleiilcr 
liilcras  a  iiobis  eliccrc  curarcl ,  nec  qiiid  cssei  la- 
liiit ,  ncc  liitcras  quas  volcbat  accepit.  >  Scripserai 
crgo  Cypriaiuis  :iliquam  de  lioc  Privalo  epistolaiii,  dc 
qiio  niliil  prorsiis  exslat  iii  Iribiis  litlcris  qiins  com- 
nicmoiaviiiius  ;  scd  li;cc  cpistola  cuiii  niultis  aliis  in- 
lcicidit.  Noii  (liibiiim  cit  quin  IixRomanoriim  cpislokc 
niagno  usui  Cypriano  fueiint  in  his  rcruiii  dilliculia- 
libiis;  alqiie  liicc  forie  caiisa  cxsliiil  ciir  iii  cpisiolis 
qiias  rcliqiio  hiijiisaiini  lenipore  scripias  rccciiscbi- 
niiis,  iion  iidciii  ciirarum  acnlei  Cypriaiium  piingcrc 
vi.loaniiir,  conipicssis  vidclicct  ad  lempiis  scdiliosis 
et  nefaria  coiisilia  tacitc  iiilciidcnlibus,  qiia;  aiiiio  sc- 
qiicnii  iiiciinte  pcrficcrc  conali  siint. 

XV.  — PF.nSECUTIO  nECRlDESCIT  :  P.VX  FUTCHiV    s.    cv- 
PnlANO  nEVEL.VTLtl.  — RES  INTERIM    Ali    EO  GEST,E   I.T 

ecriptjE  anno  2.^0  exeunte  recensentur. 

Circa  inenscm  octobrcm  scriptain  conjicio  Episto- 
lain  xxxvii,  in  qii.i  Cyprianus  prcsbyieros  ct  diaco- 
nns  idem  ailmoncl  qiiod  jaiii  s;iepe  illos  admoiiucrat , 
nl  confcssoribus  in  carccro  constituiis  oiniiis  diligeii- 
lia  pr;icbcatur,  et  dies  quibus  iii  carcere  exccdiint , 
annolciitur.  F.audai  diligeniiam  TcrtuUi  prcsbyleri 
cum  in  coiifcssoribus  oiiiiii  liumaiiilalis  officio  juvaii- 
dis,  luin  in  diebiis  quibiis  iii  earcere  Iraiiseiinl,  sibi 
signiricnndis.  Hanc  c|iistolam,  niiniis  coinmodc  in 
niaxiiiio  persccuiioiiis  ardore  a  Tillemonlio  et  aliis 
collocatam,  referre  malui  ad  illiid  lempus  quo,  refri- 
gesccnlc  persecutioiic,  et  confcssoribns  magis  in  car- 
ccrc  quain  iiiicr  toriiicnla  morienlibiis,  spcrabat  Cy- 
prianus  sc  cito  sacrificia  ,  Domiiio  prolegcnlc  ,  cum 
clcro  suo  cclebraturum. 

Scripla  iion  niiilio  posl  videlur  Epislola  viii,  cum 
in  visioiie  diviiiiius  oblaiaCypriaiius  audiisset :  t  Dic 
illi  securiis  sit,  quia  pax  veiitura  esl.  Sed  qiiod  iiilc- 
rim  morula  cst,  siipersuni  adliuc  aliqiii  qui  piobcn- 
liir.  )  Pcrsccuiio  adliiic  givgcin  popiilabaiur,  ut  sla- 
tim  addii  Cypriamis,  ct  ciim  intciduni  miiior,  iiiicr- 
dum  aspcrior  fuissct ,  vidctur  siib  ipsiim  (inem  ,  ui 
observat  Tillcmoniiiis,  violcnlcr  rccriiduisse.  Quod 
ciiim  ait  Cypriaiius  lorincnta  veiiisse  duin  conlcsso- 


VIT.V  S.ANCTI  CYPRI.VNI.  114 

res  iion  lcnenl  disciplinani  ,  non  vidctur  rcs  mcnse. 
aprili  aut  maio  gestas  in  memoriam  revocarc  ,  sed 
pra;sentem  rcrum  slatuin  describere  ,  idque  ex  cjus 
verbis  satis  perspicilur.  <  Qiiasautein  plagas,  inqiili, 
qu.T;  vulnera  non  mciemur,  quando  iicc  confcssorcs, 
qni  cxeinplo  CKteris  ad  boiios  mores  essc  debuciant, 
tcncant  disciplinam?  Iiaque,  dum  qnosdam  insoleiiter 
cxtollit  conlVssioiiis  siiiic  timida  ct  inverccimda  jacia- 
lio,  tornienta  veiierunl.  I1;kc  patimur  dcliclo  ct  me- 
rilo  noslro.  »  Yidetur  ad  hoc  lcmpus  refereiidum 
qiiod  iiarrat  Cyprianus  in  Epist.  xl,  de  quinqiie  pri- 
moribiiW^.ariliaginis,  «  qui  c.licto  iinper  magislraii- 
bus  fiicranl  copulaii,  ut  fidcin  {  Cbristianoruiii  )  sii- 
briicreiit.  »  Non  eniin  hic  visionein  refcri,  ut  nonniil- 
ii  cxisiimaruul,  scd  rem  omiiibus  cognilam  ct  tes- 
tatam ;  nccdifficile  credilu  est  quiiiquc  urbis  priino- 
res  ningistratui  iii  cdiclo  aliquo  advcrsus.Christiaiios 
aiil  promnlgaudo  aiit  cxsequeiido  adjiincios  fiiissc. 
Quod  auiem  addit  Cyprianus,  <  Eadem  nuiic  raiio  , 
e;ulem  riirsus  eversio  per  quinqiic  prcsbylcros  Fcli- 
cissiino  copulatos  ad  riiiiiam  saliitis  iiiducitur  ,  »  id 
prolecio  iion  facinus  prcsbytcrorum  visionc  aliqiia 
prxsigiiificatiim  fiiisse  indicat,  sed  poiius  idcm  Fc- 
clcsi;c  ab  illis  pcriculiim  creari,  quod  ei  aiiiea  a  ma- 
gislratibiis  et  qiiinqiic  urbis  primoribus  exstilcrn!. 
Violculam  fiiissso  pcrsecutionis  conclusioncm  illud 
eliam  argumento  csl,.quod,  cnm  clerus  Carthagiiicu- 
sis  inlegcr  hacteuus  et  purus  inter  lanta  inalorum 
conlagia  fuissct,  nonnullorum  ruinas  Cypiianiis  in 
liiteris  boe  anno  evciinie  scripiis ,  nempe  vi  et 
XXXV,  deplorel.  Eos  aulcm  qiii  lapsi  suiil  ex  prcs- 
Lytcrio  fuissc,non  ex  infcriorum  clericorum  nuincro 
inde  conjici  potest,  qiiod  Cypriaiius  presbyteruniNii- 
inidiciim,  qiicm  Carlliaginciisium  presbyieroriiin  mi- 
iiiero  adscripsil,  uiir.ibiliicr  scrvatum  fuissc  dic;it  iii 
Episl.  XXXV,  ut  j  cum  clero  (Carllinginensi)  Domi- 
nus  adjungcrct  cl  dcsidalam  per  lapsum  quorumdam 
presbyti.Morum  copiaiii  gloriosissacerdotibus  adorna- 
rei.»  Aiidein  non  diciidc  Aurelio  ctCeleriiio  glorio- 
sis  conlessoribus,  quos  circa  idem  tcmpus  lectorcs 
ordiiiavit.  Prcsbytcr  iUcNumidicus  horlatusuocopio- 
siiiii  iiiartyrum  iiiinieriim  lapidibiis  ct  flainmis  nc  - 
caluin  aiitc  sc  miscral,  uxorcm  lalcri  suo  adli.aircn- 
leni  concrcniaiam  simul  cum  cxteris  heliis  aspexerat. 
Ipsc  scmiiistiilalus  et  lapidibus  obnitiis  cl  pro  moi- 
liio  deieliclus,  a  filia  sollicitc  inquirentc  inventus ,  ct 
cxtraclusct  refocillalus  ,  reiiianserat  iiivitus.  niiiic 
Cypriaiius  ad  cpiscopalnm  promovcrc  slatiierat  cum 
Carlhngiiiem  rcdiisscl ;  scd  intcrim  adiiionilus  et  in- 
siriictus  dignationc  divina,  cum  prcsbylcrorum  Cartlia- 
ginciisiuiii  iiuincro  adscripsit,  ac  liiijus  loctili;ie  niin- 
tiiim  ad  prcsbyteros  ct  diaconoi  ct  plebcm  prescrip- 
sit  (Episl.  xxxv). 

Circa  idcm  tempus  duo  eximii  confessores  a  Cy- 
priano  et  episcopis  qiii  aderant  ordinaii  siml  lecio- 
rcs,  Aiireliiis  ctCcIorinus,  prior  ([uidcm  Aiirelius,  at; 
paucis  post  diebiis  Cclerinus,  qiicm  Cyprianus  Aiiiv- 
lio  adjungcre  voliierat,  sed  is  honorcm  constantcr 
reciisavii,  ac  lamlem  vi.sione  noctu  obbiia  coacluscst 


M3 


VfTA  SANCTI  CXPRIANI. 


H(5 


cederc.  Dc  liis  ordinniionibus  Cypriamis  prcsl)ylcros 
cl  diaconos  ac  plcbem  univcrsam  ccrliorcs  facit  pcr 
Episi.  XXXIII  et  XXXIV.  Ilaic  auicm  cniitigere  intcr 
prima  pacis  alTiilgeniis  gaudia,  ut  palct  ex  liisCypria- 
iii  verliisdeAurelio,  In  Ep.  xxxiii :  t  Doniinico  !c- 
git  inlciini  noliis,  id  fst,  auspicalns  cst  pacein  diim 
dedicat  lcclionem.  >  Krat  Anrclius  illuslris  adiilcs- 
cens,  in  annis  adliiic  novcllus,  scd  in  virlulis  ac  (idei 
laiide  provcclus  :  bis  confcssus  fuerat,  et  cornm  ma- 
gistralihns,  qui  eum  exsilio  damn:iriinl,  etcoram  pro- 
consnlc,  cujusjussu  acerriine  crucialus  cst.Duhilal 
CypriSnus  utrum  in  eo  plus  pra;dlcet  gloria  *  vulne- 
nim,  an  verecundiam  morum  ot  cximiani  luiiiiilita- 
teni.  Celcrimis  quo{|iie  gravissimos  cruciatus  pertule- 
rat,  ac  ipsuin  Dccium,  cujus  suboculis  loiquebalur  , 
virtutcm  suain  lauilarc  et  adinirari  coegerat.  Donics- 
tica  illuin  cxempla  liorlabaiitur;  nam  avia  ejus  Ccle- 
riiia,  palruus  ct  avunculus  Laurentiiius  ct  Egnatius 
riiartyiii  coronam  rcportaveraiil.  Egrcgiuin  illud  par 
adolcsccntium  Cyprianus  noii  altius  cvexit,  quain  ad 
lecloris  niunus  ,  scd  presbyterii  hoiiorern  jain  lum 
illis  dosignavit,  <  ut  ct  sporliilisiisdem  cuin  presbylc- 
ris  >  bonorarenlur,  <  et  divisiones  mcnsurnas  ic- 
quatis  quaniilaiibus  »  parlircntiir. 

•  Celerinus  Roma  In  Africain  ndveniens,  cuni  se  ad 
Cyprianitin  conlulisset,  dcnionslravit  ei  qiianli  illum 
lacercnt,  quanlumquc  diligcrcnl  Romani  confcssores. 
Hanc  causam  liabiiit  Cyprianus  scribeiuhc  ad  illos 
EpistoKc  XVI,  in  qua  quidcm  sic  describil  qualuor  anni 
tcnipeslales,  quas  in  carcerc  confcssores  iraduxerani, 
iit  noii  dubium  sil  qiiin  Iia;c  epistola  boc  :inno  SriO 
exacto  aut  saltem  cxeuntcscripia  sit.  Poslqiiam  mo- 
rula  quam  pnrdixcrat  Cypri:iniis ,  cfduxil,  inilitun 
aliqiiod  pacis  dcgiislavit  ccdcsia  Cartliagiiicnsis,  :.e 
confcssorcsc  carcerc  solnli  sunl.  Iloruin  maxiiiiapars 
coiilcs^ioiiis  gloriaiii  opiiniis  morihus  lueb:ilur;  sed 
iioniiiilii  taiilx  laudi  dedccoics  fucrunl,  quibus  Cy- 
priaiiiis  cbrielalcra  et  lasciviam,  arroganli;im,  coiile;i- 
lioiiciiiclprciniscua  cuiii  inulicribiis  ciibilia  exprobnt 
iii  E|ii!-lola  VII.  lilciii  ciiain  taiigit  in  Episioja  vi,qiiam 
circa  idein  lempus,  ciiin  adliiic  iiivilus  in  seccssii  lo- 
iicrctiir,  ad  presbylcios  et  diaconos  scripsii,  ul  cis 
pauperum  ci  maxiinc  confessoruni  ciiram  comnicnda- 
rcl.  Quamvis  cnim  confessores  dimissi  fuissciit,  non- 
(luin  lamen  plcna  el  lirnia  pax  illuxcral.  Quamnbrcin 
Cyprianus,  cisi  Cartliaginein  mciite  el  aiiimo  fereba- 
tur,  lum  ul  suos  reviserel,  tum  ut  rcs  ccclesi;t!  coni- 
poiieret,  tanicn  obsequi  coacliis  cst  sapienti  prcsby- 
lcri  TcrliiUi  consilio,  (pii  aiiciDr  ei  fiiciat  iic  iii  cum 
lociim  ubi  toties  puslulatusfucrat,  lain  cilo  prodirct. 
Noiiduin  exlorrcs  redeundi  liccnliain  impeiravcrani , 
ct  ciim  nonnullos  iranqiiiHior  renini  sialusinviiassot 
til  iiijussi  rcdiieiil,  vclicmenlci'  cos  rciircliciulii  Cy- 
prianiis  In  cadcm  cpistola  vii.  Quiiicliam  paulo  anle 
fcstiim  Pascbx  adliiic  orab;it  «  pacem  plenissiiiiaiii 
prius  malri,  lum  (iliis  cjus.  i  (  Ep.  xi.) 
X\l.  —  viCARios  rno   sf.  «iittit  cvriiHNUs.  —  biin.e 

FEI.ICISSIMI. 

Duni  Cyprlanus  in  sccess»  rnoraiur,  ne  aticlor  cssct 


rumpendx  pacis,  qui  consulere  omnibusdebcbat; 
intcrim  scribit  ad  prcsbyteros  el  diaconos  suos  Epi- 
slolain  xxxvi,  in  qua  ait  sc  ad  cos  Tenluriim  qiiando 
scripserint,  t  rebiis  composiiis,  ipsum  vcnirc  dcbcrc, 
aiit  si  aiitc  dignatus  fueril  Dominus  osteiiderc.  • 
Dcinde  Iiortatur  ut  «  viduariim  et  inlirmorumct  om- 
iiiiiiii  paupcruiii  ciiram  diligcntcr  >  babcant ,  «  sed 
ct  |)crcgrinis,  si  qui  indigcnles  fucrinl,  sumplus  > 
suggcrant  t  de  qiiantitate  mea  propria,  inqiiit,  qiiam 
apud  Rogatianiim  comprcsbylerum  nostrum  dimisi  ; 
qiia;  qiiaiitilas  iie  forlc  jain  univcrsa  erogala  sit,  misi 
cidein  per  Naricum  acolythum  aliain  porlionem,  ut 
largius  ci  prompiius  circa  laboranies  fial  opera- 
tio.  »  Observat  TiUemontius  videri  ex  bis  verbis 
Cyprianuin,  cumCartliaginediscederet,  pecunia;  suni- 
iiiam  apud  Rogalianum  rcliquisse.  In  quo  quidein 
plurimis  se  diflicultaiibusimplicari  fatetur.  N.im  pri- 
ino  Rogalianus  antescccssum  Cyprianiconlessusest, 
sic  cnim  existimatvir  erudilus.  Dcinde  vero,  cliamsi 
prius  discessissel  Cypriaiius,  cum  Rogatianuslaindiu 
in  carcere  jacuerit,  non  vidclur  pecuni.ic  siimma  in 
tuto  apud  cum  fuisse.  Denique,  cum  baic  Epistola 
xxxvi,  aiino  250  exeunle  aut  251  ineunte  scripta 
9il,  ciir  dubiiat  Cyprianus  an  pccunia  quam  lanlo 
aBle  dcderat,  universa  erogata  fiicrit  ?  Ilis  incommo- 
dis  pcrinotus  Tilleinontius,  pro  his  vcrbis,  «  apiid  Ro- 
galiaiium  diinisi  ,  >  lcgcndum  coiijjcit ,  (  ad  Roga- 
lianum  misi  :  >  sed  necesse  non  vidctur  imnuiiare 
coiitcxtuin ;  ncqiie  enim  b;x'C  vcrba  neccssario  de- 
inoiislraiit  CypriaiiumCartliaginc  discedenicin  Roga- 
tiano  pecuniam  commisisse  ,  sed  significarc  possuiit 
S.  Martyrcin,  cuni  ad  eiim  iii  sccessu  lalcntcm  pro- 
pria  ipsius  quaiitilas  niiui  solcrci,  noliiissc  iii  li:cc 
pecunia;  summa  dc  iiiorc  ad  sc  pcrferrctur  ,  eaniquc 
;ipud  Rog;Uiaiiuin  rcllquissc.  Porro,  cuin  p:iriim  lciii- 
lioiis  cflluxisset  ex  qiio  Rogaiianiis  ac  ca;tcri  confcs- 
sores  e  carcere  exicraiil,  iion  imineriio  duliiiabai  ("y- 
prianus^an  universa  hxc  pecunia  esset  erogai;i. 

l^r:ctcr  Rogaliaiinin,  duos  cpiscopos  Caldoiiiiim  cl 
llcrculaiiuin  ac  presbytcrum  Niimiilicuiii  pro  sc  vic;i- 
rios  iniscrat  ("ypiiaiiiis,  iit  expungcrcnt  «  ncce.sil;i- 
les  fralrum  suniptibus,  si  qui  ciiaiii  velleiit  suas  ar- 
les  exerccrc,  addilanienlo  qiianuim  satis  essct ,  dc- 
sideria  corum  jiivarent  ;  siinul  ctiain  ct  xnalcs  co- 
rum  et  condilioiics  cl  meriia  >  discerncrcnt ,  ut 
omnes  oplime  nossel  Cyprianus,  i  et  dignos  quosque 
et  huiniles  ct  mitcs  ad  ccclcsiastic;ie  adniiiiistraiio- 
iiis  officia  >  prcinovcret.  Scd ,  cum  cpiscopi  illi  el 
presbyieri  mandata  Cypiiani  faccsscrent,  supcrvcnit 
Fclicissimus,  virprojecta  lemcritate  ct  suinnia  aiida- 
cia,  ac  intcrcessil  «  ne  quis  possil  expungi ,  neve  ea 
qua;  »  desidcravcrat  Cypriaiius,  t  posscnl  diligcnii 
cxaniinatione  disccrni  ;  coiiiiniiialus  eiiam  fnlribiis 
qiii  priini  expungi  accesseranl,  potenlatu  improLo 
et  tcrrore  violcnto  ,  quod  scciim  in  niorle  iion 
coniinuniearent.  >  Postca  proripiiit  se  i  cuni  plii- 
riniis  ducem  se  laciionis  et  scdiiionis  pi  iiicipein  ic  ■ 
mcrario  fiirore  coniestans.  >  Ccrtior  factns  Iils  de 
rcbus  Cyprianus  a  Caldonio  ct  Ilcrculano  cpisco|iis 


in  YITA  S.VNT.Tl 

Cl  Rogniianb  ac  XHmiiliCii  prosltylcri-;,  sciip?ii  ail  eos 
Episloiam  liigesimam  oclavam,  in  (nia  Fclicissiinum 
cxcominunicat,  lum  «i^nefarium  scliisma,  luni  qnixl 
«  ad  fiauiles  ejus  et  rapinas,  quas,  inquii ,  tlilucida 
vcriialc  .cognovimus  ;  aclullcrii  cliain  crimen  ac- 
ccilit,  quod  fnUres  nosiri,  graves  viri ,  dcprelien- 
disse  se  nuntiaverunt  ,  cl  probaluros  sesc  asse- 
vcravcrunl.  i  Augendo  aulcm,  qui  sc  Fclicissimo 
sociaverat,  idein  minalur  Cyprianus  si  ullia  ciini  eo 
perscvcraverit.  Non  fiicilc  explicalur  quid  sibi  vcllet 
Fclicissiinuj  cum  t  poienlatu  iinprobo  ei  lcn-orc  vio- 
lenlo  I  minarelur  secuin  in  morte  non  communica- 
luros  qui  Cypriano  oblcinpciasseiit.  Pro  co  qiiod 
Baluziiis  posuil  t  in  morte,  >  vclernni  codicuin  aiicio- 
ritate  nixus,  babent  aiix  cditioncs  <  in  monic,  i  scd 
sive  logaiur  i  in  monle,  >  sive  i  in  moric,  i  an  intcntata 
ab  cjiisniodi  honiine  exconimunicatio  violentum  ter- 
rorcni  incutere  jiotiiil?  noiine  tunc  polius  terruisset 
si  ininatus  esset  sese  Catlioiicos  coaciurum  ul  secum 
communicarent?  an  hominibus  episcopo  siio  af(i\i$ 
et  Felicissimuin  dcieslantibus  grave  iiicominodum 
videri  potuit,  commiinionc  hoiniiiis  iicquissimi  ca- 
rcre  ?  Equidem,  quantum  in  re  pcrobscura  coiijicere 
possum,  suspicor  Fclicissimnni  non  cxcommunica- 
(ionemsolum,  scdctiam  niortcm  ipsamminatum  esse, 
ita  iit  secum  in  mortc,  qiiaiiiintontahal,  non  coinnm- 
nicaturos  diccret  qni  Cypriiino  obteinperasscnt.  Cum 
Cornelius  lerritus  fuisse  viderelur  i  miiiis  parricida- 
libiis  I  Felicissimi,  dccl.irat  Cyprianus  iii  Ep.  lv, 
siia  nilill  interessc  «  aiii  a  (pio  aut  qu;indo  periinaiur, 
mortis  ei  sanguinis  piannium  de  Duniino  rcccplii- 
rus.  I  Qiiod  i^i  in  Corucliuin  ct  Cyprianum  parrici- 
dales  mina?  Felicissimi  proruperiint ,  qiiis  miretnr  plc- 
becnlani  ejusmodi  ininisab  coexierriiam  fiiissc  ? 

Cyjriano  diligcnter  pariierunt  episcopi  cl  prcsby- 
tcri  quorum  vicaria  opera  absens  ulebalur,  ct  Fcli- 
cissiiniiin  cjusqiio  pra^cipiios  sectalores  cxcoinniiinica- 
riint,  ut  patet  ex  Kpistida  inlcr  Cyprianic.is  xxxix  , 
qiue  lainen  iion  l.iiii  vidotiir  e.ssce|iislola,  (|uain  libci- 
lus  cxcommunicationis  pubiicc  proposilus. 

XVII. —  SCIIISM.i  FF.LICISSIMI  ANNO  2?)!  INEUNTF..— NO- 
VATLS  L.NUS  EX  QLINQUE  SCIIISMATICIS  PIIESBYTERIS. 
—    DE  EliSTOL.V   XL  CVPRI.\.M. 

Non  est  opcra>  prctiiiin  rorcllcre  (\\w.  de  Felicissiini 
snconlolio  iniiins  bcllc  opiiiatiiscst  UarDiiins.  Iluiic 
ciiiin  laiciini  fiiissc  cnm  schisina  coiifl:ivit ,  lcsiis  est 
liKiiplcs  Cyprianus,  qiii  Novatnm  illi  diaconiUiim  iis- 
dom  niachiiiationibus  qiiibiis  ct  Novatiano  episcnpa- 
liiiii,  ciniciliassedeclaral  :  i  Ipsecsl,  iiiqiiiiE;).  xliv, 
qiii  Feliiissiiiium  saicllitcin  suiiiii  diacoiium ,  iicc 
pcniiiilciite  ine ,  ncc  sciente ,   sua  lactioiie  ei  ainbi- 

lione  Cdnslituit Qui  istic  .advcrsus  ecclcsiam  dia- 

coninn  fecerat ,  illic  cpiscopiini  coiistilnit .  i  Porru 
lia^c  ordinatio  ficii  iioii  poluit  nisi  post  apcrluin 
schisaia;  nec  ulla  proisus  ralioiic  cam  Peaisonius 
aiiie  schisina  collocat,  cuiii  Cypriaiius,  ut  obscrvat 
Tillonioiitius,  hoc  facinus  noii  recenseat  iiiler  sce- 
lera  Fclicis.simi  (iii  Ep.  xx\mii).  Ipsc  cliani  Nuvaius, 


CYPUIAM. 


118 


cisi  fax  eral  illius  incondii,  snain  lainon  ncqniiiam 
iniiio  sciiismatis  obscnrc  ferebal,  nccscse  cnm  Feli- 
cissiino  palam  et  aperie  conjiingebat.  Quod  si  id  au- 
sns  fiiissci ,  eamdcm  subiisset  cxcommunicaiionein 
ac  alii  Fclieissimi  scctatorcs,  Ncc  eitiiis  aiino  251 
incuntc,  nccscrins  coilocari  polcsl  hoc  schisma.  Nam, 
ut  demonslral  Tillcmonlius  advcvsns  Pearsonium  qiii 
illnd  refcrl  ad  annnni  238,  nulluin  prorsiis  cxstat 
schismatis  vcstigiuin  iii  epistolis  anno  250  scriptis; 
noc  hiijus  rci  nniilium  uHnm  Cyprianus  acceperat 
cnin  scriberet  Epistolam  xxxvi ,  qiijc  schisniaticis 
criimpendi  occasioncm  dcdit.  Noquc  etiam  seriiis  ab 
Ecclesia  defccil  Felicissimiis ;  iiara  qninque  prosby- 
teri,  (jui  circa  Pnsclia  scse  niidarunt,  jam  illiiis  partos 
aliqnamdin  occiilte  fovor:inl. 

Slalncral  Cyprianus  Pasclia  Iiiijus  anni  2,')!  in 
ccclcsia  sua  celcbrarc  :  pungobat  cnim  iliuin  «  cx^i- 
linmjam  biennii,  et  a  vullibus  atque  oculis  (siioruin) 
lugnbris  scparatio,  dolor  jugis  ct  gcmitiis  qui  cum  so- 
luin  continua  lamentatione  disoruciabat  ,  lacrymin 
diebus  ac  noctibns  proflucnlcs,  quod  saccrdoli  nccdum 
coniploxibus' (suorum)  inhicrcrc  »  contiiigoret  (Ep. 
xi).  Scd  huicdolori,  qucm  spes  maturi  redilus  leiiio- 
bat,  cmnulus  aecessit  quinqnc  presbylcrorum  perli- 
dia,  qni  in  apertum  stdiisma,  qiiod  dudiim  iinprobis 
aniinis  parluricbani,  tandem  anlc  Pasclia  lnijiis  anni 
eriipcnmt,  el  Cyprianuin  minis  et  insiJiis  suis  co  rc- 
degeruut  nl  redire  anic  Pascha  non  audci-ci,  ne  ipso 
advciiieiile  i  luiniillns  illic  major  ovireiur,  etcum  pa- 
ci  et  iranqiiilliiali  cpiccopn.';  providcrc  in  omnilms 
dcbcat,  ipse  malcriam  scdilioni  dedisse  ct  persecn- 
tioiicm  dcnno  cxaccrbasse  videretur.  i  (Ibid.) 

Qiiinqiic  illi  prcsbytcri,  cnm  jam  antea  conjuras- 
sent  coiitra  cpiscopaiuin  Cypriani ,  confcssorcs  nou- 
nullos  a  debila  cpiscopo  revereniia  avocasscnt  ct  iii 
viiia  impegissenl  prorsns  inhoncsla,  palam  <  se  ad 
lapsorum  perniciem  venenata  sna  deceptione  verle- 
ruiil,  eosiiue  a  nieilcla  vnliieris  sui  »  avocarunt,  cl 
1  iiitermissis  precibuset  oralionibus,  qnibus  Dominiis 
longa  et  coiilinua  salisfictione  piacaiKiiis,  ad  exitio- 
sam  tcmeritatcm  mcndacio  caplios*  pacis  i  iiivila- 
runt.  Ilis  etiani  Cyprianus  Felicissimi  scliisma,  iit 
occultis  aucloribus,  aiiiibuit.  Quamvis  tot  raala  ab 
cjusmodi  hominibusorta  essciil,  non  optabat  tamcii 
Cypriaiius,  ut  se  ultro  cjicercnt,  sed  scntentiam, 
quain  illiijs'indulgcnlia  cffugcraiit,  de  sc  ipsi  tuleruni, 
ct  ide  Dci  providonlia»,  hoc  nce  volcnte  ncc  optiuue 
Cy|iriano,  inimo  et  iguosccnie  ct  laccntc,  «  poenat 
quas  merueranl  repcndcruiit.  >  {Ibid.)  Miror  tanc 
Novatum  in  Amudibuif  Cyinianicis  ex  numcro  qniii- 
qiic  presbylcrorum  cximi ,  cuin  Cypiianus  dc  co  in 
Ep.  xLix  ,  sic  loqualur :  « Idem  esl  Novaius  qiii 
apud  nos  primuni  discordiac  et  schismatis  iiicciidiuni 
semiiiavit,  qui  quosdam  istic  cx  fralribus  ab  cpiseopo 
scgrcgavil,  qui  in  ipsa  pcrsccutione  ad  evcrtciidas 
fratrum  inciilcs  alia  (iu;cdain  pcrseculio  nostris  fuii. 
Ipse  esl  qui  Fclicis-inuiin  satellitcm  suum  diaconum, 
iicc  permitientc  n;c  nec  scicnle ,  sua  factioiic  et  am- 
bitioiic  cousiiluit,  ctc. »  Erat  cliam  ex  codcm  aumcro, 


119 

ui  icslalur  Cyprianus  in  Epist.  lv,  Forlunatus,  quem 
scliisinaiici  pseudoepiseopiini  Cartiiaginensem  poslea 
crearunl.  Duo  alii  non  iinprobabiliier  iii  cuimlcin  nu- 
merum  Tcniunt  Donatiis  cl  Gordius  ,  de  quibus  agitur 
in  Episl.  VI,  ac  forie  etiam  quinlo  loco  Gaius  Did- 
deiisis,  quem  C5  prianus  a  coramunione  sua  removet 
per  Epistoiain  xxviii.  Qualuor  presbyteri,  Donatus 
el  Fortunatus,  Novatus  el  Gordius,  scripseranl  ad 
Cyprianum  paulo  ante  ^cliisraa  Felicissimi :  qua  de 
re  scripserinl  non  iiidicat  Cypriaims,  sed  declarat  sc 
iilis  rescribcic  soluni  non  potuissc ,  quando  a  pri- 
mordio  episcopatus  slatucrat  niliil  sine  conSilio  clcri 
etsiiie  conscnsu  plebis  sua  privatiin  sentenlia  gerere. 
(Ep.  VI.) 

Poslquam  de  quinquc  prcsbyterorum  scelere  didicit 
Cyprianus,  scripsit  uiiiversx  plcbi  Epistolam  xl  ,  in 
qna  scliismaticorum  nequiliam  nalivis  coloribus  de- 
scribit,  uniiaiem  Ecclcsix  demonslrat ,  cl  siantes  et 
lapsosliortalur,  islos  quidem  ut  coinparatam  in  pcr- 
secuiione  laudem  lucanlur,  lios  vero  ut  c  in  sccuiida 
liac  tenlaiione  spei  ct  paci  sux  fideliler  >  consulant ; 
tandem  deciarat  persccutionis  novissimam  banc  essc 
et  cxlreraam  tcnlaiionem, «  qH;c  et  ipsa  cilo,  inquit, 
Domino  prolegcnte  transibit,  ut  repraesenler  vobis 
posi  Pascbo;  diem  cum  collegis  meis.  1  Observat  Til- 
lemonlius  scripsisse  etiain  ea  dc  re  Cyprianum  ad 
cleniin,  scd  episiolam  ad  nos  non  pervenisse.  Com- 
memorat  enim  Cyprianus  in  Episl.  xlii  litieras  ad 
clcrum  et  ad  plcbem  de  Felicissimo  ae  de  ejus  pre- 
sbylerio  a  se  seriptas,  quae  et  ordinaiionem  et  ratio- 
iicm  rci  geslai  loquebantur. 

XVIll.— REmx  CVPRIANUS  PEHSECUTIOXE  SOPITA.ET  CUM 
COLLECIS  DELIBEIIAT  DE  CAUSA  LAPSOUIM  ;  SED  ANTE 
CONCILIUU  SCmBlT  LIBRIIU  DE  LAPSIS. 


Pax  divinilus  promissa  cum  ecclesi*  Africana! 
landcm  aliquando  affulsisset,  prodiit  post  Pascba  Cy- 
prianus  e  secessu,  iii  quo  annum  jam  cl  quatiior  cir- 
cilcr  mciises  laiebat.  Persecutionem  sopilam  tunc 
fuissc  ait  in  Epist.  lii,  omnino  sedatam  fuissc  iion 
dicit.  Revera,  quamdiu  vixit  Decius,  ejus  crudclilas 
scmpcr  meiueuda  fuit  Chrisiianis.  Hinc  Cornclius 
papa,  mciise  Junio  clectus,  sedcbai  «  intrepidusi, 
tcste  Cypriano  Ep.  lii  (p.  09),  «  Ronia;  in  sacer- 
dolali  caihedra,  co  tempore  cum  tyrannus  infestus 
sacerdoiibus  Dei  fanda  atque  infanda  commiiiare- 
tur.  »  Non  videtur  ergo  hanc  paccm  alia  res  conci- 
liasse,  quam  injecius  Dccio  melus  a  Lucio  Prisco,  qui 
cum  Maccdonix  pra;essct,  impcrium  occiipaverat  in 
hac  provincia,  el  vires  suas  cuni  Golhis  advcrsus 
Dccium  conjiinxcral.  Rcdeuiili  Cypriaiio  lailissimum 
spcetacultim  fuit,  ct  plurimos  confcssorcs,  in  quibus 
et  foeniiu.t;  cl  virgincsct  pucri  cnilebaiil,  cl  cailcram 
stanlium  miillitudincm ,  qiiibus  nihil  taiiti  fiiernl  iit 
impcratoris  cdiclis  pnrcrcnt,  iii  ccclesia  coiigreg:Uos 
iiiliicri.  Scd  eum  solliciludine  dislriiigebaiit  lapsi,  iion 
illi  quidem  qui  verc  ct  ex  aiiimo  pa'iiiieniiam  am- 
]ilcxi  fuerant ,  nain  islis  minim  in  modiiiii  gratulatiis 
ucral,  eiquc  oslenderal  Dominus  «  qnid  cjiismodi  et 


VITA  SANCTI  CYPRIANI.  120^ 

lales  servi  de  cjus  benignitalc  mcrcairtnr  > ;  sed 
qui  se  aposiaiis  et  pcrlidis  jiinxcrant,  ant  peccatuni 
suuni  furto  quodam  abscondcre,  aut  cognitum  pociii- 
lcnti*  legibus  subdiiccre  tcntabant.  Paulo  post  re- 
ditum  Cypriani,  multa  Deus  excmpla  in  eos  conslituit 
qui,  cuin  peccata  sacerdolibus  confessi  non  fuissenl, 
ad  conimunioncm  accedere  ausi  fueranl :  «  Multi  quo- 
tidie  poenileniiam  non  agcntes,  nee  dclicii  sui  con- 
scicntiain  conritcntes ,  immundis  spiritibus  adim- 
plcbanlur,  mulii  usque  ad  insaniam  mentis  excordos 
demcnlia;  furorc  >  quaticbantur.  Mulit!  aliic  ira- 
ciindio!  divina!  ostensiones  in  cjiismodi  homines,  ut 
discimus  ex  libro  de  Lapsis,  lum  vigcnte  persccutionc, 
tiini  ctiam  post  Cypriani  redituni,  cdila!  fnerunt;  a 
quibiis  immunem  nonfuissenarralpuellam  qiianutaiii, 
qiiani,  a  nulricc  adsimulacra  deduclam,  imprudeiis  et 
inseiens  hujus  rei  maler,  sacrifieante  Cypriano,  in 
ceclcsiam  iiituleral. 

Promiserat  Cyprianus  se  de  lapsorum  causa  ,  sta- 
tim  ae  rediissei,  cum  collcgis  suis  inita  subduclaque 
raiione  judicaturum ,  «  ui  proepositi  eum  clero  coii- 
venicnlcs ,  prxsente  stantium  plehe  ,  quihus  et  ipsis 
pro  fide  cl  liinore  suo  lionor  habcndus,  disponcre 
omnia  consilii  communis  rcligione  >  posscnt  (Epist. 
xiv).  Non  defuit  promissis ;  sed  videtur,  antequam 
concilium  haberetur,  lihrum  de  La/isis  scripsisse,  iil 
lapsorum  animosad  concilii  decrcia,  ut  parerat,  sus- 
cipicnda  prxpararet.  Hunc  lamen  librum  Pearsonius 
posl  Decii  mortem  et  auctor  Observaliomtm  in  Biblio- 
iliecam  Dupini  post  concillum  Carthaginense  compo- 
situm  exisiimaiit.  Negat  utrumque  Tillemoniins  gra- 
vissimis  de  causis.  Ac  primo  quidein  hoe  argiiineiilo 
ulitur  advcrsus  Pearsonium,  quod,  cum  Roniani  con- 
fessorcs  eodem  niense  qno  ca;sus  csl  Decius  ,  iii  cc- 
cicsinm  rcdierinl,  libcr  isle  de  Lapsis,  qui  adeos  anlo 
rcditnm  in  Eeclesiam  simul  cum  libro  dc  Vniiaie  Ec- 
clesia:  missus  cst ,  post  mortein  Dccii  rejici  non  pos- 
sit.  Repugnat  enim  ut  in  uniim  et  eumdem  mensem 
tot  insigncs  evenius  conjiciantur,  ca;des  Decii ,  nun- 
liiis  hujiis  rei  in  omnes  provincias,  pax  Ecclesia;,  diio 
libri  a  Cypriano  scripti  et  Roniain  missi ,  ac  confes- 
sorum  rcditiis  in  Ecclesiam  his  libris  pcrleclis. 
Pearsoniiim  moverunt  qiiaj  iniliolibri  Icguntur, «  Ope 
alque  uliionc  divina  securiias  noslra  reparaia  esi.  > 
Ex  qnibus  coiicludil  jam  tum  Dccium  vcxataj  rcligio- 
nis  clirisiiana:  pcenas  dcdisse.  Observat  Tillemonliiis 
Decium  Lucii  Prisci  defectioiie  etGoiliurnm  progrcs- 
sibussic  impcditum  fuissc,  ut  jaiii  lum  Deus  sangui- 
nein  Chrisiianorum  manifesle  ulcisccreiur,  ci  pacem 
in  ccclcsia  s;iltcm  Africana  conslitucrel.  Yernni  indi- 
giiuin  exisiimat  Cypriano,  utqui  pro  impcratore  quo- 
lidic  precabatur,  in  illiiis  calamil;il<;  cxsullarct.  Qiiaro 
lixc  verba  aul  a  Cypriano  posi  Decii  niortem  addit;i, 
aiii  ad  proconsulis  supplicium ,  aut  alium  qiiemvis 
cvciituiii  referenda  suspieatur.  Sed  iion  video  cur 
Cypriani  verba  de  ipso  Dceio  noiiduin  inipcrioet  vita 
spoliato,  sed  jam  oiqmgnaio  intcr()rctari  nicliiamus. 
Niliil  veiab;it  <|uominus  Cyprianiis,  ctsi  pro  iinpcra- 
tore  qiioliilic  prccabauir,  illius  lamen  calamil  ilcm  ex 


121 


ultionc  divina  repclcret ,  ciim  pr.Tscrlim  ipsum  De- 
cium  non  appellct,  nec  in  ciim  quidquam  ilical  aspe- 
rius.  Morluo  Decio  longe  veliemenlior  fuil,  ut  videre 
esl  in  Epi.slola  ad  Antonianum ,  ubi  tyrannum  illuni 
vocai  cjiisqiie  cruiielilaleni  depingit,  adeo  ut  quod 
una  vocula  iu  libro  de  Lnpsis  contentus  fuit,  eaquc 
tam  lciii,  id  argumento  csse  debeat  Decium  adliuc 
rcgiiassc. 

Non  difficilius  probalur  libnim  de  Lapsis  anie  con- 
cilium  Carlliaginense  scriptum  fuissc.  Concilii  decre- 
ta  nusquani  in  boc  libro  memorantur :   Libellaticis 
concessa  pax  in  concilio.  At  non  solum  Libcllaticos 
Cyprianus  in  hoc  libro,  sed  eos  eiiam  «  qui  de  lioc 
vcl  cogitaveruiit,  »lioriatur  ut  non  cesseni  in  «  agen- 
da  pocnitentia  atque  in  Domiiii  inisericordia  depre- 
canda  ,  ne  quod  niinus  esse  in  qualitate  dclicii  vide- 
tur,  in  neglecia   satisfaciioiie  cumulelur.  »  Scriptum 
csse  librum  inter  priraa  rcddila;  pacis  gaudia  ex  initio 
patet :  «  Pax  ecce,  dilccii!.simi  fratres,  Ecclesia!  rcd- 
dita  cst ,  et  quod  difficile  nuper  incredulis  et  peiH- 
dis  impossibilc  vidcbatur,  ope  atquc  ultionc  divina 
scciirilas  noslra    reparata   est...  :    exoptaius  voiis 
oinnium   dies  venit....  Confessores,  prxconio   boni 
nominis  claros  et  virtiilis  ac  fidei  laudibiis  gloriosos, 
la.'tis  coiispcciibus  intueinur,  sanclis  osculis  adliai- 
rcnles ,  desidcratos  diu   inexplcbili  cupiditatc  corn- 
plcctimur.  Adest  miliiumCliristicoborscaiidida.etc» 
Vidctur  crgo  liber  de  Lapsis  viara  stravisse  conci- 
lio  Cartbagincnsi ,  qiiod  paiilo  posl  rediium  Cjprianl 
babiliiin  esl.  Meiisc  niaio  liiijus  aiini  251  coUocatiir  a 
Pcarsonio,  idqiie  ciini  verbis  Cypriani  qiiadrai :  «  Se- 
ciindiim  qiiad  lamen  aiite  fiicrat  dcslinatum ,  inquit 
Epiit.   i.ii   (p.  07),    persccutione  sopita,  cum  data 
cssel  faciiltas  in  unum  convcniendi  ,   copiosus  cpi- 
scoporimi   nuiiierus,    quos    integros    ct    iiicoluines 
lides  siia  ct  Doniini  tutela  proiexit,  in  iiniim  con- 
vciuiiius.  1  Adfuisse  presbyteros  ct  diaconos  paict 
cx   Episl.  LV.  Qiiod  ait  Cypriaiiiis  in   cadem   Epist. 
i.ii  cl  iii   Epist.  LV,  episcopos  scripsissc  ad   Corne- 
liiim  ct  de  lapsis  «  parlicipalo  iiivicem  consilio  »  sta- 
tiitum  fiiisse,  id  priina  spccie  vidclur  concilium  sc- 
riiis  liabitiiin   probare;  nam  Cornelius  mensc  juiiio 
cli^ctiis  cst,  ncc  siatiin  liitcras  acccpii  ab  episcopis 
Africanis,  qui  non  ad  eum  aliquamdiu  ,  scd  ,ad  ipsius 
ccclcsiain  liitcras  siias  mittcbant,  doncc  lcgati  qiios 
lioiiiam  miscraiit,  certuin  dc  disscnsione  ibi  exorta 
niintiiim  rcrcrrcnl.   Sed,  ut   obscrval   Tillcmonliiis, 
(icii  pdtnit  ut  ex  episcopis  qui  concilio  interfuerant, 
niiilti  adbuc  Carthagiiie  versarentur  cum  de  legitima 
rornelii  clcciione  conslitit ;  qui,  cum  ad  Corncliuni 
suo  ct  arioriim  nomine  scripscrinl,  iioii  imincrilo  visi 
fiiiit  cniijuiictis  cum  Cornelio  consiliis  slatuisse  qiiid- 
qiiid  de  lapsi.s  staliierunt.  Haec  auiem  verba  ex  Epi- 
(■loja  Lv,  «  concilio  frcquciiler  acto,  »  sic  post  Pcar- 
snniiim   iiilcrprctatiir  Tillcmontiiis,  qiiasi  concilium 
s:cpe  re|iCtiiiim  fiierii,   iia  iil  quibiisdiim  cpiscopis 
Cartliagiiic  'abcnnriliiis  ,    qiiibiisdam  succcdentibiis, 
coiiliiiiiaUim  qiiodamiiiodo  videii  possc!. 

Pr;ecipna  concilii  dclibcratio  iii  lapsoriiin  cau>is  di- 


VITA  SANCTl  CYPRIANI.  m 

judicandis  vcrsata  csl ;  el  cum  summa  cssel  circmn- 
stantiarum  varictas,  omnia  singulari  priidentia,  lam- 
quam  aurilicis  statera,  examinata  snnt.  Alii  cnim 
ncfando  sacrificio,  alii  solis  libellis  conlaminati,  vel 
etiani  crimcn  sola  cogitaiionc  susceperanl.  Non 
ajquandi  eiant,  ait  Cyprianus  Ep.  lii  (p.  70) ,  «  ille 
qui  ad  sacrificium  nefandum  slatim  volunlalc  prosi- 
livil ,  el  qui  rcliiclalns  et  congressus  diu  ad  hoc  fu- 
nestnm  opus  neccssilale  pervenit  ;  ille  qui  cl  sc 
et  omnes  suos  prodidit ,  el  qui  ipse  pro  cunclis  ad 
disciiinen  accedens ,  uxorem  et  liberos  ci  doinum 
toiain  periculi  sui  perfunciioiie  protexit ;  ille  qiii 
inquiruios  vel  amicus  suos  ad  facinus  compulit,  ct 
qui  inqnilinis  et  colonis  pepercit,  fralrcs  etiam  plu- 
riinos  qui  extorres  et  profugi  recedcbant,  in  sua 
tccta  et  hospitia  recepit,  ostendcns  ct  olTcrens 
Doniiiio  multas  animas  viventcs  et  incoluraes ,  qii:c 
pro  nna  saucia  dcprecentur.  »  Alii  deiiique  serius 
lapsi  fueraiit,  alii  ciiius  ;  alii  ad  pociiitentiam  staiini 
confugcranl,  alii,  nimia  !ibelIorum  a  martyribus  ac- 
ccplornm  (idueia,  lioc  reniediura  eirugcrc  conati  fuc- 
rant.  liaque  examinala;  suiit  in  concilio  Carthaginensi 
«  caus*  el  voluiilatcs  et  neccssitatcs  singulorum,  ct 
in  libello  siiiguloriini  placila  coiiscripta  siinl.»  (Ibid.) 
Hunc  libelliim  non  absimilcm  iuisse  canonibus  pceni- 
tentialibus  merilo  observavit  liaronius,  ncc  ulla  pror- 
susratione  librum  deLapsis  inlelligit  editor  Oxonicn- 
sis  in  notis  ad  huiic  locum.  Vidcri  possunt  qux  dc 
concilii  dccrelis  iii  prxfationc  diximus. 

Suspicatur  Tillemonlius  dccretum  in  eodem  con- 
cilio  fuissc  ut ,  si  qua  inslaret  persecutio,  Ispsis  anic 
prxscriptum  tempus  coinmunio  daretur.  lii  lianc  il- 
ium  suspicionem  induxeriint  h.icc  Cypriaiii  vcrba  cx 
Epist.  Lii  (pag.  71)  :  «  Ncc  ad  pocnilentiam  qiiis  a 
iiobis  conipclli  poicsl ,  inqiiit ,  si  poeniteiitia!  fniclns 
sublraliatur.  Si  pra.'Iiiim  piius  vcnerit,  cnrroboratiis 
a  nobis  invcnietur  armatns  ad  pr«lium.  Si  ver.) 
antc  prx'liura  infirmitas  urserit,  ciim  solatio  pacis 
cl  commimicaiionis  absccdit.  »  Scd  biijiis  loci  ca 
videiiir  esse  scntciiiia  ,  spcni  pacis  post  poenilcniiani 
conscqiiendiE  id  babcrc  coinniodi,  ul  lapsoriim  aiii- 
mos  crigat  et  ad  acriiis  pugnandiiin ,  si  ipia  rcdicrit 
occasio,  corroboret ,  qiiia,  iit  paiilo  ante  dixcratCy- 
prianus,  «  ad  fidem  ct  virtiilcm  dc  pcenitcntia  robiir 
armatur;  quod  armari  noii  polcrit  si  qiiis  dc.-peia- 
liono  dcficial ,  si  ab  Ecclesia  diire  et  criideliicr  sc- 
giegatiis  ad  gcntilcs  se  vias  et  sifcularia  opera 
convcrlat,  vel  ad  lix'reiicos  et  scbismaiicos  rcjcctns 
ab  Ecclcsia  iranseat.  >  Pr.Tclerea ,  si  dccrctum  in 
hoc  concilio  fuisset  nt  lapsis  «rgcnle  pcrscciiiione 
coinmmiio  darcUir,  non  id  omisissenl  Cypriaiiiis  et 
alii  episcopi  iii  Episi.  i.iv,  in  qua  qnod  dccievcrant 
dc  lapsis  ob  instanlcin  persecutioneiii  in  Ecclcsiam 
colligeiidis,  id  Cornclio  approbarc  noii  con.iiitiir  cx 
concilii  prioris  auclorilate  ,  sed  «  Spirilii  sancto  siig- 
gcreiile  »  ita  se  staiiiisse  dcclarani.  Mcmor.il  Cy- 
priaiins  in  Epistola  lv,  aliiid  dc  cpiscopis  lapsiscjiis- 
dcin  concilii  decreiuin  ;  cjiisinodi  bomiiies  ad  piKiii- 
tenliam  «  qiiidcm  agcndam  posse  adinilti ,   ab  or- 


123  VITA  SANr.TI 

tlinaiione  aiilcm  clei-i  ,  alqiio  saccrdotali  lioiKire 
proliibcri.  >  rrodiil  corain  e|iiscopis  in  coiicilio 
congrogaiis  Felieissinuis  ciim  prcsliylcris  ipsi  aflhis, 
ui  pcispiciiur  ex  Kp.  xi.n;  seJ  cos  amlilos  opiscopi 
comleniiiarunt  cl  absiimieriinl.  c  Suil  et  Jovinns  ct 
Maxiinns  episcopi ,  ob  neranJa  sacrificia  et  crimina 
in  se  probala  scntcnlia  novein  episcoporuni  con- 
(Icinnati  ,  iteralo  iii  eoncilio  abstcnli  i  sniit ,  ait 
Cypriaiiusin  Epist.  lv  (p,  84). 

Qiicmadmudiini  in  Iioc  concilio  <  non  consciisioiie  i 
laninm  cpiscopornin  i  sed  et  coniminatione  >,  ul  ail 
(!y|iriaiius  ep.  lv  (p.  8S),  decrelum  ost  i  ul  poeni- 
leiiliam  noii  agcntibus  neino  temcrc  pacein  daret  :  » 
ita  jiistis  marlyrum  petilionibus  aliquid  lioimris 
caiisa,  ut  fcrebal  Eccleslae  consucludo  ,  delainm 
fuissc  crcdideriin.  Nam  iii  libro  ite  Lapsis,  queniCy- 
prianus  in  Ep.  li,  miperlcgissese  Caribagine  tcstatur, 
undc  ctiam  nounulli  in  ipso  concilio  lccium  fuisse 
culligiinl ;  in  lioc,  iiiquam,  libro,  ut  nimiain  mai  ly- 
rum  noiinnlluriim  <  in  rcmitlendis  passim  donaiulis- 
qiic  poccatis  i  licenliam  rcrellit  Cyprianus,  ila  eo- 
rnm  niandaiis  aliquid  falclur  possc  conccdi  ,  <  si 
jiista,  si  licila,  si  tioii  contra  ipsum  Duniinnma  Ooi 
saccrdole  Ticicnda  ,  si  obtcnipcr;intis  facilis  et  pioiia 
consensio ,  si  pelcnlis  fucrit  religiosa  modcralio  i 
(pag.  187).  Fatetur  cliaiii  (p.  105)Deum  in  actepluiii 
lefcrrc  posse  quidiiuid  pro  veris  poeiiilentibus  i  et 
petierint  martyres  ct  feceriiit  saccrdoies.  i  Quare 
vcrisiinile  cst  Mappalico  martyri ,  qiii  nialrem  suam 
aiquc,  Ht  iii  iionnullis  cdilionibus  legilur,  sororcni 
doniesiica  pietalc  cumnioius  cominendaverat ,  ali- 
quid  conccssuin  fuisse,  ct  aliis  ciiain  qiii  Lucianiim 
iniitaii  iioii  fner:iiit,  sad,  ui  pr;ieipil  Cyiniaiins  Fp. 
XI,  diligciitcr  inspcxeiaini  et  aciiini  ci  opcra  ei  nic- 
rila  siiigiilorum ,  ipioriiin  quoque  deliclorinn  genera 
ci  qiialilates  «,  ct  quosipsi  novcrant ,  i  qiioinm  poe- 
nilciiti.im  satisfaclioiii  pruximani  i  conspiciebant,  eus 
noininalim  libcllo  dcsignaveranl. 

XIX.  —  PKIiDEtiTU  SANCTt  CVPRIAM  I.N  COHPRIHRNDO 
f  CinSMATE  NOVATIANI,  ET  CO.XFinMASDO  EPISCOPATO 
S.  COIINEUI. 

Deriincio  gravissimis  niolcstiis  Cypriano  ,  qiias  ci 
niMinnllorum  iimrlyrum  inteniperans  indulgcntia 
ct  inipia  tcbismniicoinni  louurilas  exliiliuoranl  , 
niiva-  diflicnll:ilos  supervoiicruiil,  cxort:i  Roiii;e  dis- 
sensiune,  ac  .Nov:ili;ini  li;oresi  adilnin  iii  varias  cc- 
clesias  tcntantc.  Post  Fabianuin,  qui  die  20  januarii, 
anno  250,  mailyr  obiil ,  cpiscopo  c:irucial  Ecclesia 
Romaiia,  ncc  pasioris  cligciidi  locnm  reliqucrat  Dccii 
crudclilas.  Scd  latuli  in,  lyianno  absenle,  iinpcrio  in 
urlic  Jiilio  Yalcnii  dchilo,  cum  tcnipus  coniuiioiiissi- 
muni  oblatnin  csscl,  clccius  est «  de  clcricoi  uin  poiic 
oimiium  lcstiinonio,  de  plebis  qiia;  tiinc  adfuit  siiirra- 
gio  ct  dc  tacordotum  antiquunim  ct  IjoiKinim  viro- 
ruiii  collogio,  I  S.  Cornclius,  vir  oiiini  laude  cnnin- 
.alus.de  qno  quaula  judicia  rcccril  Cyprianus  cx  plu- 
lilins  illitis  cpistolis  pcispiciuir,  pra^scrtim  cx  Kp. 
^ii.  Coiistai  haiic  clcctioncm  faclam  fuisse  post  Pas 


CYrmANI.  121 

clia  liujiis  anui  251  ,  si  qiiidem  Cyprianu.?,  qiii  Car- 
lli:igincin,  clapsis  dicbns  festis,  rcdiit,  conciliuin  lia- 
bcbat  ctim  collogis  cuin  buju.s  eleclionis  nunlius  al- 
laUis  csi.  yuinetiam  usque  ad  diein  qiiarium  juiiii 
clcctio  dilTerenda  esl,  si  Pearsouii  coiijeciiiras  sequa- 
nuir,  qii;e  probabiles  Tillcniontio  vis:»;  suiil.  Nam, 
ciiin  ex  duobns  pontifioalibiis,  altcr  a  Dncliorio  pro- 
miilgaliis  Coruelinin  dnos  annos,  tres  menscs  cl  de- 
ccni  dies  sedisse  ditat,  altora  Dollando  ediuis  iii;iini 
S.  Ponlifici  annuni,  duos  meiises  et  ircs  dies  auiibn:it, 
rc:irsoiiiiia,  ox  utioquc  cxccrpcns  qii:c  convciiire  visa 
suni,  ct  ipiai  iiiinns  quadrabaiit  cmendans,  Coruc- 
liiiiii  scdissc  aniium  nnuin ,  trci  nionscs  ci  decem 
dies  existim;il,  sicque  elcciioiicin  rcfeil  ad  dicni 
quariiHn  junii  aniii  231,  ut  eam  cuin  ipsius  morto 
conciliel,  qiiani  iJibiis  scplembris,  aniio 25:2,  contigisse 
multisinagnisquc  iiiJicits  patct. 

Ndvatns,  qui  iti  .\frica  i  prinium  discorJi;e  ct  scliis- 
matis  inceuJium  semitiavcrat,  i  ut  ait  Cyprianus  ia 
Epist.  xLix,  I  Romam  quoque  ad  evcrloiulam  Ec- 
clesiani  navigaus,  similin  illic  cl  paria  moliius  csl.  » 
Dcdit  se  Novatiano,  ci.iue  suas  artes  cl  foeciinJiiin  in- 
goniuin  dicavit.  Novatianiis  hoc  adniinislro  confisns, 
qtiinque  prcsbyloros,  nonnnllos  coiifossores  ac  par- 
tcin  plobis  ad  n.-.us  suos  adjunxit ,  ac  CorniJii  iiiier- 
cessit  eleciioni ,  variis  illum  criininibus  accujans,  in 
liis  ijuod  libcllo  sese  contamiuasset.  Ciim  uiraquc  pars 
scripsisscl  in  Africaui,  (iyprianuset  plurinii  alii  epi- 
scopi  (|ui  ad  cum  vciierant,  rcni  taiiti  iiionionti  oiiitii 
aiiinii  provisione  iractandam  intellcxcruiil.  Itaqiio 
Cyprianus  praccepil  ut  clero  et  plehi  legoreniur  lir 
tcr;c  Cornelii  i  quae  religiosam  siniplioitatem  son;i- 
baiit  I  illiiisipie  i  episcupatus  orJiiialioiicm  siiigulii- 
rum  anribiis  iniimavit ;  i  qu:i!  vero  ex  diverso  a;!- 
versns  Cornelium  ejusque  prcsbyteros  iii  lihruni 
Cariliaginem  i  transniissum  coiigcsia  fncranl  accr- 
batiunibiis  criminoftis,  i  ea  peniius  ifspiiit  Ep.  xlii  ; 
seJ  tauicii  cuiii  cpiscopis  cuuipltiiibus  qui  in  uiiiim 
convcncranl ,  slatuit  ut  i  lci^aiis  coe|iibCopis  Caldn- 
iiio  el  Fortunalo  Uiim^un  luissis  ,  otniiia  inlerini  iii- 
tcgra  suspeiidorctur,  Joiicc  iidem  collega-',  rcbns 
illic  aut  ad  paccin  reJaciis  anl  pro  vcritale  com- 
portis,  rcdircnt.  i  Non  ignorabant  cpiscopi  Arricaiii 
salis  fuisse,  ex  velcri  morc,  ut  se  Curnclius  episco- 
pnin  factuni  pcr  liiieras  nunliaiet;  sed,  ul  illinsaJ- 
versariis  omiieni  pcrturbanJ;c  Kcclosi;e  cansain  pne- 
cludciciit,  litloras  cpisciipurum  a  qnibns  ordiiiains 
fuer:il  desidcr.irnnt ,  et  lcgatos  niisernut  (pii  bas  lil- 
tcras  rcfcrrenl ,  el  totam  rem  diligeuter  oxploraiam 
narnircut,  i  nt  tum  dcnium,  scruiiub  oiiini  dc  sin- 
guluruni  pecioribus  excusso ,  por  omnes  omiiino  in 
Africa  posilos  episcopos  liltera;  fierciit,  cl  Coriie- 
rtuni  univcrsi  coIlcg:x!,  illiusqne  coniniunicaiioncm  , 
id  esl  calliolicx  Ecelc.si:«  imitalem  pnrilcr  ct  clia- 
rilatem  probarcnt  ririniier  ac  tenerent.  i  (Ep.  xli.) 
II;nc  atiicm  a  Cypriano  ea  mcnle  ejusquc  collcgis 
provisa  esse,  ul  Cornclii  clcciioncm  slabilireiit ,  noii 
qimJ  cani  iii  siispiciuncm  vocarenl,  inde  eliam  pcrsjii- 
cilur,  qnodf.yprianns  <  biiignlisnaviginiiibus,  iie  cuiii 


J23  VJTA  SANCTI 

scainlnlo  iillo  nnvig.irent  ralioiipm  rcdtlcliat,»  cosqiio 
Iiorlalj.iliir  «  iil  Ecclesia"  caiholica?  railicem  ac  ina- 
liicem  agnoscerent  ac  lenerent,  »  id  esl,  cum  Cor- 
nelio  coinmiinicarent.  Sed  inmen  litter.i;  adpresby- 
tcros  et  diacoiios,  non  ad  Conicliiiin  ilirigebanlnr  ; 
ct  ctiin  Gyprianus  ac  Ccrcnlis  ilndiiiiiicliiin  anlo  rc- 
ditum  lcgatonim  venisscnl,  ac  prcsbyteros  et  diaco- 
nos  ilHus  civiiaiis,  absente  Polycarpo  episcopo,  do- 
ciiissenl  (inid  in  coiicilio  decrelum  fnisset ;  ipsi  quo- 
qiic  qiiod  ot  caleri  observare  coepcnint ,  ct  liferas 
presbyieris  ct  dinconis  Uoni:inis  iiiscr4pscruiil,  quani- 
vis  anlea  ad  ipsum  Conieliuin  Polycarpi  noniinu 
lillcrae  dirigerenlur  {Ibid.). 

Antcqiiam  redirent  legnti ,  veneruiit  Caribaginem 
missi  a  Novaliano  Maxiimis  picsbyter  et  Augendus 
dincoiiiis,  ct  iMacba^us  qnidain  el  Longinus  :  cunique 
ex  lilteiisquas  sccnni  fcrolianl.cl  ex  ccriini  sermonc 
atqiie  asicrvaiione  Novalianum  episcopuin  (actiim 
Cypriaiius  cjiisqiie  colleg;c  coiiipcrissent,  a  cnnimu- 
iiione  cos  stalim  coliibciidos  essc  ccnsucruiit ,  rolii- 
tatis  intcrim  ac  rctiisis  qiia;  obsiiiiale  ac  pcrtiiiacilcr 
nsserere  tenlabant. 

Poslqunm  revcrsi  siint  lcgnli  cum  lideris  cpiscn- 
poruni  qiii  ordinalioni  Cornelii  iiilerfuerant,  siiper- 
vcncruiit  Koina  duo  alii  episcnpi  Africaiii,  Pnmpeiiis 
ei  Steplianus,  qiii,  cuni  lolam  rem  ocu!is  suis  vidis- 
seiit,  <  ipsi  quoipie  nd  iiistinendcs  (epi>copos  Afri- 
canos )  manifosia  fcciindiim  gravilatcni  ac  fklcm 
siiniii  indicia  ac  testinionia  protulerunt  (Ep.  xli).  > 
Duns  illos  cpi-eopos  Uoniani  niissos  fiiisse  exislimat 
l'carsonins,  nl  clociioni  c|iiscopi  Roinani  intorcssent; 
scd ,  iit  obscrvat  Tillemoiitins  ,  pncterqiiam  qnod 
iiiillum  cxsiat  excniplum  ejusmodi  legaiioiiuin,  nee 
de  fulura  eleclionc  Africani  quidqiiam  vidonlur  co- 
giiovisse,  corle  si  legniiUomam  ad  lioc  nniiins  niissi 
fiiissenl,  iieccsse  iion  fiiissct  Caldoniiim  ci  Fortunn-  . 
Inm  postea  millcre  ,  sed  cominodius  mullo  fuissot 
istornin ,  qni  loiani  rem  oculis  suis  exploravci  aiii, 
iclitum  cxpeciarc.  Ilos  tanicn  Caldoiiius  et  Forin- 
nntiis  occiipnruiit.  Adeo  vcrum  cst  iioii  a  collcgis  inis- 
siis  fuisse,  sed  aut  porsecutionosaiviciitc  fiigissc,  aut 
negotiorum  causa  Roniaiii  piorootos  cssc.  Iloruin  te- 
stiiiionio  ciim  lcgnturem  iinrratione  et  liiloris  colle- 
ganim  Cornelii  consemiciito,  sic  de  logilima  islius 
oidinalionc  apiid  oiniies  constilit,  i  ut  i;cc  necesse 
fueril  nllra  audiri  cos  qui  a  Novaliano  vonerant 
inissi.t  (Ibid.) 

XX.  — (JUOTEMPORE  F.RIPIT  SCIIIRM.V  NOVATIAM. 

Scd  non  parvi  inlerest  ad  rerum  a  Cypriano  gcsla- 
rnm  nidiiicm  ,  qiio  lcmporc  schisiiia  coiill.ivorit  No- 
valinniis,  qiio  lcmpore  ordinatioiiem  susceperit  iii- 
(|uircre.  Ojiinari  suiil  Vnlesiiis  el  Pearsonius  cadcm 
i-cbismatis  iniiia  fiiisse  ac  niini  251.  Tilloinonliiis 
aiile  ordinalionein  Cornolii  id  coniigisse  negni.  Ma- 
giii  esi  momenli  in  ulraque  senlciitia  lostiinoiiium 
Coniclii  in  cpislola  ad  Fabium  Anlii)ehciium  ,  iitli 
S.  Poiilifex  lostalur  S.  Moyseni  mariyrein,  dum  ad- 


CYPRIANT.  "  12(1 

liiic  in  vivis  cfisct,  Novaliano  ct  qiiinqnc  prosbylciis 
conimunionem  denegasse.  Unde,  ciim  iiiior  uliosrpie 
conveniat  S.  Moysem  sic  cgisse  ciim  Novaiiaiio  pa- 
hm  et  apcrlc  schismalico ,  Valesius  ct  Pcarsoniiis 
concludiint  scbisina  cum  anno  25Miicoepis5e  ,  qiiia 
S.  Moyses  iniiio  liujus  anni  in  carcerc  obiit,  nl  cst 
in  vciusto  Biichcrii  PoniificuiTi  calalogo  :  Tillemon- 
tiiis  vero,  cuin  certo  teneal  schisma  anie  ordinalio- 
ncin  Cornclii  noii  ernpisse,  morlem  Moysis,  qucin 
Corneliiis  nuper  inariyrioperfunctum  fuisse  dicil,  in 
iiicnRcm  novombrem  rejicil  cjusdem  aiiiii  251.  Sic 
mediam  inter  utrosque  viam  inil)0,ut  exulraqueseii- 
loniia  aliqiiid  assuinam  ,  aliquid  etiam  refellam.  Elsi 
cnim  scbisnia  anie  Coriiclii  ordiiiaiioiicm  erupisse 
non  crcdani,  videlur  lamen  multo  ante  occnllis  mo- 
lilionibus  iuformalum  et  pr«paraUim  ,  iia  ut  neces- 
silatoin  non  aflorat  S.  Moysis  niartyrii  mm  Tillc- 
iiioiilio  diffcrcndi  ,  nec  inors  S.  Mtjysis  schisnia 
ad  iniiium  aiini  251,  cum  Valesio  el  Pcarsonio  re- 
forre  cogat. 

.(eccssariis  rationibus  pugnat  Tillcmonlius  nul- 
.,im  Roiiire  scbisma  anle  Conielii  ordiiiationem  ex- 
stitisie.  1°  S.  Paciaiius  Ep.  ii  (pp.  5G  et  CO)  et  aii- 
clor  libi  i  ad  Novnliauum  liwrelicum  ,  dcclaranl  No- 
valiaiium  concopla  ex  Cornelii  episcopalu  invidia  in 
scbisiiia  iiiipulsum  fuisse.  2°  Novatum,  qui  scbisma 
(laribagiiie  conllabat  mcnsc  marlio  ant  saltom  fc- 
bniario,  pernbsurdc  Pearsoiiiiis  mensc  janiiario,  Va- 
lcsius  fobruario  Romam  Iransfernnl.  Denique  repii- 
gnat  ut  scliisma  Romx  exortiim  ecclcsia  Africana 
lamdiii  igiioraverii,  nec  anie  ad  scdandam  dissensi"- 
nem  misciii  legatos,  qnam  do  Cornelii  eleclione ccr- 
tior  facta  fuisset.  Diflicile  esl  profecto  liis  rationi  • 
biis  non  asscntlri. 

Vcrum  nco  Tillcmontio  nec  ipsius  advcrsariis  fa- 
vcl  Cornclii  lcslimonium,  sod  polius  probntS.  Moy- 
seni  iii  Novaiiano  noii  apcrtum  scbisma,  scd  occiillas 
niacliinationes  niuUis  improbc  fnciis  coiijunotas  coii- 
domnasse.  Sic  loqnitnrS.  Poiilifoxapud  Eiiseb.  (I.  vi, 

C.  io):  Ov  xvi  Mnu-f,!  0  fiKxipuc  /^«pTUCi  '"'■'■p  ^'l"'  ''«V/Ct 
lj.a,^-z\jpi\70i.i   y.a.).iy  tiv*  xai  Oetu^AffTvv  //*^TUp^KV  *  tri  ewv 

£V  KflVlXa  ,    XKTt^WV  «ijr&U   TVV   ^py.ffiTVlT*  Jt**    TVV   y.TOV'.t«v, 

«KoivwvoTiV  lrtt,(t\zz  <r\i-j  Toif  rtSvTc  mpi7ou-:ifOti  to/c  f^-yv. 
«tO-^  oi.mTyiiot.Ti>  t4uisv(j    Ti.c   l-xrXiiTia.f.  f  QuclU  Cliaill 

(Novaiianum)  Moses,  inquit ,  bcaiissimus  niariy.-, 
(pii  nuper  apud  nos  egrcgio  et  admirando  marlyrio 
porfunclus  cst,  diiin  adbuc  in  vivis  csset  audaoinm 
cjus  ac  furorem  pcrspccuini  liabcns  ,  a  comnuinioiio 
sua  separavil  cuin  quinque  prosbyicris,  qui  se  pn- 
riler  cuin  illo  ab  Eoclcsia!  corpore  abruperant.  > 
Fnislra  vir  crudilus  ox  bis  vcrbis,  «  nupcr  marlyiio 
fiiiictiis,  »  rtm  anlc  nnum  aut  allcrum  mensoMi 
conligisse  colligit,  cum  cjusmodiloqnendi  ratio  Ii's 
qiix  ante  dccein  mcnscs  vcl  etiam  ante  annum  coiili- 
gcrunt,  aplari  possii.  Ilis  aulcin  vcrbis, «  cum  (luinqiie 
pie=bylcris,  qiii  so  parilcr  cum  illo  ab  Ecclesia; 
corporc  abrupornnt, »  faleor  nogatnm  apertis  scbis- 
niaiicis  comniunioiicm  indicari.  Sed  gr.c&ic  vocos 
sic  optime  rcddiintur,   «  cum  qninqne  prcibyiciii" 


\<il  VrTA  SANCTI 

qui  sft  paritcr  cum  illo  ab  Ecclosia  al)nipciiinl.  » 
Sic  aHleiii  inlcrprclarido,  non  vidclur  scliisma  pritcos- 
sissc  ncgaiani  a  Mojsc  conmiunioncin  ,  scd  polius 
subseciiium  essc. 

Mulla  in  codcm  lcslinioiiio  iianc  ii)lcrprcl:Uionciu 
conflrinaiit.  1°  Faclum  Moysis  sic  narrat  Coriielius  , 
sicejus  tcslimouio  uiitur,  ut  cl  laudem  ei  Iribual, 
qua:  ipsi  comniunis  iion  sil  cuin  omnibiis,  ci  Nov;i- 
liano  ignoininiam  noii  lcvcin  iniiral.  Purro  nec  sanclo 
marlyri  niagna  laus  fnissct  boniincsapcrlo  scliisinaio 
iinplicalos ,  el  loi  episcopis ,  lot  prcsbytoris  ac  plcbi 
pene  universa)  delestatos,  ad  coinninuionem  snam  iion 
admillcre;  nee  ipsis  scliismaticis  loiius  orbis  coin- 
niunione  exclusis  magnuni  opprobrium  fnisset  uniiis 
inariyris  amissa  communio.  Dcinde  vcro  cum  Nova- 
lianus  scliism.iticos  convontiis  cum   suis  agerct,  an 
liiiic  eiim  cuin  S.    Moyse  cominunicire  vuliiisse  cl 
rcpulsam  tulisse  dicoiniis  ?  Non  videiur  aplum  ad 
cam  rom  icmpus  fiiisse.  2"  Non  dicit  Cornelius  com- 
mimionem  Novatiano   iicgalam  fuissc  ob  aperiuin 
scliisnia,  sed  quod  ejus  audaciani  cl  lurorcm  perspi- 
cercl  Moyses.  Saiis  iimlia  improbc  foccrat  Novaiia- 
nus,  ut  ciim  oo  sic  agcrei  Moyscs  ,  in  priiiiis  qiiod  in 
pcrsccntione  a  diaconis  monitus  ut  fratribus  succur- 
rcrct,  non  jam  ainplius  prosbylcrum  se  esse  vellc 
dixerat.  \hv.e  illa  fuil  andacia  Novaliani ,  Iiic  furor  : 
ad  queiii  cum  acccdcrctncfaria  coiisiliornin  coiijuiic- 
liociimquin(|(ie  prcsbyleris^nondifficile  fuit  S.  Moysi 
quid   ad    Ecclcsiai    pcrniciem     mcdilareiilur    pro- 
siiicere,  ncc  miriiin  si  cnm  eis  eonimuiiicare  nolnit. 
5°  Si  comniiniioncm  manifcsiis  scbismaticis  S.  Moy- 
scs  dcncgassct,  non  soluni  quiiic|ue  prcsbyterns ,  scd 
ctiam   confcssoros    qui   Novaliano    scsc    dcdcraiit, 
eailiMii  scnleiiiia  noiasset.  Nam  qiialuor  coiifessorcs 
€  do  carcei^e   piodoiinies  scbismaticns  ct  lix'relicns 
crror  »  exceperat,  ul  ait  Cyprianus  Ep.  li,  cosque 
sibi  ab  iiiilio  sociavcrat.  »  Novatianus  ,  testc  Cor- 
iiclioapud  Eiiscb.  (lib.  VI,  c.  45),  in  Iios  Novaiiaiii 
grcgalcs  iiiciii  csse  dcbuit  qui  in  qninquc  prcsbylc- 
ros  oral;  scd  taiiien  qiiiiKiuc  taiiliim  prcsbyieriscom- 
iniiiiioncm  negai.  Qiiod  argiimeiito  ost  euin  iii  Nova- 
liaiio  iioii   aperiiim   sebisma  ,  non  maiiifestnm  cum 
Cnriieiio  ct  oiiinibns  cpiscopisCoriicIio  adbcrcniibiis 
b.lliiin  condcmnasse,  sed  nerarias  molitioncs,  et  iniia 
rnm  qiiinqiic  presbyteris  Ecelcsi;c  perturbaiida:  coii- 
silia,  qiia:,  pliiribus  Novaiiani  vitiis  addila,  .Moysom 
dclcrrucrniit  qiioiiiinnsciiiiicoco;i;municarcl.  ■i°Mar- 
tyriuni  Moysis  non  vidotur  inense  novcmbri ,  iit  exis- 
liiiial  Tillcinoiitiiis,   scd  potius  antc  ordiiialionem 
Cornclii  conligisse.  Coiistat  marlyres  c  carccre  solu- 
los  fiiissc  cuiii  Corncbiis  ordinatus  cst.  Cur  crgo  so- 
ius  Moyscs  particeps  illiiis  p;icis  iioii  fiiissel,  qiia;  lam 
diu  ncgaiam  eligcndi  episcopi  copiam  fccit?  Dcinde 
vcro  Muyses  non  iii  carccrc  obiit ,  ul  est  in  Bucbcrii 
calalogo,  scd  sanguiiicm  pro  Cbristo  profiidit,  ut  dc- 
mouslrai  Tillcinoiiiius  cx  vorbis  Cornclii,  ipii  eiim 
pr.iclaro  ci  adniii;iiido  ni;irlyrio  pcrliinctuni  dcclarat. 
Porro  ab  ordiMalioncCornolii  iisque  ad  iiicnscm  iio- 
vombrciii,  iiijU  videiiir  {'.liiisiiaiiQium  s:iiiguis  Uoiiix 


CYPRIANI.  m 

fusus  fuissc.  Sedebat  intrepidus  Cornelius  «  Rom;c 
iii  .sacerdolali  catliedra  eo  tempore ,  cum  ly- 
raiiiius  iiifostus  saccrdotibus  Dei  fanda  aiqiic  in- 
iaiida  comniinarctur,  ciim  mullo  paticnlius  cl  to- 
lcrabiliiis  andiret  lovari  advcrsus  sc  a;inuliim  prin- 
cipeni ,  quam  ['.onia:  coiistilui  Dei  saccrdolem,  »  ait 
Cyprianus,  Epist.  lii  (p.  09).  Quamobrcm,  aul  Deciiis 
pcr  toluin  illud  lcnipiis  crudclitatis  sua:  saticiaicm 
capero  luni  potuit,  aut  id  in  icditum  suuiii  dilTerebat. 
Ciiiii  crgo  Coriicliiis  cvascrit,  ciii  tamcn  potissimum 
infciisiis  erat  Decius,  noii  vidcliir  Moyses  prxclaro 
ct  admirando  marlyrio  pcrbihciiis  nieiisc  iiovembri , 
sed  iioiiiis  inciise  januario,  ut  esi  in  vcUisto  Ducbc- 
rii  catalogo,  vel  certc  anle  liucm  perscculionis ,  anie 
ordinationcm  Cornebi  ct  apertum  schisma  Novatiaiii. 

XXI.  —  QUO  TliMPOnE    ORDIMATCS    NOVATIANUS. 

Dc  ordmationc  Novatiaiii  noii  iiiia  cst  criticoriim 
sciitoiitia.  Pearsonius  ipso  incnsc  junio  ordiiiatiim 
fuissc  Novatianum  piitai,  ejnsquelegatosjulio  incunle 
Cartliagiiioin  vcnissc  :  Tillemontius  id  contigissc  cou- 
tciidit  post  coiiiprobalam  iiuivcrsa:  Afric;c  jiidicio 
ordinationem  Cornclii.  Non  levcs  ralioiics  pcrsuadciit 
facinus  adinissum  fuisse  aiiiequam  Africa  ordiiiaiio- 
iieiii  Cornelii  teslimoniis  suis  confirmarel.  Scd,  anlc- 
qiiam  id  probare  iiicipiaiii,  obiter  obscrvabo  Pearso- 
niuin  iii  liis  quie  ad  Cornclii  ordinaiionem  spccianl 
dispeiisandis  minus  accurate  versari.  .\it  ciiim  i  mense 
jiinio  jam  aflccio  Cyprianum  accepisse  Cornelii  et 
collcgaruin  liiieras.  »  Scd  ex  liis  qua:  jain  dixinuis 
ac  deiiiccps  diccmns,  perspicitur  cpiscopos  Afros,  ac- 
ceplis  Coriiclii  lilloris,  dosiderassc  ipsiiis  collogarum 
littcras,  ac  tum  demum  ad  firmandam  Coriiclii  oidi- 
naiioiiem  inciibiiisse,  cum  lias  collcgarum  litlcras  lo- 
gali  rciulcrunt.  Ciim  aiilcm  ordiiiatiis  fncrit  iiiciise 
Juniii  Cnriicliiis  ,  lcgati  p.ost  acccpiuiii  liiijus  roi  niiii- 
liiiin  ab  Alris  missi,  redirc  nieiisc  junio  cum  littcris 
non  puluoriiiit. 

Qiiod  aiitcm  spcciat  ad  ordinatioiiem  Novali;ini , 
facile  probalur  advcrsiis  Tillciiiuiitium  hoc  sccliis 
commissum  fiiissc  paiilo  post  ordiiiationcm  Cornclii, 
ac  foitc  cliam  ipso  inense  jiiiiio  exciinte,  nl  visuiii 
esl  Pcarsoiiio.  Naiu  lcgaii  a  Novaliano  inissi  in  Afri- 
caiii  voiieniiit  aiilc(|uam  Uoma  rcdiissciit  Caldoiiiiis 
ei  ForUinaiiis,  quos  episcopi  Africaiii  iii  liaiic  urbc.ii 
ad  pacaiidas  disscnsiones  niiscraiil.  Uos  est  in  proniptii 
ex  Epi^tola  xli,  ubi  iiarnit  Cypiiaiuis  lcgatos  Nova- 
liaiii,  staiim  aiquc  Cartliagiiicin  vcncruiit  ei  Nova- 
ii;inuiii  episcopumfactum  iiuuliarunt ,  a  commiiiiione 
proliibitos  fuisse,  i  refulatis  iiiierim  ac  rclusis  qna; 
obsiiiiaic  ac  pcrtinacilcr  asscrerc  tontabant.  i  Doiiido 
bxc  addit :  i  Nam  ct  cgo  ct  collcgic  plnrimi  qiii  ;iil 
iiic  coiiveiicraiii ,  expcclavimus  advcnlum  collcga- 
rmii  noslrorum  Caldouii  et  Forlunaii,  quos  ad  lc 
niiper  ct  coepiscopos  noslros  qui  ordinationi  lii.c 
airueraiit,  lcgaios  miseramus,  iii ,  cis  advciilaiitilnis 
el  rci  gcslx  verilatcm  rcportaiilibus,  inajorc  aucto- 
riiatc  ct  Iiicida  per  eos  probationc,  pariis  advcis;e 
iiiipiobit;is   fiaiigcrclur.  »   Liqiici  ergo  Novaliani  Ic- 


129 


V1T\  SAiNCTI  CY['RIAN1. 


m 


gatos  leililuni  Afiic.inoriim  pncsulnni  colcrilalc  sii- 
pcrasso ,    eosqiic    inlcrim   comnuiiiioMC    proliiliitos 
Aiissc  (liiiii  legatorum  rcdiiiis  cxspcclaiur.  Qui  posi- 
<lii:ini  redicrurit,  iisque  supervencrunt  duo  alii  cpi- 
scopi  PouipeiusetSleplianus,  qui  Cornclii  ordinatioiii 
inlcrfuerant,  lum  vero  cl  liticris  Ilalorum  cpiscopo- 
rum  qiias  legati  attulerant ,  ct  Pompcii  ct  Slepliani 
leslimoniis  sic  illustrata  et  coiilirmata  res  est,  <  ut 
iicc  nccesse  fuerit  audiri  ullra  cos  qui  a  Novaliauo 
vcnerant  missi.  >  Similiter  in  Epistola  xlii  narrat 
Cyprianus  episcopos  Africaiios,  poslquam  diversa  pars 
C))iscopum  sibi  constituit,  acccplis  litleris  lam  Cor- 
nelii  quam  collegarum,  i  itcm  ndvciitantibus  bonis 
viris ,  Pompeio  ci  Siephano ,  a  quibus  hcce  omnia 
cuni   laHiiia  communi  asscria  sunt  lirmilcr  ei  pro- 
Iiaia  ,  »  lum  dcmuni  liiteras  ad  Cornclium  dircxisse. 
Ergo  Novatiani  legati  ante  Carlliaginem  missi  sunt 
quam  Caldonius  et  Forlunatus   Ronia  profecli  fuis- 
sciil,  vel  forie  etiani  aiilequam  Uoinam  pervenisscnt. 
Nain,  sircs  oculissuis  vidisseni,  eur  liileris  tantum  quas 
allulerunt,  acnonpotiuseorumqiioque  leslimonio  ni- 
tcrctiirCyprianus,  qiiemadmodiimPonipciielSlcphani 
lcstiinonionililiir?  Praacrca  tcstalur  (■.y|iriaiiiis  in  Ep. 
xi.i  se  «  ex  lilieris,  qiias  seciim  fcrebaiil  Icgali  No- 
vaiiani  et  ex  eorum  sermonc  atqiie  asscveratioiie , 
Novalianuni  episcopum  faclum  »  compcrisse.  Unde 
patei  primum  liujiis  rei  nuntiiiin  a  Icgaiis  Novaiiani 
allatiim  fuisse,  ncc  qucmquam  in  Africa  horrendiim 
scclus  anlc  eorum  advcntum  suspicatnm  fuisse.  Ex 
qiio  etiam  conlirmatur  quod  jam  diximus,  eos  adve- 
nisse  non  solum  auie  Pompcium  ct  Stepliauum  a 
€  quibus  h.Tcc  omnia  asseria  ciprobala,  »  iicmpe 
cpiscopum  couslilHlum  esse  a  scditiosis «  conlra  sa- 
crainciiliim   semel  tradilum  divinx  dispositioiiis  cl 
calholic;c  unitalis ,  »  sed  eliam   anle  Caldoniiim  ct 
Foriunalum.  Nam  iii  litieris  qiias  Caldoiiius  ct  Fortii- 
natiis  a  Cornclio  ejusque  collegis  allulerunl,  scripla 
crant,  ul  lcsiatiir  Cornclius  Epist.  xlvi  ,  multa  quae 
pr;('ccsscranl  a  coiifcssoribiis  Novaliaiio  adlia;renti- 
bus  desigiiata,  qiixquc  redeuitlcs  ad  Ecclesiam  non 
siiie   lacrymis  confessi   suiit,    in  liis  «  circiimvcn- 
los  commisisse  se  schismatica  ct  hxresis  auclores 
fiiisse,  ul  patcrcntur  ei   (Novaliano)  manus  quasi  in 
cpiscopum   impoiii.  i  Al  si  rjiismodi   litteroc  advcn- 
lum  lcgatorum  Novaiiani  occiipasscnt,  noii  ex  his  lc- 
gaiis  Cyprianus  et  alii  episcopi  primum  cpiscopatus 
a  Novaliano  arrcpti  nuiitium  aeccpisseiit. 

Nou  poiest  ergo  dcfcndi  sentcnlia  Tillcinonlii,  ncc 
iilla  prorsus  ratione  accuralissimus  scriplor  onlina- 
lionem  Novaiiaiii  post  rediuiin  legaioriim  Africxcol- 
locat.  Illud  autcm  multo  iniprobabilius,  quod  Ecclc- 
siam,saltcm  Africanam,  incomprobandoCornelii  epis- 
copalu  jam  cousciisisse  ait  cum  Novatianus  ordinaius 
cst.  Hacc  African;^!  ccclcsisc  conscnsio  tum  demiim 
eiiituit  cum  eiiiscopia  Cypriaiio  ejiisque  collcgis  qui 
Carlbagiiie  nderaiit ,  de  lota  rc  admoniti  liileras  ad 
Cornclium  scripseruiit.  Scd,  antcquamCyprianus  cpi- 
scopos  Africanos  de  rcbus  Uomana;  Ecclesix  ccrliores 
facerel,  Primilivum  prcsbytcrum  RomaiA  misit  cum 


Epistola  xLi,  ut  quomodoexcepli  cssent  Caiihagine 
lcgati  Novatiani  nunliarcl.  Dc  suis  cnim  in  univcrsain 
Africam  lilleris  non  loquiliir  nisi  iii  Epistola  xlii, 
per  Meltium  hypodiacomim,  et  Nicephorum  acoly- 
llium,qiii  Primiiivum  stibsecuti  sunl,  perlala.  «  Sed 
ct  pcr  provinciam  nosiram,  inquit ,  hrcc  eadcm  col- 
legis  singulis  in  iiotitiam  perfercntcs ,  ab  Iiis  quo- 
que  fratres  nosiros  cum  lilteris  dirigcndos  cssc 
niandavimus.  »  Tum  ciim  autcm  Africani  episcopi 
a  Cypriano  admoniti  scribcrent  ad  Cornclium;  j;im 
redicrai  Primiiivus  presbyler  cum  liiieris  Cornelii, 
quibus  respondensCyprianus  ait  (Ep.  xlx)  :  s  Placuit 
iit  per  omnes  omnino  islic  posilos  liilera!  nercnl, 
sicuti  simt,  clc.  >  Igiliir  ab  ordinalionc  Novaliani 
ad  conscssttm  Africa;  incomprobandoepiscopatii  Cor- 
iielii  mulia  iniercesserunl,  adventuslegaliiriim  Nov.t- 
liani,  redilus  legatorum  Africa),  ilus  cl  reditus  Primi- 
livi  prcsbyleri. 

Nilitur  r  Tillemonliiis  his  Cypriani  verbis  ex  Ep. 
Lii  :  t  Quo  (Peiri  loco)  occiipalo  de  Dei  volunlaic, 
alqiie  omniiim  nostrum  conseiisiDne  firmalo,  qiiis- 
quis  jam  episcopus  fieri  voliicrit ,  foris  fiat  neccssc 
cst.  »  Unde  concludit  jam  ab  oiiinibiis  cpiscopis 
aut  sallein  ab  Africanis  jura  Cornclii  fiiisse  (Irniata 
cum  Novaiianus  ordinalus  cst.  Sed  minus  aiiim.id- 
vertit  doctissimus  criliciis  Cypriaiium  loqui  de  co 
rerum  slatu  qui  tiim  crat.  Cum  eiiim  consonsus  iiiii- 
vcrsi  orbis  ad  defcnsioncm  Coriiclii  conspirarcl,  ncc 
lanicn  coiialibus  suis  dcsisterct  Novatianiis,  nierito 
Cyprianus  hune  illi  conscnsum  opponil,  alqiie  hoc 
argumcnlo  non  tam  illius  ordinalionem  quain  obsli- 
natum  in  illa  rctineiida  animuin  oppugnat.  llic  iii 
eadem  Epistola  lh,  de  Novaiiaiii  ordinalione  lo- 
qiicns,  hoc  lanlum  ei  objicil,  qiiod  i  cpiscopo  iu 
Ecclesia  a  sexdccim  episcopis  facio  adullcr  alqiic 
exlrancus  cpiscopus  fieri  a  deserloiibiis  pcr  ambi- 
lum  >  coiiatus  sii.  Simililcr  legalis  Novaiiani  iion 
totius  orbis  eonsensiim  objicicbat  Cyprianiis,  scd  tcs- 
liiiionium  collcgarum  a  quibus  ordinatus  fiicral  Cor- 
ncliiis,  liitcris  a  Caldonio  el  Fortiinato  allatis  coiisi- 
gnatum,  ui  perspicilur  ex  Ep.  xli. 

Quxrit  T  Tillemoiiiius  cur  ordinaiio  Novaliaiii 
staliin  ab  Africaiiis  rejecta  sit  «  ut  illicila  cl  conlra 
Ecclcsiam  facla,  >  ejusquc  legali  comiiiunioiie  pro- 
liibiti,  si  nondum  ordinationem  Cornclii  cpiscopi 
Africani  comprobaveranl.  Sed  facilis  cl  e.vpcdila  rcs- 
ponsio.  Nam  Cyprianus,  ut  niodo  vidiinus,  nuinquam 
dubiiavit  quin  lcgitiina  esset  ordiiiatio  Cornclii ;  scd, 
acccplis  cx  utraque  parte  littcris,  oninia  ad  rcdiium 
lcgalorum  inlcgra  scrvari  voluit,  ul  nulluin  discordi;c 
iocuin  relinquerel.  Quare  minimc  iiiiiuui  -si  iuaxiiua 
indignaiione  commoius  cst  siaiim  atqiie  dc  ncfaria 
Novaiiani  ordinatione  cognovit. 

3°  Existimal  Tillemontius  cx  Epistola  lxvii  coI- 
ligi  posse  Novatianum ,  cum  in  Afiicam  Icgaios  mi- 
sit,  jam  Ecclesix  liosicm  judicaium  fiiisse,  aut  saliein 
Cornclium  jain  lum  in  miiversa  Africa  pro  lcgilimo 
Uoiiix  episcopo  habitum  luissc.  At  nihil  cju'modi  lc- 
gerc  est  in    Epislola  lxvii.  Ait  quidem  Cy<irianus 


|3i  VITA  SANCTl 

Novaiinnum  olimlioslcm  Ecclcsiac  jiiiJic;i;iim,  ct  cum 
iii  Africnm  lcgalos  misissel,  iiiiic  a  coiiciiio  pliiriiiin- 
iiim  saccrdoium  soiilcniiam  retulissc.  AdJit  cum  iiu- 
per  rclusiim  ct  refulaitim  ct  per  loluin  orljcm  a  sa- 
ccrilotibus  Dci  abstcnlnm.  At  ci  iioii  cxprcliiat  (iuod 
orcliiialus  lucril  cum  jam  Coriiclii  cpiscopaiiis  lotins 
orbis  aucloriiatc  confirmatus  csscl,  scd  iiuoil,  i  Cor- 
nelio  in  calholica  Ecclesia  de  Dci  juilicio  ct  cleri 
ac  populi  suffragio  ordinaio,  profanum  aliarc  crigcic 
cl  adulteram  catliedram  collocare,  ct  sacrilcga  con- 
Ira  vcrum  sacerdolcm  sacrilicia  olTcrrc  lcnla- 
vorit.  » 

•4°  Dcniqiic  obscrvat  Tillemonlius  AnloniaiHim  ,  ad 
qucm  scripsil  Cy|irianus  Epistolani  ui,  jain  cx  coii- 
silio  Cypriani  amplexum  fuissc  communioiicm  Cor- 
nelii  antcquam  liticris  Novatiani  commolus  iniqiias 
dc  Cornelio  ac  Cypriano  suspiciones  acciperct.  Ve- 
riim  hoc  Anloniani  cxcmplo  scnlcnlia  Tillemonlii 
prorsus  evertitur.  Scripscral  cnim  Antonianus  ad 
Cyprianum  non  soliim  sc  «  cum  Conielio  unum  lcnere 
consensum  ,  sed  etiam  cum  Novaliano  non  commu- 
iiicarc.  »  Simul  ergo  ct  Coriiclii  ordinalioncm  coni- 
probavit,  ct  IVovatianum  illius  icmulum  rejecit.Quod 
aulemNovaiiani  littcras  serius  videtur  lcgisse,  post- 
qnam  videiicet  hortatii  Cypriani  jam  suam  cum  Cor- 
iiclio  commiinioncm  declaravcral ,  id  facilc  concilia- 
liir.  Nam  lcgati  Novatiani  ciim  Cartliagine  rcjccti 
fuissenl,  nppidatim  per  civitates  discurrere  cceperunt ; 
ac  proinde  fiori  potuit,  ultardius  ad  Anlonianum  ve- 
nircnt.  Praiterea  aliam  postca  Icgaiioiicm  aliasqne  lil- 
lcras  misit  Novatianus,  de  quibus  Cypriaiium  loqui 
iion  rcpugnat. 

XXII.  —  OROO  RE&UU  A  SANCTO  CVPRIANO  GESTARUM  IN 
CACSA  COBNELII. 

Sic  crgo  toiam  hane  rerum  gcstarum  scricm  lcxcrc 
possumus.  Statim  alquc  legatorum  reditu  veriias 
tania  luce  circnmnuxil,  ut  iterum  N>ivatiani  icgalos 
audiri  neccsse  non  esset ,  scripsit  Roinam  Cypiiaiuis 
per  Primitivum  prcsbytcrum,  cui  in  mnndatis  dcde- 
ral  ut  Coriielio  nariaret  qurc  in  cpistokim  coiigc- 
rere  longius  fuissel.  Hscc  est  qiiadragcsima  priina 
epislola  apud  Painclium.  Scribiiiit  deindc  cpiscopi 
qiii  C;irili;igine  aderant  ad  alios  iinivers;«  Afric;c 
cpiscopos,  eosque  dc  Cornclii  rcbus  et  Novaii:iiii 
scbismale  eertiores  faciunt,  ac  fralres  eum  liucris 
llomam  dirigcndos  csse  maiidant.  Qiiod  antcm  alios 
li()rt;ibanlur,  id  ipsi  in  primis  perfeccrunt,  ac  coiii- 
muniicr  scripserunt  ad  Cornclium.  Yix  dubium  cst 
quiii  ips3D  illac  sint  lillcra:  Cypriaiii  ejusque  collc- 
garum,  in  quibus  lcstatur  Euscbiiis  (lib.  vi,  c.  -43), 
dccretum  fiiisse  ullapsis  subvenirctur  ac  nefari;c  hx- 
resis  auctor  ab  Ecclesia  cjiccrctur.  Erant  in  iisdcm 
litteris  multa  de  Felicissimo  cjusque  sociis,  de  qiii- 
hiis  quid  sensissent  episcopi  illis  auditis,  qiiidquc 
proniintiassent,  Cornclio  narrabant.  Ulrxqiie  illse 
coiicilii  et  ad  episcopos  Africnnos  ct  ad  Cornclimn 
iiilcrac  commcmorantur  a  Cy;ir,nno  in  Ep.  i.xii,  pcr 
Mcttium  acolytiium   liypodiaconura  ct  Niccplioniin 


CYlRiANI.  !3a 

missa.  Pcr  eosdem  clericos  misit  Cyprianus  exompla 
lilierarum  qiias  a  se  dc  Fclicissiiiio  cjusquc  prcsliy- 
terio  ad  clcnim  et  plebein  Caribagincnsem  scriptas, 
jam  anlca  pcr  Caldonium  ct  Forliiiiatum  ad  Cornc- 
liiim  miscrat.  IlorUitiir  (^ornelium  iit  ca.s  fratribus 
legi  jubeal.  Slissa  esi  h cc  Epistola  xlii  anle(|uam 
rcdiisscl  Primitivus  prcsbyter  ;  iio;Hluin  cnim  didi- 
ccrat  Cypriaiius  ex  lillcris  quas  ille  atlulit  molcstum 
accidissc  Coincrio  quod  auctor  Adruineliiiis  fuisset 
iic  ad  Corncliiiin  nominatim,  scd  ad  Eccl(;sinm  Ilo- 
manam  scribcrent-  Suspicans  tainen  aliqiiid  Cypria- 
iiiis,  ac  mcluens  ne  qua  offensio  mcntcm  Cnriiclii 
subiissci ,  denioiislrat  in  eadem  Epistola  xlh  se  pa- 
cis  cl  iinitaiis  stiidio  acRluctum  fuissc  ut  omiiia  in- 
legra  scrvarcntur,  dnm  lilieia;  ah  cpiscopis  Ii:ili;c 
venircnt. 

Pnetor  banc  Epistolam  xlif,  alia  brcvior  Meltio 
comaiissa  cst  ad  Coriieliiiiii,  qiia;  cst  xliii.  Ce»'lio- 
rcm  ilhini  f;itil  Cypi  iamis  se  ad  coiifcssorcs  scbisma- 
licos  scripsissc,  scd  mandasse  Mellio  ut  has  liucras 
Coriiclio  legcret ,  ncc  cas  rcdderel  nisi  Coriieliiis 
rcddciidas  cssc  judicarei.  Noii  vcrisiiiiile  cst  Met- 
liiim  a  Cypriano  bis  missiun  fiiissc  Roinam,  scmcl 
qnidem  cmn  Niceplioro  ad  Epislolam  xlii,  iicrnra 
adquadr;igesimain  tcrtiam  de  coiifessoribus  scliisma- 
tieis  pcrfcreiid:^iii.  Iloc,  iiiqnain,  vcrisimile  non  fit; 
nain  Niceplioriis,  qucin  cuin  Mctlio  probabilc  cst  re- 
diisse,  nuntium  Cypriano  dc  rediui  confessornm  op- 
taiissiinmn  aituHl.  Sed  cur  Cyprianus  duas  siraul  ad 
(^onieliuin  litleras  dedit?  Rem  solvit  Tillemoniius. 
Ciiin  probe  scirel  Cyprianus  lillcias  suas  Romsc  pu- 
hlice  legi  solere,  prudenter  hrcviori  epislola)  com- 
misit,  (]nx  in  vulgus  cffcrri  nolcbat.  Pra;ler  Epislo- 
lain  ad  Coiifcssorcs,  qua:  cst  xliv,  miltcbat  illis  Cy- 
prianns  libros  suos  de  Liipsis  ct  de  Vnilale  Ecclcbiw. 
Ex  quo  faciiis  cst  conjeclura  huiic  librum  de  Uiiiliile 
Ecclesia:  c\rca  hoc  lempns  scriplum  fnissc,  idquc 
confirniainr  Pontii  lcstimonio,  qui  cum  statiin  post 
librum  (ic  Lapsis  rccenset. 

Anie<iuam  has  liiicras  accipcrct  Cornclius,  scri- 
psit  Cypriaiio  per  Primiiivuin  prcsbytcruin,  ac  sibi 
displicuisse  significavit  consilinm  Adrumeiinis  a  Cy- 
priaiio  daUim.  Rcspondet  ci  Cypiianus  per  Episto- 
lam  XLv,  qua;  tiim  scripla  est  cum  uiidiqnc  Afri- 
cani  episcopi  Roniam  sciMbcreni,  ut  se  Ciirnclio 
adli.Trcre  tcslarentur.  Iii  rcbns  tanii  momcnii  iicc 
Cyprianum,  ncc  clericos  quos  Roinam  mitlcbai  vc- 
risimilc  esl  ccssassc;  ncc  vidctiu- multum  cffluxissc 
lciiiporis  inlcr  illas  Epistolas  xli,  xlii,  xlv.  Scri- 
pta  cst  enim  quadragcsima  prima  pcr  Primitivum 
prcsliylernm  paulo  post  reditnm  lcgatorum,  qiia- 
drigesima  sccunda  paiilo  posl  litlcras  concilii  ad 
Cornclium,  antercditum  Primiiivi,  antequam  cx  va- 
riis  Africx  provinciis  ad  Cornelium  scribcretur, 
qnod  lunc  ficbat  cuin  allatis  a  Primitivo  litteris  Cy- 
prianus  per  Epistolam  xlV  responderct. 


1- 


VlTA  SANCTi 


XXIII.— NOVICONATUSNOVATIANI.  — nEDnUSCONFESSO- 
RLM  ROMAXOBUM  IN  IXCLESIAM  UOllTATU  CVriUAM  :  10 
AXTE  CONClLIliM  KOMANtM  ANNI  251  CONTIGISSE 
OSTENDITUR- 

Cum  Maximus,  Longinus  et  Maclioeus,  Novaliani 
legaii,  a  Cypriano  cjusquc  collcgis  cxpulsi  fiiissciU, 
ali(is  iii  Africani  iiiisil  Novalianus,  iiciupc  Nicoslra- 
luni  cl  Novauim  ct  Evnrisiuni  cl  Primuin  cl  Dioiiy- 
sium.  Cypriamim  ca  tle  rc  monuit  Corncliiis  lillcris 
pcr  AugcniUim  coiifessorem  missis,  qiix  non  cxslaut. 
Non  multo  posl,  alia  occasionc  oblala,  ilerum  per 
Niceplioium  acolyilmm  sciipsit  ad  Cypriauum  cpi- 
slolam  inlcr  Cyprianicas  xlviii,  iii  qua  rcgat  ul 
ipsius  opcra  omiiibus  coepiscopis  cl  fralribus  iinio- 
tcscal  Nicoslralum  muUorum  criminum  reum,  ct 
iion  soUim  patioii:u  sii?c  carnali,  cnjus  raiioiies  gcs- 
sit,  fiaudcs  cl  rapinas  fecisse,  verupi  eiiaiu  ecclcsix 
dcposila  uon  modica  abslulisse  ;  Evaristum  vero  .">u- 
clorcm  scliismalis  fuissc,  el  succcssorcm  plebi  cui 
anle  prxfucrat,  Zetum  iii  lociim  ejiis  episcopum  esse 
constiluiiim.  Poslridlc  (piam  vencrant  lcgali  Nova- 
tiftiii,  supcrvciiii  Niccpliorus  acolyihus  cum  lilleris 
Cornclii,  cx  quibus  Cyprianus  didicil  el  alios  episco- 
pos  dociiit  (iu;e  ad  Nicosir.ilmn  ct  Evarisliim  ailiiie- 
banl.  Poslea  gralias  cgil  Coriielio  pcr  Epislo- 
lam  xLix. 

Scd  idcm  Niccplioriis  alias  liilcras  miillo  liriiorcs 

altulit,  quibus  Cypriaiiuiii  Cornclius  de  icdilu  qua- 

tiior  coiifcssornm  Maximi,  Crbaiii,  Sidoiiii  el    Ma- 

cliarii  ccriiorcm  faciebal.  Cuiii  quidam  IVaircs  iiiin- 

liassciit  coiifossores  ad  sanilaiem  reverli,  ac  poslea 

Urbamls  cl  Sidonius  ad  presbyieros  venisseut,  affir- 

niaiites  Maxiinum  prcsbylcrum  ct  eonfessorem  secuin 

pariier  cupere  in  Ecclesiam  redire,  placuit  Curue- 

lio  ui  ex  ipsoriim  ore  et  coiifcssiouc  qu;c  per  lcga- 

lioncm  mandavcrant  audireutur.  Qui  cum  veiiissent 

et  a  piesbyteris  quai  gcsscraiil  exigcrciiiiir,  circiini- 

vciitos  se  essc  aflirmavcrunt,  nec  qiiid  iii  liitcris  ip- 

soruni  nomiue  pcr  omiics  ecclcsias  niissis  inessel  se 

scisse,  alque  ut  abolercniur  et  e  memoria  lcllerenlur 

qure  proccesserant  dcprccali  suiil.  Onini  actu  ad  Cor- 

nclium  perlalo,  jussit  contralii  prcsbylerium  :  adlue- 

runl  cpiscopi  iiuinque,  et  re  ad  deliberandiim  propo- 

sila,  senlcntiic  a  singulis  dictx,  quas  Cornclius  suis 

ad  Cyprianum  liUeris  subjccit.  Ilis  ila  gestis,  veiic- 

runt  in  presbyieriuin  (|ualuor  coiifcssorcs  et  plerique 

fiaires,  qni  se  eis  adjuiixeranl,  siiminis  prccibus  de- 

sideraiiles  ut  ea  qux  aiitc  fueranl  gcsta  in  oblivio- 

iicm  caderenl.  Cum  autcm  magnus  fraleruilalis  con- 

cuisus  faclus  fuissei,  una  vox  erat  omnium  gralias 

Dco  ageulium,  ait  Cornelius,  gaiidium  pcctoris  la- 

crymis  exprimenles,  complcctenies  eos  quasi  eo  die 

poeua  carceris  fuisscut  liberati.  Coiifcssores  dccliia- 

runl  se  Cornelium  sanctissimai  Ecclcsine  calliolicaj 

cpiscopum  agnosccrc,  confcssi  sniil  se  imposluram 

passos  ac  circumvcntos  cssc ,   scd  tamcn  sinccrain 

mciilcm  siiaiu  senipcr  iii  Ecclcsia  fuissc;  qiiippe  cum 

jion  igiiorareiit  unum  Deuiii  csse,,  unum  Cliristum 


CYPUIANI.  134 

Dominum  ac  unum  Spiritum  sancUim,  unum  Eiiisco- 
puiu  iii  Ecclesia  callioUca  csso   debere.   llis  lebus 
peniiotus  Cornclius  Maximum   prcsbyternm  locum 
suuiii  jussit  agnoseerc,  caeleros  cum  ingenii  popull 
suffragio  rcccpit,  ac  oinnia  reinisit  Deo  omnipolenti. 
Hxe  aulem  eadem  bora,  eodeiii  momenlo  ad  Cypria- 
nuin  per  sciipla  transmisit,  nempe  per  epislolam  iii- 
tcr  Cyprianicas  xlvi  ,    ac  Niccplioriim   acolytlium 
dcsceudcre  ad  uavigandum  dcslinanlcin  slatini  dimi- 
sil.   Carlh:igiiicnsem  ccclcsiam   heiilia  pcrfudciunt 
liiterx  Cornelii;  ncc  dubium  quin  cas  Cyprianus  ad 
cicteras  Africic  ccclesias  miserit,  ut  rogavcrat  Cor- 
uelius,  cui  respondit  per  Epistolam   xlv».   Scripsc- 
runt  eiiam  confessores  ad  Cyprianum ,  eoruinqiie 
cpistola  esi  iiitcr  Cyprianicas   l.  llis  respondit  Cy- 
prianus  per  Epislolam  lii.  Qux  aulcm  ex  litlcris 
Cornclii  dosiimpla  iiarravitiiiis,  ea  probant  noii  sulos 
confcssores  rediisse.  Vciicruut  cuni  illis  in  pre»bytc- 
rium  I  pleriqiie  fralrcs  qiii  sc  eis  adjunxerant;  > 
(|uod  quidem  iion  videlur  de  plcbe  c;itholica  pro  con- 
fesgoiibiis  deprccaute   iuiclligi  posse.  I'osiea  ciiim 
narrat  CoiiieUus  fralcrnitalis  coiicursum ;  qtiem  luiu 
denium   factum    iiidical    fuisse  cum  omncm   liuuc 
actum  populo  insinnandum  judicavil;  diflicilc  cst 
sane  ul  coufcssores  qui  mullos  aHClorilatc  sua  abs- 
iraxcrant,  millos  iii  redeuiido  socios  et  imitalores 
habercnl.  Cornelii  verba  non  aliler  intcrprctatus  est 
Cyprianui  :  c  Quaiito    niajus  est  gaiidium ,    iii(|uit 
(Ep.  xlvii),  el  iii  tcrris  pariter   et  iii  coelo   supcr 
confcssoribiis  ad  Ecclesiam  Dci   cum  gloria  sua  et 
cum  laude  redcuniibus ,  ci  rcdcundi  viani  ca;icris 
exempli  sui  fide  ct  probatione  facicntibus !  ilie  enim 
quosdam    fratres    nostros   error    induxerat,    quod 
sibi   conimuuicationeiu  confessorum   scqui  vidcrcn- 
tur.   Quo  eiTore  sublalo ,  lux  omniuin   pecloribus 
iiifusa  est,  el  Ecclesia  catliolica  nec  scindi  ncc  di- 
vidi   possc  monsirata  est.  »  Uiide  mirum    vidctur 
cur  Cyprianum  Tillemonlius  de  solis  confessoribus 
locutum  exisiimet.  Tola  res  ab  eodeni  crudito  scri- 
ptore  sie  narratur,  quasi  iino  ct  eodem  die  Iransacta 
fuerit.  Sed  tamcn  ex  his  Coriielii  vcrbis,  «  adliic- 
runt  ciiain  episcopi  quiiiquc  ,  qui  et  hodie  praiseu- 
les  fucruiil ,  »  duos    dics  insiimpios   fuissc  p.ilet, 
quoruui  prior  delibcratioiiciu  habuit  dc  rccipicudis 
confessoribus ,  postridie  vcro  absoluta  et  peifccta, 
niagno  fralcrnitatis  concursu,  quse  pridic  consiitula 
fueraut. 

Iiisigiiem  liuiic  evcutumTillemoulius  ei  Pearsoniiis 
ad  mcnscni  novcmbrem  hiijus  aniii  251  refercu- 
dum  pulant,  posl  concilium  nouianum,  quod  lioc 
auno  251  Corncliiis  cum  sexaginla  ciiiscopis  liabuit 
meiise  octobri,  ut  placetPcarsonio,  vel  etiam  uuilto 
cilius,  ul  exisilmat  Tillemontius ,  ae  antc  Novatiani 
ordiuationcm.  Sed  nou  tam  sero  quatuor  illi  coiifes- 
sores,  aut  saltem  ante  concilium  Roinanuui,  rcdiissc 
iii  Ecclesiam  vidciilur. 

Rcditus  confcssorum  paiicis  diebus  subscculiis  cst 
novam  lcg.ilionem  Novatiaui.  i  Novato  cnim  iiliiic  a 
vobis  disccdculc,  ail  Cypriauus  (Ep.  xux),  id  est, 


135  VITA  SANCTI 

procclla  el  lurbiiic  rccedentc,  cx  parle  illic  quics 
facla  csi.  >  PoiTO  a   piiiiia   legaiioiie  ad    hanc  no- 
vam  noii  inuluim  iiiloiccssil  leinporis  :  nam  «  pro- 
Slraliis  virtuliljus  Dci  >  Novaliaiiiis,  ut  ait  Cornc- 
!ius  (Ep.  ,\i,viii),  «  cum  Maximiisct  Loiiginus  etMa- 
ciKiiis  fuissent  expulsi  a  Cypriano  ejusque  collcgis, 
dcnno  rcsurre\it.  >    Quibus  ex  vcrhis   palct  Nova- 
liamim  iioii  a  jiilio  meiisc  ad   noveinbrcm  fcriiitum 
cssc,  scd  accepla  damiia  protiiius  rcpararc  voluisse, 
niissis  perilioribus  magisque  industriis  lcg;itis.  Ergo 
rcdilus  confessorum,  qui  nov:E  lcgationis  profcctio- 
neni  proxime  contingit,  non  potcst  in  mcnsem  no- 
vembrem  rejici.  Deindc  vero  Nicephorus,  ille  acoly- 
ihus  qui  uiramque  epistolam  ct  dc  iiova  iegalione  et 
de  rcdilu  confcssorum  atiulit,  non  vidctur  clericus 
fuisse  Romanus,  scd  potius  ipse  ille  Niccphonis  aco- 
lylhus  qucm  Cyprianus  julio   excunte ,  vel  aiigiisto 
ineunlc  cum  Mcttio  suhiliacono  Romam  niiscrat.  Sic 
cnim  de    ilio  Cornclius  loquiiur  Ep.  xi.vi  :  «  Ihcc 
igilur,  fraler  charissimc,  cadcm  hora,   codem  ino- 
monto  ad   le  pcr   scripta    transinisimus,   et  Nice- 
phorum  acolythum  ,    descendcre    ad    navigaiidum 
dcslinantem  ,    ad   vos  slaliin   dimisi.  >  Quibus   cx 
verbis  patel  hunc  clericum  iion  dala  opcra  n  (^oriic- 
lio  niissum  fuisse,  sed  polius,   cum,  perfcetis  rebiis 
qiiarum  causa  vcnerai,  redirel,  saiiclum  Poiili(icem 
oblata  occasione  usum  csse.  Hinc  jam  ci  pci  feren- 
dam  cpisiolam  dedcral  de  iiovis  leiitanieniis  Nova- 
liani,  scd  mininie   necessariam,    aul  qiiao  clcriciim 
niitii  postularet,  siquidem  jam  missus  ca  dc  rc  fue- 
ral  Aiigcndus  confcssor,  ncc  necesse  erai  alium  po- 
stca  mitlcrcqui  idem  nuiiliarct.  Porro,  si  is  est  Nicc- 
phorus  acolylhus  qui  cuni  Mettio  Epistolam  XLii  Cy- 
priani   perlulit,   fruslra    illius   reditiis  ad  mcnsem 
novembrcm  differtur.  Parvi  rcfert  quod  in  littcris 
Cornelii   nulla   (iat  mcniio   de    Metlio  subdiacono, 
quocuin  Nicephorus  acolyibus  profectus  fueral  Car- 
(haginc ;  nam  siniilitcr  Mettius  ,  ut  supra  vidimus  in 
Epislula  xLiii ,  solus  nominaiur,  qiiamvis  socius  ei 
adjiinctus  esscl  Nicepborus. 

Quod  speciat  ad  concilium  Romannm,  redilii  con- 
fcssorum  oinnino  posterius  vidctur.  NuUum  prorsus 
hujus  concilii  vestigium  in  lilleiis  Romani  aul  Car- 
Ih^igincm  inissis  inlra  illud  lempns  quod  a  Cornelii 
ordinaiionc  ad  rcdituiii  coiifcssorum  effluxii.  Lc- 
gali  Caldonius  et  Forlunatiis,  qui  Carlhagiiiem  posl 
Novaiiani  ordiiialioncm  redicrc,  non  aniplius  quam 
sexdccim  episcoporum  litlcras  atiulenini.  Quis  ergo 
crcdal  jam  tum  rirdiiiationcin  Cornelii  in  coiicilio  lx 
cpiscopornin  conlirmalam  fuisse,  ut  siispicatur  Tille- 
niontius?  Prxlcrca  hnc  conciliuiii ,  tesie  Eusebio 
(lib.  VI,  cap.  K),  decrevit  «  Novaium  quidem  et  cns 
qui  una  cum  ipso  sese  insolenicr  exlulcrant,  el 
quicumque  inhumanissimac  ei  a  fraterna  charitate 
•Mlienaj  cjus  opinioni  conscntire  prxsumserant,  alie- 
nos  ab  Ecclesia  habeiidos  esse.  >  At  confcssores 
sic  se  anle  rcditum  gesscre,  sic  rcdcuntes  exccpli 
siini,  ut  cxcommunicali  fuisse  iion  vidcaniur  a  con- " 
cilio  scxaginla  episcoporum  :  nam,  si  ab  liac  synodo 


CYPRIAM.  136 

in  judiciumvocatict  excoinnuinicaiiinschismalc  ob- 
duruissent,  an  diccrc  potuisseiil  circumvciitos  se  csse 
et  iiiiposiuram  passos,  ac  menlcm  suam  scinpcr  iii 
Ecclcsia  ftiissc?  qiiis  credal  Corneliiini  sic  eos  rece- 
plurum  fulsse,  ulomnia  remillerct  Dco  omnipotenli? 
non  sic  agi  solel  cuni  hominibiis  jam  judicaiis  et  cx- 
commiinicatis.  Posierius  ergo  coiicilium  rcditu  con- 
lcssoruin  :  scd  lanicii  iion  miillo  posterius;  iiaiii  gra- 
vissimx  caus.x  suberaiit  cur  cito  habcrctur,  tiim  ut 
Novaiiaiii  parles  penitus  frangcrenlur,  lum  ut  lapso- 
ruiii  caiisa,  qua;  ad  conciliiim  rcjccta  fucrat,  dijudi- 
careliir. 

XXIV.  —   DF,    GF.STIS    ET    SCP.IPTIS  S.  CYPUl.VM  .VNNO 
232,  ANTE  PERSECUTIO.NEM. 

Daninntiis  toto  orbe  Novaiiaiuis  non  dcspondebat 
aniiViUm,  scd  pcr  plurimas  civilalcs  novos  apostidos 
suos  miltcbal,  ul  quicdam  reccntia  instiluiionis  suoc 
fundamciila  consliiiierct,  ct  super  legilimos  c)iiscopos 
crcarctalios  pscudocpiscopos.  Id  lcslatur  Cypiianusin 
Episiola  iid  Anloniamim,  scripta  aiino  2jl  exeuiilc  aul 
2o2  iacunlc.  JaniJudum  ruieras  acccperal  Cyprianus 
ab  lioc  Numidix  episcopo,  quibus  sc  ciini  Novatiano 
non  commmiicare,  scd  Cornelio  afrixiim  esse  signili- 
cabat,  atque  ul  earumdeni  lillcraruni  cxcinplum  ad 
Corneliiim  milterelur,  postulabat.  Scd  poslca  alixlit- 
tcrx  superveiierunt,  in  quibus  nutare  vidcbalur,  No- 
vaiiini  lilteris  motus,  ct  quam  isie  b.xrcsim  inlro- 
diixissct,  qiia  ralioiie  Cornelius  cum  Tropliiuio  ct 
thiiriricalis  communicarct,  sciscitahatur,  ac  ne  ipsius 
qnidcni  Cypriaiii  humanitalcm  in  lapsos  xquo  aiiinio 
accipicbal.  Sic  ci  rcspoiidct  Cyprianus  in  hac  Epislula 
Lii,  ut  se  ct  Cornelium  niiri(icc  dcfendat,  etciim  No- 
vatiano  nemincm  commuiiicarc  possc  dcmoiisircl, 
nisi  qui  toiius  Ecclcsix  commuiiionem  rcjiciat.  Liquet 
scriptam  esse  epistohim  post  rcditum  confcssorum 
quos  in  Ecclcsia  cum  Cornclio  juiictos  cssc  dieil, 
post  mortem  Decii,  quem  lijranntim  appellat,  scd 
lamcn  anle  conccssam  lapsis  lioc  .10110  252  indulgeii- 
liam  ,  siqiiidein  Cypriaiii  defensio  in  iis  lanium  ver- 
satur  qux  Libellaticis  aiino  siiperiore  et  cetcris  in 
moriis  pcriculo  coiisiiluiis  conccssa  fucranl.  Noii  iin- 
nicrilo  Antonianus  ille  idem  vidctur  esse  qui  iii  tilulo 
Episiolx  Lxx,  iiitcr  episcopos  Nimiidas  rcccnsctiir; 
qiiod  etiam  argumenlo  est  euin  Cypriani  moniiis  non 
rcstitisse. 

Einissarii  Novaliaiii  circa  lioc  tempus  Maximiim 
pseudocpiscopum  Ciirlliagiuenscm  fccerunt:  sed  hoc 
faciniis  lam  ignobile  et  obscuruin  fiiit,  ut  Cypriaiius 
ne  scribcndum  quidem  ea  de  rc  Romam  judicaret. 
Naiii  paulo  ante  de  collegarum  consilio  miscrat  Cor- 
nelio  nomina  inlcgrorum  ct  calholicoruin  in  Africa 
episcoporum,  ut  scirent  Cornclius  ejusijue  coUegx 
quibus  scribcre  et  a  quibus  litteras  muluo  accipere 
oporlerel ;  si  quis  autem  prxtcr  cos  quos  Cyprianus 
epistola  sua  complcxus  fucrat,  scribere  audcict,  sci- 
rcnt  eiiin  vel  sacrificio  vel  libcllo  csse  niaciilatum, 
vcl  unuin  de  hxrelicis,  pervcrsuniscilicct  ct  profa- 
num. 


i37  VITA  SANCTI 

Sonpiiim  exislimalur  hoc  anno  praDSlaniissiminii 
Cypriaiii  opiis  dc  Oralioiie  Dominicn.  Hecenselur  a 
Ponii )  posl  libnira  deUm(ate  Ecctesim;  el  ciim  mirlia 
in  cddcm  libro  advcrsus  sciiismaiicos  velicmcnicr  ct 
copiosc  (liranliir,  noii  male  concliulitiir  jain  prodiissc 
Felicissimi  ct  Novaiiani  scliisinala  cum  Iwc  scri- 
bcret  Cyprianus. 

Circa  Pasclia!  prima  solcmnia  scripsit  Cyprianus 
Epislolam  liii  ad  cpiscnpos  Forlunaimn,  Aliymiium, 
Oplaliim,  Oonalianuni,  Forlimalmn  et  Fcliccm,  (|iii, 
cum  cfsenlin  civiiale  Capscnsi  proptcr  ordinalionem 
cpiscopi  (  Donaluli  ,    ut   versiinile  est ,  Capsensis 
cpiscopi,  qui  loco  sexagesiino  nono  seiiientiam  dicit 
in  coiicilio  Carlliagincnsi  anno257),  consulii  rnerant 
a  Siipcrio  an  ad  commuiuoneni  jani  admiilendi  essent 
Ninus,  Clcoientianiis  et  Flonis,  qui,  Chrislum  con- 
fcssi  corani  niagistratu  et  plcbc,  poslea  inter  tornienta 
coram  proconsiile  siipcrali,  poeniteiiliam  agcre    non 
destiliraiit  per   lioc   tricnniiiui ,    non  illiid  quidcni 
cxactiim  scd   iiiclioaium.  l'>em  decidere  non  aiisi,  ad 
Cyprinnum  dcliilerant,    ct  scripscrant  c  ut  cum  plu- 
rilius  collcgis  de  lioc  ipso  plenissimc    i   Iraclarct. 
llespondet  Cypriamis  rcddemlam  ejiismodi  hominibus 
conimimionem,  seipie  ca  dc  rc  cnm  episcopis  delibera- 
-turum  promiltit  <  (junndo  Sfilemnilati  apiid  siios  ccle- 
biandaesalisfecerint,  i  et  Cartliaginem    <  venerint.  » 
Vix  diibium  cst  qniii  promissum  pcifecerit  in  cnn- 
cilio  quod   Carlhagitie  habiluni  hocanno  idibus  mali, 
ut  ipse  testatur  Ep.  lv  (p.  84).  Seribit  ibidem  i  Pri- 
vatum  ,  vclcreni   lia-reticnm  in  Lambcsitaiia  colonia 
anle   niultds   fcre  aiinos  ob  mnlla  et  giavia  delicia 
nonnginta   ct  cpiscoponim  sciitcnlia  condemnatum, 
et  Fabiani  »  papa:  ac   Donali  Carthaginiensis  epis- 
copi  I  litteris  sevcrissime  notalum,  cum   causam  in 
hoc  concilio  agerc  vellcse  dicerei,  »  admissum  non 
fiiissc.  lluic  concilio  interfucrunt  episcopi  sexaginia 
scx,  si  ibi,    nt  versiniillimum  est,  pioposilis  a  Fido 
cpiscopo  quKSlionibus  rcsponsum  fuit.  Is  per  litteras 
qucslus  fuerat  qnod  Therapius  cpiscopus  DuIIk  ct 
conlessor,  nt  conjicit  Pamelius  ex  concil.  Cartli.  an. 
2o6,  Victori  quoiidam  prcsbytero,  antcquam  poeni- 
tentiani  plenam  egisset,  pacem  immaturo  tcmpore 
dedisset.  Pr.T!ierea  novam  quamdam  dc  infaiitibus 
opinioncm  Fidiis  proposncrat,  in  qiiihns  morcm  anti- 
qux  circumcisionis  lcnenduin  pulabat,  ut  infra  ocia- 
vum  diein  non  baptizarentiir.   Iiiter  alias   rationes 
hanc  affcrcbat:  i  vestigiiim  inranlisin  primis  parlus 
sui   diebus  cnnstiluti   mundum  non  esse,  qiiod  unus- 
quisqne    illnd    horrcat    exosculari.    t    Hespoiidcnt 
sexaginia  set  episcopi  per  Epist-  Lix,   objiirgatum 
fuisse  Thcrapium,   ncc  tamcn  ablalam  Viciori  com- 
nmnionem.  De  infantilms  antem  propositam  ab  co 
opiiiioncm  uiio  ore  universi  rcjiciimi,   ei  baptisma 
iiifainium  lin  primo  staiim  nalivilalis  sn,io  ortii»  pra;- 
clarissimis  ralionum  momcntis  defendunt.   Iloc  au- 
icm    conciliiim    scxaginla   scx    episcoporum    idem 
prorsus  esse  perspicilur  ac   illud  quod  idihus  maii 
habiium  lioc  anno  252.  Quod  cniin  conccssa  Victori 
qiiondam  presbyiero  laica   communio    rcprehensio- 
S.  Ctpriani.  IV. 


CYPRIANI.  158 

ncm  non  cfTugit,  argiimenloost  nibil  adhuc  detraciuin 
ac  limainm  fuissede  siiperiorisanni  decrelo,  ac  non- 
diim  pacem  poenitentibus  redditamfuisse  ;  quai  tameii 
illis  indulgenlia  perpancis  mcnsibus  post  concilium 
idibns  maii  liabitnm  concessa  est. 

Lomberiuin  meriio  castigat  Pearsonius,  qiiod  hoc 
concilium  sexaginla  sex  episcopornm  non  niulto  post 
concilium  anni  supcrioris  collocavcrit.  Non  verisimilc 
est  post  concilium,  qiiod  lamdiii  in  causis  lapsorum 
dijudicandis  occii|)aliim  fuii,  aliud  eedem  amio  tam 
frcqiiens  convocaliim  fnisse  ,  cum  pra;scrtim  ntillum 
hiijus  rei  vestigium  exslct  in  litteris  anno  supciiore 
scriptis.  At   idem  Pearsoiiius  hoc  concilium  in  qiio 
respondcrunt  Fido  scxagiiita  sex  cpiscopi,  in  aiiiii 
255  mensem  scptembrem  rcjicit,  cum  episcopi,   ut 
ipse  cxistimat,  rcslituta  pacc,  de  rebus  ccclesiasticis 
consiliarentur.  Non  quadrat  hxc  opinio  cum  liis  cpi- 
scoporum   verhis  :   i  Qiia;  les,  iiiquiuni,  saiis  nos 
movit  reccssnm   esse  a  dcercii  nostri  aucloritate, 
ut  ante  legitimum  tempus  et  plenum  satis(;ictionis,  et 
siiie  pclilu  et  conscicnlia  plebis  ,  nulla   infirmilate 
nrgcnteaenecessitate  cogeiite,  paxci  concedcrctur.  » 
Uxc  opiimc  congruunt  idibus  maii  anni  252.  Jam  poe- 
nitentioe  pariem  non  mediocrcm  adimpleverat  Victor, 
unum  reprchenditur  quod  plonum  tempus  non  cxcgis- 
sel ;  quineiiam  niliil  reprehenderetur,  si  plebis  rogaui 
concessa  pax  fuisset.  At  profecto  nnmquam  cpiscopi 
lam  leniter  egissent  aniio  255  iiiler  prinia  pacis  iiiiiia. 
Nani  qtii,  sopiia  Decii  persecnlioiie,  taniain   prx  se 
severitatem  tulerant,   ut  excommunicaiioiiem  inina- 
rcntur  si  qiiis  lapsos  ad  coinmuiiioncm  admitlcrct , 
ii,  finita  Galli  ct  Volusiani  persecuiionc,  cuni  adbiic 
manuslapsorumsacrificiis  ncfandisfumarent,  an  adco 
reinissi   fiierc  ut  pacem  concessain  non  rcpicbensii- 
ros  se  dicerent  si  i  sine  petituct  conscicniia  plebis  » 
conccssa  non  fnissct?   Proeierea   non  videninr  pnst 
persecutionem  Galli  "et  Volusiani  ncccssaria  fuisse 
concilia,  quiaex  bis  quaj  in  priorc  conciliostatuia  de 
lapsis  fiierant,  facilis  fuit  totius  rei  dclibcraiio  ;   vcl 
poiius  quia  aut  iiulli  in  hac  persecutione,  aiit  sallem 
paucissimi  videntur  cecidisse.  Testaiur  Cyprianus  iii 
Epislola   Lvu  eos  qui  Roina;  sub  Dccio  cceidcrant, 
confessionis  laiidcm  in  hoc  secundo  pra^lio  adopios 
fuisse.  Idem  lesiimonium  sallcm  Africa;  Iribiiit  auclor 
libri  «(/ iVoDal.  (p.  11).  IlincCyprianusin  Ep.   lxxxi 
ad  Marlijres,  non  plangit  cladcs  ct  funcra   suoruni, 
nt  in  Ep.  ix  sub  Dccio  fccerat.  Nee  mirum  si  vicio- 
res  in  hac  pugna  fuerc,  quos  lanto  aiiimi  anlore  ad 
pugnandum  paraios  fuisse  perspicimus  ex  Epist.  liv. 
Scripta  cst  circa  idem  tcmpus,   ut  ohservat  Tillc- 
montius,  Epistola  lxiv  ad  Epicletum  et  plebem  Assii- 
ritanam  adversus  Forlunatianum,  quondam  hiijus  ci- 
vitatis  episcopum,   qui  sacerdotio  oh  simiilacrorum 
cultum  dejectus  ipro  integro  agerc  volebat, »  et  epis- 
copatum  sibi  coepcrat  vindicaro.  Videtiir  Epicteius, 
qucm  Cyprianus  fratrcm  appellat,  Fortunaiiani  loco 
conslitutus  fuisse.  Non  solus  Foriunatianus  cx  lapsis 
cpiscopis  ejusmodi  facinus  lenlabai,  sed  observai  Cy- 
priamis  nonnullos  alios  idem   agressos  esse,  dum 

5 


139 


MTA  SxVNCTl 


siipcs,  ct  oWaliones,  et  IncrJ  dcsidcrant,  qnibiis 
prins  insaliabiies  incubabant,  cl  cocnis  atqnc  cpulis 
cliam  nnnc  inliianl,  quarum  crapnlain  niiper  su- 
pcrsiilc  in  dies  crudiiatc  ructabanl.  »  Ciini  autcm 
lapsos  omnes  horlcinr  ut,  i  magnilndincm  dclicli  sui 
cngnoscentes  ,  a  deprccando  Domino  non  rcccdant, 
scd  salisfactionilins  inimoninlcs  ad  Eccicsiam  pul- 
scnt,  »  non  immcrilo  lixc  cpistola  antc  conccssam 
gcncratim  lapsis  indulgcnii;im  scripla  cxistimatiir. 

Uejcctiis,  ut  niodo  diximus,  a  concilio  Cartliagi- 
ncnsi  Privatus  pscudocpiscopum  Carlbagine  consiitiiit 
Forinnatum,  qui  erat  •  iinus  cx  quinque  prcsl)yteris 
jampridem  dc  Ecclcsia  profugis,  ctscnlcntia  coe|iis- 
coporum,  ait  Cyprianus  Ep.  lv  (  p.  85),  miiltoriim  ct 
gravissimonim  virorum,  qui  super  liac  priorcaiino  » 
ad  Cornciium  littcras  feccrant.  Operam  ad  hoc  sceliis 
navarunt,  ut  ibidem  ait  S.  Martyr,  Felix  quidam,  qui 
cum  illo  vcncrat,  quem  ipsc  cxtia  Ecclesiam  in  Iircresi 
pseudoepiscopum  olim  constiluerat;  Jovinusel  Maxi- 
nins  ,  ob  ncfanda  sacrilicia  ct  criniina  in  se  probata, 
scntenlia  novcm  cpiscoporum  condcmnati,  et  iterato 
<|iioqnc  a  pluribus  aliis  in  conciiio  aniio  priori  abs- 
tcntl;  Repostus  Saturnicensis,  qui  non  tantum  in  pcr- 
sccutionc  ipsc  cecideral,  sed  et  maximam  parlein 
plebis  sua;  sacrilcga  pcrsiiasione  dejeccrat.  lli  quin- 
qnc  cum  paucis  vcl  sncrilicatis  vel  nialesibi  consciis 
Fortunatum  sibi  pseudoepiscopiim  cooptarunt.  Scd 
illis  scelus  ex  sententia  non  successit.  Nam  cum  dic- 
liiasscnt  viginti  qiiinque  episcopos  Carthaginem  vcn- 
Inros,  non  siiie  mcndacii  infamia  qiiinque  tantum  re- 
perli  suiil.  Deindc  vero,  qiios  anlea  decipiebant  el 
falsa  se  spc  redeundi  in  Eectesiam  prodiicebant,  hi 
ubi  vidcrunt  pscndoepiscopum,  fraude  comperla,  ad 
Ecclcsiam  rcdicrnnl.  Itaque  plHrcs  craiit  qui  de  ne- 
fariis  illis  bominibiis  jiidicaverant,  si  picsbytcri  et 
diaconi  numcrentur,  quain  qui  tunc  cuin  illis  con- 
jnncti  videbanlur.  Probabat  lamcn  Cyprianus  ct  dili- 
gcnter  examinabat  quinam  admiiti  ci  recipi  in  Eeclc- 
siam  deberent.  Quidam  enim  recipi  non  poterant 
<  sine  scandalo  ct  pericnlo  plurimorum.  »  Freinebat 
cnim  plebsct  rcluclabatur  «  quolies  inemendabiles  et 
protcrvi,  cl  vel  adultcriis  vcl  sacrificiis  coniaminaii  , 
ct  post  h:cc  adliuc  insnpcr  de  scliismatc  ad  Ecele- 
siam  I  rcdibant.  Vix  plcbi  persnadebat,  imo  cxlor- 
qucbat  ut  talcs  admitti  conseniirenl;  et  jiisiior  factus 
cral  fraterniiaiis  dolor  ex  eo  quod  unus  alque  aliiis, 
obniiente  plebe  et  contradicente,  Cypriani  faciliiatc 
suscepti,pejorescxsrilcrantqiiamprinsrnerant(/6irf.). 
Foriiinaii  ordinaiionc  adco  non  movebatur  Cypria- 
nus  ut  ea  de  re  protiniis  ad  Cornclium  scribciidum 
csse  non  jiidicaret.  Nactus  tamcii  oecasioiiem  fami- 
liarissinii  liominis  ct  clcrici,  per  Felicianum  acoly- 
Ibum,  quem  Cornclius  in  .\fricam  cum  Pciseo  cpis- 
cnpo  miscrat,  eliain  dc  Forlunato  isto  scripscr;it  ad 
Cornclium;sed,  duniCarlliagine  Fclicianus  vel  vento 
relardatur,  vel  accii>iendis  aliis  epistolis  dclinelur, 
tVlitissimo  Roniam  propcr.inlc  praivenlus est.  Is  ciiim 
llomam  miltcbalur  ciiin  litlcris  Fortunali  ad  Cornc- 
iiuiii,  cuni  ncfaria  illa  faciio,  undirpic  cxcUisa  el  i;i 


CYPRlANl.  m 

Africa  ob  scclcrum  infamiam  ubii|uc  nota,  Roniam 
navigandum  jndlcasset.  Venit  ilaqiie  Romam  Felicis- 
simus  stipalns  calerva  et  faciionc  despcratorum,  scd 
rejectus  cst  a  Cornelio,  ct  t  vigore  plcno  qiio  episco- 
pos  agere  oporict,  >  pulsus  de  Ecclcsia.  Vcrum  ,  cnm 
diclitarcnt  ncfarii  bomincs  Forlunatum  a  viginli 
qiiinque  cpiscopisordinatum  esse,  cumquc  Cornclium 
«  aggrossi  essent  cominiiianics  quod,  si  littcras  quas 
atlulerant  non  acccpissct,  publice  eas  rccitarcnt , 
et  mulia  tiirpia  et  probrosa  el  orc  stio  digna  profcr- 
reiit ,  I  Cornclius,  cui  molestum  erat  Cypriani  si- 
lenliuin,  <  niinis  atque  tcrroribus  eoruni  aliqnanliim 
commoius  »  ,  duas  siinul  epislolas  Cypriano  pcr 
Siiliirum  acolyllium  scripsit,  quarum  prima  pulsuni 
coiistantcr  Felicissimum,  alicra  commoliim  ct  ex- 
lcrrituin  ipsiiis  Cornclii  animuni  significabat. 

Pcrmolcstum  acciditCypriano  qnod,  cum  in  dcfcn- 
dcndo  episciipalu  Cdrnelii  summain  animi  fortiiudi- 
nein  declarassct,  idcm  sibi  in  re  siinillima  a  Cornclio 
noii  rcferretur.  Quaproptcr  ail  cum  scripsit  Epislo- 
lam  LV,  dolurcin  suiim  mininie  dissimulans,  qiiod 
Coiiicliiis  aiircs  pra;bnisset  scliismaticis  oinni  scclc- 
ris  iiiacnla  noiaiis  et  in  concilio  damnatis,  conlra 
cpiscopuin  populi  univcrsi  sulfragio  in  pacc  dclccluin, 
Dei  auxilio  in  pcrseciitionc  prolccluin,  collcgis  om- 
nibns  fideliter  juiicium,  plcbi  susc  iii  episcopalu  qiia- 
driennio  jain  probatum ,  in  qiiicle  servienlcm  disci- 
pliiiai,  in  lempcslate  proscriptnm  applicitoctadjuncto 
cpiscopatus  sui  nomiiic ,  toties  ad  lconcni  pctiinm , 
in  tirco,  in  ampIiitliealroDoiniiiic.c  dignalionis  testi- 
moiiio  bonoratiim  ,  ac  nnpcr  etiam  clamore  popula- 
rium  ad  leoncm  deniio  postulatnni.  Dcmonslrai  ncfas 
fnisse  scbismaticis  «  adPclri  callicdram  alque  ad  Ec- 
clcsiam  prineipalem ,  nmle  saccrdolalis  nnitas  cxoria 
est,  >  lillcras  ferre,  ccnm  staluUimsilomnibus  nobis, 
inquit,  ct  a:quum  sit  pariicr  ac  jusium,  ut  uninscu- 
jiisque causa illie  audiaiur  ubi  csi crinicn  admissuin .... 
nisi  si  paucis  dcspcraiiseipcrditis  minor  vidctnr  cssc 
anctoriiasepiscoporumin  Africa  constitiitorum,  etc.  i 
Sic  episcopatus  sui  jura  defendit  Cyprianus,  nt  cxor- 
diiim  unilaiis  in  Ecclesia  Roinana,  ut  ccclesia  princi- 
pali,  agnoscat;  ct,  qnemadmodum  alibi  parcm  intcr 
Aposlolos  potcsialemadmittens,  exordium  unitalis  in 
Pclro  constiiutuin  agiioscit,  ita  lioc  loco,  ctsi  negat 
minorcm  esse  Afioriim  episcopornm  anctoriiatcm  , 
immcrilo  pronuiili.it  cdilor  Oxoiiiciisis  primaiuin  ab 
co  iicgari :  scd  de  bis  jam  dixiiiiiis  in  pncfalioiic. 
Qiianivis  anlcin  de  Cornclii  priidcnii;c  ci  eonstantix 
cxistiinaiione  b:cc  cpisiola  aliqiiid  dciralicrc  possc 
vidcreinr ,  cnm  lanien  adinoncre  ct  rogarc  non  dubi- 
lalCyprianus  ut  de  more  suo  bas  liiteras  clcro  seciini 
pncsidciili  ct  sanctissimaj  ali|ue  aniplissiinx  plebi 
lcgal ,  ndco  cognila  erat  Cypriano  et  cxplorata  virtus 
Ccirnclii.  Constat  haiic  cpistolam  boc  anno  252  scri- 
ptani  fuisse;  coinmcmorat  eiiim  Cyprianuscoiiciliiim 
aiini  prioris,  lum  etiam-alind  proximis  idibus  maii 
b;ibitum  :  liinc  sc  plcbi  suaj  quadricniiio  jam  proba- 
tiini  csse  dicii.  Scripta  anicm  non  videiur  nisi  incnsij 
jmiio  excuntc,  aut  incuulejnlio. 


lil  VITA  SANCTI  CYPRIANI. 

XXV.— PERSECLTIO  nEVELATlR  CTPRIANO.— nORTATCR 
TniBARITANOS  AD  CERTAMEN. — LAPSIS  POENITENTIBUS 
PACEM  RE8TITUIT  IN  CONCILIO  ,  QIOD  AB  ALIO  lUIBUS 
MAII   IIABITO  DISTINGLI   DEBET. 

Cum  a  concilio  Carlhagincnsi,  qtiod  idijjus  ni.nii 


li2 


li.ibilum  diximus  ,  saiis  mnlla  usqnc  ad  perscculio- 
ncni  iiilcrccsserint,  pcrspicuum  cst  imperalorcs  Gal- 
Inin  cl  Volusi.mum ,  qui  anno  2ol  cxeunte  impc- 
rjiim  adcpii  fueranl,  pcr  lolum  illud  lcmpus  nibil  ira- 
cundc  in  Chrislianos  egisse ,  nec  suiim  in  illos  furo- 
lom  incitassc  ante  mediam  liujus  anni  ajslalem.  At 
violcnla  fiiit  persccutio,  ncc  aliuin  fineiu  habuit 
quam  ipsa  impcraloruin  vita.  Jam  nonnullx  scintil- 
hi!  cmicuerant  cum  Cyprianus  ad  Cornelium  scribc- 
rct  Epistolam  lv.  Ait  cnim  i  bis  ipsis  diebus  »  quibus 
scribebat,  <  ob  sacrilicia  quae  edicto  proposilo  celc- 
hrare  populus  jubebaiur  ,  clamorc  populariiim  ad 
lconcm  deiiuo  postulatum  i  se  «  in  circo  >  fuissc. 
Vidcliir  indicendorum  sacrificiorum  causam  attulisse 
peslis  illa  qua;sub  GalloetVolusiano  ac  cxtcris  deiii- 
ccps  principibus  liorrcndum  in  modum  sxviil.  Noii 
niiillo  post  subsccuta  imperatorum  Galli  et  Volusiani 
advcrsiis  Chrislianos  edicta,  qiiorum  praecognilionem 
cum  accepisset  Cyprianus,  multis  visioiiibus  divini- 
lus  oblatis  ,  scripsil  Epislolam  lvi  ad  Tliibaritanos  , 
quos  cum  antea  inviscro  stiUuisset,  consilium  tunc 
pcrficere  non  poluit,  sed  vicariasprose  liilcras  jnisit, 
in  quibus  cos  admonctsc  <  Dominiinstruciilis  digna- 
tioiic  I  cognovisse,  idqiie  scicndum  cssc  ac  pro 
cerlo  crcdcndum  ct  iciicndum  graviorcm  nunc  quam 
antca  et  ferociorcm  pugnain  immincre;  deinde  vcro 
cx  Scripturis  sanciis  et  cx  cbristianx  religionis  prin- 
cipiis  colligit  quidquid  ad  persecutionem  constanter 
suslincndam  incilare  poierat. 

Vidclur  Cypriaiium  dciinuisse  quominus  Tliibari- 
lanorum  votis  salislaceret,  imposiia  necessitas  rcbus 
ecclcsix  sua;,  imminenic  pcrscculione,  providendi. 
Mliil  autcm  prius  sibi  facicnilum  arbitratus  boc  nio- 
lcslissimo  lcmpore ,  quam  ut  omnes  omiiino  milites 
Cbristi  qui  arma  desiderabant  et  prKliiim  flagita- 
bant,  inlra  caslra  Domini  colligcret  ;  dccrevitin  con- 
cilio  cum  cpiscopis  xli  ,  ut ,  examinaiis  siiigulorum 
c:nisis,pax  lapsis  darelur  qui  pcenitcnliam  agcrc  a 
primo  lapsiis  die  non  dcstiterant,  Episcopi  ccrliorem 
ca  de  re  faciunt  Cornelium  per  Epislolain  liv,  seque 
ita  €  sancto  Spiritu  suggcrenle  »  statuisse  dicunt ,  ac 
sangiiincm  Cbrisli  iis  iion  denegandum  dcmonstrant 
qui  suum  pro  Chrisio  fusuros  se  el  acritcr  pugnatu- 
ros  promittebant.  Addunt  scse  idem  Cornclio  <  pa- 

tcrnse  misericordia;  conlcmpbiionc  placilurumi  spe- 
rare.  Miror  boc  coiiciliuin  a  Pearsonio  confundi  ciim 
co  qiiod  idibus  maii  liabiium  est.  Nam  1°  de  rebus 
idibus  maii  deliberaiis  nullce  ad  Cornelium  syiiodi 
iiomine  scriplae  suiit  liilcrx  ;  quippc,  cumde  Privaio, 
qucin  synodus  non  admiserat,  tum  demuraCypriamis 
ad  Comclium  suo  nomine  scripserit ,  cuin  faciillas 
cblata  esi  Fcliciani  acolytbi.  2"  In  Epislola  lv,  cx 

qua  concilluin  idibus  niaii  habilum  luissc  dicimus , 

liuilum  exslal  vcstiijiiim  conccssx  lapsis  indulgeiilisc 


scd  laiilunimodo  nccessitas  pajnllcnliac  advcrsus  Fc- 
licissimum  cjusqiic  satellites  dcfendiiur.  Atquc  liinc 
patct  banc  epistolam  in  cditione  Oxonicnsi  immcrito 
pr.Tponi  quinquagesimae  qunria',  pcr  quam  Cornclius 
dc  conccssa  lapsis  conimiinionc  certior  factus  cst. 
5'  Conciliuni  cpiscoporum  xli  ,  in  quo  lapsis  dala 
communio  csi,ins(auie  pcrsccuiione  babitum  fuit, 
ct  hostc  ccrlamen  indicentc,  cum  lapsis  arma  dcsi- 
dcrarent  et  flagitarent ,  ut  cst  in  Epist.  liv  ,  sequc 
t  ad  pugnam  paraios  essc  ct  pro  Domini  sui  noniinc 
ac  pro  sua  salute  slare  fortiter  ct  pugnare  i  profi- 
icrentur.  Quaroobrem  hoc  consilium  slatim  subsequi 
debuitCorneliiconfcssio,  qui  primusRoma!  confessus 
cst.  Sed  aconcilio  idibus  maii  liabito  mulla  inicrccs- 
serunt  usquc  ad  pcrsccutionem  ci  Cornelii  confcssio- 
ncm  :  Forlunati  ordinalio,  missaabco  Romamlegalio, 
Cornelii  ad  Cyprianumlillcroe  ac  Cypriani  responsio. 

XX'^1-— S-  eORNELIO  GRATULATUR  CONFESSIONIS  LAUDEW 
S.  CVPRIANUS.— CONFESSORES  CARTUAGINEnSeS  COIIOR- 
TATUR  per  EPIST.  LXXXI  ,  QUAM  IN  IIAC  persecu- 
TIONE  SCRIPTAM  FUISSE  OSTENDITUR  ANNO  252. 

Vana  non  fuit  Cypriani  pricdictio  fulurse  persecu- 
lionis ,  ncc  adhibiine  ab  co  cautiones  ad  Chrisiianos 
corroboraiidos  oplato  cxitii  cariicrunt.  Roma;  prosi- 
luit  adversarius  lerrorc  violento  Christi  castra  iiir- 
bare :  sed  virlus  illic  proccedentis  episcopi  publice 
comprobala  esi,  acquodammodo  ccclesia  omnis  Ro- 
niana  confessa  csl  :  ad  pugnam  non  singuli  miliics  , 
sed  tota  castia  prodicrunt,  accurrit  properanter  ct 
vcnit  quisquis  aiidivit.  Plurimi  cx  his  qui  sub  Decio 
Inpsi  fuerant,  gloriosa  confessione  resiitnti  suni,  ipso 
dolore  pcenitentioe  facii  ad  proelium  foriiores,  ita  ut 
appareret  eos  in  prima  persecuiione  novx  atqiie  iii- 
sueta;  rei  pavore  trepidasse.  Haec  discimiis  ex  Epist. 
Lvn  Cypriani,  in  qua  Cornelio  Centumcellis  exulanti 
gloriam  conlessionis  graiulalur,  ct  cum  eo  commu- 
nicat  quod  providentia  Domini  monenlis  instructus 
cognoveral.tappropinquare  jani  cerlaminis  et  .igonis 
nostri  dieni,i  iiiquil.  Rogat  denique  ut  uter  ad  Doini- 
num  prior  migraverit,  Deum  pro  altero  el  profrairi- 
bus  ac  sororibus  prccelur.  Ha^c  pr.7;dictio  non  mullo 
posi  in  Cornelio  exilum  sortita  est ,  qui  martyr  obiit 
Centumccllis  dic  14  septembris  biijiis  anni  252  ,  ut 
inier  doclissimos  quosque  convenit.  Inicrim  Novatia- 
nus,  ut  Cyprianus  observai,  ut  iicc  unitatis  Ecclcsice, 
ita  nec  ejus  triumpliorum  particcps,  quiesccbat,  ncc 
eum  omnino  tetigit  perseculio.  Lucius,  qui  Cornclio 
siiccessit,  eodem  fere  lempore  saccrdoiii  ct  exilii 
gloriam  adeptus  est;  sed  paulo  post  revocatus,  mar- 
tyr  obiit  die  quarto  aut  quiiilomeiisis  martii  anno253 
cum  quinque  mensibus  ac  paucis  diebus  pnpfuissct. 
lluic  Cyprianus  cum  saccrdotium  et  confessionem 
gratulatus  fuissetper  liticras,qua!ad  nosnon  pervciic- 
ruiit,  reditumcliamgratulatus  est  perEpistolam  lviii 
suo  et  collegarum  nominc.  Sed,  prster hoc  littcrarum 
officium,  quibus  ad  commuiie  gaudium  Ecclesia;  Ro- 
mana;  suuin  qiioquc  acccdcrc   (estatur,  ait  se  non 


iiS  VI PA  SANC 

cpssarc  i  in  sacrificiis  alqiie  in  or.iiioiiibiis  Deo  Patri 
cl  Cliristo  Filiii  cjnsDoniino  nostro  graiias  agcic  et 
orarc  pariicr  alqiic  polcre  iit  qui  pcrfcciiis  csi  nt- 
tpic  porficiciis  CHSlodiat  ct  pcrflciat  (in  Liicio)  coii- 
lessionis  gloriosani  cnronani,  »  ctc;  cl  qnasi  pricvi- 
(lcrct  idquod  poslc.icvcnit ,  Lucinni  idcirco  rcvocatuin 
fiiisse  ab  cxilio  suspicaiur,  ut  ii\  oculis  ecclesi;c  sux 
viiam  pro  Clirislo  profiinderei.  Dcercia  Cornclii  de 
lapsis  Luciiim  cnnlirmassc  discimiis  cx  Cyprinno,  qiii 
Lucium  ctCornclium  be.ntosmarlyrcs  appellal,  seijue 
«•orum  mcmoriam  lionorarc  dicii,  ac  illos  Fpiritii  Dci 
plcnos,  ct  in  glorioso  marlyrio  constilulos  (landam. 
csse  paccm  lapsis  ccnsuisse  ,  el  pocniicniia  acta  friic- 
lum  communicalionis  ct  pacis  ncgandunt  non  essc 
liileris  siiis  signasse  testalur  (  Epist.  lxvii). 

Qnainvis  criimpcnlibus  pcrsecutionis  sciniillis  po- 
stulaliis  fnerit  ad  leonem  Cyprianus,  non  tamen  sc- 
ccssil,  ul  in  perseculionc  sub  Decio  ,  nec  piilsns  aiil 
proscriptus  fuit.  Priinus  Carihagine  iinpetuin  fcro- 
cicnlis  populi  sustinuit,  ut  videre  cst  in  Episl.  LX.xxi, 
gloriosus  senex  nogatianiis  presbyler,  qui  in  pcrse- 
cutionc  Decii  confessus  fuerai,  et,  c  carccre  soluiiis, 
duobus  episcopis  et  Numidico  presbytero  in  regcnda 
ccclesiaCarlliaginensi  adjiinctus  a  Cypriano  fuerat.  Is 
ciim  primus  in  linc  Galli  ct  Volusiani  persccntione 
coiijectus  in  carccrem  fuisset  cum  Felicissimo,  quein 
Cyprianus  qiiietum  semper  et  sobrium  fralrcm  appd- 
lat,ciim  eodem  coronatus  est.  Cseteros  confessorcs 
in  carccreinclusosliortaturCyprianiis  ( iii  Ep.  lxxxi) 
ul  Rogaiiaiium  imitciitur,  scque  Doininum  assidue 
prccari  aii  ut  eamdem  ac  ille  coroiiam  assequaniur. 
Intcr  lios  confessorcs  enitcbant  pneri  et  feminx,  id 
quod  etiam  in  pcrscculione  Decii  contigisse  pcrspici- 
iiius  cx  libro  de  Lapsis  (p.  181),  cl  in  perseciitione 
Valcri.ini  ex  Epist.  lxxvii.  Eamdem  confessionis  lau- 
dem  adepli ,  ut  capitc  24  observavimus ,  qui  sub 
Decio  lapsi  fucrant.  Quod  quidcnrdc  plurimis  inlel- 
ligi  dcbei,  non  lamcn  de  omnibus;  iiani  auctor  libii 
ad  Novniiamwi ,  alios  cx  eorum  nnmero  adliiic  poeni- 
icntix  addictos  coinmemorat.  Sed  quia  Epistolam 
i.xxxi  alii  Valeriani,  alii  Decii  persecutioni  adscri- 
Imiit,  CNponendiiiii  nobis  est  cnr  ad  baiicpoiins  sub 
CalloctVoIusiaiio  pcrsccutionem  rcfercnda  vidcatur. 

Ilanc  cpistolam  Panielius  ei  Baronius  iiiter  postre- 
inas  Cypriaiii  nnmcrant,  ct  in  pcrscciitione  Valeriani 
fcripiam  putant.  Ilac  potissiiiiiini  lalinnc  ducnnlur, 
(piod  Uogaiianiis  prcsbyicr  et  coiifcssor,  qucm  post 
Dccii  pcrsccutioncm  siiperfnisse  constat,  in  Imc  Epi- 
stola  Lxxxi  vitam  proChrisiocnm  Fclicissimodica- 
lur  profiidissc.  Alqiic  id  quidcm  lalmlis  ccclesiasticis 
conscntanciim  cst,  in  qnibns,  inquii  Baronius,  Uo- 
galiani  ci  Fclicissimi  i  una  die  passorum  natalis  so- 
leninilas  consignaia  est  vii  cal.  novembris.  >  Contra 
Pcarsonius  lianc  epistolam  snb  Dccio  scripiarii  csse 
conlendit,  cum  laterct  Cypriaiins,  idqiic  probat  ex 
primis  episiolne  vcrbis:i  Saliiio  vos,  fratrcs  charis- 
simi,  opUins  ipse  qiioquc  conspeclu  vestro  frui,  si 
ine  ad  vos  pervenirc  loci  condilio  perinittcrct.  i 
auieni  loqiii  sulcl  Cypi ianus  c  suo  secessu,  ulin 


n  CYPRIAM.  444 

Epist.  V  :  I  Et  quoiiiam  mibi  interessc  nunc  non  per- 
mitlit  ioci  cnndiiio;  »  cl  iii  Episl.  xxxvii  ad  cum- 
doni  clerum  :  i  Utinam  loci  ct  gradns  nici  condiiio 
permiitcrct  ut  ipse  nunc  pncsens  essc  possein'.  » 
Unde  cnncliidii  Pearsonins  bis  verbis  non  exilium 
Cypriani  siii  Valeriiino,  scd  illins  sub  Deoio  seres- 
siim  denotari.  Lociim  autcm  ex  quo  inoriuum  Roga- 
lianiim  fiiis«e  jiidicalur,  in  aliam  prorsiis  senlcniiam 
accipiendnm  csse  cxisiiniat ,  nc  crrorein  in  l;ibulas 
ecclesiaslicas  irrcpsisse,  dnm  Bcdam  ,  qiii  bas  Cy- 
priaiii  liilcras  laiidal,  ct  cx  illis  docct  Rogaiianum  ct 
Felieissinium  martyrio  coronatos  esse  ,  Usuardus, 
Ado  ct  alii  sinc  exauiine  soqiiunlur. 

Pcar.^onii  scnlcnlia   arridct  Tillemonlia;  scd  la- 
men  mullis  rcbiis  pcrspicitur  hanc  cpisloI:im  non  in 
secessu   scriptam   cssc,  scd  Cartliagine,  cum   jam 
obiissct  Rogalianiis,  non  tamcn  sub  Valeii;ino,  scd 
siib  Gallo  cl  Voliisiano.  Nimiiim  apeitiis  c? t  Cypriani 
conicxtiis,  qnain  ui  Rogati.Tniim  ct  Felicissimiiin  mar- 
lyrio  coronatos  negciinis  anteqnam  lianc  cpistolam 
scriberei   Cyprianus.  Lociim   inspiciamus.    i  Quam 
fideni  ,   inqiiit ,   vos    qiioqiie   rctinentes   ct  die  ac 
nocle  meditantes,  toio  corde    ad  Ociiin    prnmpti, 
contempiii  pra?senliuin  fntiira  lantummodo  cngitaiis, 
ut  ad  rriictum    regni  oeicrni  et  ad   complexiim  el 
osculnm   Domini  ei   conppccliim  venirc  possitis,  ut 
scqiinmini    in    oninibiis    Rogaiianum   presbyteriim 
glnriosum  seiiem,  viam  vohis  ad  gloriam  tcmporis 
iiostri  religiosa  virtiitc  et  divina  dign.iiione  facien- 
lem  ,   qui    cum  Felicissimo    fraire  nostro   quieio 
sempcr  et  sobrio,  cxcipiens  fcrocientis  populi  im- 
pctum  ,  prinium   hospitium  vobis  in  carccrc  prafpa- 
ravit ,  ei  metator  quodam  modo  vesler,  niincqunque 
vos  anteccdit.   Quod  iit  consummetur  in  vobis  assi- 
duis  oraiicnibns    Doininum  deprecamur,    ut  iniliis 
ad  siimma  pergentibiis   quos  confiteri  facii,  faciat 
ct  coroiiari.  >  Nulla  fere  vnx  hoc  in   loco   quoe  non 
Rogaiianuni  pro  Christo  passum  indicet.  Vocat  cum 
Cyprianus  igloriosum  sciicm,»quod  eum  argumenio 
cst  ad  gloriam  pcrvcnisse.   Confessorcs  laiidal  qiiod 
fuliira   lantiiin  cogiient,  ut  ad  complexiim  Domini 
pcrvenianl,   ut  seqnanlur  in  omnihiis  Rogaiianuni , 
qneni  jam  in  muliis  rebiis  imitnii  fiicrani.  Jam  crgo 
pcrveiierat  ad  conspcclum  Domini   Rogalianus  siqui- 
dcm  pervenire  ad  conspcclum   Doinini   idem  est  ac 
Rngntianum  in  omnibus  sequi.  Paraverat  illis  Roga- 
tianu.s  primiim  hospitium  in  carccrc.  Ubi  sccunduin 
parab;U  ,  nisi  in  coelo,  anlccedens  eos  veluti  mctalor 
qiiidam  ?  Dcnique  Deiim   prccaiur  Cyprianiis   ut  id 
iii  quo  anlecedcbat  eos  Rogatianus,  iii  ipsis  consum- 
inetur  ci  ad  coronam  perveniant.  Ergo  jam  ad  lianc 
coronam  Rogatianus  pervencral,  quain  ciini  in  Decii 
persccutione  adcpins    iion  sit,   sed  ante  c  carccre 
egressus  sii  qnam  Cyprianiis  e  suo  seccssu ,  ncccsse 
cst  hanc  epislolain  ad  aliiid  tcmpus  refcrri.  Niiiiur 
Tillemontius  his  vcrhis,  i  viam  racieniem,  vos  anle- 
cedit,  t  ui  Rogaiiannm  probet  non  obiisse  cum  ba^c 
ei.istnla   scriberclnr.   At  qiiis  ncscit  lingna;  latin.u 
stcrilitatem  ssnpc  cogcre  ul  cjusmodi  voccs  usurpen- 
lur  ?  Martyrcs  in  Ep.   lxxviii    laudanl  Cyprianum 


iil) 


VITA  SANCTI  CYPRIANI. 


1S6 


(juod,  ciim  priraus  confiteiulisigmim  cxluleril,  ipsius 
anima  <  non  taniuni  niarlyrum  dc  saeculo  jam  exce- 
dcntium  socia  esse  cocpcrit,  seil  el  cum  futuris  coe- 
lcstcm  aniicitiam  »  copulaverit.  Simili  prorsus  modo 
confcssores  liurtalur  Cyprianusin  Ep.  ix,  ut  Mappii- 
licummariyremsequaniLir.  « Istum  nunc  licatissimum 
marlyrcni ,  iiiquit ,  et  alios  participcs  cjusdem  con- 
gressioiiis  el  comitcs  iu  fide  staliiles  ,  iudolorc  pa- 
lienles ,  iu  quoeslione  viciores ,  ut  cxteri  quoque  sec- 
tcmini  et  npto  paritor  etexliortor,  ut,  quos  vinculum 
coufessionis  el  liospitiuincarcerissimuljunxiljui.gat 
eiiamcoiisummatio  virtutis  ctcoroiiaccelcstib.  » 

Non  belle  accepit  Pearsoiiius  hacc  verba,  «  si  me 
ad  vos  perveuire  loci  couditio  perniiiteret.  >  Ait 
enim  Cyprianum  liis  vcrbis  dcsiguare  « locuin  in  (ijio 
prxseiis  essc  et  coiispectu  confcssoruin  frui  inaxi- 
inc  concupivit ,  sed  loci ,  lioc  csl  Cartliaginis,  ubi 
persecuiio  jam  fervcbat ,  coiiditionem  noii  perini- 
sisse.  J  Vcrum  liac  voce  nou  Cailliagincm  ,  sed 
episcopalemaucloriiatcm  dcsignaii  perspicitiirex  plu- 
libusCypriaiii  lestiinoniis;  siciiiEp.  xi  :  i  SoUicitudo 
loci  nostri  ct  timor  Domiiii  compcllil.  »  «  Cuui 
illi  (martyres)  mcmores  loci  noslri  ad  mc  litieiMS 
dircxerint  i  (Ep.  x  ).  <  Congruitipsi  loco  el  officio  sa- 
ccrdoiii  iiosiri  >  (Ep.  Lxiii).  Vid.  Ep.  i,xv.  Qiiaiiiub- 
rcm,  cum  ait  Cypriaiius  iii  liac  Ep.  lxxxi  :  i  Saluto 
vos  ,  fratrcs  cliarissimi,  oplans  ipsequoque  conspc- 
ciu  veslro  frui,  si  mc  ad  vos  pcrvenirc  loci  coadi- 
lio  pcrmilterci.  Quid  euim  milii  optaiius  et  l.vtius 
pnsset  accidere  ,  quam  nuiic  vobis  iiilia;rcrc  ,  ut 
coinplectemiui  mc  nianibus  illis  quae  purse  ct  inno- 
ccules  el  Doiniuicain  lidem  servaiitcs  ,  ^acrilcga 
obseqnia  respucruul?  Quid  jucu;idius  et  subliiUius 
quani  osculari  nunc  ora  vestra,  couspici  ctiam  prsc- 
scntem  ab  oculis  vestris?  >  cum  ha;c,  iiiquam,  ait 
Cyprianus,  indicat  se  hac  uua  re  detincri  quoininus 
invisat  marlyres,  quod  metiiat  iic  digiiitate  conspi- 
cuus  oculos  gcntiliuin  effugere  noii  possit.  Nec  ncces- 
se  est  eum  abfuisse  Carlliagine  ut  sic  scribcret :  sua 
euim  illum  dignitas,  etiamsi  .adfuissct  Carihagine, 
detiueic  potuit  qiiomiiius  sanclos  nianyres  inviscret. 
Nain  qui  providcbat  ut  marlyres  ( noii  glomcratim 
iico  per  multitudincm  siniul  jiinctain  iiiviscrcntur, 
scd  ut  prcsbyleri  quoque  qui  illic  apud  confesso- 
les  >  offerebanl,  siiiguli  cum  siiigulis  diaeonis  al- 
lcrnareiit  (Ep.  v),  multo  niinus  ijisc  commisissci , 
ut  iii  oculos  gcntilium  incurrens  nova  iiieendia  com- 
moverei.  Quiiictiani  lix'c  consueludo  anle  Cypriaiiuni 
III  Africa  vigebat,  ut  episcopus  coiilessorcs  noii  iii- 
viserel.  Tcstatur  enim  Cypriaiius  in  Epp.  x  ct  xxi, 
id  scuipcr  iu  prx'leriium  sub  antecessnribus  suis  (ac- 
luui  csse,  ut  prcsbyleri  ftt  diacoui  plenissiinc  circa 
Evaiigclii  Icgem  marlyres  et  confessorcs  instruereni, 
et  diacoiii  ad  carcercin  commcanies  manyruiu  dcsi- 
deria  cousiliis  suis  ct  Scripliiraruni  pru!coplis  guber- 
narcnt.  Nibil  crgo  veiat  quomiiius  Cyprianuin  in 
ipsa  iirbe  nccessariis  rcbus  et  aiitcccssorum  exemplo 
a  confessoriim  conspcciu  disteutum  liicc  scripsisse 
existimcmus.   Nequc  ctiam  dicere   vcrcbor  iion  sic 


locuturum  fuisse  si  abluisset  Carthagine.  Quoinodi) 
enim  absentem  et  in  abdito  loco  laientem  sola  digui- 
tas  a  complexu  martyrum  arceret,  qucm  in  ipsa  urbe 
nccessariic  cautioiies  ab  hoc  gaudio  el  antecessorum 
excmplaremovissent?  Ilincin  Ep.  ix,  quam  ad  mar- 
lyres  ei  coufessores  In  secessu  scriptam  esse  cpnslat, 
iion  ait  scccssum  suum  in  lioc  sibi  molestum  cssc  , 
qiiod  eos  non  possit  iuviscre.  Significat  urbis  desidc- 
rium  in  Ep.  xxxvii  ,  at  nequaquam  ul  in  inartyrum 
complexibus  haireal,  sed  potius  <  ut  promptus  et  li- 
bcns  solemiii  iiiiuisierio  cuncta  circa  fortissimos 
fraires  dilectioiiis  obsequia  compleat.  > 

Nec  congruit  crgo  haec  cpistola  Decii  lemporibus. 
ncqiie  eiiam  Viileriani  persecutioiii,  ciijiis  priimim 
iinpelum  susiiiiuit  Cyprianus;  nec  ci  Uogatianus  ct 
Felicissimus,  sed  ipsc  aliis  omiiibus,  ut  inlra  vidcbi- 
mus,  facem  ad  conntendum  Cliristi  nomcn  prxtulii. 
Miiliocomuiodius  rcferctur  Epistola  lxxxi  ad  pcr- 
Sccutioncui  Galli  et  Volusiani,  in  qua  Cyprianns  ncc 
Carlliagiue  expulsus  est,  nec  spuiitc  ccssit ;  at  mi- 
iiiiiie  dubium  cst  quiu  pro  se  ad  aures  et  ad  oculos 
coiilessorum  vicarias  liitcras  miscrit,  cum  eos  iuvi- 
sere  exposiia  omuiuin  oculis  dignitas  nou  sinercl. 
Mensc  octobri  aniii  252,  quo  Pvogatianus  et  Fclicissi- 
mus  passi  dicuntur  iii  tabulis  ecelesiasiicis,  pcrsccii- 
tio  sseviebat;  cujus  rei  lesiis  esl  Coruclius,  qui  meusc 
septcmbri  liujus  anni  marlyr  obiii.  Pcarsoiiiusex  po- 
puli  ferocicnlis  iiiipetu,  quem  Rogatiaiius  exccpisse 
dicilur,  Epislolam  lxxxi  ad  persecuiioncm  Dccii 
pcrtinere  concludit,  quia  sa^pe  iii  liac  perseculionc 
popularis  temeriias  iii  Cypriauum  erupit.  Ai  iii  pcr- 
scculionc  Galli  eamdcm  populi  icincritatern  cxpcrtiis 
cst  Cypriaiius,  iit  ipsc  iiarr.it  iii  F.pistola  lv.  Deiiidc 
veio  horreiida  illa  pestis  qu;c  euiii  Galii  persecutioiie 
coiijuiicia  fuit,  multo  aptior  videtur  fuisse  ad  cicii- 
dos  popularcs  motus,  cura  calamiiatis  causa  in  Cliri- 
stiaiios  rcjiceretur. 

XXVil.— Mlax  CIIARITAS  S.  CYPKIANI  IN  PESTIS  CALAMl- 
TATE.— KELIGIO.NESI  DEFENDIT  ADVERSfS  DEMETKIV- 
»il3M. — TOTIUS  ECCLESI^  CARTHAGINE.NSIS  PKOLIXA  IN' 
REDIJIEXDIS    CAPTIVIS  LIBERALITAS. 

Ad  persecutionem  acccdebat  lues  horrenda  qu:c , 
sub  ipsis  Deciis,  ut  vcrisimile  est,  incoepta,  majorciu 
iii  modum  snb  Giillo  ct  Volusiano  grassaia  esl.  Ilic 
Cypriani  charitas  iii  ipsis  ctliiiicorum  oculis  ciiiluit, 
ci  ad  summam  rcipublicie  ulililatem  redundavit.  Naui 
cum  ethnici  omiies  hoirerciil  ct  fugcrenl  coiiiagia 
ac  suns  impie  exponerciii,  ac,  jaceuiibus  tota  civitale 
cadaveribus  ,  uemo  aliud  (juidquam  rcspiccret  iiisi 
lucra  crudclia ,  tum  vcro  Clirisli  et  Dei  Ponlirex 
plebem  uno  iii  loco  congregaiam  vivido  horlalu  ail- 
duxit  ut  pietatis  officia  noii  soluiii  iu  domcsticos 
lidei,  sed  iii  ipsos  etiam  elliiiicos  coiiferrcnt ;  ac  cbii- 
ritalc  inllammatus  ca  dixit  qu:i!,  si  <  geiililcs  audirc 
potuisseiit ,  ait  Poiiiius,  forsiiaii  staiim  credercni. » 
Disiribula  i-fjiii  cigo  coiitinuo  pro  qualitale  hoitiiiiuuii 
atque  ordinum  miiiisieria.  Mulli  quiaiigustia  pauper- 
laiis  bciicncia  sumptus  exercerc  iion  poteraiit ,  plus 


m 


VHA  SANCTI  CVPIUAM. 


US 


sumplibus  exhibebant;  compensantes  proprio  labore 
merccilem  diviliis  omnibus  chariorcm.  Fiebat  iiaque 
exuberautium  operum  largiiaie  quod  bonum  est  ad 
omnes,  non  ad  solos  domesticos  fidei. 

Intcr  lias  perscculionis  et  peslis  calamitales,  scrip- 
sit  Cypriaiuis   librum   adversm  Demetrianum ,  qucm 
rouii«isbis  verbis  designal:  «Per  quem  gciiiiies,  re- 
percussis  in  se  iis  quaj  nobis  ingeruiit,  viiiceren- 
tur  ? »  Ventilabat  ad  Cyprianum  Deraelrianus,  eum- 
qiie   Cyprianus,  «  oblalraiilem  adversus   Deum  et 
vcrbis  iiiipiis  obslrepcnlem  ,  >  miniine  idoneum  ju- 
dicabat  quocum   congredcretur,  <  cum  nec  docerc 
indocilcm  posse  sibi  viderctur,  iieciinpiumreligiono 
compriinere  ,  nec  furentem  leniiaie  coliibere.  >  Sed, 
cum  idem  Demetrianus  dicliiaret  i  quod  bella  crebrius 
surganl,  quod   lues,    quod  fames  saiviant,  qiiodque 
imbres  et  pluvias  serena  longa  suspeiidant,  i  Chri- 
stianis  impuiari,  tacere  ultranoluitCyprianus;  ac,  ne 
sileniium  dillidenliaj  noii  vcrecundias  Iribuerelur, 
liuic  lioniini  respondendum  esse  duxit,  <  paiiler  et 
cailcris  quos  ipse  lorsitan  concitaverat ,  et  adver- 
£um   Christianos  odia  nialediciis  vocibus  scminando 
comiles  sibi  plures  radicis  aique  originis  >  suse  <  pul- 
lulalioiiu  I   fecerat.    Demoiistrat    igitur  calamitates 
iion  inde  oriri  quod  Deuni  Clnistiani  colanl,  sed  quod 
eum  geiiiiles  noii  colaiil,  ejusiiuc  cultoresomni  cru- 
ciatus  genere  torqueaiit:  quamvis  aulem  hx   cala- 
miialcs  ipsos  eliam  Christianos  atlingant ,  eas  lamcn 
solis  geniilibus  nocere,  non  Cliristianis  quos  ad  a!ler- 
iia  gaudia  perducunt.  Lactantius  (I.  v,  c.  4)  minus 
commode  facluni  a  Cypriano  exisiimavit,  ul  ad  fran- 
gendum   et  conviiiceiidum   Deinetrianum  Scripturx 
potius  quam  poetarum  et  philosophorum  tesiimonia 
citarel. Scd,  prxlerquam  quod  adliibenda;  erant  Scrip- 
turx,    ut  quid  Ciuisliani  sentirenl,  quid  spcrarent , 
in  promplu  esset,  inesi  profcclo  sancti  Spiritns  tes- 
limoiiiis  tanta  vis  ac  tanta  maje.Htas,  ut  vcl  eos  qiii 
inaxinic  obdurueruni,  permovere  possint.  ( Vid.  nol. 
Balu>!. ) 

ilunc  librum  iii  peiseeutione  Galli  et  Volusiani 
scriptum  esse  palel  ex  icsliiiionio  Poiitii,  qni  euin  re- 
censcl  iiiicr  llbros  de  Liipsh  el  de  Unilale  Ecclesice 
post  Decii  persccuiionem  scriptos,  et  libruin  de  l'a- 
lieiUia,  qui  perseculionem  Valeriani  antcccssil.  Idem 
ciiam  efflci  poiest  ex  liis  verbis  Cypriani  (p.  221): 

<  Ut  memorias  taceamus  aniiquas,  ei  ulliones  pro 
culloribus  Dei  sa;pe  repetilas  iiullo  vocis  pra;co- 
giio  rcvolvamus ,  documeiitum  receiilis  rei  satis  est, 
quod  sic  celeriter  quodquc  in  tania  cclerilale  sic 
grandiler  nuper  secuia  defensio  est,  rninis  rcrum, 
jacluris  opuin  ,  dispendio  miiitiini,  diminiiiiuiie  cas- 
irornni.  >    Legebalur    in  superioribus  ediiionibiis  , 

<  ruinis  reguin  ,  >  quibus  verbis  Decios  designari 
existiniarunt  erudili.  Sed,  qiiamvis  Balnzius  ex  vctc- 
rum  codicun:  auctoritalc  posueril  <  ruinis  rerum,  > 
iion  minus  manifcsla  descriplio  est  eorum  qux  DeciiS 
ob  vexalos  Christianos  cvenerunl,  iicc  relcrri  poiest 
ad  Gordianos  aut  Phihppos ,  qui  Chiistianos  non 
sunt  persecuti. 


Deinelrianum  qucm  Cypriaims  refellit,  alii  pro- 
consulcra   Africa:,  alii  unum    cx  judicibus    fuisse 
opinaii  sunt.  Crediderini  polius  uiium  aliqiiem  cx 
snpliistis  fuisse ;  idque  salis  persuadent  crebra;  cuin 
Cypriano  dispulaiiones,  caluninix  iii  Cliristianos  el 
criminationes  quas  ei  exprobrat  Cyprianus,   nequa- 
quam  indicans  potcsialem  eum  mala  hac  nicntc  con- 
jiinctam  fuisse.  Decepisse  eruditos  homines  videntur 
lixc  vcrba  (p.  219) :  <  Qui  alios  judicas,  aliquando  et 
tu  eslo  lui  judex.  >  Sed   hasc  ad  judicium  forensc 
noii    pertinciil,   nec  Deinelrianum  nominatim   petit 
Cyprianus,  sed  generalim  gentiles,  quibus,  ul  ibidcin 
ait,  vacabat  <  inter  ipsa   advcrsa  malos  esse,  et  in 
periculis  taniis    non  de  se  magis  sed  de  alieroju- 
dlcare.  >   Neque    etiam    ad   Demetrianura  proprie 
speclant  haic  verba  (p.  220) :  «  Innoxios,  juslos,  Deo 
charos  domo  privas,  palrimonio  spolias,  catcnis  pre- 
mis,  careere   iiicludis  ,  gladio,   besiiis,  ignibus  pu- 
nis  ,  etc,  >  sedgeneralim  ad  omneseihiiicos,  quos, 
ut  fieri  solet  in  ejusiiiodi  oralionibus,  nunc  siiigu- 
lari    nuniero,   nunc  plurali  alloquiiur.  Paulo  aiite 
dicebai:  <  Adhuc  insuper  Dei  servos  et  majestaii  ae 
nomini  ejus  dicatos  injustis  perscculionibus  fatigatis. 
Satis   iion  est  quod  ipse  tu  Deum  non  colis,  adhuc 
insuper  eos  qui  coluut  sacrilega   iiifeslatione  persc- 
queris.  > 

Cypriani  hortalibus  accensa  plebs  Carlhaginensis 
libenter  arripiebat,  si  qua  se  daret  occaslo  charitaiis 
cxercendee.   Quod  tum  maxime  declaravit  cum   oc- 
to  Nuinidix  episcopi  gravissirao  casu  perculsi  quod 
pluresChristiaiios  e  Numidia  ,  in  his  virgines  Ciirisio 
dicat;is,  barbari  abduxisient,  opcni  Cypriaiii  iiiiplo- 
rarunt.  Tum  vero  cominunis  ccclesi:i;  Canhagiiiciisi 
injectus  <  inoeror  atque  cruciatus  de  periculo  virgi- 
iiiim ,    pro  quibus  uon  tantum  liberlalis  sed  et  pii- 
doris  jactura  denenda  >    vidcbantur.    Qiiapropii;r 
<  prompleomiies  el  llbuntcraclargliei'  suliSKlla  iiiiin- 
maria   fratribus  conlulcrunt  ,  .semper  quidem  sc- 
cuiidum  fidei   sua;   nriiiitalem  ad  opus  Dei  pronl , 
nunc  lamen,    ait  Cyprianus,  mngis  ad  opcra  s:ilii- 
laria  coiilemplallone   laiili  doloris  acceiisl.  i  Scrlp- 
sit   itaqiic    Cyprianus    Cplslolam    lx   ad  cpiscojios 
Numidix,  acmlslt  <.sestercia  ceiitum  raillia  nuninio- 
riim  ,  cleri  ct  plebis  collatione  collecta.  >  Rogal  eos 
sanctus  Mariyr  ul ,  si  quld  tale  deinceps  acciderit ,  id 
sine  mora  per  lilieras  nunticnt,  <  pro  eerto  habentcs 
ccclesiam   (  Carthagincnsera)   et  fralcriiilalem  iini- 
versam   ne  ha;e  ullra  tiant  precibus  orare ;  si  facla 
fueriiit ,  libenter    el  largilcr    subsidia   pr.cslare.  > 
Subdidit  ciiain  Cypriaiius  nomiiia    singiilorum  qui 
ad  hoe  opus  lam  necessarium  prompte  ac  libcnier 
operali  fuerant,  ui  eis  episcopi  viccm  boni  opeiis 
in   sacrificiis   ct  prccibus  repra;senlareni ;   scd   et 
collegaruin  el  consacerdoluni ,  qui  et  ipsi ,  cuin  pra:- 
senies  essent,  et  suo  et  plebis  sua;  nomine  qu.-c- 
dam    pro    viribus    contulerant,    nomina    addidlt , 
eoruinque    suminulas   significavit    et    misil.    Haic 
Pcarsonius  contigisseputatinilio  anni  2o5,  cura  Galli 
negli(iealia  barCiaris  nalionibus  in  Romanorum  tinc; 


m  VITA  SANCTl 

adilus  paleret.  IUud  sallcni  viilclnr  slaliii  posse, 
liaiic  e|iistulam  jhisi  |icraccuiioiioiii  Decii  scriptaia 
fuisse.  Si  qiiis  cniiii  libiuiii  de  Lupsis  cuia  liacepis- 
tola  coiifcral,  facile  iaielliget  Carihagiiienses  sic  et 
persccutioae  expurgaios,  et  curis  ac  laboribus  Cy- 
priaiii  iinaiutalos  fuisse,  ut  eosdeni  csse  vix  agnos' 
cas.  Nain,  cum  antea  pluriinos  ia  liac  ecclesia  diu- 
turnilas  pacis  corrupisset,  ct  patriinonii  aaior 
sacrificare  simulacris  adegissel,  aune  omaes,  acceplo 
rci  iii  Nuniidia  gcsix  iiuatio,  caplivitaleai  frairnm 
suain  computanl,  onincs  periculo  virginum  aicerent 
ct  excruciaalur,  pniiies  ad  rcdimeiida  Dei  templa 
ccrlalin)  opei.  suas  efTundunt,  oinaes  precantur  ne 
haic  uiira  iiant;  sed,  si  facta  fucrint,  libciiter  et  lar- 
giler  subsidia  promiituat. 

XXVlII.  —  DE  LIBRIS  ET  EPISTOUS  POST  PERSECUTIO- 
NEU  SCRIPTIS  SUB  VALERIANO  ATQUE  LN  PRISIORDIIS 
STEPBANI  PAP/E,  ANNO  253  ET  234. 

Nun  multo  posi  Lucli  martyriuin.quod  coniigit  dic 
quinto  marlii  huja$aaai2S3,  elecliis  est  Stephanus, 
forte  quia  jain  lum  Cbrisliaaos  respirare  sinebant 
motus  in  iinperio  excitati.  Nam  aieaseinaio,  utdoc- 
lissimis  crilicis  videtur ,  ultio  sanguinis  Christiaao- 
rnm  in  Gallo  enituit,  quem  sui  inilites,  cum  repellcn- 
do  ililmiliano,  qui  jam  Iialiam  oceiipaveiMt ,  impa- 
reni  viderent,  impcrio  et  vita  spoliaruni.  Cum  autcni 
iEinilianusipse  circa  augusiuni  inensem  a  militibus, 
qui  imperium  detulcraat  occisus  fuisset,  iinperio 
potilus  est  ncmine  interpellante  Valeriamis,  cujus 
aiiiuilate  el  exiinio  favore  summa  pax  Ecclesia;  af- 
fulsii.  Sed,  sedatapcrsccutioiiis  procella,  pcstis  ingra- 
vcscebat.  Quamobrem  Cyprianus,  cum  animadver- 
lerei  i  iii  plebequosdam  vel  imbecillitate  aninii,  vel 
lidei  parvilate,  vel  dulcedine  sa;cularis  vii.e,  vel 
sesus  mollitie,  vcl,  quod  majus  est,  veriiaiis  errore  , 
iniiius  gtare  luriiier,  iiec  pcctoris  sui  divinum  alque 
iavictum  robur  cxercre,  »  non  pra;teiniisit  occasio- 
iicni  docenda)  veritatis,  ac  prxslantissimiim  de  Mor- 
(»/((fl/e  librum  scripsil,  iii  quo  denionsliat  ejus  esse 
niiiricm  tiinere  qiii  ad  Cbrislum  irc  nolit,  eos  au- 
leiii  qui  \ere  in  Cliristiiin  creduiil,  lajiari  debere  ciim 
ad  Christiim  vocaiitur.  Nanat  cpiscopuai  qiiemdam, 
qui  peiebatul  c  inorbo  cvaderct,  increpitum  cssc  ia 
visione  :  «Nobis  quuque  ipsis,  inqiiit  (p.  234),  minimis 
cl  cxtremis  quolies  revelatum  esi,  quani  freqiientcr 
ci  manifesic  dc  Dci  digiialionc  pra:ccptum  est  ul 
coiitcsiarer  assidue  et  publicc  pi'..edicai'ein  fratrcs 
nostros  iion  esse  lugciidos  accersilione  Doininica 
de  sxculo  libeiatos  !  >  lliinc  libruiiT  sie  desigiiat 
Pontlus  post  opus  (idversits  Geiililes  et  antc  libros  de 
Ojicrecl  Elcemosyna  ac  de  Palienlia:  «  A  quo  Ciiri- 
sliaiii  mollioris  alfectus  circa  amissioaem  suorum 
aiit  ,  quod  mi\gis  est,  fldei  parvioris  consolarenliir 
spe  futuroruin.  i  Scriptus  videtur  in  pace  sub  Va- 
lciiaao  :  iiulia  enim  incst  sigiiilicalio  pcrsecutioiiis 
ciiin  pcste  coiijuncta;;  quinctiaia  Cypriaaus  hac  cala- 
iiiitaie  Christiaaos  arinari  et  pra:parari  declarat,  ut 
foriiter  sc  gcrant  cuin   porsccutio  venerit.  <  Exbo- 


CYPRIANI.  m 

duut  ecce  in    pace  ,  in  luit,  tula!  cum  gloria  siia  vir- 

gines acconduiitur    tepidi ,   constriiiguiiiur  re- 

missi ,  cxeitaatur  igiiavi ,  desertores  eompeiluiitur 
ui  redeaat ,  gentiles  coguaiiir  ut  credanl ,  votus 
ridclimn  populus  ad  quielem  vocalur,  ad  acieni  rc- 
cens  et  copiosus  exeroitus  robore  fortiore  colligi- 
tur,  pugnaturus  siiie  nictu  moriis  cum  prxliur\i 
venerit ,  qui  ad  militiam  teiiipore  morlaliiatis  ac- 
cedit.  t  Hine  ciiain  noimulli  ineiuin  suuin  hoc  iio- 
niiiie  praite.vcbant ,  quod  sibi  peslis  occasioiicm 
martyiii  prajriperet;  qua  oxcusatione  uti  iioii  po- 
tuissent,  si  qua  tuiic  persecutio  adiiuiii  ad  nuirlyriuni 
aperuisset. 

Iluac  tamen  librum  sub  Gallo  scriplum  cxistimat 
Pearsonius,  aano  252,  «  qnia  argumeiilum  ab  iii- 
stante  persecutione  et  aiilithiisto  venieale  duclum 
lale  persequitur  i  Cyprianus.  Scd  ,  cum  S.  m;irtft" 
jamdudum  crederet  mundi  rinem  ct  anlichristi  advoii- 
tum  iiistare  ,  haiic  opiaioacin  ia  ipsa  eiiaai  puce  re- 
lincre  dcbuit ,  cum  pr:iesertiin  lues  quiB  tum  grassa- 
baiur ,  una  esse  videretur  ex  rcbus  mundi  rmem 
antecossuris.  Ilinc  exdem  muiidi  pereiinlis  et  aiiii- 
clirisii  appropiiiquantis  suspicioiies  iii  libris  et  c|)i- 
stolis  post  persecuiionemseriplis,  ni  in  libro  de  liiiit. 
Ecc/es.  (pp.  199  et  200),  et  in  Epistola  lxviii,  de 
liiisUide  et  Marliale^p.  120) .  Probabilius  ergo  est  li- 
bruin  de  Morialiuue  sub  Valeriauu  scriplum  cssc 
aiino  253  aut  2,^>4. 

Liber  de  Opere  ei  Eleemosyna  post  libruiK  de  Mor- 
lalitate  a  Pontio  proxiine  recensetur,  ac  proindo  sub 
Valoriaiio  scripius  est.  Pacis  tcmpus  desiguat  liaic 
libri  conclusio:  «  Si  expeditos,  si  celeres,  inquil  Cy- 
priaaus,  si  in  hoc  operis  agonc  currenles  dies  iios 
vel  reddilionis  vel  persecuiionis  invenerit,  nusquam 
Dominus  meritis  nostris  ad  prsemium  deerit.  Iii 
pace  viucentibus  coronam  caadidam  pro  operibus 
dabit,  in  persecntione  purpuream  pro  passionego- 
miaabit.  i 

Ad  iiiitiumanni  254  reterlur  Epislola  LXix,qunm 
ad  Florentium  Pupiamim  scripsit  Cyprianus,  cum  jaiii 
sex  anni.s  ecclesiam  Carlhaginonsem  gubcrnarct.  Pii- 
piaiius  ille  anie  persecutionem  iii  Ecclcsia  fuerai  cl 
communicaveraicum  Cypriano;  sed  posiea,  schisma- 
ticis  se  adjungcns,  <  infanda,  turpia,  ctiam  gcntilibiis 
exsecraada  ,  >  de  Cypriano  tcinore  crediderat.  Quin 
eliam  litteras  ad  eum  scribeie  ansus  est,  in  quibiis 
judioem  se  episcopi  sui  constitucns,  diccbat  saccrdo. 
les  Iimniles  esse  debere,  scrupulum  sibiessc  tolieii- 
dum  de  aaimo  ia  quein  inciderat ,  Ecclesiam  proplcr 
Cyprianum  portioncm  sui  in  disperso  habere  ,  omiics 
quicuin  co  communicabani,  polluto  illius  orc  pollu- 
tos  esse,  et  spein  vit»  Mtcrna!  communicaiionis 
illius  conlagione  perdidissc.  Cyprianus  innocontiam 
suani  ea  qua;  episcopum  decebal  gravitate  et  con- 
stantia  dclendil ,  el  impudenii  obtrectatori ,  si  tenic- 
ritaiis  et  superbiae  alque  insolentiae  vel  sero  poeiiitoii- 
liam  agcro  ca;peril,  veiiiam  offert;  t  Manente  tanien, 
inquit ,  apud  nos  divina;ccnsui'a;  respeclu  el  niotii, 
ul   prius  Doaiiauiu  mcum  consuUiu)  an  libi  pacc  ni 


ISl  VITA  SANCTl 

ilari  cl  tc  aJ  comrauiiicaiionen)'  Ecclesix  sux  .id- 
iniui  sua  osicnsionc  ct  adnioniiioiic  periuillil.  » 
lix  liis  palct  liuiic  iiominem  non  episcoimm  fuisse , 
ul  nonnulii  sibi  (inxerunt,  sed  laicum  Cypriani  jiiris- 
diclioiii  siibjcciuni;  cui  lamcn  sese  nefario  scliismate 
sulilrnxcrat.  Ncc  vcrisiniilior  eoruMi  opinio  (|ui  Pu- 
piunuin  aliquid  iii  persccutionc  passum  cssc  coiiten- 
duiil,  quia  dicil  ci  Cyprianus  (p.  121) :  i  Ne  forlc  cla- 
rilaiis  el  mariyrii  tuidignilus  nosira  coinniunicatioiic 
inaculctur.  i  El  p.  122:  <  Persecutiu  cniin  veiiieus 
16  iid  sumniain  niarlyiii  subliniitaicinprovcxit ,  iiic 
autcm  proscriplionis  oncre  deprcssii  cum  pitbli- 
ce  legerclnr  :  Si  quis  tenet  vel  possidel  de  bonis 
Caicilii  Cypriaiii  cpiscopi  CI)ris:iaiiorum.  i  Sed  in 
liis  vcrbis  niaiiircAia  est  iroiiia ;  ncc  absimili  niodo 
Dionysius  Aluxundrinus  Ceiniuni  caluninias  refullit : 
<  Scd  fortassc  Gerniaiius,  i  inquil  apud  Euscb.  (lib. 
Mi,  c.  11),  <  niullis  fidci  confcssioiiibus  glorialur , 
multa  pra;dicarc  polcst  adversus  se  gcsta.  i  Quiii- 
etiam  indicat  Cyprianus  iion  defuluram  reprolicii- 
sioni  maleriaiii,  si  de  rebus  a  Piipiano  in  pcrscculione 
ct  in  pacc  gcslis  iiii|uiruiur.  <  Dc  iis  auiem ,  iiiquit 
(  p.  124),  qua;  tu  cgisli  vcl  iii  peisecuiione  vel  iii 
pace  ,  siultum  cst  ut  vclim  te  judicare ,  quandotu 
niagis  judicciii  te  noslriconstilucris.  i 

Non  dubium  cst  quin  in  Stcpliani  papoc  primordiis, 
ac  pace  sub  Valeriano  vigenle  Cyprianus  epislolas 
Lxvii  et  Lxviii  scripscril.  Scxagcsim;u  scptiina;  Ikcc 
fuil  occasio  :  Marcianus,  Arelaiciisis  episcopus ,  cum 
se  Novatiuno  adjunxissci  atque  ali  Ecclesix  catliolicoi 
niiiiaie  disccssissct,  servis  Dei  pcenileniibus  ct  dolcn- 
libiis  ct  r.cclesiam  lacrytnis  cl  gemitu  et  dolore  puU 
sanlibus  diviiuc  pietaiis  subsidia  claudcbat;  cl  cum 
ab  cpiscopis  iioiiduin  abslcntus  videretur ,  jactabal 
Sicl  pr;cdicabatquo(l,Novaiiano  sludciis  ci  ejus  per- 
vicaciam  seqiicns,  acommunionu  sc  episcoporuni  sc- 
gregussct.  Scripsit  ca  de  rc  semel  cl  ilcrum  ad  Cy- 
liriaiiuni  Fausliiius  Lugdunciisis.Ejus  litlcris  acccptis, 
Cypriaiuis  scribit  ad  Stepbanuni  papam  ,  cumijuc 
eliani  alquc  ctiam  liorlatur  ut  plenissimas  litieras  iii 
proviiicium  cl  ad  plcbem  Arelaic  consislciiiem  diri- 
gal,  qiiibus  absteiuo  Maiciano  ulius  iii  ejus  locuin 
siibsiiluaiur;  cl  cum  mulli  cx  rratribus  aniiis  supc- 
lioribus  siiie  pace  excesserint ,  vcl  caeteris  subve- 
jilulur  qiii  supcrsunt,  qui  et  diebus  ac  noclibus 
ingeniiscunt.  Rogai  ctiam  ut  sibi  sigiiilicet  quis  in 
locuin  Marciani  Arclate  fucritsiibsiiiutus,  ui  sciai  ad 
quem  fratres  dirigere  et  cui  scribere  debcat.  Ilanc 
cpistolam  Cypriaiio  Launoius  abjudicavit ,  scd  ejus 
opinio  sic  iiiier  erudilos  explosa  csi ,  ui  actuin  agal 
qui  eam  refellere  velil. 

Circa  idcm  lemjius  alia  rcs  in  Hispaiiiis  gesla  clia- 
riUlem  Cypriaiii ,  qua;  Afiica;  finibus  non  conline- 
baiur,  ad  succurrcndiiin  exteris  ccclusiis  coiiimovil. 
Duo  cpiscopi ,  Busilidcs  ct  Martialis,  ob  gravissima 
dclicta  dcposili  saccrdoiium  jure  ablaluni  sibi  viiidi- 
care  audebanl.  Ulerquc  nefando  idololatria;  libcllo 
containinuius;  Basilidcs  adhiic  insupur,  prjuicr  libclli 
maculam ,  cum  in  inriiinitutc  dccumbcrcl  iii  Dciim 


CYPRIANI.  152 

blasphcmavcral,  ct  sc  blaspliemassecoiifcssus  fucrat, 
ci  episcopalum  pro  conscicntisc  sux  vulncre  spontc 
dcponciis,  ad  ageiidam  pcciiilcnliain  convcrsusfucral, 
Dcum  dcprccuiis,  cl  satis  gralulaiis  si  sibi  vcl  laico 
cominunicarc  conlingcrci.  Mariialis  quoquc,  proDier 
genliliiim  lurpiu  ct  luiulcniu  caiivivia  in  coilcgio  diu 
frcquciilutu ,  ct  lilios  in  codcm  collcgio  cxlcianim 
geniium  luore  apud  profaiia  scpi:kbia  duposiios  ct 
alicnigciiis  coiiscpullos,  aciis  eliam  publicc  liabitis 
apud  piocuratorem  ducciiurium  obtemperasse  sc  ido- 
lolalrix  el  Cbrislum  iicgasic  conleslulus  fucrut.  Cuiii 
)iler(|ue  ob  ha;c  ct  multa  ulia  dclicla  deposilus  fuissct, 
Basilides,  ciijus  in  locum  Sabinus  de  uuivcrs.Tc  fra- 
lcrnitutis  suDrugio  et  de  episcoporuni  judicio  lubsli- 
tiilus  luerut,  Uoniani  pcrgeus,  Slcpliamim  loiigc  po- 
situm  ct  gcsta;  rci  ac  vcriiatis  iguuruni  fulcllii,  ut 
cxumbirel  reioui  se  iiijusle  in  episcoputum  de  qno 
fueral  jure  dcposilus.  Noniinaiimnoii  dicit  Cypriuiius 
Murtiulein  quoquc  Bomum  conlendissu  ,  sed  id  saiis 
indicut  cuin  uit :  <  Scd  iiec  Mariiali  potest  profuisse 
fallacia ,  quoiuinus  ipse  quoque  dclictis  gravibus 
iiivoIuiusepiscopiUum  lcnere  non  possii.  i 

Vidculur  episcopi  nonnulii  iii  Ilispania  dcpositis 
illiscpiscopis  favissc,  sed  Ecclcsix  Lcgioiiis  elAstu- 
) ic;c  ct  Emeiitx»  scripscrunl  e,i  dc  re  ad  episcopos 
Africanos,  ac  legalos  iniseruul  Sabinum  el  Feliccin , 
quos  probabilccsi  iuBasilidis  et  Murliulis  locuin  suIj- 
siituios  fuissc.  Alius  Fclix  dc  C;esuruugusla ,  qiium 
Cypriumis  lidci  cuUorein  ac  veriiatis  defcnsorem  vo- 
c.ii,  liilcris  suis  coulirmuvil  quidquid  ccclesi^c  iil;u 
scripserant  ac  legatis  inaiidavcraiil.  Lcctarsunt  lit- 
ler;c  ciaudili  lcgati  in  concilio  xxxvii  episcoporiiiii. 
Cyprianus  qiii  pr;Berai  el  alii  cpiscopi  rcspoiKleriiiit 
pcr  epistobm  lxvui,  Basilidis  noii  lam  aliolita  essc 
quau)  cumiiluta  dclicta,  nec  rcscindi  posse  ordiiia- 
lioiiciii  jurc  pcilcciain  ;  iiciiue  ciiam  Marliali  l.illa- 
ciam  prodcbse  posse;  fruslra  tales  episcopaium  sibi 
usurpare  coiiuri ,  cuin  iiiuiiifcstuin  sii  cjusiuodi  ho- 
miiies  iiec  Ecclcsiae  Cbristi  praicsse  posse ,  ncc  Dco 
sacrilicia  <incri'c  dcberc.  Indignaiioncm  siiaiu  sigiii- 
licanl  adveisus  episcopos  qiii  duposiiis  collcgis  favc- 
baut,  ae  plcbi  ipsi  deiiuiiliunt  cuiii  lulibus  commii- 
nicauduin  iinu  esse,  curuimpie  conluclibus  polliii  i|iii 
cuiii  illis  iilicita  coniiiuinicatione  uiiscenliir.  Qii.i; 
qiiidcni  sciucntiu  noii  modo  habciias  non  laxat  li~ 
ccnti.x  populari,  scd  ctiam  eain  rcrrcnat,  nc  arbitruiii 
suo  judicium  de  cpiscopo  suo  lerat ,  aui  legiiimc  or- 
dinatum  ab  aliis  episcopis  rejicicns,  aut  legitiine 
dcpositum  reliacas. 

XXIX. —  DISSENSIO.SES  DE  BAPTISMO  EXORT/E  ANNO  255 
EXEUNTE :  AC  S.  STEPnANUS  ANTE  CUM  OttlENTALlBlS 
QUA»l  CUM  AFRIS  CERTAVIT. 

Tandcin  disscrendo  pervenimus  ad  celeberrimam 
illam  de  haueticoruin  baplismo  conlroversiani ,  in 
qiia  iioii  parva  ha;reiicorum  aul  scliisinaticorum  ina- 
iiiis  univcrsai  Ecclesia;  bcllum  iiidixit ,  scd  iusignes 
ccclesia;,  AlVicu,  Cappadocia,  Cilicia  elfiiiiiinia;  pro- 
viiiciic  dc  rc  longc  gravis=in)a   cum  aliis  ccclcsiis 


1S5  VITA  SANCTi 

(lecerlarunl.  Eisi  uulcra  iii  i|iso  dissciisionis  inccndio 
liiciuosa  reruin  facies  cxsiitil,  tainen  cx  coininodis 
qu;<'  in  Ecciesiani  ex  liac  coiitroversia  fluxerunl , 
liicilc  pcrspicilur  cain  Christo  provideiite  et  dispen- 
saiiic  natani  fuissc ,  iioh  solum  ui  res  lanti  raomenii 
conflalo  cl  coiispiranli  oraniuin  consensu  aliquando 
firniareUir,  scd  eiiam  ul  liabeicnt  posicri  qiiid  in 
ejosinodi  disscnsiunibus  iiniiarenlur.  Nani  Laplisini 
li;erelicoruin  delcnsores  fraleriix  cliaiitalis  foedus 
non  rnperuiitcumiis,  a  quibus  maxiinam  sacranienlis 
iiijnriam  fieri  vidcbanl  isti  autcm  ctcum  iisquos  ne 
B:iplismo  quidcin  iniliatos  putabaiit,  et  cum  iis  qui 
Baptismum  inurieiiiibus  infaiiiibus  dencgare,  et  Eu- 
cliaristiam  noii  b:iptizaiis  poriigere  videbantur,  coni- 
nuiiiicare  non  dubitarunt.  Initium  dissidii  refcrt 
Tilleinoniius  ad  annum  2oG ,  quanivis  iion  iinprobei 
Pearsoniuin,  qui  priinura  Cartbaginense  conciliuinau- 
tuinno  aiini  2oo  habiluni  pulat.  Uterquc  prius  in 
Africa  quam  in  Oricnte  pugnaliira  opinatur.  Qui  Sle- 
plianuiii  anno  255  obiissc  volunt ,  dissidiuin  citius 
exarsisse  coiiieiidunt.  Quanivis  autem  gravibus  de 
causis  Steplianum  Tilleraonlius  et  Pearsonius  aniio 
257  obiisse  existinicnt,  videiiUir  tamen  dissensionis 
priniordia  niraium  sero  collocare.  Probare  aggrediar 
coiilrovcrsiam  anno  253  exeuiile  cojpisse  agiiari ,  ci- 
liusque  Sleplianum  cum  Orienlalibns  quam  cum  Afris 
dcccriasse. 

1°  Ciir  dc  baplismo  disputari  coeptiim  esse  pntcm 
amio2o5,  aucior  est  P^nsebius  qni  conceptis  verbis 
dodarat  (lib.  vii,  c.  i)  Dionysium  in  liiteris  ad  Sle- 
jiliaiium  de  Baptisnio  scripiis  indicasse  <  oiniies  ubi- 
qiie  ccclcsias  ,  moliiio  jain  persccutionis  furore , 
Kovati  liiibulcnl;>m  noviiatem  detestanies  inlerso 
paccin  iniissc.  »  VIX  crgo  dcsierat  perseculio  cum 
cxorlam  dc  Baplisino  ccnlroversiani  scdare  Dionysius 
conaretur.  Porro,  cum  persccutio  aniio  255,  scdata 
fiieiit  nicnse  inaio,  Dionysiiis  dc  Baplismo  ad  Sle- 
pliaiium  scrius  hoc  anno  cxeuiiie  scripsisse  nonvidc- 
tiir.  CensiH  Pcarsonius ,  non  improbante  Tillemoii- 
lio,  erratum  esse  Eusebii,  qiii  quod  dixent  Diony- 
sius  de  pace  posl  disseiisioiics  a  Novatianis  excitalas 
coiisiitula,  id  de  pace  pcrseciitionibus  eilinicorum 
siiccedeiito  tlictum  crediderii.  Sed,  nt  Eusebius  lain 
oscilaiiter  lialluciiiatus  dicatur,  gravem  aliqiiam  cau- 
sam  subessc  oportet.  Distiiiguit  accurale  perscculio- 
nis  fiirorcm  a  lurbulonla  novitaie,  ct  pacem  intcr 
ccclcsi.is  iniiam  a  molliio  persecutionis  furore.  Quis 
oigo  ciedat  in  epislola  Dioiiysii  niliil  oranino  de  se- 
dala  perscculione  dicluin  fuisse,  quamvi^  id  Euse- 
biiis  lcgisse  setestetur?  2°  Dionysius  in  eadein  de 
Bapiisino  cpislola  nuntiabat  Slcpliano,  ul  cventum 
oniniiio  recciiiem  ,  sedatos  esse  moius  quos  Nova- 
liani  liseresis  in  Orieiile  cxcitaverat.  Sed,  si  cuin  liii- 
jiis  disscnsionis  fine  conjuncta  sunt  coniroversia; 
d;;  Dapiisino  priraordia  ,  scrius  anno  233  poni  iion 
dcbeiil.  Sic  ciiiin  de  scd:iia  dissensione  InquilurDio- 
nysius,  ut  id  iioii  imillo  pot  persccmionein  conii- 
gissc  videatur.  Quod  eiiiiii  ail,  «  uiniies  nbiqiie  anli- 
siiles  uiiuni  idemquc  scntirc ,  el  ob  pacciii  inspc- 


CYPRIANI.  154 

rato  faclam  incrcdibiliter  Ixlari,  >  satis  indicat 
raaiuin  antequam  radices  agcrei  comprcssuni  fuisse  , 
el  pacera  sancitara  cum  ractucrelur  nc  disseiisio 
ingravesceret.  At,  si  usque  ad  annum  236  decerta- 
tuin  fuisset  in  Orieiite  de  Novalianonim  senteniia , 
iion  videiur  inccndium  multa  dic  conflrinatum  sic 
exslingui  potuisse ,  iit  nihil  oinniiio  ne  funii  quidcm 
superesset.  lluc  acccdit  aucioritas  Cypriani,  qni  in 
cpistolaadSlephaiiuiii,  circa  an.  23i  scripla,  lestalur 
Novatianum  i  scmper  relusnin  et  refulutum  et  pcr. 
lotum  orbein  a  sacerdotibus  Dei  abslentum.  >  Si 
crgo  tolus  orbis  iii  daranando  Novatiano  jani  tuin 
consenscrat ,  epistola  Diouysii  qua:  hune  cpiseopo- 
ruiii  anica  dissidcntiuin  consensura  nimtiabat,  ad 
aiiniim  25G  revocari  non  poicst.  Aliud  arguincnium 
in  caindem  sententiam  suppedilat,  quod  secundo 
loco  probandum  suscepiraus  ,  cilius  in  Oriente  qiiam 
iii  Africa  decertatuin.  Neque  enim  si  disseiisio  anic 
iii  Oriente  quani  in  Africa  exorla  est,  serius  collo- 
cari  potcrit  anno  254  aut  cxcunie  253. 

Illud  auicin  djssidium  prius  in  Cappadocia ,  Cilicia 
et  fiiiitimis  proviiiciis  quain  in  Africa  exarsissc  paiet 
ex  Iiis  Firniiliani  iii  Steplianum  dictis  :  <  Qnid  luirai- 
lius  aut  Icnius  qiiara  cnm  lut  episcopis  per  lotiini 
mundum  disseiisisse ;  pacem  cum  singulis  vario 
discordia:  geiiere  ruinpentem,  modo  cum  Orienta- 
libus,  quod  ncc  vos  latere  confidiinus,  inodo  vo- 
biscuin  qni  in  ineridie  estis?  i  (p.  150).  Pr.xclare 
observat  Tillemontius  dissidium  Slephani  cum  Oricii- 
talibus,  quod  Firiniliamis  coinmcmorat,  iioii  de  No- 
vaiiani  schismate,  ut  existimavit  Lombcrtus  ,  sed  de 
Baptisino  natum  fuisse.  Nam  compressuin  fuit  in 
Oriente  lioc  schisnia  iiiitio  ponlificatus  Sicpbani ;  iicc 
Oriciiialcs,  in  liis  Firniilianus  ,  ininus  siudii  qiiaiii 
ipse  Stephaniis  adbibnere  in  hoc  exslingnendo  schis- 
niale ,  nedum  pax  iiitcr  eos  et  Siephanum  ruinperc- 
tur.  Perpaucl  huic  scbisinaii  favcbanl,  idque  Antiu- 
cliiDC.ut  patet  ex  Episiola  Dionysii  ad  Corncrmm 
apud  Euseb.  (lib.  vi,  cap.  46)  Loquiliir  ergo  Firrni- 
liamis  dc  Baptisnio.  illud  auicm  ex  cjiis  verbis  col- 
ligilur  noii  codeni  leinpore  Stcpliannm  cuinOrienia- 
libiis  ct  Afris  deceriassc ,  sed  variis  leniporibiis  et 
niodis  ;  ac  rcs  Oricntis  tciiius  sc  habiiisse  liiiii  ciim 
in  Africa  majorcin  iii  inodum  lurbareiitnr.  Ilinc  idein 
Dionysius  in  cpistola  qnani,  murtuu  Siephaiio,ad 
Pliileinonem  presbyieruni  Romanura  sciipsit,  depie- 
catorcra  se  pro  Afris  solis  interponii;  aiqiie,ul  Bo- 
nianos  dcmiligct,  denionsirat  (:ipud  Eiiseb.  ilisl.  I. 
VII ,  c.  5  )  «  non  ab  Alris  solis  liunc  morcm  Iniic  pii- 
raum  invectum  fuisse ,  >  sed  ideni  anica  ab  Oricnia- 
libns  in  conciliis  statulum;  quod  qiiidcm  pcr:il)snr- 
duin  videreiur  si  istis  Ilonia  placalior  qiiam  Afiis 
non  fiiisset.  In  cpislola  aulem  ad  Xysiuni  de  Sieplia- 
110  ejiisque  cum  Afris  concerialione  disserens  aiebat 
I  piius  illum  ad  se  scripsisse  de  Helciio  et  dc  Firmi- 
liaiio,  ac  de  omnibus  denique  saccrdoiibus  pcr  Ci- 
liciain  ,  Cappadociam  cuiitlasqne  finitiiiKis  piovin- 
cias  consiitutis ;  scse  ob  eanidem  causam  ab  illorum 
coniraiinionc  disccssuruin,  co  quod,  aiebai,  IiLcre- 


jSS  VITA  SANCTI 

licos  rebaplizarent.  »  Illiid  priusfligiimeiilo  cslSle- 
pliuiiiiin  aiiie  de  eodcni  lia;rclicoriiiii  baplisnio  ciim 
CiliciaeKiniliinis  provlnciis  quam  cuin  Africa  png- 
nasse;  el  cum  apud  Dionysiiim  de  lloleno  ct  Fiimi- 
liano  graviler  qiierereiur,  nondum  Cypriamiin  el 
Africanos  episcojios  ilii  iii  offonsioiicin  veiiisse. 
Quod  auieni  addebal  Dionjsius ,  t  de  liis  omiiibiis 
ego  ad  illum  scripsi  orans  atque  obiesians;  »  quis 
ex  liis  verbis  non  colligat  epislolain  iliain  quain, 
tesie  Eiisebio,  uiiam  ad  Stephaniim  scripsil ,  non 
Afroruni,  ulopinali  sunt  Tillemonlius  ct  Pearsonius, 
sed  eprum  causa  scripiam  fuisse  de  quibus  Sicpba- 
niis  scripserat,  nempe  Ileleni  et  Firniiliani,  qui 
proiiulc  illiiis  opera  el  comniendalione  prius  usi  sunt 
quain  Alri.  Illud  eliain  in  ea  quam  refcllimns  opi- 
nioiie  occtirrit  incommodi,  quod  nimium  niulti  even- 
liis  a  Tillemoniio  et  Pearsonio  inlra  annuin  conelu- 
duniur  :  Ires  synodi  Carthaginenses ,  lot  Cypriani 
epislola;,  Siepbani  lilterae  ad  Dionysium  et  ad  Cy- 
prianum,  ejusque  modo  cum  Orienialibus,  niodo 
cum  Afris  disseiisiones.  Longe  satiu^  est  hanc  rerum 
gcstarum  varielateni  temporibus  distinguere. 

Sed  forte  objiciclur  quod  ait  Eiisebius  lib.  vii, 
c.  3,  jr^wTcc  Tu-j  t'te  Kuwpictvo;,  ctc.  «  Primus  eoriim 
qgi  tunc  exstilere ,  Cyprianiis  ,  Carlhaginensis  e|ii- 
scopus,  ha^reticos  noiinisi  per  bapiismum  ab  erriire 
prius  piirgaios  .admiitendos  cssc  ccnsuit.  »  Gurar- 
dus,  Juannes  Vossius  ei  Valesius  Eusebium  erroris 
accusant ;  sed  Pearsonius,  etsi  recle  observat  adver- 
sns  Valesium  liiuc  Eusebii  vcrba  ^zpHTOc  twv  tot;  ita 
reddenda  esse, «  primus  eoiuin  qui  tunc  exstilere,  i 
noii  aiiiein  ui  Valesiiis,  «  primus  omnium  ,  »  paium 
lanicn  in  Eusebio  purgaiido  proniovit.  Nam.cuin  Flr- 
niilianus  Cypriani  o^qualis  lixrelicoriim  baptisuia 
longe  ante  Cypriaiium  rcjcccrii  iii  coiicilio  lco- 
niensi ,  cui  se  interfuisse  teslaliir  iii  epistoia  ad  Cy- 
prianum  ,  seque  Eusebius  erroris  arguetur,  sivc  om- 
ninui ,  sive  ajqualium  primum  hxc  slatuisse  Cypria- 
niim  dixeril.  Longe  eigo  probabilius  ideirco  primas 
Cypriano  deferri ,  quia  pliirimiun  ponderis  huic  scii- 
Idnia;  addidit,  eique  niulio  celcbrior  exslitil  quain 
OrieniaUbus  cum  Siephano  controvcr.sia. 

XXX.— ORDO  ET  SEftlES  BERLM  IN  AFRICA  GESTARIM 
A."i.\0  2S,')  ET  2oG,  USQCE  AD  CONCIUUM  TERTILM 
CARTIIAGINENSE. 

De  iniiiis  hiijus  dissensicnis  iu  Africa  non  valde 
laboraiidum  ;  iiaiii  toia  res  in  conjectiiris  posita. 
Pearsonius  primnm  concilium  Cartliagiiicnse  revO' 
tat  ad  autumnum  anni  255.  Tillcmonlius,  qui  om- 
nia  iiilra  spaiiuni  anni  23G  concludit,  non  improbat 
Pearsoniiim  ;  nec  forte  improbetur  si  quis  ab  ipso 
aniii  255  iiiitio  controversiam  deducal.  Iloc  lanium 
slatuerc  possunius  prius  iiiter  se  decerlasse  AIVus 
quain  cum  Stephano,  In  Epislola  ad  Numidus  re- 
felluntur  «  qiii  liaiiclicos  asscrunt.  >  Tangil  eosdcm 
Cypriaiius  in  Episiola  ad  Quhiium.  «  Ncscio  etenim  , 
hiquit,  qua  prxsumpiione  ducuniurquidain  de  col- 
lcgis   nostris,  ul  pulent    cos   qui  apud  hacrelicos 


CYPRIANI.  m 

tincti  sunt,  quando  ad  nns  voneriiU ,  baptizaii  non 
oporlcre.  i  Nec  tamen  hac  insiiliiiorum  varielate 
paxetgraiia  dlssiluere,  ut  cx  Epislola  ad  Sicpliu- 
imm  perspicitur,  i  Cxterum  scimiis ,  inquit  Cyprja- 
niis,  quo^dam  quod  semel  imbibcrint  nolle  depo- 
nere,  t  ncc  propositum  «  suum  facile  mtiiare,  se4 
salvo  inter  cullcgas  paciscl  concordiac  vinciilo  qiiav 
dain  propria ,  quai  apud  se  semcl  sint  usurpata , 
rciincre.  »  INonnuUos  ex  Africa  episcopos  petere 
videntur  hacc  Cypriani  veiba  in  Ep.  ad  Jubaiamm  i 
t  Et  nune  apud  quosdam  de  nostris  hxreiicorum 
baplisma  oecupatum  asseritur.  i  Per  eumdcm  Ju- 
baianum  venit  jn  Cypriani  manus  epjslola  aiivenus 
rebaplizaiilcs  scripta.  Sed  ea  nec  a  Stepliano  papa  , 
nec  ab  nllo  e.v  transniarinis  cpiscopls  (tunc  enim 
recla  via  Cariliaginem  ad  Cyprianiim  pervenisset) , 
sed  ab  Af|'orum  aliijuo  videlur  cliicubrata.  Ipse 
ciiam  Jubaianusniin  omnino  asseiilieb:ilur  Cypriano, 
sed  avcisum  rebapti/.ationi  animum  signifieabat , 
quia  Novatianenses,  si  quos  ex  Catbolicis  in  parics 
$uns  allicerent,  horreudn  eos  scelere  rebapiizabani. 

Decem  et  oeto  episcopi  Numidae  occasioncm  Cy- 
priaiio  priuii  dederunt  sentciHia;  su.tc  palam  et  aperlc 
pra^dicandoe.  Etsi  cniin  baplisma  ab  ba^reticis  admi- 
iiistratum  rejiccre  solebant,  lamen  cum  syiioilus  Car- 
tbagine  haberctur ,  consulcndam  illain  duxei-unt 
j  de  iis  qui  apud  haerelicos  et  schisinaticos  bapii/.ari 
videntiir ,  an  ad  Ecclesiam  calhulicam ,  qiiLC  uiia 
cst,  venientes  baptizari  debeant.  i  Cyprianiis  et 
alii  episcopi ,  numero  xxxi,  iit  paict  ex  litulo  Epi- 
stola;  Lxx ,  laudant  Numidas  qiiod  «  ct  ipsi  vcrilalcm 
et  Drmitatem  catholica)  regulaj  tcneant,  scqiie  iliis 
assentiri  proriteniur  neminom  foris  bnptizari  exlia 
Ecclesiam  posse.  >  Non  multo  posi  consultus  ca- 
dom  de  re  Cyprianus  a  Qninto  in  Mauritania  cpi- 
scopo  per  Luciaiium  presbyicrnm ,  scripsit  ad  eiiiii 
Episuilam  lxxi  atque  ut  scirct  «  quid  nuper  in  Cdn- 
cilio  coepiscoiii  cum  comprcsbytcris  qui  aderant ,  »  i 
ccnsuissent,  cjnsdcm  episiolae  cxciupliim  illi  misii,      I 

Nequc  ctiam  iiiultiim  elfluxit  leiiiporis  iiiter  h:uic 
epistolain  et  concilium  secundum  Carihaginense,  «  iu 
quo  multa  quidem  prolata  atque  transaela  sunt,> 
sed  illiid  iii  primis,  quod  Stepliano  papae  Cypriamis 
Lxx  episcoporum  qui  cum  ipso  scdcrant  noiiiiue 
perscribit  cos  qui  apud  h;creticos  vel  schismalicos 
lincti  sunt,  redcunlcs  ad  Ecclcsiain  baptizari  oportc- 
re,  Id  Cyprianus  teslaiur  «  diligenler  niiper  ex|)rcs- 
sum  1  fuisse,  cum  in  cpistola  ad  Quiiiiitm,  luin  ia 
lilleris  ad  episcopoi  Numidas.  Utriiisque  cpislo!;c 
cxemplunrmittit  Sicpliano  cum  Epistola  lxmi.  .\d- 
dit  in  eodcm  coiicilio  statutunt  esse  conscnsii  ct 
auctoritale  communi  «  ut  etiam  si  qui  presbytcri 
aui  diacoiii ,  qui  vel  in  Ecclesia  calliolica  piius  oi 
dinati  fuerint ,  et  poslmodum  perfidi  ac  rebelles 
contra  Ecelesiam  stclerinl  ,  vel  apiid  ha;reticos  a 
pscudoejiiscopis  el  antiehrisiis  conlra  Christi  or- 
diiiationcin  profaiia  ordiiialionc  [iroinoti  sint ,  et 
cniitra  altare  uniiin  aique  divinum  sacrificia  foris 
falsa  ac  sacrilega   olTerre    conaii  sint,  eos  qnoque 


i57  VITA  SANCT} 

liac  condilione  snscipi  cum  reverluntiir ,  ut  com- 
municent  laici,  et  satis  liabeant  qiioJ  adniiltuntur 
aJ  pacem  qui  hostes  pacis  cxstiicrint,  nec  deiiere 
eos  revcrtentes  ea  apud  nos  ordinationis  et  ho- 
iioris  arina  retinere  qiiilins  contra  nos  pugna- 
verint.  > 

Ad  hoc  (empus  refcrre  cogor  legalionem  episcopo- 
rum  quos  concilium  Africanum  ad  Stephanum  misit. 
llos  legalos  episcopos,  ail  Firinilianus,  sic  suscepit 
Stephanus,  i  ut  eos  nec  ad  sermoncm  saltem  coUo- 
quii  coinmuiiis  admilteret,  adhuc  insuper.,..  pra;- 
ciperct  fralernilati  universne  ne  quis  eos  in  domuin 
suam  reciperet,  ut  venioiilibus  non  soluui  pax  et 
eommunio  ,  sed  et  tectuin  et  liospilium  negareiur  » 
(p.  150).  Qiieritur  ctiam  Fiiniilianus  quod  Cypria- 
iium  Stephanus  i  pscudocliristum  etpseudoaposloluni 
ct  dolosum  opemriiiin  »  dlceiet  (p.  151).  Hx'C  pro- 
fecto  incredibilia  cssciit,  nisi  iiiterentur  duorum  lio- 
minum  teslimoiiio ,  quihus  fides  derogari  non  possit, 
Firmilianum  dico  cl  Cypiiaiiuni ,  qui  Firniiliani  epi- 
stolam  laiine  rcddidil,  aut  saltein  auctoritaie  sua 
cvulgavit.  Sed  examinanda  nobis  suiit  singula  Firmi- 
liani  verba,  tum  ne  illius  querelis,  quce  sua  spoiite  sa- 
lis  graves  suiit,  aliquid  addatur,  tum  ut  quu  tcuipoie 
el  mudo  hu:c  acla  sint  dijudicemus. 

Illud  primo  perspicerc  niibi  videor,  lios  legatos 
iion  niaxima  cclerilate  venisse ,  sed  famam  eorum 
advcnius  prLcniinliain  luisse.  Vetuit  cniin  Slcpiianus 
iic  quis  eos  domo  cxciperct,  »  ut  veniciiiibiis  uon  so- 
luin  pax  et  communio ,  scd  ct  lecium  el  liospitium 
ncgarelur.  >  Noiidum  ergo  venerant  cum  ha;c  Sie- 
plianus  cdicerct,  cui  spatium  dederuiil  liim  dc  ipso- 
rum  advcniu,  tum  de  rcbus  in  concilio  gcsiis  cogno- 
sccndi.  Atque  indecolligo  lianclcgatioiicm  iion  possc 
ad  lerlium  concilium  Carlhaginense  refcrri,  quani- 
vis  Tillemoiiiio  secus  viilcatur.  Coiisiat  cnim  Roga- 
tianuina  Cypriano  in  Cappadociammissuiu  iioii  luissc 
iiisi  postquam  lcgaii  cpiscopi  Roiiia  revcrsi  suiit.  Scd 
cum  cunciliuin  tcrliuni  Carihaginensc  calcndis  scp- 
lciiibris  celehralum  fueril,  ae  Rogatianus,  tcste  Fir- 
iniliano,  redire  festinavcrit,  quia  liibernuni  leminis 
nrgebal ,  quoniodo  ficri  poiuit  ut  posi  coiiciliiim 
cpiscopi  Icgati  noniain  ircnt  ac  rcdirent,  ac  post 
corum  redilum  Rogaiianus  in  Cappadociam  niissus, 
rcdcuiidi  aiitc  bicmcm  spaiiiim  habcrct?  Fatotur  Til- 
lcmoiilius  lixc  noii  facile  ficri  potuisso;  scd  taa.cn 
iion  repugnare  contendil,  posilo  vidclicct  ulranu|ue 
Icgationcm  iluro  ei  rediiuin  accclcrassc.  At  videmus 
episcoporum  qui  Roiiiani  niissi  sunl,  adveuluin  noii 
valdccclercm  sed  poliiis  lardum  cxtilisse;  quod  qui- 
dcin  si  animadveriisset  Tilleiiioiilius ,  crcdo  alitcr 
jiidicaturum  fuissc.  Pi\.cterea,  cum  Stephaiiusiu  E|ii- 
slola  ad  Cyprianum,  quae  aute  concilium  tcrtiuin  mis- 
sa  esi,  absiincndos  pulet  rcbapii/.anles,  valde  dubilo 
an  hoc  coiicilium  Icgatos  episcopos  ejusniodi  periculo 
exposuissei,  ut  cis  Ronia;  conimunio  negaretur.  Pro- 
bidjilius  ergo  est  legatioiicm  posi  secundiiin  conciliiim 
missam  fuisse. 

IlluU  etiaw  ejt  vcrbis  Firniiliani  deduci  potesl,  edi- 


CYPRIANI.  158 

cttim  Stepliani  non  omnino  in  rcm  collatum  fuissc. 
1°  liicredibile  est  in  lam  sancta  Ecclesia  coiiimissuni, 
iit  legaii  episcopi  iiegatum  a  fratribus  hospitiiim  apuj 
iiifideles  qu*rereiit.  2°  Distinguit  Fiiiiiilianus  tec- 
tum  el  hospiliuin  a  pace  et  communionc  et  scrmone 
colloquii  coinmunis :  declarat  conceptis  verbis  cpi- 
scopos  €  nec  ad  sermonem  saltem  colloquii  coniniu- 
nis  »  adniissos  fuisse  :  quod  aulem  spectatad  tcetum 
ct  hospitiuin,  niinas  taiitum  et  jussa  cxprobrat ,  iioii 
rem  ipsam,  quam  tameu  non  videtur  omissurus  fiiissc 
si  lioc  etiam  huinanitatis  officio  caruissent.  5°  Veri- 
simile  est  in  Ecclesia  Romana,  quoR  sanctis  preshylcris 
abundabat ,  aliipios  tunc  exsiitisse  qui  se  Steplii-- 
num  intcr  et  Cyprianum  medios  inlcrponerent ;  ac  si 
minus  impetrarent  a  Stephano  ni  legalos  ad  com- 
munionem  et  colloquium  aduiitterct ,  salieni  euni 
delerrerenl  quominus  hospiiio  eos  excipi  veiarcl. 
Ncqiie  enim  apliori  lempore  collocarepossumus  quod 
aitDioiiysius(apud  Euseb,  Hist.,  lib.vii,  c.  5)inepisl. 

ad  Xyslltm  :  zxi  toIc  a^iaTtvjToJf  S>  ij/»ay  xcti  cvftnptaSyj- 
xip'ji(  Anm^la  /.a.\  i0.iifiiti,  nui^fy.foi!  iipT.ftn  l.xiifli-w 
•lnaij.hoi.i,  x«<  TtSfi  Tijv  itiTiiv  juoi  -/f  AjJouji  "  itf6T!pov  )i'vj 
hXlyit,  XV.I  v2v  5i  5(«  ■KUiaw  irthTlO.(t.  (  Scd  etcIiariS- 

simis  fratribus  et  compresbytcris  Dionysio  ac  Phile- 
moni,  qiii  prius  Stephaiio  assensi  fucrant,  deqiie  iis- 
dem  rebus  ad  ine  scripseranl,  aiitea  quiderabreviter, 
iiuiic  vero  pluribus  verbis  scripsi.  »  Liquet  cx  liis 
vcrbis  Dionysium  el  Philemonem,  cum  anlea  iii  om- 
nibus  Stepbano  asseiiiiicntur  ,  postea  ab  co  aliqua  iii 
re  dissensisse.  Perabsurde  autem  Lauuoius  (lom.  viii, 
p.  G05)  ex  his  concludit  lios  duos  piesbyteros ,  cuiii 
antea  Baplismum  ab  haercticis  datum  non  rejicereni, 
poslea  in  Cyprianl  seutentiam  coiicessisse.  Perpau- 
cos  fore  arbiiror  qui  Launoii  .coiijecturam  non  cx- 
plodant.  Noii  cnini  liic  tam  agitur  de  dogmate  quaiii 
de  dogmatis  defendcndi  ratione :  nec  Stepliaiii  doc- 
Iriuam  imprubat  Dioiiysius,  qiiippc  cum  illam  ipsc 
scqucreiur,  sed  iii  cu  lenitatem  et  aiiiiiii  inodcralio 
iiein  lequirit.  Quapropter,  cuiii  ait  Dii.nysium  cl  Ph:- 
lemonem  Stepliano  prius  assensissc  ,  deque  iisdcm 
rcbus  ad  se  scripsisse ;  id  accipi  dcbet  de  hac  Sie- 
phaiii  senteulia,  noii  couimuuicanduiii  esse  cum  Hc- 
lciio  el  Firmiliano,  ct  aliis  rcbaplizantibus;  qiiiE  pr;«- 
cipua  fuit  el  discordiaiuin  origo,  ct  curarura  ac  sol- 
liciludinuin  Dionysii  maleria.  Quod  si  Stephaui  agcn- 
di  rationcm  Dionysius  ct  Pbilemon  probare  aliquaiido 
dcsieruiit ,  tuin  niaxime  vidciitur  id  fccissc  cuin  cuiii 
ad  cxtremas  illas  discordia;  signilicaliones  cffcrri  vi- 
deruiit ;  uec  immerilo  eorum  sapicntia  miligatuiii 
cxisiimaiiius  edictum  Stcpbani,  quod  ne  ipse  quidoiii 
Firmilianus  ad  exituiii  pcrductum  fuissc  dicit,  nt  lc- 
gatis  cpiscopis  lectum  et  hospitium  ncgarctur. 

J;ini  vero  Tilleiiiontii  rationibus  non  difficile  est 
respoiidcre.  Vcrisiiiiile  essc  iion  putal  Slephaiium 
ad  primuni  dccrcti  Africani  nuntium  lam  vclic- 
meiiler  exarsisse.  SeJ  Iiacc  difficultas,  quae  Tillemon- 
tio  ,  dissensionem  in  Africa  iucocpisse  cxistimanli, 
iiiagna  videbalur,  cx  bis  quicdcOricnte  diximuseva- 
uesciL  Nccjaiu  iiiirum  eslsi  Slephano,  his  qugc  ipsi 


459  VITA  SANCTI 

cum  Asiaiicis  iiUerccsscranl  accenso,  novas  faccs  (Jo- 
loris  Africaiia  (Jecrela  admoveriini. 

QiKciii  ciiiin  Tillemontius  cur  Sleplianus  aii  Cy- 
prianuin  scripserit,  si  lesalos,  iiec  ad  commiiiiionem 
nec  ad  collo(|uium  admisil.  At  niinime  lopiignat  iit 
duo  illi  quos  dixiinus  presbylcri  a  saiiclo  1'oiiliiicc 
impclrarenl !  ui  salicin  ad  Cypriamim  scrilieret ; 
qiiaimimun  Steplianus .  cuni  liis  in  litleiis  rcliapii- 
zantcs  abslinendus  putet ,  noii  niultum  videtur  a  sua 
in  legatos  agendi  raiione  disccdere. 

lllud  eiiam  argumenii  loco  sumil  Tilleinoniiiis, 
qiiod  Cyprianus  in  concilio  leilio  Carlbagiiiensi  nibil 
de  liis  in  legatos  injuriisdixerit :  uiule  scriplordoc- 
lissimus  eimcliuiit  lcgatiDiiem  iiost  concilium  tcrtium 
collocandam  esse.  Sed  boc  sileiiiium  lenilati  ,  qux 
sumina  fuil  iii  Cypriano,  tribueiidiim.  In  lilteris  au- 
lem  ad  Pompeium ,  jn  qiiilms  Stepbani  episiola  re- 
lellilur ,  nonnulla  S.  Marlyri  durius  in  Siepbaiium 
dicl:i  e\ciderunt ,  qua;  iii  laiila  aniiiii  moderalione 
conceptum  ex  miximis  conlmneliis dolorem iiidicant. 
Idem  probanl  li;cc  vcrba  ex  lipisl.  ad  Jubaianum,  quie 
ante  concibum  lei  lium  ac  non  mulio  posl  secuiidum 
scripla  esl :  t  Cur  prajvaricatores  veriialis  ,  i  imiuit 
(p.  153),  «  cur  prodilores  unilalis  exisiimanuir?  > 

Legalionem  proxime  secula  cslepistola  adJubuia- 
num  ciiiscopnm.  Is  consulueral  Cyprianum  de  bap- 
tisnio  ab  b:i'relicis  dato  ,  simiilqiie  miseial  epistolam 
nona  se  scd  abalioscriplam  adversussententiamCy- 
priani.  Rcrelllt  baiic  cpislolam  Cyprianus,  ct  suinmo 
studio  colligit  qiiidquid  ad  causa;  sua;  defensioneni 
valere  exisiimabal ,  scrvata  seinper  animi  moder:i- 
lioiic  ei  cliaritate,  qua  nibil  aiitiquius  babubat.  Mittil 
eli;iin  Jubaiano  cxemplum  epistola;  ad  Nuimdu.i  ct  ml 
Quinium  ,  ac  fortc  cliaiu  proxima:  synodi  dccrcla,  de 
<|iia  sic  loquitur  :  <  El  nuiic  quoque  cum  iii  unuin 
convenisscmus  tam  piovincix  AfricaiqHaraNuiiiidias 
cpiscopi  numcro  sepluaginla  et  unus,  lioc  ideiii  de- 
niio  scntcniia  noslia  lirmavimusi  (  p.  120).  Exqiii- 
biis  palei  lianc  cpistidam  non  inulto  pusl  conciliuui 
scriplam  fuisse  ,  scd  tamcn  posiqiiam  a  Slepbaiio  lit- 
lcr;c  vciiissent :  namiii  Ep.ad  i>(ep/irtm(i)ilestaliirCy- 
priaims  nomiullos  a  se  dissontirc,  f  sed  salvo  iiiter  col- 
Irgas  pacis  et  coiicordi;c  vinculo.  i  Coiilra  iii  Ep.  mt 
Jubtiianum  ait  (p.  129) : «  Cur  praivaricalorcsveritalis, 
cur  prodilorcs  nnltatls  existiinamiir  i  (pag.  Aoi).  Jam 
liiiii  eigodcsiderabat  iii  advci^ariis  suis  iiacis  etcon- 
cnrdi;u  studium  quod  scribcns  ad  Steidiainim 
iaudaverai. 

Misit  Jubaiano  arnid  muiuis  ,  libellum  de  bono  Pa- 
tienliiB,  de  qiiosic  loquitiir  (p.  137  ):  i  Servaiur  a 
nnbis  palientcr  et  leniter  cbarilas  aniiiii,collegii  boiior, 
viiiculum  fidei  ct  cnncordia  sacerdolii,  l'ropicr  boc 
etiam  libcJlnni  de  fcoHo /'(Kifiifitt',  quantmnvaluil  iios- 
mcdiocrilas,  pcriniltenlc  Domiiio  ct  inspiianie, 
conscnpsimus ,  qiiem  ad  le  pro  miitua  dileciion e 
iransinisimus.  i  I'ra;clare  observarniit  crudili  viri 
lam  ailempcralc  scnptiim  cf-sc  liunc  libruni,  ut  con- 
irovcrtiain  quiC  luuc  fcrvcbat,  nnii  magis  aitigcrit 


CVPIllANI.  160 

Cyprianus ,  qiiam  si  nulla  prorsus  cxstilissel.  Noii 
multo  post  aliuin  libruni  de  Zelo  el  Livore  scripsit 
eodcm  consilio .  Ijlcrqnc  recensetur  a  rontio  post 
libruni  de  Opere  el  Eleemosijna. 

Ciiin  litleia;  Sieplnini  in  Africam  perlatse  fnissent, 
Poinpeius  Sabraiensis  cpiscopns ,  idem ,  ut  verisi- 
mile  est,  qui  ordinalioni  S.  Cornelii  interfuerat,  si- 
gnificavii  Cypri;ino  cnpidum  se  esse  epislohc  Stepbani 
videnda;.  iMorein  ci  geiil  Cypiiaiius,  alque  b;inccpi- 
slolain  refellil  paulo  commoiior,  qiiod  Steplianus  <  sa- 
ccrdolcs  Dei  verilatein  Clirlsii  ct  Ecclcsix  unitatem 
tiieiitcs  ubslineiulos  i  puiaret  (Ep.  lxxiv).  Simiii 
Pompeio  niisitexempla  aiiaruin  cpistolarum  iii  quibus 
de  baptizandis lucieticis  disscrucrat. 

Liber  de  Bafiliimo  licerelicorum,  ciijus  auctor  epis- 
copuserai,  utalias  probabiinus,  lam  indlgnis  coiiviciis 
Cyprianuiii  appetil ,  ui  scriptuiii  esse  iioii  dubilem 
post  illud  lcmpus  quo  Cyprianus  ad  Siepbaiium  scri- 
bcns,  iisa  quibus  dissentiebal ,  scrvatx  cbaritatis  et 
concordix  tcstlmonium  Iribuebal. 

Scripta  eiiam  Epistola  lxxv  ad  Magnuni,  post- 
quani  disputationis  a;stiis  ni)nnullos  cx  Cypriani  ad- 
versariis  in  convicia  et  maledicta  abripuerat.  Quod 
enlm  eos  •  iierlinaces  et  indociles  i  vocat ;  quod  ait 
i  pr;evaricatoi«s  fidei  atque  Ecclesia;  proditorcs  intra 
ipsa  sepia  Ecclesi;»  contia  Ecclesiain  stare ,  i  de- 
cl;iral  ba;c  oratio  illius  dolorem  ,  qiiod  animi  inode- 
rationcin  ct  unilatis  stndlum,  cui  maiLime  consnlliim 
volebal,  in  omnibusadversariis  non  rcperiret.  Hanc 
tamen  cpistoI;im  Baronius  ct  Pearsonius  primam  oni- 
n.iim  de  Dapiisnio  scriplam  volunt ,  qula  in  ea  Cy- 
I  riaiius  priores  epistolas  non  commcmoral.  Sed  ne 
b;)-c  quidem  cplsloia  iii  liticris  ad  Quinium  ct  Jubaiti- 
uum  ct  alios  memoratur.  Prxlerca  vidciur  Magniis , 
ut  observat  Tillemoniius,  priores  episiolas  Cyprlaiii 
not;is  el  pcrspectas  liabnlsse  :  assentiebatur  enim  oi 
iii  omnibiis,  ac  uiiiis  laiitum  ililus  animo  scrupnlns 
insidebat,  an  iiiter  c;cteros  baireticos  ii  qui  a  Nova- 
liano  veniebani ,  bapiizandi  essent. 

Qu;csiorat  ctiain  Magniis  quld  Cypriano  de  illis  vl- 
derelnr  <  ipii  in  inlirmitatc  et  languore  gratiam  Dei 
conscquuniur,  anbabondl  siiil  legitinii  cliristiani,  leo 
qiiod  aqua  salulari  non  loti  sinl,  scd  perfusi.  Hcspor.dct 
Cypriaims  cjiismodi  bomlnes  lcgitimos  csse  clirisii;i- 
nos,  ac  parvi  referre  (|uod  perfusi  aiit  aspcrsi  fucrini. 
Sic  auteni  eos  carpil  (|iii  baptisma  lucreticornin  pro- 
b;int,  et  Baplisino  eecloii;isllco  inajcjiaiem  siiain  ct 
s^iiiciitatem  deidgabant,  ui  lloinaiiam  Ecclcsiam  non 
obsciire  designei,  in  qua  nouiiii  est  clinicos  a  cleio 
cxclusos  fuisse. 

XXXI. —  DE  CONCILIO  TEUTIO  CARTHAGINENSI  -MITTIT 
CYPRIANUS  ROGATIANIJM  DIACONUII  AD  FIRHILIANtM. 
—  DEEPISTOLA  FIRHILIAISI  AD  CYI-RIAJICM. 

Iiuinoderata  adversariornm  stiidla  justissimam  me- 
liiciuli  caiisam  aitulerant  Cypriano  uo  qiiid  vuliicrls 
uiiltiiiEcclesiic  imirerclur.  Qnare,  nt  l;into  nialooc- 


IGl  YITA  SANCTI 

ciiiral,  ficquontius  quam  aiilcacoiiciliiim  cogit,  ei 
ciiin  cpiscopis  noiinulliscxieranim  gcnlinm  consiiia 
foviiui:!)  patis  cl  unilalis  conjiingit. 

Qno  anlcm  anno  habila  sil  !ia;c  synodns  oper.i!  prc- 
liuni  cst  inqnirere.  Totarcs  pcndet  cxmnne  Siep!i.'ini 
papa;;  nam,  cum  nenio  du!)i!et  quin  die  sccnnda  Angnsli 
oliierit,  necesse  est_ul  conciliumCariliaginense  tcr- 
rnim,   qnod  eo  adhuc  \ivenie  calendis  .«eptembris 
liabitnm  cst,  nno  ante  illiiis  mortem  anno  Iialiitnin 
dicaiiir.  Satis  autem  inter  oinnes  convenit  Stephanum 
ordiiiaium  fuissc  anno253,  scd  alii  duos  tantuin  an- 
nos  sedisse,  et  anno  255  mortuum  essc  exisiimant : 
alii  qnaluor  ei  pontificains  aniios  tribnunt ,  ejnsquc 
nioiiem  rcferunt  ad  annum  2.")7.  Postcrior  sentenlia, 
quam  Tillemoniius  et  Pearsonius  secnti  sunt,  s"olu- 
lior  et  explicatior  vidctur.  Nam,  si  mors  Slephani  re- 
feralur  ad  an.  233,  conciliiim  terlium  Cartliaginense 
referendum  erit  ad  calendiis  seplcmbrisanni  23i,  si- 
niuIqneconciirrentStcphanicnniAfrisetcumOrienta" 
lilmsconceriaiioiies,  quas  lemporibusdivisas  essepro- 
lnivimus.Hiicacccdunf  rationum  momcnia,quibnsTil- 
Icmonliiiscl  Pcarsonins  nilnnlnr;illud  inprimis,  qiiod 
Firmilianusin  Epistola  ad  Cyprianum  lestctnr  •  anle 
viginti  ei  duos  fere  annos  lcmporiliiis  post  .\Icxan- 
driim  imperatorem  multas  accidissc  calamilnles  per 
Cappadociam  et  pcr  Pontnm.utexliocpcrsccniioquo- 
qiie  gr.ivis  adversuninosCIirisii.ini  nominis  fiercl.  > 
Qnamohreni,  ciim  Alcxandcr  mortuus  sil  anno235, 
aniius  ab  ejiis  morlc  vigcsimiis  sccundns  idem  pror- 
siis   ac  256  ,  ac  proinde  lioc  inaximc  anno  fcrvehat 
dissidium  dcBaptismo  nondumqne  Sieplianus  obieial. 
2"   Si  morltius   fuisset  Stephainis  anno  235,   qiio- 
niodo  Cyprianus,  qui  anno  238  idibns  sepieiiibris  vi- 
lam  pi-o  Chrislo  proliidit,  lamdiu  coiilicuissct  in  re 
lanii  momenii?Nihi!  cnim  pcr  tolum  illiid  tcmpus 
assigniii  i  posset  qnod  nb  eo  aiit  ad  cansx  suae  dcfen- 
sioncin,  aut  ad  rcrum  pacificationcm  facliim  dicerc- 
iiir.  Sed,  si  coniroversia  de  Bapiismo  ad  aiinum  25C 
rcferalnr,  non  valde  miium  vidcliiiur  quod  Cypwa- 
niis  post  icrliiim  Carihaginensc  concilium,  post  scri- 
plas  ad  Finiiiliatium  litteias,  conticuerit,  qiiia  pcrsc- 
ciiiio,  qH;c  cnni  aiino  237  incocpil,  his  rcbiis  agitandis 
locum  non  relinfinebat.  3°  Pliiiibns  argumentis  pro- 
bat  Tillemoniius  S.  Steph.iiiiim  martyrcm  obiisse ; 
ct  ciim  persccutio  non  cxarscrit  nisi  anno  2,37,  indc 
concliidit  sancti  illius  pap;ie  moriem  ad  menscm  an- 
giistnm  cjnsdcm  anni  rcfercndam  cssc,  ac  proindc 
concilinni  Carthngincnsc  tcriium,  qiiod  co  adhuc  vi- 
vcnte  celcbratum  est,  et  liltcras  Cypriani  ad  Firmi- 
tianum,  mm  pariicr  sub  hoc  Ponlifice  script=e  sunt, 
ad  annuin  230  pcrtincre. 

Praccipua;  difficultates  qua;  hanc  Tillemontii  ei 
Poarsonii  scnlciitiam  obstrnebant,  solvi  posse  viden- 
tur  cx  his  quK  modo  obscrvavinius  de  disscnsioiie 
seiius  inAfrica  quam  iii  Orienle  cxorta.  Mac  eniin 
nolala  disliiiciionc,  nihi!  jam  officit  auctoritas  liusebii, 
ncc  nccesse  csl  accnralo  scriplori  najvum  absurdum 
affingcre.  Faieiur  Tillemonlius  non  facile  ^cxplicari 


CYPRIANI.  m 

possc  cur  Dionysius  Alcxandriniis  ,  si  Xystus  ne 
totoqnidem  anno  pr;cfuit,  Ircs  tamen  ad  eiim  liileras 
dedcrit,  idque  persccuiioiiis  ci  exsilii  niolcstiis  dc- 
tentus  ,  cum  ad  Slepbaniim  illiiis  decessorem,  sub 
qiio  acriores  erant  discordi.Tj,  semcl  tantum  scripsis- 
sel.  IIa>c  difficultas,  qua;  prima  specie  de  Stephani 
annis  aliqiiid  dcmendum  et  Xysio  addcndum  siiadet, 
non  levilcr  imminiiilur  si  Dionysius  dc  rcbus  Orien- 
lalihus  ad  Stephaniim  ac  postea  de  Africanis  ad 
Xystiim  scripsisse  dicaiur.  Nam,  cum  dissidium  Slc- 
pliani  cum  Orienlalibus  non  illudquidemcomposiluni 
fuissct,  sed  tamen  demiiigaiiim,  ac  isiis  consuctudi- 
nem  suain  pacifice  retincniihiis  bcllum,  ut  iia  dicam, 
in  Ahicam  postca  iranslatum  fuisset ;  minime  mi- 
nim  si  Dionysius  non  ampliiis  ad  Slcplianum  scripsil, 
nec  anie  siudium  siium  ad  res  pacificandas  exsusci- 
tavit  qiiam  de  rebus  Afrorum,  qui  illins  opem  for- 
lasse  serins  implorarunt,  cerlo  cognovisset. 

Exsiani  acta  hiijus  leriii  concilii  Carthagincnsis, 
ciii  adfucnint  ex  provincia  Africa,  Numidia  et  Mau- 
riiania  episcnpi  lxxxv,  vel  etiam  lxxxvii  si  iiu- 
meronlur  duo  absenles,  Pompeius  Sabratcnsis  cl 
DiogaLoptimagnensis,  qui  vices  suas  Natali  ab  Oca 
commiserant.  Cum  ergo  in  unum  convcnisscnt  calcii- 
dis  seplembris  cum  prcsbyieiis  ci  diaconis,  prxscnlc 
etiam  plebis  maxima  parle,  lccl.i;  sunt  liiierx  Ju- 
baiani  ad  Cyprianum,iiem  Cypriani  ad  Jiibaiamimcl 
qiias  post  moduifi  Cypriano  Jiibaianus  rcscripscral. 
Tiim  Cyprianushorlatusest  ut  seiiientiam  liberc  ac 
pacifice  dicerent,  «  neminein  judicanlcs,  aul  a  jurc 
communionis  aliqiiem,  si  diversum  sciiscrit,  anio- 
veiiles.  Neque  enim  quisquam  noslrum,  aicbat, 
cpiscopum  se  esse  cpiscoporum  consiitiiit ,  aut  ly- 
rannico  lerrore  ad  obsequendi  necessitalem  colle- 
gas  suos  adigit  :  i  quibus  vcrbis  Steplianum  noiari 
observai  Baronius.  Idem  omiies  uno  ore  pronunlia- 
nint ,  ac  ultimusoninium  Cyprianus  sciiteniiam  suam 
in  Episiola  ad  Jubaianum  plcnissimc  exprcssam 
fuisse  declaravit. 

.  Siabilitam  hoc  consilio  inter  Afros  miitatem  novis 
pra;sidiis  comraunire  siatuii  Cyprianus.  Rogaiianuiii 
diaconnm  misii  cum  liiieris  ad  Firmilianum ,  quihiis 
enm  de  dissensione  cum  Slepliano  ccriiorcm  faciebal. 
Videtur  ctiani  misisse  qux  de  baptismo  lia;reiicorum 
ad  alios  scripscrat;  nam  Firmilianus  laudat  illjus 
advcrsus  Stephanum  responsa ,  ac  nonnulla  relert 
qiia;  in  epistola  ad  Jnbaianum  leguiiliir.  Pergrata  ac- 
ciderunt  Firmiliano  scripta  Cypriani,  qua;  qnidem  se 
qnasi  sua  propria  suscepisse  leslatur,  ncc  in  irans- 
ciirsii  Icgisse,  sed Siepe  repctita  meiioriac  maiidassc. 
Sic  autem  respondct  Cypriaiio,  ut  qii:e  ab  ipso  dicia 
liicrant,  retexat  ad  confirniandam  veiiiaicm ,  et  qux- 
dain  addat  ad  cumulandam  probaiionem.  Sed  rapiim 
scribenti  niulla  in  Stcphanum  iracundius  dicla  exci- 
deruiit,  qiia;  fortasse  pro  exiinia  aniiiii  modcraiiono 
Firiiiiliamis  emendassct ,  nisi  spaiium  relcgeiida;,  ut 
par  crai ,  cpistola;  Rogaiianus  morx'  impaiiens  cri- 
piiissct.  IIa;c  auteni  Firmiliani  cpisiola,  quae  latino 
rcddita  exstat  Inler  Cyprianicas  lxxv,  sic  Cypriani 


leS  VITA  SANCTl 

siylum  rc Jolcl ,  ul  non  alium  inlcrpretcm  habuisse 
vidcaliir. 

Fidus  interprcs  grxcac  lingusR  ingenium  noiinullis 
in  locis  rctinuil.  Paulo  post  iniliiim  (  p.  143  )  : 
«  Contrislanlur  (Angcli)  (luando  vidcnt  divcrs.is  (iiin- 
niiiidain  mciitcs  ct  scissas  voiunlalcs,  quasi  non  taii- 
luin  unum  ct  cumdcm  Dcum  siniiil  iiivoccnt,  sed  sc- 
paraii»  et  divisis  ab  inviccm  ncc  confahulalio  jam 
possit  csse  aut  sermo  Communis ,  t  id  cst,  (juasi 
iiiin  tantum  uoiim  et  cumdcm  Dcuin  simul  iion  invo- 
ccnt;  quce  posircma  ncgalio  nonnuinquam  omillilur 
apud  Lalinos  scd  s.xpius  apud  Grtcos.  (Pag.  lifj)  : 
<  Nisi  si  his  episcopis  quibus  nunc  minor  fuit  Paii- 
lus;  » legcndnm  putavit  Pamcliiis  <dc  quibiis  niinc:  > 
scd  manifestus  cst  licllcnismus,  TovTdt  iinirxirzcii 
TCiitvCv,  I  his  episcopis  nunc  cxistenlibiis.  »  Faci- 
lius  hcllcnismusdeprehcndiliir  in  his  veibis  (p.  147) : 
f  Idem  error  est,  docmonum  fallacia  ipsa  esi,  >  id  cst 
cadcm. 

Narrat  Firmilianus(  p.  146),  hisloriam  niulicris  a 
dsemonc  afllata;,  qu»  i  cliam  lioc  frequentcr  ausa 
csl,  ul  ct  invocaiionc  non  contempiibili  sanctificarc 
se  panem  et  Eucharistiam  faccre  simularet,  et  sa- 
crificiuin  Domino  ( non )  sinc  sacramenio  solilaj 
pr;vdicationis  offcrrct ,  >  elc.  Lcgil  Rigalliiis,  ciijus 
nota  in  cdit.  Oxon.  apponitur,  i  soliia;  precaiionis  >. 
At  nihil  prorsus  mulandum  ;  hxc  enim  accurate  de 
g'r:tcis  exprcssa  siint.  Preces  in  sacrificio  ficri  solitcc 
vocantur  apud  Basil.  (  Episl.  ccxli  )  ixxiviTtaTTi/a 
xv)p6v/x<«T«,  I  prffdicaiiones  ecclesiasiica'.  > 

Cnm  cxislimaret  Firmilianus  advcrsarios  suos  iii 
baplismo  foris  ab  adullis  siisccplo  Clirisli  gr;iii;im 
agiiosccrc ,  sic  eos  rcfellit  (p.  147)  :  i  Nam  si  iion 
incnlilur  Apostolus  dicens  :  Quolquot  iii  Cliiisto  tiiicii 
etlis ,  Chrisium  induisiis ,  ulii|ae  qiii  illic  in  Clirislo 
baptizatus  csl  ,  iiiduit  Christum  :  si  aiilem  indiiit 
Christuni ,  accipcre  potuit  cl  Spiriluiii  saiictiini,  qiii 
a  Chrislo  missiis  est,  etfrustra  illi  vciiienli  ad  acci- 
picndum  Spiritum  nianus  impoiiitur,  nisisiaChrislo 
Spiriiiim  induii,  ut  apud  ha;reiicos  sit  qiiidcm  Cliri- 
sliis,  nnn  sit  aiilcm  illic  Spiriliis  snncliis.  >  lllud 
I  nisi  a  Chrislo  Spiriliim  indiiil,  >  idcin  valet  ac  post 
eiiristum ;  nec  probabilis  cst  conjccliira  Cauchii  ct 
Panielii  qui  legendum  piitant,  i  nisi  a  Cbristo  Spiii- 
tiim  non  induit.  > 

Alium  locumlongcdif(iciliorciii  cmcndare  conabor. 
Dc  iis  qui  foris  bapli/ati  sine  novo  bapiismo  iii  Ec- 
clesia  obieninl,  sic  statuit  Firmilianus  (p.liO): 
I  Si  de  sxculo  exceSScrunt ,  in  corum  numcro  qui 
apud  nos  calcchizali  qnidcm  sunt ,  sed  priu?quam 
bapti/.arcnlur  obiiinini  ,  babcnlur.  Non  modo  di- 
cunt  cmolumentum  vcritaiis  et  fidei ,  ad  qunm  rc- 
licto  errore  pervcncrant,  etsi  Consiimmationcm 
gratix  consecuii  non  sunt  morte  prxvcnti.  >  Exi- 
siiniat  Rigaliius  verbum  i  habenl  >  reponciKlnm  post 
I  habentur,  >  ct  sic  emciidal :  i  Ilabcni,  iion  niodo  dis- 
cunt  emolumentuin  vcrilalis  el  fidei,  >  scdmulloap- 
iius  lcgi  possct,  I  Ilabeiit  non  inoiliciiinciiioliniicntiinn 
pro  I  nOn  modico  dicuiit  aut  non  modo  discuiit.  > 


CYPRIANI.  I6i 

XXXII.— NOiNNULL*  ODSERVATIONES  ADDINIUI»  IN  UANC 
DE  BAPTISMO  CONTROVEnSIAM. 

Quid  in  hac  caiisa  deinceps  Stephaniis  ac  Cyprianus 
cgerinl,  niillo  prorsus  exstal  monumcnln.  Forle  pcr- 
sccuiio,    qusc  paucis   postea   meiisibus  supervenil, 
animos  a  domcsticis  contciitionibits  ad  rcligionis  de- 
rcnsioncin    avocavit;   scd    non  alia    res  '  periciiliim 
scliismalis  ab  Ecdcsia  rcpulii,  quam  unitalis  amor 
cx  ulraqiie  partc  iinprcssus  anlmiset  insculptus.  Vi- 
debatur  sibi  uiraque  pars  maximi  momenii  scntcntiam 
(lcfcndcre.  Non  ignorabant  Cypiiani  advcrsarii  gra- 
vcin  injiiriam  a  rcbapiizantibus  ficii  cl  Cliristi  sacra- 
ineniis  et  aposiolicse  Iraditioni  et  loi  ecclcsiis  qii.-c , 
si  vera  fuissct  Cypriani  opinio,  commnnioiicm  homi- 
nibus  non  Iwpiizniis  dcdisscnl,  ac  s.Tpe  ciiam  com- 
inisisseiii  ut  inriiiics  baptisniodcfraudali  inorcrcntiir. 
llsc  Cypriano   fuisse  objecla   perspiciiiir,    liiin  cx 
ipsius  epislolis,  lum  ex  libro  de  Rebaplismale.  Partc 
ex  alia  Firniilianus   et  Cyprinnns,  ciim  h;ec  quacstio 
nonduin  iii  clarissiina    liico   posita   ct  coiisianii  Ec- 
clcsia!  jiidicio  dccisa  csscl,  pcssimam  coiisnctudiiicni 
obrcpsisse  et  gravitcr  ab  adversariis  dclinqiii   pnta- 
bant.  I  Qua;  isia  obstinntio  esl,  >  ait  Cyprianiis  iit 
Ep.  ad  Pompeium  (pag.  159)  i  nnxve  pra;sumptio  liu- 
inanam   traditionem  divinx  dispositioni  aiitcponcrc, 
nec  animndverlere   indignari    cl  irasci  Dcum  quo- 
ties    divina    pra;ccpia    solvit  ct  prsetcrit  liumana 
traditio  ?  »   Qucritur  in  eadeni  epislola  auclorilaleni 
liKrcticis  ailribni,  fidcm  el  verilnlcm  prodi  (p.  141). 
Veriiatcm   sibi  et  aliis  idcm  sciilicntibus   singulnri 
Dci  beneficio  retcciam  fuisse  crcdebat,  ut  cam  aliis 
ccclcsiis  proponcrcl.  i  Proindc  fruslra  qiiidnin,  >  in- 
quit  in  Ep.  ad  Jiibaianum  (p.  153),  i  ([iii  ralione  vin- 
cunliir  consuctudincm  nobis  opponunl,  qiiasi  consue- 
ludo  major  sil  veritate,  autnon  id  sitin  spirilalibus 
scqucndum  quod  iii  nielius  fiicril  a  sanclo  Spiritu 
rcvelaliim.  Ignosci  eiiim  polest  siinpliciicr  erraiili, 
sicut  de  scipso  dicit  aposlolus  Paiilus  :  Qtti  piimo, 
inquil,    fui    blusphemut  el   perseculor  el  injuriosus, 
sed  misericordiam   merui ,   quia  iqiiorani  (eci.  Post 
inspiraiioncin    vero    el    rcvelaiioncm  faciain  ,    qui 
in  co  qnod  crraverat  perscvcrat  prudcns  et  scicns, 
sine  vcnia  ignoraniix  peccai ;  pixsumpiioiie  enim 
aique  obstiiialinnc    qiiadnm    nitilur,   cum    rationc 
siipcrcliir.    »    Sic  eiinin  Firmilianiis  :  i  Qualc   dc- 
licluin  csl,  inquit  (p.  14!)),  vel  illoruniqui  admitlun- 
lur  ,  vel  coiuni  qui  admiiuini,  ut  non  abluiis  per 
Ecclcsiic  lavacrum  sordibus,  ncc  peccatis  exposilis, 
usiirpaia  lcmcre  communicaiioiie  coiitingant  corpus 
et  sanguinem  Domiiii?  > 

Sed  qiio  niajoris  momcnli  suani  utraque  pars  scn- 
leiiliam  essc  duxit,  co  magis  in  utri.=quc  amor  clu- 
ccscil  unitalis.  In  Oricntc  non  vidclur  mngna  fuissc 
aniinoriim  conlcniio,  quamvis  plures  provincix  ab 
antiqua  ct  communi  scnleniia  discrcparcnt.  Diony- 
sius  Alcxandrinus  cum  scriberct  ad  Stcplianum,  nt 
cum  Asiaticis  rcbaptizaiiiibns  plnccrci,  sumniam 
cpiscoporum  in  Orienle  concordiain  laudabal.  Es 


1G5 


VlTA  SANCTI 


fjuo  palcl  Orlcnlis  ciiiscopos  libcrnlins  qnam  Slcplia- 
lium  cgissc  cum  Asialicis.  Ilevera  Hclenus  cl  Fir- 
milianus  niagiio  scmpcr  in  prelio  apnd  collegas  fue- 
ruMt.  Enituil  cliam  in  Occideiitc  odium  ct  fuga  scliis- 
inalis.  Auclor  libri  de  Rcbajnismate,  etsi  Cypriannni 
indignis  opprobriis  ct  con.vieiis  laceral,  ratctnr  lanun 
lolam  banc  (luoestionera  intcr  fralrcs  agilatam  fuissc. 
I  Animadvcrlo,)  iiiquit  inilio  libri,  iqu^silum  apud 
fralres    quid  polius  obscrvari   oportcat    in   pcrso- 
iiam   eorum  qui  in   hxrcsi  quidem  sed  in  iiomine 
Dei  nostri  Jesu  Christi  sint  iincii,ctc.  t    Stepha- 
nus  justo  vehemenlior  fuil ;  ncc  idciico  lameu  Africa 
cum  aliis  ecclesiis  cl  cum  Romana  ctiam  commMni- 
care  desiil.  Nulio  sanc  exstat  nionuineulo  aiio;   ciii- 
scopos  suam  Afris   communioncm  negasse,  cl  re- 
baplizantcs  abslineudos  putassc,  ut  Sleplianus  puta- 
verat.  Quineliam,  cum  in  ipsa  Ecclesia  Roniana  duo 
prj:stantisMnii    presbylcri,  Philemon   et   Dionysius, 
ut  modo  vidimus,  mature  auiuiadvertcrint  quid  ni- 
inia  Slcpbani  scvcriias  pcccarci  ,  mcrilo  mihi  cxisti- 
inare  vidcor  lotara  illam  disscnsionem  ne  sub  lioc 
quidem  Ponlifice  eos  liabuisse   cxiius  qui  ex  prinio 
animoruiR  calorc  consequi   polerant.   Sub  S.  Xyslo, 
Sicpbani  successore,  etsi  pcrscculio  domesiicas  rixas 
compescere    aut  saltem    inducias  affcirc  dcbueral, 
non  lanicn  vidctur  dc  Baplismo  stalim   conlenlio 
refrixissc,  siquideni   Dionysius  Alexandrinus,  intcr 
cxsilii  molcslias   alqnc  in  ipso  persecutionis  iiitcn- 
dio,  ircs  littcras  ad  Xyslum  scrip^it,  nt  enni  ad  lcni- 
latcm  el  concordiam  vocarct.  Usus  est  consiliis  Dio- 
nysii  sanclissiiiius  Mariyr;  ct   idcirco  c  bonus    ct 
pacificus  sacerdos  t   a    Ponlio  vocatus  crcditur,  et 
ccclesioc  Afric;inae  diptychis  iiiter  marlyres  adscripius, 
quod  nalain  sub  Stepliaiio  coiilrovcrsiam   scdasset. 
Illum  inier  el  Cypriaiium   communioncm  noii  intcr- 
ruptam  fuisse  liqiiet  ex  Episi.  lxxxu,  in  qua  iiarrat 
Cyprianus  se  Romani  misisse  qni  de  rcbiis  Ecclesiie 
ccrta  rcfcrrcnt.  Dc  Dioiiysio  aiitem  non  dubium  cst 
quin  cum  Alris  libcraliier  cgerit,  qui  adbuc  presbyier 
nimiamStepbaiii  severilatcm  probare  desieral.  Eadem 
bumaniias  ab  aliis  poiuilicihus  servala,  t  donec,  i  iit 
ait  Augustinus  (lib.  i  de  Bapl.),  i  plcnario  tolius  or- 
bis  concilio    quod   saluberrime    sentiebalur  ciiam 
remolis  dubitatioiiibus  firinareiur.  > 

Sed  amorem  unitaiis  proccipue  dcclaravit  Cypria- 
nns,  cui  verilalem  t  nimirum  proplcrea  Dominus 
iion  aperuil,  »  inquil  Aiigustiiius  (  lib.  i  de  Bapt. 
c.  18), «  ut  cjus  pia  ei  hninilitas  ei  cliarilas  iii  custo- 
dieiida  salubriter  Ecclcsisc  pacc  palcsceret,  et  non 
soluiii  illius  lemporis  Chrisiianis,  sed  etiam  posic- 
ris  ad  medicinalem,  ui  ita  dicam,  notiliam  signarc- 
lur.  »  Quamvis  inagnum  crrorem  in  adversariis 
perspieere  sibi  viderctur,  tamen  «  in  his  quxstioni- 
bus,  qua-,  >  ul  ail  Augustinus  (lib.  ui  de  Bapl.  c.  3), 
I  nondum  eliquatissima  pcrspeciionediscussse  sunt, « 
iiiinimedubitansquin  <  babcalomiiijcpiscopuspro  li- 
cenlia  libcrlatis  et  poteslaiissua;  arbilriuiiiproprium, 
tam<|iic  judicari  ab  alio  iioii  possit,  qiiam  ncc  ipsc 
potcsl  allcrum  judicarc;  »  sic  in  coiicilio  Cartbagi- 


CYPRIANl.  1C6 

nensi  collogas  alloquilur  :  t  Supercst  nt  dc  hac  ipsa 
rc  qnid  singiili  fciilianuis  piofcraiiins,  neniiiicm  jii- 
dicaiilcs  aul  a  jiircconiiiuiiiionisaliqiieni,  sidiversnui 
seiiscrit,  aniovenies.  i  Donalistoe  olim  de  sancto  Cy- 
priano  <  quasi  cum  ipsius  laudc »  dictitabant  eum  men- 
tituni  esse  <  et  simpliciorcs  collcgas  in  verho  capcrc 
cogitasse,  ul ,  cum  sc  divcrsum  sentire  prodidissent, 
lunc  conlra  quam  promiserat ,  excommunicandos 
esse  ccnserct.  »  Scd  Augusiinus  hanc  calumniam 
rcfcllit  lib.  111  de  Bapt.  c.  3.  Calidus  sane  fuil  ac 
justo  vehemeiitior  Firmiliaiius;  sed  laraen  unitatis 
amor  in  tota  cjus  spirat  epistola,  nec  quidquam  de 
unitate  Ecclesia;  significantius  dici  potest.  Hinc, 
quamvis  veritalcm  maximi  momcnti  defenderc  sibi 
vidcreiur,  quia  lamcn  Ecclcsi;u  judicium  noiidum  ac- 
ccsserat,  codeni  niodo  agcndum  pulat  ac  in  vaiiis 
iiisti!uti|  nd  disciplinam  pcrlinentibus.  <  Secunduin 
quod  ,  inquit  (p.  144),  in  citteris  tiuoque  pliirimis 
provinciis  mulia  pro  bicorum  el  nominiiin  divcr.silalc 
variiinlur,  nec  tamen  prnpier  lioc  ab  Ecciesi;e  pacc 
atquc  unilatc  aliquando  disccssum  cst.  > 

XXXIII.  —  DE  EPISTOLA  LJttil  CYPHUNI  ADVEKSDS  EOS 
QCI  AeUAM  SOLAM  IN  MATUTINO  SACRIFICIO  ADIIIDE- 
DANT. 

PriBier  littcrasquas  Cyprianus  adcausacsuasdcfen- 
sionein  scripsit,  aliam,  non  eadem  dc  resed  circa  eadcm 
tcmpora  scriptam,  conjicio,  iicinpe  sexagesimam  ter- 
liam,  ad  Caiciliuni  cpiscopum,  ul  verisimillimum  cst, 
a  Billa,  qui  primiis  in  eoncilio  Carthaginciisi  senlcii- 
liam  dixii.  Occasionem  dedit  huic  epistoke  prava 
apud  nonnullos  inducta  consuetudo,  ul  in  matutino 
sacrificio  aquam  laiilummodo  adhiberenl.  Neque  id 
tainen,  ut  Encjaliia;,  odioviiii  a  Dei)creati,  comiiiit- 
tcbant,  nam  vespcre  calicem  vino  mixtuin  olTerebaiii. 
Demonsirai  Cyprianus  prava  bae  consuetiidiiic  cl 
Christi  prseceptum  violari,  et  sacramenluin  peniius 
everti,  cum  sanguis  Chrisli  in  calice  esse  iion  possit 
nisi  viiium  adbibcatur.  Ex  liis  aulcm  verbis ,  <  ct 
viderit,  fiaier  charissimc,  si  quis  de  aiitecessoribiis 
iioslris  vel  ignoranter  vel  simplieiter  non  hoc  obser- 
vavit, » facile  perspicitur  hocvitium  non  tunc  primiim 
obrepsissc ,  scd  ab  annis  inveterasse  pluribus ,  ac 
proinde  non  in  insigncm  ali([uam  ecclcsiam  ,  sed 
potiiis  in  pagos  quosdam  iiiduclum  fuisse  :  nani,  si 
quid  cjusmodi  commissum  fuissel  in  majoribus  civita- 
libus ,  cilo  rcs  aliis  ccclcsiis  cogiiita  iiidigiiationem 
omniuui  commovissct.  Quare  immerito  Pearsonius  id 
ab  episcoporiim  Carihaginensium  aliquo  profluxisse 
cxistiinal.  Illud  enim,  <  si  quis  de  antccessoribus 
nosiris,  »  iioii  magis  ad  Cypriani  quam  ad  Cccilii 
anlccessores  refcrtur  ;  sed  cum  unus  sii  cpiscopaiiis, 
suos  ac  Ciccilii  anteccssores  vocat  Cyprianus  eos  qiii 
dudum  Ecclesisu  prusfuerant. 

Cur  autem  lianecpistolam  exorla  deB.iptismo  cou- 
iroversia  scripiani  piiiem,  conjecturam  facio  ok  bis 
verbis  :  <  Et  quia  jain  socundus  ejus  advciitus  nobis 
appiopinquat ,  magis  ae  magis  benigna  cjiis-et  larga 
digiiatio  cordii  nosira    iucc    vcrllalis  illuiniiial,.  i 


107 


YITA  SANCTI 


Majiis  qnidpiam  indicnnl  lisec  vcrba,  qtiam  ni  (!«  ic- 
biis  in  liac  cpislola  pcrlracialis  intclliganliir.  Eral 
cnim  oxploraliiiii  oinnibus  Ciirisiiiinis  sangnincm 
Cliristi  in  calice  esse  non  posse  nisi  viniim  ofleratnr ; 
aiqiic  iii  boc  gcncre  perpauci  pcccal)ant,  idiiue  mclii 
iiingis  ct  pravn  piulorc,  (|iiam  crroie  peninaci.  At  in 
conirovcrsia  qiiaiii  dc  Bapiisnio  Cyprianus  cum  loi 
ccclesiis  habuii,  vcrilatcm  silji  ct  collegis  idcm  scii- 
liciiiibus  siiigulari  bciiclicio  rcvclatam  conlendebat, 
iii  piivccdciili  capiic  observavinuis.  Hanc  nberiorcm 
illiistralioncni,  lianc  bcnignam  cl  largam  Cbrisli  di- 
gnaiionemobitertangerevidctnrinbac  Epistola  lxiii. 
IIuc  acccdil  quod  olijectani  consueliidinis  aucloriia- 
taiem  in  cpisiolis  de  Bapiismo  scriptis  codcm  niodo 
ac  in  sexagesiina  lertia  refellii. 

Ilanc  tainen  cpislolam  Pearsonius  ad  annnmSoo 
collocat  in  Galli  el  Volusiani  perseculione.  Ternpus 
persecutioniscoUigillnm  ex  Cliristi  advenins  exspcc- 
tationc,  tum  ex  liis  verbis  (p.  109):«Nisi  si  in  saerificiis 
malulinis  boc  quis  veretiir,  ne  per  saporem  vini  rc- 
doleat  sanguincm  Chrisii.  Sic  crgo  incipii  et  a  pas- 
sione  Cbrisli  in  perseculionibns  fratcrnitas  rctar- 
dari ,  dum  in  oblationibus  discil  de  sangiiine  cjiis  et 
cruorc  confnndi.  > 

Quod  speclat  ad  Cbristi  advenlnm  ,  non  miiius 
aperla  esl  illius  exspcciatio,  ut  snpra  dixinius, 
c.  28,  in  nonnnllis  Cypriani  operibus,  qiinc  in  pacc 
scripta  esse  constat.  In  albito  aiitem  lesiimonio  non 
cummcltim  Cyprianus  exprobrat  iis  quos  rcfellil,  ne 
qnis  ex  vini  odore  Christiiinus  esse  argnerelur  ;  qiio- 
modo  cnim  id'suspicati  esscnl  ctlinici,  qnos  penilns 
lalcbat  qnid  in  Cbristianorum  mysieriis  agerctur  ?  sed 
nc  vini  matutinus  odor  minus  bonesiam  et  dignam 
hoininc  sobrio  speciem  liaberet.  Ilinc  pacis  poiiiis 
quam  perseciiiioiiis  tempus  indicat  Cyprianns,  dum 
ail  eos  ad  sangHinein  in  persecuiionibus  fundendum 
lieri  lardiores  qiii  ex  sangiiinis  Ciiristi  comniunione 
lam  leve  incommodum  reformidant ;  quamquam  ina- 
nem  illum  inetum  non  asseverando,  sed  poiins  con- 
jicicndo  reprcbcndil. 

XXXIV.  —  CONFESSIO  ET  MAUTVnlUM  CVPRIANl. 

Tot  cximiisCypriani  de  Ecclesia  meriiis,  tot  rebus 
prxclare  gcsiis  niliil  addi  posse  videbalur  pr.iicr 
confessionis  et  iiiartyrii  laudem.  Ulrumque  Cbristi 
dono  consecutus  cst  in  pcrsecuiione  Valeriani,  qui 
cum  Cbrisiianos  aliquamdiu  privaiiin  ac  publiceomiii 
humanilaic  fovisset,  posiea  Macriani  arlibus  inductiis, 
niagnum  se  qncmdam  ac  feliccm  iniperntorcm  fore 
speravit  si  Cliristia-.iam  religioncm  oppugnarct.  Cuin 
persecuiio  insiaret  in  Africa,  Forliinatns  cpiscopus, 
idem  forle  qiii  in  synodo  Carlliaginensi  dicitnr  epis- 
cnpus  a  Tuccabori,  Cyprianum  rogavii  ul  ad  pr^pa- 
randas  ct  corroborandas  fralrum  inentcs  dc  divinis 
Scripluris  horiaincnla  componcrct.  Libcntcr  obtcm- 
peravit  Cyprianus,  parum  essc  ralus  qnod  Dei  ple- 
bcm  classico  suaj  vocis  erigeret,  nisi  credentium  fi- 
dcm   et  dicalam  Deo  dovoiainque  viriulcm  divina 


CYPniANI.  168 

b'c;ioiie  firmarel.  Scripsil  itaqne  lilirnm  de  Exhor- 
lalione  wayiip-ii ,  lotiiin  pcnc  cx  Scripltiive  tcsti- 
moiiiis  composiumi.  Frustra  Bunniiis  ct  Fclliis  lioc 
opns  sub  Gallo  collocant ;  recenseiur  cnim  a  Ponlio 
diacono  post  libros  dc  Palieiitia  ct  de  Zelo  et  Livore, 
iil  obscivat  Tillcmoniiiis.  Ciim  autcin  (!ypriaiii  con- 
fossioct  marlyiinin  ipsins  aciis^qnininfiaapp  inemns, 
coiisigiiala  sini,  non  lcrani  lempus  in  iisdeiii  rcbus 
cnarraiulis,  scd  salis  cril  scriplas  iii  liac  perscciilioiie 
cpislolas  hreviter  rcccnscre. 

Ciimcdixissct  Valcriantis  ne  Cbristiani  convcnlus 
agcrenl  et  Cflemetcria  iiigrcdcrcninr,  aiil  si  qiiis  Iiuic 
pr;ccc|)lo  iion  parcrcl,  capite  plccioretnr,  Cyprianus 
onininm  primiis  in  Africa  pcrscciitiniiis  inijicitnn  vi- 
dclur  cxccpisse.  Id  eniin  cibservarunt  criidiii  viri  cx 
his  vcrbis  Ep.  lxxviii,  nbi  Cypriantim  sic  marlyrcs 
alloqutintur  :  «Quasi  boinis  etvcrus  doctor,  qiiid  nos 
disci|  uli  sccuii  apud  pnTsidcm  diccie  dcbcrcmiis, 
prior  apiid  acta  proconstilis  prontinliasli  ;  ei  ttiba 
caneiis  Dei ,  mililcs  coclcslibtis  arinls  inslriictos  ad 
congressionis  pr;clium  cxcilasti ,  et  in  aeie  prima 
piigiians  siiiritali  gladio  diabolum  interfccisii;  ag- 
,mina  (luoquc  fralruin  hine  et  inde  verbis  tuis  com- 
posnisti,  »  eic. 

Chrislum  bumma  animi  firmitudine  coiifessus  co- 
r.im  Paterno  proconsule  lerlio  cal.  scpl.  aiino  2.')7, 
exsul  deporiatur  in  abdilum  et  absirnsnm  lacum, 
qui  Ciirubis  dicebalur.  Comilatus  esi  cuin  in  cxsilio 
Ponlius  diaconus,  qui  vilam  ipsius  scripsit.  Eo  au- 
tcm  die  quo  primuin  in  exsilii  loco  manscrunt,  ino- 
iiittis  cst  Cyprianus  visionc  nocturiia  de  futuro  inar- 
lyrio;  scd  inipeiravil  dil  ilionein  craslini,  iii  rcs  snas 
die  illo  quein  impclravcral,  ordinaret.  Verum  «  bic 
dics  unus  significabat  annum  ,  ait  Poniins ;  nain  eo 
die  posl  cvacium  aiintim  coronatus  cst,  qno  lioc 
illi  ante  aiinum  fuerai  oslensuin.  »  Eo  oir.cm  fa- 
ciliiis  illi  rebus  ecclesia;  stia;  providere  ac  in  priinis  in 
sublevandis  paupcribus  curas  impcndere,  quod  sub 
Xyslo «  bono  et  [lacifico  sacerdole,  >  ut  ait  Pontius, 
scdatic  dissensioncs  magnis  cum  molesliis cxsolvcrant. 
Cuin  Cyprianus  iii  cxsilio  morareinr,  mulli  episcopi 
constanliam  ejus  imilati  sunl,  corumqne  cxempliim 
sccuta  mulliplcx  plcbis  porlio  confessa  cst  paritcr 
cum  eis  et  pariter  coronaia  cst,  a  praiposiiis  siiis  ncc 
carccre.  nec  meiallo  scparala.  Neqne  in  boc  minicro 
virgines  et  pueri  defuerunt.  Beatorum  marlyrum  pars 
coronata,  pars  in  carccre  remansit ;  alii  meiallis  dam- 
nali  suiii,  ubi  quol  iicruinna?  pertulerint  pcrspici  po- 
test  ex  Epistola  lxxvii  ,  (inam  ad  cos  scripsit  Cy- 
prianus  gratulandi  magis  qtiam  consolandi  causa. 
Vincti  erant  pedes  travcrsariis  et  compedibtis;  bumi 
jacebant  sine  lecto  ;  p:inis  cxigtiuspra;bel)atnr;vcslis 
algenlibus  dceral;  semilonsicapitis  capillus  horrcbat. 
Inscripu  esl  epislola  coepiseopis,  presbyteris  el  din- 
conibus  et  cwleris  (ralribtis.  Simul  misit  pccuni;c 
stiniinam  suo  et  Ouirbi'  nominc  per  Ilcrcniiianum 
hyiiodiaconnm,  et  Lucanum  et  Maximiim  ct  .\inaii- 
lium,  aeolythos.  Gratias  cgeruni  confcssores  per  ircs 
divcisas  litieras,  qiiia  variis  in  locis  laborabanl.  Ex- 


109  VITA  SAiNCTl 

iiiaiii  li:if!  litiera'.,  sunlque  iiilei"  Cypriaiiicas  lxxviii, 

LXXIX,  LXXX. 

Cypi'iani  cliarilas  Arricu;  liniljus  iion  coiilincbalnr; 
sed  si  cocllci  anti(|uissiino  (iiles  lialiuii(l;i,  HuitIs  lior- 
lalus  est  duos  alios  niai  tyres,  Angusiiiiuin  et  Felici- 
latein  ,  qui  Capuac  iii  CaiiipaMia  passi  leruniur  in 
eadeni  Valeiiani  persecutione.  Utiiusque  nomcii  ligi- 
lur  in  aniiqiiis  inartyrologiis  Hicronyino  adscripiis. 
Exislinial  Tillemontius  (;ypri:iniim,  praler  libriiu» 
de  Exhorlanone  Murhjm,  privierliitcras  arfCoii/essores, 
aliud  «ipus  in  eamdcm  senleiiiiam  scripsisse.  N:iui 
Poiitins,  poslquam  libruni  de  Exliortalione  marlyru 
coninienioiavit,  hxcaddil:  <  Qiiis  deniqiie  loi  con- 
fessores  fronlium  notatarum  sccuiida  iiiscriplionc 
signatos,  et  ad  cxempluin  inarlyrii  supersiites  reser- 
vaios  ,  incenlivo  luba;  coeleslis  aiiimaret?  i  Porro, 
cum  Foiitius  libros  a  Cypriano  scriptos  hnc  loco  re- 
ccnseat,  nec  quldi|uan)  dical  de  epislolis ;  libruin 
aliquein  vir  erndilus  liis  vcrbis  indicari  pulal. 

Cum  diii  Curnbis  moraietur  Cyprianus,   raterno 
l)roconsuli  siiccessit  Galerins  Maxinius,  qiii  Cypria- 
nnin,  ab  exilio    revdcatuni,  iii  borlis  m:mere  jussil 
dum  senieniiam  dc  illo  ferret.  Ilosborlos  Cyprianiis 
initioconversionis  vendideral,  ac  pretium  distribucrat 
paiipcribns ;  sed  ei  Dei  indulgemia  resiituios  luisse 
discimus  ex  Poiilio  diacouo.   Uum  auiem   ecclesiac 
stia;  prospicir,  ac  dieiii  ex  die  expeclat,   ut  promisso 
in  visione  niariyrio  coioneiur,  varii  et  incerti  seimo- 
iies  in   vulgus  sparsi    eum   adduxeriinl  ui  Unmam 
mitterel  qtii  ccrla  et  explcrata  de  lebus  Kcclesite 
refcrreiil.    Ili   redilii   suo   nuniiaverunt  rescripsisse 
V:ilerianum  ad  scnaluin  iit  episcopi,,  presbyieri    et 
diaconi  iii  coiitinenli  aiiimadverianliir  ;  senatores  vero 
ei  viri  egregii  el  equites  romaiii,  dignitate  amissa, 
etiam  boiiis  spolientur,  el  si,  ;ideniplis  facultalibus, 
Chrisii;iiii  esse  perseveraverinl,  capite  quoque  mul- 
ctenlur;  nialron;c,adeniptis  bonis.in  exiliuni  relegen- 
'ur  ;  Ca;sariaiii  qnicumqiie  vel  priiis  confessi  fueraiil, 
vel  nuiic  conle^si   fnerini,  conlisceiitnr,  et  vincli  in 
Caesariaiias  possessiones  descripti  niiiianlur.  Adde- 
bant  Xysium    in  coenielerio    animadversum   oclavo 
iduum  augnsiarum  die,  et  cum  eo  diacimes  qiiatuor ; 
sed  ei  pcrsecntioni  quolidic  pr.ileclos  inslare,  ul  si 
qui  silii  oblali  fiieriiit  anima:lverlaiiiui',  et  boiia  eo- 
niin  fiscoviiidiceiitiir.  Libeiiter  his  de  lebus  ccrlii(res 
colleg:is  fecissel  Cypri:inus  ,   scd  iion    eral  facullas 
clcricorum  quos    miiteret  :  iiain   universi   sub   iclu 
agonis  constiiuti   rccedere  (imnino  Carlhaginc  non 
poler:inl,  parali  oiiines,  pro  aniiiii  sui  devntione,  ad 
diviiiam  ct  coelesie  n  gl  riam.  Tandein,  oblata  occa-_ 
sione ,   scribii  ad  Successum  episiopniii,  Epistobim 
Lxxxii  de  rebus  Ruma  allatis,  euinqne   rngat  ut  lia;c 
per  enin  coUegis  innoiescant,  iil  ubiqne  horiain  eo- 
rum  possil  fiaiernilas  curroborari.  Pro  eo  quod  Va- 
lerianus  rcscripsisse  ilicitur,  utCaesaiiani,!  (|uicumqiie 
vcl  prius  confessi  ftieranl,  vcl  mincconfessi  luerint, 
conriscenlur   el   vincli    in  Ca'sai'iaiias   posfcssioncs 
descripti  miltantur ,  >  niulto  aptius   lcgi  possel  «  el 
scripti,  »  uleslincod.  Veroii.,  vcl  «  et  inscripti ,  • 
1'atrol.  IV.  S.  Cypr. 


CYPRIANI.  170 

iil  iii  Colbcrl.  2i42.  Iiiler  supplicia  veniebat  illa  iii- 
scripti  lionlisignoiiiiiiia,  iit  palet  ex  liis\i;rbi^  Poi;iii : 
<  Unis  denique  tot  coiifessores  fronlium  notaiaruiii 
secuiida  inscriplione  sign;itos,  el  ad  cxempliiin  inarty- 
rii  siiperstilcs  reservatus,  incenlivo  luba;  cuelestis 
animaret?! 

Ppstqnam  perlalnm  est  ad  Cypri:inun)  frumentarios 
missos  esse  qui  eum  Uticam  perducerenl,  coiisilio 
charissimorum  consensit  ut  dc  liorlis  snis  in  aiiditiiiii 
alii|uein  loeuin  secederet.  Iiide  ad  ccclesiani  suani 
scripsit  epistolam  uliimam,  qiia;  est  lxxxiii,  scque 
baiic  secedendi  cansani  li;ibuisse  narrai,  (|Uod  com- 
niitlere  iioliieril  iit,  in  aliena  civitate  acccpta  siiper 
coiifessione  seiiieiiii;i ,  exiiide  inariyr  ;id  Uuminiin) 
proficisceretur ;  i  qiianddquidcni  ego,  inqnit,  et  pro 
mc  et  pro  voiiis  apud  vos  confiteri,  et  ibi  paii,  et 
exiiide  ad  Doiniiium  proficisci,  orationibns  conrninis 
deiirecer,  ei  votis  omnibus  exopieni,  et  d(;l)eaiii.  » 
Hortatur  ul  qnietem  et  traiiqiiillitatein  teneani,  nec 
qui.s(|uain  tuiiiultum  moveal,  aut  ullro  se  geniilibus 
offcrat. 

Cuin  rcdiisset  Carthaginem  procunsul ,  rediit  Cy- 
prianus  in  liorlos  suus,  cainificem   expectans.  c  Coii- 
veniebant    inlerim ,    ait  Pontius ,  pliiros  egregii  et 
cbirissimi  ordiiiis  et  sanguinis.sed  etsieeuli  nobiliMtc 
geiierosi ,  qui  ,  proptcr    amiciiiain  rjiis  aniiquani , 
si:cessum   subinde    suaderenl  ;  el,   iie  p:iruin  easet 
nuda   snadel:i  ,   etiain   loca   in    quo;  sccederei  (illc- 
rebani.    >   Idem   eiiam  suadcbant    et    fideles   non 
paiici.  ^on  dubitassei  discedere  Cyprianns,  si  Deus 
jussisset,   ui  observat  ideni    Ponlius.  Tiinc  auleni 
suaddis  minimc  aiinuil ;  sed  inorieiidi  pro   ChrisUi 
cupidns,  alios  eli:im  ad  cunsianliam  hnrlari  noii  de- 
siiiebat.  Taiidem  veiiit  in  liorlos  princeps,  jnssu  pro- 
consiilis,  cuin  iiiililibiis  snis,  ac  coniprehensus  Cypria- 
iius  Cliristum  postiidie,  id  est  14  sepienibiis,  aimo 
258,  confcssus  est  et  sangniiieni  pro   eo  fudit ,   nt 
perspici  potest  ex  ejns  vii:i  a  Pontio  scripia,  et  Actis 
proconsnlaribus,  ubi  vari:e  coiifessionis  et  mariyrii 
circunisianli:!',  ad  qnas  lcclorem  diiiiiliimns,  acciirate 
dcscribnntiir.  Utriusqne  moiiuinenii    conlcxtuin  ex 
Actis  Marltjrum  sinceris,  ntpote  accuraiius  ibi  qiiani 
iii  editionibus  'Cypri:ini  castig:iluiii  ,   ciini  nomiullis 
dociissiini  editoris  iiotis  cxccrpsiiiius.  Uiiuin  esi  i{uod 
adjiciani  ad  laudcm  S.  Cypiiani,  sacrasejus  reliqnias 
sumiiiaenin  veneratione  in  nionastcrio  Compcndicnsi 
a  tcmpniibus   Caroli  Calvi  asservari.  Hanc  enini  lia- 
silicam  iniperator  ille  iii  palatio    suo  magnifice  ex- 
Iruxii,  eaiiique  |ir:eclarissiinis  dotavii  privilegiis,  ac 
ibi  corpiis  sancti  Martyris,  qiiod  ab  Aaroiie  Pers;iruni 
rege  legatis  Caroli  M:igni   coiicessuin,  ac  .'^iebiie  et 
deindi;  Liigiluni  dcpusilum   ruorat,   veliiti   cxiniiiini 
quuddam  prasidium  ac  oriianienliiin  oollocari  vulnit, 
ut  Ado  Vicniiensis  et  certissima  cjusdem  moiiaslerii 
iiisirumeiila  lestanlur. 


471 


VITA  SANCTI 


XXXV.— DE  LIBniS  CYrRl.VNO  ADSCRIPTIS,  AC  PRIMIM  DE 
TRIBUS  EPISTOl.lS  A  BALUZK»  VULGATIS.— RECESSENTLR 
LlBRl  DE  SPECTACILIS,  DE  LACDE  HARTVRII,  DE  RE- 
BAPTISMATE,  DE  PUDICITIA,  AD  NOVATIANUM,  ETC. 

A(l  ea  (\ux  ile  Cypmni  geslis  el  scriptis  (lisserni- 
iniis,  nonniilla  videnlur  .ippingeiida  de  adscriplis  ip- 
siiis  iiuniini  opcrilMis,  iis  pr;vseriim  (|U«  sua  coni- 
nieiidal  antiquiias.  Tres  epislolasexantiiiiiiscodicibiis 
eruil  Baliiiius  scd  eas  erudilus  criiiciis  senuinas 
esse  non  pronunlial.  Prinia.quic  est  Cornelii  pap;«  ad 
Cvpriiinum  adversus  pravani  rebaptizandi  novitaiein, 
pr;e  se  fert  inanifeslain  fraudis  et  niendacii  nol.iin; 
(|uippe  cum  haiic  CDniroversiain  sub  Cornelio  natam 
non  fuisse,  ac  siimm:iin  seinpcr  conseiisKinem  Coriie- 
liuni  inier  ei  Cyprianum  inlerccssisse  constei.  Secun- 
da  priidit  siib  noinine  Cypriaiii  ad  plfbcni  Carihagiiiis ; 
sed  ;i'iatoni  Cvpiiani  iion  referl.  aliiid  eniiii  nihil  lo- 
quiliir  iiisi  de  Scripiuraruni  ir.iditoribus,  ei  ab  illius 
siylo  aiihuc  longiiis  reiiiola  esi.  Teriiani  Cyprianus 
scribere  dicitur  beiiediclo  ei  dileclis^iino  parenti  Tu- 
rasin,  ut  illius  aniinum  dolore  coiiiinoiiim  de  fili;B 
durmilione  consolelur.  Nomiulla  insiini  iis  qu;n  le- 
guiilur  in  libro  Cypriani  de  MuriaUiale  siniilliina,  sed 
slyliis  omnino  diversus.  C*teriim  iniuK^bo  hanc  epi- 
siolam  inier  opera  HiiTonymi  jamdudum  vulgitnm, 
in  vetiislis  et  recentioribns  ediiionibus  sub  iiomiiie 
Hieronyiiii  ad  Tyrasimn  reperiri. 

Non  indignum  opiis  Cypri;ini>  liber  de  Spectacutis, 
sive  elo<|Ucnliam  spectes,  sive  evangelii  um  vigorem  : 
luulta  concurriint  pnibabilia  ciir  ei  iribiiaiur.  Scribit 
episciipus  ad  ccclcsiain  suaiii,  a  qua  aber.il  inviiiis; 
scribii  eu  lempure  i|Ui)  mos  ilercrcnda;  dumuiii  Eii- 
cliaristise  vigebai,  quo  Cliristianis  maximecivendiim 
erat  ab  eilmicuium  moribiis.  Multa  e.v  Teriulliano 
imitati(me  cxpressa,  qiil  priilein  iisdeiii  de  rebiis  (Lir- 
lliaglne  dls^eruerat.  Mcc  luirum  esi  si  in  inagna  illa 
urbe,  cui  nulluni  deerat  .siiettaculurum  genus,  ma- 
li  contiigiuin  ipsos  Chrislianos  tentavit.  Sed  laiiicii 
causijB  nou  videiiiur  subcsse  salis  graves  ul  iiber  de 
Speciaculis  Cypriano  adjiidlcetur.  Niilla  illius  nienlio 
apud  Ponlium,  et  quaiiivis  ex  his  qiii  inter  Cyiirlani 
opera  editi  fueriinl,  iiullits  ad  S.  Mailyrissiyliiin  pro- 
pius  aciedat,  inest  tainen  qua;dam  dis>i,iiilitiulo, 
quain  aures  Ifgendu  Cyprianu  assuctx  ei  coiitrit%  fa- 
cile  percipiant. 

Adscripiiis  osl  Cypriano  liber  de  Laude  mariyrii, 
qiieiii  Krasiiiiis ,  l)ii|iinus  et  Felliis  oiinsi  declainato- 
ris  foHuin  esse  oiiinali  suiit.  M  proficlo  irq'iiiis  jnili- 
caiiduin  erai  dc  oximio  o|'eie  ad  coliortanilo<.  confes- 
sures  composito  noii  sine  vivido  qiiodain  pielalis 
ardore,  qnem  frigiilus  vcrlioruin  artifex  non  fncile 
imitftiir.  Illiiil  eli.iiii  ;inliqiiitateiii  biijiis  nperis  cnm- 
nieiidal,  quod  nunniilli-<  tocis  deploret  aiicinr  pestem 
horrendam  qiiaj  sub  Gallo  el  Volusiano  gr;issata  est. 
Sed.cuiii  libellus  iiisciiplussil  Moysi  et  M.ixiiiio,  quos 
anno  251,  niailyrio  curonatos  esse  consiat,  nec  p^'- 
siis  anteGalli  ct  Volusi;iiii  imperium  exarserit,  iiide 
colligil  Fcllus  auctorcm  libclli  iii  rebus  ab  xlate  sua 


CYPRIANI.  172 

reiHoiis  parum  commnde  fiuxisse.  At  nodum  incidi' 
Baliizius,  (iiii  liiiiic  tiiiiluiii,  «(i  Moijsemet  Muximum, 
in  vciuvtis  i  oilirilnis  desidcrari  (osiatnr.  His  ailde  ob- 
servaiionem  Tilb-niomii ,  qui  ex  quodam  Dionysii 
Alexaiidriniapiid  Eiiseb.  (lib.  vii,  c.  11)  de  diaconis 
pesie  consuinpiis  testimoniu,  quod  ad  Decii  lempora 
videliir  necessario  referendimi,  lianc  pestein  sub  hoc 
iinperatore  inccepisse  concludit,  (|U;iinvis  sub  Gallo  cl 
Volusiano  polissiinum  sa;vierit.  Caeleriim,  elsi  huc 
opiis  aiilii|uuni  esse  contcndo,  iion  tameii  Cypriano 
adjudicaverim ;  tanla  esi  huic  libello  cuin  Cy,iriani 
scriptis  siyli  discrepaniia. 

Seqiiilur  in  edilione  Baluzii  libpr  de  Rebaptismate, 

sive  adversus  rebipiizaiiles,  de  quo  consiili  po^snnt 

not;G  Baliizii.  Opus  a  nonnullis  (ribiiiiur  Ursino  mo- 

naclio,  qiieiii  Gi'niiadius,  ailversiis  eos  qiii  lehapiiza- 

bani,  sii'cuIo  qiiarto  scripsi^se  tcstaiur.  Qii*  Ursini 

nioiiachi  libro  coniiiieri  iiit  Gennadius,  ea  in  liac  de 

reliapti-m:ite  perlrartalioiie  nnu  diflicili!  esl  aniuiad- 

vertcre;  iiiiiileniin  alind  agit  aiiclur  ,  qiiicumiiue  lan- 

dem  ille  sil,  nisi  iit  eiis  qui  in  b.Tresi  baptizati  suiit 

nonrebaptizandos,  sed  ad  sanioiem   fideni  conversis 

niaiius  iiiipiineiidas  esse  viiic;it.  Sed  Ursinus  moua- 

clius  llbelli  hiijus  aucior  viileri  niui  potcst,    iiisi  epi- 

scopiis  fuisse  leriio6a'Ctilo  dicatur.  Episcopiim  sc  essc 

noster  ille  sci  iptor  diserte  declarat  :  i  Sii|uidem  pcr 

nos    Baptisma    tradetur,  inqiiit  (pag.   560),    iniigre 

et   siileinniier   et   |ier  omnia  qii;i;  scripta  suni  adsi- 

gnelur,    atque   sine  ulla  ulliiis  rei  sep:iraiiuiie  trada- 

tur ;   aut  si  a  minore  cler.t  per  neccssilatem  iradi- 

lum    fiieril,    eveutuin  expecteinus,  iit   aiit   siipplea- 

tiir  a  nobis,  :iut  a  Dnmino  siipplendiim   rcservetur.  i 

Occurriint  in  eodeni  scriptore  s;rculi  lertii  perspicuac 

noise.  Sic  eiiim  de  tola  ilia  coniroversia  loqiiitur,  ul 

eaiii  recens  exortam  essc,  el  adliui    vigere  indlcet. 

Ail  enini  (pag.  554)  i  moiistri   siinile  esse  episcopos 

talia    scand;ila    cogilare    :    >    proposiliira   sibi   esse 

lurbiileiitis   boininibiis  ut   vel  niinc   suuin  negnlium 

agere    incipiaiit  pcrsiiailere.   »    Iii  ipso   illo  liico  qui 

a  Bilizio  objicitur,  uiile  esiie  siaiiiit  (p.  557)  <  tol 

aiinoriim   li:li|ue   ecclesiarum,  iieinqiic  Apostolorum 

cl  episcopurmn  auctoritali  cuiu  bona  raiioneadqiiic- 

scerc,  cuin  sii  m;iximum  iiicoinmoilimi  :iti|iie  dispen- 

dium   saiiclis^iiii;c  ni;ilris   Eccli;si;e   ailversus  prisca 

consiilla   post    tot   sxculiirum   tant;ini   seriem   niinc 

primuiii  ii'pente  ac  siiie  r;iiioiie  iiisurgere.  »  Colligi 

ex  his  vcrbis  non  debet  aiictnrem  s^eciilo  quarto  vi- 

xissc,  sed  iaiituiiimoiliii'um  iii  exaggcrandiiiioii  vaUlc 

limidiiin  liiis^c.  Naiii,   pr;cieri|iiain  (pmd   ne   qiiarlo 

•qiiidcm  sa;ciilo  sine  absurda  cxagger:itioiie  objiccre 

potuiutot  S3eculiiruiiilaiiiaiiisi'rieiii,»cerie(0iiceptis 

vcrbis  dcclarai  tunc  priiiiiim   conirovcrsiaiii  de  ba- 

plismo    li;i'r(;licoriiiii   exarsisse ;  qiiod  sxculo   tcrlio 

propiic  ciiiigi uit.  Qiiineliaiu  Cyprianiim  ipsuiii,  taciio 

nomiiic,  ui  adliuc  vivrniem  et  diversas  partes  :iui'lo- 

litalc  sua   tiieiitem  oppiigiiat.  Statuil  eiiim  (p    3^)5) 

ejiismodi  coiitroversia;    iiulliim  alium  csse  fructum 

nisi  ut  unus  homo,  quicumqiie  ille  cst,  magn;c  pni- 

dcntix  el  coustantix  csse  apud  quosdam  leves  huiiii- 


173  VITA  SAxNCTl 

iies  iii.mi  glori.i  pr.i^dicetur,  el  liaiieiiconim  siupore 
pncdiUH,  quihiis  iioc  iinuin  snlaiiiim  Csl,  si  iion  soli 
peccare  videaului-,  errores  el  vilia  univcrsarum  cccle- 
si:iriim  corrcxisse  apiid  similliinos  sui  el  cauipares 
celelireliir.  Qiiis  Cy|>riauo  Uiiii  iudignis  inudiscoiivi- 
ciaius  fuisset,  po^iijuain  maculain  erroris,  qunn  non 
siiie  siiinma  animi  modrrationc  iii  re  nondum  decisa 
defeiiderat,  inartyrio  alistersit,  ejusqne  nominis,  re- 
frigeraio  coutcntioiiis  aistu,  suinma  exstiiit  in  oinui- 
Jjus  ecciosiis  cclelirilas  ? 

Existiinavit  Painelius  libniui  de  Pudicitia  a  Cypria- 
no  iu  secessu  scriptum  esse,  nec  sane  indignus  vide- 
tur  saiicto  Mariyie,  adeo  insignis  esi  pieiatis  nolis; 
el  ab  e|iisc(ipo  alisente  ab  ecclcsia  siia  scripium  esse 
cunsiai.  Sed  ad  slyli  dissimililudiuem  accedii  i'untii 
sileutium,  qui  e.i  iiiaxiine  coiiiinemnrare  dobuit  qiue 
iii  sccessu  scrijita  fuerant.  Per.iiitiqiius  esi  aucior, 
quicumqui;  t^indem  ille  sit,  et  persecutiunilms  nuu- 
duin  sedatis  scribebal.  «Yiiginitas,  inqiiit  (pag.  i), 
perscculionem  iion  potest  timere,  dum  ill.im  de 
securitate  pote;it  pruvocare.  »  (loujicit  laiiieii  Tille- 
niuniius  li;cc  de  persecuiionibus  Wandalorum  iniel- 
ligi  posse;  atque  ex  priBclaris  de  Christi  graiia  lcsti- 
nioniis  siispicatur  liuiic  scriplorem  Augustiuo  poste- 
riorein  esse.  Sed  ininiis  probabilis  liaec  coiijectura, 
cuni  apud  Cypriaiiiini  ipsiiin  iniilto  plura  ,  aiqiie  huud 
scio  an  expressiom,  occurranl  ejusinodi  lestiinoiiia. 

Coiislai  anctorem  libri  ad  Novaliunwn  luqiialem 
esse  Cypriani ,  nec  dubiuui  esse  poiest  quiii  iii  paci- 
licis  et  Ecclesiae  raveulibus  Valoriani  priiiKirdiis  scri- 
pserit.  Uuaiii  eiiiin  laiitum  pcrsecutioueui  numorai 
pusi  eam  quo:  sub  Decio  sieviit,  ci  cos  (|ui  in  prima 
ceciderunl,  iu  secunda  victores  fuisse  dicit  (p.ig.  11). 
Videtur  eiiiim  Africaiius  fuis.^e  ,  tiiiu  ipiia  sic  ludil  in 
Fclicis^imi  iiomine,  qui  vix  iiolus  e\ira  Africam  fuit: 
f  Quid  ad  ista  rcspondeaiit  perversissimi  isti  iNdvatiani, 
veliiunc  infelicissinii  pauci  (p.  9)?  >  tum  ipiia,  so- 
lain  Ecclesiain  coelcsti  ratiuiiu  bapiizarc  pronunliaiis, 
lucreticurum  baptisma  non  obscure  rejicit  (p:ig.  10). 
Sola  siyli  dissiiniliiudo  Tilleinouliuin  deieiTuit  quomi. 
jius  boc  opus  Cypriano  tribueret.  Sed  t.iiucu,  prailcr 
haiic  lationem,  alia  videtur  afferri  poase  :  nam  decla- 
ralaiictor  bujiis  libri  in  ipso  cxordio,  c  cugitaiiti  (sibi 
et)  int(ilerabiliu;r  auiiiio  ;esluanti  qiiidiiaiu  agero  (de- 
berei)  de  miscraudis  fratrilius  qui  vulucrati  ,  nou 
propria  voliinlale  sed  diaboli  sa;vieniis  irriiptiouu  , 
adliiic  usque  ,  buc  est ,  per  longani  leiiiiiorum  se- 
riem  iigeiiics  poenas  daroiit,  ex  adverso  »  exortiiui 
cssealiiiin  liostem  et  ipsius  palerux  pielaiis  adversa- 
riuiii  bioroiiciiin  Nov.Uiauum.  Ilis  autem  verbjs  indi- 
cal  episcupiim  se  esse,  ac  porliuiiianiter  lapsis  jam- 
dudiiiii  pooiiiicniiam  agciiiibus  c<iiisuloiilem  ,  molosic 
ferie  iiuod  suicleniiaii  adversarium  halieal  ha'reti- 
cum  Novatiaiiuin.  llinc  etlain  iufr»,  posti|uam  de  iis 
iocuius  csl  qiii  c  piiiua  .icie,  iu  est  Deciana  perse- 
cuiioue  vuliioiati ,  posiea ,  id  esl  sccuiidi)  prxlio  i 
viccraiit,  addit  curum  «  paros,  htic  est  in  codoin  cri- 
iiiiiic  lapsus  sui  adlinc  usi|iie  consiitutos  iiec  ad 
pteuileutiam   adinittcndos    >  a   Novaliaiiii   judicari. 


CYPIUANI. 


174 


Nimdiim  ergo  aiictoi'  liiijus  operis  pacem  conccsserat 
his  qui  siib  Decio  lapsi  fiierant.  Nou  eiiiin  dc  aliis 
loquitur;  pares  illos  vocat  eorum  qui  iirimo  in  prac- 
lio  vicli,  in  seciiudi)  victores  fueraiit ;  ait  eos  post 
loiigiin  lemponim  serieiii  agcnies  pcenas  dare,  et 
adliuc  usquo  cousliiutos  in  eodein  crimine  lajisus, 
quuil  alii  martyrio  expiaverant.  At  Cyprianiis  instaute 
Galli  et  Voliisiani  perseculione  lapsos,  qui  a  priino 
lapsus  dio  poeiiiientiam  egeraiit,  in  Duiiiiiiiciim  grc- 
gem  collegcrat ,  ac  eis  sanguinem  Clirisii  dederai,  ut 
illos  ad  suiiiii  pro  Cliristo  fundendum  arinaret. 

Novati:iiius  hoc  in  libro  (p.  14)  dicitur  aliurum  do- 
licia,  duin  iu  Ecclesia  esset,  ul  propria  flevissc.  Sed 
minim  est  unde  lianc  sibi  liuinanilatis  et  diiigeuiiue 
in  lapsis  ciirandis  laiidem  comparaverit.  Vidctiir  re- 
pugnarc  Cornelii  testiiiioiiiuin,  qiii  Novatiaiiiim  iu 
porsecutiune  Decii  fratribus  auxilio  iiidigentibus  suc- 
currere  ndluisseteslatiir  apiid  Euseb.  (lib.  vi,  c.  45). 
Sed  furle  hxc  humauilalis  existimatlo  ad  Nuvatia- 
nura  pervenit  cx  prseclarissimis  Cleri  Romani  lilteris, 
iuter  Cyprianicas  xxxi ,  qu;c  a  Novatiano  scripiai 
in  totum  orbein  inissa;  fuerunt,  teste  Cypriaiio, 
Episl.  i.ii. 

Librum  de  Aleatoiibus  nnn  esse  Cypriaiii  iulci* 
oinnes  coiivenil.  Liqiiet  cx  initio  foetiim  essc  aliciijus 
episcopi,  veleiiain,  ut  Bollarininus  existiniavii,  Uo- 
mani  Pontilicis.  Aiitiqiium  opus  esse  demonstral 
Scriptur;u  citaiid.i'  ratiii.  Serius  tainen  scriptum  iioii 
iinmcriio  vidoretur,  si  in  ip>is  presbyteris,  ut  i:on- 
iiulli  oj)inati  siint,  vitiosain  a'ese  consuotudinem  vi- 
tiiperarel.  Sed  iiiliil  veial  de  laicis  inielligi  li:i'c  ver- 
ba  :  <  Maiiiis  qiia;  ad  s:icriliciiiiii  Domiiiicum  admissa; 
61  quod  ad  salutem  loiius  houiinis  porlinel,  dignn- 
tione  susripit,  qua;  diviiia  sacrameiiia  coiisuminat.i 
Neque  eiiam  cuutioversiam  ullam  inuvere  possint, 
libcr  de  iloniibus  Sina  et  Sion,  dii;c  Oiaiiones  Cypria- 
no  afliclis,  liber  de  duodecim  cardiiiaUbus  Chrisli  ope- 
ribus.  Celoberrimum  est  lioc  pnstremum  opus,  quod 
Painolius,  aut  Cypriani,  aut  a;]ualis  scriploris  essc 
contendit.  Sed  jamdiidum  ex  cudicibus  inss.  adjudi- 
c.itus  est  Arnuldo  Bouaevallis  abbati  in  dioeccsi  Car- 
iiulcnsi.  Sequiintur  qiia;dain  carmiiia,  qiia;  in  vclu- 
stis  codicibiis  niinc  Cyprianu  ,  niinc  Teriulliano  affi- 
cla,  utriqiic  ab  oiniiibus  criticis  abjudicantur. 

XXXVI.   —   PE  SINGIIL.VRITATE     CLERICORIM,    E1'1ST0L\ 
CEL6I  AD  VIGILIUM,  ET    NO.N.NliLLlS   ALIIS. 

Non  levltcrerraruut  qui  libruui  de  Singulariiaie  Cle- 
ricorum  Cypriano  ,  aiit  Origeiii  aiit  Augustino  atlri- 
buonint.  Cypriaiio  et  Angu^tino  peniius  abjiidicat  siyli 
dissimililudo,  el  Origcui  episcop:ilis  dignitas,  ipi  i  vi- 
deuir  auctur  liiijus  opcris  (irnatus  fiiisse.  Visa  cst 
iioiiuullis  ratio  probabilis  cur  hiiiic  libnun  Origcui 
alTnigoreni,  quod  laudari  in  lioc  libro  eos  crederent 
qui  sc^c  stuilii)  castitaiis  evir.iiu.  At  ii  ncquaqii:m) 
laiidaiilur,  vcl  potiiis  cavet  auctur  operis  iie  l:iiidar.3 
illos  vidcuur.  Ait  ciiim  :  «  De  qiiibiis  iiiodo  exaiuina- 
liuiiis  suspcudd,  sonieutiam  reLinqucus  alia  dispula- 
tlone  promendam.  i    Atque,  eliauisi  cjusmodi   f.ici- 


m 


VITA  SANCTl 


cxqiiiMiiO  (1(>  singnlis  vitiornm  forniis  anihagos  ,  qnoc 
prnrsns  frigidx  vidimlur,  et  ciiiio^a  magis  considcra- 
lione  qnam  piing(?nle  inlimos  sensns  dolore  conline- 
ri.  Deinile  vern  is  qni  Cypriannm  in  hoc  libro  loqnen- 
lem  indncit ,  non  oliscure  indicat  se  in  ojns  scelcribiis 
enarrandis  non  ceria  seniper  el  exploraia  sefjiii ,  sed 
ex  lis  qnae  a  inagis  fieri  solent,  qnid  Cytiriamis  egis- 
sel  conjicere.  Ait  enini  Eusehius  Cypri.ino  :  «  Pmbo 
coiifessionom  luam  ,  qua  iiiibi  impieiaies  a  le  ad- 
missas  et  non  adniiss:is  enarrasli.  »  Nnmqnam  li;i'c 
.scripsi^scl  ipse  Cyprianus ;  sed  alius  liis  verhis  admo- 
nei  se  idcirco  loi  scelora  Cypriano  ailribiiisse,  nnn 
«liiod  oiiiiiia  ab  eo  coinmissa  corlo  scirct,  sod  qund 
ploraque,  utpote  a  magis  perpelrari  solila,  celebcrri- 
inns  magus  eviiassc  non  vid(!rcliir.  In  qiio  qnidcm 
sinceri  scriploris  olficio  runclus  (!Sl,  qni  fiicnm  locio- 
ribus  faccre  noluerit,  si  quam  iii  scrihendo  lirentiam 
sibi  snnieret.  Qu:>nivis  erg»  hoc  npus  non  scriptum 
sit  ah  ipst>  Cypriano,  non  tamen  illius  cnnvorsio  fa- 
bulis  adscribenda;  nec  si  quis  hnnc  eveniiim  elogit 
in  quo  ornando  et  amplificando  elnborarct,  idcirco 
]ii5lori:e  summa  in  siispicioiiem  vocaiida,  cnm  prx- 
sertim  scri|ilor  ille  iili  p>itnerit  aiiliquinribus  nionii- 
meniis  qu.TC  Cypriani  ei  Jusiinaj  martyrii  acia ,  ut  lc- 
gimus  sub  finem  libelli  de  ulrinsquc  passiune,  f  ab 
initio  iis(|ue  in  finein  scripta  i  cnntinebant. 

Quod  spectiit  ad  tempiis  quo  li:cc  scripla  Confes- 
sio ,  eisi  hnic  opo.ri  nulla  prorsus  apud  odiiorom  Oxo- 
nieni-cm  fidcs,  illnd  lamcn  cxisiimat  Consiantini  im- 
perio  antiqnius.  Sed  qnod  in  Convcrsinne,  qiiae 
cjnsdem  soriptoris  fisiiis  viilelnr  esse  ac  Confossio, 
Chrisli:ini  vocantnr  GalilaM,  id  magnam  liabet  noces- 
siiudineni  cum  trtale  Jiili:ini  imperatnrts,  qiiem  nemo 
nescit  linc  nomine  Chrislianns  snlitnm  ciiiiipcllaro  : 
satis  apposiia  videninr  ad  lioc  lempus  qii:e  in  uiroque 
libclln  de  inanihns  magic:):  aitis  in  Clirisli:ino$  co- 
nalibusleguntur. 

Non  piigiwit  ciim  sxculi  lcrtii  insiiiiilis  comiiiissa 
Justitix  nionastorii  virginiim  adiiiiiiislniiio,  ut  legi- 
iiius  siib  finoin  Coiiversionis;  si(|iiidcm  jani  tniii 
exslitissc  cjnsmodi  virglnum  coenubia  pcrspicitur  ox 
Vita  S.  Aiiionii,  qiii  sororcm  suain,  tesie  Atlianasio, 
(n.  3)  in  parlbononcin  ediicand:im  doduxit  circa  an- 
num  271  :  sod  stciiIo  quario  magis  quam  leriio  con- 
gruil  quod  eadom  Jnsiina  capillos  Deo  totondissc 
dicitnr  Mib  fineiii  Confessionis.  Testatur  llieriinymns 
iii  Episiola  ad  Subiniamim,  ninreiii  essc  in  yEgypii  et 
Syi  i;e  mniiasloriis,  nl  taiii  virgo  (;uam  vidiia  qu;T'  se 
Deo  voverini,  crinein  monasierinrum  inalribus  nfie- 
rant  desccandiiin  :  quod  qnidera  addit  fnnndiliei 
causa  fieri,  qnia  ojnsmndi  fomiiia;  nec  lavacro  nec 
oleo  iiti'baiiinr.  Ilic;iii!em  nbscrvabo  ojiismodi  virgi- 
nes  Inngcali  illis  discrepare  (|uas  synodiis  Gangren- 
sisanatheinalu  damnavit ;  de  quibus  eiiaiii  Tlieodo- 
sius  sanxit  an.  590  ,  <  iit  femin.i!  qu:i;  crineni  suiiiii, 
coiilra  diviiias  hninanasquc  liges,  insiinciii  persn;isx 
professionis    abscidcrint  ,    ab  ecclesia!   loribus   ar- 

ceanliir ;  aden  quidem  ut  cpisoopiis,  loiiso   ca- 

pite  feminam  si  inlroire  permiserit,  ipse  etiam  cum 


CYPniAM.  180 

linJHsmodi  contnberniis  arcealnr  ,  >  elc.  {('od. 
Tlieod.  lom  vi,  p.  Cl  ).  Exislimal  Gollinfrediis  om- 
nem  prorsiis  radendi  capitis  niorem  a  synndo  Gan- 
grensi  et  a  Thendosio  in  feniinis  fiiisse  damnaliim. 
Unile  vir  dnciissimns  in  mnrein  a  Syii:e  et  iEjjypli 
monasteriis,  ac  postoa  ab  ;iliisasciliiin,  volut  in  ina- 
gniim  iieris  invehitnr,  ac  non  sitic  iiigcnti  (|iieriliir 
dolore  i  (|Uod  landem  mores  iii  pntcsi:ilem  suam  le- 
gos  biiinaiias  et  divinas  perdii.\crint.  »  .\t  iiire 
clariiis  est  noc  synndum  Gangrensrm,  nec  Tlieodn- 
fium  ad  eas  virgincs  respexisse,  (|uas  tcsialur  Iliern- 
nymus,  etsi  crines  londorent,  velain  lanieii  ac  ligalo 
essecapite;  sed  ad  alias  Innge  dissimiles,  (|n;r,  iit 
ail  synodns  Gangrensis,  i  pr;ece|Uuin  siibjeciionis  i 

diSSOlvehant,    avse^u&ujr*    t6    rzpfi^TityfAOL    tv,c     uTTGTav^c, 

qiiia  scilicet  inlectocapite  incedeb;int.  Unde  Tliendu- 
sins,  cuin  ejusmndi  femiiiae  ab  oninibiis  videri  possenl, 
episcopos  deponi  jubct  si  iiilroiliim  illjs  in  ccclosiam 
concesserint. 

Cum  ergo  Iriplex  illud  mnnumonlnm  plnribns  s.t,- 
culi  quarti  nolis  signatum  sil,  sicqiic  aiiqno  inlor- 
vallo  distet  a  Cypriano  Antiocbeno,  fieri  potnii  nt 
nd  hisioria!  suinniam  noniiulla  ornandi  anl  amplili- 
candi  cansn  adderenliir.  Displicet  eniin  mdii  Jiistin:i 
supor  feiiestram  sedens,  dnm  diaconiim  Pr;cliiim  de 
F.vangelio  dissereniem  aiidit,  ac  pcr  fciicstrain  qiin- 
tidie  ab  eiidein  (li:icnno  soIil;i  cdoceri.  Idoni  de  Tlic- 
cla  Paulniii  audienle  dictuni  in  biijus  virginis  Yila. 
Priclerea,  qua;  laiiiie  lantiim  extaiii,  iion  laiiti  esso 
moiiionli  debcnt  qnanli  esset  gr.cciis  ipse  coniexins  : 
nam.cnm,  laiinam  Cniifessionis  inierpreiaiinneni  cnni 
grieco  contexn  cnnferens,  multa  iulerpreiem  de- 
iraxisse,  miilia  addidisse,  etiii  plnrimis  a  vero  son-ii 
aberrasse  depiolieiiderini,  vereoi  ne  ide;ii  in  diias 
ali.is  parlcs  evenoril.  Hiiic  iiibil  ro|iori:is  in  Cotwn- 
sioiie  de  |ira;clara  illa  prcci!  nua  Juslina  Dciiiarain, 
leste  Giegorio  N:iziaiizeiio,  iii  ipso  trnlalionis  discri- 
miiie  orabal,  ul  virgiiii  viigo  siicf  iirreiot ;  niliil  de 
coinbnsiis  a  Cyprianu  niagicis  libris  aiiio  baplismiim, 
niliil  de  osliarii  miinere,  qnoil  ei  pnst  bapti^mtim 
coniinissnm  esi.  Eadeni  furle  de  causa  in  1'assioue 
Cypriam  H  Jusiitiai  jiidox  ipii  eos  danin;ivit,  ciimes 
Oi  ienlis  diciinr,  et  Diooleliano  sic  scribit  :  Ciaudio 
(Diocleliano  cod.  CoHvrt  ),  Cxsari  magno,  letr<e  el 
maris  domino,  saliiiem.  Sic  ctiani  (  ypriannset  Jiistina 
Damascum  accersuniur,  qiiaiiivis  apud  Plioiium  Jns- 
tina  j;ini  aiitca  iii  lianc  iirbein  niigiassi-,  tiiiic  antein 
soliis  Cyprianiis  co  perdiicliis  fnissj  dicaiur. 

Cypiiiinum  cnni  Jusiina  passuin  esse  NicoiiicdiiE 
sub  Dincleliano  et  Maxiniiano  lum  cnm  Dincletia- 
iiiis  Nicnnicdi;B  vorsarclnr,  ex  Eiidoci;c  apud  Plio- 
tiuiii  tcsiiiiionio  pcrspiciliir,  et  cx  ipsa  P;issioiie. 
Qiiod  si  p;issi  siiiit  die  26  soplonibris,  qiio  die  eo- 
riiiii  ii:italia  Laliiii  colebraiil,  vol  ut  apnd  Griecos, 
dic  2ocl()bris,  iiecesse  est,  ut  observal  Tilleinon- 
tiiis,  id  annn  504  contigisse.  Neqiie  eiiiiii  ;iniio  505 
conlingcre  jioiuii ;  (|ui:i  Diocleiianiis  lioc  amio  circa 
mensein  nuvembreni  Rnnix  versabatnr,  iiec  perse- 
cuiio  anle  annum  30i  adversiis  laicos  exarsit ;  iiequo 


iSi  INDEX  PR^FATIONIS 

ciiam  anno   305,   qnia  hoc   anno  Diocletianus  jain 
men-e  maio  iinperimn  al)ciicaverai. 

Videinr  ;ciaie  proverius  fuisse  Cyprianns  cnm 
vilaii)  proClirisio  prnfndii.  Annns  iriginia  iiaiiis  ex 
yEgyplo  iii  Ciiald.vnii)  profi'Cliis  esi,  il)i(|ne  comnio- 
raliis  r  diil  iii  p.ilriaiii,  uhi  mnllis  facinoril)iis  finiam 
ct  iionii'ii  adepliis  esl,  ac  Ijndum  aiiqnando,  ciiin 
nel':iri%  artis  irritns  iii  Jnsiinain  cnnalns  sensisset  , 
nonicn  dedii  chrislianoe  religinni.  Posi  anniiin  pres- 
byter  facliis  esl,   el  sexdeciin  annis  in  Ikic  gradn 


m 

exaciis  Anthimo  episcnpo  snccessit.  Necesse  est  eum 
in  episcopaiu  plnres  aiiiios  tradiixisso,  i  siqnideni 
multoriim  corda  illuininabat  pr  verhum  Dei  et 
convcriebat  ab  omni  h.cresi  et  auijebai  gregem 
Chrisii.  )  Aiitliiiiiiis  aiitcin  Cypriani  decessor  Op- 
taio  successorat,  a  qiio  .^di'--iiis  ei  Cledonia  cum 
(ilia  Jiisiina  biplizatisunt ;  .iEdesins etiam  presbyter 
creilus,  qiio  miiiisierin  per  annum  et  nienses  sex 
perfunctiis  esi. 


NOTITIA  CODICUM  MANUSCRIPTORU.M 

QUl  AD  HANG  EUITIONEM  ADORNANDAM  ADHIBITI  FDERE. 

.©® 


Contiilerat  Baluzins  cnin  codicibns  maniiscriptis 
pluriina  Cypriani  openim  edita  evomplaria,  (|U:e  no- 
bis  inspicere  nnn  licuil.  Sed  ex  ejns  nntis  exisiimari 
pntest  qnantnm  indiisiri;e  ac  laboris  iii  hnc  giMiere 
insumpseril.  Nani,  pr;clor  codices  qiii  Maniiiin,  Paino- 
lio ,  Rigaltio  et  Anglis  nsui  fneruiit,  hahuit  Baliiziiis 
ac  diligentiTCiiin  editis  conliilil  pliire.s  cx  bihliotheca 
Rcgi:i,  in  liis  vetu-iiiim  cndicom  qiii  olini  fnil  S.  Mar- 
tini  Tornacpiisis :  ex  bihlioih-ca  aulem  C<'ll"'riina 
codices  157,  782,  801,2412.  et  veiu^tissimuui  1503, 
qiii  fnit  olim  bil)lintliec;c  Thnanm,  et  alinm  qui  fuil 
olim  cnllegii  Fnxensis  :  ex  biblioilieca  Reniigiana 
unnm  vetnslissiinnin,  et  aliiim  receniiorem  :  iiiiuni  ex 
monasierin  S.  Dionysii  in  eadom  nrbe  :  plnres  etiam 
tum  ex  S.  Victoris  Pari«iensis,  liim  ex  ipsius  Baluiii 
biblioiheca.  His  adde  Srgiiorianiiin  anle  annns  niille 
scripiiim,  Boccensem  ,  Divionenscm  ,  Ci  rhoicnsem  , 
Gratianopoliiaiiuin  claris>iini  viri  Gaspnris  Boiii  , 
Biirgnndiciim,  Fnssateiiseni,  Carnntensem,  Lamonia- 
num  ,  Compondiensen) ,  PiihQeaiiiiin  ,  Snrhonicnin  , 
Mon;islerienseni,  nunc  Parisiis  in  bihlintheca  Angusti- 


nianorumsuburbii  S.Germani  asservalum,  Floriacen- 
sem ,  Mnyssiacensem ,  vetustum  libruin  qui  fuit 
Raymundi  episcnpi  Acconensis  ;  alios  denique  ex  mo- 
nasieriis  S.  Ariiiilphi  Metensis,  S.  Michaelis  in  peri- 
ciilo  maris,  S.  Germani  a  Pratis,  S.  Galli,  .Moiitis 
S.  Eligii.  Proierea  miss;e  ad  Baluziiim  fuerunt  vari:e 
lectinnes  excerptoe  ox  codicihus  Vaiicanis,  ut  palet 
ex  ejiis  iiotis  ad  Epislnlain  Cyiiriani  xlviii.  Ex  his 
.iiiiein  ciidicihus,  quos  rocensniiniis,  noniiulli  ab  Anglis 
ciiari  soleni :  sed  lameiisic  illisutitiir  Bdnzius,  ul  eos 
coiitiilissecum  ediiisaiit  saliem  coiisiilnisse  videaiur. 
.\dhibuiinus  eiiain  ad  opera  Cypriano  adscripta 
veieres  libros  ex  hibliotliec;i  Regia,  ex  Colhertina, 
ex  Sorbonica,  Victorina  et  Singermanensi.  Sed  ad 
ea  i|u;c  ni;ijnrij  suiit  prelii ,  accnralc  oniendanda  et 
castiganda  niagiio  in  priniis  usni  fiierunt  tres  anti- 
qnissinii  codlces  ,  Remigianus  unus  ad  epislolam 
Celsi  ad  Viqilium,  cl  dun  S-ingiirmaneiises  ad  librum 
de  Singularitate  Ckdcorum  et  Exposiiionem  in  Sym- 
botum,  D.  Prud.  Maran. 


INDEX  CAPITUM 

QVM  IN  PRiEFATIONE,  ET  VITA  S.  CYPRIANI,  NUNG  PRIMUM  ADORNATA, 

CONTINENTUR. 

iWILi©'^®  I"  ■■ 

Prwfntin,  iii  qun,post  enumeratassancliCypriamopei'um  editiones,  deS,  Martyris  doclrina 

plmibiis  (lisserilur.  Pag.    9. 

I  Cypriani  senlenlia  de  unitate  et  infillibilitale  Ecclcsire.  HS 

II  Kerelliintur  qni  episcopos  apud   Cyprianum    jure  divino  a  presbyleris  distingui 
nfgani.  22 

Primaiiis  Ecclesix  Romana;  a  S.  Cypriano  semper  agnitiis.  23 

De  dissoiitlnne  S.  Cypriani  oiim  S.  Sicpliann.  Nulliim  baptisma  probatum  Slephano, 

ni^i  (lund  ex  pisescrlpia  a  Clirisio  fi.rnia  d;itiiiii  esset.  27 

S.  Cypri:iniis  soiiieiili:im  advei's;irioniii)   niiiiiis  inlcllexit.  De  baptisrao  in   Chrisli 

iioiniiie.  Sioph.ini  senionlia    nrta  ;il>  Aposlolis.  51 

Qiiibns  iinti^siinnm  rato  ihns  sesoS.  Cypriaiiiis  defonderit.  Ncc  sacramenta  a  ma- 

lis  iii  Eoclesia  adininisiial;i,  noc  iniditioiiein  rejocit.  35 

(loiifirniaiinnom  inin  coiifiindii  S.  (  yprianiis  oiiiii  iinpnsitione  manuiiin  in  hsereticos 

rodoniilos.  Confiinialionciii  i.  lor  ^aorainenia  niimorat.  59 

Pcetiiieiili;o  sacrainenliim  ex  S  Cypriani  tesliinniiiis  def.'nditiir.  Qiiain  nocossarinm 

jniliciiverit,  (luaiii  s:iiicie  adiniiiisiraii  vnluorii  nstcnditur.  Nnnniilla   illlns  dicla 

expliciiiiiir.  ^2 

rirnm  in  Alrica  ante  S.  Cyprianum  gravissimiscriminibus  negala  fueril  communio 

po$l  poeniteiiiiani,  47 


III 

IV 


Yll 


VIII 


IX 


m 


X 

M 

Ml 

XIII 
XIV 
XV 
XVI 

I 

II 

III 

IV 


VI 
Vll 
TIII 


X 
XI 


XII 
XIII 
XIV 


XVI 
XVII 

xvm 

XIX 

XX 
XXI 
XXII 
XXIII 

XXIV 
XXV 


XXVII 

XXVIIl 

XXIX 

XXX 

XXXI 

XXXII 
XXXIII 

XXXIV 
XXXV 


XXXVI 
XXXVII 


INDKX  \nAi  SANCTl  CYPRIANI. 

IJiniii)  iifiva  siili  S.  Cyi>ri:ino  indiiria  sil  discipliiia  ,  ac  prisiina  sevcriias  in  solns 

«pnslalas  ol  dcscrldres   relenia  ? 
Uiriiiii  S.  Cyprlanns  lapsis   iii  decursii  pa>iiiieiilia;  inorientibiis  paceni  ncgaveril, 

liis  iniitnin  e\ec|iiis  qni  lilicllO''  a  iiiarlyribus  acceperant. 
Utruni  ronclliuin  Cariliagineiisc  pcenitenlijin  sacrilicalis  per  tolum  viia;  leinpus 

inipo^neril. 
De  Clirisli  in  Cucbaristia  prxseiilia. 
De  Coinmunione  siib   ntracpie  specie. 

S.  Cvprlani  senieiiiia  de  sacrificio,  de  purgatorio  et  invocaiione  sanctoruin. 
De  dliriili  diviniiale,  ejii^qiie  gratia. 
Vi/rt  timcli  Cypriani,  nuuc  prinium  adornata. 

De  S.  Cypriaiio  nondiiniCliri<liaiio.  Disiiiigiiendusest  aCypriano  Antincbeno. 
De  S.  Cypriani  conver.-iioiie.  Caiechiimeniis  boiia  siia  distribiiit,  seque  volo  conli- 

ncntiie  obslrinxit.  Incerinin  quo  aniio  ct  teni|iore  bapiizatus. 
De  sliidiis  cl  scriptis  S.  Cyi>riaiii  a  baptismo  iisqne  ad  oriliiiailonem. 
Cypiiiniis  presbyleriiini  el  sacerdnliuni  siatini  accipil.  Qiio  anno  urdinatus  episco- 

piis.  Rfts  g(tst;«  el  scripta-  in  priniordils  episcopatus. 
Dc  persecutioiie  Dccli  ejusquc  initiis,  ac  de  iiiagno  lapsoruin  et  conressoruin  nu- 

mero. 
In  qiio  posilum  oorum  dellctiim  qui  Libellatici  appellati  suni. 
Cyprianus  secedil  in  pcrseculioiie  justissimis  de  causis. 
Do  lliieris  Cleri  Ruiiiani  Caribaginem  inissis,  posiquain  Cyprianum  secessisse  nun- 

liatum  e^l. 
Dc  prlma  Cypriani  Romaiiorum  lilteris  responsinne.  De  tredecim  liiieris  anle  se 

ciindam  responsionein  scriptis  el  simul  cuni  illa  Romaiii  perlaiis,  ex  qiiibus  mulias 

desiderari  ostenditur. 
Oidn  Epi^lolaruiii  Cypriaiii  ante  decimam  quinlam  ad  Romanos  scriptam,  ac  primo 

dc  qniiita  ei  nona.Reforenda  ad  aliud  leinpus  trigesima  sepiima. 
Qninqiie  S.  Cypriaui  liitera;  de  lapsis.  Facinus  presbyleroruin  qiii  coinmnninneni 

lapsi<  dederiinl,  iion  dlssimulavil.  Noii  suspcnsionem  sed  excomniuiiicaiionem 

illis  iiiiiiaiur. 
De  epistiila  xv  S.  Cypriani  et  pluribiis  aliis  panlo  pnst  novo  lumullu  exorto  scriptis. 
1)e  epistiila  Colorini  ad  Lncianuin  ei  responsio  Liiciani. 
Scribil  S.  Cvprianiis  ad  clernni  de  ordlnatione  Saliiri  et  Oplaii.  Yariae  lapsoruni  ad 

S.  Cyiiriannni  liitene.  Clorus  reinovet  a  coinninnione  sua  Gaiuin  Diddeiisem.  Qiio 

tempore  lilleiai  xxiii  et  xxix  scripla;.  DeCleri  Roinani  ei  coiifessoruin  lilicris. 
Porsecuiio"  rocriidescii ;  pax  futnra  S.  Cypriano  revelaiur.  Res  interim  ab  co  gestaj 

el  scripUB  anno  250  exeunte  recenseniur. 
Yicarlos  |iro  se  mitllt  Cyinianus.  Min;c  Pellcissimi. 
Scbisma  Folicissiini  auMO  2.il  ineiintc.  Novatus  unus  ex  quinque  schismaticis  pre- 

sbyliTis.  De  epislola  xl  Cypriani. 
Redii  Cyprianii'-,  persccuiione  sopita,  ct  cum  collegis  deliberat  de  causa  lapsoinin  ; 

sed  aiite  conciliiim  scribii  llbrnin  dc  lapsis. 
Prndeniia  sancti  Cypriani  in  coinpriincndo  scbisinate  Novatiani ,  ei  conrirmando 

cjiiscopatu  S.  Coriielii. 
Qiio  lempore  erupii  scliisma  Novatiani. 
Qiio  lempore  ordiiiatiis  Novatianus. 
Ordo  reruin  a  saiicio  Cyprlano  gesiarum  in  causa  Conielii. 
Novi  coiiatiis  Novaiiiini.    Rediius  coAfessorum  Ruinanornm  in  Fcclcsiam  liorlalu 

Cypriaiii;  id  aiite  conciliuin  Romaniiin  anni  2)1  coiitigisse  ostenditur. 
De  gostis  ei  scripiis  S.  Cyjiriani  aniio  '•2o'2  aiiie  persecniioiiem. 
Perseciiiio  revelaiur  (^ypriano.  Iloriatur  Tliibarilanos  ad  certanion.   I.apsis  poeiii- 

tenlibus  pacein  reslituil  in  concillo  ,  quod  ab  alio  idibus  inaii  habito  distingui 

debel. 
S.  Cnrneiio  gratiilalur  coiiicssionis  landem  S.  Cypri  inus.  Confossnres  Cartliaginen- 

scs  exlinriatiir  per  Epist.  lxxxi,  qux  iii  bac  perseculione  scriplani  fuisse  osten- 

diiur  anno  2S2. 
Mira  chariias  S.  Cypriani  )n  peslis  calamitate.  Religionenidcfendit  adversiis  Deme- 

trlaiiiiin.  Toiius  ccrlosia:  Caribagiiiensls  prolixa  iii  reilimendls  captivislibcraliias. 
De  libris  cl  cpistolis  post  per^eciiiinnem  scriptis  sub  Yaleriano  alque  in  primurdiis 

Siephaiii  papx<,  aniio  253  et  254. 
Dissenslniies  de  baptismo  exort;c  aiino  253  exeunle  :  ac  S.  Sleplianus  anle  cum 

Orieiilalibus  qujin  cuin  Afris  certavlt. 
Ordo  et  serles  reruni  lii  Africa  gcstaruin  anno  255  et  256,  usque  ad  concilium 

(eriiiiiii  Cariliaglneiisc. 
De  concilio  icrtio  Cartliagiiicnsi.  Miiilt  Cyprianus  Rogaiianum  diaconum  ad  Finni- 

liaiiiiin.  he  epislnla  FiiiniHani  ad  Cypriaiinm. 
Nonniillai  observatloncs  addiintnr  iii  liaiic  de  Baptismo  conlroversiain. 
De  E|iisiola  i.xiii  Cypriani  adversus  cos  qui  aquain  solani  in  niatutino  sacrificio 

adlilbeliaiit, 
Confcssio  et  martyriiim  Cypiianl. 
De  libris  Cypriano  adscnptis,  ac  primum  de  tribus  epistolis  a  Baliizio  vnlgalis. 

Reccnseniur  libri  de  Spoctaculis,  de  Laude  marlyrii,  dc  Rebaptismale,  de  Pndi- 

ciila,  ad  Novaiianinn,  elc. 
Dc  Slngnlarliale  clciicorum,  epislola  Celsi  .id  Vigiliuin,  et  nunnullls  aliis. 
De  S.  Cypriani  AnliocheiiiPoeniienlia,  el  aliis  diiobus  libellis  ad  euin  perlinenlibus. 


Cul.  51 

55 

59 
62 
66 
67 
71 
74 
75 

77 
81 


86 
89 
95 

95 


96 
99 


101 
106 
108 


110 

113 
115 

117 

119 

123 
125 
128 
151 

iZZ 

156 

IH 

142 

116 

149 

152 

155 

160 
164 

166 

167 


171 

174 
178 


m 


0«00  EPISTOLAUUM  SA^CTI  CYPHIANl. 


I8U 


ORDO  EPISTOLARUM  SANCTI  CYPRIANI 

QUEM  PAMELIUS  ET  BALUZIUS  SECUTI  SUNT , 

COMPARATUS    CUM    OKDINE    EDITIONIS    OXONIENSIS. 


OXON. 

Pamei.. 

I 

B.iiui 

ir 

1 

8 

111 

2 

9 

IV 

3 

5 

V 

i 

14 

VI 

3 

13 

VII 

6 

11 

VIII 

7 

10 

i.\ 

8 

10 

.Y 

9 

13 

XI 

10 

17 

XII 

11 

18 

XIII 

12 

19 

XIV 

13 

20 

XV 

14 

37 

XVI 

15 

23 

XVII 

10 

26 

XVIII 

17 

2i 

XIX 

18 

23 

XX 

19 

21 

XXI 

20 

22 

XXII 

21 

27 

XXIIl 

22 

29 

XXIV 

28 

XXV 

31 

XXVI 

35 

XXVII 

3i 

XXVIII 

33 

X.XIX 

36 

XXX 

30 

XXXI 

52 

XXXII 

38 

XXXIII 

39 

XXXIV 

40 

XX.W 

7 

XXXVI 

12 

XXXVII 

41 

XX.WIII 

•42 

XXXIX 

43 

XL 

44 

XLI 

4.J 

XLII 

47 

XLIII 

40 

XLIV 

48 

XLV 

49 

XLVI 

yi 

XLVII 

30 

XLVIII 

.'12 

XLIX 

t>3 

L 

Si 

LI 

liV, 

LIl 

30 

Llll 

■)7 

LIV 

39 

LV 

38 

LVI 

60 

LVII 

til 

I.VIII 

04 

I.IX 

62 

LX 

2 

LXI 

4 

LXII 

63 

LXIII 

03 

LXIV 

5 

LXV 

1 

I..W 

1 

Expunctaa  Baluzio. 

Ad  Donalum.  Pag 

Cleri  Uoniani  ad  clerum  Carlhaglnenscm  de  secessu  divi  Cypriani. 

Ad  presliyteros  et  diaconos  Kouiae  consistentes. 

Ad  presbyteros  et  diacouos. 

Ad  I  resbyteros  et  diaconos. 

Ad  Kogatianuni  presliyterum  et  cseleros  confessores. 

Ad  clerum,  de  precando  Deo. 

Ad  uiarlyres  et  coiifessores. 

Ad  cleruui,  de  quiljusdaui  presbyteris  qui  temere  paeem  lapsis  dederunl, 

nccilum  scilala  persecuiione  etcitra  conscientiam  e|jisco|.oriiin. 
Ad  maraies  et  coufessores  quilapsis  petieruntpacemdari. 
Ad  |jleliem. 

Ad  cleiuni,  de  lapsis  et  catecliumenis,  ne  vaciii  exeant. 
.\d  cleruni,  de  Iiis  qui  ad  pacein  festinaut. 
Ad  presbyleros  et  diaconos  Koinse  coiisistentes. 
.'i.d  Moysen  et  Maximuin  et  csteros  confessores. 
Conf.ssoruniad  Cyprianum. 

Ad  presbyti^ros  et  diacouos,  de  prsecedenti  et  dualms  sequeutilnis  c|  islolis. 
Caldonii  ad Cypiianum 
Cypriaiii  Caldonio. 
Celerini  ad  Lucianum. 
I.uciani  ad  Celeriuum. 
Ad  cleruin  Romie  consistentem,  de  multis  confessoribns  etde  Luciani 

iiiverecundia  el  Celerini  confessoris  modestia. 
Ad  cleruni,  de  liltei  is  Roniani  missis  et  de  Saturo  lectore  et  Optato 

Iiypodiacono  faclis. 
Ad  Moysi^ii  ct  Maxiuium  et  caeteros  confessores. 

Moyses,MaxiniHs,lNicostralusetaliiconfesspresrespondentpra;cedenliepistolse. 
(^yprianiis  Ijpsis. 
Ad  presbyteros  et  diaconos. 
Ad  presliyleros  et  diaconos  Rom»  consislentes. 
1'resbyteri  et  diaconi  Romse  consislentes  ad  Cyprianum. 
Cleri  Itomani  ad  Cyj  rianuni. 

Ad  clerum  Carthaginensem,  de  missis  Romam  et  acceptis  inde  litterls. 
.UI  clerum  el  plelieiii,  de  .4nreIio  lectore  ordiiiato. 
.4d  cleruui  et  |ilebem  de  Celerino  lectore  ordliiato. 
Ad  eo.sdem,  de  iNuniidico  ordiiialo  presbytero. 
Ail  clerum,  do  cura  paupcruiii  et  perejjriuorum. 

Ad  eleiuiii,  ul  coufessoribus  in  carcere  constitutis  oninis  humanitas  praebeatur. 
Ad  Caldonium,  llerculiinuiii  il  Cii  teros,  de  alislineiido  Felicissimo. 
Caldoiiii,  Herculani  et  ca;leroruui  epislola  ad  Cyprianum,  de  abstento  Feli-- 

ci.ssiriio  ciini  siiis. 
Ail  plcbeiii,  de  quiiique  presbyteris  schismaticis  factionisFelicissinii. 
Ad  C  jrneliuni,  quod  oidiiialioiieiii  Novaliani  nonreceperit. 
Ad  Corneliuiii,  de  ordinatione  ejus  a  se  coui|  robala  et  dc  Felicissimo. 
Adeumdem,  <|Uod  ad  coufessores  aNovatiaiio  seducloslilteras  fecerit. 
Ad  coiifessores  Roiiianos,  ulad  uiiilateiii  redeaiit. 
Ad  Corneliuiii,  de  l'oIycarpoHadrunietiiio. 
Coriielii  ad  Cyprianuui,de  conlessoribus  ad  unilalem  reversis. 
Cypri^ni  ad  Cornelium  ,  respoiisum  congraiulatorium  de  illorum  reditu  ex 

Achisiiiate. 
Cornelii  ad  Cypriannm,  de  factioneNovatiani  cnmsuis. 
Cypriani  responsum  adCorneliam,  de  Novati  sceleribus. 
Masiiiii  el  cailerorum  confessoruui  ad  Cypriaiiuiii,  de  suo  reditn  ex  schismate. 
Cy|iriaiii  ad  coiifessore.s,  de  reililn  ex  schismate  congralulatoria. 
Ad  Antoiiianuui,  de  Coriielio  et  Novaliano. 

Ad  Foituualum  et  ali  .s  collegas,  de  iis  qui  per  tormenta superantur. 
.4d  Coinelium.de  pace  lajisisdaiida. 

Ad  Coriieiiimi,  de  Fortunalo  et  FeIicis.simn,sivecontra  hsercticos. 
Ad  Thibarilanos,  4e  exliorlalione  m:irlyrii. 
.Ad  Corneliuni  in  exsilin,  de  ijiis  coiifessioiie. 
Ad  Liiciuin,  Papaiii  Kouiaiiuni,  reversum  ab  cxsilio 
Ad  Kiduiii,  de  inlanlibus  bapiizandis. 

Ad  episcopos  Nuiiiid:is,  de  redemptione  fratnim  ex  captivltate  Barbaroruni. 
Ad  Knchratiuiii,  de  histrione. 
Ad  Poiiiponiuni.de  viiginiliiis. 
.A(l  Coeciliuni,  desacrameiito  Douiinici  cahcis. 
Ad  Fpictpiuiii  et  plebeni  Assuritanoruui,  de  Fortunatiano,  quondain  eoruin 

'  jiiscopo. 
Ail  Ko^aiiaiinm,  de  diaconoqni  contra  episcopum  conlendit. 
Ad  clerum  ct  plebein  Furnis  consistenlern,  de  Viclore  qui  Fausliiuim  ( resby- 

lenim  liitorem  nomin.ivil.  IH      30'/ 


ED. 

KOV. 

BAL. 

ED. 

» 

» 

'.      1 

193 

7 

223 

8 

230 

9 

232 

Ib. 

233 

11 

233 

13 

240 

16 

243 

18 

2.30 

19 

233 

21 

236 

22 

238 

11). 

260 

23 

261 

24 

264 

26 

268 

Ib. 

26'J 

27 

271 

28 

273 

Ib. 

274 

30 

279 

31 

282 

33 

287 

Ib. 

288 

34 

290 

57 

298 

38 

300 

39 

302 

40 

303 

42 

307 

43 

313 

40 

317 

47 

320 

48 

324 

49 

326 

.30 

327 

31 

329 

32 

331 

Ih. 

532 

55 

339 

36 

Ib. 

58 

Ib. 

Ib. 

340 

59 

341 

60 

Ib. 

fil 

Ib. 

62 

342 

6.1 

Ib. 

64 

Ib. 

63 

Ib. 

60 

313 

76 

346 

77 

348 

79 

Ib. 

90 

349 

94 

3.38 

96 

Ib. 

97 

339 

99 

Ib. 

101 

362 

102 

364 

101 

572 

110 

389 

112 

395 

487 


ORHO  FPlSTOI.AniH  ET  TRACTATIUM. 


ISS 


OXON. 

P.VMEI.   BaUIZ. 

68 

Lxvn 

07 

I.XVIII 

C« 

LXIX 

70 

LXX 

71 

LXX( 

n 

LXXII 

7.i 

LXXIII 

74 

LXXIV 

7.S 

LX.VV 

6!) 

LX.XVI 

76 

Lxxvir 

77 

LXXVIII 

78 

LXXIX 

79 

LXXX 

6 

LXXXI 

80 

LXXXII 

81 

LXXXIII 

Ad  Steplianiim,  dc  Marciano  Arelalensi,  qui  Novaliano  consensil  Pag. 

Ad  deruiN  el  |.l('l)i'S  iii  Hi-^pania  co.isistcnlis,  de  BasiliJe  ot  Martiale. 

Ad  FioreDtiiiui  l'u|iiuuuiii,  de  ubtrecialoriiius. 

A(l  Jaiiuariuiii  cl  cieteros  c|.isioiios  Nuiiiidas,  de  ba|)tizandis  hiBreticis. 

.•id  yuiiiuiiii,  dc  liicrcticis  baptizamlis. 

Ad  Stcj.liauuni  papani,  de  concilio. 

A(l  Jiiliaiauuiii,  dc  luerelitis  liai  t  zandis. 

A  I  1'oiiipeiuiii,  (Oiilra  e|iislulaiii  Siephani,  de  hserelicis  haplizandis. 

l'iin)iliaui  episcopi  Cajsaiex'  Cappaducia;  ad  Cypriaiiuiii,  cuiilia  e|iistolam  Slejihani 

Ad  .Magniiiii,  de  bapliza.idis  .No\atiaiiis  el  <le  iisqiii  iu  leclo  gratiaui  cousequuulur 

Ad  Neiiicsiaiiuiii  clcaacros  marlyres  In  iiielallu  coiisliliilos. 

Neiiicsiaiii,  O.itivi,  Kclicis  ct  Vicioris  respoiisiim  ad  Cypriaiiuni. 

Ad  euiiideiu  Liicii  ctcajlei-unmi  martyniiii  respoiisuiii. 

Felicis,  Jadcris,  Poliaiii  et  cxteroruiii  iiiarlyniiii  respoiisum  ad  Cyi  rianum. 

Cypriaiii  adSergiuuiet  Ru^aiiaiiuiii  "tca;teios  coiifessurcs  iiicarcere  cunstitutos. 

Ad  Successum,  de  uuutiis  Koma  reversis  perseculiuueiii  uuiiliaulibus. 

Ad  cleruiii  et  |  lebem,  de  suo  sccessu,  paulo  aute  [lassioiieui. 

Coiuelii  papae  ad  Cvpriauum. 

Ad  plebem  Carlliaginis. 

Ad  'i  urasium  prcsbyieruni. 


ED. 

NOV. 

nAL. 

ED. 

115 

399 

117 

m 

m 

Ib. 

m 

408 

126 

Ib. 

128 

411 

120 

412 

138 

Ib. 

112 

413 

.  ir« 

414 

i;i9 

Ib. 

161 

420 

162 

422 

16r> 

423 

Ihul. 

424 

\m 

429 

166 

451 

167 

452 

Ibid. 

433 

168 

434 

TRACTATUS. 


Liber  de  Habilu  virginuro.  Pag. 

Liber  de  Lapsis. 
Liber  de  liiiiaie  Ecclesiae. 
I.iber  dti  Oratione  Doiuiuica. 
Lilier  ad  Deiiielriaiium. 
I.iber  de  Idolurum  Vauilate. 
I.iber  de  Morialiiaie. 
l.iber  de  Opere  etHleemosyna. 
Liber  de  Boiio  Patieutise. 
Liber  de  Zelo  et  Livore. 
Kpistola  ad  Fortunaiuui,  de  ExhorlaiioDc 
martyrii.  261      651 


ED. 

NOV 

BAL. 

ED. 

173 

439 

181 

463 

195 

49,5 

204 

SI9 

216 

Hi^ 

22.T 

563 

229 

583 

257 

6lil 

247 

621 

23y 

637 

Teslimonionim  libri  Ires  adversus  Judsos.  Pag.  274 

Liber  iirimus. 

Lilierseciiiidus. 

Liber  lertiiis. 

Coiiciliuiii  Carlhaginense  Sententiae episoop. 

Lxxxvii,  (Je  h.Terelicis  baiitizandis. 
Liber  de  Speclaculis. 
Lib(!r  de  laiide  Martyrii. 
Anouyiui  liber  de  Kebaptismale. 


ED. 

NOV. 

BAL. 

ED. 

274 

678 

276 

679 

283 

693 

298 

723 

329 

t.ni. 

359 

779 

343 

787 

333 

l.iii. 

OPUSCULA  VULGO  ADSCRIPTA  SANCTO  GYPRIANO, 

EX   EDITIONIBCS    0K0NI.4NA   ET   BAI.UZIANA. 


ED.  BAL. 

De  disciplina  et  bono  Piidicitiac.  Pag.  ij 
Ad  Novatianum  hajreticum,  (|uod  lapsis  spes 

veiii*  iiuii  esl  deuegaiida.  vij 

De  Alcaloiibus.  xvij 

De  monlibus  Sina  etsion.  xxiij 

Oralio  Cypriaui  Autiocheiii  pro  marlyribus.  .\x.\j 
Oratio  (^y;  riani   Aiitiocheni  quam  sub  die 

passiunis  suse  dixit.  xxxiij 
Ariioldi  ahbatis  Bome-Vallis  traclatus  dc 

novissiiiiis  verbis  Doiiiiui  iii  criicc.  xxxvij 

De  cjusileui  cardiualibus  operibus  Cliristi.  Ixxj 

Caruieii,  Ceiiesis.  clix 

Carmeii,  SoJoma.  cliij 

Carfflcn,  ad  Senatoreiu  aposiatam.  clvi| 


Hymmis  Victoriul  Pictaviensis  de   cruce 

Domiui. 
De  Siiigiilaritale  clericorum. 
Exposilio  iu  symbolum  Apostolorum. 
Ad  Vigilioiii  ci  iscopuui,  de  Juiiaica   in- 

crediililate. 
Traclalus  adversus  Judxosqui  insecuti 

suiil  Doiirmiim. 
De   Revelatioiie    capitis  beali    Joannis- 

Baplisla. 
Dedui  lici  marlvTio  ad  Forlunalum. 
De  diiudecim  al)usionil)iis  sjeculi. 
Cwna,  Cyi  riano  lalso  iiiscripla. 
Confessio  Saucli  Cypriani. 


Pas 


clix 
clxj 
cxcvij 

ccxxxij 

ccxlj 

ccxlvij 

ccliij 

cclxxv 

cclxxvij 

CCXCv 


ORDO  EPISTOLARUM  ALPHABETICUS. 


Antoniano.  LII. 

Ca-cilio.  LXIII. 

CnldoimCii\)rumo.\lX. 

Caldu.iio.  XX. 

Caldniiiu,  H.Tculaiin  et  csteri».  XXXVIII. 

Cntdumi.  Herciiluni,  elc,  Ciipvumo .  \\.\\\ 

Celeiiiii  luciaiio.  XXI. 

Cleru  Cartliasr.  V. 

Eidem.  VI. 

Kidem.  VIII. 


ED, 
PAM. 

Pag.  66 

lOV 

27 

28 

ti\ 

S2 

28 

0 

Ihid. 

13 


NOV. 
ED. 
31« 

372 

271 

273 

329 

531 

274 

232 

233 

240 


Florcntio  Pupiano.  I HX. 
Forluiialoel  aliis.  I.iu. 
Furiiitiiuurum  clcroeli  lebi.  I.XVI. 
llispaiiiaruiiiclero  et  clebi.  LXVIII. 
Januario  ct  aliis  Niunidis.  LX. 

lisdem.  LXX. 
Juiiaiaiio.  I.XXIII. 

Lapsi>.  XXV II. 

luciani  Celeiiiw.  XXII. 

Lucio  papte.  LVIII. 


Pag. 


ED. 

NOV. 

BAL. 

ED. 

121 

400 

76 

346 

114 

387 

117 

400 

99 

3,=>9 

121 

408 

129 

412 

37 

300 

30 

279 

98 

5S8 

m 


OROO  EPISTOLARUM  F.T  TRACTATUIIM. 


m 


Eidcm.  X. 

Eidoiii.  Xlfl 

Eiilfin.  XIV. 

Eidpin.  XVIII. 

Eidein.  XXIV. 

Eideni.  XXVIII. 

Eideni.  XXXII. 

Eideni   XXXVr. 

Eldoiii.  XXXVII. 
Clero  el  plebi  Caillias,'.  XXXIII. 

lisdeiii.  XXXIV. 

lisdim.  XXXV. 

lis  lem.  LXXXIII. 
Coiife^sorwH  Cijiimino,  XVII. 
Curnelu  yiapce  Ciii)riano.  XLVI. 

FMem.  XLVIII. 
CmMelio   XLI. 

Eidem   XLII. 

EidiMn.  XLIII. 

Eideiii.  XLV. 

Eldem.  XLVII. 

Ejdem.  XLIX. 

Eidem.  LV. 

Eidem.  LVII. 
Cornplio  synodi  AtricanjB.  LIV. 
Donato.  II. 

E)  ielelo  et  plehi  Assuriianorum.  LXIV. 
Eni'liiatio.  L.XI. 

Felicis  nimaliis  Cyniiano.  LXXX. 
Eiilo.  LIX. 
Firmiliaiti  C\ipriano.  LXXV. 


ED.  NOV. 

BAL.  ED. 

18  tm 

22  2o8 

2i  260 

26  208 

53  287 

38  300 

ia  313 

40  526 

50  327 

40  317 

i7  320 

48  524 

166  451 

26  208 

60  541 

62  542 
5.5  539 
56  Ib. 
.58  Ib. 
59  311 

61  Ib. 

63  542 
79  348 
94  338 
77  548 

1  193 

110  389 

101  562 

163  423 

97  3.59 

142  415 


Incii  euiscopi  et  aliorum  Ciinriano.  LXXIX. 

Ma-no.  LX.WI. 

MartjTiliuset  coufessoribiis.  IX. 

lisdeiii.  XI. 
Maximo  el  aliis.  XLIV. 
Ma.rimi  el  alio  um  Ciji>riano.  L. 

lisJiMii.  Cyiiriani    LI. 
Moysi  clMaximo  <;am  aliis.  XVI. 

lisiem.  XX\. 
Eorumilem  lyprimo.  XXVI. 
Kemesiano  el  ali!s   LXXVII.    , 
F.jisdem  el  aliornm  Cijpriuno  LXXVIII. 
rielii  Carlliag  iieii.si.  XII. 

Eidem.  XL. 
Ponipeio.  LX.KIV. 
rom|ioiiio   LXII. 
Oimito.  LXXl. 
Rosaiiauo  e|iiscopo.  LXV. 
Kogatiauo  oim  aliis.  LXXXI. 
Kiigaliauo  presbytero  cum  aliis.  VII. 
Koiiiani  Cleri  Cartliagiueiisi  dero.  III. 
Romano  Clero  Cypriani.  IV. 

Eideu..  XV. 

Eidem.  XXIII. 

Eideni.  XXIX. 
Komaiii  Cleri  Cypriano.  XXX. 
Ejusdem  eidem.  XXXI. 
Slepliaiio  pai  ae.  L.VVII. 

Eidem.  LXXII. 
Successo.  LXXXII. 
TliibarilauaB  plebi.  LVI. 


ED. 

NOV. 

BAL. 

F.D. 

162 

422 

158 

414 

10 

245 

19 

253 

58 

540 

64 

342 

65 

Ib. 

24 

264 

33 

288 

34 

290 

15S 

414 

161 

420 

21 

236 

52 

332 

138 

412 

102 

364 

126 

408 

112 

395 

163 

423 

11 

235 

7 

223 

8 

250 

23 

261 

31 

282 

39 

302 

40 

303 

42 

507 

115 

399 

128 

411 

165 

429 

90 

349 

ORDO 

FPISTOLARUM  ET   TRACTATUUM   SANCTI  CYPRIANI, 

ACCO.MMODATUS  AD  EA  QU.£  IN  VITA  S.  MARTYRIS  DISSERUIMUS. 

.\i)n  ninlto  posl  baptismum  episiola  aii  Donaiiim  etlilier  de  Vaiiftate  idolorum. 

Tres  libios  Tesiiuioiiiorum  el  libriiiii  de  llabilu  vlrgiiiuin  vei  presliyler  scripsil  Cyprianns,  vel  inllio  opi- 
sropiius.  • 

Kpi>lol:i  Lxvi  iiiiliii  episr.ipatus  aiile  perseciilioiicin  Decii.  Scriplne  cxisiimaiiliir  iii  Aiinaliliiis  Cy|  ri  anicis 
circa  ideiii  teiiipiis  lxi,  lxii,  lxv;  sed  ullinia  videtur  polius  scripla  posl  lixTcsirn  Novaiiani  :  duu;  priorcs 
iiiilla  leinporis  iiola  sigiial;i'. 

Aiiiio250  in  secessii  sancli  Cyprianiepistoia  iii,  qiise  esl  Cleri  Roniani,  iv,  quaeest  responsioCypriani.  Lil- 
ler:e  Iredecini  in  epi^l.  xv  cnmineiiiorale,  ex  qiiibiis  seplein  l.nliiin  liatieinns,  neinpe  v,  ix,  xi,  x,  xii,  xiil, 
xiv.  ll,Te  Koiiiaiii  iiiiss:e  ciini  epi^l.  xv  vigeiiie  jaiii  icsiate.  Patili  pnsl  xix,  qii:i;estCahloiiii  ad  Cy|)ri:iiiiiin;  xx, 
lepoiisiii  Cypriani;  xvii,  Lucia  i  et  coiiressoriini;  xviii.  ad  presliyteros  el  diacoiios  ;  xxii,  Liici:iiii  ad  Cclei  i- 
iiiiiii  respoii.sio.lJeleriiii  aiileiii  epislol:i,  qiia;  csl  xxi,  scripla  fiieiMl  dieliiis  pasclialibiis  St^v  ill:('  opisiol;e  Uo- 
niaiii  iiiiss;e  ciiiii  episiolis  xxiii  el  xxv,  piiiili  po-1  scripiis.  iv.deiii  teiiipoic  opisiol:!  xxiv,  ct  paiilo  posl 
XX VII,  xxviii,  XXIX.  l'ost  cpJstolaniCypriaiii  vi;^esiiiiain  niiiiain  vciieriint  Koiiia  epi  lnl  c  xxxi  et  xxvi.  Tiiiii  scri- 
liil  Cy  naiiiis  episl.  xxxii,  el  paiilo  posl  accipit  Rouia  epistolain  xxx.  Circa  inensein  ociobieni  eplst.  xxxvii. 
Niiii  iiiulto  posi  episi  viii.  liodeiii  aiino  2ijil,  exeiiiiie  vel  eliaiii,  si  cni  iiiagis  placeat,  aiuioiSI  iiicnnte,  scii- 
pliu  siiiit  cpislohe  xvi,  xxxv,  xxxiii,  xxxiv,  vii.  vi,  xxxvi,  xxxviii,  xxxix  Iii  cpisiolis  xvi  ei  xxxv,  niilla  pacis 
iiieitio;  qiiineliaiii  in  cpisi,  xvi  confessorcs,  iit  iii  iiiedia  perseculioiie,  ila  laiidal  et  Iioriatiir  Cyiiriaiiiis. 

Aiino  2j1  paiiloa:,tcl'asclia  epiStoLi  xi,  inoianle  adliiii'  iii  secessii  Cy,iria(io.  Noii  iinillo  post  Pascha  acredi- 
luiii  Cyiiriaiii,  lilier  de  Lipsis.  Piiiilo  pisl  icdiliiiii  legaloriiin  epistula  lxi,  per  Priiiiiliviiiii  presliyternin,  el 
aiite  illius  leoiliiin  epi^tola  xlii,  cuiii  (iuadra^'i'>iiiia  lertia  et  qiiailriige--iiiia  qnar  a  ac  libro  de  Uiiiliiic  Ecclc- 
siic.  Denide  cpisiola  xlv,  paulo  pisl  rcdituin  Priinilivi.  Epistolii;  lxviii  ct  xlvi,  i|ii:(r  sunt  Coriielii,  et  l,  qux 
e  lcoiifcssoriiiii,  ailiiiic  pci  Niccpliormii,  qul  cuin  Mettio,  iit  verisiuiile  est,  epistoliis  XLii,  xliii,  xliv,  (lelu- 
leral.  Ilis  rebiis  litieris  respoiidct  Cypriiinus  pcr  epistoliis  xlix.  xlvii,  li. 

Atiiiti  2,")2  in.iintc,  cpislola  lii.  E  ■dciii  aniio  libcr  de  Orationc  Domiiiica.  Circa  Pasclia  epistola  Lin.  Post 
idiis  maii  e(iistola  lix,  lxiv,  deinde  lv,  lvi,  liv,  lvii. 

Aiino  232exeiint',  lviii,lxxxi. 

Aiino  2S2  iiiii  iJi.^ililier  adversiis  Dcinclrianiim  et  epist.  lx. 

Aiiiio  25'»aiii  254  liber  de  Mortaliate  ;  iiec  iniilto  post  aliiis  de  Opcre  el  Elecmosyna. 

Aiiiio  234  cpisi.  Lxix.  Forte  eodcin  aniif,  aul  saliciii  aiiic  disseiisioiieiii  .\l'roruiii  cum  Slepliano  epistolifi 

I.XVII,  LXVIII. 

.Aiiiio  2."Jo  circa  aiiiiimniimepisiola  lxx,  tuni  lxxi. 

x\iiiio2.">6  panlo  piisl  P:iscliii  epist.  lxxii,  luin  lxxiii,  lxxiv,  lxxvi.  Circa  idem  tcinpiis  scripti  libri  dc  Pa- 
licmia  elde  Zebi  cl  Livoie.  Eode  ii  aiiiii  cileinlis  sejileiiibris  coiiciliiim  tertiiiiii  Cariliiigiiiciise,  tiiiii  iiistaiitc 
liyeiiie  epistida  lxxv,  Fiiiniliani  ad  Cyprianum,  Epislola  lxiii  posl  cxortaiii  de  bapiismo  coiilroversiiiin,  ac 
lorie  iiniio  257. 

,\iiiio  2")7  lilier  de  Exlioriatione  mariyrii.  Eodcni  aniiovcl  anno  2,38  epistole  lxxvii,  lxxviii,  lxxix,  lxxx. 

Aniio'i!o8,  meiiseaugusio  epistola  lxxxii,  et  paulo  aiitc  iiiarivrlum  epist,  lxxxiii. 

D.  P.  M\ban. 


DIVI  THASCII  C/EGILII 


CYPRIANI 


EPISCOPI  CARTHAeiNENSISET  IIARTVIIIS 


OPERUM 


PARS   PRIMA.  —  EPISTOL^E. 


EPISTOLA  PRIMA. 


AD  DONATUM 


(lirasm.,  Parael.,  ep. ii.  Rigal.,  ep.  i.  Oxon.,  Lips.,  lilier 
tle  Grali.i  Dei.) 

Arguhentum.  —  Promiserat  Donalo  Ctjprianus  sernio- 
nem  se  cum  illo  liabiliirum  de  rebus  divinis ;  jnm 


promissis  admonitus  salisfacil,  ac  muUis  graliam  Dei 
per  Baplisninm  collatam  commendnns ,  quanliim  sil 
miilalus  ob  illo  signiftcal,  et  adocnlmn  denionslralis 
mundi  erroribus,  nd  coniempiuni  ejus,  ad  assidiuim 
dcniqiie  lectionem  et  orationem  adliortulur. 

I.  Cecilhjs  Cyiiriaiuis  Donato  saliilem.  Bene  ad- 


LECTIONES  VARIANTES. 


*  Ad  Donatum  de  erroribus  mundi  el  conipmptu  ejus 
Cainb.  Dm.  Vicl.   De  disciplina  ad  Donatum  Voss.   i.  de 


GraliaDei.  Oxon.  Gold. 


JiTEPIL  BALLZII  NOTyE. 


'*■'  Epist.  I. — Hanc  epislolain  liabent  omnes  edilio- 
nes  et  pli-ri<|ne  libri  veieres.  Nnn  exiat  tanien  in  iino 
biblioilieca;  Kegi»;,  in  uiio  inona^terii  sancii  Reniigii 
Kcinen^is,  in  duobiis  monastiTii  Coiiipen<lieiisis,  in  co 
(|iiein  h:ibui  ex  iiinn;isieri(i  sanrli  Micliaelis  in  peri  - 
culo  maris,  ueipie  deiiium  in  Corbcicnsi.  Qiiod  ideo 
annotaiiduin  csse  arbilratns  siini  Mui^i  vir  doclissi-  ] 
iiius  Nico|:in^  Kigaltiiis,  liaud  dubic  lapsii  nicinori:e, 
vel  per  incogit:iiiii:mi ,  in  observnlionihiis  snis  ad 
opera  sancii  Cypriani  refcrt  plurcs  vari:is  leciiones 
istius  epislidx  ex  codicc  Gorbeiensi ,  in  quo  ea  non 
liabi-iiir. 

Priinuin  illa  locuin  obtiiiel  iii  miiltis  coilicilins  an- 
tiquis  ,  in  Vcrunensi  nimirum  oinniuiii  vetiislissimo, 
iii  Scguicriano  iicm  aniiiprhsiino,  in  diiobiis  Vatica- 
itis,  in  oinniliiis  iis  qiiilins  usus  est  Giiilleliiius  Mo- 
rcllius,  in  co  qni  fuit  Kaymiindi  episcopi  Acconeii- 
sis,  ut  aiiiiolaliiin  repcii  iiianii  Siinonis  Goiilarlii, 
qiii  co  iisiis  est,  ct  in  viginli  el  iino  eoruiii  ciim  qni- 
bus  cgo  contiili  opera  beali  .M:irtyris.  Imnio  in  coilico 
saiicti  Eligii  Atlieliatonsis  it:>  scri|itiim  vidi  in  calce 
islius  episIol;c  :  Kxplicit  prima  epislola. 

Illain  saiictiis  .\iignstiniis  citat.cx  caqiic  fraginenta 
refert  in  lilno  iv  ile  Docirina  Clirisliaiia,  cap.  14,  ct 
iii  Sermone  512,  in  iiova  cditionc  p;ig.  1256.  Cyinia-  , 
numiiue  giavilcr  repiclicnilit  qnod  illain  spiiinco 
verloriim  amliitu  ornavcril  ;  qiiia  iiimiriim  pnlabal, 
nt  «ipinor,  rcgimm  D.i ,  ut  vcrliis  ui;ir  Snlpiiii  Si:- 
veii  in  prologo  \\\m  de  Vila  Sancli  Miirtini ,  unn  \n 
cloqiicntia  sed  in  lidc  consiare.  Ego  vero  meeum 
s;rpcniimcro  admir.ilus  siiin  illani  Augnsiini  crnsii- 
rain  in  li;ic  e|iistnla,  qiia;  tola  do  \ho  esl  et  rc- 
prelienslo  morum  corriiiitormn  ct  depravalonim  s;n- 
culi.  repreliendcntis  giaviiatfin  et  eloqnciiliam  ser- 
nioiiis,  lamqiiam  si  ivs  l>ci  elcctissimis  verbis  gr;i- 
vissimi.scpie  senlenliis  rlntnrice  orn;irc  fas  iioii  cssct. 
Conira.si  nspiain  opns  est  cloqiieniia,  id  vero  in 
priinis,  mca  quideni  senieniia ,  palam  esi  oblinere 


dcl>ere  in  compositionibiis  ad  majestatem  ct  gloriam 
siiinmi  Dei  pertincnlibiis  ,  qnainvis,  iit  ait  s;inctiis 
Hilarins  in  libro  ii  de  Triiiilale,  ad  ea  qiiir  Dei  siint 
cxeqiiciula  seriiio  omnis  infirmns  sit.  Ii..'m  Macarins 
MiiciiH  in  pr;i'!alione  ail  caiinen  siiiim  ili;  Triiimplio 
Criicis  :  Ncqnre  non  ausiin,  inqnil,  eam  esse  dioinariim 
reruin  viin  iilqiie  diqnilalem,  ut  niilto  slijlo  nssequi  pos' 
siinus  non  tanien  ila  reinolnnt  ceiiseo,  ut  Cmncp.nisin- 
accessibileiHrear.  N;im  ,  iit  ;iit  Novaliaiiiis  iii  lihro  dc 
Tiinil;ile,  ad  cotiilandam  ct  ad  eloquciiilnin  Dei  majes- 
taleni,  el  eloqueiilia  omiiis  inerilo  niula  csl  el  inens  cW- 
(/iia  est.  Exciiiplis  laliiiiis  plena  snnt  otiini;i.  Qiiis 
iimqti;iiii  rcprclictidil  eloqiieiili;iin  in  sancio  .lo;intie 
Clnysoslomo?  qiiid  eriidiliiis  aiil  ;icniiiis  Apoloqetico 
Terliilli;iiii  ?  i|iii ,  nl  ail  s:incliis  Hicronynms  in  cpi- 
stola  nd  Mnqmim  adversns  Joviniaiinm  ,  ciinct;iiii  s;e- 
ciili  continet  disci|>lin:itii  :  qnid  clcgantiiis  OcUivio 
Miimcii  Fclicis  ?  Ncqiic  .\rtiobio  siia  defiiil  cloipicn- 
tia.  (iactanlii  lilnos  divinarnin  Insliluiionum  oniiics 
conseniinnt  TuUi:inam  cloqiictiliani  rcdolere  E  iam 
liiiubraliones  saniti  Hicronymi ,  timcn  cisi  is  iii  epi- 
stol:i  iid  Pninniiicliium  scriliat  (iissiiiiiil;itid:im  et  fii- 
gicndim  e^sc  cloqiiii  veiitist;itein  i;i  iiileiprct;ilioiie 
ccclesiastic;i.  ipi  iiii  ipso  vitavit  iii  itiii'rprei;iiione 
iibroruin  s;icr;c  Scriptni  i',  rhcioric;!'  laiiicit  fl'isciilis 
nliiijne  ahiiiid.itil  i'l  ;iiiiliitio<;i  cloipicnlia  .  el  illornin 
i|iii  lioc  scrihendi  gciicrc  iiliititiir  dcrcitsioiiem  siiscepit 
in  eadctii  *epistol;i  nd  MiKjnim.  Ex  quo  nccess;irio 
conseqiiiiiir  leiirelicnsiiini  olitmxios  esso  aiiciores 
ecclcsiaslicos  mclioris  ""  iioi.c,  si  ccitsiini  a  saticlo 
Aiigiistino  lala  ^iilversus  baiic  (;ypri;ini  cpistohim 
jusia  cstac  lc-'ilima.  Qnarc  ;impli'(;lcitiia  oiiiiiiiio 
milii  vidi'liir  Laciantii  sentenlia  (pii  (lili.  v,  cap.  1  ) 
ait  sciciiiiam  liticrarnm  iioii  iiioilo  iiiliil  noc-erc  re- 
ligioni  alqiie  jiis;ili;e  ,  sed  eliam  proiiesse  qnatiiplu- 
ritiiiiiti  si  is  <|ui  eas  didicciil  sii  virtiilibus  iiisirii- 
ciior  ct  vcritale  .sapioiitior.  Eii:im  is  ipii  anni)  1 485 
procuravit  (.'dirioiiem   Vcnelani   operiiiri   s:incli  Cv- 


m  DIVl  CYPRIANI  EPISTOLA  I.  19i 

inoiics,  Donale  cliarissime.  Nam  ei  proniisissc  me  A  i"  (luieiein  soieinncs  nc  slalas  anni  ^  raliscenlis  in- 
niemini,  01  reclilcndi  icinpesliviiin  prnrsiis  lincioinpns  diicias  snrliliir  <^.  Locus  eiiain  ciim  dic  convenil  et 
csl,   cimi  ",    indulgenie  Yiiidemia,   soliilus  nniimis      niiilctindis  sensibus  ac  fovendis  ad  ienes  auras  blan- 


LECTIONES  VARIANTES. 


''  Oufd  ^r.  nen.  Uod.  3.  Quo  Lmnb.  i:b.  Lin.  Sc.  1. 
St)ir.  Tlm.  loss.  Vict.  Qao  indultis  viiideniiis  rcsulutus 
Voss.  i. 

i"  Slatutas  Lani.  Beii.  Ebor.  Im.  NC.  1,  Recj.  Toss.  4. 


Sed  inale.  Ualas  Foss.  Vict. 

<^  Sorliatiir  tam.  Bof/.   3.   Ebor.Lin^ 
Vict.  Voss.  i.  Feriatur  Thu. 


NC.  1.  Ben.  foss. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


priaiii  ila  lonuiliir  iii  praeritinne  siia  :  /B'/«o  enim 
siitis  (inimo  [erre  neqiiaqumn  possum  recenliorum  qno- 
runtdiim  novam  liwresim ,  qiii  nnllum  ornlionis  florem 
seijuenles  pulant  quod  expolilo  Hmatoque  tractatur  elo- 
quio  rei  sr.crm  adinoihim  officere.  Et  paiili>po?t:  Nam 
si  eloquentiiim  rem  mediam  esse  agnoscunt ,  qua  et  recte 
uli  et  male  possumux,  quis  mentis  compos  dicere  nudit 
non  debere  dogmatis  chrisliani  prufessores  in  defen- 
denda  vcrilale  ea  uli  qua  in  extollenda  falsitnte  omnes 
ubusi  sunt  qenliles  ?  lla  ciiaiii  seusil  Joiuines  .Malilo- 
naliisscribeiisad  Petriim  Madnrinii  :  C«r  «ii<»,  iMMiiil, 
Cliristus  non  hnbent  meliores  orntores  quam  diubolus  '! 
lii  cadein  (|uni|iie  ^eiilentia  Inisse  .loannein  Siiliar- 
diiin  lii|uet  ex  pr;i'!alioiii>  ojiis  ad  bbros  Recoguiiio- 
num  saiicli  Cloinentis.  E\l\l  in  voliimiiie  Oralionum 
M.  Antonii  Majoragii  oralio  adversus  eos  qni  or- 
naiuhc  oraiionis  siiidiiim  et  diceiidi  elopaniiain  vi- 
liiperaiil ,  eornn.qiie  opinionem  vociit  Ir.oresim.  Paii- 
liis  (pinqiie  Corlesius  iii  prnoemio  libri  sui  ^eiitciili.i- 
rnm  damiiat  eos  tlicolngos  qni  disserendi  elegaiiliam 
a  llieolngia  scjiingiinl.  Et  niliiloiiiinns  vcruin  est 
qiiod  ail  saiK  liis  Hicronymus  in  episiola  f/e  f>'/io  pro- 
digo  ad  Papam  Uainasiiin,  in  eci  lesiasiicis  lelius  nnn 
qn.-iri  veiba  sed  bPiisiis.  Iia  etiain  seiisit  FaiisliMiis 
episcopiis  in  pra:fatione  libri  de  Fide  conlra  Aria- 
iios  ;  in  causa,  ini|uil ,  fidei  nun  sermonum  sublimitas 
requirenda  est  ,  quando  ipsa  sola  teslimonia  suffi- 
ciunt. 

I. —  Bene  admones.  In  libro  Fiixensi  scriptiim  esl  : 
Vere  admones,  el  in  iiiargine ,  Alii  dicunt  :  Kene. 
llaiic  porro  lectionnm  csse  inelioieiii ,  pncieraiicto- 
ritaieiii  veieriiiii  exeinplariiim ,  prnbatur  eii:iiii  aii- 
clorilale  Uiilini  in  prnlogo  llnmiliaruin  Ori^eiils  in 
Numeros,  apud  lleiiriciim  Valesiiim  in  anudlationi- 
biis  ad  Hislorinm Ecclesiiislicam  Eii>ebii  (pag.  129),iibi 
sic  liabitur  :  Vlor  verbis  libi ,  [rater,  beali  mitrtijris. 
«  Bene  udmones,  Donate  charissime.  Nam  el  promisisse 
nie  nicmini.''  El  paiilo  po^l  :  <Sed  reddi^ndcv  pollicitii- 
tioni  iion  lenipeslivum ,  ut  ille  ait ,  sed  l(:inpesluosnm 
nobis  lcmpus  iic  lurbidum  fuit.  >  Ex  liis  iiilcrini  beali 
Cypri:ini  vcrbis  colligi  posse  vidctiir  illiiiii  iii  liac 
epistola  respondere  ci  qiia  Donatiis  einM  admoiiue- 
lat  iiti  proiiiissis  ac  reccpio  siio  satisf.iceret.  Non 
iiide  laineii  colligi  debet  epislolimn  qiiod  1'aiiielius 
inveiiit  iii  roibce  CanibeioiieMsi  ,  qimdipie  iios  inve 
iiimii^  ctiam  in  veteri  liliro  (|ui  inil  I'"raiici>ci  Pi- 
ihoei,  iiide,  iiii|uaiii,  cnlligi  iion  dcbctepisioliuiii  il  ud, 
iii  CMJiis  Iroiiie  posiiiiin  est  noiiien  Dniiaii  ad  Cypiia- 
nMiii  scribeniis,  essc  ailmoiiiiinncin  qiia  perninHis 
CypiiaiiMs  liaiic  cpi-lnlaiii  ad  eiim  dedit  Nnn  dnbita- 
bat  1-aiiieliii-^  qniii  lcgili  i  iis  Dnnali  fflctiis  essct, 
caiiiqiie  sciileiniam  lacile  ainplcxns  est  illiistris^i- 
miis  eardinalis  Uanmiiis  iii  Anuulibus  ccclesiaslicis. 
Alii  il  iid  iit  s|inriiim  rcjeceruiil,  (pioiiiiii  e.oopinioiii 
Inbcnier  accedn.  El  laiiiiMi  aibilior  islic,  nti  lecere 
Rigallius  el  ppisropns  Oxoiiieiisis  ,  ese  pniieiiduin  , 
iic  qiiaiii  niilii  negligenliam  curiosusleclor  iinputarc 
pnssit.  Sic  ergn  liabcl  : 

Donalus  Cypriuno.  Credo  te  retinere  ,  sanctissime 
Cijpriane,  qncv  nobis  fneril  apud  oratores  garrulilas, 
vnus  sensus.  una  coijitalio,  iiidividua  dileclio.  Quiire 
non  et  in  divina  lcclione  ila  animis  roboranmr,  aut  non 
ca  semper  nobis  fuit  cogitalio,  sicut  promitlebamus,  ut 
siniul  crederemus  '.' 


Donale.  Doiinli  noinen  vnlgatissimiim  erat  in 
ACrica  ,  iit  etiam  seripiiim  esi  iii  capite  leriio  epi- 
slohe  sccitiuhi;  sancti  Augnstini  nd  Eleusinm  .  Glo- 
riiiin  et  Feliees.  Seipienti  s;cculo,  L;ictanlius  librum 
de  Morlibus  Perseculoriim  scripsit  ad  Donaliim   con- 

B  fcssorem  ,  illnm  ipsiini,  iit  opiiiari  licel  ,  cui  dic:ivit 
eliam  librum  dc  Ira  Dei.  Perslo  enim  in  ea  veiilen- 
tia  qiiain  proiiipsi  cuiii  ederem  librnm  de  Mortibus 
1'ersecutormn.  Scio  viriim  opliiiiimi  et  mibi  revereii- 
dum  Mcolamn  Le  Nourry  aliier  sensisse,  et  Dona- 
tiim  ciii  iiiscripliis  est  liber  de  Ira  Dei  piitasse  fiiisse 
diversiim  ab  eo  ciiiiis  noineii  exlat  in  liiitin  libri  a 
nie  editi.  Diversos  aniem  fnis^e  liinc  se  prnbare  pu- 
lavii  vir  opiimus  qiiod  ex  libro  de  Ira  Dei  manifes- 
linn  sit  Doiiaium  cui  dicatiis  esi  ftiisse  reccntcrcon- 
versiiin  ad  religiniicm  Cbristi,  quod  de  alio  dici  nnn 
posse  ait.  Erravit  in  nomiiie  vir  clarissimiis.  Trans- 
tiilit  ad  Doii;iliim  ea  qiisR  pcrtincbaiit  ad  Denietria- 
iium ,  ciii  (bcaiiis  est  liber  de  Opificio  /)ei,e\qiio 
consiat  Demeiriantiiii  riidcm  adiinc  fuisse  nostrnrtim 
mysterloruin  — "'  Donn/e.  Iiicodice  sancti  Arnulphi 
Metcnsisscriptum  est :  Bene  admones,  frater  charissime 
Donate. 

Indutgente  vindemin.  Eiiiiodiiis,  lib.  ix,  cpisl.  2  : 
Sit  iiitcr  nos  felicium  v>ndeminrum  vice  colioqiiium. 

C  Solemnes  ac  slalas.  Miillnm  vaiiant  iii  lioc  loco 
libri  velcres.  Qiiid.im  enim  tiabcnt  «(n/u/as  \\ro  ralas, 
abi  rulas  tutasque,  vel  ratas  taiiltmi.  Uniis  vero  habcl 
solemnes  ac  ratas  .  et  stipra  lineain  vel  slatutas.  Ego 
pncfcio  lectioiiem  viilgat;im,  qii.T  iiilhi  videliiroptima 
et  ccrtissima.  Nani  Cicero  dixit  alictibi  solemne  et 
staium  sacrificium  Iii  lege  iii  Cod.  de  Dilationib.,  le- 
giliir  :  Fericesunt  vel  repenliniv  vel  solemnes.  Snleniiies 
aiitcm  juriscoMsiilii  cas  esse  aiunt  qu:e  siint  anniveisa- 
ri;i!ac  legiliin.-<>.  Kecte  igilur  Cypri;iniis  dixit  indueias 
sivcrcriassolemiicsac  siatas.quasidcostalasappcllaii 
ait  Fesliisquia  ccrto  siainioque  dieobservaiiliir  Vide 
M;icroliiiiiii  lib.  i  Saturn.,  caiuil  16,  el  Jurctum  ad 
SijmmachHin ,  lib.  iii,  epist.  21 ,  ad  illum  locum,  et 
feriarum  reliquia: 

Lociis  eiiam.  Ciccro  iii  libro  de  claris  Oratoribus  : 
Sed,  quofacilius  sermo  explicetur.  sedentes  ,  si  videtur, 
agnmus.  Cnni  idcm  placuissei  illis,  tum  iii  propnlulo 
proplcr  Platonis  staluinn consedimus.  Iliemnynius,  lib.  ii 

n  adversiis  Jn>iiii;iiiiiiii :  Plalonici qiwque et  Stoici  in  teni- 
plorum  locis  et  porlicibus  versabuntur.  Uiislicus  diaco- 
iiMS  iii  pricfatiOMC  dialogiadverMis  Accplmlns  :  Silen- 
lium  loci  el  temporis  commodilas  et  comninue  constiiu- 
luiii  el  ab  aliis  rebus  ferke  nobiscum  interim  concurruiU 
siinul. 

Fatisccntis  Iil  est  fessi  cllalieniis,  ul  apiid  Vir- 
giliiim  ct  Ovidiiim.  Haiic  loctinncm,  qii;e  opliina  et 
v('rissinia  csi,  imn  inveiii  nisi  iii  uiio  librn  meo  veicri 
opiiiiio.  Rerupii  oiiines  et  ninnes  ediiioiies  hihcni  /'«- 
liqantis.  Liicreiius,  libro  III,  ioipiens  de  aiiiina,  cum 
dixissel  earn  ceu  fumiim  dissolvi  iii  altas  aeris  auras, 
.iddit, 

Simu]  sevo  fessa  fatiscit. 

Et  lib.  V  dicit  oinnia  vinci  ab  xvo,  etiam  saxa  el  altas 
turres, 

Et  deliibra  deum  simulacraque  fessa  falisci. 
Siinilciii  crrorem  iii  Aclis  simctarum  marlyrum  Pcrpn- 


iM 


DIVI  CYPUIAM 


100 


dierilis  autumni  honorum   facies  amoena  conspniit.  A  ■Tiimdiiies  1'ajiilris  rei.iiiii,    viieam    pmliciim   Irou- 
llic  juciiiKliim  sermoiiil.us  iliem  diiccre  el  siudcrili 


Ims  "  fabulis  in  divina  piu(e|.la  conscieniiain 
|)ecioris  enidire.  Ac  ne  coIlin|iiiiim  i»  nosirum  arl)i- 
ter  pri.faiiiis  iiupcdiai,  ani  claiin.r  iiileiiiper  iiis  fa- 
iiiili^e  strepei.iis  oblin.dat  ,  peiamus  lianc  se- 
dein.  Daiit  secessum  vicina  secreta ;  ubi  diim 
crralici     palmiium    lapsus    iiexibus    pendulis     per 

LECTIONES  VAUIANTES. 


dea  iccia  fcccrmil.  Bene  liic  siiidia  iii  aure-i  da- 
iiin^ ;  cl  (limi  iii  ailioies  ci  in  viies  '  (ibliciaiiic  pro- 
speciu  ociilos  amoen:imiis,aniiiiuiiisimiil  ei  awdiius  in- 
slruit  et  pascit  ^*  obtiilns  :  <piam(piain  (ibi  s(.la  iiiinc 
gratia  ,  sola  ciim  "  Beiiiioiiis  esl.  Coi.lcm|ilis  volu- 
ptari^c  visiimls  iilecebris,  in  me  uculus  tims  '  lixus 


«  Smpcntibiis  Vic/. 

t.  Eloi|uiuin  Lant.  Ebor.  Lin.  NC.  i  ■  hen. 
«  Vilcs  videnius  Eb.  Ar.  Pem.    Luin.  Reg.  Vltes  quas 
videiuus  Bud.  3.  NC.  i.  Sirir.  i'em.  Et.  Man.  Fossut.  Vi- 


demus  obloclanlem  prospectum  Thu.  Et  vites  Oxoii. 
■»  Ut  pascil  Salii. 
*  Cura  iiunc  Micli.  Vict. 
'  Oculos  luos  li.\us  es  Ojon. 


STEPII.  IJ.^LUZII  NOT.^. 


lita;  et  Felicitalis  annntavilLucas  HolsicniiH,  iibi,  pro  B 
eo  qiind  legilnr  (icfnlijnfiomftus.ceiisel  leneiidiim  esso 
dc  fuclinmbns.  (Male  codicum  prnpe  oiniiinm  el  edi- 
tioiinm  lerlinni  Baluziiis  ex  iino  libro  snbsiiliiit  faii- 
sceivis.  Fttliqanlis  ei.iiii  idem  est  nc  jocanlls,  lndenlis. 
Cl.  Clir.  Gfr.  Mnlleri  obs-.  ad  5  loca  epist.  Cypr., 
GeiM'  1776,  p   9siq   Gollhokn.) 

Stitdeitlibus  liibiilis.  tgo  semper  exislimavi  Idciim 
bmices-emeiiilosuin  et  viros  doctissimos  friisira  liac- 
lcnuslaborasse  ineo  emeiidando  vel  explicando.  Ciim 
vi;ri(ei(|U;ererem  medciiiani,  occurritiiiii.icommiiiaii- 
(b.mfortcan  esse  V"ceiii  s(H(/e/»i7)Hs  cum  voce  litdenii- 
luis,  \t\\fil\c\e)i:iU\r ludeniibus fitbulis,  iilapiid.Minuciiim 
fiibulis  falleulibits.  N.iiii  fabulis  ludere  dlxit  Ausoniiis 
iii  epislola  lcriia  ad  libnim,  ut  eat  ad  Frobum  :  Sue- 
scitl  perilis  fiibulis  siinut  jociiri  el  ludere.  Liidciitibiis 
ii;itiir  f.biilis,  se.l  perilis  el  scriis,  colloipiiumagebant 
Cypriai.us  et  Doiiatns.  Niupie  eiiim  piilanilum  est 
corimi  sermones  fiiisse  ludicros  aut  rcriiiii  colloiiiiia 
levionini,  cuiii  de  rebiis  ii.axinii  momenti  ad  gli.rinii 
c:  religioneiii  suiiinii  Dei  pcrlinentibus  trac  arctnr  C 
iiiler  viios  graves  :  ni-i  si,  ipii  in  'S  est  dialo^orum , 
Doiiatiim  ci  se  ipsiim  loculos  essc  snpposnil  Cypiia- 
iiiisqii;e  numipiaui  lociili  ir;.iil,  iil  de  se  ipso  ci  Var- 
ronc  ail  Cicero  in  initio  Acadeniicurunt  Qweslinnuin 
Jiilius  Firmiciisin  pr;ur;iiione  librorum  dc  liisiiiuiinne 
.Mal  icseos,  hoiiestas  ct  varins  sermonum  fabulas  sere- 
bttmus. 

Frwlire.  Decst  bic  aliquid  ;  sciisns  eiiim  iinn  est 
iiilcger.  Sed  simi  pleraipic  isiinsmodi  in  Cypri;.iio. 
Oiiii.  vidcrcl  aiiicm  Lomberus  sensuiii  iinn  esse  iiite- 
grimi,  sic  verlit  liimc  locum  ac  si  Cyprianus  scri- 
psissct,  conscieiitiam  jiecloris  erudire  juvat. 

Familia:  slrcpcnlis.  Sanclus  llieroiiynins  in  Epi- 
slola  ttd  Demelriadcm,  de  viriiiiiitatc  servanda,  cam 
laud;.t  qiiod  iuter  tjdmmas  el  sericum,  inler  cunnchoruin 
et  piiellarum  calertias,  el  ailuUuionem  et  minisleriit'  fti- 
miiitv  persirepeitiis ,  et  exqitisitas  epitlas.  (iitas  umpUv 
iloinus  pra'behat  abundanlia  ,  appelissel  jejitniuritm  lu- 
borem,  as\ieritaiem  vesiiitm  ,  vicii  s  conlinenliam.  licm 
iii  epislola  iid  Lwiam,  dc  insliiulion'  liUa;,  mi.iiel  iie 
iiitersit  nu  tiis  scrvitoriim ,  iieipie  raiiiili;v  iieistrc- 
pcntis  lusibus  misceainr.  El  iii  c.ilce  lil.ri  adversus 
y/i'/v.(/ti(>ii,  ii.lcr  incooimodi  i.ialrimunii  rursiini  iiu- 
iiicrai  fiiiiilii.ii.  prr>trcpciUcm. 

Pelaiiius  lianc  sedem.  Cilal  liuiic  lociim  Alixlar- 
dus  iii  exirciiio  lil.rn  ii  Theuloijite  ('.hrisiiana:. 

Errulni  pnlmilum  Hctus.  (^icero  ii.  Iiln  o  rf<!  Sciie. 
clHie  :  i  Vilis  iiuidcm,  tpiai  n;.lura  caduca  esl,  ct  iiisi 
fiilla  sit,  ad  leir.nii  lerlnr,  eadem,  iil  se  erig;it , 
cliviinlis  suis  ipiasi  iiianilitis  (piicipiid  csl  iiacla 
coii.plcclilur,  qiiam  scrpentem  miiltiplici  l.psu  et 
eiralico  icrid  ampuiaiis  cnercel  ars  agricol;iriim  , 
iie  silvc-cal  sermciiiis  el  in  omnes  partes  fiiiiila- 
liir.  I  "'Sidoiiius  lib.  \,  lCpist.  17  :  «  llic  pars  sub 
iinibia  palmilis  adnlii  qiiaiii  stipitibus  allaliscaiiccl- 
lalimqiie  pcndenliliiis  pampii.is  siipenlucia  Icxiic- 
lat.  >  Vide  iiifia  in  iiolis  ad  liljruiii  prininm  Tesli- 
moniontm  atlvcnus  Juda;os  cap.  21,  iii  \oi;c  ciliaum. 


D 


Viteam  porlicum.  Virgilius,   lib.   iii  Georyicorum  : 
Hic  noclein  ludoducunt,  et  pocula  la;li 
Feruieiilo  alque  acidis  luiilaulur  vitea  sorbis. 

Prudciilius  in  Hamarligeitia : 

Sepibas  ei  dcnsis  vallentur  vitea  rura. 

El  in  llymno  ante  cibnm  : 

Hic  ul)i  vilea  painpinco 
Hracliia  palmite  luxuriant. 

Frondea   tecla.    Ex  Virgilio,  lib.  iv  (Uorgicorum, 

Et  froiidea  semper 
Teelapetuut. 

Ovidius,  lii).  III  Fasiorum, 

Frondca  facla  casa  est. 

Arator.  lib.  Ii  Aclunm  Apostolicorum,  dixil  frondeuiu 
comitm  veris.  Sic  Ciceio,  ciianaiurus  scriiioiies  intcr 
ipsiiin,  Uiiiuliim  fralrem  el  Titiim  Poiiipi.iiiiini  Aili- 
ciiiu  liabitns  d(!  le^ibus,  ciim  divissel  Pi;iloiiciii  ciiiii 
Clinia  et  ciiin  L;ice(l:eiiioiiio  Mogillo  a'siivn  die  in 
ciipres-elis  Cnidioriim  et  spaiiis  sylvesiribiis  de  insii- 
liiiis  rcriim  piililicariiin  ac  de  optimis  kinibns  dispu- 
las^e,  ait  se  et  yiiinliini  cl  Atlicmii,  inleiprocerissi- 
inas  populos,  iii  viridi  npacaipie  ripa  iii;inibiilantcs, 
tiiiii  aiilciii  lesidciiles,  «jircsiisse  iisileni  de  lebiis 
ali  iuid  iibeiius  qiiam  loicnsis  iisiis  desidccet.  Sic 
Lnciaiius  iii  Dialoyo  domus  Sociatcin  ail  siib  plaiaiio 
[ronilente  el  bi-rba  virescenie  cl  loiilc  limpido  scdissc 
cum  Pliajilro  Myrrliimisin.  Yide  SiinK.iidiim  iii  noiis 
ad  Sidoiiiiim,  lib.  ii,  Epist.  1,  iii  verbo  hyppodrumus. 

In  aures.  Codex  Becceiisis  liabct  in  tiuras,  quod 
salis  congruit  ciim  bis  <,|u;e  se  |uuiiliir. 

.4/iiimis  simiil.  Idem  codcx,  aiiiina  simitl  et  au- 
dilus  iiislriiiiitr  el  pascilur  obiuius. 

OciiUis  luus.  Il;ec  est  lcctio  vctcnim  cdilioiiiiiu 
ct  pliiriuMriim  veieriim  codiciiin  (ipiin):c  iiiii;c.  Pri- 
inus  omniuiu  Rigalliiis  muiavil  cl  cdidil ,  ueulos  titus 
li.vus  es.  Seciit;i  esl  pi.slca  ediilo  .\iigli(:;iii;i ,  i{ii:c  Ri- 
gai;i;.ii;.iii  imilata  est  ,  (piainvis  iii  ea  adiiotaliim  sit 
lcelioiiem  (pi.uii  iios  rc\oc..miis  exl;iro  iii  puribiis 
aiiliipiis  cidicilm-  iii;iiiiiscriplis.  .Miror  aiilciii  cam 
lcclio  iciii,  qii;e  lalina  non  eslj  poiiiisse  plncere  boiiii- 
iiibiis  erudin».  Ort;iiii  illain  es^e  iiiai.ile-iui.  csi  ex 
pcrniiit;itioiie  litler.rmii  o  el  ii,  (pi;is  Qiiinlilianiis, 
lib.  I,  c;.p.  4,  a(lii,)t;it  i>liiii  peis;cpe  miil;iii  solilas  iii 
scribendo  ,  ipiod  eli.im  ;idnolaliiiii  lepcri  iii  librn 
prinv"  Prisclani.  Paipie  iii  vet..siissiiiio  epislol  inim 
s;incii  Cypnani  codicc,  1305  bil)linllicc;e  C  lbertin;c, 
ipii  Init  nl  III  Tbiiaii;e,dis:'rle  bcnpluui  liUocitlos  liws 
li.tus  est,  scl  siii.ra  liiieam  lilUra  u  jimcla  esi  ciiiii  liis 
dicibns  vocibiis.  ul  sciret  leclor  cmeiulatii.nciii  csse 
el  cain  csse  vcraiii  lecunncm  qu^e  siiperposila  cral. 
Nam  cgo  s;cpc  vidi  iii  vetnsiis  codicibu^  aliiiriiiii  ccri- 
pioruiii  cumdein  iiiodum  cmendaiionis  scrvaium,  ni- 
iiiinim  iibi  pcr  crrorc.m  -cnpti  cral  lillc:;i  o  sujicr- 
posil;iiii  cssc  litleram  i«  el  c  coiivcrso.  Coiilirniat 
autem  leciii.nem  libri  Colbcniiii  etiaiu  illc  qui  fuii 


107 


EPISTOLA  1. 


198 


csl.  T;im   aiire   quam   «  meiile   loliis  nudilor   es  ,  A  no    Deo  n  vnx   esl,   vocis    piin    ''    sincerlias  nuii 


ct  lioc,  amore  qiio  diligis. 

II.  Csieriim,  qu^ile  velquaitinm  est  quod  iu  pec- 
tus  luuiu  veiiiai  ex  nol)is?  Exilis  ingenii  aiigusta 
mediocritas  leniies  admodiiin  fruges  parit,  iinUis 
ad  copiaiii  feciiudi  cespitis  culuiiuibus  ^  iiigrave- 
seit.  Aggrediar  laineii  ficultate  <=  qua  valeo;  nain 
et  niateria  dicendi  facit  mecum  «i.  In  judiciis, 
iii  concidue  "^  pro  rostris,  opuleiita  lacuiulia  vo- 
Iiibili  '  ambitioue  jacletur.   Cum  vero  de   Doini- 


eloiiueiiii;e  ^  virilius  uilitur  ad  lidei  iTguiiieiila  , 
sed  rebus.  Deni^jue  accipe  noii  diseria  sed  fiulia, 
nec  ad  audienlise  popularis  illecebram  >  culio 
scrmoiie  (ucaia  ),  sed  :id  diviiiam  iiidiilgeuiiam 
piiedicaiiilam  rudi  verilaie  siinplicia.  Accipe  qiiod 
seiititiir  aiiiequam  discitur,  nec  per  moras  te.uporum 
ionga  agiiitioiie  colligitur,  sed  compeiidio  graliai  ma- 
turaniis  liauriliir. 
111.    Ego  i^   cum    in    leiiebris    atque     in   nocte 


LECTIONES  VARIANTES. 


0  Quo  ore  qua  Lmn.  Lin.  NC.  l.  Ebor.  Voss.  2  Tam 
ore  quain  Bod.  5.  FossiU.  Spir.  Rem.  Erasm.  Ma'n.  iijo- 
relt.  Quo  rnore  qua  nieiile  Tlm.  Vict.  0  quauirecla  meiite 
Voss.  i.  Oiiain  ore,  quam  iiiente  Oxon.  g 

•)  Culiiiib  Oxon. 

«^  Faciillaloin  Hen. 

<1  Meluin  Goul. 

«In  judicii    contentione   Yicl.  Lin.  Goul.  Juciicii  cou- 

STEPll.  BALUZIl  NOT^ 

pliuis  iiberiorem  fiori.  Ammianus  Marcelliiius,  inilio 


cionii  liiu.  Foss. 

f  Noliili  Fab. 

8  Uouiiuo  et  de  Deo  Foss.  Et  de  Domino  et  de  Deo 
Tku. 

1»  Purse  FoM.  4. 

i  Illecebri>s  Ar.  Lam. 

j  Fucaiain  Tlm. 

k  Krgo  I  amei.  nullis  prcesidiis  posuil. 


Rnymiindi  episcopi  Acconcnsis,  in  qiio  scriiiiiim  eral 
ocului  iwis  fixus  es.  Quare  retie  m<'a  siMitentia  fccit 
Liica-  Fredericiis  Riiiibarius,  qui  lii  «ua  Episiolarniu 
saiicti  Martyris  edilione  vetiMeui  lectioiieni  rrvocavit, 
ei  ad  niarginem  reji^cil  e.im  quaiii  Ri^aliiiis  substiiu;- 
ral.  PliiMiis,  lib.  xi,  cap.  ol  :  Animo  aulem  ridi-mvs, 
animo  cernimus.  Uculi,  cen  vusu  qnwdmn  ,  visibilem 
ejus  pnrlem  uccipiuul  ulquc  Irunsuiillunt. 

Tmn  uure.  Aiilea  lcg 'baliir  tuui  ore  quam  mente, 
pftssiiuo  si'11-iu.  Neque  eiiiin  ore  audimiis  ,  sed  aiire. 
Psa/mo  XLviii  :  Auribus  percipe  verbu  orisinei,  (^t  alibi 
sa^pe.  iluuc  Cyiiriani   lociiiii   igo   emendaverani  ex 

ceitissimii   coojecluia.  PulaUam  auU' i  priiiiiim 

fuisse  qui  illiim  euiendassct ;   verum  postea  depre 

linidi  eaiii   emeudali 'iii   fui-se  laclani   aiite  me  a 

Rigaltio  iii  (ilisiTvaiiouibiis  siiis.  Nei|iie  niilii  pl:ic.'t 
ceiisiira  Gronovii  censeiitis  liaiic  Rigaliii  ein  nd.ilio- 
nein  noii  esS''  legilimaui  -.1111111  ('iiini  ad  biiiic  1  ciim 
faciiiiitvt^rlia  Plinii,((«en/«S(;(  pp/K<(;ns,qua' Gronovnis, 
llb.  III  Observal.,  cap.  12,  affert  ut  osieiidat  vocein 
ore  uoii  esse  miitanilaiii  in  aurc. 

Tuius  audilur  Pliuius  lib.  i,  cap.  7,  lo<|uens  dc 
Deo  ;  Tolus  esl  visus ,  luius  audiins.  llein  Noviiiiaiiiis 
ili  libro  (lo  Triiiitate  :  Cwleriim  ijise  loliis  oculus,  quia 
tulus  videi;  lolus  aiiris  .  qiiin  lo  us  audil.  Hiiic  saiiclus 
Leo  pa|i;i  in  serinoiie  Nalivilalis  Domiiii  :  Doidnus 
luus  ubiijue  prwsms.  Ei  Cyiirlaiius  ipse,  iii  inilio  libri 
deOriilioue Utimiiiica  (p:ig.  iOi),  ail  :  Deumubique  csse 
prwsentem,  uudire  uiuups  cl  videre. 

II.—  Exilis  iiiqeiiii.  Ili  ■roiiymns  in  pra'fatione  libri 
lerlii  iii  Epislolaiii  adGil.ilas:  •"'  Exilis  inijenii  rivulum 
vix  piirvo  slrcpeiilcm  uiurniure  seiuientes  Riiriciiis  epi- 
scoiius  Lcinovcnsls,  lib.  i,  Episl.  10  :  Me  iciiilis  lulio 


libri  XVI  :  Inslrmnenla  omnia   medwcris  ingenii  si  suf- 
fecerinl  commolurus. 

Culmiuibus.  lla  omnes  editiones  ante  Pameli:!- 
n:iin.  Conseiiliiiiit  etiani  vetera  exemplaria.  Quaiii- 
qu:iiii  autciii  vo\  culuiis,  i|uamPamelius  altcri  sulisli- 
tiiit,  boiia  sit  et  bonum  sensum  coiisiitiiai,  revucaii- 
d;iiii  esse  piitavi  velerein  lectidneio  ,  qii;e  ct  i|;s;i 
opliiiia  est  :  ciiliiien  cuiiii  sigiiKicat  suiiimiiateiii  ali- 
ciijiis  rei.  Iii  codice  Tiiroiiensi  scriptum  est  culmiiii- 
bus,  el  siipra  liiie;im  vel  culinis. 

ISon  eloquemia:  viribiis.  llieronymus  in  episiola  ad 
Pnmmuclnuin  pro  libris  siiis  adversiis  Joviniaiiiim  : 
p  Purro  cloi,ueniium ,  quam  pro  Chrislo  in  Cicerone  cun- 
leinnis.  in  parvulis  non  requiras  Ecclesiuslica  inlerpre- 
lutio,  eliiimsi  liabet  eloquii  venuilatem,  dissimulare  eum 
debel  el  fugcre. 

A"o/i  diseriu.  Hieronyiiius  in  epistida  ad  Nepo- 
tianum  de  viia  clericorinn  :  Audi  igilur  ,  ut  beaius  Ctj- 
prianusait,  non  diserta,  sed  jortia.  Ruricius,  lib.  i, 
Epist.  17.  Cerli  sumus  i\uod  non  tnm  diserla  cupiiis 
andire  sed  forlia.  Juliaiiiis  Pomeriiis,  lib.  iii,  de  vila 
conieinpliiliva,  cap.  34  ;  trudmibus  viris  non  placeiU 
phiileratu  sed  furiia. 

Nec  ad  uudieniice.  Codex  episcnpi  Acconcnsis, 
nec  audieniim  poputaris  ittecebra  culto  sernwne  fu- 
cula. 

lll.  — F.yo  ciim  in  twbris.  Cilathuiic  locumsauitus 
Augiisiiiius,  Scrmo/ie  312,  iii  nova  editioiic.  Yideiur 
auieiii  Sediiliiis  ab  lioc  loco  miitu:isse  qua;  dc  sua 
conveisioiie  ad  Dcura  srribit  in  Episiola  ad  .Maccdo- 
niiiiii.  Ckiii  swciiluribusigilur  sludiis  occupalus,  iiiqnil, 


rure  eqesliiie  ac  sleriHlale  e.tilis  iuqenii.   Syiiiinaclius  j- K/m  iwpalienlis  inqeiiii ,  quod    UiviuiluUs  inniepiovi- 
lili.  IX  ,  Eiiist.  10  ;  il/ci  ingeiiii  exilitis  elium    parum       denlin  geiieravil,  iion  uiililali  uniinw  sed  inaui  vilcu  de 


miriilur.  .^liis  verbis  ideiii  dixii  Laciantiiis,  in  c;ipile 
piiiiio  libri  deOpilicio  Dei:  Qunnium  possibitiias  inlct-^ 
ligenlice  iiiew  pervidel.  Cassiaiius  iii  pr;rl:iii  ine  Cnll.i- 
lioiiiim  :  lu  quiinluin  tenuiuis  nohlri  suffecil  inqenii. 
Juliiis  Kiriiiiens  iii  |ir.cf  iliciic  ilc  liistiliitione  .Mallie- 
seo-  :  In  nobis  lenue  esl  iniieiiium  Pro  iiiui  M.irlialis 
lib  IX,  epigr.  51,  dixii  pusilliim  iiigenium  llierOiiyinus 
in  epil;ipliio  Nepoiiiiii  tOrnndes  mnlerias  iiigeniu  piirva 
non  susiiueiil.  Ariioldns  Uoiiev.illeiisis  iii  ciliiioneAii- 
glic.ina  ;  Subiimes  materins  sublimiuin  ingeuioiuin  exi- 
gunl  Iriiclalores.  Kecte.  Eleiiim  niagnn  ingenia ,  iit  ait 
Velleiii-  Paterculiis,  mugnis  adjuiuribns  egcnl.  Pra:- 
clare  Qiiiiiiili:iiiiis  iii  pr  liaiiiuie  0::Uori;iriim  lustilii- 
tioiuiiii  :  tlliid  lainen  in  priniis  leslandnm  c^l,  niliil 
pra;cepla  atque  arles  valere  iiisi  udjuoante  naiura.  Qiia- 
pi  ujiler,  ctti  deeritinqsuiuinnon  magis  liax  ecripla  sunt, 
qunin  de  agrorum  culiura  slerilibus  lerris.  Idein,  tib. 
v.ii ,  c:i;i    1,  ;iit  ut  terraiii  cullii,  sic  aniiiiain  disci- 


jjenderein,  el  itllerarice  solalia  disciplinw  lusibus  infnc- 
liiosi  operis,  noii  nuciori,  descrvire,  iiindem  miserieors 
Deus  rerum  coiidiior  clenienlius  fubricum  stii  juris 
asjie.tit  elsiullos  in  lueiniindaucesapwiiinv  diuims  liiib:ri 
seiisus  indoluil,  ac  (niuuin  prudeniice  inoriulis  iiigeiiium 
catesli  snte  condivil  Mox  ut  carnis  oculos  iiilerior  cuti- 
gn  desmuil ,  per  senles  dumosi  ruris  erranlia  in  lierbain 
ftorei  cesjiilis  revolvi  vesligia ,  liiloque  nisu  metioris  ar- 
bilrii  cutium  iltustrnli  pecloris  Deo  dicnvi.  Miiiiirins 
Fciixdcse  loqueii-  •.Ciiin,  discussacutigine,  de  tenebra- 
rum  profundo  in  tucein  sapienliw  et  virlulis  eniergercm. 
Lucianus,  pre  byler  Aiitioclienus,  npiid  Riidiiuin,  lib. 
IX ,  cap.  6,  assereiis  lidcm  nostiam  adversiis  gcnii- 
les  :  Krruvimus  eiiam  nos  atiqunndo,  et  simuliicra  quw 
i;isi  finxtmus  dcos  cccti  ac  terrw  pulabamus  auclores. 
Coiiimodiaiiiis,  liislruclione  20  :  (i'e/is  el  ego  fui,  per- 
vcrstt  tnenle  moratus ,  ct  vilam  islius  scecttli  ticrum  csse 
puiiibaiii.  Vido  etia.ii  Insiruci.  l  cl  35. 


199  DIVI  CYTIUANI  i«lO 

coeca  jncerem,  ciinKine  in  salo  jaclamis  "  sai- A  ii''is,  fie(|uenlioi-e  comilatii  olliciosi  agmiiiis  lio- 
culi  niilabiiiidus  ac  diibius  vesiigiis  olicnaiiriljiis  lliic-  iicsi:iiiis  ,  poeiiaiii  pnlat  es-se  ciim  solus  est.  Toiia- 
tuareiii,  vit;e  •>  mea;  nescius,  verilaiis  ac  lucis  cilius  seinper  illccebiis  neccssc  est,  ul  solebat , 
alieiius,  difncile prorsus  ac  diiruin  pro  illis  luiic  nio-  viiiolentia  invitet,  iiiUct  superbia  ,  iracundia  iiiflam- 
rilius  opiiiab;ir  (|uiid  in  satuieiii  inilii  divina  indul-  niet,  rapncitas  ini|uiciet,  crudelilas  stimulei,  anibitio 
genlia  pollicebatiir,  nt  quis  renasci  deiiiio  possel,  g  delectei ,  libido  pra!c'pitet  '. 
utque,  in  novam  vitam  lavacro  aqua;  saluiaris  aiiima-  lY.  Ha'c  cgomet  i  ssepe  meciim.  Nam  ,  ut 
lus  ",  quod  priiis    fueiai    exponeret ,    et,    corporis      jpse  ^   qiiamiiluriniis  vila>  prioris   erroribiis    impli- 


licel  ^  manenie  conipage  " ,  homiiiem  aniino  ac 
mente  '  mutaret.  Qui  possibilis  »,  aiebam ,  est 
tania  conversio,  ut  repeiite  ac  perniciter  exuatur 
qiiod  vel  genuinum  silu  ^*  maleriie  iiaturalis  obdu- 
ruit ,  vcl  usiirpatum  diu  seiiio  veiu^latis  inolovit  ? 
Alta  b:uc  et  profunda  peniius  radice  sedenint. 
Quando  parciuioniam  discit  qui  epuiaribns  cociiis  et 
largis  dapibus  assuevii?  ct  qui  pretiosa  vesie  con- 
spicuiis  in  auio  aiqne  in  piirpura  fulsil ,  ad  ple- 
beium  >e  ac  siinplicem  culluiii  (|uaiido  de|ionit  ?  Fa- 
scibus  ille  oblectatiis  el  linnoribiis,  esse  priv.iiiis 
et  inglorius  iion  potcsl.  Hic  stiputus  clieniiuiii  cu- 


citiis  '  lenebar,  quibus  cxui  nie  piisse  non  cre- 
dereni  ,  sic  viiiis  '"  adbxrenlibiis  obsecniidans 
crnm,  et  desperalidiie  "  melioriim,  malis  meis  vc- 
luti  jam  prtipriis  ac  vernaciilis  ofTavebam.  Sed, 
poshpiam,  uiidsR  gciiilalis  auxilio  supcriorls  xvi  bibe 
deiersa  ,  in  expialiim  peciiis  sereiiuiii  ac  puriiin  dc- 
supcr  se  luiiicn  "  inliidit  ,  p(isii|uaiii  ,  cj>liiiis  spi* 
riiii  h^iusto,  iii  iiovuiii  mc  boininem  iiativilas  secunda 
rcparavit ,  niiruin  in  moduin  protinus  connrmare  &c 
dubia,  patere  cl.iusa  ,  luccre  teiiebrosa  i',  facnl- 
taicm  dare  qiiod  prius  diflicile  videbalur,  geri  posse 
qiiod   impossibilc    putabatiir  <i ,  nt  csset  agnoscere 


LECTIONES  VARIAISTES. 


"  Hujiis  Voss.  i. 

k  Forle  viae  Oxoii . 

•^  Arniatiib  .Ir.  Lam.  Eb. 

''  lixponerei  :  corporis  licct  malc  imprem  fere  omies 
el  ims.  Cor|iorea  RifiuU. 

«  Maiieiite  niateria  Thu. 

f  Hoiniiiem  acmenleiu  Vicl. 

E  Quid  inipossibilius  aiebain,  quani  Pem.Lam.Eb. 
flegi.  yiiin  Pem.  Foss.  Spir.  Rem.  Maitu.  Cui  Goa/.  Lam. 
Ciiiomudo  Voss.  4. 

^  Geuiium  iu  siiiu,  uola  marginalis  vel.  eod.  Gemiiio 


Q  silu  Voss.  i.  Spir.  Geniluni  ia  sinu  Bod.  3. 
i  Ellibidoprx-cipitet  Thu. 
i  Egonicuiini£tor.£en. 
k  Naiu  et  i|  se  Lam.  Ebor.  Voss.  2.  \ict. 
1  [niplicalns  Thn.  Foss. 
■"Segnisviliis  Thu. 
"  Eram  desppratione  Thu.  Voss.  Ficl. 
°  Jiesuper  se  lumeii  deest  apud  Pam.  Ri(i. 
P  Cffi|ieruiil  add.  Vos^.  4. 

1  Piiiabatur  esse,    agnoscere  terrenum  fnisse  ,  ([uod 
prins  ul  vere  Dei  esse LrtiH.  Et.  Goul.  Vict. 


STEPll.  BALIJZII  mjJE. 


In  nocle  caica.  Id  est  idololatria.  Hieronymns  in 
caput  tcniiim  Jona; :  Proponamus  beatuni  Cyprianum , 
qui  priu$  idototatria!  assertor  (uit,  el  in  tantam  (iluriiim 
creiil  etoquemiu;  til  oratoriam  qiioque  doceret  Cartha- 
qini,  audisse  tandem  sermonem  Jonx,  et  ad  pmiiiten- 
liam  coiivenam  iii  tanlain  venisse  virlulem  ut  Chrislitm 
publice  prcedicarel ,  el  pro  illo  cervicem  cjladio  flecieret. 

Henusci.  Non  eiiini  nascimiir  sed  rciiasclinur  Chri- 
Stiaiii.  Terlullianns  iii  Apolosclico  :  FimiK,  iio/i  nas- 
cuiitur  Chrisliani.  Itciii  Hieriinyiiius  in  liliro  advcrsus 
Vitjilauiium  el  iii  Episiola  ad  Lictain  de  histiiiitione 
filue.  Apiid  Priinasium  iii  Prolngo  coninieiit:irii  in 
Epistolas  l'auli,  Clirisiiani  niunt  ad  Jnd.rus  :  Filios 
Abraha;  non  facit  nativitas,  sed  /i(iw.  Vide  qii:e  de  Chris- 
liaiioruin  iiallvitateait  MunnuUis  a  Girlia  in  Coiicilio 
Canliaginensi,  et  (|n:e  Foniius  di:iconus  iii  vitu  Cij- 
priani  liicil  de  iiaiivitate  coelesti 


irum  confudii  cum  Cypriano  Antiochcno.  Porro  fas- 
ciuin  decus  et  imperinindixit  Culuiiiella  in  prxfatione 
lihruruiii  de  Agriciilliir:i. 

Officiosi  agmiitis.  Iii  iino  ex  vcteiibiis  libris  meis 
lesiiiir /loiKJs/ioiis  ajrHiiiiis...  Sic  eiiaiii  liabebat  codcx 
episcopi  Acconensis. 

Poenam  piitut.  Vide  qna;  de  hoc  argnineiilo  an- 
iiolat  Casanbonus  ad  librum  tertiuiii  Siietonii  in 
verbo  :  Si  nondominuris. 

Jllecebris.  In  edilioiiibus  Painelii  et  Rigaliii  ad- 
ditnr  n,ssKe(«m.  Angli  annoi;int  Paiiieliuni  voccni  il- 
lain  addidisse  contra  lidi-in  onininiii  vetcriiin  cxeni- 
pl:iriiiin,  Qiiod  veruin  esi.  Ego  eiiliii  lllain  iioii  rcpcri 
nisi  iii  uiiu  icgi)  qiiud  fiiil  oliiii  sancii  Mariini  Tiir- 
nacensis.  Iii  Duionensi,  iii  reccutiore  Ileiniglano  ,  et 
iii  mio  ineo  scripluin  est  diditum.  Qimd  indicare  vi- 
detnr  adject.ini  lianc  voceiii  fiiisse  ab  eo  qiii  piiiarct 


In  auro...  purpura.    Ilieroiiymiis  !n   Epistoln  ad  jj  deesse  hic  aliqiild.  Ii;ii|ue  arbitniliis  suiii  rccte  cen 


Heliodoruin  de  Landc  vitw  solitaria!,  ct  iii  Episiola 
ad  Laitimi  de  Inslilulione  lili;E,  in  aurualque  purpiira 
/uc/ere.  .M.Catoapud  A.Gelliiim,  lib.  ii,  cap.  18  :  Fu 
res  pnraioruin  facinorum  in  neno  atqiie  in  compedibus 
cetatem  agunt,  fures  publici  in  iiuro  alqiie  in  pnrpimi. 
Saiiciiis  Ambriisius  sivi' quis  ;iliiis  ,  lib.  iii  Officiur., 
c;ip.  3,  aii  :  Sei'iorMiii  lamen  occulta  fiirla,  divuum  ra- 
piiKE  publicte  S^iicca,  Episl.  lxxvi  :  jVemo  ex  istis 
quos  purpuralos  vides  (elix  esl,  non  niagis  quibus  scep- 
trum  el  cUlumgdem  in  scena  fabulie  assigiuint. 

Fascibiis  ille.  Isia  Cyprniiiuin  de  se  scripsisse 
cciisuii  Giiilleliiiiis  Cave,  quia  piiiabai  illum  lionori- 
bus  in  republica  lunciuin  aiit('(|u.iiii  licrelclirisiianiis. 
Veruiii  ciiin  iinspiaiii  inveiiiamns  illiiiii  habiiisse  liono- 
res,  luagisiralus,  iinperia,  nulbi  iios  nitiomovere  po- 
test  iit  verba  illa  periinere  piiteinns  ad  Cyprianuin. 
Rhetoreiii  fuisse  sciinus,  seii  non  proconsulein,  prae- 
loieiii,  aut  praesidem,  nec  ullo  alio  magislratu  func- 
(uni.  Errorillc  liinc  ortus  csi  iiuod  Cypriaiinm  iios- 


suisse  Ani^los  illaiii  esse  eliminandam. 

Li/»i(/o  pii('ci;;i/W.  Seneca,  Epist.  x  :  7'iiiic  auda- 
ciain  acuii  ,  libidim  irriuil  ,  iriicundium  insligat. 
Coininoiliaiiiis  Instructione  G5  :  Libido  prwcipital.  Vln 
inlcriin  adiiioiiciidiini  est,  qii:iiuvis  res  sitexigiii  iiio- 
iiiciiii,  iii  veieri  llbro  Coinniodiani  isilc  scripiiim 
esse  Belliiierare  cupis  pro  eo  qiiod  Uigallius  edidil 
llelligerare  qiiwris. 

IV.  —  Erroribus.  Plerique  libri  vcicres  et  cililiones 
ouines  ante  Maiiiitianani  pnercriiiil  horroribus.  lit 
lam.u  iiiulti  liljri  b  .beiit  erroribus.  Qund  ego  piilo 
islicesse  luelius.  Conlia  paiilo  inlra  iclinni /lorroii- 
bus  iii  h:ic  ipsa  Epislol:i,  nt  siio  loco  dicellir. 

Offuvebam-  li:i  scrqiluni  vidi  iii  iniibiisdam  li- 
bris  vcteribus,  pro  qiio  veicns  editionos  aiite  lligal- 
ti:inam  adfuvebam.  \i\(r.i  in  Epislola  iii,  videiniis  of- 
focuri  pro  suffocari  et  offeciura  pro  cffeciura  iii  sentcii- 
li:i  qiiaiii  in  causa  baptisini  li;creiicurum  protiilil 
Munnulus  a  Girba  in  concilio  Carlhaginciisi. 


201  EPISTOLA  I. 

tprrcniim  fiiisse  quod  prius  carnalilcr  nalum  dcliciis  A  onine 


obnoxium  viveret ,  Dci  csse  coepisse  quod  jam  Spiri- 
tus  sanctus  animaret.  Scis  ipse  profeclo  ct  mecum 
parilcr  recognoscis  quid  detraxerit  nobis  qiiidve  coii- 
tulerit  mors  isia  criniinum,  vila  virlutum.  Scis  ipse, 
nec  praedico.  Iii  proprias  laudcs  •■>  odiosa  ''  jacta- 
lio  cit ;  quamvis  noii  jactatum  possit  esse,  sed 
gratum,  quicquid  non  virtuti  hominis  adscribitur  , 
sed  de  Dei  niuncre  prxdicalnr;  ul  jam  non  pcccare 
csse  coepcrit  (idei ,  quod  aiitc  pcccalum  est ,  fiie- 
rit  <:  erroris  kumani.  Dei  est ,  inquam ,    Dci    est 


202 
qnod  possumus.  IiKle  vivimus,  inde  polle- 
inus,  inde  snnipio  cl  conccplo  vigore  <• ,  liic  adl-.uc 
posili  ftiliirorum  iiulicia  pra;noscimus.  Sil  lanium  li- 
juor  innocenii.i:  custos,  ui,  qni  in  menles  noslras 
indulgenlix  coelestis  allapsn  clemenler  Dominus  in- 
fluxit  f,  in  aiiimi  oblectaniis  hospitio  justa  e  obtcm- 
peralione  tcnealur,  iie  accepta  >»  seciiritas  indili- 
gentiam  pariat,  el  vcins  deniio  hostis  obrcpat. 

V.  C;etcnim  ,  si  lu  innocenlia! ,  si  jiislitia;  viam  * 
teiicae,  si  illapsa  J  lirmilale  vestigii  lui  kinccdas,  sl 
in  Deum  viribus  tolis  ac  loto  corde  suspensus  hoc 


LECTIONES  VARIANTES. 
*  Scribere  in  propriasBen.  Ebor.  Lmn.  In  propriis  lau-  B  i.Pem.Eras.  Manul.  Iiiluxit  ii/ore//.  Yicl. 


dibus  l'em. 

i>  Oliosa  S])ir.  Rem.  Eras.  Foss.  ricl. 

•=  I'eccalum  fueril  i.am,  Ar.  Eb.  Gemris  NC.  1. 

<i  Dei  oiime  Oxon. 

'  Suniplo  vigore  Yoss.  i. 

t  Qiiod  Mi  nientes  nostras  clementer  Dominns  influxit 
Ar.  Ebor.  Inflixit,  Ben.  Lum.  Bod.  3.  Voss.  i.  Spir.  NC. 


8  Justam  per  orationem  nen,  Ar. 

ii  Ne  cum  accepta  s.  i.  par.  velus  Pem.  Lam.  Eb.  Ben. 
yoss,  2  Nec  receiiui  Foss. 

i  Justltije  Semitam  Lin. 

i  Teneas  illapsa  flrmitale  vesligii  Lam.  NC.  1.  Ebor. 
Thu.  Foss. 

k  Vestigiis  tuis  Yoss.  i.  Morel. 


STEPH.  BAHJZII  NOT^E. 


In  )trop\us  taudes.  Ruricius,  lib. ii,  Episl.  i  :  In 
propriis  Imdibus,  sicul  dicitur,  est  odiosa  jactalio.  Ita 
veius  codex  sancii  Galli,  pro  quo  Canisius  edidil  jflc- 
lanlia.  Qno  verbo  usuin  csse  Cypriaiiiim  saiis  constat. 
Vera  profecto  cst  illa  Cypriani  senientia.  Unde  illud 
vulgaium  :  Laus  proprio  sordescit  in  ore.  Proverbio- 
rum  XXI  :  Laiidet  te  aiienus ,  ci  non  os  luuin.  Angusli- 
nus  in  Epistola  ad  Valerium  Comiiem  :  Et  ideo  de  te 
narratio  suavior  nobis  erat  quia  ea  dicebat  quce  ipse  non 
posses,  ne  quidem  me  in^iuirente,  rescribere,  iie  luarum 
taudum,  quod  sancta  Scriplura  prohibel,  fieres  prcedica- 
lor.  Apud  EiisebiuuK  lib.    ii    llist.  eccles.,  cap.  50  , 


conftdenter  pro  se  el  prolerve  toqui.  Licet  enim  ali- 
quaiido  excnrrere  in  proprias  laudes  ,  exemplo  sancli 
Pauli  apostoli  in  Episiolj  secunda  ad  Coriiiihios 
(xi,  22)  :  In  quo  quis  audet ,  ul  insipiens  dico,  audeo 
etego.  llebrai  sunt,  et  ego.  Israelilw  sunt,  et  ego. 
ilinislri  Cliristi  sunl,  ul  minus  sapiens  dico,  plus  cgo. 
In  sudoribus  pturimis  ,  in  carceribus  abundanlius,  iii 
ptagis  supra  modam,  in  mortibus  frequenter,  elc.  Qiio- 
modo  autem  se  quis  possit  aliqiiaiido  laudare  expiieat 
sanctus  Auguslinus  in  Psalmum  cxliv.  Extat  apiid 
Plularchum  libellus  qiia  quis  raliono  se  ipsuiii  citra 
invidiam  laiidare  possil.    Aristoieles  de  semeiipso. 


tnultum  vituiieratiir  Paulus  Samosateniis  (|uod  de  se  G  nt  Valerius  Maximus  Iradit  lib  vii ,  cap.  3,   iii   ncu- 


magnifice  loqueietur,  non  ul  episcopus,  sed  ut  so 
pbisiaquidamct  imposior.  Plinius,  lib.  i,  Epist.  viii: 
Etenim,  si  alicnai  quoque  taudes  parum  wquis  auribus 
accipi  solent,  quam  difftcite  est  oblinerc  ne  motesla  vi- 
dentiir  orulio  de   se  uui  de  suis  disserentis.  Dionysius 
Ilalicarnasseus  in  iuiiio  Ilistnriarum  siiarum  ail  non 
fuluriim  sc  esse  mulluin  in  propriis  laudibus  quod 
nudicntibus    graves    moleslasque    se    esse   sciret. 
Symmachus  ,    lib.    i ,    Epist.    i   :    Nempe    derides 
quod    de    me   atitiua    justo    indutgentius  prmdicuvi. 
Et  licec  est   vera    uique    digna     reprehensio.   Omnis 
quippe  osienlatio  non     carel   suspicione    mendacii  ; 
quia  quicquid  assumilur,  proprium  non  pututiir.  De- 
hinc  juctantia  avara  laudis  mutlum  decoquil  de  pudore. 
Hinc  fortassis  illud  Syiiimacliiaiium  a  Sidonio  lauda- 
tum  :  Ul  vera  taus  ornal,  ita  fatsa  casligul.Cni  .seii- 
tenti;ccoiisonai  .\n:istasius  papa  in  epistola  ad  Joun- 
ncm  cpiscopiiiu  llierosolyniilaiiiiin  :  Diiptoxenimcuusa 
me  Iwc  poscere  conslringil,  nc  coiisuccrdolis  tiii  scnsibus 
aul  dolorcm  jiilsu  luus  iiigerut ,  aiit  pudorem  vera  suc- 
«)»/«(.  Qiiiiiiiliaiius   lib.  iv ,    cap.    l  :  Nonnumquam 
contiiigil  relutio  meriloruni ,   de  qiiibus  verecuuilius  di— 
cendiim  erit  suu  quuin  uticiia  liiudanlis.   Et    lib.    xi, 
cap.  1 :  Oinnis  sui  viliosa  jactatio  est,  ufjertqiie  audien- 
tibus  non  (uslidium  niodu,  sed  pterumgue  eliam  odium. 
Anie  eum  Ciccio  dixerai  in  libro  i  Officioruin  :  Defor' 
me  eliani  esi  de  se  ipso  prwdicare.  Sciebai  eiiiiii  verum 
csse  qiiod  Jiilius  Ca;sar  aii  iu  libro  secundoComHicn- 
(arioniiii  de  bello  civili ,  libciiler  homiiies  ilc  suis  laii- 
dibus  pra;dicare  :  quod  non  factitasse  illiiiii   iradit 
Dio  Cassius  llb.  xxxvii.  Et  tainen  idem  Cicero  pu- 
tabat  licere  interdiiiii  dc  se  magnilicc  pncdicare.  Ail 
quippc  iii  libro  Officiorum  ;  Licc/ ciiim ,  il/ora'  fiti, 
apud  te  gloriuri ,  ad  quein  et   liwreditas  liiijus   gloriw 
el  fucinorum  imiliilio  perlinel.   Idcm    in    Oralione    dc 
liesponsis  ariispiciiin  :  Voteslquisquam  in  rebus  niagnis 
ciim  invidia  versatus  sntis  graviter  coiitra  inimici  con- 
lumelium  sine  suulaudc  respondert.  Plautus  in  Am- 
phiiruoiie  ;  Qui  non  deiiquit ,    decet  auiUtccin  csse , 

Patroi..  IV.   S.  CiP. 


tram  parlem  loqui  debere  praedicabat,  (luoiiiam  lau- 
dare  se  vani,  vituperare  stulii  esset.  Nam  in  se  di- 
ccre  non  est  fere  nisi  scurrarum  ,  ut  ait  Qiiintilia- 
nus  lib.  VI,  cap.  3.  Vide  Demosthenis  oraiioiiem  de 
C.Orona. 

Timorinnoeenlimcustos.  Columellain  prcfalionelibri 
XII :  Metus  pturimum  confert  ad  ditigentiam  custodiendi. 
T.  Livius  lib.  xxxiv  :  Disciptiiia  custos  infirmitatis, 
quam  inter  vatidiorcs  optime  timor  continet.  Vegciins 
lib.  IV,  cap.  12  :  Timor  niagis  frangil  insuetos.  Tcr- 
tullianiis  lib  ii ,  de  Cullu  femiiiarum  :  Timor  funda- 
mentnm  snliitis  est.  lu  Psalmo  cxviii  :  Iniiiuin  sapien- 
tiw  timor  Domini.  Et  alibl  :  Dealus  vir  qui  tiinet  Do- 
minum.  Laclanlius  in  libro  rfi; //«  Z)(;i,  cap.  11,  ait 
rcligioiiem  csse  nmi  posse  ubi  mciiis  niilliis  csi.  Ilciii 
illud  in  libroiii  JViefcfliV/os  etapud  Pelronium  : 
Priiniisiu  orbc  deos  fccil  timor. 

Rclalio  Leonis  Papa;  11,  ad  Coiisianiiiiiim  iinpii^ra- 
•j^  torem  inscrla  aclis  scxue  synoili :  Picins  cniin  vcstra 
fructus  misciicordim  est.  Volestas  aulein  cuslos  est  dis- 
ciplinw.  Eiiiiodius  io  Vila  snncli  l''inpliiiiiii  ail  verc- 
ciiiidiaui  essc  matrein  bonoriim  opcriim. 

i\'e  «(^ciiriln.s.  Cypriaiins  in  librorffl  L(i;)sis  p.  132  : 
Truditiim  nobis  disciplinuin  pax  longa  corruperut.  Se- 
cnndaeenimres,  utait  T.Livius  librovi,  negligenliam 
creanl;  ideoque  eis  non  multum  fidendiim  idem  ait 
iii  libro  xLii.  Vide  noias  nostras  ad  librum  scxtuiu 
Salviani. 

V.  —  \iam  teneas.  Quidam  libri  velcres  praBfenini 
semitam.  Pamelius,  aquocxleriacceperuiit,  edidit :  Si 
justitiam  teneas,  si  illapsa  firmitate  vestigii  tui  incedas, 
si  in  Deum  viribus  tolis  etc. 

Ittupsa.  Id  esi ,  si  iia  firmo  pede  viam  justitiac 
teneas  ut  ab  ea  noii  dedccias,  ul  non  labaris  :  illnpsa, 
id  est,  iion  lapsa.  Libellus  Prccuin  Marccllini  ct 
Fausliiii  :  Intapsa  firmitate  vestigii.  Qua;  suiit  verba 
Cypriani. 

'  Virtuic  siiicera.  Isla  cxcidcruiil  in  cdiiionibus  Pa- 


203 


DIVI  CYPRIANI 


201 


sis  lanlum  quod  csse  ccepisii,  taiUum  tibi  ad  licciuiam  A  conflictanles ,  ejulanles ,  gemenlcs  incremento  pcenae 


Uatur  quantum  gralia;  spirilalis  augclur.  Non  enim , 
qui^bcneliciorum  '  lcrreslriummosesl,  in  capessendo 
muncrc  •>  caelcsii  racnsura  <=  ulia  vel  modus  est. 
Prolluens  largilcr  Spirilus  nullis  (inibus  premitur, 
nec  coerccntibus  ciauslris  intra  certa  melarum  spa- 
lia  frxnalur  >•  :  manal  jugiler,  exubcrat  affluenlcr. 
Nostrum  lanlum  sitiat  peclus  et  pateat  :  quanlum 
iliuc  fidei  ■-■  capacis  aflerimus ,  tanlum  gralia;  inun- 
dantis  baurimus.  Inde  jam  facullas  datur,  casiitale 
sobria  ,  menle  integra,  voce  pura,  virtule  sincera  ' , 
in  medelam  dolenlium  posse  venenorum  virus  ex- 
tinguere  s;  animorum  desipienlium  labes,  reddila 
sanilaie ,  purgare ;  infeslis  jubere  pacem ,  violenlis 
quielcm,  ferocientibus  lcniiaicm;  immundos  ct  er- 


propagantis  extendere ,  flagris  cxdere  ,  igiic  torrcre. 
Iles  illic  gerilur  ,  ncc  videlur  ;  occulla  plaga ,  ct 
poena  i  manifesla.  Ita  quod  esse  jam  coepimus  ae- 
ceptus  spirilus  licenlia  sua  potitur ;  quod  necdum 
corpiis  ac  membra  mulavimus ,  adliuc  carnalis 
aspeclus  sxculi  nube  ca;calur.  Quantus  Iiic  animi  po- 
tenlaius,  quanla  vis  esl,  non  tantuu)  ipsum  essc 
sublractum  perniciosis  contaclibus  mundi,  ut  quis  ^^ 
cvpiatus  et  purus  nulla  incursanlis  inimici  labc  ca- 
piatur ,  sed  adhuc  majorem  et  forliorem  viribus  fieri, 
ut  in  omnem  adversarii  grassanlis  cxercilum  impc- 
riosojure  dominelur! 

YI.  Atque,  ut  illustrius,  veritale  patefacia,  divini 
niuiicrisindiciaclarescant,  lucem  tibiadcognitionem 


raticos  spiritus,  qui  se  expugnandis  hominibus  li  B  dabo  ;  malorum  caligine  abstersa  i,  operii  ssc- 
immerserint  > ,  ad  confessionera  minis  increpanii-  culi  tenebras  revelabo.  Paulisper  te  credc  subduci 
bus  cogere  ut  recedant,  duris  verberibus  urgere;     in  montis  ardui    veriicem   celsiorem,    specularc 


LECTIONES  VARIANTES. 


>  Qualisross.  4. 

1»  Muncre  divino  ykt. 

*=  Censura  tam.  Eb.  Lin. 

•1  Refrsenaiur  Lam.  Ben.  Ebor.  Thtt,  Fict. 

e  Illic  Cde  Yiel. 

t  Sancta  £en. 


K  Extingui   Thu. 

•»  Ad  expugnandos  homiues  Vict, 

i  Immerseraut  Tlm. 

i  Sed  poena  Thu. 

k  Quia  Oxoii. 

1  Detersa  Lam. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


melii  et  Rigaltii.  Extant  enim  in  aliis  et  in  muUis 
aniiquiscodicibus.  Anglicana  edilio  reposuit. 

Medelam  dolentium.  Ila  codex  nionasterii  Bec- 
ccnsis  et  codex  episcopi  Acconensis.  Veroiiensis  et 
unus  Vaticanus  medellam  dolenlium.  Volercs  edilio-  . 
ncs  habebant  in  meduUa  adolescenlium,  Morellius 
posuit  in  medulla  adolentium.  In  codice  sancti  Ar- 
nulphi  Metensis  scriptum  est  in  mcdela  adolentium. 
In  uno  regio  et  in  uno  meo,  inde  medeta  languenlium, 
Atque  hanc  lectionem  esse  meliorcm  exlstimasse 
videlur  Uigaltius ,  et  vocem  dolenlium ,  qua;  hodie 
exiat  in  vulgatis  ediiionibus ,  censet  esse  potius  ab 
inlerprete  quam  ab  auctore.  Et  quia  in  antiquis  edi- 
tionibus  videbat  scriptum  esse  in  medulla  adolescen- 
tium,  quam  scripturam  confirmant  qusedam  vulcra 
exemplaria,  hinc  collegit  emendatissimum  forc  hunc 
locum  si  scriberetur  in  medelam  dolescentium.  Verum 
ego  hanc  vocem  nuspiam  reperi.  Ilaque  pulo  lectio- 
nem  vcterum  librorum  ,  quani  rcliuui ,  prxlerendam 
esse  voci  novac ,  quas  nullam  aliani  habet  origiiiem 
quani  conjecturam  Uigallii.  In  Epislola  liv,  pag.  77, 
scri|itum  est :  Merito  Irahebalur  dolenlium  poeniteiitia. 
Porro  medulia  pro  medeta  positum  aliquando  fuissc 
per  crrorcin  librariorum  videre  polerit  lector  in  lomo 
Canitularium  pag.  1011. 

Venenorum.  Duo  libri  veteres  habent  velerno- 
rum. 

Erralicos  spiriius.  Infm  in  libro  de  Idolorum 
Vanifate,  pag.  22G ,  Spiritus  intinceri  et  vagi.  Ubi 
vide  nolas. 

Ejulanies.  Tcriulllanus  in  Apologctico  ;  Chrislum 
timentes  in  Deo  ei  Deum  in  Clirislo  subjiciuntur  servis 
Dei  ct  Clirisli.  Ita  dc  conlaclu  alque  ufftalu  nostro , 
contcmplalione  et  rcprwsentalione  ignis  illius  corrcpli , 
cliam  de  corporibus  noslro  imperio  excedunt  inviti  et 
dolentcs  el  vobis  piwscnlibus  t'rw6esc(;Hlcs.ldeni,adver- 
sus  Scapulam  :  Dwmones  atitem  non  lanlum  respuimus, 
veriim  ct  revincimus  ct  quolidie  tradiicimus  el  de  homi- 
rubus  expellimus ,  siciil  piurimis  nolum  est.  Minucius 
Felix  :  Ilwc  omnia  sciiint  pierique  veslrum  ipsos  dce- 
mones  de  semclipsis  confiteri  quolies  a  iwbis  el  lor- 
mciilis  verborum  cl  orotwnis  inceniiiis  dc  cvrporibiii 
exigunlur.  Julius  Firniicus  ,  dc  Errnrc  profanarum 
rcligioMum  ;  Hic  i/i  corpore   homiiium  coimiluli  dii 


vestri  verbo  Dei  spiritualium  flammarum  igne  lorquen' 
tur,  et  qiii  apud  vos  quasi  dii  coluntur  ,  npud  nos  reli- 
fjiosce  ftdei  medela,  Cliristi  gratia,  liumano  subjacentet 
imperio  et  tormenui  repiignanles  sustinent ,  et  vicli  pce- 

->  nis  uitricibus  subjuganlur.  Laclanlius  lib.  iv,  cap.  27  : 
Quanto  terrori  sit  dwmonibus  hoc  signum  sciet  qui  vi- 
derit,  quatenus  adjurati  per  Chrislum  de  corporibus 
qiUB  obsederint  fugianl.  Eliam  reliquia;  marlyruin  fu- 
gabant  daemones.  InHbcllo  quippcPrccKm  Marcellini 
et  Faustini  scriptum  est  de  virlule  reliquiarum  Ru- 
finiani  martyris :  Sciiint  lioc  ISeapoiilani  in  Campanin, 
ubi  reliquiai  cruoris  ejus  in  obsessis  corporibtts  dxmonia 
affliguni.  Vide  Hierouymum  in  libro  adversus  Vigi- 
lanlium ,  ubi  idem  lcslatur  dc  rcliquils  marlyrunt. 

VI. —  J/a<orum.  Erasmus  addidit  biandienlium.  Sed 
haccvoxnequein  veteribus  libris  cxiat  ncque  in  anti- 
quis  edillonibus.  Iiifra  tanieri  legilurma/onim  blandien- 
iiuni  virus.  llinc  crgo  vldclur  Erasmus  accepisse. 

Operli.  Nescio  qua  aucioritate  ducius  Rigallius 
malult  cdere  opertas  conlra  omnium  vclerum  libro- 
runi  ct  cdiiionum  fidem.  N;)m  epilheton  illud  nullo 
modo  convcnil  cum  leiiebris,  qua;  scmpcr  opcrla; 
sunt.  Nisi  sl  vidil  codicem  sancli  Arnulpht  Melensis, 
iii  quo  solo  reperi  scriplum  opertas.  Scio  Apulcium 

D  scripsisse ,  nociemque  ei  operlas  exopiat  uitro  teiic- 
bras.  Vcruin  cjus  aucloritas  lanti  non  esl  ut  mulnri 
proplcica  dcbeal  oraiio  Cypriani.  Naiii  ipse  Cypria- 
niis  in  llbio  (/t>  Opere  c(  eieemosynis  pag.  242,dixil: 
Uculi  superfusi  nigroris  tenebris  et  nocle  conlecti.  Et 
Virgilliis : 

Nox  opcril  lerras. 
Apud  Ovidium;  i£mus  mons  operius  nubibus  , 
....  Et  fluidis  .idoperius  nubibus  a;ther. 

Palladlus  lib.  i ,  de  Re  rustlca  tit.  3  :  Loca  nebula- 
riim  noctibus  absoiula.  Et  nibilominus  Angli  reli- 
iiiicrunl  edllionem  Rigallii.  Miror  auiem  eiim  mo- 
iiuissc  scriplum  esse  operti  in  codicc  Corbeiensi , 
iii  quo  cerUiin  osl  non  haberi  cplslolam  ad  Donatum. 
In  monlis  ardiii.  liieronyiiius  in  Epilaphio  Ne- 
poiiani  :  0  si  possemus  in  tatem  ascenderc  specuiam  de 
ijna  uiiiversam  terram  sub  noslris  pedibus  cerneremus  , 
jmn  libi  ostenderem  loliusorbis  ruinas,  gentts  gtnlibH^ 


m  ESPISTOLA  I.  206 

iiide  rerum  infra  le  jacciUium  tacies;  ct ,  oculis  in  A  ora  converlas,   celebritatera  oflendc5  omiii  solilu- 

dine  tristiorem.  Paratur  gladiatorius  ludus ,  ut  li- 


dlversa  porreclis,  ipse  a  lerreuis  contactibus  liber 
fluctuantis  mundi  turbines  intuere  :  jam  soeculi  et 
ipse  niisereberis  luique  admonitus  et  plus  in  Deum 
gralus,  majore  laciitia  quod  evaseris  gratulaberis. 
Cenie  tu  "  itinera  iatronibus  clausa ,  maria  ob- 
sessa  pra^donibus,  cruento  liorrore  caslrorura  bella 
nbique  divisa  ''.  Madet  orbis  mutuo  sanguiiie;  et 
hojnicidium  ,  cum  admiltunt  singuli  ,  crimen  est, 
virlus  vocatur  cum  publice  geritur.  Impunitatem 
sceleribus  acquirit ,  non  innoccntias  ratio  ,  sed  sa2- 
viti;e  c  magnitudo. 
VII.  Jam,  si  ad  urbes  ipsas  oculos  ''  tuos  atque 


=>  Cernes  tu  Ar.  Pem. 

1)  Diffusa  Ar.  Lam.  Ebor.  nen. 

«  Vitii  Lin. 

A  Ad  urbes  oculos  Bod.  1. 

"  Siccum  Spir.  Bcm. 


bidinem  crudelium  luminum  sanguis  oblectet.  Im- 
plelur  in  succum  «  cibis  fortioribus  corpus,  ct 
arvinse  loris  nienibrorum  ''  moles  robusta  pingues- 
cit,  ut  saginatus  in  poenam  cbarius  pereat.  Ilomo 
occiditur  in  bominis  voluplatem ;  cl  ut  quis  pos- 
sii  occidere  peritia  est,  usus  est,  ars  esl.  Scelus 
non  tanium  geritur,  sed  et  docetur.  tJuiJ  polest 
inhumanius,  quid  accibius  dici?  Disciplina  cst  ut 
perimere  quis  possit ,  et  gloria  est  quod  perimit  b. 
Quid  illud,  oro  lc,  quale  est  ubi  sc  feris  objiciunt 
quos  nemo  damnavit,  setate  integra,   honesia  salis 

LECTIONES  VARIANTES. 

"     f  Ad  ruinam  corporis   membrorum  sen.  Lam.    Ebor. 
iV  C.  1.  El  arvinse  roris   Spir.  Rem.  Assidui  nidoris 
Eras. 
8  Peremit  Foss. 

STEPH.  BALUZII  NOT^.  ' 


etregnisregnacoUisa.  MalthseusBossus  lib.  i,  Epist.  i 
.id  Pliilippum  Parmensein;  iii  qua  disputat  de  mundi 
fii^'a  atquc  contemplu  :  Quod  lu  quoque  ut  plme  per- 
cipias ,  a  cailcris  animum  oro  parumper  averte  atque 
veluti  in  sublimi  specula  pone  atque  constitue,  unde 
uno  spectes  el  cernas  intuitu  qua;  deorsum  liic  inter 
liomines  miseranda  et  tetra  geruntur.  Sic  Merciirius 
apud  Lucianum  in  contcniplantibus  volens  ostendere 
Charonti  ea  qua;  in  orbe  terrarum  fiebant,  eum  in 
excelsum  moniem  arboribus  dcnsum  deducit ,  ut  inde 
omnia  videre  possit. 

Ilomicidium  cum  admittunt.  Seneca  :  Ex  senatuscon-  _, 
sultis  plebisque  scitis  swva  exercentur ,  el  pubtice  ju-  ^ 
bentur  vetita  privatim.  In  comoedia  Queroli  scriptum 
est  neminem  dicere  verum ,  cl  lalsum  dicere  crimen 
non  csse,  quia  commune  est,  id  est  vulgofit^et 
ideo  licitum  est.Velus  auctor  altercaiionis  Synagogai  et 
Ecclesi(B,io\.H  ■  Sedquoniammos erat,crimennonerat. 

Virtus  vocaiur.  Laclanlius  lib.  i,  cap.  18  :  Quo 
plures  liomines  aMixerint ,  spoliaverint ,  occiderint,  eo 
se  nobiliores  et  cluriores  putanl,  et  inanis  gloriai  specie 
capii  sceleribus  suis  nomen  virtutis  imponunt.  Seneca, 
licrculc  furenie  :  Prosperum  uc  (elixscclus  virtus  vo- 
cntur.  Idem,  Hercule  Oeteo  :  Vitium  impotens  virtus 
vocatur.  Lucanus  lib.  i :  Scelerique  nefundo  nomen  trit 
virtus.  Auclor  Epistolae  seciinda;  ad  Amicum  aigrotum 
inler  opera  Ilieronymi :  Injuriam  (ecisse  virtus  est. 

Vn.  —  Cetebrilatem  Cnnira  in  Epistola  Zosimi 
papaj  ad  llesycliium  ;  Monaclwrum  .  sotitudo  omni 
(requentia  major.  Nam,  ul  ait  Ilicronyinus  iii  Epitapliio 
Marcella;,   nionachorum  eral  iimnodica  multitudo. 


praescripserunt.  Illud  in  primis  sa;pe  miraius  sum , 
fuisse  paulo  anle  hos  irecentos  annos  unum  episco- 
pum ,  Joanncm  videlicet  episcopum  Gienneiisem , 
qui ,  dimisso  episcopalu  ,  palam  et  piiblice  profcssus 
est  se  velle  ducere  vitam  eremiticam  ,  et  tamcii 
semper  residebat  in  curia  Romana ,  et  qui  secundun 
institutuin  suuin  procul  abesse  debebal  a  tractatione 
negotiorum  publicorum ,  se  totuni  dabat  miscendis 
rebus  in  initiis  nefandi  illius  schismatis  quod  post 
morlem  Gregorii  Papa;  XI  exortum  est  in  Ecclesia 
Romana. 

Homo  occidilur.  Seneca  Epist.  vii  :  Nunc  omissis 
Hugis  mera  homicidia  sunt.  Idem  lib.  i,  de  Vita  beala, 
cap.  2  :  Gladiatoribus  quare  populus  irnscitur  et  lant 
inique  ut  injuriam  putel  quod  non  libenler  pereunl! 
Contemni  sejudicat,  et  vultu,  gestu,  ardore  de  specla- 
lore  in  adversarium  vertitur.  Terlulliaiius  in  libro  da 
Speclaculis  :  Ceriequidem  gtadiatores  innocentesin  tu- 
dum  veniunt  ut  pubticm  votuptatis  liostim  fiant.  Eiiam 
qui  damnantur  in  tudum,  quale  esl  nt  de  teviore  deticto 
in  homicidas  emendatione  proficiant.  Et  paulo  post  : 
Immo  qui  propler  liomicidce  pcenam  probandam  ad 
svectacutum  venil,  idem  gladiuiorem  ad  liomicidium. 
flagettis  et  virgis  compettit  iiwitum.  Acia  sanclarum 
Perpeiims.ct  Felicitatis  :  Cttiii  poputus  ittos  in  medio 
postutaret  ut  gtadio  penetranti  in  eorum  corpore  ocutos 
suos  comiles  homicidii  adjungeret,  etc.  Prudentius  iil 
Hamariigenia  : 

Sanguinis  humani  speclacula  publicus  edit 

Consessus. 

Observant  hilarem  de  funere  plebem. 


Quippc  monachi,  quibus  interdicta!  erant  civitales,  j^  ,^^^  ^^  ^^  ^^^^^^^^  Sgmmachum  : 


dcserta  loca  et  vastas  solitudines  scqui  aique 
tarejiibentur,  ut  cst  in  Codice  Tlicodosiano.  Uiero- 
nyinus  in  Epistola  ad  Ilusticum  monachum  scripsit : 
Quid  desideramus  urbium  (requentiam  qui  de  singuta- 
ritiite  censemur?  Scd  isla  disciplina,  ul  forine  accidit, 
in  diveisum  mutata  luit  sequcntibus  lemporibus , 
ct  inonachi  paulalim  ,  reliclis  sedibus  suis ,  in  nrbcs 
coinmcarunt.  Non  damr.o  posteriorem  hanc  insiim- 
lionem ,  cum  sciam ,  una  et  sola  fidei  regula  irrcfor- 
inabili  manenle,  ut  Tertullianus  ait,  cajtera  convcr- 
sationis  ct  disciplina;  adniittere  novitatem  correclio- 
nis.  Scio  praiterea  ct  mecuin  lotus  oibis  scit  ingcntia 
commoda  provenissc  rcipublicai  christianse  ex  mona- 
chorum  intcr  nos  habitantiura  conversationc  et  ex 
studiis  eoruin  in  communem,  canique  magnam,  Ec- 
clesiaeutilitalcm.Scd  a  me  obtinerc  non  possum  quin 
dainncra  sarabaitas  quosdam  et  gyrovagos  qui  se  cre- 
niilas  essc  aiunt,  elnihilminus  sunl,  cum  frequen- 
tissime  dererniquaut  solitudincs  suas  et  urbes  fre- 
quentcnt  apcrte    contra  vitic  foimam   quam   sibi 


Funditur  humanuslallali  in  fuiicrc  sanguis, 
Consessusque  illic  spectaulcm  solvit  ad  aram 
Plalonisfcra  votasui. 

Vide  Lactantium  lib.  v,  cap.  20;  Cassiodorum  lib. 
V,  Epist.  42 ;  el  Murctum  in  Epistolam  vii  Seneca!. 

Quos  nemo  damnavit.  In  cditione  Morcllii  legiUir 
quos  nemo  damnavit  ad  bestias.  Sed  istud  cst  puruni 
glossema. 

JEtate  inlegra.  Paciivius  apud  A.  Gcllium  lib.  xiii, 
cap.  28  :  AHtate  integra,  (eroci  ingenio,  (acie  pro- 
cera  virum. 

Ilonesta  (orma.  Codcx  Gratianopolitanus  habet 
vcnusta. 

Veste  pretiosa.  Infra  in  libro  de  Ilabilu  virgi- 
num,  pag.  173  -.Aul  vesie  preliosa,  ex  Paulo. 

Viventes.  Pamelins  adjecit  juvenes  cx  codico 
Cambcronensi.  Vcrum  cum  ea  auctoritas  sit  singula- 
ris,  et  non  constet  hic  agi  de  juvcnibus  ,  scd  de  vi- 
ris  fortibus,  bxc  vox  sublata  c»t  iu  scquenilbus  cdi- 


2Q7  WVl  CYPRIANI  208 

rorm.i,  vcsleprciiosa?  Vivcnles  iuullroneum  fnmis  A  nis  quoi|ue   conspicies  quod  libi  ct    dolori  sit  ct 
ornaiaur,  ni:dis  suis  miscn  gloriantur.   Pugnaiil  ad 


beslias,  non  criniinc  ,  fcd  furore.  Speclant  lilios 
suos  patres  :  fraier  in  cavea  esi,  ct  soror  pr;cslo  cst. 
Ei  spcctaculi  licct  prctium  largior  munciis  apparalus 
amplificct,  ut  moeroribus  suis  maler  inicrsit,  iioc  , 
proli  dolor  "  !  mater  et  redimit;  et  in  tam  inipiis  spc- 
ctaculis  laraque  diris  ct  funestis  ^  csse  se  non  pulant 
ocnlis  <=  parrlcidas. 
VIII.  Converte  hinc  vullus  ad  diversi  «^   specta- 


pudori.  Cotliurnus  est  tragicus  prisca  facinora  car- 
mine  ^'  rcccnserc.  De  parricidiis  *  et  iiicestis  liorror 
anliquus,  cxpressa  ad  imaginem  vciitatis  actione,  rc- 
plicatur,  nc,  sKciilis  transeunlibus ,  exolcscat  quod 
aliquando  commissum  cs(.  Adnionetur  a.'tas 
omiiis  auditu  ficri  posse  quod  factum  est.  Numquam 
xvi  senio  dclicta  moriuntur,  numquam  icniporibiis 
crinicn  obruitiir,  numquam  scclus  oblivione  sepeli- 
tur.  Excmpla  fiunt  qux  esse  jam  facinora  dcsiiicrunt. 


culi  non  minus    poenitcnda    contagia  :   in    ihea-  B  Tum   deleclat  in    mimis    lurpitudinum    magisterio 

LECTIONES  VAUIANTES. 


»  Pro  dolore  Vict. 

1>  Duris  sceleribus  Pem.  Yoss.  2.  Ebor.  Liil.  N  C.l. 

«  Oculi  pleriqiie  mss.  el  impr. 

d  Diversa  0.ro«. 


'-  Prisco  carmine  md.  3.  Facinora  carminum  Lam. 
Ebor.Lin.NC.l.  Ben.  Tlm.Vicl.  Prisca  carminuiu  laci- 
uora  oxon. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


lionibus.  Quamquain  lcctio  qua;  juvenes  liabet  potest 
conlirmari  ex  iis  vetenim  locis  qux  refert  Bulengerus 
iu  libro  de  Yenaiione  cira ,  cap.  3. 

(\)hiuUroneum  (unus.  Id  cst,  se  ipsi  sponte  ct  iillro 
dcstiniint  ad  mortem.  Funus  autem  istie  significat 
inorlem,  cadaver,  non  vero  solemnia  excqtiiarum, 
uti fusius  oslendemus  ad  Epislolam xxxiCypriani. Non 
cepit  ergo  sensum  Iiujus  loci  Lomberius.  Sic  eiiim 
verlit :  Des  gens  it  la  fleur  de  leur  aage,  bien  fails,  bien 
veslus,  s^apreslent  de  sang  froid  pour  faire  eux-mesmes 
leiirs  fmirailles. 

Piignant  ad  bestias.  Rigaltius  scripsil  :  Pugnant 
ad  besiias  bestiai.  Quod  ille  milii  videtur  accepisse  ex 
aiinolatione  marginali  Nieolai  Fabri  ad  editionem 
Pamclianam,  ubi  vir  doctissinius  seripsii  :  Pugnani  ad 
bestias  besiiw,  non  nomine,  sed  furore.  Scd  non  iiidica- 


sicrii  sancli  Reniigii  Remensis,  cogniiione.  Qua)  duae 
Iccliones,  qiiamvis  falsa»,  oslendunt  lcgcndiim  essc 
contagione.  Conlirmaiit  auiem  hanc  leclioncm  ca  qua; 
pneccdunt. 

Parricidiis.  Ita  scriptiim  vidi  in  editione  Morel- 
liana  et  in  iredccim  codicibus  anliquis.  Sic  ciiam  in 
suo  sc  lcgissc  lesialnr  Gronovius  cap.  3  Observalio- 
num  suarum  in  Scriploribus  ecclesiasticis.  Alia;  cdi- 
liones  ct  dceem  libri  vcleres  babent  parricidis.  Illiid 
quoque  addam,  quamvis  lortasse  sit  cxlra  rcm  :  II ic- 
ronymum  in  Dialogo  adversus  Pelagianos  pariicidam 
vocarc  cum  qui  cum  possit  hominem  de  inorle  libe- 
rarc  non  libcrat,  el  iii  libro  ii  adversiis  Joviniamim 
parricidas  ex  senientia  Pytbagoreorum  qiii  abietem 
quemcumiiue  siicciderint.  Opiatus  aiilem  in  libro  vii 
adversus  Donatistas  ait  illuin  cssc  homicidam  qui  nul- 


vit  locum  uiide  aceepit  liaiic  leclionem.  Al  ego  inveni  C  la  neccssilate  cogente,  nulla  jiissionc.nulla  poteslaie, 


ila  scriptnm  fuissc  in  libro  Veroncnsi.  Vocem  vero 
bcstim,  qu;c  certe  inulilis  cst  iii  hoc  loco  ,  neciiie  in 
uliis  litiris  anliquis  inveni  ncquc  in  antiquis  ediiioni- 
hus.  Et  hune  quoqiie  locum  infelicitcr  vcrlil  Lomber- 
liis,  non  sua  culpa,  sed  qnia  exprimere  voluil  id  quod 
lcgebat  in  cditione  Rigaltii.  Sic  crgo  vcriit  :  Des 
bestcs  conibuttent  ainsi  contre  des  bestes ,  non  pour 
expier  leiirs  crimes,  mais  pour  assouvir  lenr  fureur. 
Vcrus  seiisus  est  iste  :  Pugnant  gladiaiorcs  ad  besiias, 
id  est  cuin  besliis,  noii  criniinc,  id  cst,  iioii  ad  bestias 
dainnali  pro  suis  criminibus,  sed  furore ,  ut  videlicet 
sefories  oslendant  ct  peritos  in  arie  gladiatoria.  Ite- 
cie  igitur  Angli  sustulerunt  vocein  bestia;  ab  lioc  loco, 
qiionlani.  ut  ipsi  aiunt,  cum  dc  lioininibus  agat  au- 
clor,  minimc  piitandus  est  illos  frigido  et  populari 
tonvicio  beslias  appellasse.  Ludum  besiiariiiin  ct  be- 
stiarioruin  dixii  Seneca  Epist.  lxvi  et  lxx.  Vicle 
eiimdem,  lib.  ii,  de  Ira  Dci,  cap.  8,  ct  Syinmaehum 
lib.  II,  Epist.  xLVi,  ciim  noiis  Jureti.  Caiicrumadmo- 
nco  Rigaliium  iii  addendis  ad  obscrvaiiones  suas  dice- 
re  seriplum  esse  errore  pio  ^iiiore  in  libro  Nicolai 
Faliri.  Qiiod  verum  noii  esi. 

A'o)i  crimiiK.'.  Ariiobius  lil).  il :  Jiilerficere  se  alios 
nullius  ob  meriti  caiisam,  sed  in  gratam  voluptatein  con- 
sessorum.  Rurniiis  lib.  xi,  cap,  'iH:  Yindictam dari  non 
crimini  sed  fiirori. 

VIII.  —  Diversi  spcctaculi.  Iia  vclercs  libri  fere  om- 
nes  et  veiercs  cdiiioiics.  Pro  qiioPainclius  et  alii  posl 
cuni  posucrunt  diversa.  Quain  lcctii)iiciii,  ne  quid 
dissimulcm,  rcpcri  iii  duobiis  anliquis  codicibus. 
1  Coiilagia.  Lubenler  arripio  occasiones  qua;  se 
offerunl  emcndandi  loca  veterum  scripioruin  qua; 
liiilii  videiiliir  csse  dcpravaia.  Iii  Epislola  qiiinia 
Hormisda'  Pap;c  ad  cpiscopos  per  Ilispiiniain  conslitu- 
los  ila  viilgo  scriptiim  csl  :  Ab  onini  vos  emmlium 
commiinione  scpuretis,  ct  in  miirj^iiic  conlagione.  At  iii 
vetusiissimo  ct  opiinio  codicc  bibliotlicca!  Colbertinae 
cijitur  cognatione,  ct  in  alio  ileiii  vetusiissiino  niona- 


sed  furore  adactiis,  de  voluniaic  sua  lcccril  (luod  pro- 
hibent  legcs.  Widus  monachus  in  Epi-;iola  ad  Heri- 
berlum  urcliicpiscopum  in  libro  i.  Miscellaneorum  no- 
strorum  pag.  412  :  Fraterna:  mortis  crimcn  incurrit 
quisquis,  cum  polest ,  fratrem  a  morte  niinime  defendit. 
Apuleius  lib.  vii,  Meiamorphoseon  :  Anignoras  eos 
etiam  qui  morituris  auxilium  salutare  denegiirint,  qtiia 
conlra  bonos  mores  id  ipsum  fecerinl,  solere  piiniri? 

Horror.  Retiuui  liaiic  vocem ,  qiiamvis  Angli, 
auctoritatc  suinpia  ex  codice  Groiiovii,  illam  cxpun- 
xeriiit  et  ejus  loco  scripserini  error,  qiiam  leclionera 
rcperi  eiiam  in  libro  Fuxensi.  Sed  in  oninibus  aliis 
anliquis ,  qiii  sunl  iiumcro  duo  et  viginti ,  ct  iii  aiiii- 
quis  ediiionibus  scriptum  csl  liorror.  Itaque  non  audeo 
mulare  contra  tot  auclorilalcs,  pru;scrtim  cuin  cer- 
tum  sit  lianc  lectionem  coiistiiuere  bnnuni  sensum. 
Sic  apud  Ciceronem  inoratione  pro  Milonc  scribi  de- 
berc  afferunt  tamcn  oratori  liorroris  aliqiiid,  non  vero 
p.  terroris,  observat  Dionysius  Laiiibinus.  Apud  Aviium 
^  Vicnnenseni  Epist.  vi,  legilur:  Quis  ergo  milii  per- 
suadere  conetur  post  errores  funerum  seputclirum  posse 
mundur i  ?  \>ro  i\\\(i  scriptiim  est  liorrores  in  codice 
Marnasii.  Contra  iii  libello  Precum  Marcellini  et  Fau- 
stiiii,  ciiui  in  cditione  vulg;ita  legitur  qiiodmoveat  ad 
horrorem,  in  quibusdain  velustis  codicibiis  scriplum  est 
quod  moveal  ab  errore.  Hic  interiin  locus  iiiilis  essc 
piiterit  ad  emeiidaiidos  siinilcs  crrorcs  ubi  defuerit 
auciorilas  velcruin  cxciiiplarium. 

Magisterio.  Priina  froiite  inihi  videbatur  men- 
duiii  essc  in  lioc  loco  ct  emcndaiidnm  ila  esse  ul  le- 
gereiur  magisterium.  Nam  ila  scripium  vidi  iii  duobus 
anli(|uis  codicibus.  Verum  oniiies  alii  rcpugiiant , 
ileinqiie  omncseditiones.  Dcnique  peniiius  inspicienii 
quid  dicere  voluerit  Cyprianus  persuasuiii  milii  fiiit 
illuin  scripsissc  magisterio,  ita  ut  diccre  voluerit  de- 
leciari  muliitudinem  cuni  videt  mimos  actitare  turpr- 
ludines,  et  bistrioncs  llagitia  rcpncseiitare.  Id  qiiod 
fieri  ait  lurpitudinum  magisterio,  id  cst,  magisierio 


209  EPISTOLA  I. '  210 

Tcl  quid  ilomi  gcsserit  recognoscero,  vel  quid  gercre  A  et,  ienocinanle  ad  vilia  publiccauclorilaiis  malo.quoc 
possit   audirc.  Adulteriuni    discilur    dum  videtur;      pudica   fortasse  ad    spectaculum    matrona   procos- 

STtPH.  BALUZII  mTM. 


iinfiudica!  artis,  ul  in  Epislola  lxi  ad  F.nclirntiiim,  arle 
qH;ie  m.igisira  esl  ttirpiiudlnum  docendnrum ,  qiind 
niimi  magistri  sint  osiendeiidarum  lur|iiuidinum. 
Nam  ictas  lasciva  niagnam  voluptatom  capiebat  ex 
iila  licenlia  iliealroruiu.  Inde  e^t  quod  cum  casliores 
esse  oporleat  hidos  specianie  censore,  ut  ait  Flaviiis 
Vopisrus  in  Carino,  cum  M.  Porcius  Cato,  ut  lib.  II, 
cap.  10  tcstatiir  Valerius  Maxiinus,  ludos  florales 
spcctaiet,  pnpiilus  ut  mimx  niidarentur  pnstulare  erii- 
buit,  et  eo  discedenle,  mox  Isetitia  publica  subseciila 
est.  In  cclebratione  cnim  liidorum  floralium,  iil  iradit 
Lactantius,  feuiina!  nudabautur  ad  lasciviam  juvenum 
hominum  oculis  explendam.  Qiiod  etiam  in  Epislola 


rescindendo  testationem  ejus?  Numqnid  ergo  superest 
ut  ab  ipsis  etltnicis  rcsponsitin  flagitemus  ?  Itti  }«»u  no- 
bis  renuntient,  an  liceat  Clirislinnis  spectaculo  uli.  Al- 
qui  hinc  vel  maxime  intelligunt  factum  christianum  da 
repudio  spectacidorwn.  Ilaqiie  negat  manifeste  qui,  per 
quod  aqnoscitur,  lollit.  Quid  aiilcin  spei  superest  in  liit- 
jusmodi  homine  ?  Nemo  in  caslra  hostium  Iransil,  nisi 
jirojeclis  armis  suis,  nisi  deslilulis  signis  el  sacrainenli,'; 
priiicipis  sui,  nisi  pactus  simul  perire.  An  ille  rccogita- 
vit  eo  lemporede  Deo,  posilusitlic  ubinihil  esl  de  Deo? 
Pacem,  opiiior,  habebit  inanimo  contendcns  pro  auriga, 
pudicitiam  ediscel,  atlonitus  in  mimos.  Immo  in  onini 
spectttculo  nullum  magis  scnndalitm  occurret,  quam  ipsa 


Lxxix  tcstatiirSeneca,  Ilinc  ergo  illusiralur  locus  Cy-  t,  ille  mulierum  et  virorum  accuratior   cultus  :  ipsa  con- 
:     :        I..  „1         :._  sensio,  ipsa  in  favoribus  aul  conspiratio  aul  dissensio  , 

inter  se  de  commercio  scintillas  libidinuin  conflabellant. 
Nemo  denique  in  speclaculo  ineundo  prius  cogital,  nisi 
videri  et  videre.  Sed  tragoedo  vociferanle  exclamationes 
ille  alicujus  Prophetcc  retractabit.  Itiler  efleminalionis 
modos  Psatinum  secum  comminiscetur,  et  cum  allilela', 
agent,  ille  dicliirus  est  reperculiendum  non  esse ;  pote- 
rit  et  de  misericordia  moveri  defixus  in  morsus  ursoruni, 
el  spongias  retiariorum.  Averlat  Deus  a  sitis  tanlain  ro- 
luplalis  exiliosai  cupidilalem.  Quale  esl  enim  de  Ec- 
ctesia  Dei  in  diaboli  ecclesiam  tendere?  de  cmlo,  quod 
aiuiit,  in  cwnitm?  illasmnnits  quas  ad  Dominum  extn- 
leris,  postmodum  laudnndo  liistrionem  faligare?  ex  ore 
quo  Ainenin  sanclum  proluleris,  gladialori  teitiinoniitm 
reddere,  Eicaiavac  alii  oninino  dice.re  nisi  Deo  Chrislo? 
Sic  eiiam  Cyrillus  Hierosolymitanus  in  Caleches. 
myslng.  i ,  docet  Cbrislianos  specianilis  renuntiasse, 
cum  in  Baptismo  poinpis  diabnli  renuntiaruiil. 
Postea  dicis,   inquit,    et  ohni  pomp.«  illius.  Pompu 


priani  paiilo  obscurior 

Adutierium  discitur.  Seneca  Epist.  vii :  Homines 
cuin  docenl  discunt.  Certum  esl  ludos  florales  fuisse 
ludns  impudentioe,  et  licentiam  iliealralem  fuisse  im- 
moderataiii  ct  infinilam  apud  Romanns,  mullas  illic 
tiir|iiludines  criminosas,  multas  in  spectaculis  impu- 
ritates,  utSidviani  verbisntar,  committi  consuevisse. 
In  iheairorum  impiidieiiiam  sicinvcliitur  Terlullianus 
hb. deSpeclnct.,r..  17:  Siinitiler  impudicitiam  oinnem, 
inquit,  anioliri  jubemur .  IIoc  igilur  modo  etinm  a  theatro 
sepnrnmur,  quod  est  privatiim  consislorium  impiidir.ilia; 
vbi  nihit  probalur,  qunm  quod  atibi  non  probntur.  Ita 
suinma  grntia  ejus  de  spurcilia  ptiirimum  concinnata 
est,  quam  Alettanus  gesliculalor,  qunin  niiinus  eliani  per 
mnlicres  reprwsenlat  se.xum  pudoris  exlerminans,  ut 
facitius  douii  qnnin  in  scena  erubescunl  ;  quam  denique 
Panloniinius  a  puerilin  palilur  in  corpore.  ut  arlifex 
esse  possil.  Ipsn  eliain  prostibuta  publica;  tibidinis  lios- 
ti(e  in  scena  proferunlur,  plus  miserw  in  pra'senlin  fe- 


minaritin,  quibus  sotis  tatcbant,  pcrque    oinnis  wlatis,  C  vero  diaboli,  thealrorum   iiisanice,  equorum  ciirsus  iit 


oninis  digiiitntis  ora  trunsducuntur,  locus,  stipcs,   elo- 
yium,  etiam  quibus  opus  non  est,  prmdicaiur.  Taceo  de 
retiquis,  en  quce  in  lencbris  et  speluncis  suis  delitescere 
dccebal,   ne   diein  contaminnrent.   Erubescal   senatus, 
erubescant  ordines  omnes.  Ipsie  itla;  pudoris  sui  iiite- 
remptrices  de  gcslibus  suis  ud  tucem  el  populum  expa- 
vescentes  semet  anno  erubescunt.  Quod  si  nobis  omnis 
impudicitia  e.vecrunda  est,  cur  liceat  audire  quw  toqiii 
uon  ticet  ?  Cum  etiam  scuriHitalem  el  omne  vanum  ver- 
buin  judicatum  a  Deo  sciamus,  cur  oeque  liceal  videre 
qitw  facerc  flagilium  est?  Insitiis  erat  clhnicoriim  ani- 
mis  ta/  tiis  amor  Ihealrorum,  ut  piiires,  leste  Ter- 
tulliano,  a  Chrislianornm  secia  masis  periculiim  vo- 
liiptaiis,    quam    vilje   avncarei.    Nec    decranl    qui 
Cliiistianos  exisliinarenl,   expeditiim  morti  genus  ,  ad 
liniic  obsiinnlionem  abdicalione  volnptntum  erudiri,  qno 
facitius  vitnin  conleninanl,  ampulatis  f/uasi  relinacutis 
ejits  (Ibid.,  cap.  i  et2).  Qnamvis  auiem  impermissa 
e^sent  Clirisiiaiiis  speciacula,    nec  liiijus  Ucligionis 
hac  in  re  sevcrilas  ethnicos  ipsos  lateret:  residehani 
tanien  interdum  in  nonniillis  Christianis  hujiis  vitii , 
id  cst,  speciaculorum  amoris,  vcliiti  qmcdam  (ibr;c  iii 
quibns  evellendis  nnn  scgniter  Sancti  Patres  elabo- 
rarimt.  Inler  ralinniim  mnmenla,  ipiibus  iiti  snlebant, 
videtiir   illiid   niemor;il)iic  (juod   ex    promissinnihiis 
Baptismi  diicchani,  iit  ex   duolms  locupleiihus  icsti- 
biis  perspici  potest,  Tertiilli;ino  ct  (^yrillo  Ilierosoly- 
mitano,  quorum  prinius  sic  loqnitur  iii  lihro  de  llnp- 
lismo  tap.  2-4 :  Qiiol  udhiic  nwdis  pcrorabiinus,  iiiqnit, 
Jii/i;7  ex  his  (juw  speclaculis  depitlanlur,  placilum  Deo 
esse,  aut  congruens  Dei  servis,   qiiod   Domino  placitum 
non  sil ,  si  omiiia  propler  diabolum  insliluta,  et  ex  dia- 
boli  rebus  instructa  mvnslraviinus  ?  niliil  eniin  non  dia- 
boli  esl,  quidquid  Dei  non  Cil,  vet  Deo  dispticct    :    lioc 
erit  pompa  diaboli,  adversus  (luam  in   signacuto  fidei 
ejcrnmus.   Quod  auiem  ejernmus,  nrque  fnclo,  neque 
diclo,  nequcvisu,iieiiue  prospcclu  pnrlicipare  debemus 
Cwterum  nonne  ejerunius  el  rescindiinus  si(jnucutum, 


hippodroniis,   venaliones  in  circo,  et  retiqua  hujusce- 
modi  vanilas,  de  qun  tiberari  se  poslutans  sanctus  Dco 
dicit  :  Averte  oculos   meos,   ne  videant    vanitateiu 
[Psat.  cxviii,  37).  Ne  tibi  studio  et  cordi  sit  theatriin- 
sania,  ubi  conspicias  mimorum  pelutantias  omni  conlu- 
melia  et  dedecore  abundnntes,  alque  effeminatorum  vi- 
roritm  furoris  et  amentiw  plenas  saltationes.  Neqne 
illa  eorum  qui  in   circensibus   venationibus  sese  feris 
exponunt,  ut  infeticem  atvuin  demulceant ;  qui  ut  ven- 
trein  atiinenlis  detiniunt,  ipsi  revera  venlris  immitiitnt 
ferarum  pnbutum  fmnl :  alque  ul  rectitts    dicntn,    prtt 
ventre  quem  nnum  Deum  noverunl,  propriam  vitam  iii 
prwcipiiinm  singutaribus  certaminibus  abjiciunl.  Fuije 
eliam  equorum  curricuta,  quod  prorsuf  insaniim  est  sii- 
pinnsque  animas  dejicit  spectacutum.  IIwc  enint  oninia 
diaboti  ponip(c  exisiitnt.  Nec  omitieiida  qua;  legiininr 
in  lihro  de  Speclacutis,  qui  S.  Cypriano  adscribitnr  : 
Sed  ul  de  hoc  scenic  inquinamciito  inverecundo  Iraiisi- 
jx  tum  faciam,  inqiiit  auctor  p.  541 :  Pudet  referre  qiuc 
dicuntur,  pudel  eliain  accusare  qitw  fiunt,   arguniento- 
ruin  slrophas,  adutterorum  faltncias,  mutieruin  iinpit- 
dicilias,  scurites  jocos,  parasitos  sordidos,  ipsos  quoiiue 
palresfaiiiilias  togatos  modo  slupidos,   modo  obscenos, 
iii  omnibus  stolidos,  in  omuibus  inverecundos.  El  ciini 
nulli  tiominum  aut  generi  nul  professioni  ab  iinprobo- 
rum  istoruni  sermone  parcalur,  ab  oninibus  lumen  ad 
spectaculum   convenilur.   Cotntnune   dedecus  deteclat, 
videre  vel  recognoscere  oliavel  discere.  Concurrilur  illic 
ad  pudorem  publicum  tup(tnaris,   ad  obscenilalis  inii- 
gislcrium,  ne  quid  secrelo  minus  agatur  qiiam  quod    in 
pnbtico  discitur ;  et  inter  ipsas  lcgcs  docetur  quidquid 
le(jibus  inlerdicilur.  Qitid  inler  luec  Christianits  fidelis 
fncit,  cui  vilia  tion  licel  nec  cogilnre,  quid  oblectntiir 
simutttcris libidinis,  ut  in  ipsis  depositaverecutidiaaitda- 
ciorfiat  nd  criinina?Discitelfaceredum  consuescit  videre. 
ilatrona.   Mnlier  qn;e  iii  mairiiiioiiiuin  cuin  viro 
convenit,  ut  ait  A.  Gellius,  sed  in  primis  nohilis  et 
primi  ordinis,  non  e  plebe.  Unde  in  libro  TcrluUiani 


Sll 


DIVI  CYPRIiVNI 


212 


serai     de  spectaculo  reveriitur   impndica.  Adliuc  A  suos  e  quos  venerantur  imitanlur ,  fiunt  mlscris  cl 
deinde.morum quanlalabes,  qua; probrorum fomenla,      rcligiosa  '■  delicta. 


quK  alimenla  ••' vitiorum,  hislrionicis  gestibus  in- 
quinari,  vidcre  contra  focdiis  jusquc  nascendi  •> 
paiientlain  incesia!  turpitudinis  elaboraiam !  Eviran- 
lur  inares,  honor  omnis  et  vigor  scxiis  encrvati 
corporis  dedecorc  moUitur,  pliisque  illic  [ilacet  quis- 
quls  vlrum  in  fcminam  niagls  frcgerit.  In  laudem 
crescit  •■  ex  crlminc,  ct  perilior  ''  quo  turpior 
judicatur.  Speclaiur  hic,  prob  nelas  !  et  llbentcr  <^. 
Quld  non  possii  suadere  qui  talls  est?  Movet  sensus, 
jniilcet  affcctus,  expugnat  boni  pectoris  consclcntlam 
fortiorem ;  nec  deest  probri  blandienlis  auclorltas,  ut 
audliu  molllore  pernlcies  homlnibus  obrepat.  Expri- 
muiit  Impudlcara  Vciiercm,  adulterum  Marlem,  Jovcm 
illum  suum,  nonmagls  regno  quam  vltiis  prlncipem, 
in  tcrrenos  amores  cum  Ipsis  suis  fulminibus  arden- 
tem ,  nunc  in  plumas  olorls  albescere  '  ,  nunc  au- 
Tco  imbre  deflucre,  nunc  in  puerorum  pubescentium 
raptus  mliiistris  avlbus  prosillre.  Quxre  Jam  nunc  an 
possit  esse  qui  spcctat  integer  vel  pudicus.  Deos 


B 


IX.  0  si  possis,  in  llla  sublimi  spccula  consiltutus, 
oculos  luos  inscrere  secrctis ,  recluderc  cublculo- 
rum  obduclas  fores,  et  ad  conscienliam  luininun» 
pcnciralia  occulta  rcscrarc !  aspicias  ab  iinpudicis 
gerl  qiiod  nec  posslt  aspicere  frons  '  pudica,  vl- 
deas  quod  crimcn  slt  et  videre ,  vidcas  quod  vitio- 
rum  furore  demcntes  j  gessissc  se  ncgant  el 
gerere  festinant  :  llbidinlbns  Insanis  in  viros  vlri 
proruunl ;  flunt  quae  nec  illis  ^  possunt  piacere 
qui  faciunt.  Mentlor  nisi  alios  qui  talis  est  increpat. 
Turpes  turpis  infamat,  et  evaslsse  se  consclum  credii, 
quasi  consclentia  satls  non  sit.  lidem  in  publlco 
accusatores,  in  occullo  rci,  in  semetipsos  censores 
pariter  et  nocentes  :  damnant  forls  quod  inuis  ope- 
rantur;  admittunt  libcnter  quod  cum  admlserlnt  i 
crlmiiiantur  :  audacia  prorsus  cum  vitiis  faclens  '" , 
et  impudentla  congruens  impudlcis.  Nolo  mireris 
quoe  loquuntur  hujusmodi ;  orc  illo  quidqiiid  jam 
voce  delinquitur  minus  est. 


LECTIONES  VARIANTES. 


»  Incilamcnta  Vict. 

*  Legemque  nascendi  Voss.  i. 

*  Et  laudcm consequilur  Vict. 
«lEoperiliorBod.  3. 

••'  Libeuler  admitlilur  yoa.  i. 

*  Florescere  Spir.  Rem. 
H  Cnm  dcos  Voss.  i. 


i  Miseris  religiosa  Bod.  3. 
i  Mens  Lmn.  N  C.  1.  Ebor. 
}  Gementes  Spir.  Rem.  Eras. 
*  lllis  ipsis  Fam. 
1  Et  alios  cum  admiserint  Mor. 
"  Pro  conviciis  faciens  Eras.  Favens  Im,  Ben.  Ebor. 
Conviciis  facieus  Spir.  Rem.' 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


de  Pallio  legimns  matronas    sine  stola  redargutas,  Q      Virum  in  (eminam  (regerit.  Infra  Epist.  lxi,  rfocois 


quia  slola  erat  insigne  matronarum,  quain  maritl  da- 

liant  novis  nuptls,  ut  docct  etlain  Cicero  In  secunda 

Pliilippica:  ei  in  Libro  secundo  cjusdem  Tertulllani 

ad  bxorem  notaiur  dlvcs   maironie  nomine    iiiflaia. 

Et  apud  Ilufvwm  lib.  l  in  Oseam  :  Mulier  qiiai  malro- 

nalibus  illuslralur  insiiinibus.  In  Aclis  passioiiis  sancta- 

rum  Pei  petuai  et  Feliciiatis   ila  scriplum  est :  Lbia 

Perpclua  lionesla    liberaliler  instiliila,    malrona    licel 

nupla,  luibens  palrem  el  nmlrem.  lii  hoc  Idco  Inlclli- 

gcndo  lalioravil  Lucas  llolsleiiius,  vilio  nlinirum  in- 

lerininclionls,  cnm  sil  legeiidMm  :  malrona,  licel  nupla, 

liabens  palrem  el  malrem.  Ilinc  mulronalis   sedutilas 

npud  (4)liinielluin  in  t'rce(alione  librl  duodecimi;  apud 

Plinium  lib.  v,  Epist.lC,  malronalis  gravilas ;  in  lihro 

gecnnilo  lcrtulliaiii  de  (Uillu  feiniiiaruni,  malronalin 

decoramcnla  ,  et  (crim  malronates  in  libro  de  Idololii- 

tria.  Lampridius  in  Heliogabalo:  Facla  sunt  S.  C.  ri- 

dicula  de  legibus  mulronalibiis.  Elegans  est  et  dignus 

relerri  locus  Coliimelkc  de   maritis  ad  villas   suas  p.  lescere  culin  lieroas  veiulos.  Coliimclla  iii   Prwfaiione 

prollclsci  ciipicniibus.  Sic  ergo  aii  lib.  i,  cap.  i  :  Jii-  ^  Librorum  de  Agriculiura  ait  siaicm   suam  iniralam 

fuisse  gcstiis  eltemiiiatoruni,  quod  a  natiira  sexuin 
viris  denegatiim  muliobri  moiu  mentirenlur,  docipe- 
rcntque  oculos  speclanlium.  Vide  Quiiitiliaiium  lib. 
II,  cap.  i. 

Eo  periiior  quo  turpior.  Phaedra   Ilippolylo  apud 
Ovidiuin. 


quo  modo  masculiis  frangatur  in  (eminam.  Salviiinns 
lib.  VII,  cap.  i\)  :  Ciim  enim  muliebrem  liabilum  viri 
sumercnl,  et  magis  qtiiim  mulieres  gradiim  (rangercnl. 
Arnobiiis  lib.  ii  ,  rigorem  viriliuilis  exponcre  et  in 
Imbilum  (eminarum  dcliciasqne  mollire.  Hieroiiymiis 
in  Epistola  ad  lleliodorum  :  llislrio  (rnclus  in  (eminam. 
Tcrtiillianus  iii  Libro  de  Speciaculis:  Oiia;  privata  el 
propria  sunl  scenw,  de  geslu  el  flexu  corporis  molliliic 
Veiieris  et  Liberiimmoliinl.  Laclaiilius  lib.  vi,  cap.  20  : 
Ilislrionnm  quoque  impuilici  molus  qitid  aliud  iiisi  li- 
bidines  docenl  el  inslignnt,  qnortim  cnerrnla  coipora  ct 
in  mulicbrein  iitcessiim   kabiltimqiie  mollita  impudicns 

teminas  iiilioneslis  geslibus  menliunlur!  Sanctus  .Aiii- 
irosiiis  in  Epislola  ad  Sabinum  episcopiiin  :  Qidd 
uliqtie  lam  dc[orme  visibili  spectaculo  qitam  liis!riviii- 
cos  siiittarc  geslus  el  (emiiteousu  molUre  membfcCH^ni- 
deiitius  in  llamarligenia  :  Tiirpe  semivtrorum  numbra 
tlieulrnlt  speclal  vertigine  (erri.  Etiiilra  :  Cernas  mol- 


cundius  ilaqiie  viro  si  eliam  matrona  comiletur,  cujus 
ji/  sexus,  ita  animus  est  delicatior.  Quamobrem  amwiti- 
tale  aliqua  demcrenda  eril,  qiio  palientius  moreltir  cum 
viro.  lii  libello  JPrecnm  Marcellini  el  Fauslini  scrlptiini 
cst  Damasuiii  papam  In  tantum  a  matroiiis  dllcclum 
fnisse  ul  cariim  auriscalpius  diceretur.  Sed  bicc  scri- 
Ijebaiilurab  adversariis  ejus.  Apud  Ovidium  lib.  ii  Me- 
tamorph.,  et  lib.  xvi  Faslorum,  tiim  eliam  apiid 
^iliiim  Itatlcum,  Juno  vocatiir  niairoiia  lonaiitis. 
^i:'^  Lambinuni  ad  Horuttiim  lib.  iii,  od.  t. 

lievertilur  iiiipudica.  Inlra  iii  lilirn  de  llabilu 
Yirgimim  pag.  179  :  Qtianttim  a  proposilo  suo  virgo 
de/icit  quando  pudica  qnw  venerat  impudicu  discedit?  Sal- 
vlaniis  lib.  vi,  cap.  o  :  llaiiue  in  illii>  imnijinibus  (ornica- 
lioimm  omnis  plebsonimo  lorniculur,eiqtii  jorteadspec- 
luculiim  puri  veneranl,  ac  lliculro  ndiilleri  revcrtuntiir. 

Etiranliir  mares.  Codex  Lailieiisis,  Uebetuliir  maris 
honor  in  hominibM,  el  vigor,  eic. 


Pejor  adulterio  turpis  aJuller  obest. 

lieligiosa  dclicla.  Lacianiiiis  lib.  i,  cap.  20  : 
Quid  minimsi  ab  liac  gcntc  universa  /lagitia  mananiut 
upiid  quam  ipsa  vilia  religiosa  sunt? 

IX. — ()Masiconsca')!(in.Treslibrl  vctercspra;forunt , 
quasi  conscicnliam  sitam  nun  posse  effiigcrc  satis  non 
sil. 

Ilujiismodi.  Ore  illo.  Aiitea  legebalur  liujusmo- 
rfi  oreillo.  Quxdam  veiera  exeiiiplaria  me  docueriiii', 
hiinc  locuni  ila  esse  consiltucnduin  ct  Interpungeii- 
dum.  Et  iia  ante  memonucrat  Gronoviuslib.  iii.  Dis-' 


S13 


EPISTOLA  I. 


214 


X.  Sed  libi,  post  insidiosas  vias,  post  diversas  A  unum "  stipplicia  plura   quam  membra.  Qiiis   intcr 


orbe  loto  multipliccs  pugnas ,  posl  spcctacula  vel 
cruenla  vel  turpia,  post  lil)idinum  probra  vel  lupa- 
naribus  proslitula  vel  domesticis  parielibus  obsepla, 
quorum  quo  secretior  culpa,  major  audacia  est, 
forum  lortasse  videatur  imraune ,  quod  ab  injuriis 
laccssenlibus  liberum,  nullis  malorum  contactibus 
pollualur.  IIIuc  aciem  tuam  flecte.  Plura  illic  quse 
detesteris  invenies,  magis  oculos  tuos  inde  divertes. 
Incisae  sunt  licet  lcges  duodecim  tabulis,  et  pu- 
blice  oere  prjefixo  »  jura  prajscripta  ^  sint,  inlcr 
leges  Ipsas  delinquilur,  inler  jura  peccatiir.  In- 
iiocenlia  nec  illic  ubi  defenditur  reservalur.  Ssevit 
invicem  discordanlium  rabies,  el  inter  togas  pace 
rupla,  forum  litibus  mugit  insanum ,  basta  illic   el 


bsec  vero  subveniat?  Palronus  <^?  prasvaricaiur  ct 
decipit.  Jiidex?  sed  sentenliam  ''  vendit.  Qui  scdet 
crimina  vindicalurus  admiltit ,  et  ut  reus  innocens 
pereat,  fit  nocens  judex.  Flagrant  iibiqne  delicta,  ct 
passim  multiformi  genere  peccandi  per  improbas 
mentes  nocens  virus  operatur.  Hic  tesiamentum  sub- 
jicit ,  ilie  falsum  capiiali  fraude  conscribit ;  liic 
arcentur  ha'redilaiibus  liberi ,  illic  bonis  donantur 
alieni  ;  inimicus  insimulat,  calumniator  impugnat, 
tesiis  infamat.  Ulrobique  grassalur  ^'  in  mendacium 
criminum  '  prostituta;  vocis  vcnaiis  audacia,  cum 
intcrim  nocenles  nec  cum  innocenlibus  percunt  e. 
Nullus  de  legibus  metus  est;  de  qusesitore  , 
de  judice  pavor    nulius.    Quod  polest  redimi  noii 


gladius  et  carnifex  prasto  est,  ungula  effodiens ,  «  timetur.  Esse  jara  inler  noccnles  innoxium  crimen 


equuleusextendens,  ignis  exurens,  adhominiscorpus     est   ^.  Malos 

LECTIONES  VARIANTES. 


quisquis    non    imilalur   '    olTendil. 


"  Publico  sere  prselixo  P«m.  lam.  £6.  N  C.  i.voss.  2. 
Publica  voss.  i.  Praefixa  Spir.  Rem. 

1  Proscripta.  lUan. 

0  Patronus  scilieet  voss.  4. 

d  Judex  sentenliam   yoss.  4. 

e  InimicHs  insimulat ,  calumniatur,  impugnat  testes, 
infamat  verum,  ubique  grassatur  rict. 


f  Criminis  Rig.  Pem.  Bod.  3.  Voss.  2.  Lin.  Spir.  Rem. 
Man.  Mor. 

8  Cum  nocentibus  innocentes  pereunt  Lam.  Ben.  Ar. 
KC.l. 

t  Criminis  est  Oxon. 

»  Malus  quisquisdum  non  imitatur  Ebor.  lam. 


STEPII.  BALUZII  WTM. 


sertat.  cap.  12.  Praclerea  hae  du.^B  poslremae  voces 
perperam  conjunguntur  cum  antecedentibus  in  vul- 
gatis  cditionibus,cum  quoesupra  dicunturnullamcum 
liis  vocibus  connexionem  babearit.  Nibil  enim  illic 
Ecripium  est  de  ore.  Erasmiis,  Manutius,  et  Pamelius 
cdiderunt  ore  illo  polluto.  Sed  hanc  posiremam  vo- 
cem  neque  veleres  libri  ,  si  unum  cxcipias,  agnos-  ' 
cunt,  iie(|ue  vetercs  cditiones. 

X.  —  Inler  legesipsas.  Ilicronymuslib.i,  pag.4,  ad- 
versus  Jovinianum  :  Quolidie  mceeliorum  sanguis  ef- 
fundelur,  adulleria  damnanlur,  et  inter  leges  ipsas  et 
secures  ac  tribnnalia  flagrans  libido  dominalur.  Sym- 
macbus  Lib.  i:,  Epist.  52  :  Nos  legnm  inane  nomen 
rocnnms.  Valerius  Maximus  Lib.  IX,  cap.  1,  Legum 
v\elr\x  audacia.  Seneca  llercule  furenle  ait  arma  vin- 
cere  leges.  Et  apud  Ciceronem  in  Oraiione  pro  Milo- 
iie  :  Silent  leges  inler  arma.  Ovidius  lib.  v,  Tristium  : 

Non  metuunl  leges,  sod  cedjt  viribussequum, 
Victaque  pngnacijurasiib  ensejacent. 

In  Tito  Livio  vcro  lib.  x  :  Jam  regi  lcges,  non  regere. 
Seneca  lib.  ix  de  Benefleiis  cap.  28  :  Legum  praisidio 
qui  plurimum  in  iilns  pcccaverunt  proleguntur.  Tacitiis 
lil).  1  Annalinin,  Invaiido  tegum  auxilio.  ct  iiilVa  :  Vicla 
est  sine  dubio  lcx.  Cilnt  porro  bunc  Cypriani  lociim 
Agobardiis  ,  sed  valde  dccurtalum,  ut  assolel. 

Inier  logns.  Infra  in  Libro  adversus  Demelria-  D  Hippolyto : 
num  pag.  219  :  Iloslem  quereris  cxurgere,  quasi  et  si 
lioslis  desil,  esse  pnx  inleripsas  togas  possit.  Seneca 
lib.  11  de  Ira  cap.  7  :  Inler  islos  quos  logalos  vides 
nullit  pax  esi.  Terlullianus  in  libro  de  Pallio  :  rius  (o- 
gte  la^sere  republicam  quam  loricw.  Flnriis  lib.  iv,  cap. 
12  .  Toyas  el  sa'V)orn  arinis  jura  viderunl.  Illncl  qiioqne 
niliiioncri  iioii  incongruiim  est,  in  codice  Toriiacensi 
bibliolbcc;o  rogia;  scriptum  csse,  in(cr  regrs  pacerup- 
ttt,  cl  siipra  liiieam,  vel  togas.  Sed  eliaiii  lcciioncm 
foiistai  essefalsissimani,  ilemque  eam  qua;  cxlal  in 
libio  Fiixeusi,  !ii/<;r  treugas  pace  rupla ,  nondum  in- 
vento  vncabulo  treugariiin. 

Quum  memlra.  Alia;  editiones'  habent  quam 
membrasunt.  Sic  ctiam  legitur  in  quinqne  libris  velc- 
ribus.  Al  ciiin  vnx  illa  ullima  noii  extet  in    rcli(|uis 


fra  Epist.  VIII,  pag.  16  :  Quamvis  torqiierenlur  in  ser- 
vis  Deijam  non  membra  sed  vuinera. 

Testamentum  subjicil.  Quidam  codices  habenls«Arf«- 
cit,  alii  subsiiluit,  id  est ,  supponit.  Valeriiis  Maximus 
lib.  IX,  cap.  4  :  Cum  falsum  testamenium  qtiidam  in 
Grwciasubjecissent.  A.  Gcllius  llb.  v,  cap.  9  :  Sortem 
nominis  jjiisam  subjici.  Jnlius  Paulus  lib.  iv  :  Senlent. 
tit.  7  :  kon  tanium  is  qtti  tesiamenlum  snbjecit.  Cicero 
in  Paradoxis,  Testamenla  subjecla.  Arnobius  lib.  ii  : 
Jdcirco  animas  misit  ut  viarum  alice  infeslarent  mea- 
tus,  alia;  circumscriberenl  nescins  leslamenta  suppone- 
rent  falsa.  Lactantius  Lib.  v,  cap.  9  :  iVoji  enim  de 
nostro  sed  de  illorum  numero  semper  existunt  qui  limre- 
ditates  captant,  testamenta  stipponunt.  Teslaraentorum 
insidias  dixitPlinius  lib.  xxix,  cap.  1. 

Nttllus  de  legibus  metus.  Cassiodorus  in  Praifalione 

Variarum  :  Deinde  mores  pravos  corrigis  auctoritaie 

rectoris,  audaciam  frangis,  timorem  legibns  reddis.T.lA- 

vius  lib.  11  dixit  jus  vi  obrutum.  lloraiius  lib.  i,  sat.  5  . 

Jura  inventa  metu  injusti  fateare  necesse  est. 

De  quwsitore.  qni  qusestionum  jiidicia  exercet ,  qiii 
capitalibus  judiciis  pneest  ,  ut  loquiliir  Pomponius 
lib.  ii,D.  rfe  Origine  juris.  Ammianus  Marccllinuslib. 
XXIX,  ait  qusesiioris  iniquitatem  omnibus  csse  cri- 
minibus  graviorem.  Prudeiilius  in  Carmine  de  sancto 


cxeniplaribus  anliiinis  quibus  iisus  snm  nec  in  pliii  i- 
hnsAnglicanis,  et  (liclio  sit  clegantior  absque  voce 
illa,  quam  pulo  csse  ex  glosscnialc,  eam  susiuli.  In- 


Iiidc  furcns  qusesitor  ait  :  Jam,  tortor,  ab  uno 
Dcsine.  Si  vana  estqua;slio,  morte.igitiir. 

Aliud  est  offlcium  quxsitoris  apud  Julianum  aatcces- 
sorem. 

Quod  potest  redimi.  In  lege  Salica  til.  lv,  ma- 
nus  (\ax  prsecidi  debuerat  scciindnm  legem  redimilur 
preiio.  El  Lib.  iii.  Cnpi«(/nn'M»i,cap.  10,  pocna  cons- 
tiluilnr  adversuspcrjurum  ul  pcrdatmanum  vel  redi- 
mat.  Vide  Notas  ad  Reginoncm  pag.  .')95.  El  tamen 
crant  quKdam  pcccata  qusc  non  redimebantur,  vc- 
Inii  si  quis  perjurinm  fecisscl  lib.v,  Capiltilarium,  cap. 
196.  Si  quis  posi  pacem  factam  cum  inimico  suo  cum 
occiderit  lib.  vi,  cap.  272.  Illi  cnim  manum  perderc 
delicni,  ncque  eis  licct  eain  redimere. 

Mttlos  quisquis.  Tacitns  Lib.  iv  Annalium  : 
Eiinm  gloria  ac  virlus  infensos  liabet,  ut  nintis  ex  pro- 
pinquo  divcrsa  arcjuens.   Casligarc  enim  videiur  ( ut 


SIS 

Conscnsere   jiira  pcce.ilis,  ct   cociiit 

quod  publiciiin   est.  Quis   illic  rerum 

csse  possit  inlegrilas,  ubi  qui   daniiienl  improbos 

desunl ,  soli  ibi  »  qui  daninenlur  occurrunl  .' 

XI.  Sed  ,  ne  nos  videamur ''  cligerc  forlasse  pc- 
jora,  et  stiidio  destruendi  per  ea  oculos  tuos  diiccre 
quoruin  irisiis  iilque  avcrsandus  aspcclus  ora  ct  vul- 
tus  coiiscicnli.c  inelioiis  olTendat,  jani  libi  illa  quac 
ignorantia  s;vcularis  bona  opinatur  osicndam.  Illic 
ciiani  fiigicnda  conspicies.  Quos  bonores  putas  csse, 
quos  fasces,  qiiam  arnucniiam  in  divitiis,  quam  po- 
tcntiam  iii  caslris  "^,  iii  niagisiralu  purpura;  spe- 
ciem,  in  principaln  '^  licentia!  polcstatein,  malo- 
rum  blandientiuni  virus  occultiim  csl  et  «  arri- 
dentis  nequiiix  facics  quidein  Ixla  ,  scd  calamilalis 
abstrusx    '     illeccbrosa    fallacia 


DIVI  CYPRIANI  21» 

licitum  csseAdani  «  vcncni ,  ubi,  in  lclhalcs  succos  dulccdinc 
pudor,  (|iix  aspersa  callidilate  fallendi  s:ipore  medicalo,  pnculiim 
vidoluressc  quod  suinitur;  iibi  cpota  rcs  cst  ,  per- 
nicies  liausia  grassatur.  Quippe  illum  vides  qui,  ami- 
ctu  clariore  conspiciius,  fulgere  sibi  vidclur  in  pur- 
pura.  Qnibus  hoc  ^  sordibus  eiiiit  iit  fnlgeat,  qiios 
arrogantinm  fastus  priiis  '  perliilii,  quas  snperbas 
fures  matutinus  salnlalor  obsedil,  quot  tumen- 
tium  i  contuinciiosa  vestigia  ^  siipatus  in  clien' 
liuin  cuneos  '  anle  pncccssit ,  ut  ipsum  cii;im  sa- 
lulatiim  "•  comcs  postmodum  pompa  prseccderet, 
obnoxia  non  bomini,  scd  poteslaii !  ncque  cniin  coll 
moribus  meruit  ille,  scd  fascibus.  Horum  dcnique 
videas  exilus  turpes,  ciini  aueeps  teinporuin  p.il- 
palor  abscessit,  cum  privati  laius  nuduni  desertor 
Tunc     lacerataj    domus    plagae 


instar    quod-  B  assecla   foedavit 
LECTIONES  VARIANTES. 


»  Soli  ubi  lam.  Ebor.  An.  Tliu.  Eras.  Morel.    voss.  4. 
k  Sed  videanius  Lam.  Ebor.  NC.  1.    Nos    videamus. 
Sod.  3.  MawU.  Morel. 
'  Higoli.  omnitt  per  interrog.  repetitas  se.ttuUL 
<l  Magislratibus  — Priucipallbus^VC.  1.  Eb.  Lam. 
*  Kt  omitt.  Oxon. 
f  Calamiiatis  abstrusx  Pem.  ross.  2,sed  omiss. 


f!  Cnjusdam  yoss.  2. 

h  Oiulms  Uic  I  oss.  i. 

i  Prius  omittit  loss. 

)  Quse  lunienlum  Bod.  Sjnr.  Ren.  Foss. 

k  Conlumeliosis  vestigiis  Ar.  Ben.Lam.Ebor. 

1  SlipalnsclicnliumSpiV.  Eras.  Cuneis,  Oxon. 

■"  Safulanlium  Lamb.  Eras. 


STEPH.  BALUZII  NOTvE. 


aiiint  Lactantin?  Lib.  v,  cnp.  9  ;  el  Hieronymus  in 
Epistola  ad  Virginem  exulem)  quisquisabejusconver- 
saiiono  dlsseniit.  Sciilp.  Severus  Lib.  ii,  sacr:c  Ilisto- 
li;i;  :  Qiiippc  sempcr  ininiicnvirlulibus  vitia  sunl,  etop- 
timi  qnique  nb  improbis  qiiasi  exprobrantes  nspiciuntnr. 
Est  eniin,  ut  Lib.  ii,  cafi.l!2;  et  Lib.  iii,  cap.  7  ,  ait 
Qninliliamis,  qiixdam  virtutum  viliorumqne  vicinia. 
El  Sciieca,  Epist.  xlv,  ait  viiia  sub  virtutiim  noniine 
obrepere  et  illis  immixla  irahcre  seciim  illas.  Vere- 
quc  dixil  T.  Livius  ninla  bonis  adlwrcro  ct  in  ani- 
niis  lioininum  polentiora  esse.  Vidc  A.  Gellium  Lib. 
VI ,  cap,  1. 

Civpil  Ucitiim  esse.  Tertullianns  in  libro  de  Co- 
rona  :  Sed  qitod  non  proliibetnr  ultro  permissum  cst. 
Iinmo  prohibelur  quod  non  ultro  peimissum  esl.  Sanc- 
liis  Amlirosins  iii  Epistola  ad  Pateriuim  :  Prmtcndis 
enini  in  lilleris  tuis  qiiia  permissum  lioc  divino  jure  con- 
nubiiim  liitjusmodi  piijnoribus  exislimatar  co  quod  non 
proliibiiiini.  Ego  aiitcm  el  proliibitum  nssero.  Et  paiilo 
po.il :  Qnod  si  ideo  peniiissum  piitiis  qiiia  speciiililer  non 
etl  proliibiluin,  nec  iltud  proliibiiuin  sermone  legis  rc- 
perins  ne  paler  filiain  siiam  iiccipiat  uxorem. .  .  Nuin- 
quidideo  Ucctquodiion  esl  proliibilum.  E\  indulgentia 
ciiimcsl  qnodcnniqiie  pcrniiilitiir,  iit  ait  Tcrlnllianiis 
in  liliro  de  Exliortalione  Cnstiiatis.  In  comoedia  Qiie- 
roli  sci  ipium  est  falsuin  dicere  iinn  essc  crimeii,  quia 
coniniiine  esl,  ct  adullcrium  quoqne  criincn  non  esse, 
61  iileo  licitiim  esscquia  iicc  permitii  ncc  prohibcri 
potcsl.  Veins  aiictor  .iltercniionis  synagog;e  et  Eccle- 
si:c  :  Pro  magno  ciiminc  objiciuiitiir  Jncob  quuluor  u- 
xorcs.  Sed  quoniam  mos  erat,  criincn  non  eriil.  I\'unc 
nulcincrinienesl,  qiiia  mosnon  est. 

XI.—  Epota  res  est.  MiiUiini  variant  in  lioc  locolibri 
vetcrcs  ct  veiercs  ediiiniies.  In  qniliiisdaiii  enini  legi- 
Uir  epola  est.  in  aliis  epolala,  cpoUnis,  epoliilum  cst, 
iiniiiociiam  epoianduin.  Cuin  auiein  leciii)  quaiii  nos 
pr:Kfcriimij  rcperiatur  in  mulio  plnribiis  aiiii(|uis  co- 
diciliiis  qiiani  alia;,  coiifirnient  etiani  illain  codex  Se- 
gnicriai:us  cl  cdiiioncs  (insc  {'.imelianain  antecesse- 
nint,  cxisiiniaviinusillam  essc  revocandain.  C;cteruiii 
qnia  Pamcliiis  ,  iit  cdilioni  sua;  addcrct  auciorilalem 
alicnjns  vctuslioris,  adnoiavii  Gravinin  iia  rcsiiiuissa 
hiiiic  loeuin  :  inoncndus  csl  lcctor  istnd  non  cssc  ve- 
nini.  Nam  in  edilioiie  qu-cdiciuirGravii  apcrle  strip- 
iiin  esl,  epola  res  est,  cl  iii  iniirgine,  epotnviinns.  Gro- 
sovius,  W    III,  Obscrvat.  c.ip.  21,   inoncl    sc    in 


Fnxcnsi  codice  vidisse  scriptum,  epola  res  esl.  Qnod 
vcrum  est. 

Maliitiniis  salulator.  Virgilius  lib.  ii,  pag.  5  , 
6'coigiconim  : 

Si  non  ingenlem  forihns  domus  alta  snpprl)is 
Manc  salutantum  lotis  vomil  xdibus  undam. 

G  Marlialis  lib.  x,  Epigr.  10  : 

Mane  salulalor  limina  mille  lerss. 

Ideo  Iluratius  Epodon  xi,' scripsit ,  Stiperba  ci- 
viiim  potentiuin  liinina.  Claudianus  lib.  i,  in  Ilufinum  : 
Tiirba  salulanlum  lalas  ibi  perstrepit  wdes.  Eo  auleni 
processerat  ambitio  saliiiaiioniim  inatutinarnm  utipii 
cnpicbanl  esse  priini  salutantes  noclem  vigilein  ducc- 
rciit  aiile  januas  cminentiiiiii  potesialiiin,  ut  docct 
Synini;icliiis  lib.  iv,  Episl.  xli.  Adnoiat  SuctoniusCa- 
ligubim  natura  timidiim  ac  diffideniem  salutatoribus 
scrulalores  scmper  opposuisse  accrbissimos  ,  sed 
eani  consiieiiidiiiein  oniissam  esse  a  Vespasiano.  M- 
liiis  Laiiipridins,  in  VitaAlexandri  Severi  scribitiliiini 
adniisisse  s;iliiiatorcs  qiiasi  iinuni  de  senatoribiis, 
patenle  vclo,  adinissionalibus  reiiiotis,  ciiin  anlea  sa- 
iuiare  priiicipcni  non  licercl,  quod  eos  videre  iioii 
poieriit.  Suluiatus  auiem,  inqnii  idem  aiiclor,  conses- 
siim  oblulil  omnibiis  senatoribns;  alquc  ideo  nisi  liones- 
tos  et  bona'  (iinio!  Iiomincs  adsnlulalionem  non  admisil, 
D  jussilque  iit  nemo  ingrediatur  nisi  qui  se  innocenteni 
noverit.  Per  prceconem  edixit  ut  nenio  sniiitnrel  priiici- 
pem  qui  se  (urein  esse  nosset.  Contra  Maxiiiiinns  ju- 
nior,  iit  Irailit  Julius  Capitolinns  ,  in  salnlalionibus 
supcrbissiinus  erat,  et  manuin  porrigebat ,  el  geiiua  sibi 
osculari  paliebatur,  nonnuniquani  etiam  pedes.  Siniile 
qiiid  apud  Lucianum  in  Necroniunlia ,  iilil  irridct  eos 
qui,  ciim  iii  potesiale  consiitnllcssent,  lelices  elbca- 
tos  salutaiitcs  se  facturos  putareiit,  si  pectiis  dex- 
tranivc  porrigcnies  darciil  osculandam.  I)e  lionorc 
ct  jiire  s:iliilatioiiuin  niiill:o  extant  toiistiliuioiies  iir 
(^oilicc  Theodosiano.  Pliira  de  lioc  arguinciiio  dici 
piisscnl;  scd  ista  sulliciiiiit.VideniliilominusSenccaiii 
Episl.  xci;  et  A.  Gellinni  Lib.  iv,  tvLib.  xx  ,cap.l; 
et  sancliiiii  Angiistinnm  Lib.  \\,  Con(ess.  cap.  1. 

Aiiceps  temporuin.  Qui  tenipns  auciipaliir,  iit  ait 
Cicern  In  Orulione  pro  Itoscio  .Amerino.  Iil  vero  fa- 
ccrc  p;ilpalorcs  id  csl  .nliilalorcs  coiislal.  In  aliquot 
antiqiiis  codicibus  ct  edilioiiibns  legitur  aiiceps. 

Assecla  [a^davit.   Id    cst ,    nuduiii  laliis    idiquil, 


217  EPISTOLA  I.  2ia 

conscicniiam  reriunt,  lunc  rci  famitiaris  exliaiistoe "  A  'los  etiam  iiiler  diviiias  suas  Irepidos  cogitationis 


damna  noscuntur,  quibus  redeiiiptus  favor  vulgi,  et 
caducis  atque  inanibus  votis  popularis  aura  quaisita 
cst.  Stulta  prorsus  el  vana  jaclura  ''  ,  frustrantis 
spectaculi  volupiaie  id  parare  voluisse  quod  nec  po- 
puliis  acciperet  et  perderet  magisiratus! 

XII.  Sed  el  quos  •=  divites  opinaris  continuanles 
saltibus  saltus  et,  de  coiifinio  pauperibus  oxclusis, 
infinita  ac  siiie  terminis  rura  latius  porrigentes,  qui- 
bus  argenti  et  auri  maximum  pondus  et  pecuniarum 


incertae  sollicituilo  discruciat,  ne  prasdo  vastet,  ne 
percnssor  infestet,  ne  iniinica  ciijiisque  locupleiioris 
invidia  calumiiiosis  litibus  inquiclel.  Non  cibus  se- 
curo  <^  somnusve  contingit.  Suspirat  illc  in  convi- 
vio,  bibat  licet  gemma;  et  cnni  epulis  marcidum 
corpus  toriis  mollior  alio  sinu  condiderit "  ,  vigilat 
in  pliima  ;  nec  inielligit  miser  speciosa  sibi  esse 
supplicia,  auro  se  alligatum  lencri,  et  possideri  ma- 
gis  quam  possidere  divitias  atque  opes.  Alque, 
0  detesiabilis    '  csccitas  mentium  cl  cupiditatis  in- 


*  Exhausta  Spir.  Rem.  Eras. 
1>  Jaclalio  Pem.  Voss.  2. 
«  QuotiPem.  Mor. 
'1  Securus  Lam.  Ebor 
2.  Mor.  Securum  Voss. 


LECTIONES  VARIANTES. 

"  Condat  tam.  Ebor.  lin.  Ben.  Condidit. 

f  Divitias.  0    detestabilis  Ebor.  Lin.  Alque  adeo  dc- 
test.  Lam.  Instabilis  Mor.  NC.  i.  Ebor.  scnsu  procedente. 
Spir.  Rem.  Eras.  Securos  Yoss.  n  Opes.  0  detest.  Oion.Divitias  atque  odetesi.  Gold. 
l.  ^ 

STEPII.  BALUZn  miM. 


uii  recte  explicatam  est  in  Ediiione  Anglicana.  Qiiod 
evenisse  Aggippiiiae  matri  Neronis  notat  Tacitus 
Lib.  XIII  Annalium,  ubi  ait  deserlam  illam  fuisse  a 
liirba  salutantium  posiquam  et  excubias  mililares  et 
Germanos  custodes  Nero  rcmovit.  Hieronymus  in 
Epislola  ad  Furiam  de  Viduitate  servanda  :  Xec  pro- 
curaior  calamislratus,  nec  jormosus  colluclaneus,  nec 
candidus  et  rubicundus  assecla  acllicereat  lateri  luo.Xr- 
cadius  et  Honorius  AA.  in  Constitutione  laia  adver- 
SHS  Eulropiiim  eiinuclium  iii  l.xvii;  Vod.  Theodos. 
de  Poeiiis  :  Divinum  prcemium  consutatus  tutulenlmn 
prodiyium  contagione  ((Bdavit.  Hiiic  illud  vulgatum  : 
Umnia  cesserunt  enmichoConsule  monslra. 

XII. — Biljn!  (/emma.  Virgilius  Lib.  ii ,  Gcorgicon  , 
Vt  gemma  bibat ;  et  lib.  i  JEneidos  : 

Hic  rogiua  gravom  gemmis  auroque  poposcit 
Impleriqiie  mero  pateram. 

Sencca  cap.  3de  Providentia:  Quanto  niagis  huic  in- 
videndum  esl  quam  itlis  (luibus  gemma  minislratur.  Ju- 
liiis  C:\pitolinus  in  .^Elio  Yero  :  Dala  eliam  aiirea  al- 
iiue  argenlca  pocula  et  gemmata.  Ilem  in  Galieno,  Gem- 
mala  vnsa  fccil.  Martialis  Lib.  xii ,  Epigr.  12  :  Tepo- 
lare  decet  gemma,  id  est  in  vase  geinmalo,  iii  vasc 
gemmis  ornalo.  Juvenalis  Sal.  x:  Cum  pocuta  sii- 
mes  gemmala.  Ideni  in  Salira  v  ait  parasito,  si  ei 
propineiur  in  convivio  vas  aiireiim  ,  ciistodcm  dari 
qui  niimcret  genimas.  Propfrtius  lib.  iii,  Eleg.  .)  ; 
Acc  bibil  a  gemma  divile  noslra  suis.  Silius  Ilaliciis 
lib.  xiii  :  Poculiiiiue  Eoa  tuxuni  irritanlia  gemma. 
Statiiis  lil).  1  Tlieiiaidos  :  Nec  ciiru  mero  commillere 
geimnas.  jElius  Spiirtianiis  scriliit  Zenoliiam  nsnin 
esse  vasis  aiireis  pcininaiis  ad  convivia.  Latinus  Pa- 
caius  Drep;iniiis  in  Panegyrico  Tlieodosii  :  Sisi  a;sti- 
vnm  in  gemmis  cajmcibus'  ijlaciem  flamma  fregissent.  f. 
SiiloniusLib.  II,  Epist.  15  :  Fiimiircnt  faterno  gemmw 
capaces.  Idcm  in  Carininc  2  :  Gemmatam  puleram  re.v 
ipse  releina.  Liicianiis  iii  Catnpto  nieinoral  pociila 
gciiiiiiis  distiiif  ta,  ijt  Apiilcius,  Lib.  ii,  Melamorptio- 
seu)i,geiniiias  formalas  iii  pociila  vini.  Ilieronymus  iii 
Vita  Paiili  ercmit:i>  :  Yos  gcmma  bibilis,  itte  concavis 
uatuiw  manibus  salisfecit.Ucm  in  Eijislota  ad  Pau- 
tiiin  de  Alphabelo  llebraico  :  llabeant  sibi  cwleri,  si 
veliiit ,  sitas  ojies,  gemma  bibanl.  Sencca  Epist.  cxix  : 
Finiin  sit  imreum  pocuium,  nn  cryslatlinum,  ntt  mur- 
rhinum  ,  an  Tiburtinus  calix,  an  manus  concnva,  nitiit 
rc/^eif.  (/pieruin  liic  adnioiicndiim  cst  Uigalliuiii  cdi- 
dissc  bibnl  f/cm»ins,  cl  idco  Lombcrlum ,  qiii  illiiis 
cditidiie  iilcbalur,  inale  verlissc,  ils  boivml  des  pertes 
cl  de  fanibre  yris.  .\(idiilil  l;inicii  Loinliorliis  lianc 
posircm:ini  viicem,  cuiii  iiiliil  siinilc  cxlel  apuil  Cy- 
pri;iiiiiiii.  Sunt  (|ni  piil;iiil  lioc  geinis  liqiKiris  liiisse 
iiicogiiiluin  antKpiis.  Aiii  laiiicn  :iiuiit  cssc  ijucciniiin, 
dc  qiio  vidc  Uivdorum  iiiculum  lib.  v. 


Vigilat  in  pluma.  Seneca  in  Libro  de  ProvideU' 
tia  cap.  5  :  Tamvigitabit  in  pluma  qttam  itle  in  cruce. 
Marlialis  Lib.  ix  ,  Epigr.  9i  :  Pervigil  in  pluma  Caius 
ecce  jacel.  Hieroiiymus  in  Episiola  ad  M;ircellain  de 
jEgrotalione  Blcsilbc  :  Illo  tempore  plumarum  quoque 
dura  mollities  vuiebntiir,  el  in  extructis  thoris  jacere  vix 
poieral.  Sencca  llcrculc  Oct;co  :  Aurea  nuinquam  tecta 
quietem  ,  vigilesquc  Iraliit  purpura  noctes.  Prudentius 
in  Ilamarligciiia  :  Al  nos  deticias  ptumarum  el  tinea 
lexta  slernimus.  Rigallius  scripsil  vigilal  tamen  in 
pluma  coiitra  omnium  vclerum  libroruni  et  edilio- 
num  fidem.  Pulo  aiitem  illum  addidisse  vocein  lamen 
ex  exeinplari  cditionis  Pameliana;  quoNicoIaus  Fabcr 
ulebatur,  iii  cujus  margine  vir  doclissiinus  cam  po- 
suerat  sua  maiiu  ,  niilla  meiitione  loci  ubi  invenerat. 
Cerie  nonextat  in  veicri  libro  monasterii  Fossaten- 
sis  ciim  quo  ille  conlulit  plurima  loca  sancli  Cy- 
priani.  Eam  tamen  vocem  retinuit  cdiiio  Anglicana. 
Reiiiliartus  explosit.  Cerle  iion  esi  necessaria. 

Possidcri  mayis.  Infra  in  Libro  de  Lapsis  pag. 
18:)  :  Possidere  se  credunt  qui  potius  possidenlur.  Ilie- 
ronyniiis  iii  Epislola  ad  Paulinum  de  Insiilulione  Alo- 
iiaclii  :  CVn/fS  itte  Thebanus,  liomo  quondam  dilissi- 
mus,  cum  ad  pliitosophaiuliim  Athenas  pcrgeret .  ma- 
gnnm  auri  pondus  abjecilnwn  pnlavil  se  simut  posse  et 
virluteset  divitius  possidere.  Ilcin  iii  Libro  seciindo  ail- 
versiis  Jovinianum  et  iii  Epistola  coiisolalori:i  ad  Jii- 
li:iniini  •  Ciates  ille  Tliebniws,  projeclo  in  mare  non 
pnrvo  auri  poiidere,Abile,  iiiqiiil,  pessum,  mnta; cupidita- 
tes.  Egovos  mergam,neipse  merqnra  vobis.  Prdjiciens 
anieiii  opes  siias  in  mare,iii  dinci  Grcgoriiis  Na- 
ziaii7.eiiusOrationciiiL;iiidcniI!asilii,(lixit:CVn(esm(/c- 
tem  Thebnnmn  tiberinle  donat.  ScdiIliiiiiproptei(\a  ciil- 
palum  esse  ab  Apolloiiio  Tyamco  rcfcrt  Pliiloslrati;s 
in  Yita  cjiis  lib.  ii ,  cap.  10.  Seneca  cap.  22  do  Viia 
beata  :  Divitiw  mew  sunl,  tu  diviliarum  es.  Ilcm  Epist. 
cxv  ;  Majore  lormcnlo  pecvnia  possidelur  quain  qnw- 
ritiir.  Ilcm  Kpisl.  cxix  :  ISam  quod  ad  ittos  perlincl 
qiwsfiilso  divitiarum  nomeninvasil  occiipntn  pauperlns, 
sic  diiilias  Itnbenl  qiiomodo  liaberc  dicininr  fcbrem, 
cum  illa  nos  habenl.  E  conlrario  dicere  dcbemus  :  Fe- 
bris  itluin  teiiet.  Kodcm  modo  dicendum  cst  :  Diviliw 
iltum  leiient.  Valciius  Maxiimis  lib.  ix,  cap.  i  :  Pro- 
cut  diibio  is  non  possidel  diviliai.sed  a  diviliis  posscssus 
est.  Simile  qiiid  apinl  Pbilostraium  in  VKn  Apollooii 
Tyan;ci  lib.  v,  c:ip.  8. 

Aiqiic  opes.  Ilas  duas  voces,  quas  nnn  iiivcni  in 
anliipiis  ciliiionibus  neque  in  iillo  coriiiii  veicriim 
exciiiplariiiin  quibus  iiior  ,  (|Uie  a  Painelio  adjccl;o 
sunt,  ct  Groiiovius  lili.iii  Oliscrval.  cap.  12  iiio- 
iinil  esse  deleiubis,  ego  (iimque  piilaveram  oniiui  de- 
licrc,  cuiii  pncscrliiii  videiem  Ciccroncin  in  Liliro 
(/(!  Amicilin  poiicre  discriiiicn  intor  divilias  et  opes. 
Ait  cniin  :  Diviliw,  ul  ulurc  ;  opcs,  ut  colare.  Vcrum 


5»l3  :    DIVICYPRIANI 

sanaj  profunda  caligo  I  cum  exonerare  se  '  possii  et  \  ac  proieclnm   lalus   numeroso    siipatore  tueatur. 


Icvare  ponderibus,  pergit  magis  forlunis  angenlibus 
incubarc,  pcrgit  pocnalibus  cuinulis  pcrlinacilcr 
adhKrere.  Nulia  in  clicntes  inde  largilio  esl,  cum  in- 
digentibus  nulla  partiiio  "  ;  ct  pccuniam  suam  di- 
cunt  quani,  velut  alicnamdomi  clausam,  sollicito  la- 
bore  cuslodiunt,  ex  qua  iion  amicis,  non  libciis 
quicquam,  non  sibi  denique  impertiunt.  Possident  ad 
lioc  tantum  nc  possidere  alleri  liceat.Et,  o  norainiira 
quania  diversilas !  bona  appellant  ex  quibus  nullus 
illis  nisi  ad  rcs  nialas  usus  esi. 

XIII.  An  lu  vel  illos  pulas  tulos,  illos  salicm  inter 
honorum  infulas  et  opes  largas  stabili  firmitate  secu- 
ros,  quos  regalis  aulae  splendore  fnlgenles  armorum 
excubantium  lutela  circumstat  ?  Major  illis  quam  ca;- 


Quam  securos  non  sinit  esse  subjectos,  tam  necesse 
est  noii  sit  et  ipse  securus.  Ante  ipsos  lerret  poie- 
stas  siia  quos  facit  "  esse  terribilcs.  Arridet  ut 
sacviat,  blanditur  ut  fallat,  iliicit  ut  occidat,  ex- 
toHit ''  ut  deprimat.  Foenore  quodam  noccndi,  qiiani 
fucrit  amplior  summa  digniiatis  et  lionorum  ,  tam 
major  exigitur  usura  poenarum. 

XIV.  Una  igitur  placida  et  fida  tranqniilitas,  nna 
solida  et  firma  et  pcrpetua  securitas,  si  qiiis,  ab 
his  inquietanlis  sxculi  turbinibus  cxtraclus,  saUiiaris 
porlus  sialione  fundatus ,  ad  coeliim  oculos  tol- 
lat "  a  terris,  et  ad  Domini  munus  admissus,  ac  Deo 
suo  menle  jam  proximus,  quicquid  apud  ca;tcros  iu 
rebus  humanis  sublime  ac  inagnum  videtur,  infni 


teris  metus  est.  Tam  ille  timere  cogitur  quam  ti-  jj  suam  jacere  conscientiara  glorietur.  Niliil  appetere 
nielur.  Exigit  poenas  pariter  de  potenliore  sublimitas,  jam,  niliil  desiderare  de  sxculo  polest  qui  sxculo 
sit   licet  satellitum  manu    septus   ^  ,   et    clausum     major  est.  Quam  slabiljs,  quam  inconcussa  tutela 

LECTIONES  VARIANTES. 

"  Participaiio,  portio  Lam.  Eb.  Ben.  M.  4. 
Ij  Septum  Bod.  3. 
*  Quam  facit  Aod.  3. 


d  Fallat  cxtoUit  Pem.  Yoss.  2. 
(i  Oculos  tollit  Yoss.  2. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


nihil  mutare  voliii ,  quia  video  receptam  csse  hanc 
leclionem.  Potest  enim  adjuvari  ex  discrimine  quod 
Cicero  ponit  inler  divitias  atque  opcs.  Lombertus  ita 
vertit  bunc  locum  ac  si  voces  illae  non  cssent  Cy- 
priani,  qiiia  diviliaj  et  opes  eodem  vocabulo  expri- 
muntur  apud  Gallos. 

XIII.  —  Tam  ille  limere.  Cicero  in  libro  primo  de  Of- 
ficiis  :  Etenim  qtii  se  melui  volunl  a  quibus  meluunlur, 
eosdem  meluanl  ipsijiecmc^sl.ldeminLibrode  Amici- 
tia  :  Quis  enim  aul  eum  diliijil  quem  metuil,  aul  eum  a 
quo  se  metui  puini  ?  Scneca  iib.  i ,  de  Clementia  ap. 
9  :  Tanlum  enim  necesse  enl  limeat  quanlum  timeri 
vo/ui(.  Idom  Epist.  lOS  :  Adjice  nunc  quod  qui  limelur 
timet.  Idcm  lib.  iv  de  Beneficiis  cap.  19  :  Nec  quis- 
quam  amal  quos  limet.  Non  potest  cnim  (ul  idein  ait 
in  Epislola  47)  amor  cum  limorc  inisceii.  Sencca 
(Ddipo  :  Qiii  sce^nra  duo  saimts  imperio  recjit,  timel 
limcntes.  Idcm  Agamcmnonc  :  Uetui  cupiunt ,  metid- 
que  timent.  Elegans  esi  in  Octama  ejiisilem  auctoris 
Dialogus  inlcr  Neronein  et  Senecam.  Nero  ait  :  Fer. 
rum  lueiur  principem.  Seneca  respondet  :  Meliusfi- 
dcs.  Reponil  Nero  :  Decel  limeri  Cwsarem.  Scncca 
vcro  :  Ai  plus  diligi.  Recle  piofecto.  Adnotat  ciiim 
Vellcius  Paierculus  C;csarem,  qiiein  Dio  Cassius  lib. 
XXXVIII  et  XI.II  scribit  nalura  placiduin  et  niansuc- 
lissiiiiinn  ei  nequaquam  iracunduin  fnisse,  itcmqne 
Augiislum,  iia  a  patie,  ut  idcm  Dio  Lib.  xi.vii  ic- 
slalnr,  edoctiim  ,  adnnl;u  inqiiam  Vellciiis  C;csaiem, 
cum  ci  1'ansa  ci  llirlius  coiisulcrunt  nl  priiicipatum 
aiinis  qii.ijsiluni  aniiis  tciicret, respoiidisso,  aniari  se 
quam  ijnicri  malic,  iliversnm  iiimiriim  a  M.iximino, 
cni,  iit  ait  Jiiliiis  Capiiolimis,  pcrsuasiim  crat  nisi 
cruileliiate  impeiiiini  non  teneri.  Nam  amari,  coli, 
diligi  ni.ijns  iinperio  essc  scripsii  Symmachus  Lib. 
X,  Episl.  54,  sive  in  lielalione  ad  Iiiiper.alores.  Lan- 
dat  Sidonius  Lib.  ii,  Episi.  3,  rcgeni  Gothoruni  Tlico- 
doricuin ,  ct  piiiiit  intcr  praicipiias  ejus  landes  :  Di- 
eum  quod  senlio.  Timel  limeri.  Et  lamcn  aliquaiido 
limor  signmn  est  anioris,  et  Marlialis  dicil  lib.  x, 
epigr.  51);  res  est  imperiosa  timor.  Vnlc.ilius  Galli- 
caniis  aii  dc  Avidio  C.assio  :  Meruit  timcri  quia  iion 
meluit.  Id  ipsiim  dixcrat  Lucanus  Lib.  v  :  Mcruitque 
limeri  non  meluens.  Amniianus  Marcclliniis  Lib.  xv 
adnoiat  Julianuni  Iiiiperaiorcm  dilecliim  arctissinio 
diiin  tinicrclur,  ct  lib.  xxvii  ,  rr;i;text:itiim  pnc- 
feciuin  llrbi ,  cuni  limcrcl.ur,  amorcm  iion  perdi- 
dissc  civium  ;  quia  maximo  amori ,  ul  aii  Mamer- 


tinus,  maximus  timor  junclus  est.  Conlra  Flavius 
Vopiscus  queritur  de  Infelicilate  principis  Aiireliani, 
qiii  cum  cssct  opiimiis,  limebatur  quidem,  scd  iion 
amabalur.  Sunt  enim  aliqiiando  subjecti  prolervi  ct 
contumaces,  quia,  ut  ait  Xenophon  in  Libro  v  de 
Pwdia  Cijri,  nietus  et  lex  satis  sunt  ad  ainorem  iii- 
hibendmn.  Sunt  enim  aliquando  principes  ita  parum 
Q  amantes  subjecios  ut  se  ah  illis  amari  non  ciirenl, 
uti  de  Alexandro  M.  lcstatur  Seneca  lib.  i  de  Benefi- 
ciis,  c.  15,  aiens  illum  suinmum  boniim  duxissc  ler- 
rori  essecuiiciis  mortalibus.  Sane  justiim  cst  utpo- 
piili  obediant  principibus  eosque  limeant.  Alioqni 
corruit  rcspuhlica.  Sed  tainen  principes  omiii  ope 
niti  decet  ut  se  plus  amari  diligani  quam  timeri, 
uti  f;iciebal  Titiis  Imperator,  ob  lioc  vocatus  Delicia! 
gcneris  humani.  Sic  sclulos  pncstabiint  adversusinsi- 
dias  ct  conspirationes  ,  et  sc  liberabunt  a  inetn. 
Nam  verum  est  quod  mulli  prodidcre,  necesse  cssc 
ut  multos  limeai  quem  imilti  tiincni  Nemo  enim  po- 
tcst  tcrribilis  cssc  sccnrus,  ut  ait  Seiieca  Epist.  cv. 

Proieclum  Laius.  lliiic  orla  digniias  Protectoriim 
inclinanle  imperio  Roinano  ,  qiii  il;i  dicti  snnl  qiiod 
priiicipis  latiis  proiegerent.  Iinperaiorcs  llonorins  ct 
Thendosius  I.  ix  Cod.  Thcodos.  de  Domesiicis  et  Pro- 
lecloribus :  Devotissimos  Prolectores ,  qui  nrmalam 
militiamsubeunles,  non  solum  defendendi  corporissui,  ve- 
rum  eliam  protegendi  laleris  noslri  sotticitudinem  pa- 
D  tiuntur ,  uiide  etiam  Piotectorum  nomen  sortiti  sunt, 
inglorios  esse  non  palimur. 

Arridcl  ut  saiviat.  Iiilra  in  libro  de  Habilu  Yir- 
ginnm  pag.  150:  JJic  diabolus  btandilurut  faltal.  ar- 
ridel  nl  noceal,  illicit  ut  occidat.  Riiricius  lib.  ii,  ispist. 
XII :  Blandiiur  ul  capial,  fumululur  ul  leneat,  itticit  ut 
occidal. 

Hnnorum.  Miror  auciorem  editionis  qua;  dicilnr 
Gravii  ,  Panielinm  ,  Rigaltium  ,  et  Anglos  maluisse 
scrihcre  bonorum.  Et  enim  omnes  ediiioncs  aniiquiB 
et  omnia  velcra  exemplaria  quibiis  usiis  siim  h;ibcnt 
lionorum  vcl  /loiioris.  In  uno  lanien  Regio,  qni  fnit 
olim  inonasterii  sancii  Marlini  Tornacensis,  mendosc 
scripium  cst  bonorum. 

XIV.  —  Et  perpetuu.  isla  desunt  in  duodccim  vcdislis 
exemplaribus  optimis.  Exiantlamcn  inseptem.  Si  r:i- 
lio  babcnda  cssct  numeri  ad  numcrum,  expungenda 
essiiiit.  Vidcninr  auicni  csse  cx  glosssmate. 

Euiidtttus.  Iia  reposiiimiis  secnii  ancloritatem  op- 
liiiiorum  librorum  ci  vctcruin  ediiionum  pro  co  quod 


221 

est,  qnam  perennibiis  bonis 
implicanlls  mundi  laqueis  solvi,  in  lucem  immortali- 
lalis  acternoe  de  terrena  faece  purgari  !  Viderit  ^  quae 
in  nos  prius  infestanlis  inimici  pernicies  insidiosa 
grassala  sil.  Plusamare  compellimur  quod  futuri  su- 
mus,  dum  el  scire  conccdiUir  ct  damiiare  qiiod  era- 
mus.  Nec  ad  hoc  pretlls  aut  ambltu  aut  nianu  opus 
est,  ut  Lominis  summa  vel  digiiitas  vel  poiestas  ela- 
borata  inole  "  pariatur ;  sed  graluitum  '^  de  Deo 
niunus  et  facllc  est  <■.  Ut  .  spontc  sol  radiat, 
dles  lumlnat ,  fons  rigal,  imber  irrorat,  ila  se  Spi- 
ritus  cocleslis  iiifundlt.  Posiqnain  auclorem  suum, 
coelum  intuens,  aiiima  cognovil,  sole  altlor  '  et 
bac  omnl  terrena  poleslaie  sublimior,  Id  csse  incipit 
quod  essc  se  credit. 

XV.  Tu  lanlum,  queni  jam  splritalibus  caslris  -i^ 
cccleslis  miliiia  signavit,  tene  incorruptam,  tene  so- 
briam  religiosis  virtutibus  disciplinam.  Sii  tibi  vel 
oratio  assidua  vcl  leciio :  nuiic  cum  s  Deo  loqnere, 
nunc  Deus  tecum  :  ille  le  prxceptis  suis  instruat, 
ille  disponat.  Quem  ille  divitem  feceril  •",  nemo 
pauperem  faciet :  penuria  esse  nulla  jam  poterit  cui 
semel  pcctus  '  coelesiis  sagina  saturavit.  Jam  tlbi 
auro  disiincla  laquearia  et  pretiosi  raarmoris  crustis 


[EPISTOLAIF.  52-2 

cailesle  proesidium,  A  vestita  domicilia  sordebunl,  cum"  scieris'(e  cxcolen- 


dum  J  magis  ,  te  polius  ornandum,  domuni  tlbi 
hanc  esse  potiorem  quam  Dominus  insedlt  lcmiili 
vice,  in  qua  Spirltus  sanctus  coepit  babitare.  Pinga- 
nius  banc  domum  plgmentls  innocentuc,  lumlne- 
mus  ^  iuce  juslitix  :  lixc  umquam  procumbet  in 
lapsum  senio  vetustaiis,  nec,  pigmcnto  parleiis  aut 
auro  1  cxolescente  foedabitur.  Caduca  sunt  qnx- 
cuinque  fucata  sunt,  necfiduciam  prxbent  possiden- 
libus  stabilem  qu.-e  possessionls  '"  non  babent  ve- 
rilatem.  lla;c  nianet  "  cultu  jugiter  vivldo  ,  ho- 
nore  integro ,  splendore  diuturno.  Aboleri  non 
potest  nec  extingui,  potest  tanlum  in  roelius  corpore 
redeunte  '  formaii. 

XVI.  ILtcc  interim  brevibus,  Donate  charissime  : 
nam,  etsi  facileni  de  boniiale  paiieniiam  ",  mentem 
solidam  r,  fulem  tutam  salutaris  auditus  oblectat, 
nibiique  lam  tuis  auribus  gralum  est  quam  quod  in 
Deo  <i  graium  est,  moderari  tamen  dicenda  "■  debemus 
simul  juncti  et  sa;pius  collocuturi  ».  Et,  quoniam 
feriata  nunc  quies  ac  tempus  est  otiosum  ,  quic- 
quid  inclinalo  '  jam  sole  in  vesperam  diei  su- 
perest,  ducamus  banc  diemja;ii,  nec  sit  vel  hora 
convivii  gratiae  coelestis  iramunis.  Sonet  psalmos  '^ 


LECTIONES  VARIANTES. 


» 


"  Bonis  affluons  Goul.  Morel.  ( 

!>  Videre  Mor.  Videri  Lam. 
•=  Maiiu  Lin. 

rt  Ei  gratuilum  ross.  2.  Munus  rcligiosa  monte  conci- 
liitur  Voss. 
"  Facile  est.  Spontc  Lam.  Eb. 
f  Solo  altior  Oxoii. 
8  Nniic  tu  cmn  Ar.  Eb.  Lam.  Ben. 
1  Maiidatorum  suorum  fecerii  Pem.  Foss  2.  Fab. 
i  Cum  somel  ppclus  Ar.  Pem. 
j  Esse  excolendum   fos  2.  Lin. 
i  Illuminemus  Pam.  Rig. 


1  Pigmentum  parietis  auro  Lam.  Ebor.  Lin.  NC.  1. 
■"  Possessionibus  Pem.  Lam.  Bod.  5. 
"  Firmilatem.  Manet  Voss.  5. 
"  Si  facile  —  de  l)onitate  patientiae  Voss.  2. 
P  Mentem  in  Deiim  solidam  Ar.Pem.  Lin. 
1 1n  Domiiio  Lin.  Deo  Oxon. 

>■  In  diccndo  Fab.  In  Deo  SpjV.  Rem.Man.Morel.  De- 
sunt  in  Riq.  et  Pamel. 
»  Locuiuri  Lirt.  Voss.  2.  Ebor.  Impressifere  omnes. 
*  Inclinanle  Voss. 
"  Psalmus  Foss. 


STEI'II.  BALUZII  mrJE. 

Et  tamen  ea  qnoque  lectlo      quod  Pontius  in  Viia  ejus  ait  illum  presbyterlum  cl 

snrcrdotium  stallm  acccpisse.  Denlque  nusplam  iiive 
"■  im   fiilsseseiialorem  ac  foru 


•iis  utcliaiiir.  Pro  qiio  liigallms  D  /)'«  incipiatur  et  ejusclcm  D 
Jil  rirmiuttem,  ex  libio,  ut  opiiior,  roiiYmus  in  Epislola  de  vita 
snpra  feci  meiilioiiem.  Miior  au-      personabk   interim  alinuis 


Rigaltlus  edidit  fundetur 

repcrilur  in  quibnsdam  codlcibus  anliqiiis. 

Graluiium  de  Deo  mumis.  Eani  seiitentiam  ,  lii- 
qiiit  Morelliiis,  cum  quMain  non  inlelllgereiit,  verlia 
alia  iiilerseruenint ;  ilaqne  iniprimeiulum  curaruiit 
(irnluUum  de  Deo  munus  rclicfwsa  menle  concipilur  ct 
facile  est.  Notat  ediilonem  Erasmi. 

Vcritalem.  I(a  coilex  Segnlcrlamis  ct  alli    veleros 
cdani  llle  qiio  Floriis  utcbaiiir 
oninluin  primusposui 
Kicolai  Fabri  ciijns 

tcni  eam  leclioneiii,  quaiii  Ipse  Rigallins  ait  arbilrarl 
.■^e  esse  falsisslniain  ,  ab  co  lanien  posilam  fiilsse  in 
lexiii  Cyprlani.  Rigaliianam  edilionem  seculi  siint 
Angll  cl  Relnliartus. 

Dies  luminal.  Ilaic  e\lant  in  omnibns  edlilonl- 
iiiisanie  Rlgaliianam  ct  in"  plerisquo  codlcibns  ma- 
nuscriplis,  etiam  in  Segnieriano  et  ineor  qiio  Florns 
nicbaliir,  tiim  ctlain  iii  lls  qnos  .Angli  vldernnt.  Et 
lamcn  llll  qnorjue  ea  oiniserunt  In  sua  edklone.  Illa 
cliam  in  siia  rmioiii;  oinisil  Lomberliis,  n'iii  aliain 
ob  caiisam  qiiaiii  quia  iioii  cxtabai  in  ediiione  Rigal- 
lli.  Reinliartiis  posuil  dies  illuminal. 

XVI. —  FeriainnuncqHies.  Egopuloerrareens  quiex 
bls  verbls  ei  ex  iis  cpia^  statlin  sequuniur  collegerniit 
(lyprianum  froqiientasse  adhiic  forum  eo  tempore  quo 
.'.f  ripsii  liaiic  Episiolaiii.  .Nam  ciimconsiet  illani  scrip- 
i.iiii  cisc  postquam  Cyprianus  ainplexiis  est  (idem 
(lliilsii,  probabile  non  csi  illum  Ibruin,  adversns  qiiod 
fortllerdcclamai,  frcqucntasse  cumillam  scripsii.Adde 


niinr  illiim  (uisseseiialorem  ac  foruni  frcqnontasso. 
Hora  convivii.  TcrliiHianus  in  Apologelico  :  Si 
honesla  caitsa  esl  convivii ,  reliquum  ordinem  mslimare 
qni  sil  de  reliijionis  officio.  Niliil  vililalis ,  niliil  immo- 
desliie  admillil.  Non  prius  discumbalur  ijuani  orntio  nd 
Deum  prncjusielur.  Ai^cjiie  ornlio  conviviitm  dirimat. 
Optalus  lib.  VII :  Omnis  traclalus  in  Eccelcsia  a  noinine 
Dei  noniine  lerniinelur.  Ilic- 
iidosuspcclo  Contiibernlo: 
aliciuis  leclor  cid  niensam  et  inler 
rsulnws  ditlci  modulainine  aitre  clc.  Idein  in  Epislola 
ad  Jl/arcd7oHi  qiia  cani  invitai  utcoinmigretDeibleein: 
jliii6iosi»s nosler  refcrt  se  numqufim  cibum  Origene  prai- 
scnle  sine  lcclione  sitmpsisse.  nuinqiiam  inisse  somnum 
7iisi  unus  e  frcilrihus  sacris  lillciis  personarel ,  lioc  die- 
bus  ccjissc  et  iwclibus,  ul  et  leclio  ornlionein  exciperet  et 
oralio  leciivnem.  i\mbrosil  Islius,  qiii  amiciis  erat 
Orlgcnls,  pra^claram  menllonein,  ut  Id  qiioqne  obl- 
ter  dlcam,  facit  Fusebiiis  lib  iv,  cap.  18.  Ilcriim 
llieroiiyiniis  in  Episiola  ad  Kusiocliium  de  acccpils 
ab  ca  MiinnscHlls  ait:  lln  tibi  scmpcr  comedendum 
esl  ut  cibuin  el  c.ralio  subsequulur  ei  lectio.  llcm  ii) 
Llliro  ailversns  Vlgilantium  :  /;i(«r  pliialns  pliiloso- 
plinlur,  el  ad  plnccnlas  liqiiriens  Psalmorum  modiila- 
lioiie  mulcelnr.  Vidc  qii.i;  dc  lioc  argninenlo  cx  Cle- 
mcnle  Alcxaiidrino  m  Eiiseblo  Cffisariensi  adiiolavit 
doctlssimns  et  opilmus  amicus  nosier  Domnus  Rer- 
naidus  a  Moniefalcoiie  in  Noiis  ad  librura  Philonis 
de  Vita  contemplativa  pag.  .129. 


223  DIVI  CYPRIANI  224 

coinivium  sobrium ;  ct  ut  libi  lcnox  memoriacst,  vox  A     ju,-  admonel  ac  iiislruH  ,  qiiid  circa  lapsos,  interea 
canora,  aggrcderc  lioc  mimuscx  niore  ".  Magis  ciia-  dum  abesl  illorum  episcopus,  fieri  oporleal. 

rissimos    pasccs ,  si  sit   ^  nobis  spirilalis  audiiio ,         ,    puicin^i,-  seccssisse  benedictum  papam  Cypria- 
prolectct  aures  religiosa  muicedo.  „„^  ^  Ciemcntio  subdiacono,  qui  a  vobis  ad  nos 


EriSTOLA  II. 
(Pamel.,  ni;  RlgaU.,Baluz.,  Paris.,  ii;  Oxon.  Lips.,  viu.) 
CLERI  ROMANI  AD  CLERUM  CARTIIACl.NENSEH,  DE  SECESSU 

DIVI  CVPRIAXI. 

ArgdmentcM. — Jnlellcxeral  Cleriis  Romanus  a  Crcinenlio 
hijpodiucono  secessissc  Cypiianiim  in  persecuiione ; 
pro  suo  ilaque  zelo  fidei,  clerum  carlluiginensem  officii 


venit  ,  cert  1  ex  causa  :  quod  utique  rccte  fcce- 
rit,  |iropterea  quod  sit  persona  insignis.  El  im- 
minenie  agoiie  quem  permisit  Dcus  in  saiculo  col- 
luctandi  caiisa  «  cuin  adversario  simul  cum  servis 
suis,  volensctiani  Angelis  et  boininibus  certamcn  boc 
manilestare,  ul  qui  vicerit  coroiiclur,  victus  vcro  re- 
porlaverit  ^  iii  sc  sententiam,  quae  nobis  manifc- 
stala   csl.  Et  cum   incumbat  nobis,    qui    videmur 


LECTIONES  VARIANTES. 


•  Ex  ore  tuo  m,igis  iforel.  Magls  enim  Fab. 
k  Pasces  :  sil  iMin.  Kbor.  Bod.   Lin.  NC.  1. 


<^  CoUuctandi  causa,  simul  cum  VaU  1. 
<i  Ponaveril  Oxon. 


STEPH.  BALUZIINOT^. 


Mulcedo.  A.  Geliius  lib.  xix,  cap.  9  :  Ejusque  B 
Ungua:  exercilaliones  docercl  qum  mullas  volupKiles 
nullamque  mulcedinem  Veneris  alqiie  Musw  Iwberel. 
Sanctiis  Hieronyinii';,  seii  quis  alius,  in  Episiola 
ad  Amicum  aegrotiim  :  Pnrs  chI  enim  prociil  diibio 
viaxininriim  medelariim  fralerni  consolamims  fruclus  el 
foines  dictorum  mulcedine  consolationis  levamen  fessis 
animis  introdiixit.  Boeiius  Lib.  ii  de  Cunsolaiione 
pbilosopbia; :  Jam  canlum  illa  finierat  cum  me  aii- 
diendi  avidum  sluporem  arrectisque  adliuc  auribiis  car- 
minis  mulcedo  defixeral.  Sidoniiis  Lib.  v,  Episl.  xvii : 
Cullu  peraclo  vigilimiim,  quas  allernanle  mulcedine 
monaclii  clcricique  psalmicines  concelebraverant,  qiiis- 
que  in  diversa  secessimus.  .Mulcebriiaicm  ante  bos  dii- 
centos  aiiiios  dixii  qiiidLim  fraier  Berlboldus  oidinis 
fralriim  Prx^dicntoriim  iii  opiisculo  quud  inscriptum 
est  Horologium  devolivnis.  Inter  jocos  Andre.T,  Ar- 
iialdi  exiat  sequciis  distichuin  incerii  auctoris  ;        C 

Ouos  angiiis  diriis  trlsli  dulccdine  pavlt, 
Hos  sangiiismiriis  Clirisli  dulcedine  lavit. 

Epist.  II.  —  Isliiis  EpisioliC  dno  vetera  cxemplaria 
liabiiimiis,  iinuiii  e  liibliotbeca  iiosira,  aliiid  cx  iirbc 
Gralianopolitaiia.  Angli  uiiiiin  babucre  cx  bildiotlicca 
Bodlciana.Guillelmiis.Morclliiis,  qnipriniusill.imcdidit 
adiiiimiiit  in  litnlo  scriptaiii  esse  a  Celcrino  ad 
Liicianiim,  Inud  diiliic  qiiia  in  veteri  codice  cx  qiio 
is  cani  descripsit  Sfqiiebaliir,  nt  iii  iino  meo  vctcri 
iii  Giaiiaiiopoiilano,  cl  iii  19!)  Vatiraiio,  post  epis- 
tolnin  Liiciani  ad  Celerinum.  Paiiielius  vcro,  qiii 
vidcbat  illain  iioii  esse  siiiplani  ab  iiiio  aliqiio,  sed 
a  pliirilius,  iieqin:  ad  nniini  Liicianiiin,  qni  presbyler 
iion  fiiil,  sed  ad  pliires  prcsbyteros  coiisi.riptain ,  li- 
tiiluiii  biinc  iiiiilare  niin  cst  veritiis,  pDtissimuui 
cuin  cx  vicinilalc  literanini  crior  poliierit  coiiiiiigere 
ut  pro  co  qiiod  crat  cleri  Romani  siibstitiitnm  sil  a 
quopiain  Celerini.  At(|uebaiicl'anicliicnieiidalioneiil,  „ 
qnia  bona  cst,  seciil;e  siint  poslcrinrcs  cdilioncs.  ^ 
Itaqiie  in  vclcri  libro  ineo  lcgidir  :  /»ci;)i7  Epistola 
rescripla  ad  Cijiirianum  u  clero  liouiaiw.  Qiiod  esl  ali- 
quanlo  mclius  qii;iiii  iii  oditiiine  Morcllii.  At  iii  co- 
diccGraliaiiopornaiii)  seripinin  esl:  Celeriiii  respoinio 
ad  Luciiiiium  rie  ciira  piisloris  et  ad  obviandam  ido- 
lotalriam.  Ncscio  aiitem  i|u:iiii  ob  caiisain  Aiigli  iii- 
scripiioiicin  istiiis  E|)istola;  rejeceriiiit  ad  inarginem. 
Naiii  doceiidus  crat  prinio  iiiluitii  lector  a  qiiilius 
61  ad  qiiDS  scripla  erat  Epislola.  lidem  lefulaiit  Ri- 
galliiiiii ,  qiii  scripserat  cleri  voccin  perperain  tialii 
ad  pcrsonas  ecclesiasiicas  lioniinesqiie  sacris  ordini- 
biis  inslilulos  desigiiandi)s.  Saiie  vcrinn  cst  Uig;iltii 
obseiv:ilioiicin  admodiiiii  prolixaiii  cssc  veriiin  pira- 
logisinum,  in  qiio  niliil  sani,  iiiiiil  veri  scriptiiin  cst. 
TcrtnHiaiius  in  libio  de  Exlionalioiieca-litalis  ;  Dif- 
fcrenliam  inler  ordincm  el  plebem  consliluil  Ecclfsiii; 
uiutorilas.    Vidc  Opuscula   1'ciri  dc  Marca   pag.  72 


ubi  agit  de  Discriinine  clericorum  el  laicorum  cx 
jure  divino. 

I. —  Benedictum.  Non  est  cngnoincn  hoc  loco  lienc- 
dicius ,  ut  obscrvavit  Sirmoniliis  ad  Sidoniiini ,  scd 
epitlieliim  quo  clirislianos  viros  plerique  (irnabanl. 
Exemplis  a  viro  doctissimo  allaiis  addo  ego  Teilul- 
liaiuiin  in  liliro  de  Pudiciiia  Zephyrinum  vocare  be- 
nediclum  Papam. 

Papnm.  Vetus  codex  meus,  Papalem.  Sic  eliam 
in  codicibus  iii  cdiiione  Anglicana  laiidalis  cl  iii  an- 
nolaiionibiis  Morellii.  Sicctiain  lcgcbit  LalinusLali- 
niiis  iii  libris  siiis  veteribus.  Vide  Episi.  xvi  ct  xi,. 

Cremeiiiio.  Ita  codcx  incus  et  editio  Morellii. 
QiiO  etiaiii  moilo  nominatuin  illnm  invcnio  iii  ploris- 
qiie  libris  antiquis.  Pulo  aulcm  cain  esse  verani  ic- 
ctionein.  Nam  et  Creineniii  martyris  inentio  cst  in 
martyrologio  Romaiio  xvi  Kal.  Maii. 

Propierea  quod.  ILcc  duo  vocabiila  ,  qiia;  dee- 
raiit  in  edilidne  Rigaltii ,  nos  rcvocavimns,  qiiia  ex- 
striiit  in  cdltionibusMorellii  etPamelii  cl  in  uno  codice 
nieo  oplimo.  Rigaltius  nnlluin  vetiis  cxcmplar  liabuit 
istiiis  Epislola;  ciijiis  aucloriiatc  uierctur  ad  miiiaii- 
daiii  lianc  lectioiieni.  Laiinius  piilabat  voceni  quod 
esse  delcndam. 

Pcrsona  insignis.  Id  est  cui  debeaiur  rcverentia, 
nt  ait  Quinliliaiins  lib.  vi ,  cap.  i  ;  quain  ideo  lioiio- 
ratioreni  personani  vocat  Cbildclicrtns  rex  iii  consii- 
tiitionc  ediia  a  Sirmondo.  Iii  capiiiilari  Metensi  1'ipini 
regis  cap.  2  :  De  ecclesiaslicis  vero  qni  siipradicta  faci- 
nora  coiniuiseriiit,  si  bona  pcnona  fuerii ,  id  cst  insi- 
giiis,  ut  planuni  cst  cx  iis  qiix  scqiuiiitiir.  Autiie.nti- 
CAM  pcrson  iin  pro  i.vsir.xi  dixit  Pliilippus  cpiscopns 
Eirinaniis  apostolicxSedis  legaius  iii  capiie  20  Coiici- 
lii  qiiod  apiid  Budani  celcbr.ivit  aniio  1279.  Vide  l.  iv 
Capiiiilariiiiii  pag.  1050  cxirenia. 

Qiii  videmur  praiposiii.  Niniiriiin  quia  post  morlcm 
episcopi  Roinaiiiciiia  illiiis  ccclcsia'  incuinbebai  Clcro 
urliico.  Ne  qiiis  ista  ciim  Baroiiio,  Binio,  Papebrocbio 
transferat  ad  pncrogativain  illiiis  Ecclcsia! ,  ad  qii;iin 
sedc  vac;inle  pertineat  sollicitiido  omniuni  ecclcsia- 
riini,  adeoqiie  clcricis  Roiiiaiiis,  qnod  Peiri  Ecclesia; 
cssciit  admiiiistri ,  nniversalis  gregis  cura  niandala  : 
nain  etiam  noslris  icin|ioribus  ,  qiiainvis  consici  Sc- 
dis  Aposlolic.c  aiicii)rit;itcm  ct  poteslateni  v;dile  cx- 
plicaiani  ct  amplilicaiain  luisse  ,  cardinales  laincii  , 
qiii  siicccsscruiit  clcricis  urbicis,  peiics  qiios  cst  le- 
giincn  Ecclesi;c  Roinanx  vacaiite  scde,  curain  ct  so!- 
licitiiiliiicin  snaiii  niilbiicnus  extendunt  ad  ali;is  cccle- 
sias,  iit  cliaiii  tesialur  Guillelinus  dc  Monicbiiidiiiio  iii 
cap.  Ubi  innjus,  6u  Elect.,\n  Sexto.lieni  Alv;iriis  l'o- 
bigiiis  lili.  1  de  Plaiiciu  Ecclesiw  cap.  20,  iibi  disertc 
scriliit  qiiod  vncanlc  pnpalu  nullus  succcdil  Pnpiv  ir, 
jurisriiclioiie,  eliain  coetus  cardinalium,  uisi  iii  miiiiniis. 
Vide  eliain  Jacob.itiiiin  lib.  iv,  art,  3;  ei  Augiisti- 
num  de  Aiiclwiia  ,  qiixst.  m ,  art.  8,  dc  potesiatc  cc- 


22S 


EPISTOL.V  II. 


m 


praoposiii  cssc  et  vice  pJsloris  cuslodire  gregeni ,  si  A 
ngligentes  iiiveiii:imur  ,  diceliir  nobis  qiiod  et  anie- 
cessoriljus  iioatris  diclum  esi,  qui  lam  negligentcs 
prsepositi  eranl,  quoniam  perditum  non  requisivinius, 
Ct  crrantein  non  correximus,  et  claudum  non  colli- 
gaviinus  ",  et  lac  eorum  edebamus,  ct  lanis  eorum 
operiebamur  (Ejcc/i.  xxxiv,3,  4).  Deniqueeiipse  Do- 
niinus  impleiis  qux  erant  scripla  in  Lege  et  Propiietis 
docet  dicens  ^  :  Ego  sitm  pastor  boms,  qui  pono  ani- 
mam  meam  pro  ovibua  meis.  Mercenarius  autem  et  cujus 
non  sunt  propria:  oves,  cumviderit  lupum  venienlem,  re- 
tinquit  et  (ugif^,  et  lupus  dispergit  eas{Joa.-x,  11,12). 
Sed  ct  Simoni  sic  dicit  '^ :  Diligis  me?  Retpondit,  Di- 
ligo.  Ail  ei:Pasceoves  meas  [Joa.  xxi,  17).  Hoc  verhura 
faclum  ex  actu  ipso  quo  cessil  cognoscimus,  et  caeleri 
discipuli  simililer  fecerunt. 


B 


II.  Nolumus  ergo,  fralres  dileclissimi,  vos  merce- 
narios  inveniri  «  ,  sed  bonos  pasiores,  cum  sciaiis 
tum  non  minimum  periciilum  incumbere  si  iion  liur- 
laii  fueritis  fratres  nosiros  stare  '  in  fide  iinmobi- 
les,  ne  in  praeceps  eunliiini  s  ad  idololatriam  fun- 
dilus  eradicetur  fralernilas.  Nec  enim  lioc  soluni  ^ 
verbis  vos  hortamur,  scd  discere  poteritis  a  pluribiis 
a  nobis  ad  vos  venientibus  quoniam  ca  oiiinia  nos 
Deo  adjuvante  et  feciinus  et  facimus  cuin  omni  solli- 
citudiiie  etpericulo  sxculari,  anie  oculos  plus  haben- 
lcs  timoiem  Dei  et  pcenas  perpetuas  quam  '  ti- 
morem  hominum  et  brevem  iiijuriam,  non  deserentes 
fraiernitaiem,  et  hortanies  eos  siare  in  fide  et  para- 
tos  esse  ire  i  cum  Domino.  Sed  et  ascendenies 
ad  lioc  1*  quod  compellebanlur  revocavimus.  Ec- 


"  Colleeimus  Yal.  1. 

1>  Propbetls  dixit  Yul.  1. 

«  Reliuquens  et  fugit  Val.    2, 

it  Simoiii  dieit   Yul.  1. 

•^  Iiivenire    Imp. 

*  Vestros  stare   Yul.  i.  Oxon. 


LECTIONES  YARIANTES. 

B  Ne  praeceps  iens  Oxon. 

t  Hsecsoluni  Yat.  2. 

i  Aute  oculos  babentes  —  magis  quam  Val.  2, 

i  Paratos  esse  debere  ire  Oxon. 

li^Auendentes  ad  hoc  Impr. 

STEPH.  BALtZIl  NOT^. 


clesiastica.  Cerie  manifestum  eslex  contextii  Epistolaj 
Cleruin  Roinanum  de  nulla  lum  ecclesia  gubernanda 
sollicituin  fuisse  quam  de  sua,  cx  usu  iiiniiriiiii  ubiqiic 
recepto,  ulecclesiaepiscopo  viduata  regerotur  a  clero 
ecclesi*  vacaiilisutagnosciteiiani  Naclaiitusepiscopus 
Cliigiensis  iii  tractalioiic  de  Papce,el  Concilii  polestale. 
Qiiod  liqueietiamex  eoquod,  pust  iiiortein  papx  Mar- 


bere  sermonem,opprimerevidentur.  Ab  his  longe  disla-  , 
bal  Valerii  cum  Auguslino  bumilis  ela  propriu:  laudis  ' 
aniore  alieiia  agendi  ratio. 

Lac  eorum.  In  uno  veteri  libro  legitur  laclem. 
Glossae  Pliiloxeiii  :  Laclem,  rixx.  Plaulus,  Baecliidi- 
bus  :  Qum  uec  lactem  nec  lanam  uUam  liubent.  Sic  apiid 
Apuleium  lib.  \\u  Metamorplioseon,  Noiiius  Marcellus 


liiii  islius  uominis  primi ,  quia  episcopatiis  cessavit  C  adnolat  aiitiquos  dixisse  lacte  in  nominalivo. 


spalio  Iriginta  etqiiiiique  dieruin,  prcsbyieri  Ecclcsiae 
Romaiixpr.efuerunl,  iillegiturin  geslis  ponlificalibus, 
idcslilliex  |)resbyierioRomanoqiiic;cteris  prxeiniiie- 
hant,  id  est  arcbldiaconus,  arcliiprosbyler  el  priini- 
cerius,  ut  docet  ejusdem  Marlini  episiola  ad  Ellte- 
ruiii.  Ili  enim  locum  repraisentabaut  poniiflcis.  Ubi 
iiiterim  aiiiii)t:ibo  viiio  scripioris  f:iciuiii  videri  iit  ar- 
cliidi:icoiius  istic  nominelur  ante  archipresbyteruin  , 
nisi  jam  lum  ita  imminuia  erat  disciiilina  Ecclesicc 
Roin:in:e,  ul  archidi;iconuj  pra.'rerretur  arcbipresby- 
tero.  Nam  ex  libro  diiirno  Pontificum  constat  arcbi- 
presbyterum  primo  loco  nominatum  aiile  archidiaco- 
iiuin  in  epistola  a  Clero  Ronuiiio  scripla  ad  cxarclium 
de  transiiu  Pontilicis. 

Vice  pusioris.  Veteres  libri  liabent  paslorum. 
Niliil  tamcii  mut:ire  voluimus,  quia  coiislat  liaiic  Epi- 
siolaiii  a  Clero  Uouiano  scriptain  esse  ad  Cyprianum 
eo  tenipore  qiio  Rumana  Ecclesia  iion  habebal  pasto- 
rem.  David  Biondellus,  ut  ostendei  et  presbyteros  esse 


Lupum  venicntem.  tlieronymiis  ibideiii  :  Merce- 
nurii ,  qui  lucrum  lantum  de  gregibus  considerant ,  el 
cum  lupum  viderint ,  fugiunt ,  quoruin  negligentia  grex 
Domini  devoratur  a  bestiis  agri. 

Quo  cessit.  Locus  obscurus.  Latinius  raonuit  in 
uno  veteri  codice  legi  gessit,  iii  alio  vero  gestum.  Sed 
in  meo  et  in  editione  Morellii  legilur  cessit.  Rigaliius 
isla  refert  ad  lempiis  illud  quo,  post  appreliensum 
Cliristum  a  Judaiis,  Petrusnon  proprie  fugit,  sed  ces- 
sit  sive  abscessit  aui  recessit.  Nam,  ul  est  lii  Evange- 
lio,  sequebatur  quidem  Cbrislum ,  sed  longo  inier- 
vallo,  quod  fugsc  speciem  prsebuit ;  adeoque  inEvan- 
gelio  legitur  discipulos  omnes  relicio  Chrislo  fiigisse. 
Sed,  quod  Rigaltii  pace  dixerim  et  Aiiglorum  ,  qui 
ejus  observalionem  adscivere,  hujus  loci  est  senteii- 
tia  :  vcrbuin  Chrisii ,  Pasce  oves  meas ,  ex  actu  ipso 
quo  cessit,  id  est  ex  eo  qucm  habuit  exiiu  implciuiii 
cognosciiiius.  Opponiteiiiin  Clerus  RoinaniisChristum 
et  Apostolos  pastoribus  Judaiorum,  nec  Pelro  expio- 


ccquales  episcopis  el  vicarios  qucquc  Cliristi  esse,  iii  "  hrat  fugaiii  In  passione  Christi ,  sed  lnudat  ejiis  dili- 

hoc  loco  ad  vocem  pasloris  addidlt  nimirum  Chrisli. 

Sed  profecto  mulluiii  erravil.  Isiic  eiiiiii  per  vocem 

pusloris  manifesle  iiilelligiturEpiscopus  Roinanus.  Et 

tiim  ,  extinclo  Fabiaiio ,  Clcrus  Romanus  regebat  Ec- 

clesam  vice  pasloris  dunee  alius  episcopus  substi- 

lueretur  in  loco  Fabiiini. 

Antecessoribus  nosiris.  Ila;c  verba,  qiia;  qiiamdam 
habenl  obscuritatem ,  Aiigli  traiistiileruut  ad  s:icer- 
dotes  Judx-oruin,  quia  cerlo  cousiat  illa  ab  Ezcchiele 
scripta  esse  adversus  cos. 

Qitoniam  perdiium.  Ilic  locus  Ezechiclis ,  qui 
valdc  miiiilus  est ,  iuulto  integrior  exsial  iii  Epistula 
Liv.  llsec  verba  et  qua;  posleascquiiiitur  s;inelus  llic  • 
ronyn.us  illa  explicans  tr.uistiilit  ad  siipcrbiaiii  cpi- 
scoporiiin  ,  qiios  acriter  perstringit.  Ha:c  suiit  ejus 
verba  :  Quvd  proprie  ad  supercilium  episcoporum  per- 
tinet,  iiiquil,  eorum  videlicet  qui  opt:ribus  dedecoranl 
nominis  dignitalem,  el  pro  Uumilitule  assumunt  super- 
biuin ,  ut  lionorem  se  pulenl  consecutos  ,  non  onus ,  et 
auoscumque  i»  Ecclesia  viderint  prwpotentes  et  Dei  lia- 


geiiiiaiii  in  pascendis  ovibus,  quemadnioJum  ci  Cliri- 
stus  post  resurreclionem  mandaveral. 

Ei  caiteri  discipiili.  Subjuiigit  Rigaltius  hanc 
Cleri  Roniaiii  Eplstolam  Pctrum  magis  unerare  quod 
ait  et  cmteri  discipuli  similiier  fecerun' ,  tamquam  ad 
cxcmplum  Petri.  Sed  ha!c  ubseivatio  falsa  esl,  iit  j;im 
dlxi;  iiec  Clerus  Romaiius  his  verbis ,  et  cmicri  disci- 
puli  similiter  fecerunt,  indlcat  Apostolus  fugicnlem 
Pctruni  seculos  esse,  sed  potlus  ejus  exeinplo  iii  pa- 
sceudls  ovibus  summum  sludium  adhlbuisse.  Nihil 
niagis  alienum  a  proposito  cleri  Roinaiii  ,  quam  a 
Peiro  el  aliisdiscipulis  exemplumigiiavixiiip;iscendis 
ovibus  rcpctere.  Praiterea  claudlcatRigaUli  raliocina- 
tio  :  Pctrus  fugit,  fugerunt  ctiain  alii  discipiill ;  liige- 
riiiii  Iglturad  cxempluin  Petri.qui  dcdiiiliiscxeiiiplum 
fugieiidi.  Malihaius  eiiim  ei  .Marcus  aluiit  omnes  disci- 
piilos  rellclo  Cliristo  fuglsse,  iiulla  Petri  inciiiioiie. 

H. —  Ascendentes,  in  capiloliumvideiicel,  ibl  sacrifl- 
caiuri  dils  gcnlium.  Sed  de  ca  re  pluribus  agcmus  ad 
Epislobiin  Lv. 


DlVl  CYPRlANi 


fide,   liccl  quidam   lcrrore  ipso  A  ni"w  servutn  ODStimari,  ut  qm  ii 


sive 


427 

clesla  siat    »  in 

coinpulsi,  sive  quod  essenl  insigues  perbona:, 
apprehensi ,  timore  hominum  vcrereniur  ''  :  qnos 
quidem  separalos  a  nobis  non  dereliquimus,  scd 
ipsos  cohortali  sumus  et  horlamur  agerc  pa?niicn- 
liam,  si  quo  modo  indulgentiain  polerunt  recipere  ab 
eo  qui  potesl  prxstare,  ne,  si  relicii » luerlul  a  nobis, 
pejores  efficianlur. 

III.  Videtis  ergo,  fratres,  quoniam  et  vos  iioc  fa- 
cere  debetis,  ut  cliam  iili  qui  cccidcrunt  horlalu  vc- 
stro  corrigcnies  animos  eorum,  si  apprebensi  fuerint 
iterato,  confiteantur,  ut  possint  priorcm  erroiem 
corrigere,  et  alia  quaj  incuinbunt  vubis;  qiioc  etiam  ct 
ipsa  subdidimus,  ut  si  qui  in  banc  lentationem  inci- 
derunt.ceeperintapprehendi  infirmitate,  et  agant  poe- 
nitentiam  facli  sui  et  desiderent  commuuionem,  uti-  jj 
que  subveniri  eis  debet,  sive  viduae,  sive  clino- 
meni  ,  qui  se  exhibere  non  possuiit,  sive  lii  qui  in 
carceribus  suni,  sive  exclusi  de  sedibus  suis  ■= ,  uti- 
quehabere  debentqui  cis  minisirent.  Sed  et  calechu- 
mini  apprehensi  infirmitate  decepii  esse  non  de- 
bebunt,  ut  eis  subveniaiur;  et,  qnod  maximum  est, 
corpora  mariyrum  aut  coeterorum  si  non  sepelianlur, 
grande  periculum  imminet  eis  quibus  incumbit  hoc 
opus.  Cujuscumquc  ergo  vestruni,  quacumque  occa- 
sionc  fucrit  cffectum  hoc  opus,  certi  sumus  cum  bo- 


22a 
in  minimo  fldelis  fuit 


constiluatur  super  deccm  civiiates.  Faciat  auiem 
Deus,  qui  omnia  praestat  sperantibus  in  se,  ul  omnes 
nos  in  his  opcribus  invcnianiur.  Saluiant  vos  fralres 
qui  sunt  in  vinculis,  et  presbyteri  et  loia  Ecclesia, 
quaj  et  ipsa  cuin  summa  solliciludiiie  excubat  pro 
omnibus  qui  invocant  iiomen  Domini.  Sed  el  vos  "l 
pclimus  mulua  vice  memores  sitis  noslri.  Scialis  au- 
lcm  Bassiaiium  pervenisse  ad  nos;  et  petiniusvos, 
qui  habetis  zelum  Dei,  liarum  litlerarura  exemplum 
ad  quoscumque  polerilis  transmiitere  per  idoneas  oc- 
casiones,  vel  vcstras  faciatis,  sive  iiunliuni  mitlatis, 
ut  slcnl  forles  et  iramobilcs  in  fide.  Oplamus  vos, 
fralres  charissimi,  semper  bene  valere. 

EPISTOLA  m. 

(Erasm.,  m,  21;  Pamel.,  iv;  Rig.,  Baluz. ,  Paris.,  m; 
Oxon.,  I.ips.,  IX.) 

AD  PRESBVIEROS  ET  DIACONOS  ROM^  CONSISTENTES. 

Arguuentuh.  —  Epislola  Itwc  (amiliaris  est ;  quare 
argumcnto  non  indiget,  poiissimum  cum  cx  liluto 
ipso  id  salis  colligi  queat.  Desideralur  aulem  epislola 
Cleri  Romani  ad  quam  respondel  Cyprianus. 

l.    Cyprianus   presbyteris    el    diaconibus  Romaj 
consistentibus  fratribus    saluiem,  "Cura  do  excessu 


LECTIONES  VARIANTES. 


'  Ecclesia  ista  fortis  in  fide  tmpr. 
i>  Revertuniur  Imp.  Rucruut  Oxon. 


"  Expulsi  a  sedibus.   Vat.  1. 
<i  Sed  et  nos  Inw. 


steph.  b.\luzii  miJE. 


Ecclesia  ,  Romana,  quam  vocat  foricm  ,  quia 
lirma  el  immobilis  constilil  iiiter  durissimas  persecu- 
tiones.  Quainqiiam  ne  in  hac  quidem  Ecclcsia  lapsi 
defueriml ,  siquidcin  eoruin  causain  clcriis  inlcgiam 
scrvavit  ad  eleciioiiem  episcopi.  Sed  hi  pauciores  iiit- 
mero  fuere  quam  Canhagiiie. 

111. — C'/mome/ii.Code\ineusliabetdom«m,Graiiaiio- 
polilanus  chlidomeni ;  Morellius  pusuil  clijdomeni,  La- 
tinius  et  Rigallius  clinomeni.  Posica  seeula  esi  edilio 
Aiiglicana,  in  qua,  rejeciis  cactcris  leclioiiibus,  .-ibsguo 
ulla  vcterum  librorum  auctoritaie  ,  laniiim  cx  coiijc- 
tlura  siiuipla  ex  episiola  papa;  Coriielii  ad  Fabiuin 
cpiscopum  .\iitioclieiuim ,  qu;c  gncce  cxslal  apiul  Eu- 
sebiuiu,  scriptum  cst  llilibomcni.  Et  qiianiqiiam  ea 
cmendatio  videaiurcsse  bona,  transferenda  taiiicn  iion 
crai  iii  conlextuin  absquc  lUiijori  auctoriiaic.  Nam 
reliqu;e  lccliones  possunt  cli;un  e^se  bona;.  Caitcrum 
cacnicndalio.  quam  Angli  viileiilur  accepissc  ex  aii- 
notationibus  Ilenrici  Valesii  ad  liisturiani  ccclcsiasii- 
cani  Eusebii ,  neqiie  Valesii  est  iieijuc  Angloruiii,  scd 
illustrissimi  viri  Fraiicisci  Biisi|iicii ,  qiii  caiu  primus 
protulit  aiino  1G33,  in  libro  priiuo  llistoriarnm  Eccle- 
siai  GaUicaiKC.  Porro  quos  Grxci  vocaiit  tlilibomeiios. 
Rufiiius  vcrlii  indigenles,  B:ironiiis  (luciuanles  ,  valde 
diverso  sensu.  Vidc  priuiaiii  Disserialionem  Cypriani- 
com  viri  clarissimi  Ileiirici  Dodwclli.  (Ed.  Lipscnsis 
sequitur  conjecluram  Dodwelli  in  Dissertai.  Ctjpr. 
I,  7  lcgentis  :  Cludoniiomeni.) 

Calecumini.  Sjic  scribcre  placuil,  non  solura 
qiiia  ita  invcniiuus  scriplum  in  omnibus  antii|uis  co- 
dicibus,  sed  in  primis  propler  auctoriialem  Comino- 
diaiii ,  qui  nos  dubitare  non  sliiil  quiii  lioc  vucabiiluiu 
vctustis  tcmporibus  ila  scribcretur.  Saiie  in  veteri 
glusaario  bibliolhcca;  rcgix  lcgi :  Catecuh.nijs,  inslrit- 
clus,  audiens.  lii  velcri  ilcni  gUissario  iiieo  :  Cailcu- 
HENus,  inslruclus  sive  audiens,  pro  co  iptod  adliuc  do- 
ftrinm  fidei  audiai,  nccdwn  lamen  liapiismum  recepii. 


C  Et  in  libro  Corbeiensi  ct  in  Fiixcnsi ,  qiiando  agitur 
dc  hoc  liominum  gencrc  Icgltur  Caticutiiinos  ,  quod 
idem  est.  Noliim  quippe  est  liltcras  i  el  e  axpc  per- 
muiari  solitas  apud  anliquos.  Adnuiat  ilolsteiilus  in 
iiotis  ad  acia  sanctarum  Perpetu.-e  el  Feiiciiatis  ca- 
tliecumini  scriptum  essc  iu  vetuslls  mciiibranls  Casi- 
iieiisiiius  ct  apud  Moiiibrltium  ,  cxisllinare  auiein  sc 
iia  eo  Sicculo  prolatas  fulsse  hujiismodi  voccs.  Illero- 
nyinus  iri  Epistola  ad  Oceunuin  In  oausa  malrimoiiii : 
Aiidianl  calliecumini ,  qui  snnt  fidei  cmididali.  Slc  apud 
Marium  Mcrcaloiem  lii  cditioiio  iioslra  ,  pag.  547, 
legitur  catecismi  pro  caicchismi.  ViileC:eliuni  Calcagni- 
iiuin  lib.  i,Epist.  IX ;  ct  uolasad  Capitularia,  p.  1250. 
Coipora  mnriyrum.  Ut  diversa  sunt  lioniiiium 
ingenia,  ila  dlvcrsx  suiit  opiulones.  llimc  lociim  Rl- 
galiius  intciprctatus  est  de  cura  lantum  scpeliendo- 
ruiii  inarlyiuin.  Ego  vcro  eo  usus  siim  ut  ostcndercm 

j)  cirare  vclioiiiciiler  eos  qul  coiitendunt  veleres  Chri- 
stlanos  nullaiii  curam  liabuisse  reliquiarum  liuniiuiiin 
sanctorum.  Id  quod  a  mC  oslcnsuin  est  In  uratioiic 
(|uam  habui  publice  Lutciia!  cum  iu  cidlegio  rcgio 
iiiierprelaicr  tiiulum  Dccrctalium  de  Ileliqitiis  ci  ve- 
ueralionc  Sauclorum.  Tania  eiiini  lum  ciira  crat  se- 
pelieiulorum  hoininuiii  saiicloriiiu,  ut  nlliiloinillercnt 
eoruin  qua;  potcranl  demonstrarc  corum  iiiemuriam 
cl  venerationcm  erga  eos  ;  adeo  ut  Terlullianus  In 
Apologeiico  testclur  plurioris  et  cliariorls  suas  incrces 
Ciiiisilauis  scpcliendls  prolligasse  quam  dlls  fimii- 
gaiidis.  Ex  quo  colligi  posse  videlur  illos  condldisse 
etiani  eoruiii  corpora  odoribus  Arabicls,  quos  in  se— 
|)cliendis  corporibus  adhibiios  fuisse  coiistal.  Sano 
Plinius  lib.  xii ,  cap.  18,  scribit  Neronem  plus  cyn- 
iiamoml  in  fimcre  Poppa;x  inceiidlsse  quam  Arabia 
produc.it  lu  aiiiio  uuo.  S'ide  Baronium  ii;  i\olalioni- 
bus  tid  Mariyrologium  lloinaitum  die  iv  Augusti. 

Bassianum.    Assentlor    Painclio    cxisliniaiili    il- 
luin  iuissti  c  clcio  Uomauo.  llllus  uiculio  csl  ciiau) 


m  «  epistoLa  1 

bnni  viri  collegjc  mei  rumoi'  npud  nos  incciius  A 
esset,  fralres  cliarissimi,  et  opinio  dubia  nutaret , 
accepi  a  vobis  lilleras  ad  me  missas  per  Cre- 
mentium  "  hypodiaconum ,  quibus  plenissimo  de 
glorioso  ejus  exilu  inslruerer;  et  exultavi  satis 
quod,  pro  integritale  administrationis  ejus,  con- 
summatio  quoque  honesla  processerit.  In  qiio  vobis 
quoque  plurimum  gratulor  quod  cjus  memoriam  tam 
cclebri  et  illustri  tesiimonio  prosequamini,  ut  per  vos 
innotesceret  nobis  quod  et  vobis  esset  circa  pra?po- 
siti  memoriam  gloriosum,  et  nobis  quoque  fidei 
ac  virtulis  praiberet  exemplum.  Nam  qnantum  '' 
perniciosa  res  est  ad  seqnentium  lapsum  ruina  proe- 
posiii,  in  tantum  contra  utile  est  et  saluiarc  cum  sc 
episcopus  per  firmamentum  fldei  frairibus  prscbet 
imitandum. 


^30 
EPISTOLA  lY. 

(Pamcl.,  v;  Uig.,  Baluz.,  Pariss.,iv;  Oxon.  Lips.,  v.) 

AD  PRESBVTEROS  ET  DUC0N03. 


ARGnMENTUM.  —  Horlatur  clerum  tuum  D.  Cyprianus, 
jam  in  secessu  constiliUus,  ut  vice  sua  rite  funganturf 
neve  quid  aut  coiistitutis  incarcere  aul  caiteris  paupe- 
ribus  desit :  deinde  ut  plebem  in  quiete  conlineant,  ne,  si 
glomeratim  ad  marlyres  in  carcere  visitandos  con- 
currant,  tandem  id  illis  interdicatur. 


II.  Legi  ctiam  alias  litteras  "  in  quibus  nec  quis 
scripserit ,  nec  ad  quos  scriptnm  sit,  significanler 
expressum  est.  Et  quoniam  me  in  iisdem  litteris  ct 
scriptura  el  sensus  et  chartae  ipsaj  quoque  raoverunt 
ne  quid  ex  vero  vel  subtractum  sit  vel  immutatum, 
eamdem  ad  vos  epistolam  authenlicam  remisi ,  ut 
recognoscatis  an  ipsa  sit  quam  Cremenlio  hypodia- 
cono  perferendara  dedistis.  Perquam  elenim  grave 
est  si  epistola;  clericae  verilas  mendacio  aliquo  et 
fraude  corrupta  cst.  Hoc  igitur  ut  scire  "  possimus, 
el  scripturam  et  subscriplionem  an  vcstra  sit  recog- 
nosciie,  et  nobis  quid  sit  in  vero  rescribite.  Oplo 
vos,  fratrescharissimi,  semper  bene  valere. 


I.  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  fratribus 

charissimissalutem.  Saluto  vos  incolumisper  Dei  gra- 

liam,  fratres  charissimi,  Ixtus  quod  circa  incoluraila- 

tera  quoque  vestram  omnia  iniegra  esse  cognoverim. 

B  Et  quoniam  mihi  interesse  nuiic  non  permittit  loci 

conditio,  peto  vos  pro  fide  ei  religione  vestra  funga- 

mini  illic  et  vestris  parlibus  ct  meis  ,  ut  nihil  vel  ad 

disciplinara  vel  ad  diligenliam  desit.  Quantum  autcm 

ad  sumplus  suggerendos  ,  sive  illis  qui,  gloriosa  vocc 

Dominum  confessi,  in  carcere  sunt  consiituti,  sive  iis 

qui  pauperes  et  iiidigentes  laborant  et  tamen  in  Do- 

mino  perseverant,  peto,  nihil  dcsil ,  cum  suniinula 

omnis  qua;  redacla  csl  illic  sit  apud  clericos  distri- 

buta  propter  ejusmodi  casus ,  ut  haberent  plures  un- 

de  ad  necessitates  et  pressuras  singulorum  operarl 
possint. 

fe  II.  Peto  quoquc  ut  ad  procurandam  quietcm  soler- 

lia  et  sollicitudo  vestra  non  desit  ^.  Nam  etsi  fralrcs 


LECTIONES  VARIANTES. 


a  Clementium  Oxon. 

b  QuantoifWB.  Ebor,  NC.  1. 


*=  Legi  eliara  lilteras  Oxon. 
d  Non  desiuat :  etsi  mrel.  Pem, 


Rig. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


in  Epistola  xxii ,  quoe  est  Luciani  ad  Celerinum  tum 
Roma!  consliluium. 

Epist.  111.  —  1.  Boni  viri.  Fabiaiii  cpiscopi  Ro- 
mani.  lloc  epilhetum  tribuere  consuevii  Cyprianus 
episcopisdefuncliSjUtiiiEpisiolaLxsii,  .\grippino  epi- 
scopoCarihagiiiensi.  Episiola;  ab  Origeiie  scripiae  ad 
Fabianum,  Roman;eurbiscpiscopum,  memiiiit  lliero- 
nymus  iii  Epislola  ad  Pammacliium  et  Oceanum,  item- 
que  Rufiiius  in  libro  priore  Apologiarum  suarum  ad- 
vcrsus  Uieronymum. 

Praposiii.  Baronius,  loquens  de  excessu  Papae 
Fabiaiii,  nolal  iiliiin  a  Cypriano  noininatum  modo 
collegam,  modo  prccpositum,  utpoic  qui  ,  cum  coe- D 
piscopus  csset,  poiesialc  tainen  iii  hierarcbiae  cccle- 
siasticse  ordine  caeleris  illc  praipositus  esset  cpisco- 
pis.  Polerat  Baronius  suam  ilbm  opiiiionem  confir- 
mare  aucloritaie  epistolse  Bonifacii  papae  II  ad  Eu- 
lalium,  in  qua  Episcopus  Romanus  dicilur  esse  unus 
ad  quem  possit  recurri  prmpositus.  Verum  Baronius 
scicbat  epistolam  iltam  esse  suppusitiliam.  Oilicii  inei 
cst  annotare  errores  commissos  iii  interpretatione 
eorum  quae  scripta  reperiuntur  a  Cypriano.  Baronii 
observatio  possei  habcrc  specieni  veri ,  si  Cyprianus 
Solum  Papani  nominaret  pia'posi(!mi  ;  at,  cum  cer- 
tuin  sit  illum  omnes  episcopos  vulgo  vocare  praipo- 
silos,  ruit  omnino  scntciitia  Baronii.  Ilaque  isiic  Cy- 
prianus  Fabiaimm  papam  vocat  prmpositum,  quia 
cpiscopus  erat  et  collega  Cypriani  episcopi.  Agen- 
duin  cst  in  rcbus  liisioricis  sinipliciter,  procul  ab 
oniiii  affeclu  ;  alioqui  pcril  lidcs  rerum. 

II. —  Necquisscripserii.  Rctiiiuimiislcclioncmquam 
vclcrcs  editiones  pra;lcruut,  quam  oumcs  libii  ve- 


teres  conflrmant.  Primus  Manuiius  posuit ,  nec  qui 
scripserini.  Qux  lectio  bona  non  est.  Nam  epislola 
qiia;  omniuui  nomine  scripia  crat  ab  uno  scripta  erat, 
ut  in  calceEpist.  xvi :  Lucianus  scripsit;  ut  docet  etiam 
Epist.  xxii,  qu;K  cst  Cypriani  ad  presbyteros  ct  diaco- 
nos  Romse  consistentes.  Sic  in  coneiliis  umis  pro  oin- 
nibus  loquebatur,  qiicnndmoduin  a  nobisobscrvaiuin 
cst  in    disseriauonc  de  Concilio  Teleptensi. 

Epistolam  remisi.  Vide  quoe  de  ca  rc  dicunlur 
infra  ad  Epistolam  xx. 

Scripluram  et  subscriptionem.hnyeleres  iibriei  ve- 
tercsediiioues.  Edilio  Maiiutii,  scripiura  et  subscriptio. 
Hanc  auctoritatcm  secutae  suiit  posteriores  editio- 
ncs,  eamque  leclionem  niale  inulai;ini  fuisse  aitCro- 
iiovius  cap.  14.  Observationum  suarum  iit  Scriptori' 
bus  ecclesiasticis. 

An  vestra.  I:i  libro  Fuxensi  scriplum  est,  an  a 
manu  vestra.  Quod  puto  ego  esse  ex  glossemate,  cum 
cerium  sit,  uli  inox  dicebam,  epistolas  ab  uiio  scribi 
solitas.  In  coiicilio  Clialcedonensi  pag.  I091,ex  no- 
sira  rcceiisione  lcgitur,  cujus  manus  sit.  Ubi  vidc  aii- 
notatiuiicm  Rustici. 

Epist.  IV.  —  Prima  Epislolac  istius  editio  pro- 
diit  ex  lypograghia  Manutii.  Rarissiina  simt  velusta 
illiusexemplaria.  Ego  quinque  Iiabiii :  uniim  ex  niea 
bibliolheca,aliud  (piod  iuit  collegii  Fiixensis,  lcrtium 
ex  monasterio  sancti  Dionysii  Remensis,  quartum  ex 
luonasierio  Moiuis  saiicii  Eligii,  quintum  cx  urbo 
Gratiaiiopolitaiia. 

I.  —  Summulu.  Anlea  Iegeb;Uur  summa.  Seqiii  pl;i- 
cuit  aucloritatcm  vctcrum  librorum.  Altamcu  Dio-> 
nysiauui  liabci  summa. 


235  DlVl  CYPRlANi  M 

fraires  charissimi  ac  dcsideraniissimi,   sempcr  berieAporlio  :  Ecclesiae  enim  gloria  prnrposili  gloria    csi. 


valere  ei  iiiei  meniiiiisse.  Fraicrnilalcin  qiirc  \ol)is- 
cuni  csinmliiuna  mesalulaie,  el  ut  noslri  mcminerit 
admoneie.  Valete. 

EPISTOLA  YI. 

(  Erasm. ,  i,  b;  Pamel.,  vii;  Rig.,  Baluz.,  Paris.,  vi; 
Oxon.,  Lips.,  sui  J 

AD    ROCATUNUM     rRESBYTEUUM    ET    C.ETEUOS    CO.NFES- 
SORES. 

Arcumentom.  — Bogatiammet  cwtetot  confenores ex,- 
Iwriatur  ail  disciplinam  observandani,  ne  qui  Cliri- 
slumvoceconfesii  {iiernnt,  operibus  abnegare  videren- 
lur  :  obiter  increimns  quosdam  eormn  qui,  extorret 
(ticti  ob  fidem,  in  patriam  tamen  injussi  reverti  non 
verebantur,  atque  lioc  est  quod  Cyprianus  infra  dicit, 
Epistola  XV,  extorribus  quando  oportuit  objurgu- 
tionem  non  defuisse :  nam  in  secessu  scriptam  hanc 
Epittolam  patet. 

I.  Cyprianus  Rogaiianopresbytero  el  conteris  coii- 
fcbsoribus  fratribus  salulem.  Et  jampridem  vobis, 
(ratres  cbarissimi  ac  forlissimi,  lilteras  miseram,  qui- 
bus  fidci  ei  viriuti  vestrse  verbis  exuliantibus  gratu- 
larer,  et  nunc  non  aliud  in  primis  vox  nostra  coin- 
plectilur  qiiam  ut  lccto  animo  frequenier  ac  semper 
gloriam  veslri  nominis  prxdicamus.  Quid  enim  vel 
niajus  in  voiis  raeis  potesl  esse  ve!  mclius  quam  cum 
video  confessionis  veslra;  honore   huninatum  gre- 


Quantum  dolemus  ex  illis  quos  tempcslas  iiiiinica 
prostravit,  tantuin  laetamur  cx  vobis,  qiios  diabolus 
superare  non  poiuit. 

II.  Hortamur  (amcn  per  comnuiiicm  ruiem , 
per  pectoris  nostri  verain  circa  vos  cl  siuipli- 
cem  cliaritalcm,  ut,  qui  adversariuni  prima  liac  con- 
gressiono  vicislis,  gloriam  vcsiram  forli  ci  pcrsevc- 
raiili  «  virtule  tcncaiis.  Adlinc  in  sicculo  sumus  , 
adliuc  in  acie  constiiiiti,  de  vita  noslra  quoiidic 
dimicainus.  Dauda  operaest  utpost  li:rc  inilia  ad  in- 
cremciita  quoqiie  veniatur,  ct  coiisuninietur  in  vobis 
quod  jnm  rudimentis  felicibus  csse  coepisiis.  Parum 
cst  adlpisci  aliquid  potuisse ;  plus  est  qiioi)  adcptus 
es  possc  servare  ;  sicul  etfidcs  ipsa  et  nativilas  salu- 
B  tnris,  non  accepta,  sed  custodita,  vivificat.  IScc  s(a- 
liin  consecutio  ,  sed  consummatio  liomiiicm  Oco 
servat.  Dominus  hoc  magistorio  suo  dociiit  dicens  ; 
Eccesanus  factiises,  jamnoli  pcccare,  ne  quid  tibi  de- 
terius  fiai  ^  (Joan.  V,  14).  Pula  hoc  illum  et  con- 
fcs.sori  suo  diccre:  i  Ecce  confcssor  factus  es,  jam  noli 
pccc:>re,  ne  quid  libidcterius  li:i(.  >  Salomon  deiiiqiic 
elSaiil  etcxlcri  mulii,  quamdiiiin  viis  Domiiii  ambu- 
laveruiit,  daiam  sibi  gratiam  lenere  poluerunt  f.  Re- 
cedente  ab  iis  disciplina  Dominica,  rccessit  et  gratia. 
IIF.  Perseveraiidum  nobis  cst  iii  arcio  et  iii  aiiguslo 
itinere  laiidis  etglorioe;  et  ciim  quics  ct  liuniililasct 
bonorum  morum  tranqiiiilitas  Clirislianis  omnibus 
congruat.secundum  Domini  voccm.qui  ncmincin  alium 
respicif^  iiisi  hiimilem  ct  qiiietumet  trementcm  sermo- 
gem  Christi  ?Nain,cum  gauderein  hocomnes  fratrcs  C  nes  suos{lia.  lxvi,2),  lunimagisliocobscrvarcct  iin- 
oporteat,  lum  in  gaudiocommuni  majorest  episeopi      plere    coiifessores  "  oportel ,   qui   exemplum  facti 

LECTIONES  VARIANTES. 


«  Fortitcr  NC.  2. 

b  Aliquidtibi  deterius  conlingat  Bod.  1. 

<:  Non  ambulaverunl,  datam...  dou  ix)luerunt  Lam. 


Ebor.!iC.\.Jiod.l,5. 
d  PrOspicit  Ebor.  NC.  1.  Recijiit  lAn. 
'  Coiitessorcs  in  terra  Lmn.  NC.  I. 


STEPH.  BALUZII  NOT^E. 


Epist.  VI.  —  I.  —  fioga(iano.,CensuitPameIius  liunc 
Rogaiiamnn  fuisse  diversum  ab  eo  ciii  inscripta  est 
Epislola  Lxxxi,  qucm  editiones  qusedam  ct  quidam  li- 
hii  vetercs  vocaiit  juvencm,  et  cx  illa  Epistola  col- 
Icgil  lUigalianum  ad  qiieiii  isia  dala  est,  marlyrio 
consuminaium  fiiisse  eo  tenipore  quo  aliera  scripta 
est,  quia  sanotus  Cyprianusait  illuni  ca;toris  coiifes- 


et  quati  in  manibus  meis  sanguinem  meum  porto.  Caius 
C:esar  apud  Salustium  in  Catilina  :  Liberlat  el  anima 
noslra  in  dubioesl. 

Posse  servure.  Ovidius,  lib.  ii  de  Arte  amandi: 

Non  raioor  esl  virlus  quam  quserere  paria  tueri. 


soribiis  liospitiiiii.   Praparasso.  iii  carcere,   in    qi.eni      j  ,|„^  ^a^sar  in  Oraiione  ad  suos  legalos  ct  centurio- 
'^}^!'t::^!!lI:^^'^r':.^^^Z7ZJ'^  D  .-  «I-J  Oioncii.  Cassimn  lib..xxxv,!l,  ait  iiMlein  arti- 


anlecedere.  Ista  qnidcin  videiilur  osicndere  Rogatia- 
num  fuisse  martyiii  caiididatum.  Scd  non  probant 
eum  subiisse  ni;irty_rium. 

Pr(fpo5i(i  gloria.  (juidam  libri  veicres  babent 
honor. 

II.  —  ""Det'i(niios()a.  Id  cst,  qiioiidiesiimus  iii  pc- 
riciilo  viifc  noslr;c.  Hic  csl  vorus  ol  gcnuiiiHS  honim 
verboriim  sensus.  Non  possum  igitiir  assciitii  iRigallio 
scribenliisiic  agl  de  viia  aaonia.  Nihilo  m;igis  ve- 
ruin  csth;oC  vcrba  ex  Epi>ti)la  xiii,  pag.  25,  vitie  ipsi 
oiimium  nosiriim  convenii,  h.ibcrc  eiim  scnsum.  In 
Epistiila  xxvi,  pag.  "0,  scriptnm  est :  Propter  le  inier- 
ficimur  toln  die,  pio  c  iqniid  in  ca|iilc  oclavii  Epislola; 
ad  Hoinanos  legitnr  :  1'ropler  le  morlificnmurlola  die. 
Ilicronyuius,  in  Epislnlaad  Rnslicuin  ;  i^iihilClirislimio 
/((/unosiii.S'/"'  <'''  viln  qnolidic  pcriclilaliir'  Iilciii ,  in 
Kpislobi  .1(1  .Sioiirtiii  (•(  Frelcliim,  liaclaiis  de  locii  illo 
l'salmi  cxviil  ,  Animii  mca  in  m:i:iibns  nieis  seinper, 
ail  isiius  loci  huiic  csse  senguiu  :  Quvlidie  pcriclii^r  , 


biis  ct  (|u;eri  boiia  il  rotineri.  Et  .M.  Aiitnniiis,  in 
oraiione  fiiiicbri  iii  C;i'sare;ii,  apiid  eiimdeni  Dionciii 
lib.  XMv,  scribit  difficiliiis  cssc  conscrvare  rcs  quaiii 
parare.  Quod  ctiaiii  seiisissc  Mxceiiatem  liqiiol  cx 
OrdiioH,"  cjiis  ad  Augustiim  iii  libro  lii  cjiisdem  Dio- 
iiis.  Apuil  T.  Liviuiii  :  Vincere  scis,  lliiiinibat,vicloria 
nti  nescis. 

1'iiia  hoc  illum.  Menibriiii.  Iioc  deeral  io  antiquis 
cdilioiiibiis.  Erasmus  resiituil.  Exstal  auiem  in  niul- 
lis  codicibus  aiiti(|uis.  Dccsl  iii  co(ii':e  saiicli 
Ariiiilphi. 

III. —  Implerc  coufetsores.  Rigaliius  scripsit  implere 
i'Os  confessores,  Kgo  voro  voceiii  vos,  qu;r.  iieqiio  in  aiiti- 
(piis  cdilioniliiis  h;iboliir  iieipie  in  anli(|uis  ciidicibus  , 
siistiili.  Sciii  ill;iiii  iiiliil  ofiicere  scnteiiiiie  Cypriaiii. 
Soil,  (|ni.i  :ilibi  iion  iiivcni  (inani  iii  cdilione  Rig;illia- 
iia^cxislim.ivi  essc  lollondain.  Id  voro  adnioiieo  UQ 
quis  imputct  milii  tcmeriiaicm, 


257 


fEPISTOLA  VI. 


238 


estis  cjeleris  fratribus,  ad  qiiorum  mores  omnium  A  iriam  untie  extorris  factus  csl  regredilur,  ut  appre- 


viia  et  actusdebeal  provocari.  Nam,  sicut  Ju(l;ciaDeo 
alienati  sunf,  propter  quos  nomen  Dei  blaspbenialur 
in  Geiitil)us,  itacontra  Deo  ciiarisunl  per  quorumdis- 
ciplinam  nomen  Dorniiii  laudabili  testimonio  pncdica- 
lur,  "  sicut  scriplum  est,  Domino  prsemonenle  et  dl- 
ccnle  :  Luceat  lumen  veslnm  coram  Iwminilms,  ut  vi- 
deant  operaveitra  bona,  ctclarificent  Palremvestrumqui 
in  coelis  est{Matllt.  v,  10).  El  Paulus  aposlolus  dicit  : 
Lucete  sicul  luminaria  in  mundo  {Pliilip.  ii,  15).  Et 
Pelrus  similiter  liortatur  :  Sicut  liospites,  inquit,  et 
peregrini,  abslinele  vos  a  carnalibus  desideriis,  quwmili  • 
tant  adversus  animam,  conversaiionem  •''  lir,bentes  in- 
ter  gentiies  ^  bonam  ,  ul ,  dtim  detractant  de  vobis 
quasi  de  malignis,  bona  opera  veslra  aspicientes  magni- 


hensus ,  non  jam  quasi  Christianus,  sed  quasi  no- 
ccns  pereat  ?  Iiiflari  aliquos  et  tunierc  audio,  cum 
scriptuin  sit  :  Noli  altum  sapere,  sed  lime.  Si  enim 
Dominus  naluralibus  ramis  non  pcpercit,  ne  forle  nec 
libi  parcat(Rom.  xi,  20,  21).  Dominus  noster  sicut 
ovis  ad  victimam  ductus  esl,  et  siciil  agnus  coram  ton- 
denle  se  sine  vocesicnonaperuitossuuin(lsa.Lin,7). 
Non  sum,  inquit ,  conttimax ,  ueque  contradico  '^. 
Dorsum  meum  posui  ad  (lagella  et  mnxiltas  meas  ad 
palmas.  Faciem  aulem  meam  non  averli  a  [oi;dilale  spu- 
torum  {Isa.  l,  5  ,  6).  Et  qnisquam  per  ipsura  nunc 
atque  in  ipso  vivcns  extollerc  se  audet  et  superbire  , 
immemor  et  factorum  quK  ille  gessit  f,  et  manda- 
torumqute  nobis  vel  per  se  vel  per  Aposlolos  suos  tra- 


ficent  Dominum  ( I  jPel.  ii,  11,    12).  Quod  quidem  B  didit?  Quod  si  nonestma/or  doHmio  suo  seruHs  {Joan. 


maxima  pars  veslrum  cum  ineo  giudio  curat,  et  coii- 
fessioiiis  ipsiiis  honore  "  melior  facia  ,  tranquillis  et 
bonis  moribus  gloriam  suam  custodit  et  servat. 

IV.  Sed  quosdam  audio  inficere  immerum  vestrum 
et  laudem  )irxcipui  noniinisprava  sua  conservatioiie 
destruere  :  (pios  ctiam  vos  ipsi,  utpote  amatores  et 
conservatores  laudis  '^  vesirse,  objurgare  et  compri- 
inere  et  emendare  debetis.  Cuni  quanto  enim  nomi- 
nis  vestri  pudore  delinquitur,  quando  aliquis  temulen- 
lus    et    lasciviens    demoratur,    alius  in   eam  pa- 


XIII,  15,  16),  qui  Dominum  scqiiuntur,  bumiles  et 
quieti  et  laciturni  vestigia  ejus  imitentur,  quando 
quisque  s  inferior  fuerit  sublimior  fiat,  dicente  Do- 
mino :  Qui  minlnms  (uerit  in  vobis,  hic  erit  magnus 
{Luc.  IX,  48). 

V.  Quid  deinde  illud,  quam  vobis  cxecranduni  de- 
bet  videri,  quod  cum  summo  animi  noslri  gemiiu  et 
dolore  cognovimus  non  deesse  qui  Dci  templa  et 
post  conlessionem  sanctificala  et  illustrata  membra 
turpi  et  concubiiu  suo  plus  maculent ,  cubilia  sua 


LECTIONES  VARL\NTES. 


"  Conversaiionem  vestram  Pem. 

i»  Inler  geutesEfror.  NC.  \.  Lam. 

"^  A  coufcssionis  ipsius  lioiioreBof/.  S.itn. 

ii  Couversaiionis  el  laudis  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod. 


1.2. 
"  Contraclicens  Lin.  NC.  i .  2. 
C      f  Illein  lege  gessit  7oss.  2. 

K  Quanto  quiscine  Pem.  Quanto  quisquis  Oxon. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


Lucetc  situt.  Vide  annolationes  Erasmi  in  caput 
sccundum  Epistolae  Pauli  ad  Philippenses. 

Delrecianl.  Iia  nos  reposuiinus,  secuti  leclionem 
ineliorum  libroriim  ct  veierum  editionum.  CodexFu- 
xoiisis  et  editio  Higaltii  habent  relractant.  Sed  in  lin- 
gua  latina  aliud  cst  reiractare,  aliud  delreclare.  T. 
Livius  lib.  xxxviii  :  Cceca  est  invidia,  nec  quicquam 
aliud  scit  quam  deireclare  virlutes.  In  eumdem  sensuni 
A|iuleius  in  libropriino  Floridorum  :  In  magna  civi- 
tale  hoc  quoque  genus  inveuitur,  qui  meliores  oblrectare 
iiudint  quam  imHari. 

IV.  —  Aliquis  lemulenlus.  Antea  logebatur  alius  ab 
aqms  lumulenlus,  id  est  a  Ba|)tisiii(),  ul  iiiterpretatur 
l>igaltius.Aliaeediliones,utidemaniiotia,  liabenii/HHH- 
do  (dius  aliquis  vel  quaiido  unus  aliquis.  Qiiaj  posirenia 


nisLugdunensis  anni  1550,  scriptum  repcri  a  quodam 
studioso.  Existiinai  autcm  Goularlius  lectioncm  dc- 
moratur,  si  reiineaiur  ,  posse  idem  significare  quod 
moratur,  prima  longa,  id  est  insaiiit,  seu  morionem 
agii,  qiiod  a  Gnccis  sumptiimesse  ait  et  a  Suetonio 
usiirpatum  in  Nerone. 

Apprehensus.  Reposni  vocem  quse  melius  con- 
venire  visaesl  cum  stylo  Cypriani.  Quidamcnim  ve- 
tusticodices  etquxdam  cditiones  liabent  utdeprehen- 
sits ;  alii,  et  ii  quidem  optiini,  unde  apprehensus.  Vide 
quse  notavi  ad  librum  dc  Lapsis. 

Quasi  Cltrislianus.  Apiid  Uulinum ,  lib.  v  Ilist. 
eccles.  C.-8,  referturex  ^'"  Apolloiiio  Alexandrum  so- 
cium  Prisc;»  prophetissx,  qui  semutipse  inartyremdi- 


lectio  cxi;.t  in  codice  Tliuano.  Veiuscodex  sancti  Re-  D  ''^^'•'^ '  i»'^'^^^"'<}  '".'*««  »!"«' ,  ^milium  Frominuin 
migii  Kemensis  habel,  apud  aquas ;  Corbeien.is.  apttd  procoiisuleni  Eplicsi,  non  propler  nomen  Chnstt ,  sed 
uquas  lemulentus;  Turoiiensis,  quando  unusapud  aquas.       V^opler  qumdam  lattyctma.  Aute  Cypnanuin    sanctus 


uqiias lemulenlus;  iuroiiensis,  quando unusapua  aquas 
Aiigli  retiiiueruiit  vetcreiii  edilionein,  nnllam  aliani 
aiictoriialein  afrercnies  pro  lectione  siipposita  a  Ri- 
galiioqnani  ipsius  Rig;iltii,  cujus  lamen  refellunt  lec- 
lioiicin.  Reinliarlus  quoque  revocavit  velerein  lectio- 
luMn.  Ego  secutus  suin  aiicioriiatem  codicis  Seguicriaiii, 
Melensis,  Beccensis,  Gratianopolitani  ct  Lainoniani. 
Demoraiur.  Hoec  lectio  coiisiaiis  esl  in  cditioiii- 
biis  tani  aiitiqiiis  quam  iiovis,  et  in  aiitiquis  exenipbi- 
ribiis  inanuscri|iiis.   Et  tanien  Goularlius    aniioiat 
iioiinullos  scribere  deuoiulur,   et  in   margine   libri 
sui  cxciisi  scripsil  ita  legerc  Bezain.  Hanc  quoque  va- 
r::iiii  lccliiinciii  notavil  Rcinliarlns   iii  inargiiic  siia>. 
edilioiiis,  ex  liigaliiu  iiiininiin,  qui  inobservaiionibus 
Siiis  ait  (iii;eil;im  Cypriani  exciiiplaria  XxAhitra  denola- 
tur.  Sud  ego  eaiii  lectiuiiein  noii  iiiveiii  nisi  iii  uiio 
(odice  V;ilicaiio  citato  iii  margine  evemplaris  nieicdi- 
lionis  Manuliaii;i;  el  iii  exeiiiplari  edilionis  Panielianse 
quod  fuit  Nicolai  F.ibri.  bic  cliain  iii  niaigine  (ditio- 


Peti  us  dixeral  in  Episiola  sua  priiiia  cap.  iv  :  Nea 
q  uisquam  veatrum  tamquiim  fttr  aut  homicida  palialur, 
aiit  tamqitam  maleftcus ,  aut  curas  alienas  ogens,  sed 
lamiiuam  Chrislianus. 

V.  —  Dei  (enip/«.IIreronymus,  in  Epistola  ad  Pau- 
liiium  de  Insiitiitione  monachi:  Verum  Chrisii  templmit 
anima  credeiilis  esl. 

Cubilia  citin  [emiiiis.  Rem  iraciat  valde  peri- 
culosam,  ut  uotat  ctiam  Marbodiis,  episcopus  Redo- 
nciisis  in  Epistoia  ad  lioberium  de  Arbrisseilo.  Naiii, 
quia  ille  nimio  coiiliiieiiti;c  z.elo  iiiicr  duas  pucllas 
iiocte  ciibare  lerebaiiir,  ct  co  modo  couabaiur  ac- 
cciisiiiii  cariiis  ardurcni  exiinguere,  iiovo  ct  iiiaudito, 
ui  ad  cuiii  scribit  Golfridus  abbas  Vindocineii^is,  scil 
iiilructuoso  geiicre  martyrii ;  addii  Golfi  idus  ilkid 
iiiillo  modo  posse  esse  uiilc  iieque  ftuciuosuin  qiiod 
coiiiia  raiionem  iioscitur  cssc  pncsuiiiplum.  Videlur 
auicn  GoUridus  id  i|iiud  dixit  dc  novo  marlyrii  ge-> 


839 


MVI  CYPHIANI 


240 


ciim  fciiiinis  promisciia  »  jnngcnlcs  ,  qiiamlo,  clsi  A  f|"i  adiiiiiflli  fiioraiit  prius  in  viiiniibns  gloriam.nniic 


(.iiipiiim  c(iiiscionli;c  coriim  dcsii,  lioc  ipso  giaiide 
tiiincn  C-l  quod  illoriiin  scnndnlo  in  alioniin  rninns 
rxcnipla  nnscnnliir  ''.  Conlenlioncs  qiioqne  cl  nniii- 
Inliones  iiilcr  vos  nnllas  cssc  oporlel  ,  ciim  paccm 
Miainnohis  dimiseril  Domiiins,  clscripinm  sil  :  Dili- 
gcs  proximnm  Imtm  tfmiqiiam  te.  Si  nutcm  mordelis  et 
iiiciiinlis  iiivicem  ,  tidcte  tie  consiimaiiiiiii  ab  iiwicem 
(Gnl.  V.  li,  15)  ;  Aconviciis  ctiam  et  malediclis  '', 
qua'SO  vos,  alislinclc ,  qnia  ncqiie  maledici  rcgiiuiii  Dei 
coiiseqiiuiiliir  (l  Cor.  vi,  10),  cl  lingua  qna;  Cliiislnm 
tonfcssa  csi,  incoinmis  el  pnracnm  siio  lionorc  scr- 
vaiida  cst :  nani  qui  pncidca  el  bona  ct  jiisla,  scciin- 
(luiii  pncceplnm  Clirisli,  loquilnr,  Cliristnm  qiioiidie 
confitclnr.  Sa;cido  rcnunliaveramus  'i   cnm  baplisali 


ndinircnlnr  iii  nioriliiis  di^ciplinaiii.  Ei  quainqnniii 
cloro  nosiro,  cl  nnpcr  cnm  adluic  cssclis  in  carccre 
constilnli,  srd  niinc  qnoqiie  donno,  plcnissiinc  scrip- 
serim  nl,  si  iinid  vclad  vcslilnni  vestrnm  vcl  ad  viotiim 
necessariurn  Ineril,  suggcratur,  Inincn  ctinni  ipsc  dc 
snmpticnlis  propriis  quos  mccum  forobam  nvsi 
vohis  CCL,  scd  ct  alia  ccl  proxime  misoinm.  Vic- 
tor  (|iioqiic  cx  lcctorc  diacoinis,  qni  inccuiii  cst,  nii- 
sit  vohis  CLXxv.  Cnudco  anlem  qnando  cognosco 
plnrimos  fnilrcs  iiostros  pro  siia  dilcctione  ccrlalim 
coiicurrcrc  ct  necessiintos  vcstras  siils  collalionibus 
adjiivarc.  Opto  vos,  fraires  charissimi,  scinper  henc 
valcrc  et  nostri  ineminisse. 

EPISTOLA  VII. 


suiiins.  Sed  minc  vcrc  rcniintiavimus  snnciilo  qiiando  R  (Erasm. ,  iv,  i;  P.™el.,jni;  Oxon. ,  Lips.  xi ;  Rigalt., 
tonlali  el  probaii  a  Dco,   noslra  omnia  relinqnonics, 
Doniiiium  seculi  sumus,  el  fide  ac  tiniorc  ejus   sla- 


niiis  el  vivimiis. 

VI.  Cdrroborcmus  nos  exhorlationibus  <"  mntuis,  ct 
magis  ac  magis  pro(iciamus  in  Domino,  ut,  cum,  pro  sna 
niiscricordia,  paccm  feccrii,  quam  se  raciiiriim  rcpro- 
iiiiitil,  iiovi  ct  pcne  mulali  ad  Ecclesiam  revcrtamur, 
ct  «xcipianl  nos,  sive  fratres  nostri,  sivc  gcntiles, 
circa  omnia  corrcclos  f  atquein  raclius  rcformatos,  ci 


Haluz.,  Paris.,  vii.) 
AD  CLERCBI,  DE  PRECANDO  DEO. 

ABGU.MESTUM.  —  Eiusdem  (ere  est  argiimciili  cum 
dnabus  pracedeiitibns,  prmlerqiiam  qiiod  hic  mlpreces 
exhortetur  assiduas. 


I.  Cyprianus  prcshylcris  cl  dinconihiis  fratribns 
siilulcm.  Qnamqnam  sciam,  fralrcs  cliarissimi,  pro 
liinorc  qnem  singuli  dcbcmns  Deo,  vos  fjuoqiic  illic 


LECTIONES  VARIANTES. 


■  FiKminisperniisccant  Lin.  NC.  t. 
>"  Exeiiipla  monstrantur  Lam.  nascanlur  Bod.  1.  Ebor. 
Lin. 
«  A  conviciis  nialcdicis  NC.  2.  Luin. 


rt  Ssculo  renunliamns  Bod.  1.2.  Ebor.  NC.  1.  2. 
<^  Exhortalionibiis  cl  precibus  Lin.  JVC.  2. 
t  Iiicorruptos  Bod. 


STEPH.  BALUZII  NOT^E. 


iicro  mutualus  ex  lihro  primo  sancli  Ambrnsii  de 
Virijiiiibns,  cap.  2 ,  nhi  biquciis  dc  sancla  Agiiete, 
JVoi'«»i  miirlijrii  qenus,  inquil.  Nondiiin  idonea  poeiiw, 
et  jnin  maliira  vicloria;,  certare  difficilis,  facilis  coro- 
iKiri,  cic.  Elogaiiter,  ni  solel,  ei  prudenler  lliero- 
iiymns  in  Episiola  ad  Lwtam  dc  Instituiione  fliix : 
Quidiim  putant  iiinjoris  ctse  virtulis  prwsenlem  con- 
lemuere  voluplalem.  Tamen  ego  arbitror  securioris 
conlineiiliw  esse  nescire  quod  quwrat. 

rroiniscua.  Ha-c  loctio,  quam  onincs  cdiliones 
liahoni,  qnain  coiinminnt  lihri  volercs,  oplimn  esi. 
El  laincn  Uignliius  ci  hona;  leclioni  prxlulit  erro- 
iicaiii  qiia- cxstal  in  codice  Tliiiano;  in  qiio,  omissa 
iiiia  lilloriila  a  rihrnrio,  scriptum  cst  promisca.  Er- 
ritiiin  esi  igitnr  iii  cdiiiono  Anglicana,  nlii  ad- 
nolaiiim  cst  in  codicc  Tlinnno  sciiptiiin  osse  pro- 
iiiifcna,  ciim  conlra  Uignllius  iii  ohservntionihiis  siiis 


luin  veleri  libro  repcrliim  sil.  Reiiiharlns  non  al- 
texuit  cpisiolx,  sod  addidit  in  caloc,  admoiicns  Ri- 
gnltiuin   cdidisse  ex  codice    Remensi. 

Sumpliculis  proj.riis.  Vel  de  quantilntc  propria, 
ut  in  Epislolaxxxvi,  pag.  i9  ,  loqiiilur  i|)seCypriaiiiis, 
id  est  ex  bonis  qu:c  crant  Cxcilii  Cyprinni,"  i|iioriim 
nientio  est  in  Epistola  i.xix  nd  Floreiiiiiim.  Nou 
piito  enim  isiud  cssc  intelligendnrn  dc  ca  pnrte  red- 
ditiinmEcclcsi;cqua;adcpiscopumpcriinchni,  iiondiiin 
invcnla  divisioiic  honorum,  qnia  Ecclosia  noiidiim  liabe- 
bat  divilias  alquc  opes.  Ea  tiiin  sustcntahatnroblatloni- 
bus  fidelinm,  qii.TC  graliiit;c  erant  nc  volniitnri:»',  non 
conctDe.  Torlnllianus  in  Apologelico  ;  Modicam  uiius- 
quisqne  slipein  menslrva  die,  vel  cum  relis,  et  si  modo 
possis,  nppniiil.  ISain  nemo  coinpellilur,  scd  aponle 
con[crt.  flac  qiiasi  deposila  pietatis  sunt.  I\'am  inde 
non  epiilis   nec    polnculis  nec  ingratis   rerelrinis  dis- 


ratiiincni    rcddideril   ciir  liniic   loclioncni  rcjccoril.  -r,  pensnlur,  sed  cgenis   nlcndis  hnmandisque.    Ilahuisse 


Apiid  A.  Cellium  lc|.!iliir  proinisea,  iniproniisca,  iin 
pTomisce  iii  cditione  llcnrioi  Slophaiii.  Nicolnus  Pe- 
loiiiis  pag.  732,  1185,  adnolat  vcieres  promiscam 
pro  promiscue  soripsisse.  Proniisce  legi  npiid  .Mn- 
croliiiini  pio  prouiiscue  in  cdilioiie  llenrici  Slcpli;iiii. 

Lingiia  qiiw  Cliristiim.  Idoiii  Cvpriainis  iii  lihro 
dc  Exliorlnlioiic  iiiarlyiii  cap.  1 1 :  1'rodueia  el  c.tsecla 
prius  linqiia  qiix  coiifcssn  Denni  fnerat.  Pliiiiiis,  lih. 
VII,  c;ip.  25  :  /\»n.r(iiT/i«.s  cnin  loriincrcliir ,  prwcisani 
denlibus  liiigunm  iinamqne  opem  indicii  in  tijrunni  os 
cxpuit.  E:imdem  hislorinm  riisius  relort  V:iloriiis 
Maxinins  lih.  iii,  cnp.  5.  Yidc  Cujaciiini,  lib.  xix 
Uhservnt.  rap.   B. 

VI.  —  Ei  (/nnm(/i((i»i  clero.  Tnnvnetsi  Ri^altins,  qiii 
primiis-  lioc  scgmoiitum  rcporii  iii  codice  saiicii 
Ucinigii,  illiid  ciim  ipsa  cpisiohi  non  cdidorit,  sed 
I  eiiilorii  inier  observationos ;  lanionoisi  Angli  scoiiii 
sini  exemplum  Uigallii,  ogo  illud  aticxui  cpistol», 
nondubitansquiii  sil  Cyprinni,  quniuvis  in  uno  lait-' 


Cypriaiinm  bona  consiat  :  do  lioriis  nh  eo  vciidilis 
iiiicr  iiiiiin  lidei  sux  cl  Dei  imlulgontia  rcstiiiitis 
tcsialur  ipse  Cyprianiis  Epist.  lxiii,  ct  Ponlius  dia- 
coniis  in  Vim  cjiis. 

Opio  vos.  Rctinui  cditionem  vulgalnm ,  qniic 
boiia  csi.  Admoneo  lamon  cdiiioiiem  Spironsem, 
votcrciii  Vcneian^oamfiu.-ccst  Uoinbolii,  Enisiiiicam, 
ct  Mi)rollianam  pr:i!foric  Opio  te,  fraler,  et  iln  eliam 
scripdiim  cssc  in  sodooim  oodioibns  anliqnis.  Et  li;cc 
quoipie  leciio  opliinn  csi.  Taiiiciiolsi  oiiiin  cpistol.i 
scripta  sit  ad  pliiros,  iii'a;oipiio  tninon  cl  iioiiiiunlini 
scripla  esi  ad  Rogniinnniii,  pcrsoiiaiii  illiisirom.  El 
ideo  Cyprianus  (iiicin  ei  iiiiponoiis,  clausiilam  va- 
lodictoriam,  nt  solet,  ad  eum  dirigcic  poiiiit. 

"'  Epist.  VII. —  ])e  precnndo  Deo.  Miror  Uigaliiiim, 
qni  scicliat  sanotiim  .Angiistinuin,  I.  ivde /in;)/is»ioco/i. 
trnDonatisiaSjC.  2,ca  verharoforrc  tninqiianiCyprinni, 
scicbal  prx'lcrca  ca  liabcri  in  quibusdani  aiitiijuis 
cdiiionibus;  iiiiror,  inquam ,  cum  illu  omisissc  in  sua. 


2U 


EPISTOLA  VIl. 


2i2 


assiiliiis  oralionibus  et  enixis  prccihiis  insianter  in-  A  si  inodo  pulscnt  osiinm  precos,  gemilns  et  lacrynuH 


cunihcre,  ndinonco  Innienct  ipscreligiosnm  sollicitU' 
diiieni  vcsliani  ul  "  ad  piacniulum  atqne  exoranduni 
Duiiiiimiii,  non  vcice  soln,  sedeljrjiiiiiis  cllacryniis  et 
oiiini  geiicre  deprccalioiiis  ingeniiscaiiius.  Iiiielligcii- 
duni  cst  eniiii  cl  coiilitcndiiin  picssuix  isliiis  laiu 
turbidam  vnsiilnicin,  qusc  gregeni  iiosirum  mnxinia 
cx  parlc  pnpulnla  est  ct  adlmc  usqiie  populaiur,  sc- 
cunduin  peccaia  iiosira  vcnisse,  duin  vinm  Doiiiiiii 
noii  (cncniiis,  nec  dnla  noliis  ad  salulcm  cqelesiia 
niandaln  scrvanius.  Fecii  Dominiis  nosicr  volunintcm 
Palris,  el  iios  iioii  fnciiiuis  Ddiniiii  voluninieni,  p;itri- 
nioiiio  cl  liicro  stiuleiiies,  supcrbinm  scctnnies,  xmu- 
laiioni  cl  dissciisioni  vncanlcs,  siinplicitalis  et  lidei 
negligenlcs,  sxculo  verbis  solis  cl  non  faciis  rcnuii- 


nostrae,  "  quibus  insislere  ct  immorari  oporlcl,  etsl 
sil  nnanimis  orniio. 

III.  Nam  qiiod  iiiagis  suasil  ct  compiilil  nt  has  ad 
vos  lideras  scriberein,  scirc  debciis,  sicut  Doininus 
osteiidcre  et  rcvelaie  dignalus  est  »;  dictum  esse  iii 
visioiie  :  Peliie,  et  impelralis  •>;  Uinc  deiiide  pra'cep- 
tiiin  plebi  nssistcnti  nt  pro  quibusdain  persoiiis  dcsi- 
giiatissibi  petercnt,  iii  pclcndo  aniein  liiisse  dissonas 
voces  et  dispares  '  voluntntes,  el  vehemenlcr  hoc 
displicuisse  illi  qni  dixcrnl,  Petile,  ct  impelratis, 
qnod  plebis  inoequalitns  discreparct,  nec  cssel  rrairiini 
coiisensio  una  cl  simplex  el  jiinctn  concordia,  c  iini 
sciipliini  sil,  Jfeus  qui  inhubilare  facii  uuauimcs  in 
domo  (Psat.  lxvii,  7),  ei  iii  Actis  Apostolorum  lcgn- 


liantes,  unusqiiisciue  sibi  placentes  el  omiiibus  displi-  B  nius,  Jurba  aulem   corum  qui  crediderant  anima  ne 


ccntes.  Vnpiilamusitaque  ut  mercinur,  cum  scriptiiin 
sit  :  Servus  autem  illc  qui  cocinoscit  volunlatem  domini 
sui,  et  non  parueril  •'  voliinlali  ejus,  vapulabit  mullis 
(Luc.  XII,  il).  Quas  aiitem  plagns,  qua;  verbera  non 
nieremur,  qiinndo  nec  confessores,  qui  cxemplo  c;c- 
teris  ad  boiios  niorcs  essc  dcbiicranl,  leiieani  disci- 
plinain?  Itaqne,  dumqiiosdamiiisolcnlercxlolliicoii- 
lcssionis  su;c  iiimida  <■  ct  iiiverecundn  jnciaiio,  lor- 
nienla  voncnint,  cl  lormenla  ^  siiic  liiic  tortoris, 
siiie  cxiiii  daiiiii;itionis,  siiie  solalio  nioriis,  lornu-nla 
qua;  nd  coronnm  non  Incile  dlmiilniil,  sed  lanidiu  lor- 
queanl.  quanuliii  dcjiciaiil ;  nisi  si  aliqnis,  divina  dig- 
natiune  subtniciiis,  iiitcr  ipsa  cruciainenla  profc- 
ccrit  «,  adeplus  gloriam  iion  lciniiiio  supplicii,  sed 
vclociiatc  moriendi.  G 

II.  Ihec  patininr  dclicioel  inerilo  nosiro,  sicul  prai- 
nionuii  divina  (eiisina  dicciis  :  i'i  direliquerint  lcgem 
meam  et  in  judiciis  meis  '  non  ambulaverinl,  si  jusli- 
ficaliones  meas  profujiaverint  et  prwcepta  mea  iion  ob- 
servaverinl,  visitabo  in  virga  (acinora  eorum  et  in  jla- 
gellis  delicta  eorum  (Psal.  Lxxxvm,  31  -  33).  Vir- 
gas  igitur  ctdagella  sentimiis,  qui  Dco  ncc  bonis  lac- 
tisplaceinus,  nec  pro  peccalis  satisfacimus.  Rogenins 
de  intiino  corde  et  de  tota  nicnie  iniscricurdiain  Dei, 
quia  et  ipse  addidit  dicciis  :  Misericordiam  auiein 
mcam  non  dispergam  ab  cis  [Ibid.).  Pclainus,  cl  acci- 
pieiiius;  el  si  accipiciidi  nioni  et  lardiias  ('ucrit,quQ- 
ni:im  graviter  ofleiidinuis,  piilseinus,  quia  elpulsanti 
apcrictur  (MuUh.  vii,  7,  8,  xviu,  19;  Luc.  xi,9, 10), 


vienle  nna  ngebani  (Act.  iv,  52);  el  Dominus  sua  vccc 
inandavcrii  dicens  :  Hoc  est  mandalum  meum ,  ut 
diligalis  iuvicem  (Joa.  xv,  17).  El  iieruin  :  Dico  aulem 
vobis  quoniam,  si  duobus  ex  vobis  convenerit  i  in  terrr, 
dc  onini  re  quamcumque  pelierilis  conlinget  vobis  a  Palre 
meo  qni  in  coelis  est  (Mallh.  xviii,  19).  Qiind  si  diin 
unanimes  taiitum  possunl,  quid  si  nnaiiimiias  ^wii 
omnes  esset?  Qiiod  si  sccundnm  paccin  qiinm  nobis 
Doininus  dcdil  uiiiversis  frnlribiis  convcnirel,  jaiii- 
pridem  de  divinn  misericordia  impeirnssemus  qiiod 
pctinius,  iicc  laindiii  in  boc  salulis  cl  (idci  nosir;c 
pcriculo  fliictunreinus.  Immo  vero,  iiec  venisscnt 
fratribiis  lucc  m;iln ,  si  in  unum  fraternitas  fuisset 
animala. 

IV.  Nam  et  illiid  ostcnsiim  csl,  quod  scdcret  palcr- 
familias,  sedentc  sibi  ad  dcxieram  juvene ;  qiii  jii- 
vcnis,  nnxius  elcuiii  qiinclani  indiiinatione  siibliistis, 
maxillam  inanu  lenciis,  nicc^tn  viillu  scdebat.  Aliiis 
vcro  in  sinistra  parie  coiisistcns  rete  portabat,  qinul 
se  millcre,  ut  circumstanlem  popiilum  caperet,  nii- 
nnbatnr.  Et  cuin  niiraretnr  quid  hoc  esset  ille  qui  vi- 
dit,  diclum  est  ci  juvcnein  qiii  ad  dexteram  sic  scde- 
rei,  conlrislari  el  dolere  qiiod  prieccpla  sua  non  ob- 
scrvarciitur;  illum  vero  in  sinislra  exultnre  quod  sib 
dnrciur  cccasio  uta  pairefamilias  polestalem  sumeiet 
Sicviendi.  Hoc  prius  loiige  ostensum  est ,  qiiaiii 
lcmpeslas  vastitatis  Iiiijus  oriretur  ''.  Et  vidinius 
implctiim  quod  fuerat  ostcnsum,  nt,  duin  Domiiii  pi;if:- 
ccpla  conieinniinus,  dum  dataj  lcgis  mandata  salui;\- 


"  Religlonem  veslram,  ut  Hig. 

1>  Fccprit  M.  R. 

•^  'ruiiior  Corb. 

d  In  toriiieiila  veiierunl,  torineota  Corb. 

'^  Defecerlt  Oxon. 

f  Viis  uieis  Foss.  1.  P«iii. 


LECTIONES  VARIANTES. 
D 


8  Digiialur  Oxon. 
h  Impelrabllis  ]iod.  3.  Tet.  innom. 
i  Dissonantcs  voccs  cl  disslpat:is  l.in. 
i  Duo  ex   vobis  couvcneriia  llod.  1,  5.    Yoss.  1,  2, 
conveuerilis  Rig. 

k  Operarelur  Lin.  Et  viderous  Yet.  iwiom. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


Illa  eiiam  omiseruiit  .\ngli.  Nos  resliluimus  propter 
aiiclorilatciii  Augusiini  ct  plurimorum  vclerum  li- 
broruin. 

I.  —  Religiosam  solliciliidinem.  Wivc  cst  leclio  oin- 
nium  vclcriim  librnriini  el  cdilioiicini.  lii  Kigalliana 
lanicii  scri|itiiin  esi  reU<j\onem  vesiram.  Aiigli  repo- 
siicriinl  vcicrem   leclioiirm. 

Viam    Domini   non    iciic.iius.   Cilal  hunc  quoquo 


locum  snnclusAugustinus  in  libro  paulo  anie  laudalo, 
cap.  3. 

IV.—  Orirelur.  In  nno  codicc  rcgio  legitnr,  vasiilulis 
hujus  accederel  et  impelus  mulilia;  noslrie  trga  nos  iii- 
qnierel.  Sed  alii  codices  njpugiiaiil  et  oinncs  cclitioiies. 
in  velustissiini)  codicc  Reiiiigiano  sciiptum  cst,  lcn- 
peslas  vaslalionis  hujus  orirelur.  In  Lamoiii;iii'j , 
lempeilas  vaslis  hujus  opcrarelur, 


943 


DIVI  CYPRIANI 


214 


ria  non  tcncmus,  facultalem  nocendi  inimicus  acci-  A  raiio  pectoris    nostri.  Excuti  nos    Deus    voluil  et 
lieret,  minus  armatos    et  ad   repugnandum    miiius  .     -       --  - 

caulos  jactu  rclis  opcrirel. 

V.  Oremus  insianter  et  assiduis  prccibus  ingemis- 
camus.  Nam  ethocnobis  non  olim»per  visionem,  fra- 
trcs  cbarissiini,  exprobratum  sciatis,  quod  dormitemus 
in  procibus,  iiecvigilanieroicmus.  Et  Ueusulique,  qni 
qiicmcorripitdiligil  (Proii.  ui,;i2),quaiidocorripil  ad 
Loc  corripil  ut  emcndet,  ad  lioc  emciidal  ut  servei. 
Exculiamus  itaque  et  abrumpamus  somni  vincula,  et 
jiiblanter  ac  vigil;intcr  orcmiis,  sicut  Paulus  aposto- 
lus  pr;ficijiit  dicens  :  Inslale  oraiiom  vitjilanies  in  ea 
(Coloss.  IV,  2).  Nam  ei  Apostoli  orare  diebus  ac  noc- 
tibus  noii  desiiicrunt,  el  Dominus  (luoque  ipse  disci- 
plina;  m;igisler  et  excmpli  nostri  via  frequenter  et  vi- 
gilantcr  oravit,  sicut  in  Kvaugelio  legiinus  :  Exiit  in  B 
montem  orare,  et  fuit  pernoctans  in  oratione  Dei  (Luc. 
\i,  ii).  El  uiiqiie  quod  orabat  orabat  ille  pro  nobis, 
cmn  pcccator  ipse  non  esset,  sed  aliena  peccata  ^  por- 
tarct.  Adfo  autem  pro  iiobis  ille  deprccabatur  ut  le- 
gamus  allo  loco  :  Di.xil  auiem  Dominus  ad  Pelrum  : 
Ecce  Sulanas  postulavit  ul  vos  vexarel  quomodo  triiicum. 
Ego  aulem  royavi  pro  le  ne  deficial  fides  lua  {Luc.  xxii, 
3i).  Qiiod  si  pro  nobis  ac  pro  deliclis  nostris  ille  et 
laborabat  et  vigilabat  ct  precabalur,  quanto  nos  magis 
insisterc  precibus  ct  orare,  et  primo  ipsum  Dominum 
rngare,  tum  deiiide  per  ipsuiu  Deo  Patri  salisfacere 
"debemus?  llabemus  advocaturaeldcprecatorempio 
pcccaiis  iioslris  Jesum  Cliristum  Domiuum  ct  Dcum 
jiostrum,  si  modo  nos  in  pra;leritum  pcccasse  poeni- 


probari,  sicut  suos  semper  probavit ;  nec  tamen  in 
probationibus  ejus  aliquando  auxilium  credentibus 
defuit. 

VI.  Dcniqiie  ad  minimum  famulum  suumet  in  dc- 
lictis  licet  plurimis  constitulum  et  diguatione  ejus 
indigniim,  tameu  ille  prosua  circa  nos  bonitate  man- 
darc  dignatiis  est.  i  Dic  illi,  inquil,  securus  sit,  quia 
pnx  vcutura  csl;scd  quod  intcrim  morula  est,  super- 
sunt  adhuc  aliqiii  qui  probentnr.  >  Sed  et  de  viclu 
parco  et  sobrio  potudivinisdignalionibusadmonemur; 
scilicet  ne  vigore  coelesti  sublimc  jam  pectus  iiicce- 
bra  siccularis  euervet,  vel  ne  largioribus  cpulis  meus 
gravata  minus  ad  preces  orationis  evigilet. 

VII.  Dissimulare  bsec  singula  et  apud  conscicniiam 
meam  solus  occullare  non  debui,  quibus  iinusquisqiie 
nostrum  et  instrui  et  regi  possit.  Nec  ipsi  deni- 
que  >=  apud  vos  hanc  e|iisiolam  tencatis  occultam, 
sed  legendam  fralribiis  siiggeraiis.  Inlercipere  eiiiin 
qiiibus  nos  Dominus  admonere  el  instriiere  dignaiur, 
ejus  est  qui  admoneri  et  instrui  fratrem  suum  nolit. 
Probari  nos  a  Domino  noslro  sciant,  nec  umquam 
a  (ide  qiia  iii  eiim  semel  credidimus,  prxseulis  pres- 
sura;  conflicialione  deficianl.  Delicta  sua  singuli  re- 
coguoscenles,  vel  modo  conversatioiicm  veleris  ho- 
minis  exponant.  Nemo  enim  retro  attendens  el 
superponens  inanum  suam  super  aratrum  aptus  est 
regno  Dei.  Deniqiie  et  uxor  Lot,  quoeliberaia,  coiitra 
prajccptum,  retro  respexit,  quod  evascrat  perdidli. 


tcal,  el  coufilenles  atque  intelligentes  delicta  nostra,  G  Aitendainus  non  posteriora,   quo  diabolus    revocat. 


quibus  nunc  Dominum  oflcndimus,  vel  dc  ca:tero  iios 
ambularo  in  viis  ejus  et  praicepta  cjus  inctiiere  spon- 
deamus.  Paler  iios  corrigii  ct  tuctiir,  st.inics  lauicn 
in  lidc  et  prcssuris  atque  angusliis,  scilicet  Cliristo 
cjus  rirmilcradhxrentes,  sicutscriptumest  :  Quis  nos 
separabit  a  dileclione  Chrisli?  pressura,  an  anguslia,an 
ferseculio,  an  fames,  an  nuditas,  an  periculum,  an  gladius 
{Rom.  VIII,  55)?  Niliilhoruin  polest  scparare  credcn- 
ics,  niiiil  potcsl  avcllcrc  corpori  cjus  et  sanguini  co- 
Iiacrenics.  Pcrsecutio  ista  cxaminatio  csi  alque  explo- 


"  Jam  olim  Erasm.'' 

t  Koslr»  peccaia  Lin.  Voss.  1, 2.  Dod.  1.  Pem 


sed  priora,  quo  Cbristus  vocat.  Oculos  erigamus  ad 
cocliim,  ne  oblecianieiuis  et  illccebris  nos  snis  lerra 
decipiat.  Unusquisque  orel  Deum,  iioii  pro  se  l;in- 
tuin,  sed  pro  omnibus  frairibus,  sicul  Doininus  oraio 
nosducuit;  iibi  non  singiilis  piivatam  precem  man- 
dal,  sed  oratimie  coinmiini  ei  concordi  preco  oranlos 
pro  omnibus  jiissit  oiare.  Si  iios  Diiniiniis  Imniilos 
et  quiclos,  si  nobis  iiivieem  copulatos,  si  cirra  iniiii 
suam  timidos,  si  pncscnli  iribulaiione  correclns 
emendatosque  conspexcrit,  tutos  ab  iniinici  infesla- 

LECTIONES  VARIANTES. 

*  Ipsi  ulique  Oxon. 


STEPfl.  BALUZII  mjJE. 

V.  —  Pecioris  noslri.  Dua;  sunt  llujus  loci  lcclioncs  D  tamen  Taciius  in  Vita  Agricolm  videlur  eo  vocabulo 


in  anliquis  codicibiis.  Eam  qiiam  nos  rctincmus  in- 
veuimus  in  ocio  codicibus.  Aliani,  qu.T.  habcl  pec- 
caii  nosiri,  exliibcnt  omiics  cditioiics  qiia;  Pamclianam 
anleccRScrunt,  eam  vcro  praleruiii  eii;im  uiulcciiii 
libri  vclcres;  eaquc  adjuvari  |iolesl  cx  co  qiidd  in 
inilio  libii  Job  rcperilur :  ul  quceras  iniquilalem  nicnvi 
el  peccnlum  meum  scruleris.  Noslr;iiii  vero  toiifirinaul 
pliiriiiia  sacr.xScriplur.T  loc;i  in  quiliiis  Dciis  vocaliir 
scrutaior  cordis  ct  icnis,  m  eliaiii  adiioialnr  iii  c;iicc 
Episiola:  octava.'.  lu  codicc  Flori  scri|)liini  cial  pec- 
cali  nostri. 

VII. — yVeciprideni^iie.  Qiiamquarapriorloctio,  qua; 
liabet  ulique,  bona  sit,  e.iiii  pr.Tlnli  qii;c  iiililur  auc- 
toritate  oiuniuin  fcrc  veieruiu   cxciiipl;iriiiiii. 

Inlercipere,  id  est  suppriinere,  iiiodo  loqucudi  mul- 
tum  ,  remoio  a  vera  signiflcationc  hujus  vocabull.  Et 


iisiis  essc  in  eodcm  sensu  qiio  Cyprianus.  Aii  eniin: 
Nec  Agricola  unqiinm  per  alios  ijeala  avidus  inlercepit, 
scd  ceiiliirio  scu  prafeclus  iiicorruplum  fncli  teslein 
liabcbal.  llcni  Soiicca  ,  lih.  de  lleneliciis  ,  p.  17  :  l'ri( 
illuin  el  atigil  inlcrcepli  bencjicii  conscienlia.  Q.  Cur- 
tiiislib.  XV :  Alienoenim  sanqiiine  parlaiii  gloriam  inlcr- 
cipi.  .\riiobius  lib.  iii :  Nam  inlercipere  scripln  el  publica- 
Inm  vellesnbiiieriiere  lcclionein  non  esl  deos  dcfendere,  scd 
vcrilulis  leslificalionem  limcre.  Cassianns,  l.ix,  c.  .1  : 
Inlercipiens  efficaciain  orntioniim,  el  Cotlal.  lib.  i,  cap. 
11  :  Charilns  nullo  inlercipinliir  lempure. 

Perdidii.  Ita  veteres  edilioncs  el  ornnes  fere 
libri  veiercs.  In  uno  lamcn  nico  .'-criptiim  esl  indicit. 
Quod  vidctur  esse  raelius.  In  velustissimo  Hemigiano 
peicidii. 


94S  EPISTOLA  Yin.  2i6 

lionibus  exliibcbit.  Pracossil  disciplina,  scquelnr  cl  A  prsescns  qiianlo  in  passione  fonior,  tanlo  clarlor  ct 

in;ijor  in  honorecsl.  Crevll  pugna,  crevit  ct  piignaii- 


venia. 

VUI.  Nos  lantiiin,  sine  cessatione  posccnili  et  cnm 
fide  accipiendi,  siniplices  et  unaniines  Dominuni  de^ 
preceniur,  cum  gemilu  pariieret  fletu  deprecantes, 
sicut  deprecari  oporleteos  (|Hi  sint  posili  iiiter  pian- 
gcntiiim  ruinas  et  timentium  relii|uias,  inler  numero- 
sam  langiienlium  "  stragem  ei  exignam  stanliuin 
finnitaiem.  Rogemus  pacem  ^  maturlus  rcddi,  cito 
lalebris  nostris  el  periculis  subveniri,  inipleri  qu;»  ^' 
famulis  suis  Dominus  dlgnalur  oslendere,  redinlegra- 
lionem  Ecclesiae,  securiiatem  salulis  nostrac,  post 
pliivias  serenitatem,  posi  tenebras  luccm,  posl  pro- 
cellas  et  turbines  placidain  lenilatem,  pia  paternaj 
dilectionis  auxllia,  divin  c  niajeslatis  soliia  magnalia. 


tium  gloria.  Nec  rctaidali  estisab  acie  tormenlornm 
metu,  sed  ipsis  lonnentis  magis  ac  magis  estis  ad 
aciein  provocati,  foricsct  stabiles  ad  maxlini  cerla- 
minis  pra>lium  '^  prompla  devotione  redislis.  Ex 
quibus  qiiosdam  jam  comperi  coronatos,  qiiosdam 
vcro  ad  coroi)an<  viclorla!  jam  janique  proxlmos  "^, 
unlversos  aiiicm  (iiios  agminc  glorioso  carccr  inclu- 
sit,  parl  ac  simili  c;iIore  virtuiis  ad  gerendum  ceria- 
mcn  aniinatos,  sicut  esse  oporiet  In  dlvinls  castris 
miliies  Clirisii,  ut  incorruplam  (idei  firmitatem  non 
blandllia!  dcclpianl,  noii  mlnae  tcrrcaiit,  non  crucia- 
lus  actorniciita  dcvlncant,  quia  niajor  cst  qiii  in  no- 
bis  csi  quam  qiii  est  in  hoc  iiiundo  (I  Joan.  iv,  4),  ncc 


quibus  et  persequentlum  "  blaspliemia  retundatur,  ct  B  pliis  ad  dcjiclendum  potest  terrena  poena  quam  ad 

erigenduin  tuiela  divina.  Probala  res  cst  cerlaminc 
fratruni  gloiinso,  qul,  ad  tormenta  vincenda  c.-cteris 
duces  facli,  exeniplum  viiintis  ac  fidei  pra;buerunt, 
coiigressi  in  acie  donec  acies  succumberet  vicla.  Qui- 
busego  vos  laudibus  prcdiccm,  forllsslmi  fralrc-;? 
Robur  pectoris  vestri  et  perseveranliam  fidei,  qiio 
proeconio  vocis  exornem?  Tolerastis  '  uSquc  ad 
consummationem  gloriae  durissimam  quacstioncm , 
nec  cessistis  suppliciis,  scd  vobis  potius  supplicia 
cesserunt.  Finem  doloribus  b,  qnem  lormenla  non 
dabant,  coronaj  dederunt.  Quieslio  gravior  ^  ad 
Iioc  diu  perseveravit,  non  ul  stanlem  (idem  dejiceret, 
sed  ut  bomines  Dei  ad  Dnminum  velocius  millerei. 
Vidil  admirans  prxsenilum  niultltudo  coelcste  cena- 
C'  men,  ceriamen    Dei,  ceriamen  spiritale,   prxliiim 


lapsorum  poeniteniia  relormctur,  et  forlis  et  stabilis 
perseveraniium  fiducia  glorletiir.  Opio  vos,  fraires 
cbarlsslnil,  semper  beiie  valere  et  noslri  memiiilsse. 
Fralcrnitatem  meo  nomiiie  salutale,  ct  ut  noslri  me- 
minerint  admoncie.  Valele. 

EPISTOLA  Vin. 

(Eras.,  n,  fi;  Pamel.,  ix;  Rig.,  Baluz.,  Paris.,  vm;  Oxon. 
Li|)s.,  X.) 

A.D  HARTTRES  ET  CONFESSORES. 

Arguhentuh.  —  MarlyresAfrkceCyprianus  mirismodis 
a  constantia  commendans,  invitat  ad  perseveran- 
tiam,  exeinpto  Mappalici  eorum  collegm. 

Cyprianus  marlyrlbus  et  confessoribus  in  Christo 
Domino  nostro  el  in  Deo  Patre  perpetiiara  salutem. 
Exullo  hctiis  e!  giatiilor,  fortlssinii  ac  beatissimi  fra- 
Ires,  cognila  fide  ac  virtule  vestra,  in  qiiibus  maler 
Ecclesla  glorialnr.  Gloriaia  est  et  niiper  quidem 
cum  confessione  perslanie  suscepta  poena  est  qn:fi 
confessores  Clirisli  fecil;  extorrcs.  Confesslo  tamen 


Cliristi  ',  sietisse  servos  ejus  voce  libera,  menle 
incorrupta,  virlute  dlvina,  telis  quldcm  sa^cnlaribns 
nudos,  sed  armis  fldci  credentes  armatos  i.  Sic- 
terunt  torti  torqueniibus  fortiores,  et  pulsanlcs  oc 
lanianies  ungulas  pulsata  ac  laniata  membra  viceruni. 
Incxpugnabilem  fidem  supcrare  non  poluit  sxvicns 
dlu  plaga  repelita,  quamvis,  rupta  compage  visccruiii. 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Jaccntium  Borf.  1.  Slanlium  paucilatem  Lin.  Pem. 
Bod.  1,  3.  Voss.  2.  Tlm.  Foss. 

>'  l'KCPm  Kcclo:>ia;  sua;  Voss.  1.  Bod.  3. 

"^  In  plorlsque  foss.  Corb. 

'I  CerUiiiiiiiiS|iru:niium  Fem.  rrcUura  Corft. 

'•  Vicloria;  iiroxinios  Oxon. 

f  Tolerauies  Pem.  Ltique  Bod.  1. 


8  F  inem  dolorum  Oa;o«. 

i  Laniena  Oxon.  Laniatio  Pem.  Laniandi  mora  Bod. 
Lanio  gravior  Ben.  Qua;stio  Tlm. 

i  S|jiriUile  cerlanien  ,  nra:lium  Oxon.  Spiritale  prai- 
lium  Clirisli.  Vos.t.  Bod.  i,  Z.Pcm. 


D 


1  Fjdei  ardenlisarmalos  Pem. 


STEPII.  BALLZIl  NOTiE. 


EriST.  vin.  —  l.cctesia  (ftorialvr.  In  codlco  siincll 
Ariiiil|ihi  Mclcnsis  Ipgllnr  iirr /csiri  (jrdliiliiliir.  Elnnyer 
qtiidem.  Iii  Cariioiensi  gralntnliir  vcl  (jloridlur.  El  nvpcr. 

Devoiione  rediitis.  lideni  codiies  bahcni  pro- 
disii». 

Qiiwsiio.  Revocavi  liaiic  Icclioncni,  qiiiim  ct 
liliri  velcrcs  el  cditiones  anliqiia!  prafernnl.  In  cdi- 
liime  Maniilian.i  scriplnin  est  Inmcnu.  ]'anieliiis  il;i 
qiiOi|iie  posiiit.  Sid  nostra  lcclio,  qu;c  nilitur  aiiclo- 
rit;iie,  recie  coiigruit  ciiin  lils  qua;  paulo  anle  dieia 
suiil:  Toteraslis  duris.iimiim  qiia'slionem,  cl  Inlia,  iii 
quicslione  viclorcs.  Aiigli  iiri.tiileruiit  qiiasdain  v;iri:is 
lecliones  qiia;  probarepossunt  aliam  lecilonem  posso 
esse  bonam. 

Crcdenies.    Ilanc    leclionem     praiferiint    vetcres 


lihri  el  ediiioncs,  iiIh  qucd  Inlcrdnm  vidi  scriplum 
crcdeniis.  In  lihro  lanien  Divionensl  ct  in  rcccntioro 
RcniigiaiiO  lcgiliir  couslonler.  (Jiiod  inihl  videlur 
csse  mcliiis.  i^cd  niinare  non  sum  ausus  pidpicr 
repugnanliam   alioruiii  cxcmplarinm. 

'^'"Torli...  forliorcs.  Siilpiliiis  Sc\crus  in  Epislola 
ad  Eusohiiini  :  Sed  liis  lolcrandis  atqne  viiicendis  prai- 
cipudw  seniper  jiislonim  fiiisse  virlulcm ,  diim  per  om- 
nia  lenlumcnla  palieules,  scmper  invicli,  lnnlo  fortius 
vincerent  (luimlo  ipavius  perlulisienl.  Apiid  liiilimini 
llb.  V,  cap.  1,  iii  hi^loria  nr.irlyniin  Liigdiiiiciisiiini : 
Ex  ipsii  quippe  saiicioruin  pnlienlia  sa:vior  cis  cimlen- 
tionis  rnbici  uccendcbatur ,  ct  velul  pudore  qiiodani  [a- 
lignbanlur,  quia  majcr  inessel  ciucialis  (jiiam  crucianli- 
bus  virlus. 


247  niVI  CYPRIAM  248 

lorqiicrcnlur  iii  servis  Dei   jam  iioii  i))ciiil)rn,    scd  A  esi.  Ilic  est  agon  qiicni  propliein  Fsaias  anlc  prre- 


viilnera.  Fliiohal  saiiguis  qiii  inccntlitiiii  peisiicuiio- 
iiis  cxliiiiiucrel  ,  qui  naiMiiias  cl  ijsiios  gchciin  e 
gloiiiiso  cnioie  so|iiri'1.0  qti:ilcilluj  fuit  spcilaciiiuin 
Diiiiiiiiii  ,  ipiain  siil)!  iiic,  qiiani  nia^nuiii,  quain 
Dci  ociilis  s:t(  iMnicnlo  ac  tlcvotionc  niiliiis  cjus  ac- 
ccpluin,  sicut  scriplitm  est  in  Psahnis,Spiriiii  saiicto 
li)(|ucnie  ad  uns  paiitcr  et  moncnic  :  1'ietiosa  est  iii 
coiispeclii  Dciiiini  mois  jusloruin  cjtis  {1'sal.  cxv,  13). 
Prcliosa  mors  haeccstqutcemiiiminortaliiatem  "  pre- 
liosni  sanguinis  '■'  qua;  acccpit  coronatn  de  •'  consuin- 
inaiionc  Yiriiilis.  Qiiain la;tus  illic  Cliiislus  fuit !  quain 
libens  in  tulibiis  servis  suis  et  pugnavit  et  vicit  pro- 
leclor  lidci,  ct  d.ins  credentibus  tanliim  quantum  se 
crcdilcapcre  qui  sumit!  Certamini  suo  adfuil,  prac- 


(lixil  (lici-ns  :  Non  pusitliiin  vobis  reilamen  cinn 
liuininilms,  iiuonianiDcus  prastat  (Kjonem  (/s((.  vii,  iri)? 
Ei,  iii  (isu'ii:lcrei(jiiis  bii:  aa;i)ii  fiiiiirtis  (^sscl,  nddiilit 
diccMS  :  Ecce  viigu  in  uterum  "^  nccipiet  cl  pnriel 
jtHuin,  et  vocnbitis  noinen  ejus  Eminaniiel  {Ibiil.  U).  Ilic 
cstagoii  (idci  nostia;  qiia  congrodlninr,  qua  vincimus, 
qtia  coronaiiiur.  lliccstagoii  qiiem  nobisostcnilit  bea- 
lusPaiilus  aposiolus,  in  (pio  oporiet  iios  ciirrorc  etad 
coioiiam  gloriai  perveniie  :  Nesciiis,  inquit ,  qnia 
qui  in  stailio  curruiit,  oiiines  quidein  currunt,  unns  la- 
men  nccipit  pulinain  ?  Sic  currite  ut  occupctis.  Et  illi  qui- . 
(lemut  corruplibilem  coroiiain accipiuiit ,  nosnuteinincor- 
rnpiinW^l  Cor.!X,24,25).  Iicni  suum  ccrtameii oslen- 
dcns,  et  hostiam  se  Domiiii  cito  fuiurum  essepromiilens. 


lialores  alqiie  asscrtores  sui   nominis  erexil,   corro- H  iul:Egojam  libor,  et  teinpus  instat  (issumpiioiiis  nu(e. 


Loravil,  animavil.  F,t  qui  pro  iiobis  mortein  seinel 
vicil,  semper  vincil  in  nobis.  Cuin  vos,  inquit,  iradi- 
derinl,  nolite  cogitare  quid  loquainini :  dabitur  enim  vobis 
in  illa  liora  quid  loquamini.  Non  eniin  vos  estis  qiii  lo- 
quimini,  sed  Spirilus  Patris  vestri  qui  loqiiitur  in  vobis 
(Matlli.  X,  19,  20).  Docnmenlumrei  pra;sens  pra;lium 
prcLiiit.  Vox  plena  Spiritu  sanclo  de  marlyris  ore 
pronipit ,  ciiin  Mappalicus  beaiissimus  inler  crucia- 
tns  suos  proconsuli  diccret :  iVidebis  cras  agonem.  i 
Et  quod  ille  cuni  virtutis  ac  fidci  leslimonio  dixil, 
Domiinis  iinplcvit.  Agon  coelestis  exhibitus  <^,  et 
Dci  scrvus  in  agonis  promissi  certamine  coronalus 


Uoiium  aqoiiem  certavi,  cursuin  pcrfeci,  fidcin  servavi. 
Jumsuperestmilti  coronajustitice,  quam  iniliircddct  Do- 
miitus  in  illa  die,  ille  juslus  judex,  uon  solum  autem 
milii,  sed  el  omnibus  (jui  diliguni  adventum  cjus  (II  TiHi. 
IV,  G-8).  Hunc  igilur  agonein  per  Proplietas  ante  prx- 
dicluin,  per  Doiniiium  coinmissuin ,  pcr  Aposiolos 
gcstum,  Mappalicussuo  et  coUeganim  suorum  noniine 
pioconsuli  repromisit.  Nec  fefellit  in  promisso  suo 
vox  fidelis  :  pugnam  quam  spopondit  exhibuit,  el 
palinam  qu;iin  meriiit  accepit.  Islum  nunc  bcaiissi- 
inum  mariyrem,  ct  alios  participes  cjusdem  congres- 
sionis,  militcs  et  comites  in  Gde  stabiles,  indoloro 


LECTIONES  VARIANTES. 


'  Pretiosa  vis  sangulnis  Corb. 
•>  Coronain  Dei  Ilod.  5,  Pem. 
'  Agone  ccdestis  exhibitionis  Yoss.  2. 
Bod.l. 


Exhibilus  est 


A  Utero  Tliu.  Foss.  Bod.  1,  2.  el  Adv.  Jud. 

(=  Iucorruptibilcni  Voss.  2.  nod.i. 

'  Ego jain  iiiimolor  hod.  3.  Delibor  Foss.  Corb. 


Jain  non  meinbra.  Sic  supra,  in  epislola  ad 
Donatum,  p.  5  :  Jam  non  meinbra  ,  sed  vulnera.  Am- 
miamis  Marcelliniis  lih.  xxix ,  enarrans  lanienam 
cxercitam  in  Diogcncm  quemdam  ut  verba  placcntla 
principi  loqiicretur,  ait  illiim,  cum  pceiiis  iion  suffice- 
renl  mcinbra ,  vivum  combnstum.  Idem  lib.  xiv,  lo- 
qiiciis  de  Eusebio  quodam  inisere  crucialo  ait  illum 
ita  evisccratiim  ut  crnciatibus  meinbra  deessent.  Sanc- 
liis  Anilirosius  in  libro  i  de  Viryinibus,  loquens  de 
iiiarlyiio  saiiclc  Agiieiis  :  Ftiitne  in  illo  corpusculo 
vulncri  locns !  T.  Livius  lib.  iv,  qiiid  jam  inleqri  esse 
in  corporc  luci  ad  nova  vulnera  reci;)i«i(/a?  Jusliiuis 
lil).  II  :  Velut  a  singulis  meiubris  pcciia:  exicjerenttir 
Elci 
iieri 


STEPH.  BALUZII  NOT;E 

Prmdixit 


Elegantcr  varia  illa  tormentoriim  et  crucialuum  gc- 
iiera  describuntur  in  libro  i  Silii  Italici : 


Nnn  igiies,  candcnsque  calybs,  nonverbcra  passim 
lctibus  intiumeris  lacerum  scindenlia  corpns. 
Caini(iccsv(!  maiius,  penilusquc  itilusa  iueditllis 
Ppslis,  cl  in  medio  luceutcs  vuliicre  llaimna; 
Cessavere. 

^  Spectaculiim  Doinino.  Codiccs  sancti  Arnulplii  ct 
Caritiiicnsis  liabcnt  Doinini. 

Ouainlirtusillic.  Ii(l(;in  codiccs  pnrfcruul  !)i  illis. 

Miippulicvs.  Kalciidariiiin  Ciuiliaginiciise  cilittim 
a  Miibilhmio  :  mh  Unlend.  viuias  mailiiris  Mup- 
palici.  At  iii  Marlyiologio  nionastcrii  Einsidlciisis 
cdilo  :d)  codcin  Mabillonio  esl  xv  kal.  niaii ,  uti 
ctiain  in  amiqiiis  m.iilyiologionim  scriploribus. 
Sanctum  Cyprianuni  fnissc  sopulliiin  iii  loco  qui 
Mappaliavociilurscribil  Viclor  Viicnsis  lib.  i,  cap.5. 


Velcres  editiones  Manuliana  anii- 
quiorcs  et  qiia;dam  velera  exemplaria  prxfcrunl 
;)ro/nisi7. 

Accipiet.  In  quibiisdam  codicibus  antiquis  scri- 
ptum  est  concipiet.  Sic  etiam  ediliones  qua;  pracces- 
serunt  Erasmicam. 

Coroiiam  gloriw.  Ex  Epistola  i  beali  Pelri,  Per- 
cipietis  iminarcessibilein  gloria;  coronam.'  Hic  Cy- 
priani  loctis  varie  Icgitur  in  atuiqiiis  codicibns. 
Qiiidam  eiiiin  habent  (-oioiiam  g/orio; ,  alii  gtoriainco- 
ronai.  Ilanc  discrepaiuiam  invexit  ainlacia  librario- 
riiin.  Bonain  leciionem  liabebat  cliain  libcr  Flori. 
Apud  Cassianuin  lib.  vi .  cap.  3,  lego  coroiia;  gloriam 
D  pro  quo  fortassis  reponcndum  cssct  coronam  gloria;. 

Ul  occupctis.  Poslea  se(|uel)aiur  iii  qiiibusdam 
vciuslis  codicibus  et  ediiionibns  :  Oiniiis  autem  qiii 
(igonizat  in  omnibus  contiiiens  est.  Sed  cuin  segmon- 
tuni  illud  noti  inveniainr  iii  mtiltis  codicibiis,  dcsit 
auleni  in  ediiionibus  Mainilii  ciMoiellii,  ciim  vidcam 
liiiiic  ipstim  Pauli  locuin  descriplimi  in  libro  lcilio 
Tcstimoniorinn  cap.  20  absiiue  illo  segmenlo,  rur-  ■ 
sum  noii  haberi  iii  Episiola  adForiuiiainm  de  exlior- 
talionc  iniirtyrii  iii  opliinis  el  vctuslissiinis  cxeinpla- 
ribiis,  cxpuiixi  ubiiinc  ,  (]iiia  exisiinio  addiiuin  fuisso 
a  qiiodiim  studioso  ex  Epistola  Pauli ,  ubi  extat.  Sic 
in  pluiibns  Cypriani  locis  addita  suiil  sogincnia  cx 
libris  sacra;  ScriptiiiiC  qna;  oinissa  pulabant  ii  qiii 
illa  addidciuni.  Vide  annontatioues  Erasmi  in  liuiic 
Pauli  hiciiiu. 

Ejuidein  congressionis.  Codcx  saitcti  Arnulphi 
liabot  consensioitis,  ('aniotcnsis  conscnsionis  vel  coit- 
gressiQiiis, 


249 


F.PISTOLA  IX. 


2sa 


paiicales,    iii   qiueslioiie  victorcs  iil  ciflori  qiioniic  A  piireas.  Iii  cceleslil)iis  castris  el  pax  et  acies   iialiciit 


sccleiiiiiii  ct  opto  pariicr  ct  oxliortiir ;  ut  (iiiuj  viii- 
ciiliiiii  ciiiilcssiiiiiis  ctliospiiium  carccris  siimil  jiuixil 
juugai  eiiam  coiisiiiiuiiaUo  viriulis  et  coioiia  coelcs- 
lis,  ui  lacryiiiai  uiatris  EcclesiLU,  qu;c  plaugit  ruiiias 
et  ruiiera  |iIurimorum,  vos  vcstra  ln;tiiia  tcrgcalis, 
cl  c;L'tcroruiu  qiioi]iic  staiiliiim  firmilaleiii  veslri 
cxcuipli  provocatioiie  solidciis.  Si  vos  acics  vocavc- 
rii  ",  si  certaminis  vcstri  dies  venerit,  niilitalc  for- 
liier,  diniicalc  coiistanler,  sciciiies  vos  sub  oculis 
praeseutis  Domini  dimicare,  confessione  nomiiiis  ejus 
ad  ipsius  gloiiam  pcrveuire;  qui  non  sic  cst  ui  scr- 
vos  suos  tantuni  spectet,  sed  et  ipsc  liiclatur  iii  nobis, 
ipse  congreditur,  ipse  iii  ccrtamine  agonis  noslri  et 
coroiiat  pariter  el  coronatur.  Qiiod  si  aiile  diem  cer- 
laiiiinis  vcsiri,  de  iiidulgenliaDomini,  paxsupervcne-  B 
rii,  vobis  lanien  maneat  voluntas  integra  et  con- 
scientia  gloriosa.  Nec  contristetur  aliquis  ex  vobis 
quasi  illis  minor  sit  qui  aiite  vos  toriiienla  pcrpessi, 
vicio  et  calcato  sseculo,  ad  Dominum  glorioso  iiinere 
vcnerunl.  Doiiiiuus  scrulalor  est  renis  et  cordis,  ar- 
cana  perspicit  et  intuetur  occulla.  Ad  coroiiam  dc 
eo  1"  |iroiiierendain  sufficlt  ipsius  lestimonium 
soliim  '"  qui  judicaiurus  est.  Ergo  utraque  res,  fra- 
tres  cbarissimi,  subliniis  paritcr  ct  illusiris  :  illa  sccu- 
rior,  ad  Domiiiuin  victoriae  coiisuinmatione  prope- 
rarc ;  h;cc  Ia;iior,  accepto  posl  gloriam  commeatu 
in  Ecclcsiie  laude  florere.  0  beaiain  Ecclesiam  nos- 
tram,  quam  sic  honor  diviiiac  digiiationls  illuminat, 
quam  teniporibus  nostrisgloriosus  marlyrum  sanguis 


florcs  SU03,  qiiibus  milcsChristi  ob  gloriani  corone- 
tiir.  ()|ilo  vos,  fortissimi  ac  lie;iti>siiiii  fratrcs,  sciii|icr 
iii  Domino  bciie  valorc  cl  noslri  nieniiiiissc.  V;ilctc. 

EPISTOLA  IX. 

(Erasm.,  m,  li;  Pamel.,  x;  Rig.,  Baluz.,  Paris.,  ix; 
Oxon.,  Lips.,  XXI.) 

AD  CLERUM,  DEQUIBUSDAM  PRESBVTER13QUI  TEMERE  PA- 
CEM  LAPSIS  DEDERUNT,  NECBUM  SEDATA  PERSEtUTiO- 
NE   ET  CITRA  CONSCIENTIAM  EPISCOPORUII. 

Argumentum  —  hujus  Epislolx  kabes  m[ra  iii  hwc 
vciba,  Epistola xiv  :  <  Presbijteris,  inqiiit ,  et  diaco- 
uibus  non  defuit  sacerdotii  viyor,  ui  quidam,  tniinis 
disciplina:  meinores  et  temeraria  jesiiiiaiione  pra;ci' 
pites,  qui  cuin  lapsis  communicare  jam  caperant , 
comprimerentur.  t 

l.  Cyprianiis  presbyteris  et  diaconibus  fralribus  sa- 
lulcm.  Diu  patientiam  ineam  teiiui,  fratres  charissi- 
nii,  qiiasi  verccuiulum  silentium  nosirum  proficcrel  ad 
qiiietein  :  scd,  cuniquorumdam  iinmodcratact  abrupla 
pra;suuiptio  lemeritate  sua  et  honoreui  inartyrum  ct 
coiifessorum  pudorem  ei  plcbis  univcrs;c  Iranquillila- 
tem  liirbare  conetiir,  laccre  nltra  non  oporiel,  iie  ad 
periculum  et  plebis  pariiereinoslruni  taciturniias  iii- 
mia  procedat.  Quod  enim  non  periculum  meluerc  dc- 
beinusde  oireiisa  Dominiquando  aliqui  de  presbyteris, 
nec  Evaiigclii  nec  loci  sui  inemores,  sed  neque  lu- 
lurum  Domini  judicium  iieque  nunc  sibi  pra;posilum 


illustrai !  Erai  ante  in  opcribus  frairum  candida,  nunc  C  episcopum  cogitauies,  quod  luimquam  omnino  sub  an- 
facia  cst  iii  inartyrum  cruorepnrpurea  :  floribus  ejus  lecessoribus  liicium  est,  cuni  conlumelia  et  co;i- 
iioc  lilia  ncc  rosa;  dcsuiii.  Certent  iiunc  singuli  ad      tempiu  pra'positi  toiuin  sibi  vindiceiil?  :. 

iiiriiisqiie  honoris  am|ilissimam  dignilatem,  Accipiant  II.  Atque  utinam  non  prostrata  fralriim  nostroriim 

coronas  vel  de  opcre  candid;is,  vel  de  passioiie  pur-     salute  sibi  orauia  vindicarent!  Coutumeliaiu  cpisco- 

LECTlOiNES  YARIANTES. 
a  Provocaveril  Oa»n.  b  Dei  Oa;on. 

STEPIl.  BALUZII  NOT.^. 


Voluntas  inlegra.  Hieronymus,  lib.  ii  adversus  Jo- 
vinianiim  :  lii  marlijrc  eiiiin  voluiitas,  ex  qua  ipsa 
mors  nasciiiir,  coronutur.  Vide  iioias  ad  episiolam  Lii, 
iii  verbo  pcissus  est. 

Adcuroniim  de  eo.lHlciii  coilices  liabent  ad  coronam 
Dii.  Sic  eli:iin  qiKudain  cditioiics. 

Fralres  cliarissimi.  Codcx  sancti  Arnulphi,  fralres 
dilcctissiiiii. 

Acccpio  commcatu.  Id  cst  indulgentia  perma. 
luiidi  iii  Iiac  viia  ,  iiii  rccie  explical  Rigaliius  in 
fliriiiu  Tcrtiilliaiii  de  Fiuja  in  peisecutiom:. 

Vax  cl  acics.  Iii  libro  de  Zclo  et  livore  p.  200  : 
lldbct  et  pnx  coroiias  suas.  '»"  El  iii  libro  de  Opcre  et 
eleeinostjnis,  p.  216  :  In  pace  viiiceiilibus  coroiiuin  cun- 
didiim  pro  opcribus  dubit,  in  pcrseculione  purpuream 
pro  passioue  (jemiiuibit.  Iii  libro  de  cxhortaliono  iiiar- 
lyrii  :id  Fi.rtiinaluiii  p.  274  :  Inperseculione  mililia, 
in  piice  coiiscienlia  coronubilur.  Ilieroiiymus  in  Epi- 
slola  ad  Fiiriain  de  Viduilalu  servaiula  ct  iii  Epi- 
slol.i  ;id  llcliodoriiiii  de  laiide  Vit;E  solitarin;  :  Virqi- 
niim  lilia  cl  iiiarlijium  vosus.  Mem  in  vila  M;ilclii  iiio- 
ii;iclii  :  Unbct  cl  screala  piidicilia  inarlijrimn  suiim. 
Saiictus  Aiiibrosius  iii  Epislola  ad  Siiiipliciaiiuui  ; 
Siinl  iiobis  qiuedtim  ct  in  pucc  prwlia  cl  in  bello  pux. 

Uplo  vos.  Hjtc.  desiiiit  iii  liliro  Cariioloiisi. 

KiMST.  IX,  —  Iiiscripiio  i-tiiis  epi^itol^t',  cnjusmodi 


islic  ponitur,  descriplaest  excodicenostro  Fossalonsi, 
ex  vetere  Victorino,  ex  Michaelino,  ei  ex  cditioiio 
Spirensi  ,•  luui  etiain  ex  velore  Vciiol;i.  ressimuiii 
illius  siimmarium  posucriint  .Aiigli  iii  iiiaigiiie. 

I. — Pfl(ien(inm /emii.ArcadiusetHoiiorius  liiiperato- 
reslib.  xiv  Co(i.  'flieodos.,do  descrtoribus  :  (Jt  in  liis 
palieiiliain  lencinus. 
Tj  Aiujui  dc  presbijleris.  Angli  putant  hic  agi  do  (iiiin- 
qiie  prcsbyteris  sediliosis  ;  de  quibus  videiida;  iiot;e 
iioslra;  ad  lipistolam  xxxviii. 

Anlecessoribus  nostris.  liifra ,  Episl  Lxx ,  m\  cpisco- 
pos  Numidas  :  Senlentiain  nostram  non  novuin  promi- 
mus ,  sed  jam  pridem  ab  anteccssoribiis  nosbis  sla- 
tulam.  Non  a-jitiir  islic  do  cpiscopis  Carlli:igiiiioii- 
siliiis  aiitccessoribus  Cypriaiii ,  scd  iii  iinivcisiim  do 
episcopis  qiii  ecclcsiani  AlVicanam  giibciii;ivcriiiit 
auie  Cypriaiiiini,  de  septu;iginia  niniirinii  episcopis 
quos  inlerfuisse  coiicilio  liabilo  siil)  Aijripiiiiio  do(:i't 
sancliis  Aiigiistiiius  iii  libro  de  unico  Uaplisiiio  coii- 
Ira  Peliliaiiiim  ct  lib.  iii  de  U.iptisiiio  coiilra  Doiia- 
tistas  C;ip.  12. 

II.  —  Prostrata  salute.  Ita  omiiia  fei^i!  veler;i  exem- 
plaria  ct  editioiios  oiniics  anlc  Maiiiiliaiiaiii,  iii  ijua 
scri|)tuin  csl  coiilra  frulrum  nuslroruin.-ialulem.  Si;d 
li;iiic  lcctioiieiii  ego  noii  ropori  iiibi  iii  diiobiis  anti- 
qiiis.  Itoiniiariiis  maliiit  veicrem  loctioiieiii.  E;iin 
p  'rro  adjuvaiil  lucc  verba  in  Epistyl^i  M,  p.  21,  l'er- 


$51 


DIVI  CYPRIANI 


552 


paiu3   noslri  disshnulare  et  ferre  possem  " ,   sicut  A  jus  conimiinlcaiionis  'accfpiant,  nnnc  crndo  tempnro, 


dissiumlavi  semiHT  ot  perluli.  Sed  dissinmianili  nunc 
locus  non  est  quando  decipitur  fraterniias  nosira  a 
quibusdam  vestrum,  qui,  dum  siiie  ralione  rcsiiluend* 
salniis  plausihiles  esse  cnpiunt,  niMgis  lapsis  obsunl. 
Summinn  enim  dclictnm  esse  qnod  persecnlio  com- 
niilti  coegit,  sciuut  ipsi  ctiani  qui  cummisenint,  cinn 
dixcrit  Domiiius  et  judeK  noster :  Qui  vie  con[essus 
fuerit  coram  Iwminibus,  el  ego  illum  conplcbor  coram 
Piilre  meo  qui  in  cmtis  est.  Qui  mttem  me  negaveril,  el 
cgo  itlum  negabo  {ilatlli.  x  ,  32,55) ;  ci  iierum  dixerit : 
Oinnia  peccata  remiiteiitur  filiis  liominum  et  btasplic- 
nite''.  Qui  aulem  blaspiiemaverU  in  Spirilum  '  san- 
clitm,  non  habebil  ■•  remissam,  sed  reus  esi  aiteriii  pcc- 
cali{Marc.  ni,28,29);  item  bealus  Apostolnsdixerit : 


perseciiliono  adliiic  persevcrante,  nondnin  rcstiuita 
Ecclesia;  ipsiiis  pace,  ad  commnnicationem  admiitun- 
tur  et  offerlnr  nomen  eornm.et,  noiidiiin  poeniien- 
tiaacta,  nondnni  cxomologeei  facla  ,  nondum  rnaiiu 
eis  al)  episcopo  et  clero  impnsiia,  Eueliarisiia  illis 
datur  ,  cum  scriplnin  sil ;  Qiii  ederit  ptinem  nitt  bibe- 
ril  caticem  Domiiii  indigne,  reus  erit  corporis  el  sangui- 
nis  Domiiii  (I  C.or.  xi,  27). 

III.  Scd  miiic  illi  rei  non  snnl  qiii  niinus  Scripliir;t 
legem  lonent.  Eiuiit  aii;em  rei  qni  pra^sunl  '  et  lia-e 
fratribus  noii  suggcrunt,  ui,  instriieii  a  pr;cpositis,  fa- 
ciant  oinnia  eum  Dei  timore  et  cuni  data  ab  eo  ei 
prxscripla  observalione.  Exponunt  dciiide  invidia;  b 
beatns  marlyres,  el  gloriosos  servos  Dei  ciiin  Dci  s:>- 


iVo)i  potcslis  calicem  Domini  bibere    el  caticem  dwmo-  B  ccrdote  commiltiint,  iil,  cum  illi  niemores  loci   no- 


niorum.  Non  polestis  menscB  Domini  communicare  et 
meiisai  dmmoniorum  (I  Cor.  x,  20,  21).  Ilxc  qui 
subtraliit  frairibus  nostris ,  decipit  iniseros;  ut 
qui  possunt,  agentes  poenitentiam  verani,  Deoquc 
patri  '  el  misericordi  precibus  et  operibus  suis  sa- 
lisficere,  scducanlurul  magis  percant,  et  qiii  erigere 
se  possent,  plus  cadant.  Nam,  cuin  iu  minoribus  pec- 
catis  agaiit  peccatores  poeniicntiam  justo  teinpore, 
ct,  secundum  disciplinx  "  ordinem,  ad  exomologesim 
veniaiil,  et  per  manus  imposiiioueiu  episcopi  et  cleri 


Iri  ^  ad  me  liiter:isdirexcrinl,  ei  p.tieriiil  tnnc  desi- 
dcria  sna  examiiiari  el  paceiii  qnando  ipsa  aiitematcr 
nosira  Ecclesia  pacem  de  misericordia  Domini  prior 
sumpserit,  et  nos  divina  prolcctio  rcduces  ad  ecclc- 
siam  suam  feceril,  lii,  snblato  bonore  qucni  nobis  beali 
niarlyres  cuni  coufessoribiis  servant,  coiitempla  Do- 
mini  lege  cl  observalioiie  quam  iidem  inartyres  et 
confessores  tenendam  mandani,  antc  exiincium  |ier- 
secutionis  metuin,  anle  reditum  nostrum,  aiitc  ipsuin 
pene  martyrum  excessum,  communicentcum  lapsis 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Contumcllam...  possum  Oxon. 

k  Huminura.  Qui  autem  Bod.  2. 

"=  Blasphomavoril  Spirilum  0.ron. 

^  NonlKibet  Ar.  Ebor.  Lam.  SC.i.  p 

"  Possunt  agere  poeuitealiam,  Deoque  Patri  Ar.  lam.  ^ 


Ebor  Bod.  2.  iVC.  1. 

'  Legem  tenuerunt,   rei  autem  qui  prasunt  Ar.  Bod. 
2.X,nm.  SC.  1. 

8  Exponuntde  invidia  Lain.  F.hor.  NC.  1. 

t  Memores  legis  uoslrse  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod.  2. 


STEPH.  B.\LUZII  NOTiE. 


secutionis  infcstatione  prosirati;  ct  Epistola  xxxvii , 
p.  hO,Persecutinms  lempeslate  prosfrnli.  Oplaliis  Milc- 
vilanns  lib.  l  ;  Pnseciilio  mmiinltos  fiinestamprostra- 
vit  in  mortem.  Lambinns  pnl:U  apiid  ('.iecronem  iii 
Caiiliiiaria  seeuiida  legi  debcrc  :  Jdcet  itle  niiiic  pro- 
slratiisqite  est.  Et  mox  ail  :  Pliis  enim  esl  proslratiun 
esse  quam  jacere.  Quae  senleniia  Lambiiii  convenil 
ciim  iiis  verbis  Cypriani  c\  Epislola  xl,  p.  5i:  Nemo 
jacenle»  prosternul  et  deprimal. 

Sed  rcus  est.  Pro  liis  in  vetnsliore  libro  Reini- 
giaiio  scripliiin  csl,  Neque  liic  neque  iii  venturo,  ipiiid 
suinplnm  esl  ex  capiie  xii  Evangolii  socniidmn  Mal- 
lliu'iiin.  Illeroiiymiis  iii  Epislula  ad  Mnrcettam  ilc 
blaspliciiiia  iu  Spiriliim  saiioliim  :  Probet  ilaquc  Nova' 
lianus  aliquem  de  liis  qui  sncrijicare  computii  iuiit  anle 


pro  eo  quod  istic  scripium  esl,  misericordi,  veteres 
eilirioncs  ante  Manntianain  privfcrre  ad  miseiicor- 
diiim.  Quam  lectionem  reperi  etiain  in  codiee  Fnssa- 
tciisi ,  in  Compendieiisi  veterc,  ei  in  reccntiore  Re- 
niigiaiio.  Veiiis  Vieioriiins  liabet  uiranu|iie  loeiionem. 
Eienim  ciim  in  illu  scriptum  primo  ruisset  miseri- 
corcfi,  additum  est  snpra  iineain  vel  ad  misericor- 
diam. 


'"  Offertur  nomen  eoriim.  Ilanc  lectionem,  qua;  cst 

viilgata,  babeiit  qninque  libri  veteres.  In  duobiis  aliis 

legilur,  offerunlur  uomina  coruin  ;  in  Fiixensi  pio  iio- 

«liiio  eorum.  Alii  qiialuor  el  edilio    Mannlii,  offerlnr 

nomiMc  eoriiiH.  Insignis  esl  locns  Tertnlliani  iii  libro 

de  Monogamia,  iibi    ageiis  de  miiliore  jnnota  viro, 

,   :   ,.  ,  ,.  ■    i~         ,.       qneni  repndiare  non   potest ,  ait  :  Enimvero  el  pro 

tr,bmial  tmticis  respoiidisse   oiiima  i,um    m  feiwf,o/,o  j)  „„;„,„  (,^,,s  on,/,  o(  ro/-riflt.n«Hi  i»(enm   adposliitat  ei, 

nripla  swil  non  a  two  Dei,  seda   ueetiebud  prmcipe       ^,  ;m  ijjiHin   rc 


diumoiiiorum  csse  profecta  ,  el  titnc  powril   approbare 
irremissibitem  inSpirilum  saiictum  esse  blaspliemiam. 

Miseros.  Codox  Fnxensis ,  iniiocenles.  Id  qiiod 
dictiirus  snm  noii  pcrlin-ct  ad  explicatioiioiii  loci 
islius  (iypriaiiici :  dioaiii  lamon  propier  liaiic  voccm , 
qna  signilicaiilur  eliam  misorl  npiid  Aii'iiiianiini  Mar- 
ceHiiiiim.  Scriliil  ille  iii  libro  xxviii,  Vaioiiliiiiaiiiim, 
liomineiii  propalam  fcrooom,  intor  iniporainli  exnr- 
diiini  liuos  liomiiies  iiiiiiluie  malns,  llioclcm  vidolicot 
ex  Coniile  largiii(>iiiim  lllyrici,  et  Diodoruiii  ox 
«genle  iii  rolms  ,  jnssisse  oconli.  yiioriim  memorinm  , 
iiiqiiit  Mari  elliiiiis  ,  apud  Mriliotinium  coleiiles  nuiic 
quoque  l.linsliani ,  tocum  ubi  sepulti  suntad  iiinocentcs 
nppellaiii.  Et  mox  eos  ut  marlyros  ail  cullos  fuissc  a 
clirisliaiiis. 

Agenles  pwnitcnliam.  Multum  variant'  in  boc  loco 
veiora  exeinplaria.  Ego  amplexus  sum  lcciioiiem 
qii  0  m  lii  visa  est  mellor.  illud  intcrira  admonco , 


rcsurreclione  .consoriitim,  ei  ojfert  aniiuis 


diebus  dormiiionisejiis.  Vide  scbolia  Jacobi  IJillii  ad 
Oratioiieni  (iiegorii  Naziaiizoni  in  tainlcm  Ca'siirii 
fratris  el  disscrlnlioncm  v  C.yprinnicam  llonrici  Do- 
dwelli.  Vide  ciiam  loin.  ii  Capiiutarium,  pag.  H29. 

III. —  Memores  loci.  Ila  codcx  Fnxensis  et  cdilio 
Manuliana.  Supcrioros  editinncs'ot  pluies  libri  velores 
iii  odilionc  Aiiglicana  laudali  babeiit  leijis  iioslra;. 
Alqiio  lianc  lecliouem  niagis  probat  Gronovins  iii  ca- 
pile  14  observationum  siiarnin  in  Scriploribus  eccte- 
siasticis.  et  ait  (^ypriaiinm  liic  inielligoro  evaiigi'li- 
cain  legom,  a  qiia  areessit  disoipliiiam  ccclo^iasii- 
cani  ;  ct  iit  ostondal  opinionem  siiam  esse  bonam, 
afferl  lnnio  lociini  ex  Epistola  soipioini,  lii  ipia  sic 
logiinr  ;  Ilti  contra  evaugeticam  tegein,  cl  iiiox  alia 
qiiadam  loca  simili.i  ex  ipiibiisdani  aliisEpislolis. 

Doinini  lege.  Iii  libro  Beocensi  scriplum  est, 
Comempta  dominicai  tegis  observatione. 


555  EPISTOLA  X.  251 

et  offerant  ci  Eucliaristiam  tradant ,  quando,  etiamsi  A  minicompellil,  forlissimi  ac  bealissimi  fralres,  ail- 


marlyres  per  calorem  glori»  Scripimam  niinus  con- 
lemplantes  ",  plus  aliquid  cuperent,  a  presbyleris 
etdiaconis  suggerenlibus  admoneri  dcbercnt,  sicut 
semper  in  prxteritum  faclum  est. 

IV.  Casligare  nos  ilaque  diviiia  censuia  ncc  nocti- 
busdesinitiiecdicbus.  Pra;tcrnocturnas  enim  visiones, 
per  dies  quoqiie  impieiur  apud  nos  Spiritu  sancio  puc- 
rorum  innoceiis  a;las,  quae  in  ecstasi  videt  ocnlis  et 
audit  et  loqiiiliir  ca  qiiibiis  iios  Doniinus  monere  ot 
insuuerc  dignalur.  Ei  audietis  omnia  quando  ad  vos 
reducem  me  Domiiius  fecerit,  qui  ut  scccdcrem  jussil. 
Interim  temerarii  i"  etincauii  et  luniidi  quidain  in- 
lervos,  qnihoiuinemnon  cogitant,  vel  Deumtimeant, 
scientes,  quoniam  si  ultra  in  iisdem  perseveraverinl, 


monerevoslitierisiiostiisiiia  qiiibiis  i:iiii(Icv()!cotfi)r- 
tiler  servaUir  fides  Doinini  '' ,  ab  ii^dciu  lc.v  qiioqiio 
etdisciplina  Domini  rcscrvctur.  Nain,ciim  omncs  iui- 
lites  '"Cbristi  ciisioiliro oporieat  prxccpla  imperatoris 
"  sui,lum  vos  magis  pr.-ccepiis  ejusobleniperaie  pliis 
convenit,  qiii  exemplum  cxteris  facti  estis  et  viriiitis 
et  liiiioris  Dei.  Et  credideram  quidem  presbyleros  el 
diaconos  qni  illic  pra'senles  siinl  monerc  vos  et  in- 
strucre  plenissirae  circa  Evangelii  legem,  siciit  in  pr:c- 
teritiim  sempcr  sub  aiilecessoribus  nostrisfaciumesi, 
ut  diaconi,  ad  carcerem  coinmeanles,  martyrum  ^  de- 
sideria  consiliissuis  et  Scripturarum  prseccptis  guber- 
narent.  Sed  nuiic  cum  maximo  animi  dolore  cognosco 
non  taiiiuiii  illic  vobis  non  suggeri  diviiia  praiccpla, 


utar  ea    admonilionc  "  qua   me    uti   Doniiuus  ju-  B  sed  adliiic  polius  iinpediri  s,   ut  ea  qua;  a  vobis  ipsis 


bet,  ut  iiiterim  probibcantur  olferre,  aciurictapud 
1103 et  apud  coiifcssorcs  ipsos  et  apud  plebem  univer- 
sani  causain  suam;  cum,  Doinino  permittcnle,  in  si- 
num  mairii  Ecclcsiae  recolligi  coeperimus.  De  hoc  ad 
martyrcseicoiifessorcsctadplcbem  litieias  feci,  quiis 
ulraque  vobis  lcgi  mandavi.  Opto  vos,  fratres  charis- 
simi  acdesiderantissimi,inDominosempcrbenevaIere 
ct  nostri  mcminisse.  Valelc. 

EPl'STOL.\  X. 

(Erasm.,  m,  13;  Pamel.,  xi;  Rig.,  Baluz.,  Paris.,  x; 
Oxon.,  Lips.,  XV.) 

AD  MARTVRES    ET  CO.NFESSORES  QUI  LAPSIS  PETIERUNT 
PACKII  DARI. 


et  circa  Deum  cauie  el  circa  sacerdotem  Dei  lionorifi(  c 
fiuiit,  a  quibusdam  presbyteris  resolvantur,  qui  nec 
timorem  Dei  nec  episcopi  lionorein  cogitanles  ( cuin 
vos  ad  me  liiteras  direxerilis,  quibus  examinari  desi- 
deria  vestra  et  qiiibusdam  lapsis  pacem  dari  postulatis 
cum,  persecutioncrinita,  convcnireinunum  cuinclero 
ct  rccolligi  coeperiinus),  illi,  contra  Evangelii  legem, 
contra  vcstram  quo^iue  honorificam  pelilioncm,  ante 
aciam  poenitentiam,  anle  exoinologesini ,  gravissinii 
atque  extremi  delicti  faclara,  ante  manum  ab  episcopo 
et  clero  iii  poenitenliam  impositam,  offerre  pro  illis 
et  Eucliarisliam  dari,  id  est,  sanctum  Domini  cor- 
pus  profauare  audeant,  cum  scriptum  sit:  Qiii  ederil 


pauem  aul  biberit  caticem  Domini  indigne,  reu»  eril  cor- 
ARcnMENTLJi    —  hujus   Epislolw    liabes    infra    in  C  poris  et  sauguinis  Domini  ( I  Cor.  xi,  27 ). 

c  Cum  comperissem  eos  qui  \\.  El  lapsis  qiiidem  potest  in  hoc  veiiia  concedi. 

Quis  ciiim  non  mortuus  vivilicari  proporel ''?  quis  non 
ad  salulem  suam  venire  feslinet?  Sed  prseposiiorum 
esl  pryeccplum  lcnere  ,  et  vel  propcrantes  vcl  igno- 
ranles  insiruere,  ne  qui  oviiim  paslores  esse  debenl 
lanii  fianl.  Ea  onim  conccdcre  ipire  iii  pernicicm  vcr- 
taiil,  decipeiecst;  ncccrigitiir  sic  lapsus,sed  per  Dei 
offensain  magis  impellilur  ad  ruinain.  Vd  ex  vobis 
ilaque  discant  quod  doccre  dobueranl.  Pclitiones  ct 
dcsideria  Veslra  cpiscopo  servent,  clad  paccin  vobis 
pcienlibus   dandam  malurum  elpacaluin  tcmpus  cx- 


liKc  verba,  E)nsloln  xvi 

sacrilegis  conlactibus  manus  suas  atque  ora  macitlas- 
sent,  vel  nefanitis  tibellis  niliilominus  conscientiam  pol- 
liiissent,  exambire  ud  marlijres  passim,  confessores  quo- 
que  imporluna  et  ijratiosa  deprecalione  corriimpere,  ul 
sine  discrimine  et  examine  singulonim  darenlur  tibello- 
rum  miltia,  conlra  Evanijelii  leqem,  litleras  feci  quibus 
mari  ijres  et  confessores  consilio  meo  quanlum  possem 
ad  Dominica  prwcepla  revocarem.  i 

1.  Cyprianus  martyribiiset  coiifessoribuscharissimis 


fialribus  salulem.  Sollicitudo  loci  nosiri  el  limor  Do 

LECTIONES  VAKIANTES. 
"  Contcmplantes  contra  legem  Dei  O.Ton    Legeni  Do-  D     "  Honesios  milites  Tercn. 


mini  Ups. 
•"  Inlerim  morariFoss.  Yict.  Miclt. 
•=  Pcrscveraveriin,  vitare  admonilioncm  Mss.  H. 
'1  Doniino  Oxon. 


t  Convenienies  nwrljTes  Yer. 
B  [nveniri  Corb.  Impr. 
•'  Viviricari  opiet  Corb. 


STEPIl.  BALUZII  NOTiE. 

IV.  —  .4rfmo»ii/ion«.  Id  cst  suspensinnis  censnni ,  Ht      versioncm  «rf   Epiplianium   in 
interpretaiur  Baronius  liunc  Cypriani  locum   refe- 


ha^rcsi  lix,,  qu.T  cst 


rcns. 

Epist.  x.  —  Iiisoripiioncm  biijus  cpislola"  (alem 
posiiiiiius  (|iialciii  rcperimiis  in  pluiimis  aiiii(|iiis 
cxeniplarihus  et  iii  veliislioribus  cdiiioiiibiis. 

I.  —  Fralres.  Anlea  lcgebalur  miirtyres  ,  ipind  non 
solel  Cyprinmis.  Ego  ciiiendavi  ex  veleri  libro  saiicli 
Michaelis  in  periculo  maris.  Nain  eliain  iii  li:ie  ipsa 
Episiola  Cyprianus  ad  eos  scribens  aii,  forlissimi  el 
cliarissimi  fralret. 

Ab  ephcopo  el  ctero.  Sic  ctiam  in  Epistola  se- 
qiiciiii.  Ergo  non  solus  episcopus  imponebat  mauum 
lapsis  ad  ^lcsiai»  reUeuuiibus.  VidePmviianiniad- 


Nov:iti;iiioruiii. 

Offerre  pro  illis.  Iia  velcrcs  libri  et  vctercs 
ediiiones.  Quo  eiiani  iikhIo  fPripliiiii  est  in  Episiola 
sciiiicnli.  M;inntios  posnit  oljfcrre  lapsis  pncem.  Mo- 
Tollins,  ea  niulalione  iiisupcrhabila  ,  rctinnil  velc- 
rein  ledioneiii.  Big:iUins  sequi  inaiuit  edilionem 
Miiniilii.  Aiigli  reposiieruiit  vclereni.  Ilcinliarins  se- 
ciiius  est  ediiiones  Maiiutii  ct  Rigallii.  Sic  sc  habent 
bominuin   iiigcnia. 

II. —  /'rof)(;inH/es.  Sic  in  Episiolas(!queiili  :  Prope- 
raiidum  lamen  non  pulo,  nec  incaute  atiquid  el  festi- 
nunier  agendum.  Epist.  xii,  Teinerwia  fettmatione  de- 
posita. 


25-i 


niVI  CYPRIAM  250 

Anle  eM  ul  a   Doniino  pnceiii  ''  nia- A  poiitin  i»\iili-m  nobis  postmodnmcumnlei.  I.fllc  enim 


B|M;ctcnt 

ler   piior  sniiwi,   liiiic  secumlnin    \esira  ilCfiJtTia 
dclilioniMi  pacc  liacleliir  '. 

III.  El  qiioiiian)  audio,  fortisi-iiiii  el  cliarissiiiii  fiM- 
lics,  iinpiideiitia  vos  (inoruindam  preuii  ct  vcre- 
cundiaui  vistram  vim  pali,  oro  vos  (luil)iis  possuiu 
prccibus  ut,  Evaugelii  niemores  et  considcranlcs  (iiiu 
el  (jualia  iii  pra;tcritum  aiilecessores  vcsiri  mariyres 
conccsscriiil  '',  quain  solliciti  in  omnibus  fiierint, 
vos  quoquc  sollicilc  el  caute  petcniium  desidcria  " 
poudcrelis,  ntpole  ainici  Doinini  cl  cum  illo  postiiio- 
dmnjndicaturi,  inspiciaiis  utactuni  cl  opera  et  mciila 
singulurum,  ipsorum  quuque  deliclorum  gcucra  ei 
qualiiatcs  cogitetis,  ne,  si  quid  abruptc  ct  indignc  vcl 
a  nobis  promissuin  vel  a  nobis  facium  fneril,  apud  gen- 
liles  qiioquc  ipsos  ecclesia  nostra  erubescere  incipiat.  B 
Yisiiamurenimet  castigamnr  rreqncnler,  elul  Doinini 
mandata  incorrupla  ei  inviolala  permaneant  adinonc- 
mur.  Quodqnidcm  nec  illic  apud;vos  cessarc  cognosco 
qnominus  plurimos  qunque  ex  vobis  inslruat  ad  Ccclc- 
sia!  diciplinam  diviiia  ccnsura.  lloc  autcm  totuin  po- 
tcsllieri,  si  ca  qux  a  vobis  petuntnr  rcligiosa  contcni- 
plMiionemodcrcmiai,  inielligcntesetcoinprimeniescos 
qni,  pcrsonas  accipienlcs,  iii  bcnBficiisvestris  antgra- 
lincaiitur  ',  aut  illicilo!  negotiationis  nundiuas  aucu- 
pantur. 

IV.  De  lioc  et  ad  cieruin  ct  ad  plebem  liiicras  feci, 
quas  uirasqne  vobis  legi  inandavi.  Sed  cl  illiid  ad  di- 
ligeniiam  vestr:iin  rcdigere  ei  eniendarc  debeiis,  iit 
nominatiiii  desigiietis  eos  (|uibus  pacem  dari  desidc 


palelqnaiidoilicitur, « ille  cum  suis,  >  etpossunt  iiobis 

viccni  et  iriceni  et  amplius  offcrri  qui  propiuqui  el 

afiincs  et  liberti  ac  domesiici  esse  assevercntur  ejiis 

qui  atcipil  K  iibelliim.  Ei  ideo  pelo  ut  eos  (|iios  i|isi 

vidclis,  qiios  iiostis,  qiiorum  poenilcnliam  salisfaetio- 

ni   proxiniam  conspititis,   designelis   iiominalim   li- 

bello,  et  sie  ad  nos  fidei    ac  disciplina!  conginciites 

litlcras  dirigatis.  Oplovos,  fortissimi  ac  dileclissiini '' 

fiMtrcs ,   in    Dmiiiiio   sempor   beiic    valcrc  ci  nosiri 

mcminisse.   Valete. 

EPISTOLA  XI. 

(Erasm.,  ni,  IC;  Paiiiel.,  xa;  UiKall.,  Haluz.,  Paris.,  xi ; 
Oxon.^Lips.,  xvu.) 

AD  PLKDEH. 

Argcmentcm  —  hiiJHsquoqite  Epislolw  liiibel  smpe  dicta 
Episl.  XIV  :  I  Plcbi  qnoqiie,  iiiquil,  ipsi,  qiianlum 
poluimus  ,  aiiiiHum  composninivs  ct  ut  in  ecclesiat- 
tica  disciplina  scrvareiitiir  instruximus.  i 

I.  Cyprianus  fratribus  in  plebe  coiitisienlibus  salii- 
lem.  Ingemisccre  vos  et  dolere  ruinas  fratrum  nos- 
trorum  ex  ine  scio,  fratres  cliarissimi,  qiii  et  ipse  vo- 
bisciim  pro  siiigiilis  iiigciiiisco  pnriler  et  dolen,  ct 
palior  ac  seiitio  qiiod  bealns  Apoitoliis  dixit :  Qiiis  in- 
jirmatur,  iiupiil,  el  ego  non  inlirmor  ?  qiiis  scaiidaliza- 
tiir,  et  ego  non  uror?  (II  Cor.  xi ,  29).  Et  ilerum  posuit 
in  Epislola  sua  diteiis  :  Si  patilur  memhrum  unuin , 
compuliunlur  et  coetera  membru;  et  si  lanaliir  membruni 
unum,  collatanltir  et  cwtera  membra  (I  Cor.  xii,  20). 


ratis.  Aiidio  enim  quibusdani  sic  libellos  fieri  ut*'  di-  ^  Compatior  ergo  et  condoleo  de  fralrilius  nostris  qiii , 
caiur:  fCommunicetille...cumsuis,  >qiiod  nurnqiiam  lapsi  ct  pcrseciilioiiis  iufesuiionc  proslrali  ,  parlem 
omiiiuo  a  mariyribus  faclum  esl,  ut  inccrta  et  ca:ca      noslrorum  viscerum  secum  trahcntes,  pareindoloirm 

LECTIOiNES  VARIANTES. 

«Servent,  ad  pacem...  expectantes  Ar.  Lam.  Ebor.         d  Consenscrini 4r.  iwn.  Bo(i.  2. 
i^od-  2.  e  Sollicite  petonliuin  dcsideria. 

>>  ADomino   paccm  Oxon.  ex  cod.  Lam.  Ebor.  NC   I  f  Ulaiil  sratiliceiit  ylr.  E*or  Lam.  NC.  1. 

niss.  fl.  Hod.i.Foss.  Corb.  AuleDoinini  pacem  Imp.         i?  .Accenii  inm.Efcor.  JVC.  1. 

'  ' """'"' "  ""-  b  Fidelissimi  Ver. 

STEPH.  BALIJZII  NOT^. 


"^  Tractabitur  Ver. 


Aiile  cst.  Iia  vctercs  ediiioues  anie  Manuiianam. 
Angli  nnvam  lccliDiieiii  ,  qiinin  non  alilii  rcperi, 
iiivexerunl.  Edidcriinl  eniiii ,  \  Doinino  paccm  iiialer, 
omissa  voce  Auie 


sntisfaclioni ''"  proximnm ,  q»x  nmissa  sunt  ctiain  iii 
Fnxeiisi.  En  vero  defiiisso  iii  Veronensi  aiinoiaiiiin 
cst  iii  margine  cxeinplaris  iiiei  edilioiiis  Maiiiiliaii;i'. 
Ut  iiulc  ciilligi  pnssil  r.igaliium  ,  (pii  usiis  e--t  exeoi- 
Vcsira  desideria.  Codex  Fiixcnsis,  vestrum  ;«- ^  plari  cjiisdeiii  cdiiionis  iii  qiio  exsiabanl  caulein  \a- 
titioiiem.  ^  ria)   Iceiioiies  qna;  liabeniiir  in  inco,  illius  exeuipla- 

III.  —  Inipndcniia.  Idem  codex  et  Veroiiensis,  ab 
impmlentibiis  (piibusdain.  Sic  ciiain  scriptum  vidi  in 
libro  saiieli  Dionvsii  licincnsis. 


Inmolatii.  Iilom  fodex  Fiixcnsis,  immacnlaln. 

IV.  —  Commiiiiicct  ille.  Ciijiis  iioinen  liic  posilnm 
eral.  Ornii,[iit  paielcx  librodinrno  ponliliciiin  Uoina- 
iiorum  ,  ex  llieronymo ,  Cassiiuloro,  cl  aliis  locis, 
sic  iiidicabaiit  nomina  eoriim  qiia;  scribenda  eraiil. 
Sequens  x'las  posuit  litterain  N,  uinissa  veieri  for- 
ninla. 

Ineerta  ei  cwca.  Ea  leetio  certa  est.  Et  taiiien 
quinqne  libri  veteres  et  votiistiores  cditioiics  babeiit 
iiicerta  et  cerla.  Sic  aiidacia  lilirariornm  indiixit  mul- 
lus  eriores  iii  lucnbratinncs  inelioriim  scriptornni. 

Siitisfiictioiii  pro.Timaiii  consiiicitis.  Ila  vclercs  libri 
cl  vcleres  cdilionos.  Uigaliins  sciipsil,  qiioriim 
pwiiiientiam  scitis.  Qnod  rgo  piilo  illiim  accepissc  cx 
codice  Vcronensi,  in  qiio,  liind  diibie  pcr  incot-ilau- 
tiam   sciiptoris ,  omissa  craiit    U.ve.  diio   vocabiila. 


ris  aiictoritalo  dclcvisse  Iias  voces  in  siia  edilioi.c. 
.\iic;li  rcposnerniil. 

Epist.  XI.  — •  Ex  liac  Epislnla  cidlegit  Uig;iliiiis 
iioii  taiiluin  clericos,  sed  ctiaiii  laicos,  liiiii  judi- 
cassc  cum  cpiscopn  et  clericis  dc  reliiis  gia- 
vissiini  moinenii,  ncmpe  de  lioeiiilcnlia  lapsorum,  de 
rccipicndis  iii  Ecclcsiam  lapsis,  de  libellis  qnos  ipsi 
impeiraverant  a  marlyribns,  de  p;ice  bip.sis  a  niar- 
tvribus  dala.  Conciliiim  Carlliaginensc  iv,  caii.  2o  ; 
Vt  episcopus  uullius  ciiusnm  iiiidiul  nbsque  prwscniia 
clericoriim  plebiumqiie.  Si\c  eiiiin  logiliir  in  vcHislis. 
siino  codice  ins.  ecclesia)  Urgelleiisis.  Yidc  Epist. 
XIII,  xwi,  xxviii  et  XXXI. 

I.  —  Uuinas.  Uigaliius  ct  edilio  Anglicana  li;ibi'iil 
ruinam.  Sed  liiiic  lectioni  repngnanl  omni;i  velcii 
cxein|il;iria  et  (inines  cdiiioiios.  Sic  eliain  vnlgo  so- 
lel  sciilicie  Cvpriauiis. 

0«i  el  ipse..,.,  ingemisco.  Umc  dcsunt.in  sex 
antiqnis   codicibiis  et  in  cditionibus  quaj  aulcccssc- 


2a7 


E['1ST0L\  XII. 


■258 


iioliis  siiis  viiliicriliiis  iiiliileriinl  ;  qiiibiis  polciis  cst  A  rcfecenl,  in  "  aUum  deimo  cortiniiilal.  Ncmo  limic.Tm 


ilivinn  iiiiscricorilia  iiicilclain  darc.  Propcniiuliim  l,i- 
nicii  nnii  piiio  ",  nec  inraulc  alifpiid  cl  rcslinanler 
gcrcndiiii',  ne,  dum  tenicre  pax  nsiirp.alur  '',  divin;T? 
iiidigiiaiiunisoffeiisagravius  provocclur.  Feccrunl  ad 
nos  (piiliusdani  beaii  mai  tyrcs  litlcras,  pctcnlcs  cxa- 
minari  desidcria  siia.  Cuni,  pace  nobis  oinnilius  a  Do- 
niino  prius  daia,  ad  Ecclesiam  regredi  coeperimiis, 
lunc  <■  cxaminabuntur  singula  pr.TScntiinis  et  jiidi- 
caiiiibus  vobis. 

II.  Audio  tamenquosdani  depresiiyieris  nec,  Evan- 
gdii  mciiiorcs,  nee  qiiid  ad  nos  martyrcs  scripserint 
togitanles,  nce  episcopo  lionorem  sacerdolii  siii  ct 
cailicdrae  rescrvaiilcs,  jam  cuin  lapsis  communicare 
caspissc  et  offerre  pro  illis  et  Eucbarisiiam  dare , 
fliiando  oporieat  ad  bocc  per  ordinem  perveniri.  Nam,  B 
cuin  in  niinoribus  delietisqiiDD  nonin  Dcuin  comniit- 
liintur  poenitenlia,  agaiurjiislo  lemporc,  ct  exomo- 
logesis  (iat  iiispecla  vila  cjiis  ipii  agit  poenilcntiam  , 
nec  ad  communicationem  venire  qiiis  possil  nisi  prius 
illi  ab  cpiscopo  et  clero  manus  fuerit  imposita ,  qiian- 
10  magis  in  liis  "^  gravissimis  ct  cvlremis  delictis 
caiilcomnia  et  modcraie,  .secmulum  disci;il;nani  Do- 
niiiii,  obscrvari  oportet?Quod  quiilem  nostri  ^'  prcs- 
bylcri  el  diaconi  monere  dcbucranl,  ut  conimemlatas 
sibi  oves  fovereiit  et  divino  magisterio  ad  viam  dc- 
precandcje  saliitis  insiriierent.  Ego  plebis  nosiru!  ei 
quictcm  iiovi  parilcr  et  timorem,  qui  satisfaeiione  ' 
Dci  ct  deprecationc  vigilarent,  nisi  illns  quidam  dc 
prcsbyleris  gralificanlcs  decepissent. 

III.  Ycl  vos  iiaqucsiiigulos  rcgite,  et  consilio  ac  Q 
nioderaiionevcslra,  secuiidumdivinaprxccpia,Iapso- 


scissam  acciperc  ct  iniliierc  propcict  ,  iii-i  cam 
ab  artifice  perito  sariam  vidcrit  ct  a  fullonc  ciiralam 
receperit.  Aiidiani,  quKso,  piticnter  consiliiim  no- 
strum  B;  expeclenlregrcssioiicm  nostram,  ul,  cumad 
vospcrDci  misericordiamvenerimus,  convocati  conpi- 
scopi  pliircs,  sccuiidum  Doinini  disciplinam  ct  confes- 
soruni  prxsenliam  ci  vestrani  quoquc  scnlcnlinm  '', 
bealoruni  martyrum  litlcras  ct  desideria  exaniinarc 
possimus.  De  lioc  et  ad  clerum  et  ad  martyres  ct 
confessores  liiieras  rcci,  qiias  utrasque  legi  vobis 
maiidavi.  Optovos,  fratres  cbarissimi  ac  dcsideran- 
tissimi,  iii  Domino  semper  bene  valcre  et  nostri  me- 
minisse.  Yalete. 

EPISTOLA  XII. 

(Erasm.,  iii,  17  ;  Pamel.,  xm;  Rigalt.,  Baluz.,  Varis.  xii; 
Oxon.,  Lips.,  xxm.) 

AD     CLKRfM,    DE    LAPSIS]  ET    CATECHUHENIS,    NE    VACUl 
EXEANT. 

AnGUMENTUM.  —  Hujus  cliam  el  sefiuenlis  Epistolx 
(irgitmenium  liabes  infra,  Episl.  xiv  ;  i  Posinwdum 
vero ,  inquit ,  cnm  quidam  de  lapsis  ,  sire  sua  sponle, 
sive  aliquoincilalorc,  audaci  ftagitalione  proruercnl 
vl  paccm  sibi  a  martijribus  et  confessoribus  promissam, 
exiorquere  vioknto  inipelu  niterentur ;  de  hoe  eliam 
bis  ad  clerum  litleras  feci  el  legi  eis  mandavi,  ui,  ad 
iUorumviolenliaminlerim  quoquo  genere  mitigandam, 
si  qui  libello  a  marlyribus  accepto  de  swculo  excede- 
rent ,  exomologesi  facia  et  mnnu  eis  in  pmnilenliam 
imposila,  cum  pace  sibi  a  martyribus  promissa  ad  Do- 
minum  remilterentur,  »  elc. 


riiin   aniinos  lcmpcrate.  Ncmo  adliiic  iinportiino  lcm- 

jioifi  acerba  poma  decerpat.  Ncmo navem suam quas-  I.  Cyprianus  presbyleris el  diaconibus  fratribus  sa^ 

saiam  ci  perforalam  fluclibus  ,  priusquam  diligentcr  lulem.Mirorvos,  fratrescharissimi.ad  muliasepisto 

LEGTIONES  VAUIANTES. 


"  Properamus ,  dum  tamen  non  putem  Lam.  Ebor. 
KC.  2. 

*•  Ne  si  tcmere  pax  iisurpeiur  .ir.  Lam.  Ebor.  Bod.  2. 
A.C.  1. 

"=  Timc  omisit  O.von.  ex  M.  R.  2. 

il  Hoc  majus  in  bls  Lam.  Ebor  XC.  l.  Bod.  i,  2. 


^'  Quod  quidem  nostros  Ar.  Lam  Bod.  NC.  1 .  Ebor. 
f 'riiiion'm  iii  salislaclione  Ar.  Lam.  Bod.l.'!.  Ebor. 
N.C.i. 
«  Consiliiim  nieum  Lam.  Ebor.  NC.  2. 
hSicUofi.  2. 


STEPH.  BAHJ2II  NOT.if:. 

riint  Mamiiianam.  Exstant  tamcn  in  multis  libris  ve-      scripla  ad  clcriim  Capiise.  Qu.tc  leciio  forlassisMaret 
iciibiis.  ansam  exisiimanili   canonem   48,  codicis    canonum 

lil.  —  Propercl.  Ila  Mamiliiis  ct  alii  posl  eum.  Sup-  j)  ecclcsi;n    Atrican;!;  ,    in   f|U0    agilur 


criorcs  cdilioncs  Iiabciit;)0?c4t. 

El  vcslram  quoque  senlenliam.  floc  segmenliim,  qiiod 
cxsiat  in  cdilionibiis  Maiiiilii  cl  .Moicllii,  quod  nos 
ctiaiii  rcperimus  iii  qiialuor  libiis  aiitiquis,  rctincre 
placuit.  1'aiiicliiis  cxpunxii,  prorossiis  se  ila  laccrc 
ipiia  iiiis|iiaiii  apiid  Cypriaiimn  laiiluin  aiiclorilalis 
p'olii  iriliuliiin  rep.cricliat  iil  sciiieiiliam  illi  diccrc 
pcrmitUit.  lii  qiio  falsuiii  csse  Paiiicliiiiii  liquet  ev 
liis  qii;c  (licta  siini  p;uilo  aiite  ct  cx  iiliiiibiis  aliis  lo- 
<  is  saiicli  marlyris.  .Miror  autcm  Ui^'aliiiiin  omisissc 
lu.c  scgmciiliiiii  in  sua  cdilioiie.  Mirorcliani  Aiigbis, 
«pii  illud  iiivciiirant  iii  siiis  codiciliiis,  illud  niiiilo- 
niinus  omisisse.  l'ulo  aiitcm  illos  omisissc  qiiia  in- 
commodabal  cciisura  (piam  ipsi  proiiilcriint  adver- 
siis  obscrvarioneiii  r>ig;illii  de  siiirragio  plcbis  in 
jiuliciis  ccrlcsiaslicis.  Oinissum  ipioquc  est  iii  edi- 
l:')!ic  15eiiibarti. 

i:risT.  XII.  —  In  veteri  codico  ms.  mcnastcrii 
sancti    Eligii    Atrebaiensis    Ikxc    Epistola    dicitur 


dc  plciiaria 
syiiodo  CapHcnsi ,  non  dcberc  iiilelligi  dc  coiicilio 
.ipiid  Capiiam  Campaniic  Iiabilo  iii  caiisa  ecclcsi;c 
Aiiliocliciuc  ct  Ijonosi  cpiscopi  Maccdonis  neganlis 
virgiiiilaicm  matris  Domini,  scd  de  qiiadam  plena- 
ria  syiiodo  Africana  liabila  apiid  Capuam.  Hanc  coii- 
jcciiiriim  jiivare  polcsl  fnigmcniiiin  vcicris  codicis 
nis.  biblioihccx  Bodleian;c,  in  quo  scripliiin  csl  saii- 
ctiim  Cypri.inum  pcr  Epislolas  liorlaliim  esse  Aiigu- 
stiniiin  cl  Folicilatem,  qui  p:issi  siiiit  apiiil  civit;iloni 
Capucnsem  mciropolim  Campaiiia;.  Qiio  loco  illii- 
snissimus  episcopus  Oxoniensis,  qiii  ria:,'mcnliiiii 
illud  edidit  cum  operibus  saneii  (^ypriani,  siis|)icalur 
li;i'C  vcrba,  inedopo/imf.nmpnnifc, cssc  addiuiinciitum 
libiMrii,  cui  iiotior  erat  llalia  quam  Arrica.  Existi- 
iiiabat  igitur  doctissimus  cpiscopiis  ruissc  in  AIVic;i 
civiiatcm  Capueiisem.  Uecie.  Nam  vix  opinari  licct 
synodum  plenariam  ciijiis  memiiiil  caiioii  Arricamis 
iilibi  liabitani  (iiissc  fjiiain  iii  ACiica.  Ijbi  aiilcin  siia 
iucril  bxc  Capua  Ariica;,  si  lamen  ulla  fuit,  difficilc 


C559  DIVI  CVPRIAM 

lasmeasquas  ad  vos  frequenter'misi,  niliil  miiii  res-  A 
cripsisse,  cum  fraiernilalis  nosira;  vel  ulilitas  vel  ne- 
cessiias  sic  tiiiqne  gnbernetnr,  si  a  vohis  inslrncli 
rernm  gerendarnm  consiliuni  limarc  possiiiins.  Qno- 
iiiam  tamen  video  facultatem  veniciuli  ad  vos  non- 
duni  esseetjam  ajslalem  coepisse,  qund  tempns  in- 
firniilaiibus  assiduis  et  gravibns  inloslalur  ",  occnr- 
rendum  pnlo  fralribns  nosiris,  ut  (pii  libellos  a  mar- 
lyribus  acceperunt,  et  prscrogativa  eornm  ;ipitdl)enm 
adjuvari  possunt,  si  incommodn  aliqiio  ct  inlirmi- 
lalispericulooccupaii  fuerini,  non  expeciaia  pr;c- 
sciitia  nosira,  apud  prcsbylerum  quemcnmine  pric- 
seniein,  vel,  si  presbyter  reperius  non  fneril,  et  urge- 
re  exitus  ceeperit,  apud  diaconum  quoqne  exomo- 
logesin  facere  delicti  sui  possiul,  ut  manu  eis  in 
.  poenitentiam  imposiia  veniant  ad  Dominum  cum  pacc  p 
quain  dari  martyres  lllleris  ad  nos  factis  desidera- 
verunt. 

II.  Ca;leram  quoque  partem  >>  plcbis  qua;  lapsa  est 
praesentiaVeslra  fovete,  et,  ul  a  lide  ei  misericordia  Do- 
mini  nondelicianlveslrosoialiofocillaie.Neque  eniiu 
deserenlurab  ope  et  auxilio  Domini  hi  qui  mites  el 
humiles  et  poeuiientiam  vere  agenles  in  bonis  operi- 
bus  perseveraverint  ^ ,  quomiiius  illis  quoque  divi- 
110  remedio  consulatur.  Audienlibus  etiam,  siqui  fue- 
rini  periculo  prxvenli  et  inexitu  consliluti,  vigilantia 
vcstra  non  desit,  implorantibus  divinam  graiiam  ini- 
sericordia  Domini  non  denegetur.  Oplo  vos  ,  fratres 
charissiaii,  semper  bene  valere  et  noslri  meminisse. 
Fiaternilatem  universam  meo  nomine  salutaie,  ct 
ut  nosiri  meminerit  admonete  '^  ct 
lele. 


260 


EPISTOLA  XIII. 


(Erasm.,  m,  18  ;  Pamel.,  xiv  ;  Rigalt.,  Baluz.,  Paris.,  xm; 
Oxon.,  Lips.,  XIX.) 

AD  CLF.RLM,  DE  UIS  QUl  AD  PACEM  FESTINANT. 

AncuMENTLM.  —  Ad  pacem  per  pwmtentiam  veiiien- 
ditm  :illa  aulcm  agilur  servandomundata.  Infirmitate 
pressi,  si  inarlyrum  sulfragiis  subleventur,  ud  pucem 
adinitli  possnni  :  cwleri  usqiie  ad  pacem  Ecclesiw  faC' 
tum  delinendi. 


» InfesUl  Bod.  i,  i.  Lam.  Ebor.  NC. 
1>  Desideraverunt.  Parlem  Big. 
«  OperaiioQibus  perseveraverani  Lam. 
Opiuiouibus  iveap. 


I.  Cyprianus  presbyieris  et  diaconibus  fratribussa- 
lutem.  Legi  liiteras  vestras,  fralres  cliarissimi,  qnibus 
scripsisiis  salubre  consilium  vestrum  non  dce.sse  fra- 
Iribus  noslris,  ui,  lemeraria  rostinaiioiie  deposita,  rc- 
ligiosaui  paiientiam  Dco  pra;beaiil,  ui,  cum  in  unum 
per  ejus  misericordiam  veiierimus,  "  de  omnibus 
speciebus  secimdum  ecclesiaslicam  discipiinans  tra- 
clare  possinius,  maximecum  scriptum  sit  :  Memento 
unde  cecideris,  et  age  pcenitentiam  (Apucal.  ll,  5).  Poc- 
iiitenliam  aulem  ille  agit  qui,  diviiii  praccpli  nicmor, 
miiis  '^  etpaiiens  ets;icerdoiibusDei  obieinperans,  ob- 
sequiis  suis  ci  operibus  jnslis  Di)iniiium  promcretiir. 

II.  Quoniain  tamen  significaiis  quosdam  immodera- 
tos  esse  et  cummunicationein  accipiendam  festinan- 
ler  urgcre,  et  dcsiderasiis  iii  li;ic  re  formam  a  mc  vo- 
bis  dari,  saiis  plene  scripsisse  me  ad  lianc  rem 
proximis  litieris  ad  vos  factis  credo  ,  ut  qiii  lih^lluin 
a    marlyribus    acceperunt ,  et  auxilio    eoruin   ad- 

rogale.    Va-  r  jiivari  apud  Dominum   in  deliciis  suis  pnssunl,  si 
premi  infirmilate  aliqiia  et  periculo  coeperint,  cxonio- 

LECTIONES  VARIANTES. 

4  Meminit  exorare  Ar.  Lain.  Bbor  NC.  1.  Bod.  2 
«  Divinis  praeceptis  mitis  Oxoii.  Divini  milis  Lam.  Eboi\ 
Ebor.  NC.  1.      N.  C.  1. 

STEPH.  BALUZII  NOTyE. 


cxploratu  cst.  Capsavero  erat  iii  provincia  Byzacena. 
Vide  Joanneni  Trislanum  a  sancto  Amanlio  iii  loHio 
sccuHdo  coinmenlarorium  suornin  pag.  lx. 

I.  —  iVi/iit  ,(ii/ii.  Hacc  est  lectio  vetcrnm  librornm 
veterum  ediiionum.  Veroiiensis  tamen  et  Fnxeiisis 
liabent  nunquam  milii  rescripsisse.  Iliiic  ergo  prnfecta 
csi  lectio  quain  praiferunt  cdiiiones  Bigaliii  et  .\n- 
glorum. 

Quoniain  tamen.  Vido  Ferdinandum  Mendozam 
ad  canonem  52  lllibcrilanum. 

'''  Qiiod  tempus  infirinitniibus  assidiiis.  Sic  lUiri- 
cius,  lib.  II,  Episl.  0-1,  se  cxcnsaiis  apud  C;csariiiiu 
Arelalcnseni  quud  Agalliensi  synodo  iioii  inlciliiissel, 
ait  11011  poluisse  sc  adcsse  piopler  ;eslus  islins  rcgio- 
nis ,  piim;c  niiiiirum  N;iiboiieiisis  ,  iii  ipia  sita  est 
Agallia  :  quia  (estivis  eliam  in  liospilio  meo ,  iiiqnil,  et 
kcis  [rigidis  ipsam  consuctudinarium  infirmilatem  su- 
ttenlare  non  vuleo. 

lU  priKiogaiivai possunt.  Ista,   qn;c  cerle  iie- 

ccssaria  non  sunt,  desuiit  in  sex  libris  aiuiqnis. 
Esse  lamen  Cypriani  putai  Pamelius,  iili  cgo  non 
difliteor  qnin  possint  esse  Cypriaiii.  Maiiutius  addi- 
dit  ex  codicc  Vcronciisi ,  ul  opiiior.  Ex^tant  eniin  in 
Fuxcnsi ,  qiieni  pnlo  descriptiiin  esse  cx  Verdiiensi 
aui  cx  aliu  iiuddain  simili ,  cl  in  Bccceiisi.  Exsiant 
Ctiaiii  in  cdilionu  .Murellii. 

Apud    diacunuin.  Vide  Pelavii  diairibam    de  l'oi- 
tutenlia    et    rcconciliuiione   veteris   Ecclesiai  moribus 


recepta  ,  cap.  2  el  i. 

Exoinolugesin.  Vide  camdem  diatribam  cap.  1 
el  2,  et  anini;idvei'sioiies  cjnsdeni  I'el;ivii  ad  Epiphu- 
niiiin  p.  71,  255  el  250,  edilioiiis  1'arisiensis. 

Epist.  XIII.' — liiscriplioiicni  lnijns  Epislolx  l;ilem 

posni;  dinilcm  rcpcri  in  oniiiibns  ;intiquis  exe;iiplari- 

biis  ,  duobus  cxcepiis,  in  (piilius  lcgitnr  euc/iaristium 

pro  pncein.  Qno  eiiani   iiioilo  lcgliiir  in  veterc  cdi- 

T.  lioiie  Veiicia  ,  in  ea  qiiain  Kenibolius  eniisit,  cl  iii 


cdiiioiiilnis  Erasiiii  ci  Murellii.  Scd  Spirensis,  Maiiii- 
ti;iiia,  caleia),  liahcnt /wcern.  Angli  aliler  posueruiit 
pro  caplu  in^enii  siii. 

I.  — Vivini  praicepti  iiicmor.  Lociimhniicsnpplevi- 
niiis  ex  lidc  veinsli  codicis  Regiani.  Hespjcit  aulcm 
Cypiiaiiiis  ad  illnd  Evaiigclii  sccnnduiii  Maitbajum  : 
biscitc  a  me  quia  iiiilis  simi  et  liniiiilis  corde. 

Opcribiis-  ll;i  codcx  sancli  Dioiiysii  Remensis  et 
Gr;itiaiii>puli'anns,  tum  cti:iin  vclns  ediiio  Vcncia  et 
Mrclliana.  Ali;c  vcieres  cdiiionos  ct  noveni  libri  ve- 
tcios  habciit  opiiiionibus.  Egu  pr;efero  operibus,  voce 
siiola  s;iiRlo  Marlyri. 

II.  —  \  obis  n  inc.  Iii  libio  licccensi  legitur  ,  vobis  a 
me  duri  litlcrns ,  scialis  plene  scripsisse  ine. 

Qui  UbeUuin.  Vide  aniniadversiones  relavii  ad 
Epiphanium  p.  255,  2.")0,  cdiiionls  Parisiensis  ct 
Dali;eniii ,  lib.  vn  de  Poenis  cl  snliifuclioidbus  liuiiianis 
ca]i.  i(j,  p.  70'J. 

Acceperuni.   Codex  Gratianopolitauus   habet  :  lo- 


261 

logesi  facia  et  nianu  cis  a  vobi 
imposita,  cuni  pace  a  martyribus  silii  promissa  ad 
Dominini)  rcmillaiilur.  Ciclcri  vcro  qiii,  niillo  libcllo 
a  marlyiibus  acceplo,  iuvidiam  faciunt,  (iiioniam  non 
paucorum,  nec  ecclesi*  unius  aut  uuius  provinci;c  , 
sed  toiius  orbis  bsec  causa  esl,  expecteni  de  Doiuini 
proieclione  Ecclesioe  ipsius  publieam  paccm.  lloc 
cnim  61  verecundiae  el  disciplinic  et  vit*  ipsi  omnium 
noslrum  coiivenit,  ut  pra;posiii  cum  clcro  conve- 
nientcs ,  pra;sente  eliam  slantiuni  plebe  ",  quibus 
ct  ipsis  pro  fiJe  et  limore  sun  boiior  liabeudus  esl  , 
dispouerc  oiimia  eoiisilii  coiumunis  religioue  pnssi- 
nius.  Cxteruni,  quam  irreligiosuiu  csi  ct  ipsis  quoque 
festirtantibus  peruiciosuin,  ut,  cuin  extorrcs  ei  patria 
pulsi  ac  boiiis  suis  oninibus  spoliati ,  uoiidum  ad  Ec- 


EPISTOLA  XIV.  202 

in  poeiiitcnliatn  A  Argumentum.  —  Scccssus  sui  el  eorum  quw  in  illo 
gessil,  rnlioncm  rccldil,  missis  lloDunn  in  sui  purga' 
lionein,  quusad  suos  scripseral,  epislotarumexemplis, 
imo  iisdem  quibus  illicverbis  utilur.  C(.  Ep.  \xii,  ad 
Cler.  Kom. 


I.  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  Romac  con- 
sistentibus  fratribus  salutem.  Quoniam  compcri,fra- 
trcs  charissiini,  minussimplicilcrelminus  Hdelitervo- 
bis  renumiari  qu;e  liic  a  nobis  et  gesia  sunt  et  gerun- 
tur,  necessarium  duxi  iias  ad  vos  litleras  facere,  qui- 
bus  vobis  acius  nostri  et  disciplinae  et  diligentiM  ra- 
lio  redilereiur.  Nam,  sicut  Domini  mandala  in- 
siruuiit,   orio  statim  turbaiioiiis  impetu  primo,  cum 


nie  clamore  violento  frequeiiter  pnpulus  llagilasset  , 

clesiani  redierint,  quidam  de  lapsis  confcssores  ipsos  B  """  """  '"^""  '"'"'^"'  '1""'"  1""'«'«'"  f''»"'"'«  P"!»"- 
I.ncvcnirc  ctante  cos  ad  Ecclesiam  i-  iiitroire  fesiinent!      '''""  ^OS"»"^,  "Herim  sccessi,  ne  i.er  inverecundam  <l 

praiseiiiiam  nostram,  sedilio  quaj  coeperat,  plus  pro- 
vocaretur.  Absens  lameii  corpore,  nec  spiriiu  *  ncc 
aclu  ncc  monitis  meis  defiii  (|uominus  secundiim 
Domini  pra;cepia,  frairibus  iiostris  iii  quibus  posscin 
niea  niediocrilale  f  consulereni. 

II.  Etquidegerimloquunlurvobisepislola!  pro  lem- 
poribiis  einissa;  numero  tredeeim,  ''*  quasad  vos  trans- 
raisi;  in  quibus  nec  clero  consilium,  nec  confessori- 
bus  exliortatio,  nec  extorribus,  quando  oporluit , 
objurg;itio,  nec  universa;  frateriiitaii  ad  deprccaiidam 
Dci  misericordiam  allocnlio  et  persuasio  nostra  de- 
fuil,  quantum,  secunduin  lcgem  fidel  et  limorem  Dci, 


Qui  si  niniium  properant,  babeiit  in  sua  potcstaie 
quod  postulant,  lcmpore  ipso  sibi  plus  quam  poslu- 
lanl  Ijrgicule.  Acies  adbuc  goritur,  et  agon  quo- 
lidie  celebralur.  Si  coinmissi  veie  et  (iriniter  poeni- 
lel  et  fidei  calor  proevalel  <=,  qui  differri  non  potest, 
potest  coronari.  Opto  vos,  fratres  cbarissimi,  semper 
l.cne  valeie  el  iiostri  meminisse.  Frateriiitatem  uiii- 
versain  nico  nomiiie  salutate,  et  ut  nosiri  memores 
sint  adinonete.  Valete. 

EPISTOLA   XIV. 

(Krasni.,ui,  3.  Pamel.,  xv;  Rigalt.,Baluz.,  Pariss.,  xiv; 
Oxon.,  LiiJS.,  XX.) 


Uomiiio  suggereiiie,  nostra  inediocriias  potuit  cniti. 
Ad  presb^teros  et    diaconos   rom^  consistentes.  C  Poslcaquam  vero  et  lormcnla  venerunt,  sive  jam  tor- 

LECTIONES  VARIANTES. 

"  Et  siantium  plebe  O.ron.  Adstante  plebe  Benev.  d  Verecundam  Lin. 

h  Ei  aiite  ad  Ecclesiam  Oxon.  *  Nec  scriptis  Bod.  1  . 

<=  Calor  permanet  Ar.N.  C.  1.  Lam.  Ebor.  Bod.  2.  f  Possei  mea  mediocritas  Im. 

STEPH.  BALUZII  NOT^E. 


Acceperint  et  auxilio  eorum  adjuvari  apud  Oominuni  in 
delictis  suis  possunl,  si  premi  inlirmitate  aliqua  el  peri- 
culo  cceperint ,  exomotogesi  facta ,  el  manu  eis  u  vobis 
in  panitenliam  posita ,  pace  a  martyribus  promissa  ad 
Dominum  remittantur.  Caiteri  vero  qui  nullo  libetlo,  etc. 
Exomotogcsi.  Id  cst  satisfactione ,  si  vera  cst 
inlerpretatio  Ualbci.  At  Tertullianus  in  libro  de  mo- 
uogamia  Exouiolngesin  ait  esse  petitioncm  vcniie  , 
quia  qui  peiil  veni;im,  delictuui  coiiliieiur.  Vide  euin- 
(iein  in  libro  de  Paenitentia. 


"">  Epist.  XIV.  — llliislrissimusCardinalisBaronius 
ait  baric  Epislolam  scriptam  a  Cypriano  esse  .icl  clerum 
Romanum ,  cui  (iyprianus  Insiitiiti  sui,  ut  par  crat, 
ritionein  reddit.  Sed  erravii  vir doctlssimus.  Scrlpta 
cst  ad  ens  e  clero  Cartliagincnsi  ipii  Rom.i;  tiim 
crant ,  ul  iiianifesle  patet  ex  ultimis  vorbis  Epistobc  , 
in  qu;(  Cypiianus  scribil  se  eos  expcct;ire  iii  ciim  eo- 
riiin  coiisilio  disponere  singiila  et  rcformare  possit. 
It.ique  biiic  colligi  lion  potest  Cyprianuin  pro  debito 


Citm   pace.   Id  cst   viaiico.    Vide  Beveregium   in  ^^  suo  seripsisse  ad  cleruiu  Ron.anuni ,  qnem  cotisiat, 

■..\.\a>.i    IX    Vi/\'inititiii  .*'     itli  oitln'^    tliv!       iiitn    liiiliiiiuL^n  ^■if.iitt  .i.iii'..».^..!:»  17  —  I.. 


canonein  15  Nic;cnuin 

Ecctesim  ivsius.  Yelus  codex  Remigianus,  Eccle- 
si(C  prius  publicam  pacem.  Snpia,  Epist.  x  :  Anle  est 
ul  a  Domino  pacem  mater  prior  suinat. 

PrcEposiii  cum  ctero.  Uiio  libri  vcleres  prwfc- 
runt,  Utepiscopi  pturesin  unum  convenienles.  Reete. 
Qiiippe  Cyprianus  vulgo  per  pricposilos  inielligil 
episcopos. 

Stantium  plebe.  Ilieroiiyiuus,  in  Epistola  ad  Sat- 
vinam  de  servanda  viduitate  :  Ex  quo  inleltiginms 
itlum  non  stantibus  coronam,  sed  jacenlibus  manum 
porrigere. 

Qiii  si  nimium  properant.  Iloc  fragmentiim  re- 
ferliir  iiifra,  in  Epislola  lii,  ad  Anloiiiauum  p.  G7. 

Largienle.  Haiic  voccm  nu^piain  repcri  (piani 
in  libro  Gralianopolilano.  Saiio  Im-gienter  vel  taryiter 
scripluin  cst  iii  aliis,  et  allerulruiu  liiruin  vocabiilo- 
riiin  sic  iliic  coiisiiiiilt  iiiiUuni  soqiiciitis  periodi  : 
liunjiler  dcics  aillinc  geriiur. 


nti  aiilea  dixi,  iion  babuisse  curiim  uiiiversiilis  Eccle- 
siiB  sede  Viicante.  Angli  t;iineii  crediderunl  scriptain 
esse  Epislolam  ad  clei  uni  Rumanum ,  ilemque  Rein- 
biirlus ,  qui  iioviim  inscriptioncin  posuit. 

I.  —  Sicut  Domini  mandata.  Uiio  libri  veteres  (la- 
beiit,  Sicul  Domini  nmndatis  inslruiinur . 

Urto.  Miriim  est  baiic  voceni,  absqiic  qiia  con- 
stiire  poiesl  seiisus,  sed  qua;  lanien  illiiin  claiio- 
rein  reddii,  decsse  in  decem  opliinis  cxeniplaiibus 
anlicpiis  ct  in  iinii(|iiis  cditionibus.  Primus  Maiiulius 
illaiii  iiddidit,  Morellius  rejecit.  Exstat  tainen  in  sex 
codiribiis  aiiliipiis. 

II.  —  Extorribus.  Id  cst  iis  qiii  spoi.ie  seu  coacti 
piolccti  craiil  iii  cxiliiiin  pro  caiisa  lidei.  Iii  qiiibus- 
dam  vcliitlis  codicihiis  legiliir  e.rlorrcnlibus.  Vid(i 
Episl.  xxxix  ,  et  anuales  Cijprianicos  ad  aiii.uin  250. 
Vide  etiain  Caroluin  (juycium  lib.  ii ,  pag.  173, 
Ueoftologia:. 

Timorem   Dei.   Codcx   Fuxcnsts,   et  limorem  Da* 


363 


DIVI  CYPUIANI 


264 


tis  fraliilius  nosiiis,  sivc  adliiic  iil  lornncrciilnr  iiiclii-  A  vi  cl  ciiin  vislra  sciilcmia,  ne  aclus  noslcr ,  qni  adu 

sis ,  acl  cnrroboraiidos  ei  cniiforiaiiilos  "  cos  nos- 

icrscrmo  pcnclravil.  Ilcm.cnin  compcrisscni  cosqiii 

sacrilcgis  conlaciibns  iiianns  siias  altiucora  macnlas- 

Eciil,  vcl  ncfaiulls   libcllis  nihilnminiis  conscieiifuim 

polliiisfcnl,  cxambire  ad  mariyrcs  passim,  coiifcsso- 

rcs  (jiio(|iic  imporliina   ct  graiiosa  dcprccalioiu:  cor- 

rumpcie,  iu  sine  nllo  difcrimiiic  aiqne  cxamine  sin- 

guloruni  darcnlur  quolidie  libcllonim   miUia  contra 

Evangclii  legeiii,  lillcras  fcci  quibiis  marlyres  ct  con- 

fessores  consilio  mco  qiianliim  posscm   ad  Dominica 

praeccpla  rcvocarem.  Iiem  prcsbyleris  ci  di;icniiibus 

iion  dcfuii  saccrdolii  vigor,  utquidam,  ininus  disci- 

plina;  meraores  et  lemeraria  festinatione  prsecipiles  , 


n;aiis  csscCt  conseniirc  circa  omiiia  doliel,  in  alicpio 
discrcparcl.  Planc  cxterorum  causas,quamvis  liliello 
a  marlyribds  acccplo,  diffcrri  maiidiivi  et  in  i.ostram 
iraiscniiam  rcservari,  iil,  cum,  pacc  a  Doiiiiiio  nnbis 
data,)iliiresprxpositi  convcnire  iii  uniim  cocperimus, 
comiiiiiiiicaio  ctiam  vobiscuin  consilio,  dispoiicrcsin- 
giila  el  rcformare  possimus.  Opto  vos,  fiMlrei  cliaris- 
slmi,  seinpfr  bcnc  valerc. 

EPISTOLA  XV. 

(Erasm.,  ii.  4.  Pamel.,  xvi.  Ri^' ,lialiiz  ,   Paris.,  xv. 
Oxon.,  l.ips.  xxxvii.) 


AD   MOVSEN  ET  HAXIMUMET  C.ETEROS  CONFESSOUES. 


qiii  cum  lapsis  communicare  jam  coeperanl,  compn- 

mcrentur,  intercedentibus  nobis.  Plebi  quoqnc  i!''Si  B  Argi!mentum/i«;«s  EpiVote/mtes  iiifra,  E;)is(o/rt  xxxi, 


qnantum  potuimus  animum  composuinuis ,  ct  ut  ec 
clesiastica  disciplina  servaretur''  instrnximns. 

III.  Postmodum  vcro,  cum  qiiidam  de  lapsis,  sivc 
siia  sponle ,  sive  aliquo  inciialore,  audaci  flagila- 
tione  proruercnt  >=  ul  paceui  sibi  a  mariyribiis  ct 
confessoribus  promissam  extorquere  violcnto  iinpciu 
iiilerenlur,  de  lioc  etiam  bisad  cleriim  litlcras  fecici 
lcgi  eis  mandavi,  ut  ad  illoriim  violenliam  inierim 
quoquo  gencre  mitigandam,  si  qui  libello  a  marlyri- 
J)us  accepto  de  sa;culo  exccderent,  cxomologcsi  facia 
cl  inanu  cis  in  poenitentiam  imposila,  cum  pacc  sibi 
a  mariyribus  promissa  ad  Dominum  rcmitlcrenlur. 
Nec  iii  lioc  lcgem  dcdi  ,  aut  mc  auctorem  tcmere 
conslitui.  Sed,  cum  vidorelur  ei  lionor  martyribus  lia- 
l)cndus et  eorum  qui  ornnia  turbare  cupicbaiit  impc-  C 
tus  comprimendus,  el  prxterea  vestra  scripta  lcgis- 
sem  qiia;  huc  ad  clerum  nostrum  pcr  Crcmciitiiim  '• 
liypodiaconum  nuper  feccratis,  ut  iis  qiii  posi  lapsum 
iufirmitatc  apprchcnsi  cssent,  ct  pcenilentcs  comrau- 
iiicationcmdesiderareni,  subvenirctur,  standura  puta- 


itbi  Cleius  Romnnus  :  f  In  quo  loco ,  iiiquiunt, 
miixiiiias  tibi  atqne  ubcres  (irntias  referre  clebemns 
el  reddimus ,  quod  illorMU  ciirceiis  teiiebras  title- 
ris  illumiuttsli ;  quod  ad  illos  vcnisti,  qiiomodo  jii- 
Iroirc  pottiisti;  qiiod  illoriim  animossua  fide  et  con- 
fessionc  robustos  luis  allocutionibiis  lillcrisque  rc- 
creasti ;  qiiod,  felicitales  eorum  condigiiis laudibiis pro- 
seculus,  accendisli  ad  mullo  ardenliorem  caileslis  (jlo- 
riw  cupiditalem ;  quod  pronos  impulisti;  qiiod,  ul 
credimus  ct  oplamus,  victores  faluros  viribus  liii  ser- 
»10)1)5  animasli ;  ut,  qiiainquam  lioc  totum  da  fidccon- 
fitenlimn  ct  divina  indiilgenlia  venire  videalur,  liimen 
in  martyrio  sno  libi  ex  aliqtio  debitores  facii  esse  vi- 
dcantur.  > 

I.  Cyprianus  Moysi  et  Maximo  prcsbyteris  et  c«lc- 
ris  confessorilms  Irairibus  salutem.  Et  ciinctos  vos 
parilcr  ct  siiigulos  repr.-cscniavit  affectibus  nostris, 
fratres  charissimi ,  Celeriiius  advenicns ,  cl  fidci  ac 
virtutis  veslrse  comcs,  ei  gloriosis  congrcssionibus  " 


LECTIONES  YARI.\NTES. 


rt  Clementium  Oxon. 
«  Congressibus  Vxon. 


«  Sic  Lam.  Lin.  Boc/.  1, 2.  NC.i.  Ebor. 

t  Ecclesiaslic:imiiisci|ilinam  servarent  Bo(/.  1,  2. 

<=  rroruperiiil  Lam.  Ebor.  HC.  1 .  Bod.  1,2. 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 

«liiii  suggerere  noslra  mediocritas  potiiit.  Postea  vero      prorumperent.  Hinc  crgo  orla  cst  mulatio  qiiam  Rignl- 
quam,  ctc.  lius  iiivcxit  in  liunc  locuni. 

Conforiandos.  Rigaltiiis   posuit  coii^-Hm»(/os,  con-  Epist.xv. —  I.  Cf/mnKs.  Ciijiiscgregiaslandoscom- 

Ira  oiiiiiiuiii  vcternm  codiciim  ct  cciilioniim  lidoin.  D  mciiiorat  sanctiisCyprianiisEpist.5l,ad  clcriim  ciplc- 
Miror  aulcm  Aiiglos,  qiii  lcctioiiem  qiiam  iins  re-      bcm  (pag.4.7),ctciijus  iicrbonorlllcameniio  hiibciur  iii 


vocanius  iiivcnicbaiit  eiiam  iii  vciiistis  exemplari 
I>us  siiis,  relinnisse  quoil  crai  sciiptum  in  ediiioiie 
lligaUli.  Rciiibartus  rcposuit  confortiindos. 

hiacoiiis  1)0)1  defiiit.  Eriint  illl  in  tci  lio  saccrdoiio 
coiisiituii ,  ul  in  liliro  primo  ait  0|)taiiis,  ct  niulta 
facere  poterant  iii  abseiitia  cpiscoporuiii  ci  prcsby- 
lcrorum.  It;upic  iccic  ait  Cyprianiis  iioii  dclnissc  illis 
saccrdotli  vigorcni.  Vldc  opislolam  Aiigustiiii  prcsliy- 
lcri  ad  Valerium. 

Animiim.  llaiic  voccm ,  qiia;  decrat  in  aliis  cditio- 
niliiis  ,  cl  decst  iii  miilils  codlcibiis  aniiiinis  ,  Manu- 
liana  cditio  addidit.  Invcni  aulciii  ilhim  in  oclo  codi- 
cilius  nianuscriplis.  Rig.illius  posiiit  nnimos. 

III. — Sive  aliquo  incitulorc. hi  libroFuxciisi  lcgiliir, 
.siiu' (i/i(/i(o  (/isi))i/«lor(;.  Iii  Divioiicnsi  ci  iii  uiio  Renii- 
giano  ,  nescio  quo  ilisptttatore  indlanle. 

1'roruercni.  Ila  omncs  vctcrcs  libri  ct  editiones , 
cliam  ea  quic  esl  Rcinbarti.  Codcx  Vcroncnsis  habct 


cpislola  Coriiclii  Pap;i^  ad  Fabiiim  cpisLopiiiii  Aiitio- 
ciiciiiim  apnd  Euscbliim,  lib.  \i,  c;ip.  4-3,  lllslorl;c  cc- 
clesiiistica;,  scripta,  iit  opiiinr,  co  tcmporcqiio  Celcri- 
iiiis  crat  apud  Cornclium.  Oinnliiii  eiiim  sciitio  cuin 
illustrissimo  Cardlnalc  li;ironio  Cclciiiiiini  in  liac 
Corneliiepislola  l;iud;iliim,  eiim  esse  qiii  fiiit  lcctor 
ccclesi;c  Carihagiiiciisis.  Illud  aniein  obilcr  adino- 
nebo,  Marianuni  Vicloriiim  in  aniioiationibiis  siiis 
ad  opera  sancti  nieronymi  conriidisse  iiiinc  Fabinin 
cpiscopnin  Aniioclicnum  cum  Flaviano  eplscopo  Con- 
siaiitiiiopoHt;ino,  ciijiis  inulla  meniio  iii  Cdncilio 
Epbesino  et  in  Clialcedoncnsi.  Iii  bunc  erroieiii  iii- 
dncliis  ''"'  cst  vir  dociissiiiius  cx  falsa  lcctloiic  (|ii;c  an- 
liiliiiliis  irrcpsil  in  Hbrum  sancti  llieroiivini  de  Viris 
illusiribus  ,  nbi  scripium  cst  Corneliuin  Pap;iiii  scrip- 
sissc  qiiatiior  cpislnlas  ad  Flaviannm  episcnpum  An- 
liocliciinm  ;  pro  quo  vetera  illius  llliii  cxemplaria  el 
postrcma  Hleronymianorum  operuni  cditio  rectc  ha- 


36S 


EPISTOLA  XVI. 


2GC 


Deirailes.  Universosvosillo  veniente"conspeximus;  A  lim  paritur  :  at  qiii  nianens  '  semper  in  poenis  con- 

greditur  cum  dolore  nec  vincilur,  qiiotidie  corona- 
tur. 

II.  Eanl  niinc  magislratus  et  consules  sive  procon- 
sules,  aiiruia;  dignitatis  insignibus  et  duodecim  fasci- 
bus  glorieniur.  Ecce  djgnitas  coeleslis  in  vdbis  hono- 
ris  annui  clarilate  signala  esi ,  et  jam  rcverteniis 
anni  volubilem  circulum  victricis  gloriae  diiiturnitate 
transgressa  cst.  illuminaliot  mundum  sol  orieiis  et 
hina  deturrens :  sed  vobis"  idem  qui  solem  fecit  et 
lunam,  majiis  iii  carcere  lumen  fiiit ;  et  in  corde  ac 
mentibusvestrisClirisii  clariludo  resplendcns,  borri- 
biles  cxleris  atqiie  funesias  poenalis  loci  lenebras 
aiterna  illa  et  candida  luce  ladiavit.  Per  vicissiludi- 
nes  mensium  transmeavit  liibernum  :   sed  ct  vos 


el  cuin  cbaritalem  "  circa  me  vestram  dulciler  ac 
sa^pe  loqiiereiur,  in  ejus  sermonibus  vos  audiebamus. 
Saiis  ac  plurimum  gaudeo  qiiando  a  vobis  pcr  lales 
laiia  pcrferunlur.  Vobisciim  illic  in  carcere  quodam 
niodo  cl  nos  suniiis  ,  divinx  dignaiionis  ornamcnla 
vobiscum  sentire  nos  credimus,  qui  sic  veslris  cordi- 
bus  adhxrtmus  •'.  Ilonori  nos  veslro  cbaritas  vestra  i' 
individua  conneciit,  separari  <i  dileciionem  spiriius 
non  sinit.  Yos  illic  confessio ,  me  "  affectio  in- 
cludit.  Et  nos  quidem  vestri  diebus  ac  noctibus  me- 
mores,  et  quando  ,in  sacrificiis  precem  cum  pluribus 
facimus,  et  cum  in  secessu  privatis.  prccibus  ora- 
nuis,  coronis  ac  laudibus  vesiris  plenam  a  Doininofa- 
veniiam  '  postulamus.  Sed  ad  reddendani  vobis  vi- 


ccm  ininor  est   nostra  mediocritas.   Pliis  vos  datis  B  inciusi   lempora  hiemis   persecutionis  hieme  pcn- 

quandonostriin  oralione  nieministis,  qui  spirantes  ? 

jam  soia  ca'lestia  et  tanium  divina  mediiantes,  ad 

lasiigia  celsiora  mora  ipsa  passionis  ascenditis ,  lon- 

goquc  lcmporum  ductu  glorias  vestras  non  trabi- 

tis  '',  sed  augeiis.  Beatuni  facit  prima  et  una  confes- 

sio.  Vos  toties  confiteniini  qiiolies ,  rogaii  ut  de  car- 

ccre  recedatis,  carcerem  fide  et  virlnle  prajeiegiiis. 

Tot  vestrae  laudes  qiiot  dies  ;  quot  mensium  curri- 

cula,  tot  incrementa  meriiorum.  Semel  vincitqui  sta- 


"  De  cfaaritate  Corb. 

1»  Inhaeremus  Oxon. 

"  IVosira  Ebor. 

i'  Separari  enim  Lmn. 

«  Me  hic  iV.  Fab. 

f  Domini  favenliam  Lam.  Bod. 


bent'  scriptiim  nomen  Fabii 

episiola  ad  Lucianum  exiat  infra  inter  epislolas  sancii 

Cypriani.  Vide  notas  ad  Epistolam  xxxiv. 

Allerius  Celerini,  qui  pater  erat  Ageruchite ,  me- 
minit  saiicius  Ilieronymus  in  episiola  ad  Ageru- 
cltiam  ;  alierius  iiiscriptio  vetus  ,  edila  a  Reinesio  , 
pag.  ICl.  Celerini  prajioris  nomeu  extat  in  historia 
passioiiis  sanciorum  Chrysanthi  et  Dariae  apud  Su- 
rium,  tom.  v.  - 

Vos  in  itlo.  Ruricius ,  lib.  ii,  epist.  32  :  Frater  et 
compresbyler  nosier  Capillutus  dupliciler  liac  vice  nobis 
gralus  apparuil,  dum  et  ipse  nobis  jumdiu  desideralus 
occurril,  el  quamdam  vestri  prwsenliam  per  veslras  tit- 
teras  reprccsentat 


sabatis  ).  Successit  hiemi  verna  tempcries  rosis  l;cla 
et  floribus  coroiiala  :  sed  vobis  rosse  et  flores  de 
paradisi  deliciis  aderant ,  et  capul  vestrum  serta  cce- 
lestia  coronabant.  iEsias  ecce  messium  fertiliiaie 
foecunda  est,  ct  area  frugibus  plena  est  :  sed  vos,  qiii 
gloriam  seminasiis,  frugem  gloria;  inetistis,  alque, 
in  Domini  area  consiituti,  exiiri  paleas  inexiinguibili 
igne  conspicitis  "^ ;  ipsi,  ut  triiici  grana  purgata  et 
frumenia  pretiosa ,  jam  purgaii  ei  conditi  ,  hospi- 
LECTIONES  VARIANTES, 

«Speranles  Bod.  1.  Tia.  Thu.  Corb. 
h  Subtrahltis  Bod.  1.  Thu:  Foss.  Corb. 
i  Manens  in  praeliis  Lam. 
j  Pensalis  Bod.  1.  Thu. 
C      k  PeTspicilis  Bod.  1.  Corfc. 
0.  NC.  1.  2.  Lin. 

STEPII.  BALUZIl  NOT^. 
Hujus  porro  Celerini         if ora  jps"  pissionis- Codices  Fuxensis  et  Eligianus, 


fiora  ipsa.  Corbeiensis  ,  ad  lioram  ipsani. 

Non  trahitis.  Codex  Carnotensis,  subtrahiiis. 

II. —  Honoris  awmi.  Velus  Remigianus,  annuo  cla- 
ritatis  honore. 

Siijnata  est.  Codex  sancti  Arnulplii ,  signatur.     ' ' 

Horribiies  cwteris.  Codex  Carnotensis ,  carceris  vel 
cwteris. 

Mensium.  Veteres  libri  habent  mensmim.  Qiio 
etiam  inodi)  sa;pe  scriptum  vidi  in  vetustis  exempla- 
ribus  manuscriptis  aliorum  velcrum  sciipioruin. 
il/ eHswHi  vern  pro  mensMum  frequenter  scripiiim  est 
in  CodiccTlieodosiano.  Mensum  quoque  lcgiinr  apud 
A.  Gellium,  lib.  i,  cap.  25.  Vide  annotaliones  Dioiiysii 


Ornamenta.  Iia  Rigaltius  ,  propterea  reprehensus  r»  Lambini  iii  secundam  Verrinam  Ciceronis. 

.    «.i:,: A....1: .-       r7.     . ..,-_-„     I...;..-   "-'         U:L A  »1,^»  .^,l:t. .»-,»»»>  i...... /.;#. 


iii  editione  Anglicana.  Et  tanicn  auclorem  hiijus 
leciionis  Ijabuit  editioiiein  Manulianam ,  in  qua  ita 
scriptum  est ,  eique  scripiunc  consciiliunt  novem 
vetera  exeinplaria.  Saiie  vox  hortamento,  quam  pra;- 
ferunl  veteres  ediiiones  el  decm  iiem  velera  exem- 
plaria  ,  bona  essc  potest.  lllam  ergo  pra>.tiilit  Rein- 
liarlus.  Adjiivari  autem  potest  ex  lioc  loco  libri  de 
Lapsis  (  pag.  183  )  :  Episcopi  plurimi ,  qiios  et  horta- 
mento  esse  oportet  cceleris  et  exemplo. 

In  secessu.  Duo  libri  vetercs  babent  i)i  secreto  , 
qiiod  videlur  melius.  Et  lamcn  miiiare  iioluimus  , 
qiiia  omnes  fere  libn  veicres  el  omnes  editiones  lia- 
l)eiit  in  secessu. 

A  Domino  fuventiam.  Codices  Carnoiensis  et  Boc- 
censis  liabenl  Domini  fnventiam.  Feslus  :  Fuventia 
bonam  orationem  signiftcat.  Accius  Oenoni.  ,  apud 
Noiiium  Marcellum  :  Omnibus  faustis  acceptam  ha- 
beani  (aveniiam.  Sic  enim  rccie  huoc  locum  emenda- 
vit  Iladrianus  Jiiiiius. 

Spirantes.  Codex  Carnotcnsis,  sperantcs  :  Metensis 
saiitli  Arnuliibi,  spiranies  vel  spcranies. 

Patrol.  IV.  S.  Cyprun. 


Hibernum.  Antea  editum  crat  tempiis  hibernum.  Ego 
sustiili  vocem  tempus ,  quia  pleriqiie  codices  il- 
iam  non  babeni,  ideoque  videtur  esse  cx  glos«ciiiaio 
et  quia  antiqui  dicebant  hibcrnum  tanium.  Seneca 
Epist.  XV  :  Vna  Hannibalem  hiberna  solverunt.  Ter- 
tullianus  ,  lih.  i  a(/ii«si(s  Marcionem  :  Totus  anniis 
hibernum  esi.  Siiiit  eliam  alia  exeinpla.  Sed  isia 
Sufficiiint.Vide  notas  ad  Cnpitiilaria ,  pag.  H85. 

Pensabitis.  Codex  saiicli  Arnulpbi,  pensuiis.  Quod 
videtur  melius. 

Aderant.  Ila  plerique  libri  veteres.  In  quinque  la- 
men  et  in  antiquis  edilionibus  scriptum  esl  adhcere' 
banl.   Morellius  eddidit  adhwrent. 

Metistis.  Codices  Carnotensis  et  sancti  Arnnlpbi , 
metilis. 

Purgati.  Velcrescditiones,  etiam  Erasmica  et  Ma- 
nuliana  ,  pra:fcrunl  probati.  Ita  etiam  multi  vete- 
rcs  libri.  Pamelius  inaluit  purgati,  nullum  tamen 
veierem  librum  laudai^s.  Nos  secuti  suniiis  iliiu.'» 
emendationem  ,  quia  credidimus  illam  essc  bonain  , 
eamque  coiiliimatam  vidimus  auctoritate  aliqiioruiu 


se3 

linm  carceris 


DlVf  C\TRIANl 


268 


l,orrcnmcompuialis.Nccaccstauiumno  A  pnccepia  ct  Cbrisli  prasmia  cogitaulur!  Volunlas  est 


aJ  mnnera  fungendn  lemiioris  «  graiia  spiriialis.  Vm- 
demia  foris  premitur,  ct  profuiura  poculis  ui  lor- 
cularibus  uva  calcaiur.  Vos  de  Domiui  vinca  i.ingucs 
racemi ,  cl  jam  maiuris  fruclibus  bolri ,  pressur;c  sa:- 
cularis  infcsiatione  calcali,  lorcular  vcstrnm  car- 
cere  lorqncnle  scntitis ,  et  viiii  viec  sanguinom 
fundilis;  ad  passionis  tolcraniiam  forles,  mariyrii 
poculum  libenler  hauriiis.  Sic  apnil  scrvos  Dei 
annusevolvilur;  sic  spirilalibus  merilis  cl  coeleslibus 
pra-miis  lcmporum  vicissiUulo  cclebratur. 

111.  Beali  satis  qui,  ex  vobis  per  hxc  gloriarum  ve- 
sligia  commeantes,  jam  de  sseculo  recesscrunt ,  con- 
fecloque  ilinere  virlutis  acfidei,  ad  complexum  et 
osculuni  Domini,  Domino  ipso  gaudcnlc  ,  venenint. 
Scd  ei  vesira  non  minor  gloria,  qui  adbuc  in  certa- 
niine  consliiuii  el  comiium  glorias  ^  secuturi,   pu- 
gnam  diu  geriiis,   immotaque  et  inconcussa   fide 
siabiles  quotidie  spectaculum  Deo  vestris  virtuiibus 
cshibclis.  Quo  lougior  vestra  pugna  " ,  boc  corona 
"sublimior.  Agon  unus,  sed  multiplici  pra;liorum  nu- 
merositale  congcstus.  Famem  vincitis  el  sitim  sper- 
nitis,   ct  siiualorcm  carceris  ac  receptaculi  poena- 
lis  horrorcm  roboris  vigore  calcaiis.  Poena  illic  sub- 
igilur  ,  cruciatus  obteritur,  nec  mors  meiuitur  ,  sed 
optatur;  qua:  scilicet  immortalitalis  pra;mio  vtnci- 
Mir,  ul  vita;  Klernitate  qui  vicerit  coronelur  ^.  Qui 
nunc  in  vobis  animus ,  quara  subiime,  quam  capax 
lieclus ,  ubi  lalia  el  lanla  volvunlur,  ubi  non  nisi  Dei 


illic  lantum  Dei;  ct  in  carne  adbiic  licet  vobis  posiiis, 

vita  jam  viviliir  non  pr.-csenlis  s;i'culi,  scd  fnturi. 

IV.  Nuncest,  fralres  ch.irissimi,  ut  memores  mei 

silis,  ul  intcr  magnas  atque  divinas  cogitationes  ve- 

stras  nos  quoquc  animo  ac  nicnlc  volvaiis,  sinique  in 

prccibus  ei  oraiionibusvestris  cum  vox  illa,  purilica- 

tioiie  coiifessionis  illustrfs  et  jugi  honoris  siii  tcnorc 

laiidabilis,  ail  Dei  aiires  penclrai,ct  apcrto  sibi  C(b1o, 

dc  his  subacli  mundi  parlibus  ad  supcrna  Iransiiiissa, 

impclral  de  Domini  bonilatc  quod   postulal.  Qiiid 

enim  petitis  dc  indulgentia  Doinini   quod  non  im- 

petrare  mercamini ,  qui  sic  Domini  mandala  servaslis 

qui  cvangclicam  disciplinam   sincero    fidei    vigoie 

tcnuistis,  qui  incorrupto  bonorc  virtuiis  cum  pr.Tce- 

g  plis  Domini  et  cum  Apnslolis  ejus  fortiter  stanles, 

nulantcm  multoriim  fidcra  mariyrii  vestri   veritate 

solidaslis?  Vere  Evangelii  tesies  ct  vcre  mariyres 

Christi,  radicibus  ejus  iniiixi,  super  petram  robusta 

mole  "  fundati,  disciplinam  cum  virtnlc  junxistis, 

ad  timorem  Dei  ca;toro3  provocastis,  marlyria  vcstra 

cxcinpla  (ecistis.  Oplo  vos,  forlissimi  ac  bealissimi 

fralres,  sempcr  bene  valere  el  noslri  merainisse. 

EPISTOLA  XVI. 

(Pamel.,  xvu.  Rigalt.,  Ualu/,.,  Paris.,  xvi.  Oxon.,  Lips. 
xxm.) 

CONFESSORDll   AD   CVPniANUM. 

Arguhentum. — Libellus  mariyrum  nomine  a  Luckino 
icriplus. 


Universi    confessores    Cypriano    Papx   salutem. 

LECTIONES  VARIANTES. 

»  Fugendi  temporis  Lmn.  C      *  Honoretur  Mmi.  Voss.  1.3.  M.  R.  Tlm.  Foss.  Corb. 

b  Comilum  gloriam  Pem.  Liu.  Ebor.  NC.  1,  2.  Vicerint  honorenluc  Bod.  1.  3. 

«^  Confessio  Tlm.  Bod.  1.  «  Super  pelree  roliuslam  molem  Hod.  3. 

STEPH.  BALUZII  NOT^. 

num,  lib.  IV,  cap.  15,  ait  Chrisli.inos  animam  ponerc 
pro  Deo  soo  et  mortem  libenior  amplccli.  Vidc  Liici- 
fcrum  Calariianum  in  llbro  ad  Conslanlium  de  mo- 
riendo  pro  Dei  Filio. 

IV. — DeDominiboniiaie.  H;nccslleciioomniiim  edi- 
tioniim  qufc  piodieriint  anic  uain  qiKC  est  Rigaltii, 
qui  istic  posiiit  vcluntale.  Acccpil  aiitem  hanc  lectio- 
ncni  ex  anliqiio  codice  monaslerii  saiicti  Rcmigli 
Rcnieusis,  cx  Corbeicnsi  cl  ex  Fiixciisi  :  usus   est 


vcierum  librorum. 

Torcular  veslrum.  Iia  lcgi  in  oclo  codicibus  an- 
liquis.  At  veteres  ediiioncs  anie  Painclianain  et 
novem  velera  exemplaria  Jiabeni  >ios(ritm.  Nostra 
cdiiio  cst  melior. 

Torquenie  senliiis.  Hanc  lectioiiem  repori  in  omni  - 
liiis  libris  antiqiiis  et  in  oinnibiis  eilitioiiibiis ,  nisi 
ipiod  codcx  Turoneiisis  liabcl  (itdisiis  pro  seniiiis. 
Nescio  porro  unde  Rigaltiiis  sum|isil  id  quod  cst  in 
cjus  cdiiione,  ubi  lcgitui-  lorqucnies  lanlum.  "'  Puio 
lamcn  cuni  in  hunc  crroiem  indiictiiin  fuisse  cx 
codicc  Curbeiensi,   in  quo  omissa  est  pcr  i;icuriam 


emiii  liis  tribiis  cxemplarihus.  Eadem  exstat  in  Tii- 
rnncnsi.  Boiiam ,  qu;B  iiosira  est,  cxliibcnt  omiies 
fcre  reliqni  vcleres  libri,  eiiam  ii  qiios  ediiio  Aiigli- 


librarii  vox  seniiiis.  Nam  ciptera  suiit  p.iria.  Miror  jj  cana  comincmonit.  Et  lamcn  Angli  retiniieriint  in 
^   .  .i:-- .   .,  i;,:  !>:„.!, :;  contcxtu  lectioiioin  qu;im  uon  cssc  honani   ostenduiit 

ciiain  soqiieniia.  Diio  libri  veieres pricferuiii  pielale. 

De  indulijeiiiia  Domini.  Iii  codice  Turoneiisi  ct 
iii  Corbcieiisi  logiliir,  de  induliicnlia  et  Domini  voliin- 
laie  quod  non  impetrare.  Vidc  niias  nostras  ad  caput 
3(i   Laciantii  de  Morlibus  Persecitlurum. 

Evangeiicum  disciplinam.  Aiite  cdiiionem  Manu- 
liaii:ii!i  logcb;itur  evangclicam  vinin.  Scd  baiic  lec- 
tioiicm  in  niillo  coriim  veicriim  coiliciiiii  repcri  qui- 
hus  iisus  suin.  Et  lameu  c;i  placiiit  iVhirellio. 

Epist.  XVI.  —  Isiiiis  epistohi; ,  qux  prrnium 
prodiil  in  ediiione  .Maiiuliaiia ,  habui  diio  vctera 
exeiiiiilaria  ,  unum  e  bibliotbec;\  mca ,  aliiid  ex  urbe 
Gralianopdliiana.  Angli  iiuiluin  laud.ntt  pr;\;ter  Ve- 
riuiciisc,  id  osi,  iii  piitii,  cditionem  Manuiian;iiu  ,  iiti 
Rigalliiis  quaikloque  laudatcudiccm  Veroneusem  pro 
ediliouc  Maniiiiana.  Rcctc,  iit  ofiiuor;  iiain  mihi 
coiisi;it  eos  qui  ediiioncm  illam  adornarunt  usos 
fiiisse  codice  Veroneiisi. 

Cijpriuno   papai.   Codcx   incus   cl    cdilio   Maiiu- 


autcm  Anglos  pr.clulisse  editionem  Rigaltii ,  qii.i 
ohscuriiatem  iiiducit  in  hoc  loco.  Vctiis,  qu;c  iiosira 
cst,  plana  cst  et  niiuimc  difli 'ilis  iniellectu. 

III. —  ComiiKHi.  In  quibiisdam  vetuslis  codicibus 
scriplum  est  militum,  qiiain  lectionem  non  probo.  Illam 
:iIIcro  laulum  ul  iuicrdiim  profcram  aliqua  exempla 
liccnlia;  vctcrum  librarionim. 

Yesira  pugna.  ILcc  esl ,  ut  opinor ,  vera  leciio 
liiijiis  loci,  quuiu  cl  vetcres  cdiliones  cl  plures  optimi 
lihri  ciiiiiirmant.  Alia,  qu;e  scqiiiliir,  vidotiir  essc  cx 
glosscmatc.  In  qnihusdaiii  itaquc  codicibus  logilur, 
veslra  conjessio  vcl  pugna.  Murellii  cditio  habcl  vestra 
confessio  l;inliim.  Kaiii  icctioiieiu  adjiivaiil  ea  qu;c 
iliciiiitur  p.iulo  anle  :  Beatum  fucit  prima  et  una 
confestio. 

Suhigiiur,  Codiccs  Carnotcnsis  ei  sniicli  Arnulphi 
(ufiiicifiir. 

yec  niors  mcluilur.  Tcrtulllanus  iii  lihro  de  Spe- 
ct'ieuHs  ;«il  ChrisliaiidS  csse  e.vpediluiH  morti  ijcnus. 
Anluniuas  Pius  iii  n siripto  ad  As;;m'.«,   apul  Ruli- 


26»  EPISTOLA  XVII.  270 

Sci.is  nos  iiniversis  de  quibus  apud  tc  «  ratio  con-  A.  semones  meos  {ha.  lxvi,  2)?  Hoc  cum  debeanius 


stiicnt  quid  post  commissum  cgerint,  dedisse  p;i- 
cem  ,  et  Iianc  formam  pcr  le  ct  aliis  episcopis  inno- 
loscere  voluimiis.  Oplamus  te  cuni  sanclis  niariyiibus 
paccm  habere.  Prsescntc  de  clero  ct  exorcisla  ct  lcc- 
tore,  Lucianus  scripsit. 

EPISTOLA  XVII. 

(Erasm.,  m,  19.  Pamel.,  xxni.  Rigalt.,  Baluz.,  Paris.,  xvii. 
Oxon.,  Lips.,  XXVI.) 

AD  PRESBYTEROS    ET    DIACONOS  ,     DE     PRjECEDENTI     ET 
DUABUS  SEQUENTIBUS  EPISTOLIS. 

Abcumentdm.    —   Nulla    ratio    habenda    libellorum 
marlyrum,  ante  pacem  Ecclesim  redditam. 

Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  fratribus  sa- 
lulem.  Domimis  loquitur  et  dicit :  Super  quem  re- 
spiciam,  nisi  siiper  liumitem  et  quielum ,  et  tremenlem 


omnes  csse  '',  tum  modo  "^  bujusmodi  illi  csso  de- 
bent  quibus  laborandum  est  ut,  post  gravem  lapsum, 
vera  poenitenlia  ci  liiimilitate  tola  promereri  Dominuin 
possint.  Legi  autem  et  universorum  confessorum  lit- 
leras,  quas  voluerunt  per  nie  collegis  omnibus"  inno- 
tesccre  et  ad  eos  pacem  a  se  dalain  pervenire  dc 
quibus  apud  nos  ratio  consliterit  quid  post  commis- 
sum  egeriui.  Quoe  rcs  cuin  omnium  noslrum  consi- 
lium  et  sententiam  exspectet  <',  praejiidicare  ego  ct 
soli  mibi  rera  communem  vindicare  non  audco.  Et 
ideo  instetur  inierim  epistolis  quas  ad  vos  proxime 
feceram ,  quarura  exemplum  collegis  quoque  muliis 
jam  inisi ;  qui  rescripserunt  «  pl.icere  sibi  qiiod  sta- 
tuimus,  iiec  ab  eo  recedcndum  esse  donec,  pace  nobis 
a  Domino  reddita,  in  unum  convenire.et  siuguloruni. 
"  causas  examinare  possimus.  Sed  et  quid  mibi  Caldo- 
nius  collega  meus  scripserit  quidquc  ego  ei  rescrl- 
pserim  ut  scirelis,  utriusque  epistolse  exemplum  lil- 


LECTIONES  VAUIANTES. 


a  M  te  Vcr. 

^  Esse  hujusmodi  Lmn.  Ebor.  NC.  2. 

'^  Tum  magis  Bod.  l.  luanut.  tunc  maxime  Neap. 


d  Spectet  M.  n.  Mmul.  Expeaet  (yxon.  Saluz.  Llvs. 
"  Perscripserunt  jtfinmt.  j 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


li.Tna,  Papati.  Sic  eiiam  legeliat  Latiniis  Latiiiius  in 
liliris  suis  veteribus.  Vide  lom.  iv  Anakclorum  Mabil- 
lonii,  pag.  104.  Sic  thomnti  pro  Thomw  in  coilalione 
cum  Sevorianis ,  et  Menaii  pro  Menx  in  vetusiis 
codicibus  mss.  Liberali.  Papa;  iiomen  oiim  conimune 
crnt  omiiibus  episcopis.  Postca  isiud  displicuit  Ro- 
mnnis.  Qua  de  re  vide  qua;  dicla  olim  a  nobis  suiit 
ad  Epistolam  81  Lupi  Ferrariensis,  ei  Liidovicuin 
Cxlium  Kliodiginum.  lib.  vi,  cap.  43. 

Dedisse  pacem.  Vel  bic  locus  ostenilit  errorem 
Gdiilartii  scribenlis  niispiain  iieqiie  apud  Tertiillia- 
niiMi  ne(|ueapiul  Cyprianuin  inveniri  inarlyrcs  pacem 
(loilisse  lapsis.  Pr:Btcrea  ex  cpisiola  Lueiani  ad 
Ci-lcrimm  ct  cx  epistola  isiius  ad  Luciunum  liiiuol 
Piiiilum  et  cxteros  in  careere  consiiliitos  dedisse 
pacein  lapsis.  Et  nota  est  teinpestas  qu;e  ort;i  est  in 
ecclcsia  Africana  qiiia  Cyprianus  recusabai  eis  darc 
paccin  quibus  coiicessa  crai  a  inarlyribiis.  Terlullia- 
niis  iii  libro  de  Pudicilia  :  Pacem  quidam  in  licclcsia 
uon  habcntes  a  marlijribus  in  carcere  exorare  consite- 
i'«H)(/.Vide  llenrici  V;ilesii  notasud  Ubrum\i  Hisloriw 
ccclesiasticw  Eusebii,  cap.  -42. 

Opinmus  te.  Aiigri  puiariint  verba  \)xc  iiilcrmi- 
iiariouein  couiiueie ,  iia  iiiiiiiriim  ui,  si  ha;c  minus 
I)i;i's(arct  Cypriamis ,  niartyres  cimi  ipso  noii  com- 
nimiicareiil.  '"  Quaiii  obscrv;uioncm  ut  ccrtam  ct 
niiiiime  ambiguaiii  rcpelunt  in  observationibus  ad 
Kjiistohm  XXII ,  qu;c  dala  cst  ad  presbiileros  el 
diiiconos  Hoime  cunsislentes.  At  ego  noii  vidco  quo- 
ii;im  uiodoexcommuiiicatio  possil  liis  vcrbis  inlelligi. 
Videbant  Lucianus  ct  cxtcii  qui  cum  eo  eranl  coii- 
lcssores  Cyprianum  se  i>i;cbcre  admoilum  difficilem 
iii  rccipiciidis  lapsis  quibus  mariyrcs  et  coufessoics, 
qiioriiin  illi  magnain  in  hoc  crcdeb;iiit  essc  aucto- 
ritiiicm  ,  p;iceui  dcderanl,  quibus  Lucianus  ct  cx'lcri 
dcderaulpaccm  iii  nomiiioniarlyrum  ctconfcssorum, 
ci  ;cgre  feicliant  diirain  illam  aiitisiitis  sui  discipli- 
naiu  ,  qu;iin  praiier  a;quum  ct  bonuin  esse  pulabanl. 
Ilanc  ub  causaiii,  quia  sediiio  proptcrea  coimnota 
er;it  iii  quibu.sdam  opjiidis  provinci;B,  oplaiit  ei  scri- 
bcntcs  ut  paccm  liabeat  cum  in;irtyribus,  ul  scveri- 
laieni  niisericordia  miiigei,  sic  concordiam  et  pacem 


redintegrari  posse  iiiler  eura  el  marlyres  ac  plebem 
commoiam.  An  ideo  minantur  excommunicatioiiein 
si  eoriim  desideriis  non  adquiescai  ?  Non  ita  sane' 
C  Prcces  sunt,  noii  mandaia,  necminae.Aliud  cstoptare" 
aliiid  jubcrc  ,  aliud  poeiiam  intentare.  Nemo  sic  petit 
nt  uiinctur ,  inquit  llieronymus  in  vita  Pauli  primi 
ereinilw.  hem  Peiriis  Vciierabilis,  abbasCluniacensis, 
lib.  I ,  cpijt.  8  :  Precibus  non  minis ,  obsequiis  non 
conlumeliis,  solet  quod  petilur  iinpetrari.  Sane  Cy- 
prianusveliementcr  admodum  conqueriiijrde  audacia 
Liiciani ,  non  taincii  propter  miiias  excommunica- 
lioiiis,  quarum  ne  vcrbo  qiiidem  memiuit,  sed  quia 
qiiod  ei  minime  convoiiicbat  neque  licebat,  paccm 
dcderat  lapsis  in  nomine  martyrum  ot  conlessorurii 
absque  ulla  iniervenlionc  auctoritatis  episcopi ,  et 
qiiia  sc  vulgi  imperiii  auciorem  constiiuerat ,  qiiod 
eo  siuisore  seditioncs  mullas'csse  laclas  ei  conflalas 
constiibat.  llxc  esi  Cy.priaiii  coiiquestio  de  Luciaiio 
Q»x  qiiamvis  magna  ct  jusla  foret,  ei  lamcn  Cy- 
priaiius  iion  minalur  cxcoinmunicationem.  Vide  quae 
adiioiamus  ad  Epislolam  xxx. 

Prwsente.  Hu;c  vox  decst  in  libro  meo  vctcrc 
ubi  locus  vacuus  rclictns  est.  Iii  Graiiaiiopoliiano 
scriptiiinest  Prwlerea.  Edilio  iMaiiulii  h:\bclpresbijlcr. 
Ego  puto  pDnciidiuii^esse  prwsentc  de  clero  ct  exorci- 
sia  et  lectore,  ut  sigiiificarc  vohierint  confcssores 
cpistolam  scriptam  esse  pncsenlibus  exorcista  et  le- 
ctore,  prwsenle  pro  prwsenlibits,  ul  apiid  Plaulum  le- 
gisse  nie  iiiemini  prwsente  nobis.  Diccbaiii  autein  ut 
docct  Nonius  Marccllus,  absenie  nubis  ci  prwsenie  jio- 
bis  proprwsenlibus  el  ubsenlibiis  nobis.  El  niox  affcrt 
lociini  Plauti  cx  Amphiirijone.  Vide  etiain  in  vcrbo 
Prwsente  et  Salmasium  ad  scripiores  Historiw  Auqtt- 
stw,  pag.  91. 

Luciaiius.  A  quo  scriptam  csse  Iniic  epistolam  do- 
cet  Cypriaims  Epist.  xxii. 

EcisT.  .\vi(.  —  Pamelius,  in  annotaiionibus  ad 
cpisiolain  xxi,  nolat  istam  esse  fictiiiam.  Non  possum 
auiem  divinure  quibus  rationibus  pernKJtus  ita  sen- 
serit. 

Scntentiam  exspectet.  Melius  in  codice  C^iniOlCnsi 
spectei.  Atque  ita  posuissem  si  codiccni  illum  ,  qui 


D 


171 


DlVl  C\l>RIANI 


^72 


teris  mcis  iiinxi.  Ouod  toliim  pelo  fralribus  nosiiis  A     adeo  anleqnam  iu  cxsilium  proficiscerentur,  pacem 


peterenl,  consnlil  Cyprianum  Caldoniiis  an  pax  illis 

danda  forel. 

Cypriano  et  compresbytcris  Cartliagini  consis- 
tenlibus  Caldonins  salulein.  Nccessitas  tcniporum 
facit  ul  nnn  teniere  pacem  demus.  Sed  oporlebat 
\obis  scril)ere,  quoniam  ii  qui,  posleaiiuani  sacrifica- 
verunl ,  iierato  lenti,  extorres  sunl  facli.  Yiden- 
tur  ergo  niiiii  abluissc  prius  debclum  dum  posscs- 
siones  el  domos  diniiiiunt,  ct  poeniientiam  agentcs 
Chrisium  sequuntur.  Ergo  Feli.x  ,  qui  [iresbylerium 
submiiiistrabal  sujj  Decimo,  proximus  mihi  vincu- 
lis  (plenius  cngnovi  enmdem  Feliccin),  Yicloria^a 
conjunx  ejns  ''  cl  Lucius  lideles  extorres  facli  re- 
linuerunl  possessiones,  quas  nunc  fiscus  tcnet.  Sed 

LHljUmEiniuDi.  —  vtMif»    •«jf.tv. . —    -j T       -'- t  r 

gente  perseculione,  Christwn  confessi  essent  aique  B  et  mulicr  nomine  Bona,   qucc  tracta  esl  a  marito 

LECTIONES  VARIANTES. 
»  Proximus  mihi  vindis  Bod.  1 .  >•  Conjux  ejus  Oxm.  Lips. 

STEPH.  B.^LUZII  NOT^. 


icgatis  ,  ul  magis  ac  niagis  ad  paticntiam  compo- 
nantur,  ncc  delicio  proprio  adjiciant  adhuc  aliud 
deliciura,  dum  nec  nobis  nec  Evangelio  volunt  scr- 
vlre,  riec  secundum  universorum  confcssorura  lit- 
tcras  causas  suas  examinari  permillunt.  Opto  vos, 
fraires  charissimi,  semper  bene  valere  et  noslri  me- 
minisse.  Fraternitatem  universam  salutate.  Valeie. 

•     '■  EPISTOLA  XVIII. 

(Pamel.,  xix.  Rigalt.,  Baluz.,  Paris.,  xvni.  Oxon.,  Lips. 
xxiv.) 

CALDONII   AD  CVPRIANUM. 

Argomentum.  —  Cutii   lapsorum  quidam,     nova    nr- 


.sero  venit  in  manus  meas,  habuissem  eo  tempore  quo 
epistola  ista  excudebatur. 

Pfllienliflm.  Hanc  lectionem  non  inveni  nisi  in  duo- 
bus  iibris  veteribus.  Alii  et  veieres  ediiiones  prsc- 
feiunt  pcenitentiam.  IJlraque  lectio  poiest  esse  bona. 
Itaiiue  nihil  mutare  volui.  Nam  pers;«:pe  iii  anliqiiis 


ique 
codicibus  manuscriptis  vidi  palienliam  posilam  pro 
pfeniieiKia  et  e  converso.   Paiitelius.praitulit  ullimara 
lcclionem.  Ea  placuil  eliam  Reinharto. 

Delicto  proprio.   Codex  Carnotensis  habet  priori. 
Recie.  Et  ita  reponendum  esl. 

Dum  nec  nobis.  Hanc  leetionem   improbat  Gro-       .  .«„ 
novius,  cap.  14  observaiionum  suarum  in  Scriptoribus  L<  lyris 


eadem  vespera  lentum  a  Judceis.  Recte.  Nam  in  Evan- 
gelio  Mattli.T.i  scripium  esi  .liidaeos  manus  iiijecisse  in 
Jesuin  ei  tenuisse  eum.  Hinc  in  aclis  sancii  Savini 
episcopi  el  mariyris,  in  libro  U  miscclUmeorum  no- 
trorum,  pag.  47,  Maximianns  Aiig.  aii  :  Tcimen,  pa- 
tres  conscripti ,  concedam  fucultatem  nt  ubicumque  in- 
venti  fuerint  Cliristimii,  teneanlur  a  pra;fccto.  Apiid 
Ainmianinn  Marcclliiuim,  lib.  xvi,  sed  fistus  harbari- 
ciis  rideiis,  tenlis  legntis  adusque  perfectum  opus  ca- 
slrorum.  Antoninns  Coiislaniinieiisis  in  epislola  coii- 
solaloria  ad  Arcadium  :  Ecce  pro  liomine  tcntits  es. 
Vide  acta  passiouis  sancti  Siephani   pap«  et  niar- 


ecclesiasiicis,  aiens  hunc  fastum  nuinquam  fuisse  bea 
tissimiCypriani,  ul  nollesibi  qiiemquam,  non  soliim 
illos,  servire  quereretur.  Ego  puto  banc  observatio- 
nem  f;ilsam  esse  el  Pamelium  frusira  vapulare  a 
Gronovio  in  edilione  hujus  loci.  Pamelius  enim  non 
fuit  primusqui  ila  scripseril,  cum  profileatur  se  ex- 
pressisse  ediiiones  Manuiii  et  Morellii.  Ipse  Cypria- 
iius  ait  inEpistola  xxxviii,  nec  loci  mei  hoiiore  motus. 
Sunt  eliam  alia  loca  in  quibus  cominemorat  suara 
dignitatera  et  aiicloriiatem  ut  episcopiis. 

"^  Epist.  XVIII.  —  Prima  edilio  istiiis  epislolaj 
prodiit  ex  typographia  Manutii.  In  nnllo  auiem  eo- 
rum  veterum  exemplarium  quibus  utor  illam  re- 
peri  nisi  in  uno  meo ,  in  Graiiaiiopolitano  et  in  eo 
quod  habui  ex  monasierio  Remensi  saiicii  Dionysii. 
Angli  uuum  habuerunt  cx  bibliotheca  Bodleiana.  Pa- 
melius  millum  habiiisse  videiur,  noque  Higallius. 

Caldonii  ad  Cyprianum.  Haiic  inscriptioncra,  qua; 
ccrta  cst,  addidi  ex  lihro  meo.  jj 

Temporiim.  Iia  codices  Roincnsis  et  Bodlcianus, 
quibus  consentiunt  ediiiones  Manulii  et  Rigaltii.  At 
Morelliana  et  Aiiglicana  pnmferunt  tcmporis.  Qii;\;  le- 
ciio  reperitur  etiani  in  libro  mco  ct  iii  Gratianopoli- 
tano. 

Iterato  tenti.  Sic  emendavimus ,  icpiign,'uiiii)iis 
licet  anliquis  codicibns  cl  edilionibus.  Eiiicndatio 
certa  est.  NamclCelcriniis,  pag.28,  dicel  :  te  prono- 
mine  Doniini  noslri  lenlum,  ct  Liiciaiiiis,  pag.  30  : 
iterato  reclusi  sumus.  Siiiil  ciiaiii  alia  loea  liis  siniilia 
in  lucubialionibusCypriani.  Siilpilius  Sevciiis,  Dial. i, 
cap.  14  :  tenlus  in  vinciilis.  Ruliniis,  lib.  v  llist.  eccL, 
cap,  16:  Quis  eoriim  pro  vomiiie  Domiiii  tciuns  non 
e«< .' Gesla  pomilicalia  cdit;i  ;ib  l.mm.imiele  Scliel- 
stralo,  pag.  451,  (ciiliis  a  Maximiano.  Iliironyinns  in 
epislola  ad  LuciaHHm  Boelicuiii  :  Adolescensille  qui 
opcrtiis  sijndone  seiiuebalnr  Jesum,  quia  lenlus  fuerat 
a  miniitris,  lcrrenum  iibjiciens  operimenlum  nuduseva- 
»i(.  Rhabamis  iii  libro  de  Compuio,  cap.  Ul :  Dominum 


Presbyterium  submiiiistrabal.  Quamvis  .alii  alitcr 
senliant,  ego  pnto  iiielioreiii  csse  opiiiionem  Panielii 
censemis  illic  intelligi  lumc  Felicem  viccs  excrcuissc 
Decimi  in  ecclesi;i  ciijus  cura  commissa  erat  Decimo, 
qui,  aiit  extorris  aul  teiilus  in  carcere,  non  poierat 
cxequi  ministerium  suuni. 

Proximns  milii  vinculis.  Ilanc  lcctionem,  quam  pra;- 
fert  cditio  Morellii,  qnam  pncfenint  ciiani  aiitiqui 
codices,  revocari  debere  visuin  esi.  Esl  euim  optinia. 
Alia,  qua;  h;ibet  iiiciiiiis  pro  i'iiic«/is,  iion  potest  esse 
bona. 

Felix  et  Victoria.  Veliis  Kalendarinm  ccclesiae  Car- 
thagiiiensis  ediium  a  Mabilloiiio  :  V  idus  (eb.  san- 
cloruin  Felicis,  Vicloris  et  Janiiarii. 

Exlorres.  Codex  Dionysianus  el  meus  habent  c.r- 
torrentes.  In  codeni  codice  meo  scriplum  est  cxlor- 
renles  iii  episiola  20,  pag.  29,  ei  de  exiorrcniibus  in 
epislola  39,  pag.  52.  Quo  ctiain  niodopositum  estin 
editioiie  M;iniiliana.  Iia  ctiam  babiiisse  codicem  Ve- 
roiieiisem  liinc  colligo  ipiod  iii  variis  Icclioniluis  ex 
codice  illodescriptis,  in  niarginc  cxcinplarismei  cdi- 
tioiiis  ManntiaiKT;  nulla  varia  leclio  apposita  cst  ad 
hanc  epistolam.  Extorrisporro  est  qni  exira  patrium 
solnm  ei  lcrram  pairiaiii  ejocius  csi.  Cypriaiins  in 
libro  de  Lcipsis,  p;ig.  18i  :  Rciincjuenda  eral  pcilria  et 
palrimonii  facienda  jactura.  Vide  Baroninin  ad  aii- 
iiiim  25,  el  in  annolationibiis  ad  mariyrologium  llo- 
inaiium  die  secunda  januarii.  Vide  etiam  Glossarium 
lalimiin  Cangii. 

Sed  et  mulier.  Editio  Morclliana,  sed  et  seu  per  se 
aut  per  eosdem  mtilier  noiniiie  liona.  Codex  Rcniensis, 
sedetsupcrseoperaeadcmmuliernominelbono.  Bodleia- 
iiiis,  sed  et  super  se  ct  pro  codcm.  Graliaiiopolilanns, 
sed  ct  superesl  aut  eodem.  Meus,  sed  el  snper  sc  opere 
ecidem  niutier  nomine  Dono.  Allcrius  Bona;  mciilio  ost 
iii  marlyrologio  Roniano  die  21  aprilis.  Sed  illa  crat 
Remcnsis.  .Miera  vero  Bonn,  ciijus  monlionciii  lacil 
Petrus  de  Natalibus,  lib.  viii,  cap.  71,  crat  yEgyptiaca, 


273 


EPISTOLA  XX. 


274 


ad  saciificaiiduni ,  quse  conscienlia   iion  commissi ,  A  virliite  deleverinl,   jacere  ullra  sub  diabolo  quasi 

proslrali  non  debent  qui  exlorres  facli  et  bonis  suis 
oninibus  spoiiati,  erexerunt  se  et  cuni  Cbrislo  starc 
coeperunt.  Alque  ulinam  sic  et  caeteri  post  lapsum 
poeniienies  in  statum  prisliniim  reformenlur !  quos 
nunc  urgentes  et  pacem  lemere  atque  importune 
extorquentes  quomodo  disposuerimus  ut  scires,  li- 
brum  tibi  ciim  epistolis  numero  quinque  misi,  quas 
ad  clerum  et  ad  plebein  et  ad  mariyres  quoque 
et  confessores  feci ;  qux  epistola;  jain  plurimis  col- 
legis  noslris  missoe  placuerunt,  et  rescripserunt  se 
quoque  nobiscum  in  eodem  consilio  secundum  catbo- 
licam  fidem  stare.  Quod  ipsum  etiam  tu  ad  collegas 
nosiros  quos  potueris  iransmitle  '',  ut  apud  omnes 
unus  actus  et  una  consensio,  secundum  Domini  praj- 
B  cepla,  teiiealur.  Opio  te,  fraler  charissime,  seniper 
bene  valere. 

EPISTOLA  XX. 

(Pamel.,  xxi.  Rigalt,  Baluz.,  Paris.,  xx.Oxon.,Lips.,xxi.) 

CELERINI   AD    LUCIAMUM. 

AiiGUUENTiiM.  —  Celerinus  pro  sororibus  tuis  Romm 
lapsis,  pacem  a  confessoribus  Carlhaginiensibus  pelit. 
I.  Celerinus  Luciaiio  salulem.  H;rc  cum  libi  scri- 
berem,  domiiie  fraier,  gaudens  et  tristis  eram  :  gaii- 
dens  eo  quod  audierim  le  pro  nomine  Domini  nosiri 
Jesu  Christi  salvaioris  noslri  tantum  et  illius  nonien 
penes  magisiralus  hujus  mundi  coiifessum,  tristis 
autem  in  eo  quod  ab  eo  ex  quo  le  deduxi ,  numquani 


sed  quia  tcnenlcs  "  manus  ejus  ipsi  sacrificavc 
runt ,  coepit  *>  dicere  contra  ,  ^on  feci ,  vos  fe- 
cisiis;  sic  et  ipsa  extorris  facta  esl.  Cum  ergo  •^ 
universi  pacem  petcTent  diceiiles:  Recuperaviinus  (i- 
dem  qiiam  aniiseramus,  poeiiiieniiam  agentes,  et 
Ciirislum  publice  sumus  confessi ;  quanivis  raihi  vi- 
deantur  debere  pacem  accipere,  tainen  ad  consi- 
lium  vesirum  eos  dimisi ,  ne  videar  aliquid  lemere 
praisumere.  Si  quid  ergo  ex  comiiiuni  consilio  pla- 
cuerit,  scribite  niibi.  Salutate  noslros.  Vos  nosiri. 
Oplo  vos,  Iratres  charissimi,  semper  bene  valere. 

^»  EPISTOLA  XIX. 

(Erasm.,  ni,  20.  Pamel.,  xx.  Kigalt.,  Baluz.,  Paris.,xix, 
O.von.,  Lips.,  xxv.) 

RESPONDET   CALDONIO. 

Argumentum.  —  Xiliil  peculiare.  agit  liac  epislola 
Cijprianus,  qnam  quod  Caldonii  senlentiw  accedil,  iis 
nempe  lupsis  pacem  iietjandam  non  esse  ,  qui  vera 
po:nilentia  ct  Clnisli  nominis  confessione  illnm  nierue- 
rinl,  atque  adeo  sibi  reddiderinl. 

Cyprianus  Caldonio  fratri  saiutein.  Accepimus  lit- 
leras  tuas,  fraier  cliarissime ,  saiis  sobrias  et  inle- 
pritaiis  acfidei  plenas.  Ncc  mirainur  si,  exercitatus  et 
in  Scripinris  Dominicis  periuis,  caute  omnia  et  con- 
.«iillo  geras.  Rccic  auicm  sensisti  circa  iinperiien- 
dam  fratribus  nosiris  pacem ,  quam  sibi  ipsi  vera 
poenilenlia  et  Doniinicse  confessionis  gloria  reddide- 


runl,  serinonibussuis  justificati,  quibiis  se  anle  dain- G  litieras  tuas  accipere  pouii.  Et  nunc  modo  duplex 
iiaverani.  Cum  eigo  ablueriiit  omne  deliclum,  et  mihi  tristilia  incubuil,  quod,  cum  Monlanum  frairem 
maculam  pristiiiani  assisienie  sibi  Domino  poliore      noslrum  coranuinem  abs  te  de  carcere  ad  me  esse 

LECTIONES  VARIANTES. 


»  Sed  lenentes  Bod.  i . 
b  Sic  ijisa  coepil  Bod.  i . 


«  Cum  me  ergo  Bod.l. 

d  Transmiliere  Ar.  Lam.  Eboi-.  Bod.  1,  2.  NC.  1. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


qnse  alio  nomine  apud  suos  iEgyptios  Cordimunda 
vocabalur. 

Qiiw  conscienlia.  Edilio  Manutii  et  codex  Remen- 
sis,  qii(B  conscientiam  non  '"'  commisit.  Morellius, 
qiuu  etiam  conscientia  non  comniissi.  Sic  eliam  in  meo 
vetere.  Rigallius  ,  qua;  conscientia  non  commissi.  Co- 
dex  Gratianopolitanus,  quw  conscientia  non  com- 
misil. 


mendosai,  monslrant  tamen  lianc  leciionem  esse  bo- 
nam.  Habent  enim  impertinentiam.  Remholtus,  imper- 
litam. 

Maculam  prisiinam.  Plerique  libri  veteres  et  edi- 
tiones  habent  primam. 

Potiore  virtute.  NonnuUi  codices  antiqui  prxferuiU 


posteriore. 

Librum.  De  Lapsis ,  ut  interprelatur  Rigaltius. 
Sucrificavernnt.  lia  ediiio  Morellii  et  codex  Re-  t»  Aiigli  contra,  rejecia  Rigaliii  senientia,  interprctan- 
L-nsis.  Sic  eliam  legiiiir  iii  meo  et  in  Graiianopoli-      tiir  de  fasciciilo  episiolarum.   Sed  profecio  errave- 


lano.  Aliao  ediliones  babciil  sacri/icabant.  Et  postea 
addiiur  in  iisdem  codicibus  et  iii  editione  Morclliana, 
sic  ipsec(epil  dicere. 

ConsUium.  Anlca  scripuini  erat  consultum.  Scd  hu- 
jus  vocis  alia  cst  siRnilicatio,  videlicet  de  re  deli- 
bcraia.  EmoiulaUim  est  ex  inaniiscriptis. 

Videanlur  debere.  In  codice  Remensi  ,  in  Gra- 
lianopolildiH)  et  iii  nico  lcgilur  videantiir  ac  debcant 
accipere.  Sic  cliaiii  editio  Moiclliaiia. 

Salutate  nostros.  Angli  monent  legcndum  esse 
vestrns.  Qii;e  conji-cliira  videlur  esse  boiia.  Verum 
edilinnes  el  scripli  libri  rcpngiiaiil. 

Opto  vas.  Sic  reposuiniiis  ex  eodem  codice  Renien- 
si,  cum  aniea  legerelur  :  Opio  vos  feticissimos  bene 
valere. 

Epist.  XIX.  —  Impertiendam.  Haiic  leclinncm  re- 
peri  iii  qiintiiordecim  exeinplaril)iis  aiiliqiiis.  Edilio 
Spirensis  et  veiiis  Veiieta ,  quamvis  sint  in  hoc  loco 


riint.  Quippe  Cypriaiius  apertissime  disiinguit  libriim 
ab  opislolis,  tibrum  cum  epistolis  numero  qitinque  misi. 

Epist.  XX.  —  llanc  epistolam  primus  omniuni 
cdidii  Morellius.  Posiea  Pameliiis,  qui  faietur  se 
nullum  veliis  illius  exemplar  habiiisse ,  illam  recu- 
dit,  eamque  ex  ingenio  interdum  emendavil.  La- 
linius  habiiit  diio  velera  iHius  exeinplaria,  et  iii 
ejus  adnoialioiiihus  ad  Cyprianum,  pag  195,  adiioia- 
tum  est  illuin  feliciter  emendasse  lianc  episiolam. 
Qiiod  verum  non  esi,  cum  difficile  admodum  sit  eaiii 
bene  emendare  ob  crrores  qui  in  eain  irrepserunt  iii 
amiquis  exeniplaribus.  Ego  diio  hahiii,  uiiuin  ex  uibe 
Gratiaiiopolitana,  aliud  ex  biblioihcca  inea.  Angli 
laiidant  iinum  Vaticanum  et  uniiin  Boilleianum.  Cerle 
exlat  hoilieqiieiii  Vaiicano(iy9),  unoeorum,  ut  opi- 
nor,  qiiae  Laiiiiius  videral. 

1. — Hujus  mundi.  Aiitea  legebatur  hujusmodi,  nullo 
seiisu.  Angli  protulerunt  veram  lectionein.  Monet 


n^ 


t75 


MVl  CYPHIANI  27(> 

II.  In  magna  tamen  iribulaiionc  me  conslitiUum 
scias ',  el,  ac  si  sis  mecum  praisens,  sic  charilaiis  pri- 
siinaj  reminiscor  die  ac  noctc.  Deiis  solus  scil.  Et 
iiico  peio  ui  annuas  desiderio  mco  el  nieoum  doleas 
in  niorie  sororis  mea!,  qu*  cecidil  in  liac  vaslalione 
a  fJtfisto.  Sacrilicavit  enim  et  exaceitavii  Dominum 
noslrum.  Quod  iioliis  manireslum  videliir.  Pro  cii- 
jus  faclis  ego  in  liac  die  Ixlilia;  Pasclia;  fleiis  dic 
BC  nocle,  iii  cilicio  el  cinere  lacrymabundus  dics  « 
cxci  ct  exigo  usque  in  hodiernum,  donec  auxi- 
liuni  Doniini  nostri  Jesu  Chiisli  [subvcniat]  et  pie- 
las  per  tc  vel  per  cos  dominos  meos  fjui  coro- 
naii  fueriiit,  a  quibus  postulaturus  es  ui  veniam 
liabcant  nefanda  naufragia''.  Memoratus  sum  enim  ' 
cbaritatis  lua;  prislina;,  quod  cum  omnihus  doleas 


vcnlurum   sciebas  .   de  salule  lua  vd  quid  pencs  A 

le  agaiur  niihi  non  significavoris.  Sed  hoc  solct  " 

conliiigere  servis  Dei,  maxime  eis  qui  in  confessione 

Christi  suiit  consiiiuii.  Seio  cnim  quoniam  unusquis- 

que  j.un  qii.-c  smit  sicciili  non  ailcndii,  qiioiiiam  co- 

ronam  ccelesiem  spcrat.  Ego  ciiiin  dixi  furlassc  oLili- 

tum  le  csse   milii  .'^criliere.   Nam ,   nl  tibi  qiioque 

de  infmio  liius  vel  fraler  diear,   si  fucro  '>  dignus 

Celcriinis  audiie ,  tamcn  cum  cssem  cl  ego  in  tain 

florida  coiifcssione,  fraires  mcos  velustissimos  nic- 

morabam,  el  cos  litleris  meis  memoravi  cliariialem 

prislinam  eorum  poncs  nie  nieosque  nuiic  esse.  Pcto 

lamen,  cliarissime,  a  Dwuino  iit,  si  anle  cruore  illo 

sancio  laveris,  si  prius  passus  ftjcris  pro  iiomine 

Domiiii  nostri  Jcsu  Christi  qiiain  litlera;  tnea;  te  in 

Loc  muudoapprchcndaiU,  "vel  nuncsi  apprebende- B  pro  sororibus  nosiris,   quas  et    lu   bene  nosti ,   id 


rinl,  mihi  ad  ha;c  rescribas.  Sic  coronct  te  «  cu- 
jus  nomen  confessus  es.Credo  enim  qiioniam,  ctsi  in 
hoc  mnndo  nos  non  viderimus,  in  rniuro  tamcn  nos 
coram  Christo  <>  comtdeclemur.  Pcle  ut  sim  "  dignus 
ct  cgn  coronari  fnoi  juuncro  ve&tro. 


est  Nunieria  ct  Candida ;  pro  quaruni  peccato,  quia 
iios  fralres  habenl ,  debemus  excubare.  Credo  enim 
Cbristum   sccundum  earum  poenitenliam  ct  opera, 


qua;  pcnes  collegas  nostros  fcccrunt  extorres,  qui  a 
vobis  veiierunt ,  a  quibus  ipsis  de  operibus  corum 

LECTipNES  VARIANTES. 

f  Magiia  constilulum  scias  Iinpr. 
8  Lacrymabundos  dies  Yal. 

1»  A  qulbiis  ijOsLulanduoi  est  ut  subvencrit  tam  nefando 
nanfragio  Yat.  Siibvoiiial  tani  nofaiido  Lips. 
i  Memor  sum  cnim  Vulic. 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 

aiit£/n  Latinius  illam  cxlare  in  siiisexcmplaribiis.  Ita      rum  Celerini  mentio  facta  fuerit  antoa.  Vcra  ilaqiie, 
cliarti  logiiur  in  meo  ct  in  Gratlanopoliiano.  „  ul  ego  quidem  arliitror,  ac  gcnuiiia  liiijus  loci  se:i- 

Sciebiis.    Cum  li;ec   leclio   liabealiir  iii   cdiiioni-  '-■  tentia  h*c  est.  Conqoestus  eral  Celeriiius  de  negli- 


»  F.i  hoc  solet  Oxm. 

h  Oicat  si  fuero  Impr.  AudiresP.  Salv. 

'  Sicoroael  le.  f'at. 

*i  Nos  corani  vel  cum  Chrislo  Bod.  Yfit. 

"  Per  te  sini  Impr. 


hus  MorcUii,  1'amelji  et  Uigaltij,  lum  etiam  iii  co- 
dicc  V.i^nno,  conlirmcnt  aiilem  illain  duo  vciera 
cxcmplaria  rjuibiis  utor,  tainenetsi  iii  nieo  sciipium 
sit  pcr  errorcm  iciebam,  Aiigli  lamcn  malucrunt 
scribas.  At  si  atlendisseiilCeleriniim  de  LucJanocoii- 
qucri  quod  ad  se  non  scripscrii  pcr  Moiiianum,  qiicin 
scicb.Tt  ad  se  esse  vciituriim,  aliter  sensisseni.  Iia- 
quc  ceitimi  csl  eam  tectiouem  quain  ms  rciinuimiis 
esse  bonam. 

A«)«  M(  libi.  Rcpiwscntavimus  istic  lcctionem 
vctcriim  librniiim  ei  editionum.  AnKli  cx  ingenio, 
iMilliim  citiui  vctus  escmplarciiant.scriiiserunl :  Nttin 
vt  (1(1)1  qiioqiic  de  iiifiiiio  tuo  vcl  [ralre  dicam,  si  (iiero 
diyiius;  Celerinui  auilireiur.  Sane  Lalinius,  ciiin  iii 
codiie  V.iiicann  scri|):iiiii  vidciet  ut  c>l  in  mco  ct  iii 
viilgiilis  cdiiionibuii,  icgendnm  censucrat  ferme  iiii 
ab  Aiiglis  exciiSHin  est.  In  Graliaiiopolitaiio  scriptiim 
esl  oblitum  esse  le  mj/ii  sctibere,  ul  tu  quoqiie  ite  iiifimo 
vel  fraire  dicam,  etc. 

'■''*'  Cum  esscm.:.  in  tam.  Id  est,  cum  cssem  in  car- 
ccre  consiitutus  propter  nomen  Domiiii. 

IJt  si  anle.  lluic  est  lectio  cditiunis  Morclliana;. 
Sic  etiam  in  vetcri  libro  inco  et  in  Bodlciano.  Male 
in  Grallanopolilano,  ui  u  me  criwreillo.  Paincliiis 
existimans  non  licuisse  Luciano  roscribcre  post 
cruoris  pro  Clirisio  effusioiieiii,  crcdidit  docsse  in 
hoc  loco  negaiionein,  idcoqiie  illam  iiitorsercre  iinn 
Cit  veritus.  Non  placiiit  ca  aiidacia  Lilinio,  qiii  ceii- 
siiit  liaiic  oratioiicni  miila  indlgoie  iicgatioiie.  Angli 
in  cadom  sontciitia  fiicrc  quoad  ncgaiiiiiiom,  sed  alio 
Iranstuleriint  ar^umontnni.  lia  qiii|ipc  intoipretantiir 
liunc  lucum,  aliuqui  satis  obsciirum  ct  iinplicitiim, 
lamijiiam  si  Celcrinii'^,  limons  ne  Liioianiiscxoeilirol 
anio  ilKtain  pacem  ei  indiiii);eiiiiaiii  sororiliiissiiis,  qiiie 
lapsie  erant,  pctiisset  a  Doiniiio  iit  earuin  miscicrc- 
tur,  eisqne  post  cxccssuiiiLuoianidarot  iiidiilgenliam 
quam  Lucianus  morle  pru;vontus  non  dodisscl.  Vc- 
rum  ca  iuicrprelalio  ferri  upn  polotit,cum  uulla  soro- 


qoestus 
gentia  Luciani  in  scribendo,  qui  tamenetsi  scfrct 
Montaniim  veiiiuruin  ad  sc  esse,  nibil  per  cum  scri- 
pserat  de  salule  sun  vel  qnid  apiid  euin  agcroiiir. 
Niiiic  vero  peiit  ut,  si  anle  Lucianus  spiniiim  cflnile- 
1  it  nuam  b;e  litler:c  jiei  veiiiant  ad  ca  loca  in  quilnis 
babitabat,  nihil  rcscribal,  roscriliat  tainen  si  adluic 
su|tersles  fiierit  ciiiii  ill;o  hiic  pervciierint. 

II. — Inlwlilia  Pasclia;.  CodexGralianopolitanus,  in 
liac  ilielwiiiia'.  Cassiodorus,  lib.  iv,  Epist.  i2 :  Mmriiini 
atque  Maximi  uos  querelu  putsnvit  cum  pasclialibiis 
diebus  paterni  luilus  essenl  vulnere  saucinli  et  in  t,vso 
Imliliai  teinpore,  clc. 

Pasclia'.  Ila  scriliebant  aiiiiqiii.  Tcrlulliaiiiis  in  li- 
liro  de  (ioroiia  :  1'^adm  iinmunilale  a  die  Pasclia;  iii 
Penlecoslen  nsqiie  gaudenms.  !dcm ,  lib.  ii  ad  uxo- 
rom  :  Quisdeniqae  toleinnibus  VascliK  abnoclantem  sc- 
curus  susiinebii?  llcm,  lib.  iv  adversiis  .M;ircioiicin  : 
iVom  e  tot  fcstis  Juda-orum  PascliK  diem  clcgit.  Cond  • 
D  liimi  Cabarsussilanuin,  inlrn  diem  Pasclim  fulurm.  Ap. 
pcndix  coiniiioniiorii  lloiiorit  Aiig.  in  causa  Kulalii  ct 
Bonifacii  contendenliiim  de  episcopatn  Ronianoapiid 
Baronimn,  dies  qui  imnincbant  snnclm  Piisclim.  Ara- 
tor,  lib.  11  Acliiuiii  ;iposlolicoruin  :  (umdin  Pasclim  ele- 
cto  lalrone  colis.  Sic  cliain  Ruliiius  in  libris  llisloriie 
ecclesiastica:  ct  iii  libris  Recognilionum  D.  Cleinenlis. 
Vide  iioias  Sirinoiuli  ad  Concilium  priinum  .\rela- 
tcnse. 

Siifctieiiinf.  Ego  addidi  lianc  vocem  ex  conjcclii- 
ra  ,  tantuin  ut  scnsum  co  modo  conslituercm.  Si 
quis  maluerit  substituere  aliud  vocabulum,  iion  rc- 
pugiio. 

Postulatiirus,  Code);  Gratianopolitaniis ,  postulan- 
dum  est  subveniat  tam  nefimdo  naufragio. 

Pro  sororibus  nosiris.  Ila  cilitio  Anglicana  ,  quain 
conlirmat  codex  Gratianopoliianiis.  Ita  qiioque  se 
scriptum  vidisse  iii  duolius  aniiqiiis  codicibus  lesta- 
tur  Laliiiius.  In  meo  legilur  pcr  sorores  notlriis. 


277 


EPISTOLA  XX. 


278 


audies,  jani  Chrislum  eis,  vubis  niarlyribus  suis  pe- A  saci-ificaict;  sed  tantuni  asccndisse    vidctur  usque 


tenlibus,  induliurum. 

III.  Audivi  eniin  le  floridioruin  miiiistcrium  " 
pcrcepisse.  0  te  felicem  ,  suscipcre  •>  vola  tua  quoe 
seniper  desiderasti  vel  in  terra  dormiens !  Optasli  pro 
nomiiie  illius  in  carcercm  initti ;  quod  nunc  tibi  con- 
ligit,  sicut  scriptum  est  :  Det  libi  Dominus  secundnm 
cor  timm  {Psal.  xix,  5).  Et  nunc  siiper  ipsos  fa- 
ctus  anlistes  Dei  recognovit  idem  minister  <=.  Rogo 
ilaque,  domine,  el  peio  per  Dominum  noslrum  Jc- 
sum  Christum  ut  cx'teris  collegis  tuis,  frairibus  tiiis, 
nieis  dominis  referas,  et  ab  eis  pelas  ut  quicum- 
que  prior  veslrum  coronatus  fuerit,  isiis  sororibus 
noslris  Numerise  et  Candida;  tale  peccatum  remiltaiit. 
Nam  hanc   ipsam  Etecusam   semper  appellavi ,   tc- 


ad  Tria  Fata  'i,  et  indc  desccndissc.  Hanc  <-'  crgo  non 
sacrificasse  ego  scio.  Quarum  jam  causa  audila, 
piaeceperunt  eas  pracpositi  tantisper  sic  esse  do- 
nec  cpiscopus  coiistituatur.  Sed  quaienus  per  vestms 
sanclas  oraliones  f  et  petitiones,  in  quas  nos  b  lidi- 
mus,  quoniam  estis  amici  sed  cl  testes  Chrisli,  quod  '' 
oninia  indulgeatis. 

IV.  Pelo  ergo,  domine  charissime  Luciane,  memor 
sis  mei,  ct  petitioni  inea;  anmias.  Sic  Christus  coro- 
nam  illam  sanctam  ,  quam  tibi  non  taiilum  in  confcs- 
sione  sed  et  in  saiictimonio  tradidil  in  qua  sem- 
per  cucuirisii,  exeniplum  sanctorum  scmperet  teslis 
fuisli,ul  omnibus  dominis  meis,  fratribus  tuisconlcs- 
soribus,  referas  de  hoc  faclo,  ul  a  vob.s  auxilium 


stis  est  nobis  Dcus ,  quia  pro  se  dona  numeravii  ne  B  recipiant.  Nam  hoc ,  domine  fralcr,  scirc  debcs,  mc 

LECTIONES    YARUNTES. 


*  Floride  omnium  eorum  ministerium  Vat. 

fc  Suscipe  Impr. 

<=  Eiiim  niinistur  Bod.  1. 

<1  Tria  facta  Impr. 


«  Has  rca. 
'  operationes  Vut. 
s  Nobis  Vat. 
t  Qui  Val. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


III. — Et  nunc  super  ipsos.  Codex  mcus,  el  nnncsu- 
per  ipsos  factus  antisliles  Dei  recognovil  id  est  miui- 
sier.  Sic  eliam  in  Grati;\nopnIitano,  nisi  quod  illic 
sniiptnin  csi  antistes.  Sidoiiius  lib.  vii,  Epist.  17  : 
Quwso  lU  abbas  sii  [rater  Auxanius,  lu  vero  et  supra 
abbaicm. 

Frairibus  tuis.  Ita  veleres  libri  et  ediiiones.  Male 
in  cditione  ,\nglicana ,  frairibus  tiiis  et  meis,  meis  do- 
minis. 

Etecusam.  Gisbertns  Gnperus,  iii  epislola  ad  Paii- 
lum  Voelium,  inonct  episcopum  Cestriensein  rescri- 
psisse  JJJcusam.  jEcusam  dixit  Juliiis  Firiiiicus  iii 
quibusdam  editiouibus,  in  aliis  ^tliusaiii.  Vtriim 
.^cnsa  illa  niiilium  differt  ab  Etecnsa.  (  Haiid  con- 
icMineiuIa  profccto  essel  coiijeclura  Dodwelli  Diss. 
Cypr.  ad  ep.  22  (?) ,  legendum  csse  aecusam ; 
k£Z',5t«i  eiiini  dicebaiiiur,  (|ua;  coiitra  voliiiilateiii  vi 
conliiiiieliisquc  siipcratie  cesserant.  Modo  mss.  favc- 
reiii.  GoLDAsT.) 

Tria  Fula.  Iia  codex  Vaticanns  iii  editione  An- 
glicana  laudatus,  diio  veiera  exeiiiplaria  Lalinii , 
iiiiuin  ex  niea  biblioihcca.  Neque  diibiiini  cst  (|uin 
li:cc  sit  vera  lectio.  Hic  auiein  lociis ,  qiii  nul- 
Inin,  ul  ego  quidem  arbilror,  liabct  diflicullalein, 
valdevexauisest  ab  inier|iretibiis,  cxislimaiiiibuscain 
Icctioneiii  non  esse  boiiam.  Et  lamen  inibi  conslat 
iiiilbiin  aliam  posse  esse  bonam  prxter  istani.  Cim- 
firiiiani  porro  cain  loca  ad  explic:aioneiii  biijiis  loci 
cx  gcjiis  ponlilicalibus  allaia  a  viris  doctissiiiiis.  Ne- 
gai  i  quiiipo  iion  potesl  (luiii  Uoiiwc,  uiido  h:»c  epi- 
stiila  scii|ita  csl,  fiierit  locus  apiicllalus  Triu  Fiila. 
liiijiis  rei  locuples  iKibis  lcsiis  esl  1'rocopius,  lil).  i, 
c:i|).  23,  de  bello  Colliico;  ubi  scribit  Janiiiii  adeiii 
h.ibuisse  in  foro  cit  adverso  tuiix  siipi.T  Tria  Fata. 
Coiislal  auleui  imilicreiii  de  (|ua  aauiir  iii  liac  cpi- 
sliila  (^elerini  ascciidissc,  in  (apitolium  vidclicol,  iit 
sacrilicarei,'''"  sed  subsiiti5se«(/'i')m  Fala,  ci  iudedc- 
scnidissc,  poeiiitudine  vidclicet  (luct:iiii.  Ciiin  veio 
Pincopiu.s  sciibat  Tria  Faia  fuissc  prope  ;cdein  Jaui 
cx  ;idvcrsn  ciiri:e,  cinn  I'.  Victor  teinpluiii  Jaiii  ponat 
propc  forum,  cuni  Dionysius  ll;ilicariiasseus,  lib.  ii, 
doco:it  foruiii  posiiiim  fiiissemedio  iiiier  Capitoliiim  et 
palaliiiiii  spalio,  in  phinilic  capitolio  subjccta  ,  Oiiu- 
phriiis  aiiiem  1'aiiviiiius  iii  doscriplione  urbis  Uoiii;c 
annolavcrit  inonli;m  palatinuin  Ii;>beie  ad  occasuiii 
forum  Uoiiianum  ct  Capitoriiim  ct  ad  septenlrionciii 
viam  sacram,  ct  aucior  Geslorum  ponlilicaiium  tradal 


basilicam  sanclorum  Gosrao!  et  Damiani,  qux  crat 
sita  in  Tribus  Faiis  ,  fuisse  sitam  in  via  Sacra,  quam 
Ovidius,in  libroiii  T)!s(i!(m,local  prope  foriiin  ei  p.;- 
latium,  ubi  Fabium  foriiicem  fuissc  docet  Cicero  iii 
Oraiione  pro  Cii.  Plancio,  hiinc  anlcm  forniccni 
fiiisse  vicinum  rostris  doceat  Seneca  iii  capileii  libri, 

Q  Quod  1)1  sapienlem  non  caiiit  injuria,  el  fornicem  illiiiii 
Asconius  Pccdiaiius  iu  commentario  ad  aclionein  pri- 
mam  in  Verrem  siripseril  siluin  fiiisse  in  clivo  capi- 
toliiio  et  inde  rcclaiii  viam  ad  foruin  fuisse  per  foruin 
ct  pcr  TriaFata,  Dio  vero  Cassius,  lib.  i.iv,  ct  Ilero- 
dianus,  lib.  iv,  aditum  fuisse  pcr  viamSacram  iii  fo- 
riim,  manirestum  est  eam  lectionein  esse  verain  quam 
nos  retiniiinius.  Qiiare  nollein  viros  dociissinios 
fuisse  lani  faciics  iii  recipienda  conjeciura  Gronovii 
scribenlis  in  capile  14  Obscrvationum  in  Scriptini- 
bus  ecclcsiasiicis  dnjfacla  reponendum  esse  in  Iiac 
episiola  Celerini  pro  Tria  Fata,  cum  ccrtuni  sit  eaiii 
emendalioiiem  esse  teniatam  contra  omnium  vetc- 
rum  librorum  et  edilionum  lidem  et  absque  ulla  nu- 
cessitate.  Ilaqiic  jure  meriloque  rejecta  est  iii  cili- 
tione  Anglicana.  Porro  Celerinum,  quod  nobis  nulic 
incumbit  probaiiduin,  fiiisse  tum  Roinx',  etalii.  jam 
monuerani,  et  liiiuct  ex  loco  ips*ius  epistoLT,pag.  29, 
ubi  Celcrinus  ait  supersessum  esse  causBC  quarum- 
dam  mulicrum  doncc  episcopus  consiilualur,  id  est, 

D  donec  locus  Poiri,  (|U)  vacabatpost  moriem  Fabiaiii, 
accepisset  episcopum,  prxcipue  vcro  ex  Epistola  22, 
pag.  32,  iii  qua  Cyprianus  scribit  ad  presbyteros  et 
diaconos  Roiiix  coiisisieutes  mitlere  sc  ad  eos  cpislo- 
l;im  Celerini  ad  Liicianum,  ui  rccogUoscaiit  an  vcra 
sii.  Missain  aniem  fuisse  pcr  Cremcntium  liypodiaco- 
nuni  facile  colligilur  ex  Epislolis  iv  cl  xiv. 

Piwpositi.  Id  csl,  illi  e  cicroqui  ecclesiam  Roma- 
nam  giibcrnabanl  post  morleiii  Fabiani. 

IV. —  Sanciimonio.  Ila  libri  vctercs  et  hic  et  alibi. 
Posseiii  pliirima  exciiijila  proferre  ut  ostendcreiii 
vetercs  ita  vulgo  scripsisse.  Sed  siipersedco,  quia 
piito  lectorcs  nillii  faciie  lideiii  pra;siitiiros.  Eodein 
uiodo  dicebaiit  blaspliemium  pio  blasplumia  ,  iit  uola- 
vinuisad  Mariuui  M(M'catorcin,  pag.  4.')1.  Addo  t;iiiicii 
(lociissimos  moiiaclios  quibus  dcbemus  novam  cdi- 
lioiiem  operum  sancli  Augiisiiiii  posuisse  in  cpislola 
Lxi  sauclimonii  el  conlinenliie.  Iicm  in  rescripto  llo- 
iiorii  el  Tlicodosii  AA.  ad  Aurelianum  coiitra  Pel;i- 
giauos, 


27!) 


DIVI  CYPRIANI 


280 


iion  soluin  hoc  pro  eis  peiere,  scJ  cl  Si.itium  et  Se-  A  post  (anlum  lemporis  legere,  in  quibus  niei  digna- 


verianum  el  onincs  confessores  (\w  iiulc  liuc  a  vobis 
vcnerunt,  ad  (juos  ips*  in  poriuni  descendcruiit,  et 
in  urbeiu  levavcriint,  qiiod  scxaginla  quinque  niinis- 
iraverunl  et  usqiie  iii  hodicrnuin  iu  oninibus  foveruiil. 
Suiit  enim  pcucs  illas  oiiines.  Plus  auicm  gravare  cor 
jUiid  sanctnm  imim  non  debui,  cuni  sciam  le  prona 
voluiiiaic  opcriri.  Salulanl  le  Macharius  cmn  sorori- 
Lus  suis  Cornclia  ct  Enierila,  qu;n  laitantur  de  coii- 
fessione  tua  floiida  ,  sed  et  oninium  fratrum  ,  ei  Sa- 
tuniinus,  qui  et  ipse  luctatus  est  cum  diabolo,  qui  el 
Cbristi  nouicii  csl  forliier  confcssus  ",  qui  et  ibi  in 
pccna  ungulanim  ^"  fortiier  est  confessus,  qui  et  hoc 
iiimis  rogat  ci  pelit.  Salulaiit  te  fratres  lui  Calphur- 
nius  et  Maria  et  onuies  sancii  fralres.  Nam  et  hoc  scire 


tiis  cs  incmorare  '^,  beneficio  lantae  tuae  humiliiaiis 
legere  cxultaverim ,  qui  scribcns  milii  diceres  ''.  Si 
dlgniis  fiiero  fialor  nouiiuarii  tuiis,  hominis  qui  apud 
liusilliores  iiomcn  Dci  cum  liinore  confessus  suiii. 
Nam  lu ,  Dco  volente  ,  ipsuin  angueni  majorem  mi)- 
taiorem  '  aiiliclnisli,  non  tanlum  confessus  deler- 
ruisii  vocibus  illis  et  verbis  deilicis  quibus  scio  (juasi 
ainatores  fidei  et  zelotypi  disciplina'  Clirisli  in  qua 
le  novi  vivaciiale  versari  tc  gaudeo,  vicisti.  Nunc, 
charissime,  jam  inler  marlyrcs  depuiande  s,  vo- 
luisti  nos  litteris  tuis  gravarc  ,  in  quibiis  signilicasii 
de  sororibus  nostris;  pro  quibus  ulinani  licci  pos- 
set  ut  sine  tanto  scelerc  comuiisso  mcmoriam  face- 
renius  !  Non  profecto  laiitis  lacryinis  incumbercnius 


dcbes,  me  et  dominis  meis  frairibus  luis  [lilleras]  B  ut  nunc. 

II.  Scire  debuisti  quid  circa  nos  aclum  sil.  Cimi 
benedicius  mariyr  Paulus  adliuc  in  corpoie  cssci , 


scripsissc,  quas  peto  illis  eas  legere  digneris 
EPISTOLA  XXI. 


(Pamel.,  xxn.  Big.,BaUiz.,  Paris.,  xxi.  Oxon.,  Lips., 
xxu. ) 

LUCUNUS  RESPONDET  CELERINO. 

Arguhentum.  —  Luciamis  Celerini  pelilioni  annuil. 

I.  Lucianus  Cclcrino  domiiio,  si  digiius  fuero  vo- 
csri,  collega  iii  Christo  salulem.  Accepi  litlcras  tuas, 
domiiie  fraler  dilectissime  in  quibus  me  tanluin  gra- 
vasli ,  nt  piopter  tuam  gravationem  ^  tanto  gaudio 
pene  cxciderim ,  ut  litteras  quas  '^  et  ego  opiabam 


"  Est  confessus  Oxon. 

•>  Perpelua  gravalione  In^r. 

"  Llllenis  tuas  quos  Oxon.  ex  Val. 

<i  Mcmorari  O.wn.  ex  Vat. 

*■  Dicis  Impr. 


vocavit  me,  ct  dixit  niilii:  Luciane,  corain  Chrisio 
tibi  dico  ut,  si  quis  post  arcessitionem  meam  abs  te 
pacem  petierit,  da  ''  in  nomine  meo;  sed  et  omncs 
quos  Dominus  in  tanta  iribulaiioiie  arcessire  digna- 
lus  cst,  universi  litleras  ex  coiupacto  universis  pa- 
cem  dimisimus.  Vides  ergo,  fraier,  quoniam  pariim 
ejus  quod  mihi  Pauliis  prajcepit  quam  universis  quod 
censuiinus,  ex  quibus  eramus  in  hac  Iribulaiione , 
cum  jussi  sumus  '  secimdum  pra^cepium  iniperatoris 
fame  et  siti  nccari ,  et  reclusi  sumus  in  duabus  cellis, 

LECTIONES  VAIUANTES. 

G      '  Majorem  et  alroeiorem  yal. 
*  Depuiandos  Val. 
i>  Des  Oxon. 
i  Cum  jussimus  Impr. 

STEPH.  BALUZn  NOT^. 


Sed  el  Slaiium.  Ita  codcx  meus  et  Gratianopo- 
litaiius.  Iia  i|iioi|uc  constai  Iiabuisse  velera  exempla- 
ria  I.aiiiiii.  Sic  etiaiu  legendum  esse  censiierat  Pame- 
lius ,  ciim  anlea  scriptum  esset  siaiim.  Vide  notas  ad 
epislc  laiii  i.iv. 

Mucltum.  Saiis  scio  scribendiim  fiiisse  Macario  , 
si  con^taiYt  Afros  scripsisse  uli  Grseci  scribebant.  At 
ciim  iiivciiiieni  lioe  vocabuluni  iti  velustis  exeinplari- 
bus  Cypriaiii  scripluin  cuin  aspiiatione,  scirem  pi;e- 
lerca  Alros  cl  plerosque  Laiinos  qiixMlam  vocabiila 
scripsisse  divcrse,  iil  patcl  in  verbo  Ciitccuminus  et 
in  verlio  ucoUiius,  luiii  etiam  iii  vocalmlo  Arrius,  cen- 


prscsideni  vocat  cruenlum  colubrum.  Sic  Ilunericus, 
rex  Vandalonim,  vocaliir  veiernosus  anquis  in  hisioria 
passioiiis  niarlyrum  qui  VI  noii.  jiilii  passi  suntapud 
Cartliagiiieiii  sub  cjus  iinperio.  Et  aiiclor  vitae  Gre- 
gorii  Pap-.elX,  apiid  Odoricum  Riiinaldiim,  aii.  1258, 
§  72,  Fridericum  II  iinperalorcm  vocat  lorluosum  co- 
Inbrum.  Nabuchodonosor  vocalur  aquila  (irandis  ab 
Hieronymo  el  Tbeodoreto,  ut  notat  Fronio  Ducieiis 
iii  aiiiiotationibus  ad  toiuum  priniiiin  o|ieriim  sancti 
Joaiiiiis  Chiysosloiui.  Ad  D(;ciiiin  perliiienl  lia'c 
vcrba  Cypriaiii  de  Celcrino  iii  Epistola  xxxiv,  pag.  i7: 
llic   inler  perseculionis   inilia    ciim   ipso  infeslulionis 


sui  dcbere  iiie  iii  hoc  loco  seqiii   scripluram  velerum  j)  priiicipe  et  auclore  coryressus;  el  forlassis  ea  qua?  de 
exemplarium  sajicti  Cypriani.  Sic  etiam  scribit  Fran-      honiinis  maligni,  velut  scrpeiilis  asiutia  venenata  ,  ail 


ciscus  Maria  Florenlinius  in  ediiione  vetusiissimi 
martyrologii,  vi  idus  decerabris  :  In  Africa  sancto- 
rum  Piimi,  Macliarii,  Jusli.  Et  in  epistola  sxix  saiicli 
Augustiiii,  in  nova  editione,  scriptum  csi  Machario, 
juxia  lidcin  codicis  Cislerciensis  cx  quo  edila  est. 

Epist.  XXI.  —  Duo  tanium  liiijiis  cpislola;  ve- 
tcra  cxeinplaria  liabui,  uuuin  ex  iirbe  Graliano- 
politana,  abiid  ex  biblioibeca  inca.  Angli  unum 
laudanl  cx  Vaticana,  illud  niininim,  ul  O|)inor,  quod 
noiatiim  est  niiniero  ^99  iii  bibliotlieca  Valicana. 
Ilabuisse  se  eam  in  suis  ■<"*  codicibus  lcstaiiir  Liiii- 
nius,  scd  iia  corruplaiu  ut  vix  inlelligi  senienlia  ejus 
posset.  Pamcliuset  Rigaliius  fatciilur  se  nulUiin  veius 
illius  exeinplar  habiiisse. 

l.—Anguem  majorem.  IJ  cstDecium  imperalorem, 
quem  execrabile  animal  vocal  Lactantius  in  libio  de 
Morlibus  Persecutorum.  Sic  Priideiilius  iii  carmine  de 
sanclo  fructuoio  episcopo  Tarraconensi,  .iEmilianum 


in  Epistola  xlvi,   pag.  00. 

Meiatorem  anticliristi.  Lncifer  episcopiis  Calarita- 
nus  Consiantiiim  iraperatorcm  Arriaiiiini  vocatprc- 
ciirsorein  .aniichrisii,  quod  idem  est.  Conlra  Lac- 
taiilius,  lib.  IV,  cap.  II,  Cbristum  vocai  inelaloieiu 
tcmpli  Dei,  id  est  Ecclesiic.  De  nielaioribus  vide 
quai  dicuiitur  infra  ad  Episiolam  lxxxi. 

Te  novi.  Quamvis  cdilio  Morellii,  ex  qua  alia)  pro- 
pagata;  siiiit,  babeat  tenoris,  cum  lanieii  veicres 
libri,  eliam  unus  qiiem  laudat  Latinius,  babeant  le 
novi,  banc  lectionciii  arbitratus  sum  esse  relinendam, 
tuin  quia  velerum  librorum  auctoritale  niliiur,  lum 
quia   videtiir  esse  iuelior. 

II.  —  Quoniam  pailim.  Ita  reposui  seculiis  (idem  li- 
bri  mei  veteris  et  Gratiaiiopolilaui.  Vaiicaiius  in 
editionc  Anglicana  laudaiiis  liabet  quoniHm  parlem. 
Ediliones,  quod  lum  placuii. 


'^8'  EPISTOL/V  XXII.  282 

ita  iit  nos  afficereni   faine  et  siii.   Sod   ct  ignis  ab  A  suni  cleriim,  Uranium,  Aiexium,  Quintianiim|,  Colo- 

nicam  ,  et   universos  (|uorum  iiomina  non  .sciipsi , 


opcre  prcssurae  nostrse  tam  iniolerabilis  crat 
(luaiii  iiemo  porlare  posset.  Sed  nunc  ipsam  clariia- 
tem  suiiius  consecuti.  Etideo,  fiater  charissime,  salu- 
ta  Niinieiiam  et  Caiididam ,  qn;e  secundum  Pauli 
proocei)luin  ei  caiterorum  martyrum,  qtiorum  nomina 
sulijicio,  Bassi  in  pcjerario  ,  Mappalici  in  qua;slio- 
ne,  Foitunionis  in  carcere,  Pauli  a  qua:slioiie , 
ForiiinatiB,  Victorini  ,  Vicloris  ,  Herennii ,  Crediilaj , 
Uerena;,  Donaii,  Firini,  Venusii,  Fructi,  Juli«,  Mar- 
tialis  et  Arislonis ,  qiii  Deo  volente  in  carcere  fame 
nccali  sunl,  quoruin  et  nos  socios  fuluros  inlra  dies 
audietis.  Jam  eiiim  ex  quo  ^  iterato  reclusi  sumus 
suiit  dies  octo  iii  die  quo  tibi  litieras  scripsi.  Nam  et 
ante  dies  oclo  per  diesquinqne  niedios  modicum  pa- 
nis  actepimus  et  aquam  ad  mensuram.  Et  ideo ,  fra-  B 
ler,  pelo  ut,  sicut  bic  cum  Doniinus  ccBperit  ipsi  Ec- 
clesia;  paccm  dare,  secundum  prseceptum  Pauli  et 
noslrum  iraclaium  ,  exposita  causa  apud  episcopiim 
ct  fncia  exomoiogesi,  babeantpacem,  nontantum  lix, 
scd  et  quas  scis  ad  auimum  nosirum  periinere. 

IIl.  Saiuiant  vos  collegse  mei  universi,  ''  Vos,  sa- 
Inlaie  confessores  Domini  qui  ibi  vobiscumsunl,  quo- 
rum  noiniiia  sigiiificasli ;  inlcr  quos  et  Saturninus 
cuin  coniitibus  suis,  sed  et  collega  meus,  et  Maris , 
Collecta  ct  Emeriia  ,  Calpburnius  et  Maria,  Sabi- 
na,  Spesina,  el  sorores,  Januaria,  Daiiva  ,  Donala. 
Salutamus  cum  suis  Saturum,  Bassiaiiom,  et  univer- 


quia  jam  lassus  eram.  Ideo  ignosccre  debent.  Opio 
vos  bene  valere.  Alexium  ei  Gelulicum  et  argenlarios 
et  sorores.  Salutant  vos  sorores  inex  Januaria  et 
Sopbla,  quas  vobis  commendo. 

EPISTOLA  XXII. 

(Pamel.,  xxiii.  Rigalt.,  Baluz.,  Paris.,  xxii.  Oxon.,  Li|)s., 
xxvn. ) 

AD  CLEBIM  B0M.E  CONSISTENTEM,    DE    MULTIS   CONFESSO- 
RIBUS  ET  DE  LUCIANI  INVERECUNDIA  ET  CELERINI  CON- 
FESSORIS  HODESTIA. 

Argumentum.  —  His  lilleris  Cyprianus  Clerum  Romn- 
num  certiorem  reddil  desediliosa  tapsorum  postula- 
lione,  ut  ad  pacem  restiiuerentur  et  de  inverecundia 
Luciani.  Quie  quo  melius  inleUigantur,  litteras  lum 
suas,  lum  Ceterini  el  Luciani  transmittendas  ctirut 
Cyprianus. 

1.  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  Bomse  con- 
sisleniibns  frairibus  .salutem.  Post  facias  ad  vos  lilic- 
ras,  fralrcs  cbarissimi,  (|uibus  actus  nosier  expositiis 
et  disciplinu;  ac  diligenliffi  quanlulacumque  raiio  dc- 
clarata  est,  aliud  accessit  qiiod  nec  ipsuin  lalere  vos 
debuit.  Nam  fraler  nosler  Liicianus,  et  ipse  uiius  dc 
confessoribus,  lide  quidemcalidus  el  viriuierobusius, 
sed  miiius  «  Dominica  leclione  fundatus,  qniiedam 
conatus  est,  imperiti  jampridem  se  vulgi  auclorcm  '^ 

LECTIONES  VARIANTES. 


^  Ignis  vapore ;  et  pressura  nostra  intoler.  erat  Oxon.  G 
o  lam  eniin  ut  Omi. 


"  Robiislus  minus  Impr. 

■1  Imperite  jam  se  auctorem  Ver. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


Afficerent.  Ila  edilio  Morelli  et  rcliqu,'».  Codex  La- 
tiuii  ot  iiiens,  ul  non  afficiebut.  Gratiaiiopolitanus, 
ita  quod  non  efficiebatur. 

ISnssi  in  pejerario.  Ita  MorelliuS-.  Rigalijus  conje- 
cit  legeiKluin  esse  in  peirario,  id  est  iii  lapidicina. 
Cddex  ValicMniis  et  Laliniiis,  in  perario  vel  impera- 
rio,  qiiiid  adjuvare  potest  conjeciurani  Rigallii.  Unus 
Bodleiamis,  peyrario.  Meus,  pigiierario.  Gratianopo- 
lilauiis  imperinio,  ul  in  codice  Laliiiii.  Angli  posue- 
Mint  in  coiilexlN  coiijecliiiam  Rig:iUii.  Maximus  epi- 
scopus  Taiuinensis  in  liinnilia  (je  non  timeiidis  lio- 
slibiis  c;\ri).ilibus  :  Piralerium  latine  experimenlum 
ilici  polest.  II;cc  boniilia  olim  cxslabat  in  edilioiiibus 
opeium  sancii  Ambiosii,  Sed  monacbi  Beiiedictini 
recie  monneruni  esse  Maximi. 

In  quxuione.  Iiifia  Episl.  lxix,  pag.  125,  tot  con- 
[essores  quKslionali  et  lorli,  noii  nl  vcrilas  quiereietiir, 
sed  nl  ]m-  torineiila  qn;(!slionis  cogerenlur  ad  re- 
liii(|iien(iaiii  verilalein.  Ilinc  quwstionarii  in  aclis 
s.iiictorum  Lnciani  et  Marci.ini  dicli  qnornm  offi- 
cinm  ci.ai  reos  applicaro  ad  qu;estionem  et  lormeii- 
lis  e\agil:ire.  lidem  dicli  carnifices,  ul  ostendil  in 
siio  glossario  latino  doclissimus  amicus  oliin  iiosler 
(.aroliis  Dnriesnius  Cangiiis.  Qmestionis  auleni  tor- 
iiienla  cogobant  inlerdum  innoceiites  ad  confileii- 
diiiii  criiniiia  de  qnibus  accusabatnr,  nti  iiotatnm  a 
nobis  cst  iii  notis  ad  vilas  Paparum  Avenionensium, 
pag.  509. 

Animnm.  Codex  Vaticanns  et  meus ,  lum  eliam 
is(pii  fiiii  Lalinii  linlieiil  ummam. 

III.—  Comitibus.  Ila  ediiio  .Morelliana.  Angli  maliie- 
rnnl  omnibus,  icslali  so  ila  scnpiiiin  vidis-c  iii  Ciilici; 
Vaticano.  Sic  cliani  codcx  Laiiiiii.  At   Gralianopoli- 


D 


lanus  habet  comitibus.  Meus  motibus,  quod  propius 
accedit  ad  vocem  comitibus. 

Maris,  Collecta.  Ibcc  lectio  rcperitur  in  editionc 
Morellii  ,  in  veleri  libro  nico,  et  in  Graiianopoli- 
taiio.  Pamelius  mniavit  ex  ingenio,  absqiie  nllius 
vfiteris  exciiiplaris  auctoriiate,  et  posuit,  Macarius, 
Cornelia,  qiiia  videbat  Mararii  el  aliorum  decemmar- 
lyriim  festiim  celebrari  sexlo  idus  aprilis.  Et  lanicii 
M;iris  nomen  iioii  esi  obscurnm  iii  bisloria  cccle- 
siasiica.  M;iris  episqopns  Cb;ilcedoiiensis  claruit 
aivo  JuliaHi  imperaioris.  Aller  M;iris  cliam  episco- 
piis  Clialcedonensis  inlerfuil  concilio  Cbalcedononsi, 
M;iris  Dolicbensis  coiicilio  Constantinopoliiano  priiiio. 
Noia  est  coiitroversia  de  epistola  Ili;c  cpiscopi  Edcs- 
scni  ad  Marim  Persam  in  concilio  quinlo  ,  cujns 
etiam  mentio  facta  est  iii  Eplicsiuo.  .Maris  monacbi 
mpiiiinil  Tlicodoretus  in  capile  20  Hisioria;  ri'ligios;c. 

"'  ErisT.  XXII.  —  Haiic  cpislolam  ,  qiia!  priiniim 
exciisa  est  in  ediiione  Mamitiana ,  iii  nnilo  co- 
riim  veterum  exeiiiplariuin  ipiibus  utor  rcpcri  qiiani 
iii  Fuxensi ,  in  Gratianopolitano,  in  uno  nieo,  ei  in  eo 
qiiod  servaiiir  in  inonasterio  Uomensi  sancli  Dioiiysii. 
Angli  nniciim  babiieruni  ex  liibliotlicc;i  IJodleiana. 
P;iiiieliiis  eam  inveiieiat  in  cudice  Anglicano  Jnannis 
Il.inisii. 

I.  —  Posl  faclas.  Ediiio  Morellii,  codex  mens,  Gra- 
ti;iiioporuanuset  unus  Bodleianus  habeiit  :  Factis  ad 
vos  lilteris. 

Imperii  jampridem.  \o\  jampridem  deest  in  codice 
Remensi.  Iii  Fuxcnsi  scriptiim  esl  impcritia  sua  pri- 
dem  se.  Qii;e  leclio  videiiir  convcnire  ciiiii  iis  ipne 
pinlo  aiile  dixit  Cypriaiius  de  Lnciano,  illiiin  niiniis 
bomiiiica   leclionc  fundaium  fuissc.  Vocatur  auiem 


t83 


WVl  rYPRIANI 


m 


consiilueng  ,  ul  manu   cjhs  scripii  lihelli  grogniim  A  Aiirolii  ([iioqiie  adolesccntis  tormcnt.i  pcrpessi  no- 


miiliis  nomiiic  PiiuJi  darentur,  ciim  Mnppaliciis  mar- 
tyr  caulus  el  vciecundus,,lcgis  ac  disciplina:  menior, 
uuibs  conira  Evangelium  liileras  feceril,  sed  laiitiiin 
domcsiica  piclalc  commoliis  niatri  siw  ,  qiiai  lapsa 
fuerat  ",  mnndavciil  pacem  dari  ;  SaUirninus  qno- 
quc  post  lormenia  adliiic  in  carcere  consiiiulus 
nullas  ejusmodi  lilleras  emiserit.  Lucianus  vcro,  non 
tanlum  Paulo  adliuc  in  carcerc  posito  nomine  illius 
libcllos  manu  sua  scriplos  passiin  dedit,  scd  ct  pi:st 
cjus  cxccssuin  cadcm  facere  sub  ejus  nomine  persc- 
veravit  dicens  lioc  sibi  ab  illo  niandatum  ^,  ne 
scicns  domino  magisquam  conscrvoobleinperandum. 


"  Et  sorori  quK  iapsa:  fuerunt  Oxon. 
k  Ab  Wio  esse  mamlatum  Bod.  1. 


niine  liljclli  mulii  daii  suiit  ejnsdcm  Luciani   inanu 
sciipti ,  quod  liiteras  iUo  non  nossei. 

11.  Cui  rci  ut  aliquatenns  posset  obsisti,  litlcras  ad 
eos  (eci,  qiias  ad  vos  sub  epistol i  prioie  transniisi, 
quibiis  pclcrc  ct  suadcre  non  desiiti  iil  doiiiinica:  lc- 
gis  ei  Evaiigclii  ratio  tcncrcliir.  Postipiam  veio  ad  eos 
iillerBS  niisi,ut  quasiinoderaliusaliquid  ct  tcnipcran- 
lins  (ierel,  niiiversoiniii  coiifesSDrnni  iiominc  ",  idcm 
Lucianui  ciiisiolam  scri|isil,  (pia  pcnc  omne  viMCuIum 
fidei  et  linior  Dci  et  mandatnni  Doinini  et  Evangelii 
sanctitas  ct  firmitas  solvcreinr.  Scrijisit  enim  omniiim 
iioraine  uhiversis  cos  pacem  dcdisse  cl  lianc  formnm 
LECTiONES  VAUIANTES. 

g     "  Nomine  hsec  Yat. 


STEPH.  BALUZU  miM. 


iterura  imperitu$  in  iiac  ipsa  epistola.  Sanctus  llicro- 
nyinus  in  cpistola  ad  Nepoiiauum  de  vila  clcrico- 
rnm  :  Celeriiate  dicendi  apud  imperitum  vutgus  admi- 
riitionem  iui  facere  indoctoriim  liominum  eit.  Et  iiifia  : 
ISiliil  tam  fucite  quam  vitein  ptebeculam  ct  indoclam 
concionein  linyital  volubiUtule  decipere,  qxtm  quicqitid 
non  inlelligit  plus  miratur.  Arnulpliiis  Lexoviensis  , 
cpisl.  xxxii  :  Suiit  eniin  quidam  qui  eo  difficilia  majoris 
mslimant  quia  minus  intcllecta  mirantur,  et  tanqnum 
puerilia  repulant  quw  jucunda  htcidi  icrmonis  serenilas 
iHuslrat.  Notum  est  quod  iradit  Quintilianus,  lib.  viii, 
cap.  i ,  fuisse  prxceptorem  aliquem  qui  discipulos 
obscurare  qna:  dicercnt  jiibcrcl. 

Sciipti  libetli.  Codex  Fuxensis,  in  quo  bis  descripla 
cst  iiaec  epislola,  habct  in  unn  loco  tibetlus  scriptus 
greqatim  mutlis  nomiiie  Pauli  darelitr. 

hluliis.  in  codice  sancli  Dionysii  fiemensis.  scrip- 
liim  est  ritclis,  \n  Fuxciui  rusiis.  Iii  viia  soiici:e 
Tygris  virgiiiisMaiiriaiuc  iii  Sabaudia  cdila  in  loiiio 
quiiito  Jimii  l?iill;indiani  l('giuir,  p;ig.  73  :  Cunccssil 
eliam  ratlem  Culliaiiam  in  gijrinn  Haurianai  slriiclnm 
et  riisles  el  fiviiin,  qitw  muris  el  leclis  ccclesia;  minislra- 
reiii.  Ubi  Daiiiel  P.ipebroobins  conjicii  icr  lusles  iii- 
tclligl  debere  rusticos ,  qinis  alias  dicimiis  scrvos 
glebai.  Ex  qiio  foriassis  colligi  possct  rcpoiienihini 
csse  ruslicis,  tamqnam  Cypriaiiiis  iii  co  persliu^rit 
qiiod  paulo  ante  dixit,  Liiciaiium  se  iinperiti  viilgi 
aiielorem  constiiuisse.  Si  quis  banc  conjocuiram  ap- 
probat,  ea  uli  poiest. 

;1/n/ii  suw.  Ha-c  lanlum  ediiio  Manntii.  Morelliiis  et 
I  ainclius  adjeceiunt  et  sorori.  Niilla  porro  sororis 
iiicntio  cst  in  codici;  Remensi,  iici|iic  iii  Fiixcnsi,  iii 
qiiibiis  scriplum  csl  qitw  tapsa  (ueral.  Iii  v;iriis  lcc- 
lioiiibiis  qnas  liabeo  ex  codice  Veronensi  iiiill;i  (iiki- 
qnc  sororis  mciiiio.  Exsiai  taiiicii  iii  nieo  ct  iii  Gra- 
tiaiiopolitano. 

Sub  ejus  noniine.  Codcx  Remensis,  sub  ejttsmodi 
occasione  perseveravcrit. 

Liiteras  non  nossct.  Ilinc  orgn  colligi  polest  liiiiic 
Aurcliuin  essc  divcrsuni  ab  Aurclio  leiiorc  ccclesia; 
Carlbagincnsis,  de  cujus  oidinalioiie  agiiur  iii  cpis- 
lohi  xxxn.Sic  iii  priina  collatlonc  Carihaginciisi  iiiicr 
C;itii(ilico6  cl  Diinaiislas,  cap.  1,";3,  Triiolins  C|iisco- 
pus  Aborensis  s.iil)sciil)ii  pro  Paulino  Ziiiiieiisi  pnc- 
sciilc  lillcras  ncscienlc.  El  iii  prolcssioiic  Zcnouis 
clioicpiscopi  scctic  (|ii;irio(lccimaiioriiiii,  rclala  iii  ac- 
tioiic  |iriiiiacoiicilii  Chakedoncnsis.FlaviusPiilladins 
siibscribil  pro  eo  ob  quod  prwseiis  diccrel  tilleritsSe 
igiiorure.  Iiiiino  in  coiicilio  Chiilccdonciisi,  poslrc- 
lecli  acta  quicdam  Ep!icsin;c  primio  synoiJi,  suliscri- 
bit  Elias  episcopus  lladrianopolis  per  Uoiiianuin  cpi- 
scopuiii  Myroriiiii,  ob  quod  nescicbum  litlerns,  et  Cajii- 
nias  cpiscopns  PhoBnicensis  vcl  Pli.iiina;,  ut  csl  in 
vcieribus  libris,  pcr  cccpiscopnm  suuin  Dionysiuin, 


propler  nuod  lilleras  igiwrem.  Ilaque  seqncns  .Ttas 
providit  linic  incommodo,  cl  statuit  ut  illiicrati  ad  cc- 
clesiasticum  scrviiium  non  adinittercnUir,  quia  litleris 
careiis  non  potcst  sacris  apius  esse  olficiis,  ul  legiiur 
in  cpistola  Paji.c  Gclasii  ad  episcopos  per  Lucaniam 
et  Brnlios  ct  Sicili;im  coiisliUitos.  Fulberlus  cpiscu- 
pus  Caniotensis,  ad  Roberiiiin  regciii  Francoruin  scri- 
bciis  epist.  88  de  eleciionc  Fraiiconis  cpiscopi  Pari- 
sicnsis,  ait  se  illani  approbare  si  est  opiime  tiiierains. 
Aiino  1097,  cuiii  vacaret  ccclcsia  Pragensis,  elecins 
cst  Normannus  diacouus  ui  illic  episro|ius  cssct,  vir, 
quce  prima  esl  in  clcrico  virius,  inipiil  Cosinas  dccanus 
Prageiisis,  appriiiie  lilicruius.  iii  concilio  Rciiicnsi 
aiiiii  991,  Arnnl|)lins  episcopiis  Aiirclianensisait  iii  ca- 

r  pile 2R iiiilluin'*'"  pene  lioc  iciiiporc  Ronuc  fuisse(]ui 
liiicras  didicorit.  In  liac  autem  epistola  ct  in  pluribiis 
aliis  in  eanidem  scnienti;>iu  scriptis,  sic  dc  libcllis 
nvirtjrum  loquiliir  Cyprianus,  ut  miiiime  negel  co- 
rum  mcrilis  i;ipsos  adjiivari  posse.  Naiii  iii  lCpi- 
stolaxni  edicil,Mt  qui  libetlos  a  marlijribus  acceperuiit. 
el  prmroqnliva  eoriim  apitd  Deitm  itdjurari  possunl,  si 
incoinmoito  atiqiio  et  inlirmilnlis  pericuto  occupati  fuc- 
rint,  iion  e.tspeclala  ipsiiisprwsentiii,  apud  prei,bijlfriiin 
qiteincmiiqite  prwsenlem,  vel  si  presbijler  repcrlus  tion 
fverit  el  urgere  exilns  coepcrit,  apud  diaconuin  qtioijua 
exoinoloqesin  deticli  siti  facere  possint,  elc.  Credcl);U 
ergo  Cypriainis  niariyruin  piKrogaiivii,  vcl  ui  aii  iii 
Epistola  xiv,  ai(.Ti7io  eoruin  adjuvnri  npitd  Domimim  in 
deliciissnisposse.  Siceli;im  in  libro  de  Lapsis,  pag.  187, 
fatclni'  inariyrum  niaiidaiis  aliijuid  coiicedi  posse,  si 
jusla,  sj  liciia,  si  iion  coiilra  ipsum  Dominum  n  Dei  sa- 
cerdote  facienda,  si  obleinperantis  fiicilis  el  proiia  coii- 
sensio,  si  pelentis  (iierit  retiijiosa  nioderalio.  Quarc  iioii 

I*  ipsain  coiisiicuidinem,  ipuc  diidiini  in  Ecclesia  viijc- 
bat,  sed  abusuin  viiuporat,  ci  iiiniiaui  noiiniillurnm 
confessoriim,  iiipriinis  Luciaiii  liccniiam,  ipii  libellos 
in  liauc  seniciitinin  scripuis  dalmnl :  Communicei  ilte 
ciim  sitis;  ncc  observiiliani  qiiod  Cypriaiiiis  pr;i;ccpc- 
rat  in  Epistohi  xi,  iii  diligciiicr  iusiiicercni  ct  acUiMi 
el  opera  et  iiicrita  siiigiiloriiiii,  ipsoriini  (pio(|iie  dt;- 
iicioiiim  genera  et  (iiialiiaics,  et  ipios  ipsi  iioveiaiit 
qiiorum  pa;iiiieiiiiaiii  saiisfaciioni  proxiinam  coiispi- 
Cicbaiit,  ci)s  iioiiiiii;iliiii  libellis  desigiuirenl.  Duo  ;;u- 
tem  iidluic  (ibscivaiida  suiit;  1°  confessores  nnii  dc- 
disse  pacciii,  sed  peliisse  ut  d;ircuir  ;  i"  iic  illiid  (|iii- 
deiii  au.^os  fiiisso  posuilarc,  nl  aiilc  n  diiuni  Cypiiaui 
pax  lapsis  (larcUir,  scd  liac  in  re  iiiorcin  episcopo  siio 
gcssissc.  Qu;iic  iioii  eoruni  auctoriuue  iniin(|ue  prcs- 
byleri,  seJ  sua  iiiiprobiUite  addiicli  suiil  iu  aiuc  re- 
diUun  cpisciipi,  ac  co  prorius  incousulto,  lapsos  aj 
coiiiiiiiiiiioiiciii  adniillcreiil. 

II. — /it)fiii(ye/iii«(io.Codcx  Fuxcusis,  eviingelicce tra- 
diiitiiiis  disciptina. 
Luciuints  epistolitm  scripsil.  Id  csi  Epislolam  xvi. 


28S  EIISTOLAXXn.  286 

per  mc  aliis  episcofis  iniifllesccre  velle,  ciijus  epi-  A  pcccata  diniitli  in  Pauli  nomine,  et  iinc  silji  dicit  ab 


stoUc  C!(cui|ilum  ad  vos  iransmisi.  Additum  est  plane, 
de  quibiis  raiio  consttlerit  quid  post  commissum  egc- 
rint.  Qua;  res  ina^wem  nobi.sconflat  invidiain,  ut  iios 
cuni  singuiorum  caiisas  audire  et  excutcre  coeperi- 
mns,  vidoamur  muitis  ncgare  qiiod  fe  nunc  omiics 
jactaiit  a  martyribiis  ct  confessoribus  accepisse. 

III.  Deiii(iuchujus  sediiionis  origo  jam  cffipit.  N;im- 
qiie  "  in  ijrovincia  nostra  per  aliquot  civitatcs  in 
prxpositos  impelus  permuliitudinera  •>  '"  faclus  est, 
ct  pacem,  qnam  semel  <^  cuncti  a  martyribus  et  con- 
fessoribus  daiam  clamilabant,  confeslim  sibi  repnc- 
sciilari  coegerunt,  tenitis  et  subactis  pra'posiiis  suis, 
qui  ad  resistendum  minus  virtute  animi  el  robore  fi- 
dei  pricvalebant.  Apud  nos  etiam  quidam  iurbulenti , 
qui  vix  a  nobis  in  pra;ierilum  rcgebanlur  et  in  no-  JJ 
slraiii  procscniiam  •'  diflbiebantur,  per  lianc  cpisto- 
lam  vclul  quibusdam  facibus  accensi,  plus  exardesccre 
et  pacein  sibi  dalam  extorqucre  coeperunt.  De  quibus 
qiialcs  ad  clcrum  nostrum  liticras  fecerim,  exemplum 
vobis  misi.  Sed  et  qiiid  mibi  Caldonius  collega  pro 
inlegrilate  et  fide  sua  scriiiseril ,  quidque  cgo  ci 
rescripserim,  utruraque  ad  vos  legendum  transniisi. 
Exempla  quiique  cpistola;  Celerini  Loiii  et  robusti 
confessoris,quain  ad  Lucianuni  eumdem  confessorem 
scripserit,  ilem  quid  Lucianus  ci  rescripseril,  misi 
vobis  ,  ut  sciretis  et  laborem  circa  '  omnia  et  dili- 
gentiam  iioslram,  et  verilatem  ipsain  f  disccrelis, 
Cclerijins  confessor  quani  sit  moderatus  et  cautus,  et 
liuinilii.ile  ac  liinorc  sccla;  iiostr.T;  verecundus,  Lu- 


illo  esse  mandalum,  sicut  in  liiiciis  ejusdcm  Luciani 
ad  Celerinum  factis  aniinadverlelts  :  qiiibns  iniiiimo  '■ 
consideravit  quod  iion  marlyrcs  Evangoliiim  facianl, 
sed  perEvangelium  m.arlyres  lianl ;  quando  et  Paiiliis 
aposlolus,  qucm  Doniinus  vas  eleclionis  sux  dixit 
{Acl.  IX,  15),  posucrit  in  Epistola  sua  diccns  :  Miror 
quod  sic  tam  cito  demiilumini  ab  eo  qui  vos  vocavil  in 
yraiiam,  ad  aliud  evangetium;  quod  non  eu  aliud  :  uid 
si  sunt  aliqui  qui  vos  turbant  et  volnnt  converlere  Evan- 
gelium  Chrisii.  Sed,  licet  nos  aut  Angelus  decmlo  aliier 
adnunliet  prceterquam  quod  '  adnuntiavimus  vobis , 
analhema  sit :  sicut  prwdiximus ,  et  nunc  iierum  dico , 
si  quis  vobis  adnuntiaveril  prwterquam  quod  accepislis, 
anathema  sil  (GqlI.  i,  6,  8) . 

IV.  Opportune  vcro  supervenerunl  litterae  veslrae, 
quas  accepi,  ad  clerum  lactas,  item  quas  beati  con- 
fessores  Moyses  el  Maximus,  Nicostraius  et  casieii 
Saturniiio  et  Aurelio  et  casteris  miserunt,  in  quibus 
Evaiigelii  plenus  vigor  et  disciplina  robusia  legis  Do- 
minicu;  contineiitur.  Laborantes  bic  nos  el  contra  in- 
vidia;  inipetum  tntis  fldei  viribus  resislentes  mulluni 
sermo  vester  adjiivit  ut  diviniius  comjiendium  fieret, 
et  priusquam  vcnireni  ad  vos  littera;  ijuas  vobispro- 
ximeniisi,ul  declararetis  nobisquod  secuiidum  Evan- 
gelii  legem  nobiscum  foriiier  alqiie  unaniniiicr  eiiam 
vesira  senteiilia  J  concurrat.  Oplo  vos,  fratrcs  cba- 
rissimi  ac  desiderantissimi  ^,  semper  bene  valerc. 

Qtioniam  opera  sancli  Cypriani  vutgo  citari  solent 


cianus  vero  circa  inleliigenliam  Uoniinica;  leclionis,  q  sccutidum  ordinem  quem  obiinent  in  ediiione  Pamelii  et 


uidixi,  niinus  peritus  b,  et  circa  invidiam  verecun- 
di.ie  iioslru;  reliiiqucndam  facililale  sua  molestus. 
Nam,  cuin  Domiiiiis  dixerit  in  nomine  Patris  ct  Filii 
c!  Spirilus  saiicli  geiiles  tiiigiii  (J/n/(/i.  xxviii,  19)  et 
iii  IJaplismo  prxierila  peccata  dimiiii  {Joan.  iii,  S), 
bic,  prxcepti  et  legis  ignarus,  inandat  pacem  dari  et 


in  fiigalliana ,  nosque  hunc  ordinem  sequi  decrevimus, 
typographus  aulem,  ex  cujus  officina  prodiil  editiolii- 
gultiana ,  numerunixxmjiumil  per  sattum  in  edendis 
Epistolis,  udmonere  visum  est  nos  quoque  eundcm  cr- 
rorem  relinuisse,  propler  rationem  quam  in  inilio  istius 
admonilionis  adduximus.  D.  Pn.  Maiian. 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Nam  Oxon. 

•'  Mullltudiniiin  IiHpr. 

<^  QuaiMvis  soiuol  Veron.  quam  via;  Lat. 

''  Scntentiaiii  i:od.  1 . 

"  I.aborare  circa  Dod.  1. 

f  Veritate  ipsa  nod.  1 . 


8  Disimus  imperilus  Bod.  l. 
h  OuibusnjinusWor/.  l. 

i  l'ra'icrquo(l    Bod.    1.    PrKtcrquam    aduunliaviim;s 
Oxon. 
i  Prsesentia  Bod.  t. 
D     k  Desideratissimi  Oxon.  Lips. 


STEPII.  BALUZII  NOTiE. 


III. —  Pacem  quam  semcl.  Terlullianns  in  libro  ad 
Marlyrcs  :  Qiiam  paccin  quidam  in  liccleiia  iion  liabenles 
a  miirlyribus  in  carcere  cxoriire  cunsiwvcrunl.  Vide 
Dalla;uiii,  lib.  \iide  pwnis  el  snlis[ucliombus  liumuiiis, 
cap.  IG. 

Culdonius.  Cujiis  epistola  ad  Cyprianum  est  xviii, 
inter  Episiolas  Cypriani.  Cypiiaiius  autem  eiiespoii- 
del  Epist.  XIX. 

Luciunus.  Idem  procul  dubio  ciijus  mentio  est  in 
Epistola  Lxxviii,  pag.  lOl,  in  (pia  vocatur  Liwanus  iii 
quibusdam  veluslis  codicibus  et  edilioiiibus. 

Sectw  nosiroi.  Sic  olini  vocabaliir  E(  clesia  catbolica. 
Ijiidic  vocabuliiin  illud  invidiosiim  cst ,  iit  pridoin 
nionuit  Erasnius  in  caput  xxiv  Aclorum.  Vide  Punie- 
lii  iioUis  ad  liaiic  epistolaiii  et  Xisti  Boliilcii  nolas  ad 
Lactaiitiiiin,  |iag.  iSi.  {Seciw  noinine  in  bonain  par- 
tciu  licquculcr  utitur  TcriuHiauus,  pro  confessioue 


christiana,  iili  videre  est  libris  de  Fuga  in  pcrsecit- 
lione,  di!  Piiltio  ct  Apologelicu  contra  genles.  Ouoiii 
pro  moro  siio  iniilaliir  (^ypiiaiius,  lum  liic  luin  Epi- 
slola  xxxiv,  de  Celerino,  etpia;fat.  lib.  i  'teslimonio- 
riim  ud  Quirinum.  Sic  eliaiii  Aclor.  xxvi,  a.if>izi-i  in  lio- 
naiii  parioni  accepi-sc  Aposioium  ,  lestis  cst  Bo(l;i 
lietruclaiione  sua  iii  Aclu,  pro  qiio  ibidein  te<:lam 
non  malevertit  iioslcr  inicrpics.  Pamel.) 

!\iinus  periius.  Codex  Kemensis  el  Fuxciisis,  iinpe- 
rilus. 

ilolestus.  Codex  Remcnsis  et  Gratianopolitanus  ot 
editio  Maniitii,  modestus.  Quo  eliain  modo  scriptum 
esi  iii  libro  niei)  vetere.  Fuxensis  in  uno  exemplari 
babct  molesUis,  in  alio  immodeslus. 

IV. — Secundum  l<h<amjelii  leyein.  I:i  ct.dicc  Kemcnsi 
et  iii  iiuo  excmplari  Fuxcnsi  legilur,  legein  misi  et 
vobiscum  (oriifer  ei  unanimiler  cliuin  noslra  concuria  t. 


287 


"  EPISTOLA  XXIV. 


DIVI  CYFRIANl 
A 


288 


EPISTOLA  XXV. 


(Erasra.,  iv,  22.  r;imel.,Rigall.,l!;iluz.,  xxiv.  raris.,xxiii. 
Oxoii.,  Lips.,  xxvui.) 


AD  CLEBIIM,    DE    UTTERIS  IIOMAH  MlSSrS    ET     DE    SATUHO 
LECTORE  ET  OPTATO  nYPODIACONO  FACTIS. 

Arcumentum.  —  Clerus  hac  cpistola  certior  fii  or- 
diiiationis  Saturi  el  Oplati,  et  de  iis  quw  llomam 
Scripsit  Cyvriams. 

Cyprianus  presbytcris  ct  diaconibiis  frntribus  salu- 
lem.Nequidconscicntiaiii  vesiranilaterel.fralresciia- 
rissinii,  qiiid  niilii  scripluin  sil,  quiiique  ego  rcsci'i[)- 
serim ,  ulriusque  epistoiac  vobis  eseinplum   niisi  ; 


(Eiasm.,  IV,  o.  Pamcl.,Rigall.,  Baliiz.,  xxv.  Paris.,  xxiv. 
Oxon.,  Lips.,  xxviu.) 

AD  MOVSEN  ET  MAXIMUM  ET  C/ETEROS  CONFESSORES. 

Arguhentum.  —  Epistola  hcec  esl  gralulatoria  ad  con- 

[essores  Romnnos. 

I.  Cypiiaiuis  Moysi  et  Maximo  presbyleris  et  cscle- 
ris  confessoribiis,  dilectissimis  frairibus,  sahiteni. 
Gloiiam  fidei  et  virtulis  vesine,  foriissimi  •=  ac  bea- 
lissimi  fratres,  jampridem  de  opinione  cognoveram, 
bclatussatis  ei  phiriinurn  gratulatus  quod  vos  confes- 
sioiie  sui  nominis  paravcrit  '•  ad  coronam  Domini 
nostri  Jesu  Cliristi  pra;cipua  dignalio.  Vos  enim  pri- 
mores  et  duces  ad  nosiri  lemporis  praelium  facli,  coe- 
lesiis   miliiisc  signa  movislis.  Vos  spiritale  certamen 


cl  credo  vobis  id  quod  rescripsi  non  displicere.   Sed  g  quod  nunc  geri  Deus  voluit  vestris  viruilibus  iinbuis- 


et  illud  ad  vos  perferrc  litteris  meis  debui,  nrgente 
causa  clero  in  Urbe  consistenti  iitteras  nie  misis- 
se.  Et  qiioniam  oportuii  meper  clericos  scribere,  scio 
auicm  »  nosiros  pluriinos  absenies  esse,  paucos  ve- 
ro  qiii  illic  suiit  vix  ad  ministcrium  qiiotidiani  ope- 
ris  sufficere  ,  necesse  fuit  novos  :iliquos  constitue- 
re  qui  initterentur  ''.  Fecisse  me  auiem  sciatis  leclo- 
rem  Saiurum  et  hypodiacoiium  Optalum  confesso- 
rem,  qiios  jam  pridein  coinmuni  consilio  clero  pro- 
xiinos  feceraiiius,  quando  aut  Saturo  die  Paschoe  se- 
niel  atque  ilerum  lectioiiem  dcdimus,aiit  quandociim 
presbyieris  doctorilius  leclores  diligenler  probare- 
nius  ,  Optalum  inicr  lectores  doctorem  audieiitium 
conslituimus  ,  examinanies  an  congnierent  illis  om- 


lis.  Vos  surgeniis  belli  impelus  priinos  immobili  ro- 
boreatque  inconcussa  slabilitate  <=  fregislis.  Inde  iui- 
lia  felicia  pugnandi  oria  sunt;  inde  vincendi  auspicia 
coepeninl.  Contigit  '  bic  per  lorraenta  consummari  p 
martyria.  Sed  qui  in  eongrcssionc  '■  prajcedcns 
cxeinphim  viruitis  fratribus  factiis  est,  cum  mariyri- 
bus  in  honore  commuiiis  est.  Coronas  vesira  '  ma : 
nu  sertas  inde  huc  tradidistis,  et  de  poculo  salutari 
frairibus  propinaslis. 

>  U.  Accessit  ad  confessionis  exonlia  gloriosa  ei  nii- 
liti;c  )  viclricis  aiispicia  disciplin;E  lciior  quem  de  epi- 
stolse  vestra;  vigore  perspeximus,  qu;iiii  modo  ad  collc- 
gas  vesiros  in  confessione  vobiscum  Domino  ^  '''  co- 
pulatos   sollicila   admoiiilione    niisistis   '    ul  Evaii- 


nia  qu;c  esse  debeiit  in  iis  qui  ad  clerum  paraban-  q  gelii  sancia  prsecepta  el  Iradila  nobis  semel  maudnia 

lur.  Nihil  ergo  a  me  abseniibus  vobis  novuin   faciuni 

cst,  sed  quod  jampridein  communi  consilio  oinnium 

nostrum  caperat,  nccessilatc  iirgenle  proinotum  est. 

Oplo  vos,  fratres  cliarissimi,  seinper  bene  vak-re  et 

«ostri  meininisse.  Fraternilalem  salutate.  Valele. 


vitalia  forti  ei  stabili  observatione  teneanlur.  Ecco 
alius  glori;ie  vestroe  sublimis  gradus,  ecce  iterum  cum 
confessione  geminatus  promerendi  Dei  tiiulus,  siaro 
lirmo  "I  gradii,  et  in  hac  acie  qui  Evangclium  conaii- 
lur  irrumpere  et,  prxceptisDoinini  subruendis  maiius 

LECTIONES  VARIANTES. 


°  Scio  cnim  Lam.  Ebor.  NC.\.  M  A. 

''  Oui  ininislreiit^r.  Ebor.  Lam.  NC.  1.  jl/fl. 
[^  C  (larissiini  inm.  Ebor. 
-  '1  llluslraverit  Ver. 

*=  Iiiconcussa  ficiel  slabiliiate  Lam. 

f  Conlingit  Oion. 

8  Coiisumuiare  rer.   ■ 


D 


i»  Confessione  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

•  Veslras  MR. 

)  Ad  gloriosse  militia;  Pem.  ross. 

k  Doniini  nod.  1. 

1  Fecislis  Ver. 

■"  FirmasBorf.  1. 


STEPII.  BALUZIl  NOT^.. 


Epist.  xxiv.  —  Quidque  eqo  rescripserim.  Ista 
dcsunt  in  cditionibus  qiia^Maniilianani  anlecesserunt. 
Dcsuiit  ctiaiii  in  oclo  coilicibus  antiqiiis  a  mc  visis  ct 
iii  (|uibiis(laui  Anglicaiiis. 

Clero.  hl  csl  iis  ox  clero  Carlhaginensi  qiii  tiim 
RoniK  (•laiil,  ad  qnos  scripla  esl  Kpislola  xxii. 

ilinistcriHm  qiiotidiani  opcris.  Iii  lihro  nieo  veterc 
legilur m(His/fr/ico/ir/;ft»io;)/(s.  Iii  Fuxensi.  ))i(His((;ri»m 
cotidianum  non  mfficcre.  Iii  Beccensi  et  in  Carnolensi, 
minisleriiun  colidianum  operis  suf/icere. 

Cum  presbijteris.  Ihc  lociis  v.ilde  iierUirhalns  est  in 
anti()uis  exeinplarihns.  Panielius  leciionem  quam  nos 
rctinniiiius  ait  se  consarciiiasse. 

Oinnia.  Ita  oiiines  lihri  vclercs  et  edilioncs.  Ve- 
runi  quia  in  cdilione  Higaltii  nieiidose*"cxcusuin  est 
»io))ir(proem)i/Vi.  Angli:iliS(|necllivelii.,licoilicisaiicto- 
riUitc,  e.vi.sliiiianlos  li;iiul  ilnliio  syllah.-is  tcsti  cxcidisse 
'ypoiSraphis  lligallii,  posuirunt /is/imuo/ti.  Et  l.oiiicil 


R'gnhins  monuernt  in   crr.iiis  legendum  esse  omniu. 

Cpist.  XXV.  —  In  vetusto  codice  Remigiano 
episiola  ista  dicitnr  scripla  Mosi,  Maximo,  Nicostra- 
to  ct  caileris.  In  veieri  catalogo  cpiscopornm  Kc- 
clesi;c  Roman»,  qiiem  Rigaltins  laiidal  ex  codicc 
Nicolai  F;il)ri  Peircscii  ,  legitnr  :  Post  pussionem 
Fabii  Sloijses  et  Maximus  presbijieri  et  Nicoslra  ■ 
tiis  diaconus  compreliensi  sunt  el  iii  careerem  sunt 
miss'.  Ila  cliam  iii  ;ilii)  caialogo  iiiiem  ex  Cnspi- 
iiiano  cilidit^giilius  Bnclierins;cx  qnocolligitnr  pro 
Fiibii,  quod  cst  iii  libro  Peiicscii,  reponendnm  csse 
Fabinni.  Maxiiiiiini  fnisse  prcsbylcriiin  Ecclesia;  Ro- 
maiKC  icsiaiur  Papa  Corncliiis  apiid  Kusebinm,  lih. 
VI,  cap.  5,  llistoria.'  ecclesiasticm.  Viilc  Baronii  aiinii- 
tatioiics  ad  martyrologium  Romaniiin  die  19  no- 
venibris. 

II.  ■ — Dominocopulutos  In  codicaBeccensi  scriplnm 
csi  Domiiii. 


289  EPISTOLA  XXVI. 

inipias   inferenles  »,  fidei  robore  submovere,   prse-  A 


290 


EPISTOLA.  XXVI. 


biiissft  anle  iniiia  virtuluiti,  nunc  ci  niormn  ningiste- 
ria  pr.cbere.  Dominus  post  rcsnrrectioncm  niitlens 
aposloloj  mandai  etdicil :  Dala  csi  milii  omnis  potcs- 
tns  iiicxlo  et  in  terra.  Ite  ergo  et  docete  geittes  oinnes  , 
lingeiites ^  eos  in  nomine  Patiis  et Filii  et  Spiritus  sancti, 
docenles  eos  observare  omnia  qua;cumque  prarepi  robis. 
(A/a/(/i.  XXVIII,  19).  EtJoannes  apo3tohisniaiul;iti  nie- 
inor  in  Episiola  sua  postniodum  ponit «:  Jn  hoc,  iiiquit, 
intelligiiiiits  quia  cognoviinus  eum,  si  prcecepta  ejus  custo- 
diamus.  Qui  dicit  quoniam  cognovil  euin,  et  mandata 
ejus  non  servat,  meiidax  est  et  veritas  in  illo  non  est. 
(I  Joa.,  II,  3,  i^.llffic  praccepta  cuslodieiida  <•  suggeritis, 
divina  el  coRJestia  mandata  servatis.  lloc  esl  con- 
iessorem  Domini,  hoc  est  esse  martyrem  Clirisli,  ser- 


(Parael.,  Rigalt.,  Baluz.,  xxvi.  Paris.,  xxv.  O.xon.,  Lips., 

XXXI.) 

MOVSES,    MAXIMUS,    MCOSTRATUS',    ET   ALII   CO.NFESSORES 
RESPONDENT  PR,ECEDENT1  EPISTOL*. 

Arcbmentlm.  —  Sotatia  quw  ex  Cypriaiiis  Utteris  per- 

.    cepernnt  Roinani  confessores,  grati  agnoscunt.  — 

Martyrium  non  poena  sed  felicitas.  —  Voccs  evangc- 

licx  faces  ad  iiiflammandam  fidem.  — •  In  lapsorum 

causa  Cypriani  senlentitB  acceditur. 

I.  Ciecilio  Cypriano,  episcopo  ecelesiaiCarlliaginen- 
sium,  Moyses  et  Maximus  presbyleri  et  Nicostra- 
tus  et  Rufinus  diaconi  et  CLCteri  confessorcs  in  lide 
veritatis  perseveraiites  in   Deo  Palre  et  in  Filio  ejiis 


vare  vocis  sux  inviolatam  circa  omnia,  et  solidara  fir-  B  Jesii  Christo  Domino  nostro  et  in  Spiritu  saiicto  salii- 


niilatem.  Nam  velle  praiier  Dominum  ^'  marlyrem 
(ieri  ct  pr«cepla  Domini  desiriiere  conari,  uti  adver- 
sus  illum  dignatione  quain  libi  dederit,  armis  ab  illo 
.icceptis  rebellem  quodammodo  fieri,  hoc  est  Chri- 
stum  confiteri  velle  f  et  Evangeliiim  Christi  negare. 
Lxtor  igitur  ex  vobis  ,  fortissimi  e  ac  fideiissimi 
fratres ;  et  qu;intiim  gratulor  mariyribiis  istic  ''  ho- 
noratis  ob  viriiim  gloiiam  ,  taniuin  graiulor  pari- 
ter  et  vobis  ob  Dominicae  eiiam  disoipliiijc  coroiiam. 
Digiiaiiimem  suam  Dominiis  multiplici  gciiere  largila- 
tis  infudit,  bonorum  niilituiii  laudes  et  glorias  spirila- 
les  copiosa  varictate  distribuit.  Ilonoris  veslri  parti- 
cipeset  nossumus,  gloriam  veslrain  iioslram  gloriam 
computamus,  quoruin  tcmpora  illustravit  lania  felici- 


tem.  Inter  varios  el  multiplices,  frater,  dolores  nobis 
constitutis  propler  proesentes  multorum  fratrum  i 
pcr  totiim  pene  orbem  ruinas,  hoc  prsecipuum  nobis 
solatium  supervenit,  quod  acceptis  litteris  tuiserecii 
sumus  ^  ,  et  dolenlis  animi  moeroribus  fomeiiia  i 
suscepimus.  Unde  intelligere  jam  possuimis  gra- 
liam  divinse  providentise  forsitan  iion  ob  aliam  cau- 
sam  nos  tam  diu  claiisos  vincnlis  carceris  reservare 
voluisse,  nisi  ul,  instructi '»  et  robustius  auimaii  lil- 
tcris  luis,  voto  proniore  ad  coronam  destinalam  pos- 
semus  pcrvenire.  Illuxenmt  enim  nobis  liiterae  uim 
iit  in  lempestate  ^'quadam  sereniias,  el  in  lurbido  mari 
exoptata  "  iranquillitas,  et  in  laboribus  requies,  ut 
in  periciilis  et  doloribus  sanitas,    ut  iii  dcnsissimis 


ins,  ut  a;tatem  nostram  videre  coniiiigeiet  probalos  C  lenebris  candida  lux  et  refulgens  ".  Iia  illas  animo 
servos  Dei  et  Cbristi  miliies  coronatos.  Opto  vos ',  sitiente  pcrbibimus  et  voto  csiirienlc  suscepimus,  ut 
fortissimi  ac  beatissimi  fratres,  serapcr  bene  valere  ad  tertamen  inimiei  p  ex  illis  nos  satis  pastos  et  sa- 
ci  iioslri  meminisse.  ginatos  gaudenmus.  Reddet   tibi    Dominus  pro   isla 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Et  hanc  aciem  quse  Evangelium  —  im|iias  infcMTe  Lam. 
Ebor.  JVC.l.  Qua;  iiiEvangelio  coronaturKcc.  Vat.  iimom. 
Spir.  Rcmb. 

1>  Baptizantes^ftor.  NC.  l. 

"  Poiiil  et  (lieit  Pem.  Lin.  Voss.  2. 

ii  Cum  cuslotlicnda  Oxon. 

»  ProUomiHoiVC.  2. 

£  NoUe  Pem. 

s  Dilcciissimi  fratreslom.  Lin.  Ebor.  HC.  1. 

ii  IUis  Pein. 


D 


i  Desuntrellqua  in  Cor6.  » 

j  Fralrum  omillit  Oxon. 

k  Et  rectissimus  Bod.  2.  Lam.  Ebor.  NC.  1 .  Et  recreati 
Ben. 

1  Dolenli  animx  roboris  foraeula  Lam.  Lin.  NC.  1. 
Bod.  2. 

■"  Inslructius  Mnnul. 

"Exorla  Bod.  2.  Ben.  Lam.  Ebor.  NC.  I. 

"  Lux  rcfulgens Ben.  BoU.  2. 

P  Certamen  animi  Lain.  Bod.  2.  Ebor. 


STEPII.  BALUZII  NOT.E. 


Prmler  Dominum.  In  pleiisf|iie  veteribiis  libris 
scriptum  cst  per  Doininum.  Iii  uuo  nieo  ,  nnm  prwler 
Doiniimm  marlyrein  fieri.  In  Reccensi,  nec  propler  Do- 
minnm  marlyria  fieri.  Ita  etiain  rcrc  Cainotensis. 

llonoralis.  Codex  Gratiaiiopolilanus,  /lOHcrrtfis. Qiii- 
dam  libri  veteres  et  qiisedam  ediiioiies  habeiit  co- 
ronnlis. 

yEtnlein  noslram.  Ita  nos  reposiiimus  scculi  aii- 
cloritatcm  veieruiii  editiomiiii  et  octo  vcterum 
exeinpl;irium.  Falendiim  tamen  est  lectionem  qua; 
habet  wiate  noslra  cxstare  ciiam  in  octo  codicibus 
anliqiiis. 

In  calce  hujus  Epistobc  et  in  cake  E|>islol;c  xxxiv, 
sciipiiim  est  aiiliqiiilus  iii  codiie  1'iilioei:  Emeiidavit 
.luslinus  Ilomw. 

Epist.  xxvi.  —  In  vetuslissimo  codicc  sancti 
Rcmigii  Remciisis  scriptum  est  aiitiquilus  in  tiliilo 
isliiis  Epistol*  :  hicipit  rescriplum  Mysei  ct  .Mnximi 
(ul    Cijpriainun,  quam  diclavit   JSovnliamis.   Iii  Gra- 


tianopolilano  Myseus  s;rpe  dieitur  qiiom  viilgo  vo- 
caiiius  Moysem.  In  mariyrologio  edito  a  Florcii- 
liiiio  XV  febriiarii,  civitate  Asiw  Moysei.  Iii  fragnien- 
lis  Paciaiii,  in  codice  Flori,  legiliir  iii  pai;iRnesi  ad 
poRiiiientiam,  apud  Moseitm  et  vetcres,  et  paulo  post, 
Moysinim  pro  blaspheinalore.  \n  initio  conniciiis  Ar- 
iiobii  cum  Serapione  legilnr  Mosco.  Yide  iu^clalio- 
iieiii  viri  clarissimi  domiii  Bernardi  dc  MonloCalcone 
ad  Alhanasiuin,  pag.  54.  De  Novaliani  cloqiKMilia,  a 
qiio  epislola  ista  dicilur  dictata,  vide  qu;e  iiolanlur 
infra  ad  Epistolam  xxx. 

I. — Cwcilio  Cyprinno.  Hanciiiscripiioneni  accepimus 
ex  eodem  codice  sancti  Reniigii.  Eaiii  vero  ob  eain 
iii  |iiimis  causam  posuiiiiiis,  quod  ex  e;i  disc;iiiins 
liiriiiam  sciilioiidi  illorum  leiiiporiim.  Naiii  liaiid  dii- 
bie  inscripta  fuit  epistola  eo  iiiodo  qiio  IrgiUir  iii  illo 
vclcri  libro. 

Vuslos  ct  saginalos.  Supra  in  Episiola  ad  Donatum, 
pag. ,")  (col.  I'J2) :  Iniplelur  in  succum  cibis  forlioiibus 


201 


DI\I  CYPRIANI 


292 


lua  cliaritalc  mcrcedcm,  cl  hujiis  lam  boni  operis  rc-  A  Detim  ,  qtiam  inter  SiBvicntia  ■>  soccnlaris  'potesiaiis 


prrrsenlabii  debiiam  frngcm.  Nonminns  enim  corona) 
mcrccde  condignns  esl  qni  borlalns  est  qnnin  (|ni  et 
passus  esl ,  non  miniis  laude  condignns  qiii  docuit 
qnani  qni  et  fecil.  Non  miims  bonorandus  est  qni 
inomiit  quam  qnidimicavit,  nisi  qunniam  nonnum- 
qnam  magis  gloriic  cumulus  rcdunilat  ad  enm  qni  in- 
slitiiiiquam  adcum  qni  se  docibilem  discipnliini  snb- 
miuislravit.  Hic  cnim  forlassis  iiocquod  exercuitnon 
liabnissel,  nisi  ille  docuisset. 
[;il.  I'crcepimusigitur,ileriimdicimus,fratcrCypriane, 
magna  gaudia,  magna  solatia,  magna  fomcnta,  maxi- 
mequodct  gloriosas  martyriim,  nondicani  mortcs,  sed 
immortalitales  gloriosis  ei  condignis  laiidibiis  prosc- 
cutus  es.  Tales  enim  excessus  lalibus  vocibus  prose- 
qucndi  fuernnl,  ul  qu»   referebantur  sic  diceren- 


vana  et  exquisita  tormenla  ,  eiiam  extorto  et  excru- 
cialo  t  et  excarnificato  corpore,  Ciiristiim  Dei  Filium, 
eisi  reccdcnte  sed  tamcn  lihero  spiritu  ,  coufiieri, 
qn:im  relicto  mnndo  coelnm  pciisse ,  quam  deserlis 
iiominibns  inlcr  Angclos  stnre,  quam  impcdinienlig 
omnibns  saccularibus  ruptis  in  conspcctu  Doi  jam  se 
libcrum  sistcre,  quain  eoeleste  regnum  sine  ulla  cunc- 
talione  tcnere  ,  qiiam  collcgam  passionis  ciim  Cliristo 
in  Cliristi  nouiine  factum  fnisse,  qiiam  jiidicis  sui  di- 
vina  dignatione  judiccm  factiim  fuissc ,  quam  im- 
maculatam  conscicntiam  de  confessione  nominis  rc- 
porlasse,  quam  humanis  et  sacrilcgis  legibus  conira 
fidein  non  obedissc,  quam  veritatcm  voce  piiblica 
contestaium  fuisse,  quam  ipsam  qiuio  ab  omnibus  nie- 
tualur  nioriendo  mortem  subegisse,  quam  pcr  ipsam 


liir  qualiter  facia  sunl.  Ex  tuis  ergo  litieris  vidimiis  B  niorlem  imiiiorlalitalem  conscciitiim  fiiisse,  qiiam  om- 


g'oriosos  illos  martynim  triumphos,  et  oculis  nostris 
qnodam  modo  coelum  illos  petentes  prosecuti  siimus, 
ei  inler  Angelos  ac  Potestates  Dominalionesque  coe- 
Icstes  constitutos  contcmplati  "  snmus.  Sed  et  Ro- 
iiiiiium  apud  Patrem  testimonium  suum  illis  promis- 
siim  perliibenlem  ''  auribus  noslris  quodam  modo 
scnsimus  '.  Hoc  esl  ergo  quod  el  nobis  anlmum  in 
dies  erigit ,  et  ad  consequendos  gradus  tantaj  digna- 
lionis  incendit  ''. 

III.  Quidenim  gloriosius,  qnidvo  felicius  ulli  homi- 
nOm  poteritexdivinadignationecontingere.quam  intcr 
ipsos  carnifices  in  ipso  interitu  confileri  Dominum 


niliuss.tviiixinstrumentiscxcarnificatumetexlorlums 
ipsis  tormcnlis  tormenta  supernsse,  quam  omnibus 
dilniiiali  corporis  doloribus  robore  animi  rciucia- 
tnm  fiiisse ,  quam  sangiiincm  suum  |)Tofluentem  non 
horruisse,  quam  supplicia  sua  post  fidem  amare  coc- 
pisse ,  quam  detrimentum  vitx  suoe  pulare  non 
exisse  •'  ? 

IV.  Adhocenim  prailium  quasi  quadam  luba  Evan- 
geliisui  nosexcitatDomlnusdiccns:  Quiplusdiligii  pa- 
trem  aul  tnnlrem  quam  me,  non  estmedignus;et  qui  plus 
diligit  animam  '  suam  quam  me,  non  est  me  digmis;  qui 
71011  totlil  crucem  sunm  et  sequilur  me,  non  est  medignut 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Ouasi  coniomplati  Lam.  NC.  1.  Ebor.  Ben.  Bod.  1,  C 
2.  Vnt.  vet.  innom. 
b  Rcddenlem  Lam.  Kbor.  NC.  1.  Ben. 
'  Siiiiililcr  sensimus  Bod.  2.  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Ben. 
A  AcceDdil  Ben.  inlendit  Impr. 

STEPII.  BALUZII  NOT^ 

foipiis,  «(  saginatus  in  poenam  carius  pereat.  Mos  olim 
ciai,  ul  annotai  Ilolslcnius  ad  Ac(n  saiicfnrMiH  Pw- 
petu(e  et  Felicitatis,  eos  qui  vel  poenaj  causa  ad  gla- 
diaioiium  vel  vcnnioriiim  ludnni  daii  esscnt,  aul 
sponie  seiisdein  addicereiit,  s;iginari  prius  a  iiKigis- 
tris  Indi,  ut  h.iliiliores  ac  valentiores  produccreutiir. 
Apud  T.  Livium,  lib.  v,  scripliim  esl  saginaie  plebem 
))i)pulares  suos  ui  jiigulenlur.  T.icite.s  iii  libro  ii  llis- 
t"riarum  :  Ibi  militibus  VileHius  puratis  cibo.i  ei  gta- 
dialoriam  saginam  dividebat.  liieroiiyinus  in  librO  ii  ;id- 
versus  Joviuiaiiuni :  Allitclas,  quorum  vila  el  ars  saginn 


"  Saevicnles  Lam.  F.bor.  NC.  1. 

f  Kxcrucialo  corpore  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod.  l.  2. 

8  Excoriatum  Lmn.  ISod.  2.  Ebor. 

•»  Vixi.sso  Val.  isod.  2.  Vicisse  Ver.  Ben. 

i  Sic  Ben.  omitiil  Oxon. 


rilaie  etiam  Cypriani ,  qui  scribit  in  epislola  liv, 
pag.  71,  siit  ictu  morlis,  in  Episiola  lxv,  p.  113,  sub 
iciu  passionis,  ul  apnd  Ponliiiin  quo(|ue  dincouiim  iii 
Vilacjns,  in  epislola  lxxxi,  pag.  IG."),  siib  ictu  agonis, 
et  in  calce  libri  adversus  Demetriaiinm,  pag.  224,  ««6 
ipso  exiiu  vita;.  Venim,  inveiita  seinel  vera.lcciione, 
non  ()p;is  csl  uii  cnrijcctnris.  Li^clioiiem  an|cm  a  mo 
resiiliiiam  repcri  iii  eodein  libro  Uemigiano.  Eani- 
dein  babnlssc  Aiigliis  in  suis  codlcibus,  satis  consiat. 

Qiiam  jiidicis....  ftiisse.  Scgmcntiim  istud  decst  in  ' 
tribiis  anliquis  codicibus,  in  Reniigiano  iiiiniiuin,  iii 


«/.  Q.   Cnrims,  bb.   ix  :lntercrat  ''/'"' «■0'0";/s"'s  jj  Divioncn.i  et  iu  Soriionico. 
,  et  ob  exiimam  virlutein  vinuin  " 


Atliciiiensis,  pugil  nobiHs,  i 

n  rcge  promotus  et  gratv.s.   Invidi  maVujnigue  increpa- 

b.iiH  per  seria  ct  tudum  sagiiiali  corpuiis  seqiti  inutilem 

bctliinm.  Vide  Cassiannm  lib.  vi,  cap.  7,  de  instituiis 

rcmintinntimn. 

l|._m  Proseqttendi.  Ita  nos  restitnimus,  scciiti  auc- 
toritaicm  vciusli  codicis  Uciiiigiaui,  cnmaiilea  legere- 
liir  j)prsoiiaii(<i.  El  cerie  nosira  leclio  seinper  inclior 
;ippirebil. 

Perliibcntem.  Codex  Fuxeusis ,  Perliibentem  atque 
rcddentem. 

lH._/,i  ipso  inleiitu.  In  cdiliine  Manutii,  cui  prima 
cditio  istius  epistolae  dcbeiur,  et  in  cdiiionibus  qux 
pDStca  secuta;  sniil  lcgitur  in(ein(Min.  Quod  cum 
vir  doctissimus  Dionysius  Pctaviiis  cxisiimaret  csse 
inendosum,  ccnsuii  in  notis  ad  Tbcmistiiim  repoiii- 
dcbcre  intcr  ictiis.  Qua;  conjeciiiia  vidcbalur  ci  loco 
admodnm  couvenire;  caniquc  ego  v."v1dc  probaliam, 
prsesertim  cum  ca  confirinari  possc  videreiiir  aucio- 


Non  c.vissi'.  Id  csi,  iioii  cxccssisso  a  vila.  Ipsc  Cy- 
priamis  in  libro  de  MortaUlate,  p;ig.  234,  Pati  lime- 
lis,  c.rire  iion  vuttis.  llinc  e.vilus  pro  inorle  sxpe  apud 
cumdein  (^ypriiinum. 

IV. — Kt  qui  ptiis  diligil  animam.  liw  ,  qiia!  exslaiit 
in  editione  Mnniiiii,  el  dcsiint  iii  .Morclliana  ,  Pa- 
mcliiis  coii-ilio  potiiis  quam  aiiciorilate  pnclermi- 
sil,  qiiin  iioii  rcperinnliir,  ui  illeail,  iie4|ue  iii  graicis 
nc(|tie  iii  l:ttinis  codicibns.  Sed  cgo  in  cinendnndis 
Cyiuiani  operiluis  non  qii,T;ro  qiiid  leperialiir  iii  gr;c- 
cis  ct  bilinis  cxcniplnribus  s;\cniriiiii  Biblidrum,  sed 
qiiid  Cypri;inus  scripscrit.  Exini  niiiciii  ba;e  sciitcii- 
lia  in  duobiis  ;iiili(iiiis  codieibus  sancti  Ucmigii  Kc- 
mcnsis,  in  Snrliiuiico  el  iii  Fuxeusi,  id  est  iii  omni- 
diis  ferecodicibus  antiquis.  ICtciiiin  sex  taiiium  epi- 
stohc  isiius  aniiipin  cxemplaria  Ifnbiii.  Cxstal  etiniii 
iii  (|MnlU'>r  aiitiqnis  codicibus  landatis  iii  edilione 
Anglicana. 


m 


EMSTOLA  XXVI. 


294 


(MtiUh.  X,  Zl).E\.'\lenm:l{eatiqmpenecurwnanpnssi  A  ira  veritatcni  Icgfis  '■  siibcginiiis.  El  si  nciiidiini  nos- 
fuerinl  ^  propter  jusiitiam;  ipsoriim  cnim  est  regnum 


cxlorum.  Beati  eritis  ^  cum  vos  persecuti  ^uerini  et 
odio  liubuerint  ',  Gaudete  et  exultate.  Sic  enim  et 
proplielas  persecuti  sunt,  qui  antevos  [iierunt,  patres  eo- 
runi  (Matth.  v,  10,  12).  Et  llerum  :  Quoniam  ^^  anle 
retjes  et  polestales ''  slnbitis  ,  el  tradei  (rater  fratrcm  ad 
mortem,  et  pater  filium ;  et  qui  perseveraverit  tisque  nd 
fincm,  liicsahu^  erit  (Mnllli.  x  ,  18,  21,  22).  Et:  Yin- 
cenli  dabo  scdere  supcr  throiuim  ineim,  sicut  et  ego  vici 
el  sedi  super  tlironum  patris  mei  (Apocal.,  in,  21).  Scd 
(•l  Apostolus  "  :  Qiiis  nos  separabit  a  cliaritiite  Chrisli? 
Pressura,  an  anguslia  ,  nn  perseculio,  an  (ames,  an  nu- 
ditas,  an  pericnlum  ,  an  gladiiis?  sicut  scriptum  est:  qui 
propier  leinierficimur  totadie,  wsiiniati  sumusvelul  oves 


tiirn  singninem  fiidiinus,  sed  fuiulcrc  '  pnrnli  su- 
nius,  neuio  lianc  dilationis  iiostra;  nioram  clcnicntiain 
judicel,  quse  nobis  officil,  qiisc  impedimentuni  glo- 
rix  facil,  qiiaj  coelum  difTert,  quce  gloriosum  Oei 
conspeclum  inhibei.  In  hujusraodi  enim  certaminc  , 
et  iii  biijiisinodi,  ubi  decerlat  fides  i  ,  pra;lio,  niora 
marlyres  ^  noii  distulisse,  vera  clemcnlia  est.  Pelc 
crgo,  Cypriane  charissime,  ut  nos  graiia  sua  Oominus 
niagis  ac  magis  in  dics  singulos  qnosque  uberius  i 
aique  propeiisius  et  armet  et  illuslret  et  viribus  po- 
teiili.ic  suK  firmet  ac  roboret  ■"  ,  et  quasi  "  opli- 
mus  imperalor,  milites  suos,  quos  usque  adhuc  in 
castris  carccris  exercuti  cl  probavil,  producat  jam 
ad  propo.siti   cerlaminis  campum.     Porrigat    nobis 


viciimm,  sed  in  iis  omnibtis  supervincimus  pro  eo  qui  nos  Ji  arma  divina,   illa  tela  qiKC  nesciunt  vinci,   loricam 


dilcxil  (Rom.  viii,  55,  57). 

V.  Hxc  et  hnjusmodlcum  in  Evangelio  collata  per- 
lcgamus  f ,  et  qiiasi  faccs  quasdam  ad  inflamman- 
dam  fidem  Ooininicis  vocibus  supposilas  nobis  sentia- 
miis,  hosles  veritatis  jam  non  tantam  non  perhorres- 
ciinus ,  scd  ct  provocamiis ,  ct  inimicos  Dei  jam  hoc 
ipso  quod  non  cessimiis  vicimus  s,  et  nefarias   con- 


jusliiia!  qua;  ntmquam  solct  rumpi,  clypeum  fldei 
qiii  non  poicst  perforari,  galeam  salulis  qu«  non 
poiesl  frangi  "  ,  ct  gladinm  spiritus,  qui  non  Con- 
siicvit  viilnerari.  Cui  enim  magis  hxc  ut  pro  nobis 
petat  mandare  debemus,  quam  tam  glorioso  episcopo, 
ut  hostia;  deslinati  p  petant  auxilium  de  sacerdotc  ? 
VI.  Ecce  aliud  gaudium  nostrum,  quod  ili   officio 


*  P.itiuntur  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

1"  Beali  eslis  Bod.  1. 

"^  Sic  Lam.  Ebor.  NC.  i  Oderint  Oxon. 

d  Prsesides  Bod.  1.2.  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

<-'  Paulus  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Ben. 

f  Perlegimus  Oxon. 

"  Vincimus  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod.  2. 

h  Civilatem  leges  Ver. 

i  Fudisse  Oxon.  G 

STEPH.  BALUZII  mTM. 

Odio  habuerint.  Ita  vetus  codex  Uemigianus,  Sor- 
lionicus,  Oivionensis,  Gratianopolitanus  et  Fuxcnsis. 
Ita  ctiam  ediiio  iManutiana. 

Paires  eorum.  Hscc  desunt  in  codice  Reinigiano  et 
iii  Fuxensi. 

Polestates.  Idem  libri  velcres  habent  pra^sides. 

Victimw.  Ita  eliam  iii  epistola  ad  Fnrtunatum  de 
Exliortalione  Marlijrii,  cap.  C,  etlib.  iii  Tgsli/HonioruiH, 
cap.  18.  At  ircs  codices  nosiri  et  qiiinquo  iii  cditioiie 
Anglicana  landaii  pricfcruni  ocrisioiiis,  FuxensisyMi/ii- 
taiionis.  Vulgata  cilitio  Episli)l.e  Pauli  ad  Romuiws 
occisionis.  Sic  ciiam  citat  sanclus  Auguslinus,  lib.  i 
Itetractat.,  cap.  7,  ct  lib.  iv  de  Doclrina  chrisliana, 
cap.  20.  Itein  Primasius.  Vide  amiolalionesErasnuin 
luinc  loeuni  Pauli. 


LECTIONES  VARI.4NTES. 

j  Certaminc  ubi  decertat  fides   Lum.   Ebor. 
Ben. 
k  MartjTes  praelio  non    Lam.    Ebor.  NC.  1. 
1  Liberius  Lam.  Ebm.  NC.  i. 
"  Probet  ac  tbrmet  laiH.  Ebor.  NC.  1.  Be». 
"  Quaoplimus  Yer.  Quia  Val. 
"  Galea  —  frangi  omiltil  Oxon. 
P  Destinata;  Ver.  Ben. 


NC. 
Ben. 


diccrn   Veronensera  habere    stipermeimus   iii  Kbro 
ad  Fortunatiim,  non  vero  speramus. 

V .— Provocamus,  id  csl,  ultronos  offerimus  pcr- 
seculoribus,  mori  optantcs,  iit  feccrant  olim  martyres 
Lugdunenses  et  Viennenses  apud  Eusebium.  Terinl-. 
liaiius  in  libro  ad  Sca|iulam  .•  Denique,  cum  omni  sa;- 
viiin  veslra  concerlamus,  eliam  ullro  erumpenles.  Yide 
Acta  pasmnis  sancli  Stepliani  Paprn  et  marlijris  iii 
ipso  inilio.  Et  lamen  publica  teniporis  illius  disci- 
plina  prohibcbat  iie  ijiiis  uUro  se  offerrel,  cum  boc 
Scripliir.i  divina  proliibeat,  utlcgilur  iii  Actibuspro- 
coiisularibiis  de  niartyrio  Cypriani ;  quia  non  lemcriias 
scd  (ides  et  iiiodestia  coronalur,  *"  ut  legitur  in  eiii- 
stola  cccIesioeSmyrnLnorumapud  Eusebiiim,  ex  vcr- 
sioneRufmi.   Dciiide  Mciisnriiis  episcupns  Cartliagi- 


SwperfiiiciiHMs.  Cum  viderein   pro  hac  voce,  qnse  j»  nensisistud  ilasevere  proliibnituteiiani  lionoraripii)- 
latina  non  est,  scriptuni  es?e  s/)era»ms  in  codice  Rc-      hibueiit  Chrisliaiios  qui  se  offerreiit  pcrsceuiionibus 


inigiano  vetcri,  in  Gratianopulilaiio  ei  in  Divionensi, 

lum  eliam  in  qHinquequoriiin  varia;  lectiones  cxstaiit 

in  cditione  Anglicana,  luic  valde  inclinabat  animus 

iit  vocein  miniiiie  hilinain  expiiiigercni,  eain  qua>. 

laiina  est  substituerem,  prKsertim  cnm  ca  exslel  in 

Vnlgata  editione  Epistola;  sancti  Panli  ad  Romanos, 

ci  illa  qiioque  uiatur  sanclus  martyr  in  libro  de  Ex- 

hortaiione  3iar(i/i ii  adForiunatum.  Verum,  ciimvidc- 

rcm  illum  posiiisse  supervincimus  in  libro  iii  Tesiimonio- 

rum,  cap.  18,  cainque  vocem  reteniamesse  a  Terlnl- 

liano  in  Scorpiace  et  a  sancto  Aiignstino,  lib.  iv  de 

boclrina  chrisliuna,  cap.  20,  et  lib.  ii  de  Civilalc  Dci, 

cap.  2"),  tiimeliaiii  in  epislola  Evodii  ad  Auqustinum, 

existimavi  nibil  csse  iniilaiiduin.  Siciii  P.-almis  s;cpe 

legilur  supersperavi ;  apud  Tcrlullianuin,  in  libro   de 

Pmnitenlia,  superscendilur;  a|iiid  Syfnmacliiim,  lib.  i, 

Episl.  "jli,  superpinijo ;  apuil  Siiloi.iiiin,  lil),  ix,  Episl. 

3,  supcrinsvids.  Iloic  iiitcriin  adiiioiicnilum  est  co- 


noii  compreliensi,  uti  pluribiis  diciinn  a  iiobis  esl  ad 
caput  iindeeimura  Laciantii  de  Mortibus  Persecuto- 
riim.  Videeiiam  sanctuiii  Ambrosium,  sivc  quisalius 
auctor  cst  (cap.  37)  0/ficioruin,  ct  coiiciliitm  Elibcrila- 
num,cannne()0,  ctRigaliiiimadEpislolainivCypriani. 

Eundere.  ll;oc  esl  leciio  veteris  libri  Reniigiani , 
ccricopiima.  Sicctiain  habeiit  trcs  libri  veteies  lau- 
daii  iii  cdilinne  Aiiglicana. 

iVfifio  hanc.  Idem  code.\  Remigianus  :  iVeHio  lianc 
dileclionem  noslram  niore  deitieiUiw  judicet. 

Qnm  impedimeiilum  glorue  facii.  Istud  dcest  in 
cotlem  codicc  Remigiano. 

Exercuit  et  probavii.  Codex  Divionensis  et  recen- 
tior  Remigiaiuis,  ei  probuvit  el  probal.  In  iUis  autem 
oniiitiiur  vox  exercint. 

Cnkum  saluiis.  Istiid  addidimiis  ex  vctusto  Renii- 
giaiio,  aiicioiitaicni  quoquc  scculi  quinq«e  vcierum 
cxcmplaiiiim  Anjlicauorum. 


20S 


IHVI  CYCRIAM 


296 


npiscopaliis  liii,  licel  inlerim  a  fralriljus  pio  iciiipo-  A  niaiuiiiaiis   siiac  tcmiiiis   milrienJi,  el  de  Scriplnris 


ris  coiidllione  disiracUis  es,  lanicnnondefuisli,  quod 
lillcris  confcssorcs  frequcnlcr  corroborasli,  quod 
ciiani  siiinptus  neccssarios  de  luis  Liboribus  justis 
pricbuisli,  quod  in  oinnibus  le  prsescnlem  quodam- 
modo  scnipcr  cxiiibuisii,  quod  iii  niilla  oflicii  tiii 
parte  quasi  aliquis  desertor  claudicasti.  Sod  quod 
nos  ad  niajorein  lacliliam  robiislius  piovocavit  » 
taccre  non  possuinus,  quin  omni  vocis  noslrse  lesii- 
monio  proscqiiainur.  Aniinadvertiinus  eniin  le  coii- 
griiente  censura  el  eos  digne  objurgassc  qui,  iinine- 
mores  delictorum  suorum,  pacem  a  prcsbyteris  per 
absentiam  tuani  festinata  ei  prxcipili  ciipidilale  ex- 
lorsissent  '>,  ct  illos  qui  siiie  respectii  Evangelii 
sanctum  Domini  canibus  et  margaritas  pnrcis  pro- 


sanclis  quam  ingens  cl  snpra  oninia  pcccaluin  com- 
rniserint  instniendi.  Nec  hoc  aniiiicnuir  (iuia  mulli 
siint;  sed  lioc  ipso  magis  rcprimaniiir  quia  non  pauci 
sunl,  Niliii  ad  cxieniialionem  delicii  iiimieriis  iinpu- 
deiis  valerc  consiievit  '  ,  sed  puilor,  sed  modestia, 
sed  palieniia,"  sed  disciplina,  sed  bumilitas  atque 
subjcciio  p,  scd  alieiiiim  de  se  expeciasse  judicium, 
sed  alicnam  de  siio  ''  sustinuisse  sententiani.  Hoc 
cst  (jUod  pcciiileiUirtiii  proiiai;  lioc  esl  quod  im- 
prcsso  '  viilneri  iiiducit  ciralriccm ;  lioc  est  quod 
dejcclae  ineniis  ruinas  erigit  et  aitollit,  qiiod  ardentem 
dclic;orum  a.'stuanliuin  vaporein  restingiiit  el  finit. 
Noii  cnini  qnae  sanorum  suiit  corponim  mciiiciis 
xgris    dabit  J  ,  ne  iiiiporluiius   cibus   tcnipesialem 


fana  «:  faciliiale  donassent,  cum  graiule  dclictnm,  B  ^'«'cinilinis  saivientis   ^  non  rcprimat,  sed  accendat; 


ct  per  toium  pene  orbem  incrcdibili  vastiilionc  gras- 
satum,  non  oporleat  nisi,  ut  ipse  scribis,  caiiie  modc- 
rateque  iractari,  consuliis  omnibus  episcopis,  presby- 
leris,  diaconibus,  confessoribus,  et  ipsis  stanlibiis 
laicis,  ut  in  luis  littcris  et  ipsc  lestaris ;  ne,  diim  vo- 
lumus  importune  ruinis  subvenire,  alias  majorcs 
ruinas  videamur  parare  :  ubi  eniin  divinus  ''  sernio 
relinquitur,  s!  tam  facile  peccantibus  venia  piaeste- 
tur?    Fovendi    sunl  sane    ipsorum  ''  animi  ct  ad 


scilicci  iie  quod  poluissct  malnriiis  jejunio  exte- 
nuari  ',  pcr  impatientiam  longius  pasla  crndilalc 
prodiicat "'. 

VII.  Eliiendx  sunt  igilur  impio  sacrilicio  maniis 
iiiquinatx  operibus  bonis  " ,  ct  nefario  cibo  ora 
niisera  "  pollula  poenitenti:c  siinl  i'  vcr;n  scrmo- 
nibus  expiaiKla,  et  in  sccrelis  cordis  (idelis  iiovcl- 
landus  et  consecrandus  est  animiis  i.  Crcbi-i  poc- 
iiitenlium  gemitus  audiantur  :  non  serael  tantiim,  scd 


LECTIONES  VARIANTES. 


*  Provocasti  Lam.  Ebor.  NC.  \.  Bod.  2. 

^  Exlorslsse  dlcuntur  Lam.  Ebor.  Bod.  2.  NC.  i. 

•^  1'roua  Ver. 

'1  Divini  metus  Lam.  Ebor.  Bod.  1.  NC.  1. 

"  Lapsorum  Vat. 

f  Im|iudeiis  coiiiutit  r«/. 

B  Subjectio :  Hoc  est  Lmi.  Ebor. 

h  Sed  de  suo  actu  Bod.  1 . 

>  Hoc  impresso  Ver. 

i  Sanis  corporibus,  sed  sgris  medicus  daliilur  Lam. 


Ebor.i.NC.i. 

^  Sicvieniis  omilt.  Lm».  NC.  i.Ebor. 

1  Allenuaiilesanari iam.i?0(i.  1,2.  AT.l.  Attcniiari  Ver. 

"'  Vi(l(;alur  prodiici  Lam.  Ebor.  Bod.  1,  2.  Ben.  Manul. 

"  Malis  Bcn.  Lam.  Ebor.  NC.  i. 

°  Miscra  onriltU.  Lam.  NC.  2.  Ben. 

P  Palicnter  addit.  NC.  1.  Veris  scrnionibus  Lain.  Ebor. 
NC.  1.  Ben. 

1  Novellandus  est animus I(»n.  Bod.  if^i.Ebor.NCA.Ben 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


VI. — Licei  inlerim.  In  eodem  vetusto  codice  Remi- 
giano  legltiir,  licel  inlcr  iniiia  (rairibus  pro  lemporis 
conditione  dcsiriclis,  h:iud  .diible  pro  dislraciis.  Ita 
etiam  quinquc  codices  Aiiglicanl. 

Te  congruenle  ccnsttra.  Idem  codcx  Remigianus, 
tua  congruenle  censuru  eos  digne.  Iia  eiiam  rcceniior 
Remiglanus  ct  Conipendiensis. 

Eos  objurgasse.  Respicit  liic  locus  ad  Epistolam 
xxii,  iii  qua  agitur  de  pace  quani  quidani  turbulcnii 
sibi  daiaiii  aiebant  a  confessoribns  ci  niartyribus. 
Qiix  res  magnam  invidiain  conllaverat  Cypriano,  qiila 
id  aiebat  faciam  esse  contra  disciplinam  ecclesiasticam. 
Yide  etlam  Epist.  xiv, 

Per  absenliam  luam.  EJiiio  Manutiana  et  quaiuor 
libri  veteres,  per  inipalienliam.  Ulraque   lcctio  polest  n  Lcviiaiis  ei  pessimi   crroris  aucior  seniper  est   turba 


dialogo  adversus  Pelagianos  :  MuUiliido  sociorum 
numquam  le  calholicum,  sed  hwrelicum  esse  dcmonslra- 
bii.  Nam,  iit  idcm  alibi  aii,  peccanlium  muliiiudo  non 
qua'ril  errori  palrocinium.  Sencca  In  libio  de  Vita 
beala  cap.  "i  :  .\on  lam  benc  cum  rebus  humunis  agi- 
lur  ul  metiora  plunbus  piaceant.  Argumenlum  pcssimi 
itirba  esi.  Ideni  llb.  i  dc  Clcmeniia  ,  rap.  21  :  Fecit 
enim  consuciudincm  peccandi  muliiludo  peccanlium. 
Quintilianus,  lib.  i,  cap.  6  :  Undc  cnim  laniwn  boni 
ui  pluribus  quai  vera  sunt  placcanl  ?  Ovidlus,  llb.  i  de 
Arle  amandi  : 

Pleraque  suni  semper  deteriora  bonis. 

Matllipcus  Bossus  in  dispiitatioiie,  qme  est  t/e  Cau(/io  : 


esse  bona 

Canibus.  Ilaec  vox  ilcmque  vox  porcis  dcsnnt  in 
omnilius  libris  vcicribus. 

Ji(an(ifciis  laicis.  Id  esl  laicis  qui  consianies  fuerant 
in  confcssioiie  noniinis,  qui  non  ccsseranl  toriiiciilis, 
(jui  non  sacrilicaveriiiit  idolls.  liide  In  Epislola  se- 
quenii  scriptiim  cstEcclesiam  esse  conslilutam  cliani 
in  siantibus.  Vide  eiiam  Epislolam  xxx. 

(/AteniHi.  Vclus  Remigianns  :  Ibicnim  divinus  melus 
relinquilur  cum  Itim  facile  peceanlibus  venia  praislalur. 
Vocem  meius  liabent  etiain  aliquoi  alii  libri  veieies. 

Et  de  Scripiuris  insirucndi.  Hxc  dcsunl  lii  iribus 
antiquis  codicibus. 

Qiiifl  imi/(i  sunl.  TertuUianns  in  Inilio  libri  de  Pu- 
diciiia  :  Quasi  non  (acilius  sit  crrare  cvm  pluribus, 
quaiido  verilas  cum  paiicis  amcitn:  llicn.iiMiius  in 


Et  Cicero  iii  iiillio  libri  Tusculanarum  qttwslionum  : 
Ad  vilia  consenlicns  mulliludo.  Annolal  Nonius  Mar- 
cellus  anti(|uos  paucoriim  minierum  posuissepro  bo- 
nls,  sicut  ct  multoiniii  pro  malis.  T.  Liviiis  lib.  xxi: 
Pauci  ac  optimus  qiiisquc  Ilannoni  nssenliebanlur. 

Yalere.  Il;ec  vox  nonliabciur  inedliioneMorclliana, 
etdeestetiam  iii  (piinqiie  codiclbus  antiquls.  Pro  ea 
aulem  vetus  Remigianns  pra'fert  proficere. 

1'niieniia.  Quidain  codices  habeiit  poeniicnlia,  facili 
el  multum  obvio  errore,  uii  monuimus  ad  Epii-tolam 
XVII,  pag.  405.  Codcx  Gratianopolilanus  ct  cditio  Mo- 
rcllii  iiabent  sapienlta. 

Dejcclw  mcniis  ruinas.  Vetus  Remigianus,  declivei 
el  Ircmenles  ruiitas  erigil  cl  exlollil. 

Vaporcm  rcslinguii.  Trcs  libri  vetcies  iiabenl  exlin- 
ijuil  :  Cvngmas  escas  medii  us  wgris  dut,  yon  enim,  ek'. 


207  EPISTOLA  XXVII,  508 

ileriim  (Idelcs  cx  oculis  lacrymse  profundaninr ,  nt  A  poinit  ct  n  Cliristo  in  commimicaiionereiincri.  0|rta- 


ilii  ipsi  ocnli  (|ni  ni;ilc  siinulaclira  conspexcrunt,  qn;ie 
illicita  coinniiscrant,  satisfacicnlibus  "  Deo  flelibns 
dclcant.  Non  cst  nisi  paliintia  niorliis  ncccssaria. 
LuclanUir  cum  sno  dolore  qni  langnent,  ct  ita  de- 
miinispcrant  sanitalern,  siioleraniia  snpernrint  dolo- 
rcni ;  infidelis  ciiini  cicalrix  quain  cilo  fcslinans 
mcdicus  indnxit,  et  ad  qiicmlibet  casum  medcla 
rcscindiiur  '' ,  si  non  ^  fidelitcr  dc  ipsa  lardi- 
late  rcnicdia  prai^stcntur  :  cilo  rursiis  in  incendinin 
flamnia  •^  revocaiur,  nisi  totins  ignis,  eiiam  iisque 
ad  extrcmam  scintillam,  materia  resiinguatur;  nt  mc- 
rito  biijusmodi  bomines  sciant  sibi  eliam  de  ipsa 
niora  m;>gis  consnli  et  fiileliora  nocessariis  dilalioni- 
biis  rcinedia  prsnsiari.  Cxtcrnm,  nbi  crit  quod  custo- 
dia  sqiialidi  carceris  incliidnntur  "  qui  Cbrisinm  B 
confitcnlur,  si  sliie  pericnlo  fidei  sunt  qui  negave- 
runt?  uhi  qiiod  in  nomine  Dei  caicnarnm  ainbiln 
vinciuntiir,  si  sine  coinmiinicatione  non  siint  qiii 
confessionem  Dci  non  rclinuerunt  '  ?  ubi  qiiod 
detenli  martyres  gloriosas  «  animas  ponunt,  si 
qiii  dcreliqnerual  fidem  pcriculornin  et  dclicto- 
rum  suorum  non  senliunt  magniludinem?  Quod  si 
nimiain  impaiiemiam  proefcrunl  ''  et  intolerabili 
fesiinationc  commiinicaiionem  exposouiit,  frustra 
qiierula  is!a  et  invidiosa  ac  nibil  adversiis  verilaiem 
valentia  jaciant  petnlanli  ct  intreno  ore  tonvieia, 
quandoqnideni  licuerit  illis  siiojnre  retinere  qiiod 
nunc  sua    sponte   qiiu;sita    necessitate   '  eoguntur 


inus    tc,   bealissime    ac  gloriosissime   papa   J,    in 
Domino  semper  bene  valere  et  nostri  meminissc. 

EPISTOLA  XXVII. 

(Pamel. ,  Rigalt.,  Baluz.,  xxvn.  Paris.,   xxvi,    Cxon., 
Lqis.,  xxxiH.J 

CVPRIANIIS  LAPSIS. 

Arcumentum. — Argitmeiilum  liujus  cpistoliv  iiifra  lia' 
bes  Kpistola  xxix.  «  Litleras,  inqnii,  ud  me  (ccerunt, 
pacein  noii  damlam  sibi  poslulanles,  sed  f/«nsi  jam 
datain  sibi  vindicantes,  quod  dicanl  Pauluin  oiniiibus 
pacein  dedisse,  sicut  in  litteris  eorum  quaruin  cxem- 
plum  ad  \!os  transmisi,  legetis,  simul  quid  et  ego  eis 
breviter  rescripserim.  >  Desideralur  autfm  lapsorum 
cpistola  ad  quos  rescribit. 

I.  Dominus  noster,  cnjiis  praicepla  et  monita  ob- 
scrvare  debemus,  cpiscopi  bonorcm  et  Ecclesia;  siiaj 
ralionem  disponens,  in  Evangelio  loquitur  i'  et  di- 
cit  Pclro  :  Ego  tibi  dico  quia  lu  es  Petrus,  el  super 
istain  petram  (cdi/icabo  Ecclcsiam  meam,  et  portai  infe- 
rorum  non  vincent  cam  :  ct  libi  dubo  claves  rcgni  coelo- 
rum ;  et  quw  ligaveris  super  terrain  crunt  ligaia  et  iii 
ccelis,  el  quwcnmque  solveris  super  terram  eruut  soluta 
et  in  ccelis  (Mutth.  xvi,  18, 19).  Indeper  temporuin  et 
successionuin  vicesepiscoporum  ordiiialioeiEcclesuc 
ratio  deenrrit.ut  Ecclesia  super  episcopos  "  consli- 
liiatur  ct  oinnis  actus  Ecclesi;u  pcreosdem  praeposilos 
giibernetur.  Cnm    Iioc  ilaqiie    divina  lege   '    fun- 


poslulare.  Fidesenim  quoe  potuit  Clirislum  confitcri,  C  datum  sit ,   miror  quosdam    aiidaci    teincritate  sic 

LECTIONES   VARIANTES. 


"  Saiisfacientes  lam.  EborA.  NC.  1.  Ben. 

*  Extinguilur  \al. 

<^  Cui  noii  Lum.  Ebor.  NC.  1.  Ben. 
'1  PrsstenlMr.  Iiicpndium  flamiiia;  Lam.  Ebor.  NC.  1. 
Lamina  revocalur  Vcr. 

*  Coeterum  ubi   erit  quod    judicia    patiuntur  ,    quod 
carecre  iricluduiitur  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod.  2.  Ben. 

'  Dei  renucruni  Lam.  Ebor.  NC.  l.  Munul. 


K  L'bi  qui  dctenti  gloriosas,  Lam.  Ebor.  NC.  l.  Mamit. 
1»  Praeferunt  minimam  patienliam  Ben.  Vat.  Lam.  Ebor. 
Bod.  1, 2.  NC.  2.  Impalientiam  pr?e  se  ferunl  Oxon. 
i  Nunc  neccssilate  Lam.  Ebor.  NC.  1. 
j  Optamus  te,  fralor  isigalt.  Oxon. 
*  Loquitur  Ecclesi»  Bod.  1. 
1  Hoc  iia  divina  lege  Bod.  1. 


STEPII.  BALUZII  NOT.E. 


Velus  Remigianus ,  morbum  resiinguit  et  finil.  Ila 
eiiam  Gralianopolilaiius. 

VII.  —  *''  Sisi  patientia.  Ideni  codcx  Remigianus, 

71011  csl  iinpaticntia.  Iti  cliam  Sorboiiicus,  Fuxensiset 

Gratianopoliianiis.  In  rccentiore  Remigiano  et  iii  Di- 

vionensi  :  Non  est  nisi  paticniiainmorbis.  Lncanusix: 

Gaudcl  palienlia  durls. 

JnlolerabiH  (esiinulione.  Veicra  exeinplaria ,  iniole- 
rabilemfeslinalionem  comiiuinicationis.  Sed  baiic  leciio- 
nein  Painelins  aitessc  pessiniam. 

Querula.  Ouidain  libii  vctcrcs,  querelosa. 

Optamus  te.  Uevocavimiis  banc  clausnbini  veterum 
editionnm,  qiiam  reperiinns  cliain  in  quatunr  anli- 
qiiis  codicibiis.  Ncscio  autcm  qua  aiictoritaie  Rigal- 
lius  ;iliam  induxit,  qiiam  cgo  niispiam  reperi.  Angli 
tameii  cain  reliniierunt. 

Epist.  XXVII.  —  II;cc  cpislola  iii  velcri  libro 
saneii  Dionysii  Remensis  ct  in  uno  ineo  esi  anepi- 
grapba.  Iii  edilione  Morelliana  dicilur  csse  Celerini 
iid  lapsos.  lii  ediiione  Maniitiana ,  qii;c  prima  oiii- 
^inin  cst,  et  in  libro  Fuxeiisi,  Cijprianus  lapsis.  Qu;e 
cst  vera  lcciio. 

I. — Cujus  prajccpta.  Seqni  iii  lioc  locoplaciiitscrip- 
turain  libri  Fuxensis,  quam  piiio  cssc  nicliorcm  ea 

Patrol.  IV.  S.  Cypbian. 


quam  prscferunt  editiones  Manntii  et  Morellii  et  vclus 
liber  ntcns,  ubi  scriplnin  esl,  cujus  prwcepta  debemus 
melucre  ct  obsercare.  Codcx  sancti  Dioiiysii  Kcnien- 
sis,  prwccpta  scrvire  et  observare. 

ISon  vincent  cam.  Ila  etiain  in  libro  de  Vnitale  Ec- 

j)  clesia;,  pag.  194.  Codex  Fuxcnsis,  iion  praivalebunt 

adversus  eain.  Apiid  P;iciaiiuiii  iii  epislola  ad  Sym- 

pbronianiim  conira   triclatiis    Nov;iiiaiiorum ,    non 

convalescent  adversus  eam. 

Tibi  dabo  claves.  Quamvis  islic  claves  non  dontiir 
Pelro,  sed  promiuantur,  veleres  lamen  exislinianint 
ei  rccte,  datas  esse.  eas(|ue  solum  Petrum  accepisse 
ait  Optatus ,  sed  cominunicandas  cum  c:cieiis.  Ge- 
rebat  cnim,  ut  ait  sanctns  .^ugiisiiniis,  lotius  Ecclesi;c 
figuraia  generalitaie  pcrsonam  ;  et  erani  iiiiqiie  c;t;- 
leri  Aposioli  quod  fiiit  Petrus,  pari  consortio  pr;cditi 
et  lionoris  et  poiestatis,  ut  ait  Cyprianus  iii  libro 
de  Unitaie  Ecclesia;.  Vide  episiolam  Sicplnini  cpiscopi 
Larissicac  ad  Boiiilaciiim  papam  II,  eilitam  iii  col- 
iectioiie  Rnmaiia  llolstenii,  opistolam  Mapinii  epi- 
scopi  Kemensis  apiid  Frcberuni  ct  Dueliesniuin  ,  et 
Francisciiin  Masonum  lib.,  iv,  cap.  3,  i,  de  Miiiisie- 
rio  Anglicaiio, 

10 


299  DIVICYPRIAM  SOO 

iiiihi  soribere  vohilssc,  utEcclesiic  noniinc  liiieras  fa-  A  (limi  Domini  disciplinam  quicle  el  Iranquillc  agerc. 
ccroiit  ,  I  quando  "  ecclesia  iii  c|iiscopo  ei  clero  et      Yalclc. 


in  omnilius  slaniibus  sit  consiiiuta. »  Absit  eniin  iiec 
Doiuini  ^  niiscricordia  ct  poicstas  ejus  invicta 
palialur  ut  Ecclesia  cssc  dicalur  lapsonim  numcrus, 
cuins  criplum  sit :  Deiis  nuti  cst  morluorum,  sed  vivorum 
{Malili.  XXII,  o'i).  Oinncs  quideni  vivificari  optamus, 
et  ul  in  siatum  pristinum  resiituaniur  precibus  no- 
slris  et  gemilibus  orainus.  Si  aulem  quidam  lapsi  Ec- 
clcsiam  se  volunt  cssc,  ct  si  apud  illos  alque  in  illis 
est  Ecclesia,  quid  superest  quani  ut  ipsi  rogeiitur  a 
nobis  ul  nus  ad  Ecclesiam  dignenturadmitlcre?  Sum- 
raissos  crgo  cl  quiclos  et  verecundos  csse  oporlet  eos 
qui  delicli  sui  mcmores  satisfacere  Deo  debeiit,  ncc 
Ecclesiae  noniine  lilleras  facere,  cum  se  magis  sciant 
Ecclesix  scribere. 

11.  Scripserunt  autein  mihi  nuper  qiiidam  de  lapsis 
liumiles  el  niiies  el  trenienles  ct  meiuenles  Deum,  et 
qui  in  Eeclesia  sempcr  gloriose  et  grandiler  operaii 
sunt,  ct  opus  suum  nuraquam  Doinino  imputaveruul, 
scienies  illum  dixisse  :  El  cum  haec  otnma  [eceriiis, 
dicile  :  Servi  supervacui  sumus,  quod  debuimus  facere 
fecimus  {Luc.  xni,  10).  Quai  illi  cogitanles,  ct  quam- 
vis  libello  a  niarlyribus  acceplo,  ut  lanien  a  Domino 
saiisfaciio  sua  admilli  possil,  oranies  scripserunt 
inihi  se  deliclum  suum  cognoscere  et  poenitentiam 
veram  agere,  nec  ad  pacem  tenicre  aut  importune 
properare,  sed  expeclare  pnesentiam  noslram,  di- 
centes  pacem  quoque  ipsam,  si  eam  nobis  praesenti- 
bus  acceperint ,  dulciorem  sibi  futuram.  Quibus 
quantum  gralulatus  sim  Dominus  testis  est,  qui  digiia-  r 
lus  est  oslendere  quid  ejusmodi  ct  lales  servi  de 
cjus  benignitate  mereanlur.  Quas  lilteras  cuin  nuper 
acccperim,  et  nunc  aliud  scripsisse  vos  legerim,  peto 
discernaiis  desideria  veslra,  el  quicumque  estis  qui 
lias  lilleras  nunc  misislis,  iiomina  vesira  libello  sub- 
jiciaiis  et  libellum  cum  singulorum  noniinibus  ad 
ine  transmitlaiis.  Antc  est  enim  scire  quibus  rescri- 
bere  iiabeam.  Tunc  ad  singula  quae  scripsistis  pro 
loci  etaclus  noslri  mcdiocriiale  rescribam.  Opto  vos, 
fralrcs  cliarissimi,.  semper  benc  valere  et  sccuu- 


EPISTOLA  XXVIII. 

(Pamel.,  Rig.,  Baluz.,  xxvm.  Paiis. , 
Lips.,  XXXIV.) 


XXVI.  0,\on., 


AD  PRESBTTEROS  ET  DIACONOS. 

Argumentum.  —  Argumenlum  hujus  cpislola;  saiis 
convenit  cum  prmccdenti  ,  ac  puio  cam  esse 
de  qua  in  sequenti  epistota  loquilur ;  laudat  cnim 
clerwn  suum,  quod  Caium  Diddensem  presbijterum, 
et  diaconum  ejus,  qui  tapsis  lemere  communicabanl, 
commwiione  movissent  ,  et  ut  de  aliis  quibusdant 
idipsum  fiat  hortatur. 

I.  Cyprianus  presbyleris  et  diaconibus  fratribus 
g  salutem.  Iiitegre  ct  cum  disciplina  fecisiis,  frairos 

charissimi,  qiiod,  consilio  collegarum  mcorum  qui 
pracseiilcs  eranl,  Gaio  Diddensi  piesbytero ct  diacoiio 
ejus  censuisiis  iion  cummuiiicanduin,  qui,  communi- 
caiido  cum  lapsis  et  ofTerendo  oblalioiies  eorum,  iii 
pravis  erroribus  suis  Irequenter  deprebensi,  et  somel 
at(|uc  itcrum,  secundum  quod  inihi  scripsislis,  a  cul- 
legis  meis  moniii  ne  hoc  facereiit,  iii  prssumplione 
et  aiiilacia  sua  perlinaciler  perstilerunt,  decipientos 
qiiosdain  fialres  ex  plebe  nostra ;  quibus  nos  omni 
humiliiate  <=  consullum  cupimus,  ct  quorum  saiuli 
noii  adulaiione  composila,  sed  sincera  lidc  prospici- 
niiis  iit  vera  poeniteniia  el  gemitu  et  dolore  pleni) 
Dominum  "i  deprecentur,  '»  quia  scriptum  esl :  Me- 
mcnlo  unde  cecideris,  et  age  pmnilenliam  {Apoc.  ii, 
5) ;  et  itcrum  lo(|uitur  Scripiura  divina  :  Sic  dicit 
Dominus  :  Cum  conversus  gemueris,  lunc  salvaberis,  et 
scies  ubi  fueris  {Isa.  xxx,  15). 

II.  Ingemiscere  aulem  et  agere  poenitentiam  quo- 
raodo  possunl  quorum  gemiiibus  et  lacrymis  inler- 
cedunl  quidam  de  presbyicris,  ui  cominunicandum 
cum  illis  tcmere  existiment?  ncscieiiies  qiiia  scri- 
pltiin  est :  Qui  vos  fetices  '^dicunl,  in  errorem  vos  mit- 
tunlfCtsemitampedumveslrorumturbant  {Isa.  iii,  12). 
Morilo  salubria  iiostra  ctvera  consilia  nihil  promo- 
vciit,dumblandiiiis  ^  ct  palpationibus  perniciosis  salu- 


*  Voluisse,  quando  Impr. 

*  Ne  Oomini  Oxon. 
"  Ulilitate  JSorf.l. 


LECTIONES    VAIUANTES. 

d  Doniiiii  Bod.  1. 

•-'  Nescienics  scriplum  esse  :  Qui  vos  et  beatos  Bod. 
})      f  Blandienlis  Conjic.  Rigall. 

STEPH.  BALLZII  NOT.^. 


Vl  Ecclesioe...  facerenl.  Isla  addila  sunl  cx  libro  meo 
vetere  el  cx  ediiione  Morollii.  Quae  iniror  prajler- 
iiiissa  fuisse  a  Pamelio  et  Uigaltio ,  cuiii  absque  iis 
seiisus  iion  sit  inlegor.  Uecte  ergo  fccerunt  Angli 
isla  reponcntes.  Ueiiihaitiis  oniisit,  quia  ea  non  iii- 
vcniebat  iii  ediiiiuie  Uig:iltii. 

Quando  Ecclesia.  Vorba  suiit  lapsorum  ad  Cy- 
prianuin. 

Invicla.  Non  adnioncrem  lianc  vocom,  quam  prac- 
tcrunl  C(litionos.M.inniii,  .Morcllii,  et  P:imoIii,  qu;e 
cxslal  etiam  iii  lihro  nieo  vclcri  et  in  Giaiinnoiioli- 
taiio,  posiiain  a  ino  esse  in  lioc  loco,  nisi  Uigallius 
cl  odiliu  Aiiglicaiia  pro  ca  habcronl,  iuvidiam',  nullo 
sensii  aiii  ccito  pcssiino.  Puto  aiitcin  Uigaltiuin  eaiii 
jiravani  Icciidiicni  accipisse  ex  libro  Fuxciisi ,  quo 
usum  cbsc  illuiii  consial. 


II.  —  Benignilale.  Liber  meus  el  edilio  Morclliana , 
boniialem. 

Epist.  xxviii.  —  Ilaec  epislnla  priniiini  ediia 
esl  a  Manutio.  Pamcliiis  niilliim  illiiis  veliis  cxciiiplar 
halinii.  Aiigli  unum  li;ibiierunt  cx  bibliotlieca  Bod- 
loiaiia.  Ego  uniim  Iiabiii  ex  Colhertiiia ,  quod  fuit 
olim  collogii  Fuxensis.  Habui  etiam  iiiium  ex  niea, 
aliud  cx  urbe  Graii;iiiO|iolilaiia.  Piirro  epislola  ista 
bis  descripta  cst  iii  libro  Fuxensi. 

I. — Composiia.  Ila  codex  Fuxeiisis  et  ediiiones  Ma- 
niilii  ci  MoreHii.  Atcodex  iiiens  ct  Gralianopoliianus 
pnoforunt  corrupla.  Sic  etiam  iii  uno  Bodloiano  legi 
iiioniioront  Angli. 

II. — Blandiiiis.  Tacitiislib.  illisioriarum  :  Blandili<e 
pessimum  vcri  affeclus  venenum.  '''"  Et  in  vita  Agri- 
cAx  :  Pessinmm  inimicornm  genits  h?"ianies,  Cicero 


EPISTOLA  XXIX. 


302 


taris  vcril^s  iinpctliiui',  ct  pniilnr  lapsorum  saiicin  cl  A  scro  rcpctoiKliini   pntavernnl ,   ct   iianc  singulorum 


•Jcgra  nicns  (|iioil  corporalilcr  (|noqiic  a'gri  ci  inlinni 
sirpc  paiiiinlur,  ui,  diini  salulires  cibos  el  uiilcs  pn- 
Uis  (|iia-i  aniaros  ct  aliliorrciilcs  rcspnunt,  ct  ilia 
qiuc  oliicctaro  el  ad  prxscns  siiavia  viilenliir  csse 
appcliinl,  pcriiicicin  si!)i  et  nioricin  per  inainlici- 
liaiii  ct  iiilcnipcranliani  provoceiit ,  ncc  proliciat  ad 
salutcni  artificis  mcdela  vcra,  diini  Ijlandimcniis  de- 
cipii  dulcis  illcccbra. 

III.  Vos  ilaque,  sccunduni  lillcras  nieas  (idelilcr  ct 
salubriter  consulcntes,  aconsiliis  melioribus  ne  ri!cc- 
datis.  Legile  vero  lias  easdein  iillcras  ct  collegis 
meis,  si  qui  aut  pracsenlcs  fucrint  aut  snpcrvencrini, 
«l  unanimes  et  concordcs  ad  fovenda  et  sananda  la- 
psorum  vulncra  consilium  salubre  leneanius,  tra- 
ctaturi  plenissime  de  omnibus  cnm  convenire  iu  B 
imuni  per  noiiiini  misericordiam  coeperiinus.  Inierea, 
si  qnis  iin;iio(lcratiis  ctpraeceps,  sivc  de  nosiris 
presbyleris  vcl  diaconibus,  sive  de  pcrcgrinis,  ausus 
fuerit  anle  scnlcnliam  noslram  coinmunicare  cuin 
lapsis,  a  coinmnnicalioiicnostraarccauir.apiid  oiniies 
nos  causam  dictiinis  lenieritatissusi|uando  in  unum, 
pcrniitlenteDoinino,  coiivenerimiis.  Di,'siderastis  quo- 
que  ut  de  Pliiliimeiio  ei  Foriunalo  iiypodiaconis  et 
Favoriiio  acolytho,  qui  medio  leinpore  recesserunt 
ct  nunc  venerniil,  qiiid  niilii  videaiur  rcscribain. 
Cui  rei  non  potui  iiie  soluiii  judiccm  darc,  cum  multi 
adbuc   de  clero  abseiites  sint ,  nec  locum  suum  vel 


iracianda  sit  ct  liinanda  plcnius  ralio,  non  lantum 
ciim  collegis  nicis ,  scd  et  ciini  plcbe  ipsa  universa, 
Expensa  eniin  niiideraiionc  libraiida  et  pronuntianda 
res  csi.ipueiiipnslcriini  circa  niiiiislios  Ecclcsiaicon- 
sliiual  cxcinpium.  Intcrini  sc  a  divisioiic  tncnsurna 
lantuin  coiiiiiieant,  non  qiiasi  a  ministerii)  ecclcsi.i- 
siico  privaii  csse  vidcantur,  scd  ut  inlegris  omnibus 
ad  nostiain  piaseiitiam  difrcrantur  ".  Oplo  vos , 
fraires  charissiini.scippcr  bcne  valcrc.  Fraternitnlein 
univcrsani  salulate,  ct  valete. 

EPISTOLA  XXIX. 

(Pamcl. ,  Rigalt.,  Balu7.. ,  xxix.  Paris  ,  xxxiu.  Oxon., 
Liiis.,  XXXV.) 

AD    rRESDVTEROS     ET    DIACONOS     MVJE    CO.NSIS  TENTES 

AitcuMENTUM.  —  Clenii   Romaims  ecrtior  ledditur  de 
temeriiaie  lapsorum  tjui  pacem  deposcebanl. 

Cypriaiiiis  prcsbytcris  et  diaconibus  Roma!  consi- 
stciilibiis  frairlbus  saliitcin.  Et  diicclio  communisct 
raiio  cxposcit,  Iraires  cliarissimi ,  nihil  conscicntisc 
vestrx  siibtnibcre  dc  liis  qu;c  apnd  nos  gcrunlur,  iit 
sit  nobis  circa  uliliiateni  ccclesiastica;  admiiiislratio- 
nis  cominune  consiliuiii.  Nam,  posteaqiiam  ad  vos 
lilteras  feci  ,  quas  misi  per  Saiiirtiin  lcclorem  et 
Optatum  bypodiaconuin,  (pioriniidaiii  liipsoriim  con- 
spirata  tcincritas  ^,  qui  poenitcntiam  '"  agere  ct  Dco 
salisfacere  dclrectanl,  lilteras  ad  nic  fccerunt,  pa- 

LECTIONES    VAWANTES. 

Q  dara  lemerilate  ilanut. 


"  Cognltio  bajcdifTeratur  B(w/.  1.' 

l  Quorumdam  pros|iecta  temeritas  Oxon.  De  qnoruni- 

STEPII.  B.^LUZIl  NOTyE. 

in  libro  de  Amiciiia  ail  nullam  pcstcm  esse  m.ajorem  Sero.  ILcc  est  leciio  editionis  Manniianx  et  codicis 

qiiam  adnlationcm,  blanditiam  ,  asscntaiionem.   Dio  Gratiiinnpolitani,  Editio  .Morcllii  et  iiniis  Bodlcianus, 

Cbrysostomus   Oiai.   iii ,   scribil  omniinn  vitioruiii  sorie.  \n  ineo,  sorore,  pro  sorre,  iit  opinor. 
lurpissimiim  esse  adiilaiionem.  Ilieronymiis  in  epi-  Jl/i»!s(ros.  Quamvis  iion  diibilciii   qiiin  Ii.tc  lcctio 

stola  «(i  iiusfoc/iiui)!  de  virgiiiilaie  servanda  :  Adu-  sit  bona,  admonere  tamen  delioo  iii  codice  Fiixensi , 

lator  qiiisque  btandiens  inimicns  est.  Idem  in  Dialotjo  in  ipio,  ut  ainea  dixi,  EpisloFa   ista  bis   dcscripta  est. 


coiilra  Pel.igianos  ;  Seinper  insidiosa  ,  cullida  ,  blanda 
esl  adulatio.  Sanciiis  Aiiibrosius  ,  seu  qiris  aliiis,  lib. 
lii  Officiur.  cap.  16  :  Non  esl  enim  vera  nmicilia  ubi 
est  fallax  adulalio.  Scneca  dixit  Epist.  xlv,  adula- 
lionem  essc  simileiii  aViirili-.e.Apnd  Plularchiiin  cxsiat 
libcr  ijuoinodo  possit  adululor  ab  ninico  iiiternosci. 
Syinmachus  lib.  i ,  JLpist.  5 1  :  Quassa  fide  sitnt  qni 
jugiter  blandiuiitur.  Ovidius  lib.  iii  Ainorum,  clecj.  8; 
Impia  sub  ilulci  mclle  vcnena  lalcut. 


conslanicr  scripiiim  esse  omnci  viros.  Qiio  ctiam 
modo  scripluin  fnissc  in  Vcroncnsi  niilii  coiislat. 
Scd  alii  libri  vclcrcs  et  edilioiies  pr.x-feruiit  minisiros. 

A  divisione.  Sic  edidit  .Morelliiis  pro  eo  quod  cditia 
Maiuitii  lialiei,  dietionc.  Scd  iii  codico  Latinii  ct  in 
Vcroiiensi,  tinii  cliain  iu  Fuxeiisi,  scriptum  est,  a 
diciione.  .Mciis  coiirirmat  editioneiii  Morcllii. 

Men&uriia.  IiilVa  Kpi^t.  xxxiv,  p:ig.  28,  divisioncs 
mensnrnas  wqnnli:^  qiianiiliiiibiis  piiriiuntnr.  Uulinus 
lib.  IV,  ca|).  28,  ceiiliiinquinqiiaqiiila  denariis  wcnstrtiw 


.   iv.cap.  __  ,       ,    ^ 

Placcn'iiios  vocaladuliitorcs  vcliis  aucior  glossic  ni  Q  prwsialionis.    Codcx    Fiivcnsis   ct  Gratiaiiopolilaiiiis 
capiiularc  Karoli  .M.  de  lausis  Iialix,   ul   iiioiiiiimus      cl  ctWui)  Minclln  iiiciisiminliuin,incuiiineiisnraiiinlum. 


toni.  II  Capilulnriuin  pag.   1013. 

Inaudie.minm.  (lodcx  Fiixciisis,  inobedientiiim.  Ft 
tsnicii  idcm  codex  in  llpistola  xi.n,  pag.  ;>6,  liabct  , 
quiv  discordiosis  ct  inandieniibus  scninlnluin.  Ttrliil- 
lianiis  in  libro  de  Exlionaiione  Casiiiaiis  dixii  obau- 
dicnliam. 

III.  — A'o)!  polui  me  soluin.  Ita  Maiiiilius  ct  Rigal- 
tius.  At  in  libro  iiico  vclcri,  iii  Gialiiiiioporuain)  ct 
in  iino  Biidlciano  lcgitur,  »o;i  ;)ii(o  nie  soliim  debere 
sentenliam  dare.  Sic  eiiiim  in  cdiliniic  .Morcllii,  nisi 
quod  posiiit  puliii  pro  piito. 

Loctim  suuiii.  llii  1'anicruis  ct  catcri.  MaiiUlius 
cdidit,  lioc  soluin.  Qiio  cliiiin  iiioil  i  lcgiliir  iii  coilicc 
Fuxensi.  Sic  ctiani  r'TCii  scripluiii  iiiis-.c  in  uiio 
CodiceYaiieano. 


EcisT.  XXIX  —  Triii  isliiis  Epislol.T,  qnaiii  dcbe- 
musciliiiiiiii  .Miiiiiiliaiiic,  cxcniplaria  liabui,  miuni  ex 
bililiolhccii  Collicrtiiia,(piiHi  liiit  (ilim  collcgii  Fuxcn- 
sis  aliiiil  ox  iiua,  lciiiiiiii  cx  mbe  Gialiaiioixjlitana, 
Aiigli  iiiiuni  liiiliiicriiui  cx  Bodleiana. 

Itijnodiaconiiin.  1'oslca  iii  oimiihns  cdilioiiibiis  (pi.-u 
priidiiiiiinl  post  Maiiiiliiiiiain  adilitnr  frulres  uosiros. 
Qiiic  vcrlia,  adilila  viilclicct  a  .Morcllio,  nos  sustuli- 
iiiiis  iil  superlliia,  qiiia  iioii  exstiiiil  iii  lihris  noslris 
vclcriliiis.  Et  liimcii  iii  GriUianopDlilaiio  post  liijpo- 
diiieoniiin  addiliir  frnireiii  nostrnni. 

Quoriuiidameoiiiipirnia.  Ncscio  qiia  aiicloiilale  Mo- 
relliiis  aililidil  quorumdam  prospecln  lemeriiute.  Nain, 
prieicri]iiaiii  iiiii)il  vox  prospeela  istic  ncccssaria  iioii 
Cbi,  ca  non  cxslal  iii  cdilionc  Manulii,  netjuc  ia  w 


m 


DIVI  GYPRIANI 


iios  decet  '  pro  coipore  tolius  Ecclesiac,  cujiis  pcr  A  subnixus,  el  verus  sibi  in  decrclis 

varias  quasQue    proviucias    iiieiubra  digesia  sunl, 

cxcubare.  Sed  nos  eiiani  ante  liiteras  tiias  fraus  cal- 

lidi  iioininis  hlere  iioii  poluit :  iiani,  cuin  aiiicbac 

quidaiu  vx  ipsius  nequiti;c  ccdiorle  venissel  vexiila- 

rius  Privaii  Fuluriis,  ct  fraudulcnter  liitcras  a  nobis 

elicerc   ciirarcl,  ncc  quis  csset  laluil,  iicc  lilleras 

quas  vulebat  acccpit.  Uptanius  lc  in  Uoinino  boiie 

valero. 

"  EPISTOLA   XXXI. 

(Erasni.,  u,  7.  Panicl.,  Rlgalt.,  Baluz  ,  xxxi.  Paris.,  xxx, 
Oxon  ,  Lips.,  xxx;  Novalian.  opp.  edil.  Jacksou.  p.  277. 
Gallaiid.,  Itiljliolli.  Vell.  PP.  ni,  p.  291.) 

CLERI  nOUANl  kV  CWRWW». 

AnccuENTUU. — Quud  puucis  epislola  prwcedenti ,  nunc 


m 

coeleslibus  le- 
siis  cffectus,  soleai  solo  Deo  judice  esse  conlentus, 
necalterius  aut  landes  pctere  aiii  accusationes  perti- 
mesccre,  tainen  geminaia  suni  iaude  condigiii  qui, 
cuin  conscientiani  sciant  Deo  soli  deberc  sc  judici, 
acliis  lamcn  suos  desideranl  etiam  ab  ipsis  suis  fra- 
iriliiis  comprobari.  Quod  te,  frater  Cypriane,  faeero 
non  iniriiiii  est,  qiii,  pro  lua  vcrecundia  ct  ingcnila  ^' 
iiiduslria  consiliorum  luoriim,  nos  non  lam  jiidices 
voliiisti  qiiain  participes  inveniri ,  ut  in  tuis  rebus 
gesiis  laudein  tcduni,  dum  illas  probamus,  inveni- 
remus,  el  luorum  consiliorum  bonorum  cobairedcs'^, 
quia  ct  arfirmatores,  esse  possimus.  Idem  omiies 
credimur  operaii  '  ,    in  quo  dcprebeiidimur    ea- 


dera  omncs  censura;  et  disciplinai  consensioiie  so- 
taiius  et  iolide  iracicU  Clerus  Homanus,  respvndeiis  B  ciati. 

alieri  quoque  cpislolm  Cypriani,  e  qua  verba  aliquot  n.  Q„ij  enim  magis  aut  in  pace  tam  aplum  aut  in 

citai,  qu(e  exstare  iion  pulatur,  obiler  etiam  gratias      i,e|[o  perseculionis    lam    nccessarium   quam   dcbi- 


acjii  Cypriano  pro  inissis  UUeris  ad  mciTlyres  et  coii- 
fessorcs  Roinanos.  Scripta  est  autein,  uti  et  piceceden- 
tes  Cleri  liomani,  vacaaleSede  post  mortein  Fabiani. 
I.  Cypriano  p.tpse  presbyteri  et  diaconi  Ronuc 
consislenics  salutem.  Quamquam  bene  sibi  con- 
$cius  nnimus,  et  evaiigeiicjc  disciplin:c     vigore    ^ 

lECTIONES 

■  Nos  Jocel  Bod.  1 .    , 
l-  Rigore  Bod.  1. 
«  Castris  Vat. 
d  £1  iji^eoiU  omii.  Un- 


tam  8  severilatem  divini  vigoris  lcnerc?  quam  qui 
reiniserit,  inslabili  rcriim  cursu  crrct  •»  scinpcr  ne- 
cesse  esl,  et  liuc  atque  iiluc  variis  et  ineerlis  nego- 
tioruin  tcmpcstalibus  dissipctur,  et,  quasi  extorlo  de 
iiianibus  consiliorum  gubernaculo ,  navim  eccle- 
siaslicx  salulis  illidat  in  scopulos ;  ul  apiiareat  iiou 

VARIAiNTES. 

<^  Consilioriim  haeredes  Soir  luu 

f  Operari  Lin. 

K  Quani  ut  debeat  Lin. 

'^  Kual  Lin. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 

Vexillarius,  id  cst  signifcr  scdiiionis,  ul  vocaliir  in  Q  legiliir  in  liiulo  :  Iiicipii  ad  liomanos.  Qnamqnam  sibi 


Epislola  Lv,  pag.  83,  nrf  C'oriu'/iM»» ,  eo  modo  qiio 
Pascbasins  vocaltir  signifer  riiroiis  iii  e!'islol;v  coiici- 
Jii  .\qi;ilcicnsis  m\  Gratiannin  imiicraloreni ,  et  co 
ctiaiii  niodo  i|iio  I,arnius  Pac.iliis  Dicpanins  (liiccin 
coplariini  Maximi  lyraniii  vocavii  ie.i(//flr(nii!  .s«cri- 
leqw  fnciioitis,  iii  paiiejiyrico  qiieiii  dixil  Tlieodosio 
Augiitlo ,  el  luictor  iiaiiegyrici  dicli  M;ixiuilaiio  Ail- 
giislo  ojiis  ailvcisarium  vocal  signiferum  nefariie  fa- 
cliuuis.  Sic  liolierliis  Gervasii  episcopiis  Seiieceiisis 
iii  ir;i('iatii(/(.'  Scliismiiie,  l).iriliiilom;eiiin  arcbicpisco- 
puiii  liarcn.em  vocal  {■e.xilliirium  schismaiica:  pravi- 
liiiis.  iii  uotis  ud  Vitas  Piiparum  .Avmionensium,  pag, 
1270. 

fiiiurus.  Iia  codcx  Vcronoiisis.  Miror  Aii.i;los,  qui 
Rig;iliiaiiam  edilioncin  se^jiii  soleiit,  cxcudisse  fuiu- 
rus.  I'cssiiiie  lleinliartus,  (jiii,  lepudiaia  cdiiioiic  Iti- 
gallii.qiiai  boiia  esi,  vcleiem  rcvocavit  ci  scrip.-il: 
l'rivali  et  furlo  cic  fraudulenler.  Iii  liliro  iiieo  veteri 
legiuir  fuiuros  uc  fruudotenier.  Pamcliiis  exislimavit 
Futurimi  et  Fclicissiniuiii  cssc  eiimdein  boniineiii. 

Epist.  xxxi.  —  Ila'c  Epistola  valde  miitita  clnilii- 
lominus  iiiierpolaia  csi  in  codice  sancii  Arnulplii 
M(  lensis ;  ciii  panlo  posl  iniiiiim  iiiseriiini  esi  pio- 
lixiiin  fragmenliiin  cx  libro  de  Laude  Minlijrii ,  niiiii- 
rnin  ab  l':s  verbis  pag.  343,  ul  qunulum  in  e.ipriiuenda, 
nsqiic  ad  secum  ipse  convolvens.  Sed  posl  i^la  rediliir 
ad  cpistulain  in  liis  vcrbis  p:>g.  U,  liiibitum  niipiiii- 
rum  non  liabenlem  usque  ad  (inem.  I'r;T!tcrea  iiiagiia 
(lars  istius  Episiohe  disjuiieta  exsial  siipni  iii  codicc 
illo  post  Episiolain  xvii,  ipia;  dala  esl  ad  Cornelium 
ct  incipit :  t.t  egisse  nos. 

I. — Quamquttin...  sibi.  Iiivariisexccrptisqiirccxstant 
in  calce  Gperiim  saiicii  Cypriani  in  veicri  codice,  (|ui 
fuit  olim  monastcrii  Fossatcnsis,  nune  veio  ineus  est, 
cuin  illis  descriptum  sit  inilium  isiius  Episloluj,  sic 


bene  coiiscius.  Et  iii  (iiie  nddilum  est  :  K.xpUcit  nd 
liomanos.  Sed  islud  f;dsuiii  es^c  conslat  ex  tciiore 
ipsiiisEpistohc,  qiia;  certo  scripla  esl  a  Clcro  Roiii;h;o 
.nd  ('y|iriaiiiiin ,  uli  oliam  adiiotatiini  est  iii  codcn 
GratiaiiO|iolil;iiio  iii  fronlc  Epistobc  :  (.7cri  liomani  nd 
C.yprinnuin.  Et  tanieii  lliiiciii;irus  iii  libro  de  l'ra'ilc- 
sliniilione  adversus  Gollicsc;ilciim  pag.  73,  cilal  ex 
Ejiisiola  ad  Uoniaiios.  Exqiio  liquel  crrorein  csse  ve- 
lusiuin. 

Dccrelis  coelestibus.  Ilaiic  lectioncm  ropori  in  cclo 
cndicilins  ;i4ilii|iiis.  .Angli  nuiiieiil  iii  codioc  Valicaiiit 
lcgi  cnslris  cwlesiibus.  (Jiiaiii  leetioiiein  inerito  ;iil  lii- 
g;iliius  silii  iiiiii  |il;icere.  I)e  casiris^coclcsubns  viiie 
qiiie  notaiitiir  ;id  Epislolain  XLlv. 

Dum  illas  probiwuis.  Infra,  Episl.  lxxi,  pag.  127  : 
Qiice  suhibriler  suijijernniur ,  si  sint  vera  et  leyilimii , 
ipsa  poiius  nosira  dHcamus.  Quoil  cniin  probamiis 
niislrnm  faciimis ,  ut  ait  imperalor  Jusliiiiiniis  in 
D  constitulione  deGiiiicepiioiieDigcstoriim.  Iiein  Ca;Ie- 
slimis  papa  ,  sivc  qiiis  alins  auctor  sit  collcclionis 
cnjusdam  qiuc  iiiiertlecrelacjiiscircninfcrliir,  !of|iiens 
dc  scnleniiis  saiicti  Aiigiisiiiii  de  graiia  Cliristi,  ait 
cas  siias  fecisseaniisiiics  aposlolicos  cuinproliaruiit. 
Cassianus,  lib.  vi  de  Inciirimtione  Domiiii,  cap.  9  : 
liepelnmus  confessionein  symboli  et  luam.  Tua  enim 
qiia;  itliiis,  quia  confessionem  illius  luain  confitciido  (e  • 
cisti.  Joaniies  Saresbericiisis  iii  prologo  Pnlicniiici  : 
Qiticquid  ubique  bene  diclum  est ,  '''"  facio  iiieum.  Idem, 
Episi.  ccxxx  :  Nonne  et  omiiia  nostra  fncimus  quibus 
noslram  impcrlimur  auctorilalein. 

II.  —  Naviin  Codexsancti  Rcmigii  Reinensis,  navem 
ecctesiasticce  disciplina;  illidat.  Divioiiciisis  cl  rccen- 
lior  Victorinus  ,  navem  Ecclesiw  falsoi  illidul  in  sco- 
pulos. 


S09 


EPISTOLA  XXXI. 


oiO 


aliter  saluti  occlesiaslicofi  consiill  pflsse  nisi  si  qui  et  A  stis  cos  qui  se  ipsos  inndeles  illicita  iiefariorum  li- 


conlra  ipsam  faciunt ,  qiiasi  quiilam  ailveisi  fluclus 
repellanlur,  et  discipliuaj  ipsius  sempcr  cusiiitiiia 
ratio  quasi  salulare  aliquod  gubcrnaciilum  in  lem- 
pestale  servelur.  Nec  Iioc  nobis  nunc  nupcr  consi- 
rnini  cogilalum  est,  nec  licec  apud  nos  adversus  iin- 
probos  modo  superveneruni  repeniina  subsidia  ;  sed 
antiqua  hxc  apud  nos  severitas  ,  antiqua  fldes, 
disciplina  legilur  anliqua  :  quoniam  nec  lanlas  de 
nobis  laudes  Apostolus  prolulisset  "  dicendo,  Quia 
pdes  vestra  prwdicatur  in  toto  mundo  (liom.  i,  8), 
nisi  jam  exinde  vigor  iste  radices  fidei  de  tempori- 
bus  illis  mutuatus  fuisset;  quarum  laudum  et  gloriac 
degenerem  ^  fuisse  maximum  crimen  est.  Miuus 
cst  enim  dedecoris  numquam  ad  prxcouium  laudis 
accessisse,  quam  de  fastigio  laudis  ruisse  :  minus  « 
cst  criminis  honoratum  bono  lestimonio  non  fuisse, 
quam  honorem  bouorum  testimoniorum  perdidisse  : 
Minus  est  sine  pmedicalione  virtntum  ignobilem  sine 
laude  jacuisse  *•,  quam  exha;redem  fidei  factum 
laudes  proprias  perdidisse.  Ea  enim  qjise  in  aliciijus 
gioriam  proferuiitur,  nisi  anxio  et  sollicilo  labore 
servenlur ,  in  invidiain  maximi  criminis  intuine- 
scunt. 

III.  Hoc  nos  non  falso  dicere  superiores  nostrai 
lillerse  probaverunt ,  in  quibus  vobis  sententiam 
nostram  dilucida  expositione  protulimus  et  adver- 

LECTIONES 

o  Protulit  Lin.  Bod.  3. 
1>  Degeneres  Un. 
"  MiQoris  Bod.  1. 
<i  Taeuisse  Liiu 


bellorum  professioue  prodideraut ,  quasi  cvasuri 
irrelieiiies  illns  diaboli  laqueos  videreiiiur,  quo  ." 
non  miiius  quam,  si  ad  nefarias  aras  accessis- 
seni,  Iioc  ipso  quod  ipsum  conleslati  fuerant  leiie- 
rcnlur,  sed  cliam  adversus  illos  qui  acla  '  fecis- 
sent,  licet  procscnles  cum  fiercnt  non  affuissenl, 
cum  prsesentiam  suara  utiqnc  ut  sic  scribcreiilur 
maudando  fecissent.  Non  est  euiin  immunis  a 
scclere  qui  ul  ficrei  imperavil ,  nec  est  alienus  a 
criniine  *'  cujus  conseiisu  ,  licet  non  a  se  afluiissuni 
criinen  ,  lamcn  publice  legilur;  et  cum  loliim  fidei 
sacranieulum  in  coiifessione  Chiisii  iiomiuis  iniclli- 
galur  csse  digestum  ,  qui  fiillaccs  in  exciisalione 
prrcstigias  quaM-it  negavit,  e(  qiii  vull  vidcri  propn- 
B  sitis  adversus  Evangelium  vel  ediciis  vcl  lcgibus  sa- 
lisfecisse,  lioc  ipso  jam  paruit  quod  videri  paruissa 
se  voluit;  necnon  etiam  conlra  illos  quoqiiequi  illi- 
cilis  sacrificiismanus  suas  atque  ora  polluerani,  pol- 
luiis  nnle  menlibus  propriis,  undc  eliam  sunt  ipsa; 
nianus  atque  ora  polluta,  fidem  nostram  conseiisum- 
que  monsiravimus.  Absit  enim  ab  Ecclesia  Roniana 
vigorem  suum  lam  profana  fucilitale  dimitterc  et 
nervos  severitalis  eversa  fidei  majeslale  dissolvere ; 
ut,  cum  adhuc  non  tantum  jaceant ,  sed  et  cadant 
eversorura  fratrum  ruina;,  properaia  nimis  rcmedia 
communicationem  utique  non  profulura  praestenlur, 

VARIANTES. 

<^  Hoc  evasuri  in  retinendis  illos  diaboli  laqueos  viJe- 
rentur,  quod  Lin. 
p      '  Accepta  Lin.  Bod.  l.  Benev.  ManiU.  Oxon.  Lips. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


Antiqua...  severitas.  Ista ,  qnoD  addila  sunt  in  edi- 
lione  Mauuliana,  desiint  in  antiquis  cdiiionibus  el  in 
dnobus  anliquis  codicibiis.  Habeiitur  auteni  iu  aliis. 

Liitera:  probavenint.  l'ostea  seqnilur  in  codice  san- 
cli  Ariiulplii  fiagmenluin  ex  libio  de  Laude  Murtijrii. 

111.  —  Irrelieiiles.  In  uno  libro  inco  vcleii  Icgilur 
rclinentes;  iii  Rcniciisi  sancti  Dionisii ,  in  retinendis 
iltis  diabuli  laqueis. 

Maniiamlo.  Sic  iii  aclis  CoIIalioiiis  C;irllingincnsis 
iiilcr  Calliolicos  elDnnatistas  videiinis  pliires  cpisco- 
pos  mandasse  collcgis  suis  iil  snani  pncseiniaiii  siia 
liroipsissiibscriplione  exliiberfnl.  Sic.nccloiiginqno 
laiiiiiiii  cxeiiipla  repclintiir,  Nalalis  ab  Oea  scnieii- 
li:iiii  (lixil  iii  Concilio  Carllingiiiciisi  siib  Cypriano  pro 
si!  ct  pio  Ponipcio  Sabrateusi  et  Dioga Leptimagnensi, 
qui  milii  manilarerunt. 


Bellovacensi,  quibus  impetrare  divino  judicio,  pro  i»i- 
perare.  Facilis  error,  qui  admissus  est  etiam  in  alio 
veieri  codice  ejusdem  ecclesia;,  in  breviario  nimiruni 
Liberati  cap.  18,  iibi  pro,  niliil  impelrantes  dimisil , 
uti  liabent  editiones  et  ires  libri  veteres,  codcx  ec- 
clesia;  Bellovaceiisis  habet  imperantes.  Sic  apud  Fiil- 
genliiim  Placiadem  lib.  ii  Mijiliol. ,uhi  agit  de  Vulcaiio 
et  Mincrva,  lcgendum  cst  Jupiter  impcravit ,  pro  co 
quod  ibi  legitiir  impelravii.  Conlirmat  lectioiiem  a  mo 
relentamin  boc  loco  Cypriaiii  Laclanlius  in  epitoino 
Divinarum  Inslilulionum  cap.  04:  Vetusprwcepliim  cst 
non  occidere.Quod  sic  uccipi  debet,  nontamquamjubea- 
mur  ab  homicidio  tantum,  qiiod  ollm  legibus  ptiblicisju- 
betur,  munus  abslinere,  sed  nec  jussione  iiiterpositn  nec 
verbo  licebil  periculum  inferre.  Illiim  enim  tormentis 
siibdi  oporlere  cujus  consilio  aique  iustiiiclu  aliiis  ad 


^on  esi  immiinis.  Cicero  apiid  Aminiiiniim  Marcel-  D  iicciisalionem  accesserit  prominliavii  iniperaior  Coii- 


liiiiim  lib.  XXVII  :  Quid  cnim  inlerest  iiiler  siuisorem 
fiirii  cl  probnlorcm?  i\uoi\  siinipliim  est  cx  scdiiid» 
Pliilippica.  Sennca,  Troadc  :  Qui  non  velnit  peccare 
ciim  possil,  jvbet.  El  iiifrii  :  Ail  uiiclorem  rcdil  sceleris 
eoficli ciilp!i.\nmn'  Epislid.c  n(/(,'(/i((i/ifim,iiili'r  Opcra 
lliiTOiiviiii  :  Quanlum  enim  ud  peccali  ralioncin  perli- 
iicl,  nocnit  qui  el  nocere  disposuit  Viilciiiis  .Maxiimis 
lil)  IX,  raput  '■1  :  I iiiqiio  animo  sceliis  inlueri  scclns 
(idmillere  fiiit.  Arator,  lib.  ii  Acliiiim  Apostoloriim  : 
Acc  pcena  seqnestrat  quos  par  ciilpu  ligal. 

Imperuvit.  ihr.c  lcctio  vidctiir  opliiiia.  Et  lamcn 
illaiii  iiiin  inveni  nisi  iii  iiiio  vcteii  libro.  Ca^tcri  ct 
cilitioiics  Paniclianic  vciusliores  llabeiit  impetravil. 
Paincliiis  aiiieui  iiiutavil,secnlus  coiijccturani  Cosic- 
rii,  qiianivis  lalealiir  se  iibiqiii!  Icgisso  impetruvil.  Sit 
InEpislolaxLivCodicisEncyelii  scriplumest  in  codice 


siaiilimis  in  lilulo  Codicis  Theodosiani  ad  legeni  ju- 
liam  Mitjeslatis.  Ei  apiid  Jiilinm  Paiilnm  lib.  v,  tit. 
25  :  Mundalores  cmdis  perinde  ut  liomicidw  punianlur. 
Salvianus  lib.  vii,  cap.  19  :  Poteslas  qiiippe  maijnaet 
potenlissima ,  quai  inliibere  scelus  maxinium  polest , 
qua.si  probal  debere  fieri,  si  sciens  patitur  perpelruri,  Iii 
cujus  enim  nianu  est  ut  proliibeat,  jiibel  ayi  si  non  pro- 
Itibel  admilti.  I^iiiiodius  lili.  i  Episl.  v  :  Fccisse  scelus 
crcdilur  qui  potuisse  facere  perliibelur.  Pacianus  in 
Parcenesi  ud  Pmnitentiam :  Addo  etiam  non  solns  maniis 
iii  liomicidio  plccti ,  sed  et  omne  consilium  qiiod  allcrius 
anintani  impeyitin  morleni.  Epislfda  episco|ioriini  tE- 
gypli  ad  l.eoucin  iiiipcraKirem  in  capile  vii  Codicis 
iMicyclii  :  Postea  eliam  lioniicida  pe.ne  maiiibiis  propriis 
lioc  itefiis  efficiens,  el  propleren  coiidemnandiis ,  quaiido 
ageiiti  qui  jubet  malum  fieri  in  supplicio  proximus  est. 


511  DIVI  CYPRIANI  312 

cl  iiova  pcr  niiscriconliam  falsam  vulncra  "  vcle-  A  conclignis  landilms  pro?cculiis  ^  acoendisii  nd  mulio 


ribus  transgressionis  vulneribus  imprimanlur,  ut  ini- 
seris  ad  evcrsioiiein  majorcm  eripiaiur  ei  poeniien- 
tia !  Ubi  enini  poicrit  imlulgeniia;  mcdiciiia  profi- 
ccre  ,  si  eiiam  ipse  medicus  iniercepta  pocniienlia 
indulget  periculis,  si  lantummodo  operit  vulnus,  nec 
sinit  necessaria  tcinporis  rcmedia  obducerp  cioairi- 
ceni  ?  Iloc  iioii  esi  curare,  sed,  si  dicere  verum  vo- 
luiniis,  occidcrc. 

IV.  Quamquam  confessorum  quoque  quos  hic 
adliuc  in  carcercm  dignitas  sux  confcssionis  iiiclii- 
sil,  ct  ad  cei  lanicn  evangelicum  siia  (idcs  in  coiifes- 
sione  jain  gloriosa  semcl  coronavit,  liltcns  Iiabeas 
conspirantcs  cum  liiteris  iiosiris,  quibus  severilaiera 
cvaiigelica;  disciplinoc  proiiileriinl  ct  illicitas  peiitio- 


ardentiorcm  coclcslis  gloria;  cupiditatem,  qiiod  pro- 
iios  impnlisli,  quod,  ut  crcdimus  ct  optamus,  viclo- 
rcs  fiituros  viribiis  tni  serinonis  animasli  '  ;  ut, 
qnamqiiani  Iii'C  lolum  de  fide  conlitcnlium  i  el  de 
diviiia  iiidtilgeiilia  venire  vidcalur,  lameii  in  marty- 
rio  suo  libi  cx  ali(|uo  dcbiiores  facli  csse  vidcanlur. 
Sed,  ul  ad  id  unde  digrcssus  scrmo  vidcbaliir  esse 
rtirsus  revcrlainr,  quales  iittcras  in  Siciliam  qiioiine 
miserimus  subjeclas  liabcbis  :  qiiamquam  nobis  dif- 
ferenda;  liujus  rei  neccssitas  majorincuinbat,  qiiibus, 
post  excessmn  iiobilissima;  memoriie  viri  F:ibi;ini, 
noiulum  est  episcopus  propter  reriirn  et  leniporiiin 
diincullatcs  conslitutus ,  qui  omnia  isla  modcrc- 
tur  '^  et  eorum  qui  lapsi  siinl  possit  cum  auctoritalc 


nes  ab  Ecclesi*  pudorc  revocariint.  Nisi  lioc  fecis-  B  et  coiisilio  liabere  rationem  :  quamqiiam  noliis   in 


sent,  disciplina;  cvaiigelica',  ruina;  non  facile  sarci- 
rentur  ^  ,  pra;sertim  cnm  nulli  magis  tam  congrucns 
esset  leiioreni  evangelici  vigoris  illibalum  dignila- 
temqueservare  <•,  quam  qui  se  excruciandos  et  cx- 
carnificandos  pro  Evangelio  fiircntibus  iradidisscnt, 
iic  marlyrii  <i  Iioiiorcm  mcrilo  perdercnt ,  si  in 
occasioiie  ••,  inarlyrii  pra;varicatores  Evangelii  esse 
voluissent.  Nam  qiii  id  quod  liabct  non  custodit  in 
co  cx  quo  illud  possidet,  duin  id  ex  quo  possidcl  vio- 
lai,  amiliit  illud  <  quod  possidebat. 

V.  Iii  qlio  loco  maximas  tibi  atque  uberes  gratias 
referre  dcbemus  ct  reddimus  qtiod  illorum  carceris 
teiicbrns  litleris  tuis  illiiminasti  k  ,  quod  ad  illos 
venisii,  quomodo  inlroirc  potuisli,  quod  illorum  aiii- 


tain  ingeiai  negolio  placeatqiiod  et  tii  ipse  traclasti, 
prius  Ecclesia;  pacem  i  sustinendam,  deindc ,  sic 
collaiione  consiliorum  cum  episcopis,  prcsljyieris, 
diaconis,  confessoribus  pariler  ac  siantibus  laicis 
facta,  lapsorum  tiaciare  ralionem.  Perquam  cnim  no- 
bis  et  **  invidiosumetonerosuin  videtiir  non  pcr  inul- 
tos  cxaminare  quod  per  multos  commissnm  videauir 
fuisse,  el  uniim  senteiitiam  dicere,  cum  lam  grande 
crimen  pcr  multos  diffusnm  noieiur  exisse;  quoniam 
iicc  firmiim  decreium  poiest  esse  quod  non  pliiri- 
morum  videbitur  liabuissc  conseiisum.  Aspice  toium 
orbein  pcne  vastatnm  et  ubique  jacerc  dejectorum 
reru|uias  et  niinas  ,  ct  idcirco  tam  grande  ex|ieli 
coiisilium  qiiam  late  propagatum  videtur  csse  dc- 


mos  sua  fide  et  confcssione  robustos  tuis  alloculio-  (]  lictum.  Non  sii  minor  medicina  quam  vulnus,  nnn 


iiibus  liiierisque  recreasii,  qiiod,  felicilaies  corum 

LECTIONES 

*  Facia  vulnera  tin.    j 
•>  Sarcirciit  Bod.  1. 

*  Illibala  diguitale  servare  T'at. 
«1  'fradidlssenl  niarlyris  BoU.  i. 

*  Occisionc  Lin. 
f  Violal,  violat  illud  Oxon. 


Pioficere. Ita cmendaiidiim  csse cxislimavi,  sccutus 
aiictorilaicni  veleruin  excmplariuin  et  edilionum  pro 
ooquod  postcriores  editiones  pr.cferunt  proccdere.  Sed 
li:inc  lanicii  iiliiniani  leclionemegomereperissefaieor 
iii  diioliiis  liliris  meis  vetcribtis,  in  Gratiaiiopoliiano 
etin  uno  Viclorino,  luni  cliaiii  in  cdiliniie  Maiiuliaiia. 
Ciiilcx  Ucinciisis  sancii  Oioiiysiiel  Lainoniaiiushabenl 
proilcise,  codeiii  seiisii. 

IV.  —  Mariijrii  lionorem.  Hoc  fragmcnlum  isiiiis 
Episiohe  exsial ,  ut  diximus,  in  loco  iion  suo  in  co- 
dice  sancli  Arnulplii. 

V.—  £(  riimas.  Editio  Spirensis  ct  ires  llbri  veieres 
non  liabcnt  lix'c  dtio  vocabula.  Vcneta  vclus  habct. 
Diio  alii  libri  veteres  prielerunt  luqiieos  pro  rionrjs. 

Fuiiera.  Codcx  sancti  Arnulphi  liabet  vulnera.  Qiia; 
lcciio  miliivideiiir  esseinelior;  "■'eaiiiqiic  posuisscin 
in  conicxiu,  si  tiim  cuni  hic  locus  ciidebatur  liabnis- 
sem  codiccin  illuni.  At  si  quis  rcliiiendam  |>iitat  vo- 
ceni  fiiiiera,  iiiielligere  oporlel  niories,  seu  potius  ca- 
daveia  mortuoruiii.  Supra  in  Epislola  ad  Donatuin, 
p.  5 :  Vifentes  in  ullroncum  (uiiits  ornanlur.  FuniH  eiiim 
freqiieiiter  sumiiur  pro  corpore  iiioi  tiio  sive  cadavere. 
Apnd  Virgilium.lib.  ix^neidos, /kmus  laceriim.  id  cst 
caduver  d  luniatum  ,  iii  Servius  inteprctatur.  Juveua- 
lis  iii  prlma  Salyra  : 

Ducilur  iraiis  plangeadum  fumis  amicis. 


sinl  minora  remedia  qnani   funera  ,  nt,    quoniodo 

VAniANTES. 

8  Animasli  Fab. 

t  Persi,'ciitiis  Oxon. 

i  Arniasti  Bod.  1 . 

i  Haiic  loiani  coiifldentiam  Bod.  1 . 

k  MoJcrclur  Lin. 

1  Prius;Ecclesia;dis(mg.  Oxon. 

STEPH.  BALIJZII  miM. 

Staiitis  iiiiiio  Thebaidos,  tiimulisque  carcntia  regiim 
funera.  Silius  Italicus  lib.  viu  : 

Fratrlsque  pelebat 
Mancini  slratutii  sparsa  intcr  fiincta  corpus. 
Tacittis  lib.  I  Aiinaliiitii,Hi  jwrta  triuinpliuli  ducerelur 
fniius.  llbi  vide  notas  Frciiisiieiiiii.  ICpiloine  Aiircbi 
Vicioris  in  Diocleliaiio  :  Funus  cjus  Gulieni  sepulcliro 
Tv  iiifcrlur.  Apiileiiis  lib.  viii  Melaiiiorplioseon  :  tunus 
vero  lolo  ferulcm  ponipnm  proscqnenle  populo  dediuiuir 
ad  sepiiUuram.  Ainniiaiius  Marcellimis  lib.  xvi  :  licx 
Clionodoinuriits  lapsiis  per  fiinerum  slriies.  Ideni  lib. 
xxix  :  Funus  cjits  per  Vcspillones  illnliim  pulluli  prai- 
cedcrc  lionorali  qitiimplures.  Iteiii  libcr  xxxi  :  liiipera- 
ior  diris  pavoribus  circumsepius,  paulalinique  insilicns 
fuiierum  moles,  ad  lanceurios  confuyil.  Julius  Capilo- 
iinus  iii  Aiiloniiio  pbilosopbo  :  Denique  prius  qitam 
fuiiiis  condereiur.  Opialus  .Milevitanus  lib.  ii  :  Unicui- 
qiie  sepulcliro  sufficit  unuin  fiinus  el  clandiliir.  Iliero- 
iiyiiius  iii  Episiola  ad  PaitHnmn  de  Insiituiione  Mo- 
iiaclii  :  Quuiiti  liodie  sic  viveiido  porlaiil  sita  fuiiera,  et 
qitiisi  scpitlclira  dcidbata,  pleni  sitnl  ossibiis  mortuorum. 
Idcin  iii  Epilaphio  Ncpotiani  ■.Qitcm  liivredeni  pitlavi- 
mits  fuiiits  teneinus.  Ideiii  in  Vila  Malclii  nionachi  : 
Prosccutiis  crcjo  nie  de  monitsterio  qnusi  /Hiiiis  cflcrret. 
Uiifiniis  lib.  I,  c.  8,  llisl.  cccles.  :  Fitmra  liberoritin. 
Libcllus  prccuni    oblaius  Valeiiliniaiio  et  .Marciano 


;i5 


EPISTOLA  XXXI. 


m 


qui  rucrunt  ob  lioc  ruerunt  quoJ  ea)ca  temeritnie  A  Muitnm  iliis  proficiel  pelilio  modesla,  poslulatio  vc- 


nimis  incauti  fuerunl,  ila  qui  lioc  ilisponere  iiitun- 
lur,  omiii  consilioruni  moderamine  ulanlur  ne  (luid 
noii  i;t  (iporlet  factum  tamquain  iniiuin  alj  omnibus 
judicelur. 

VI.  Uno  igitur  eodemque  consilio,  iisdem  precibns 
Ct  ilclibus  tam  nos,  qui  usque  adhiic  videmur  tem- 
poiis  isiius  ruinas  subterfugisse,  quam  illi  qiii  in 
li:is  lemporis  videnlur  cliides  iiicidisse ,  diviiiam 
niajestatein  deprecanles  pacem  ecclesiastico  no- 
niini  poslulemus.  Muluis  votis  nos  iiivicem  fovca- 
mus,  custodiamiis,  armcmus.  Oremus  pro  lapsis  ut 
eriganlur,  orenius  pro  stantibus  ut  non  ad  ruinas 
usque  lententur,  oremus  ut  qui  cecidisse  referun- 
tur,  dclicti  sui  magnitudinem  agnoscentes  ,  iiilcl- 
lisaiit 


recunda,  hiimililas  necessaria,  palientia  non  oiiosa. 
Miiiaiit  iegatos  pro  suis  doloribiis  lacrymas,  advo- 
caiione  fiinganlur  ex  intimo  pectore  prolati  gemiliis, 
doiorem  probaiites  commissi  criminis  ct  pndorcm. 

VII.  Imino,  si  dedecoris  admissi  magiiitudinem 
perborrescuiil,  si  pecloris  ei  conscienlix  suae  le- 
tl)  ilem  plagam  et  sinuosi  vulneris  alios  recessns  vere 
jnedica  maiiu  tractant,  erubescantetpelere;nisi  quia 
majoris  est  nirsiim  cl  periculi  et  pudoris  auxilium 
pacis  non  peiisse  :  sed  hoc  totuin  in  sacrameiito,  sed 
iii  ipsiiis  postulationis  lege,  lemporis  facio  lempera- 
mento,  sed  postulaiione  demissa,  sed  prece  subdila  , 
qtioiiiam  et  qui  petilur  flecti  debet,  non  incitari  b  ; 
el  sicut  respici  debet  divina  clemcntia,  sic  respici 
non  momcniaiieam  neque  praeproperam  B  debct  et  divina  censura  ;  et  sicut  scriptuin  cst, 
desiderare  medicinam.   Oremus  ut   efl^ecliis  indiil- 


genlia!  lapsornm  subsequatur  et  poenitentia  ,  ut, 
intellecio  suo  crimine,  velint  iiobis  inlerim  prxstare 
paiientiam,  nec  adimc  fliictuantem  turbent  Ecclesiae 
slaium,  ne  iiiteriorem  nobis  persecutionem  ipsi  in- 
cendisse  videanlur,  et  accedat  ad  criminum  cumu- 
luin  (|uod  etiam  inqiiieii  fuerunt.  Maxime  enim  illis 
congruit  verecundia  quorum  in  delictis  damnatur 
mens  iiiverecunda.  Pulsent  saiie  fores,  sed  non  iiii- 
que  confiingant;  aileaiit  ad  limen  Ecclesiifi,  sed  non 
miquc  iransiliant  '■  :  castrorum  coelesiium  excubeiit 
porlis,  sed  armali  modestia  ,  qua  inielligant  se  de- 
sertores  fuisse.  Resumant  precum  suarum  tubam, 
sed  qua  non  belliciim  clangant :  armeiit  se  quidem 


Donavi  libi  omnc  debilum,quia  me  rogasii  {Maith.wm, 
32),  sic  scripium  cst  :  Qui  me  neyaveril  coram  homi- 
nibus,  negnbo  ei  ego  eum  coram  patre  meo  et  coram  an- 
gelis  ejus  {Matth.  x,  35).  Deus  enim  ut  est  iiidulgens, 
iia  esi  proeceptorum  suorum  exactor,  et  quidem  dili- 
gens;  et  sicut  ad  conviviuin  vocal,  sichabitum  nuptia- 
rum  non  babciitcm  ■=  ligatis  manibus  et  pedibiis  c.\- 
tra  sanctorum  coetum  foras  jaclat.  Paravii  coeium, 
sed  paravit  et  tartarum  :  paravit  refrigeria,  sed  pa- 
ravil  etiam  aeteriia  supplicia  :  '■''paravili  naccessibilem 
liicem,  sed  paravit  etiain  perpelux  noctis  vastam 
jcternamque  '^  caliginem. 
Vlll.Cujuslemperamcnlimoderamen  nosbiclencrc 


modcsiia;  tclis,  et  quein  iiegando  mcrtis  medi  fidei  q  quasrenles  diu,  et  quidem  multi,  etquidem  cum  qui- 
dimiserant  clypeum  resumant,  sed  ul  conlra  bostcm 
diabolum  vel  iiunc  armaii ,  noii  contra  Ecclesiam, 
quae  illorum  dolel  casiis,  armalos  esse  se  credant. 

LECTIONES 


"  Ul  transiliant  vetus  innom.  Spir. 
t  Cilari  Lin. 


busdam  episcopis  vicinis  nobis  et  appropinquaiili- 
bus,  ct  (pios  ex  aliis  provinciis  longe  posiiis  perse- 
ciiiionis  islius  ardor  ejccerat ,  ante  consliiutioiicm 

VARIANTES. 

"  Non  habentium  maiius  Bod.  i . 
ii  Et  tetram  Yat. 

STEPH.  BALUZIl  NOTtE. 


AA,  aBasso  episcopo  Epbcsinn  in  concilio  Clialce- 
donensi  :  Super  Itaic  eliam  mullos  homiues  meorum 
diversis  plngis  morli  tradiderunl,  ila  ul  {unera  anlc 
januas  Sancla;  Dei  Eccksiie  qnidam  exponerent.  Lbi 
pro  funera  aiictores  ediiioiiis  lioman*  posiieruiit  in 
maigine  radavera  per  speciein  inlorpret.Uioiiis.  Sul- 
pitiiis  Severiis,  lib.  ii  Sacr(e  llisloriai  loiniciis  de  iii- 
viMilione  saiicl;c  Crucis  Domiiii  nosiii  Jesii  Clirisli: 
Cnpiunl  deindc  consilium  itl  oliqueni  recens  morluum 
critcibus  admovercnl.  ISec  mora,  iiuasi  Dei  nutu  funeris 


tinnein  Anglicanam  et  aiicloritalcm  (inorumdam  velo- 
rum  librorum  seciiti.  Si  quis  taincn  legcrc  malit 
nomine,  noii  repugno. 

Non  niomentaneam.  Non  enim  lcnta  rcmedia  ncc 
segiies  mcdicos  expctiini  qii;edam  lempoia,  iit  apiid 
Q.  Curlium  lib.  iil  dc  se  iiiebat  iiiagiins  AlcxaiHler.  Sic 
in  Epistola  coiicilii  Cbalcedoiiensis  ad  Imperaloresiii 
edilione  [«nslici  diaconi  legitiir  :  Magrioe  passioncs  ct 
medicamenia  forlin  et  medicos  indigent  sapienles. 

Desiderare.  Duo  iibri  veleres  babeiit  desiderare  de- 


exlincli  solemnibus  e.x.equiis  deferebalur ,   concursuque  \)  bere  medicinam. 


oninium  ferelro  corpus  eruilur.  —  funus  excussum ,  et ' 
iiiUr  speelalarcs  suos  adatilil.  Coiiioedia  Qiieroli  :  Et 
nos  ipsi  fuiiuH  illud  nescio  qito  ferebamns.  Sidoiiius  lib. 
VII,  Epist.  17  :  Sibi  maximits  hoiwrandi  fitneris  paries 
ipse  pra;ripil.  Idein  carmiiie  xvi  exircino  :  Seu  mage 
fiineribus  menlein  dislraclus  humandis.  Cassiodorus 
lib.  lii,  Epist.  19  :  Area;  ad  recondcnda  funera.  Acla 
CoaCilii  lingaieiisis,  pereuntium  funeribus  plenu  sunt 
lillora.  Libciaiiis  cap.  1!  loquens  de  niiirie  Proierii 
cpiscopi  Alexaiidrini  :  Occidilur,  laniulur,  ejiritur,  et 
fttnus  ejus  incendilur ;  .tpnrytmlur  el  cineres  ejns  in 
venlos.  .Assontior  l.iviiiaio  ct  Acidalio  ,  qni  pro  eo 
(|iioil  apiid  I)ift|i;iiiiiiin  iii  p  iiicgyrico  Tbeodnsii  .A. 
Ifgiliir,  dainnaloruiH  frcena  Iractassenl ,  piilaiit  rcpo- 
111'iidiim  issc  fune.ra. 

VI. — Eeclesiastico  nomini.  Iiaiios  reposuimus  edi- 


Pcenilenlia.  .Aiile.i  legcbalur  pcenilenliam,  eaiiiqiic 
leciioiicm  co;ilirmant  vetercs  ediiiones  ct  scpicin  vc- 
lera  excmplaria.  Niistram,  (pi;c  vidclur  esse  inelior, 
coiilirmaiit  tres  antii|iii  codiccs. 

Miilanllcgalos.  Terlulliamis  in  libro  de  Vienilciilia  : 
Presbyteris  advolvi  et  caris  Dei  adgeniculari,  frulribv.s 
legaliones  deprecationis  suai  iiijungere. 

Vll. — Convivium.  Iia  scripiiim  est  in  cditione  Morcl- 
liana  el  in  Iribus  aiiiiipiis  coilicibns.  Velcres  ediliones 
ct  (|niiiquc  libri  velercs  pnKferiiiit  convivio. 

VIII.  —  Episcopis  vicinis.  Qiii  cum  viilcrciil  divcrsas 
esse  iii  Ecclesia  (Ibrisli  opinioncs  circa  bipsos,  exisii- 
mareiit  auiciii  oriciiii  malo  occurrcinluni  cssc,  llo- 
innm  commeariiiit  iit  de  eoriim  c;iiisa  tract:iieiii. 
Caiisa  ciimmuiiis  cral,  qiiie  coiiiinovebat  uiiiversam 
Ecclesiain.  Scicbanl  anlem  illi  singulis  cpiscopis  iii- 


s<s 


mVI  CYrRIA.NI 


%\(i 


cpiscnpi  niliil  iiiiiovandiim  putftvimns  ,  sed  lapsonim  A 
ciiiam  mcdiocriler  lemperaiidam  cssc  credimiis  ;  ul 
inicriiii,  dum  cpiscopus  dari  a  Dco  nol)is  siislinetiir, 
in  suspcnso  eorum  qi'i  nioias  possiini  dilalio- 
iiis  sustincre  causa  lcncalur,  corum  aulcin  quoruin 
vila;  siia;  lineni  urgons  exilus  dilalionein  non  polest 
ferrc,  acla  poeiiitcnlia  ci  professa  fieiiiicnier  suorum 
delcstalionc  faclorum ,  si  laciyinis,  si  gcniililjus,  si 
flclibus  dolemis  ac  verc  pcenilcniis  animi  signa  pro- 
diderint,  cum  spes  vivcndi  secundum  liomincm  nulia 
subsiiterit ,  iia  dcmum  caute  ci  sollicite  subveniri , 
Uco  ipso  scicnte  qiiid  dc  lalibus  faciat  et  qualiter  ju- 
dicii  sui  cxainiiiet  pondera ,  nobis  tamen  anxie 
curanlibus  ut  nec  "  pronam  noslram  improbi  homi- 
nes  laudenl  facilitalem,  nec  vere  poenitenies  accuscnt 
nostram  qiiasi  duram  crudelitatem.  Oplamus  le  ,  B 
beatissimc  ac  gloriosissimc  papa,  in  Domino  scinpcr 
Lene  valcre  et  nosiri  meininissc. 

EPISTOLA  XXXII. 
(Erasm.,  m,  l.  Pamel.,Kigall.,Baluz.,  Oxon.,Lips.,xxxii.) 

AD  CLERUH   CARTnAGlMENSEH,    DE   HISSIS   ROHAH   ET 
ACCEPTIS   INDE   LITTERIS. 

AnCUHENTUH. 


Uoiielur  clerus    Carlhaginensh    ul 

LECTIONES    YARI.\NTES 


lilterns  Cleri  Romani  et  Cypriani  responta  coinmu' 
nicanda  curel. 

Cyprianus  presbyteris  etdiaconibiis  fralribus  sala- 
lem.  Qualcs  lilteras  ad  Cleruin  Roina;  agenlcm  fecc- 
rim  ,  quid<|uc  illi  mibi  rcscripsoriul ,  (piid  ciiam 
Moyses  ,ci  Maxiiiius  prcsbyleri  cl  Nicoslrauis  ct  Ru- 
finus  ^  diaconi  cl  cailcri  cum  eis  confcssorcs  iii 
custodia  conslituii,  a;(|iie  ad  litlcras  meas  rcscripsc- 
rint,  iitscirc  possciis,  fiairescliarissimi.exemplavobis 
lcgcnd.i  iransmisi.  Vos  curaic  qiianuiin  polcslis  pio 
diligeniia  vestra  utscripla  nostiaci  illurum  rescripta 
fralribus  nustris  iniiolescant.  Sed  ct  si  qiii  dc  pLre- 
griiiis  cpiscopi  "=  collcga;  nici ,  vel  presbylcri ,  vcl 
diacones  ^  pra;sentcs  fueriiil  vcl  supcrvencrint, 
hxc  omnia  de  vobis  audiani ;  et  si  cxcmpla  cpisiola- 
riim  iranscriberc  "  et  ad  «uos  perferre  voluerint, 
facullalcm  iranscriplioiiis  accipianl  :  qiianivis  ct  Sa- 
turo  lectori  fratri  noslro  '  inandavcrim  ut  singulis 
de.-.ideraniibus  dcscribendi  faciai  polcslatem  ,  ul  iii 
ecclesiarum  siaui  quoiiuo  niodo  intcrim  componeiido 
scrvciur  ab  omnibus  una  el  (ida  b  conscnsio.  De 
cxteris  vero  qnae  agenda  erunt,  sicul  et  collegis  nicis 


«Ut  in  eo  Bod.i. 

1"  Rufus  Lam. 

"  EpisconisBod.l. 

•tDiacom.ilr.  Lam.Ebor.  NC.i. 


'  Transfcrre  Keap. 

f  Leclori  noslro  tmn.  llod.  2. 

«  Una  Ode  Liii.  Dod.l.  Fidea  NC.\.  Una  flda. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


cnnil)erc  ut  provideant  ne  quid  ea  capiai  delrimcnti. 
Itaque  ex  conipacto  Romam  profecti,  non  vero  con- 
vocati  a  clero  Roniano,  iit  putavit  Baronius,  Synodiiin 
cum  presbyteris  cl  diaconis  iirbicis  cclebravcruiii, 
nt  firmato  consilio,  qiicmadinodum  scribit  iii  cpis- 
tola  xLCyprianns,  qiiid  circa  personam  eoriim  ob- 
servari  debcret  coiisensu  oinniiiin  slaliicreliir.  Illiic 
collegit  Baronius  Coiiciliuin  eo  lcmporo  lialiiUiin  a 
clero  Romano.  Ego  non  conlradico  quin  co  tiMnpoie 
li.ibitum  sit  Roma;  Coiicilium.  (lerluin  qiiippc  csi 
t:niicilium  esse  ciim  cpiscopi  congiegali  incausa  rcli- 
gioiiis  consiiliinl  in  coiiiiiiiinc.  Et  laincn  R.  P.  Ilar- 
diiiniis  alilcr  scnsit.  Cuncllli  cnim  isliiis  nullain  nicii- 
tioiicm  facit  iii  sua  Concilionim  ediiioiie,  quainvis  l>i- 
nliisct  Labt)eus  illud  posiiissciit  in  siiis.  Scd  qiiod  alt 
Siiiion  Starovolsciiis  (jonclliuin  illud  a  clcro  Roiiiano 
con.Togatiiin  fiilssc  ad  rcipiisilioncm  D.  Cypriaiii,  me- 
riini  coininenliiin  esl. 

/n  suspenso.  Sic  cincnda\ii  Morclliiis  pro  co  qnod 
anica  lcgebaUir  iii  suspeiidio.  Unus  libcr  nicus  liabcl 
volo  suspcnso. 

Moriis  possuiii.  Codcx  Graiiaiiopolitaniis,  ^iii  forit 
possHiil  dileclionem  siisiinere.  Vclustiores  Cililioncs, 
foris  possunl  ditnlione  suslineri. 

Nobis  lamen.  Coilcx  sancti  Dionysii  Remensis  :  A'os 
aulem  anxic  curaiinms. 

Oplamus.  Uiius  codox  mcns  vclus  halict  :  Opto  tc, 
fraler  curissime  ac  saticlissime,  scmper  bciie  vutere  cl 
nostri  WfmiiDssc.Cralianopolilaniis  :  Oplole,  (jluriosis- 
tiine  ac  bculissimel'upa,  semper  in  Doinino  beiic  vulere. 

EriST.  xxxii.  —  ll;i;c  Epistola  iii  cditloiic  Spi- 
rensi,  in  coilice  Fnssatciisi,  iii  vcicii!  Coinpcnilieiisi, 
iii  l'iilia>ano,  in  Reccoiisi,  in  iiiio  Viciorliio,  el  iii  Mi- 
cliaclliio  inscribiliir  Epislola  primn  iid  liomanos,  in 
vitcreVictoiino,  in  L;cliciisi,  in  Mcleiisi  saiicli  .Vr- 
iiiilplil,  ct  iii  fragiiicinis  Uigoliaiiis  -.Epislolu  Cypriani 
ad  Hoinanos.  Mclius  in  rccenliorc  Reinigiaiio  el  iii  Di- 
vionensi :  £pi5(o(o  bcati  Ci/priaiii  presbyieris  el  diiico- 


C  nibus  Carthaginis.  Unus  mcus  velus  :  Ad  clerum  Cnr- 
thaginensem  de  his  quw  ad  confessores  el  clcrum  Ro- 
Mianum  scripserat  et  deeorum  rescriplis.  At  in  alio  nico 
vetere  ita  scriptiim  est  :  Ad  presbyteros  el  diaconos 
Ronm  consislentes.  In  vclcri  cdllione  Vencta  :  Ad 
presbyieros  Roma;  coi!sis(en(es.Codcx  Remensis  saiicli 
Dionysli  :  1'resbyleris  et  diaconibus  fralribus  Ronim 
consislentibus.  Ex  qiiodam  cigo  siniili  codicc  cmcislt 
lcclio  Reinbolti,  Erasmi.  ct  Morcllii,  qiix  liabcl  : 
1'resbyleris  el  diaconibus  Romai  consislentibiis.  Paiiic- 
lins  voccs  Roma;  consisienlibus  exi.iiiixit,  (|iii;i  ipsi  cx 
ipso  conlexlii  conslabat  noii  ad  itoinaiiiiin  scd  :ul 
Cartliagincnscm  cleruni  lias  litleias  ilirlgi. 

Iimoiescant.  ILcc  leclio  esi  opriiiia,  cainqiie  pr;ifi'- 
nini  aliipiot  libri  vcleres  cl  ediiiones.  At  aliain,  id  c>t 
innoiescaiis,  lialiciit  cliaiii  aliipinl  libri  veleics  el  cili- 
lio  Spirensis,  liim  etiam  vetus  Vcnela,  Est  anicin  ea 
qiioqiico|itliiia.  Vldcnotasad  llbrum  Agobardi  t/e  iu- 
solenliaJudieorum. 

jy  De  per.  episcopis.  Codex  sancti  Arnnlpbi  :  Sed  ct 
si  qui  peregrini  episcopi. 

Et  adsuos.  Roliqiia  isliiisEpistoioR  dcsniit  in  eoilcm 
codice  saiicti  Armil|)lii,  et  iii  corum  loco  posiUim  cst 
prolixiim  fragmcntuin  E|iislol;c  xxxi,  pag.  i%  ab  bls 
verbls,  vobis  senlenliam  uoslruin  dilucida,  usque  ad  , 
murhjrii  hoiiorem. 

Saiuro  teciori.  In  cdiiionc  Manulii  legiUir  Salino 
seinper  tcclori,  iii  coilice  saiicli  Diony.^ii  Rcincnsi  ct 
iii  Lanioniaiio,Sfl(i/)o  cotlegie  teciori.  \eruin  ha;  lcc- 
lloiies  iion  siiiit  bonx. 

Vna  et  fida.  Ita  fcriiie  vetera  exemplaria.  Quaidam 
lamcii  li.ibcnl  «iirt  jide.  Ex  qno  forlassis  colligl  possct 
vorain  cssc  lcctioiicni  Uciiibolti,  qni  edidit  tiua  fidei 
conscnsio.  llaiic  voro  lcciioiicni  rciiiiiiciiini  Knisiiin», 
Moroiliiis,  ol  1'aniolius.  RigaUiiis  iiuilavil.  .Miitaiionein 
liijaltii  ap|irob;ivit  cdilio  Anglicana.  Ego  vcro  eo- 
ruiii  opiiiioni  lubciiicr  acccdo-  Quippc  isiic  noii  agitur 


Sl7 


EPISTOLA  XXXIIl. 


31$ 


phirimis  scripsi ,  plenitis  consilio  comnmni  iraclalji-  \  cliarissimi,  solcmus  vos  antc  consiilcre,etmores  ac 


mus  (|iiando  convenire  in  unum,  permiiienle  Doniino, 

cccperimus.  Oplo  vos,  fratrcscharissimiac  desideran- 

tissimi,  semper  bene  vaiero.  Fraternitatcm  saluiaie, 

Valele. 

"  EIMSTOLA  XXXllI. 

(Erasiii.,  II,  bl.   Pamel ,  lligall.,  B.-iluz.,  xxxiii.  Paris.,  . 
xxxu.  Oxou.,  Lips.,  xxxviu.) 

AD  CLEnUM  I;T  PLEBEM,  DE  ALRELIO  LECTORE  ORDINATO. 

Argume.ntihi.  —  Clero  el  ylebi  reimnlint  Cypriaims 
Aureliuin  confcssorem  a  se  leclorem  ordinaltmi ,  ob- 
iler  virlutis  iltius  et  aiiimi  conslaiitiam  commendans , 
quibus  eliam  ulteriorem  gradum  in  ecclesia  merebnlur. 

1.  Cyprianus  presliyteris  cl  diaconibus  et  plebi  «ni- 
versoe  salutcm.  lu  ordinationibus  clericis   ",  fralres 

LECTIONES 

*  De  ordlnationibus  llotl.  I.  Opdinanclis  rein.   Corb.  ^ 
Ortlinalionibus  cleiicoruni  Bod.  5.  NC.  2.  Lin. 

!•  Probatus  est  Voss.  2.  Ei  iu  Deo  oxon. 


inerila  singulorum  communi  consilio  panderare.  Sed 

e.xpeclanda  non  sunt  lesiiuionia  liuinana  cuni  prKce- 

dunt  divina  siifTragia.  Aurelius  Irater  noster,  illustris 

adolescens,  a  Domino  jam  probaliis  el  Deo  ''  charus, 

in  annis  adliuc  novellus ,  sed  iii  virlulis   <^   ac  fidei 

laude  provcctus,  minor  inselatissuoe  indole,  scd  major 

in  honore,  gemiiio  liic  agone  certavit ;  bis  confessiis, 

et  bis  conCessionis  sua)  vicioria  gloriosiis,  et  quaiido 

vicit  in  cursu  •*  lactus  cxlorris ,  et  cuni  denuo  cer- 

tainine  forliore  pugnavit  «,   triumphator  ei  victor 

in  pra:lio  passionis.  Quoties  adversarius  provocare 

servos  Dei  voluil,  toties  promptissinius  ac  forlissiinus 

niiles  cl  puguavit  el  vicit.  Paruni  fueral  sub  oculis 

ante  paucorum  ,  quando  extorris  ficbat ,  congrcssum 

VARIANTES. 

'  Vii-tute  Lein.  Ebor.  Lin.  Bod.  i. 
"i  Vicit  excursu  Corb. 
«  Repugnavil  Lam.  Lin. 


STEFH.  B.^LUZII  NOT^. 


de  doctrina  lidei,  sed  de  bono  disciplinjc.  Reinharlo 
tamcn  iuagis  placuit  editio  Rembolti.  Illam  conlir- 
mant  codiccs  Carnotensis  et  sancti  Arnulphi. 

Quniido  convenire.  !n  codice  Fuxensi  scripliim  est, 
ijuando  in  imuin,  permittenle  Doinino,  venerimus. 

Epist.   XXXIII.  — I.  Presbtjieris uiiiversm.  Sic 

eliam  in  Epislola  sequeiili.  In  margine  libri  inipressi 
Nicolai  Fabri  ita  scriptiim  esl  :  Ad  presbyteros  et  dia- 
conos  et  plebem  tmiversnm  Hipponensem.  Ex  qiiocolligt 
posset  hanc  Epistolam  fuisse  eneyclicam  et  inissam 
fuissc  ad  omiics  ccclcsias  Africaiias,  eas  salteui  qu;c 
coiistitiit;e  ciMiit  iii  provincia  proconsiilari. 

Ordinuiionibus  clericis.  Il;cc  eslvera  leciio.Quidam 


tic  dicitur  in  annis  iiovelUis  et  adolescens,  faclnm 
fuisse  lecioreni  in  ecclesia  Carthagiiicnsi ,  cuni  'videa- 
iiius  apud  Viclorem  Vitenscm  lib.  V  cap.  9,  plurimos 
in  ea  ecclesia  lectorcs  iiifantulos  fuissesub  episcopo 
Eugenio. 

In  cursu.  Ila  edilioncs  Morellii  et  Rigallii.  Angli 
posueruiil  incursu,  unica  dictione,  uti  scriptiim  est  in 
codice  sancii  Arnulphi  et  in  Carnotensi.  Vetiis  co- 
dex  ccclcsia)  saiicti  Martini  Tufouensis  liabet  excursu, 
Corbeiensis  ex  cursu.  Rigaltius  reiinuit  leciionem 
quic  duo  vocabula  consliluit.  El  lamcn  in  observatio- 
nibus  suis  aliam  pra;tulit,  excursum  aieiis  significarc 
prolusionem ad  lorliuscertainen,  quod  probat  aucto- 


lanien   aiitiqui   codiccs   babcnt  clericorum,   scil  per  G ''i'''"o  Vegeiii.Cyprianus  iii  libro  dc  Lapsis,  pag.  182, 


Specicm  cinendalioiiis.  Etciiini  in  illis  scripuiiii  priino 
liiil  clcricis,  ct  eincndatio  posita  cst  siipra  liiicam.  Iii 
Gratianopolitaiio  et  in  vcieri  editioiie  Yoncl;i  legiiur  : 
In  ordinandis  clericis.  Codcx  sancti  Arnulphi  :  De  or- 
dinundis  clericis. 

Solemusvos anle consulere.  Istadisciplina  tuniiibi(|ue 
recepla  erat  ut  episcopi  ncminein  iu  clerum  adscisee- 
reiil  nisi  cum  coiisensu  clcri  et  plebis;  idque  scniper 
servabatur,  nisi  inagiia  aliqiia  cau>a  siibesset  fcsii- 
nandi.  Quare  iniiiiin  ntin  e.st  cpiscopiiiii  Riiiiiaiuiiii 
qiii  Novatiaiiiim  oidiiiavit  presbyieriiiii,  cuiii  iii  licii 
clcriis  uiiiversus  miilliiiue  ex  popiilo  just;im  ob  lioc 
caus;im  repiign;ii'eiil,  ub  omnibus.  ut  lib.  vi.  cap.  ~>l, 
llist.  eccles.  scribit  Uuliniis,  spccialcm  yralidm  popos- 
cisse  ul  sibi  Iwcde  isto  tmo  conce.dcrclur.  Fuil  igiliir 
specialis  graiia  concussa  cpiscopo  a  clcro  ei  a  plehe 
iit  Novaiianuin  oriliiiaicl  piesbyleruiii.  Et  taiiieii  l!i- 
roniiis  miruiii  iii  inodiiiii  buidaiis  islic  niodeslianiad- 


ait  perfeclionis  incurstt ;  pro  quocodex  Fuxensishabel 
iinpeiu.  lociirsus  alibi  quidvisaliud  signincat,  si  vera 
est  lectio  vetoriim  codicum  et  veteriiin  cditionumepi- 
toines  Yicioris  de  Caisaribus,  in  quibus  legitur  Augiis- 
tiim,  dolore  permoliim  ob  cxercitiim  amissimi  iraiis  . 
Rheiiiim,  cerebri  vario  inciirsii  parictem  pulsasse.Scd 
lurc  lectio  iioii  placuii  Andrca' Schotlo,  qui,  insupci'- 
liabita  ea  aiiclorilaie,  "eposuilij/rMssu.  Certuiii  autcm 
csl  Augusiiiiii  ea  clade  adeo  coiistcrnaiiim  luisbc  iil 
per  coiitiniioi  iiicnses  b;irbacapiIloque  subiuisso,  ca- 
1)111  interduin  foiibus  iHideret. 

/'ns.si'o)i!s.Iiaoiiiiies  liliri  veteres  et  oninesedilioncs 
aiile  Rigalti.inaiii.Nescioauiem  iiiide  illo  acccpciitvo- 
cciii  confessionis,  quaiii  isiic  posuil. 

Quoiie.<!.  Iu  vcteiibiis  libiissaspissinie  scriptum  vi- 
dcmus  quotiens  et  toliens,  ctiani  in  iis  ([iii  coiitineiit 
Opera  sancli  Cypriani.  Ciiin  autem  vidercm  laiiium 
coiisensuni  veierum  in  rctinciid;i  scriptura  illa,  facile 


iuirandam  Sninuii  Poniilicis,  cujus  cuin  aiicioiiias  iii  1)  adduccbar  ui  cgo  qmique  ila  scrilicreiu.  Absiiniii  la 


Ecclcsia  suiiima  csset,  laiiieii  iioii  pro  animi  arbitiio 
sed  Ir.itrumcoiisensu  solitus  cuiicia  faccre,  (|Uos  sibi 
renilciites  viderct,  noii  vi  iilla  aiit  poiestaie  cogeret, 
sed  submisso  aniino  exoraiet.  Rlietoric;itiir  isiic  Ra- 
roiiiiis,  et  inoies  ilioriiiii  lenipoiuiii  accoiiiniodans.ut 
Folet,  ad  iioslros,  ad  lacilitalem  lioiii  islius  Papx  re- 
rerlspccialem  graliam  ei  laclain  a  clcro  et  plcbe  ,  ut 
manilcsle  patei  ex  ea  bistoria.  Iu  rcbiis  liistoiicisiioii 
speeiem  exposiiionis  qu;ciini(is,  sed  ruJeiii ,  ut  usar 
verbis  Qiiiiitiliaiii. 

Aiiretiits....  adotescens.  Iliiic  constatliunc  Atircliiim 
essc  divcrsiim  ab  co  cujus  meiiiio  facia  est  in  Epis- 
lolaxxii,  p;ig.  51. 

Deo  carus.  Ita  omiiia  fere  vetera  exempliria,  lu 
duobus  laincn  legitur  Deo  suo  carus.  Quud  Rigallio 
incliiisarrisit.  Ego  piito  aliam  lcctionem  essc  mc- 
liorcm. 

lii  anniinovelliKs.  Mirum  non  est  Aurelium,  qui  is- 


men,  raitis  veramesse  observationeiii  Dionysii  Lain- 
liiiii,  viri  doctissimi ,  qiii  iii  aiiiiotiiioiiibus  suis  ad 
oraiioiiein  (iceronis  pto  P.  Quintio  monuit  deberu 
seraper  scribi  quoiies  et  toiies  ,  erroroni  vero  eoriiin 
qni  posiicruni(/(((;/i('»se/  /(jficHsortuiii  csseex  coiisiie- 
liidiiie  qua  nlcb;iiitui'  aiitii|uissiini  Roiiiani,  qiii  intcr- 
dum  noiahant  vocaleiii  e,  si  longa  csset,  linea  lciiui 
ct  iioii  ita  loiiga,  lioc  niodo,  (pioiiijs,  toti(}s,  binciiue 
factiim  esset  ul  iiidocti  scriptores  libr;irii,  ciim  cxis- 
timarenl  lincolam  illaiii  vicem  obtiiierc  liuer;e  n, 
scripserint  (yKOIieiis  et  (oiieiis.  Aildil  aiitcniLambimis 
liaiie  scriptuiaiii  j;iiiiprideiii  lacito  oiiinium  consensii 
cjcctam  el  cxplosam  csse.  Vidc  eliaiii  qure  de  lioc  ar- 
giiiiiento  sciipsit  Anionius  Augusiinus,  lib.  n  Emen- 
dtitionum,  cap.  C. 

1'roinpi.  ac  forlis.  Ilaiic  lcctionem  reperi  in  unde- 
cim  cudicibus  aiiiiquis.  Alia  habel  forlissiinus  ac 
promptissimus. 


519  DIVI  CYPRIANI  520 

fuisse ,  mcniit  et  in  foro  congrcdi  clarlore  virtule,  tit  A  tres  diicclissimi ,  a  nie 

post  niagistralus  eliam  proconsulem  vincerct,  ct  post 

exilium  lormenta  superaret.  Nec  invcnio  (|uid  in  eo 

pr;i'dicare  p!us  debeam  ,  gloriam  vuliicrum,  an  vere- 

cuiidiam  morum  ,  qiiod  lioiioie  virltilis  insignis  cst , 

an  quod  pudoris  admiralionc  laudabilis.  Ila  ei  digni- 

tate  excclsus  esl  cl  hiimilitate  submissus,  ut  appareat 

illum  divinitiis    reservatum  qui  ad   ccclesiaslicam 

disciplinam  cseleris  esset  exeniplo ,  quomodo  servi 

Dci  in  coufcssionc  virtulibus  viiicereni,  post  confos- 

sionem  moribus  cmiiiereiit. 

II.  Mercbatur  talis  clcricse  ordinalionis  idieriorcs 
gradns  et  increinenta  majora,  non  de  .Tnnis  suis  sed 
de  meritis  oeslimandus.  Sed  inlerim  placuit  ul  ab  ol- 
ficio  leclionis  incipiat,  quia  ct  iiiliil  magis  congruit 
voci  quoR  Dominum  gloriosapr.xdicaiione  confessaest,  B 
quam  celebrandis  "  divinis  leclionibHS  pcrsonare ; 
posl  vcrba  sublimia  quiv  Cliristi  marlyrium  prolocula 
sunt,  Evaiigelium  Christi  legcre.unde  marlyres  fiuni; 
ad  pulpittim  post  catastain  vcnire,  illic  fuisse  conspi- 
cuum  gentilium  muliiiudini,  hica  frairibiis  conspici, 
illic  audilum  esse  cum  miraculo  circumsianiis  populi, 
liic  cum  gaudio  fratcrnitalis  audiii.  Ilunc  igiiur,  fra- 

LECTIONES 

»  Quam  celebrantibus  Lain.  NC.  1,  2.  Lin. 

t»  Hotlie  Kbor. 

"  Auspicatus  est,  dum  Ebor. 

STEPH.  B.^LUZII  NOTiE. 

II.  —  Nondeamiis  suis.  Virgilius  lib.  ix  ^lineidos  :  C  Terlulllanus  in  librode  Pudiciia,  magis  trisliora  cunc- 

.4nte  aiinos  aninuiinque  gerens  curamqne  virilem.  lantur  quam  lccla.  Symmaclius,  lib.  vii,  Epist.  \  :  Lon  ■ 

NazariiisiiipancgyricoConslaiitini  ait  :  Osiendisti  ctir-      gjora  enim  fiunl   (lum  differunlur.  Petronius  de  As- 

SKi»  ailatis  non  expeciandunt  in  festinatione  virtuiis-  Et      cyllo  ,  Tardum  csi  differre  quod  placel.  Cicero,  libro 


et  a  collegis  qui  prrcseiites 

aderant  oidiiialiiin  sciaiis.  Quod  vos  scio  et  libenter 

amplecli  ct  oplarc  lalcs  in  ecclesia  iioslra  quamplu- 

rimos  ordiiiari.  Et  quoniam  seinper  gaudiiim  prope- 

rat,  ncc  potcst  moras  ferre  Ixtilia,  dominico  legii 

inierim  nobis  ,  id  est  ^ ,    auspicatus    esl    pacem 

dum  <:  dedicat  lcclioncm.  Vos  oraiionibus  frcquenier 

insistilc,  et  preces  nostras  vcsiris  precibiis  adjiivate, 

ut  Domiiii  misericordia  favens  nobis,  cilo  plebi  suae  et 

sacerdolem  reddat  incoliunem  et  martyrem  cum  sa- 

ccrdole  lcclorem.  Opto  vos ,  fralres  cliarissimi  ■',   in 

Dco  Patrc  ct  Clirislo  Jesu  sempcr  bene  valcre. 

"  EPISTOLA  XXXIV. 

(Erasm.,  iv,  3.  Paniel.,  Bigalt.,  Baluz.,  xxxiv.  Paris., 
xx.\ui.  Oxon.,  Lips.,  xxxix.) 

\D    CLEnCM   ET   rLEBEM,   DE    CELEniNO    LECXeRE  OKDI- 
NATO. 

Argume.nti    pene    ejusdem     est     cum     prwcedenli  , 

prwterquam    quod   mullis    commendet    Celerini    in 

confessione  fidei  conslantiam.    Utramque  autem  in 

secessu  scriptam,  ipsa  contexlus  circumstaniiw  saiis 

indicanl. 

].  Cyprianus  presbyteris  et  diacoiiibus  et  plebi  uni- 

VARIANTES. 

il  Semper  add.  Pem.  Voss.  2.  Lam.  Lin.  NC.  i,  2.  Et 
nostri  meniinisse  Lam.  NC.  1. 


mox  dc  Crispo,i)i  quo  velox  virtus  ceiatis  mora  non  retar- 
data  pueriles  annos  yladiis  triumplmlibus  occupawf. Apiid 
Viciorem  Vilenseiii  iib.  v,  cap.  10,  menliu  cst  duode- 
ciin  clericoruin  infaninloriim  ecclesia;  Carihaginien- 
■  sis,  qtios  Ariaiii  suis  blanditiis  avocare  nonpi)tueriint 
a  professione  rcci;e  lidei,  et  superiores  suis  inventi  sunt 
annis.  Gravissiniis  enim  tormeiilis  afniclisunt,  et  la- 
nieu  a;tas  miiior  non  dcfccit  iii  dolorc.  Isitid  ipsum 
versibus  cleganlissimis  expressit  vir  ciim  aiitiquis 
comparandiis  Peiriis  Corneliiis  in  iragoedia  Cidi.  Ejiis 
vcrha  inerenlur  liicdcscribi  : 

Je  suis  jeunc  il  ost  vrai,  mais  aux  3mes  bien  nees 
La  valeiir  ii'alleii(l  pas  le  nombre  dos  annees. 

Arf  pii/pi(uw.  id  est  tribuiialecclcsi;n,uliiifra,Epist. 
XXXIV,  pag.  48,  dicet  Cyi>ri;iinis.  Anibonem  poslcrior 
atas  vocnvit.  Coiicilitiin  Laodicoiiiiiii  can.  15  ex  in- 
lerpreiatione  Dioiiysii  Exigiii  :  De  liis  qui  debent  in 
anibonc,  id  est  in  pulpilo,  psallere.  Vidc  Ciaiiipimiiii 
iii  libro  dc  sacris  /Edificiis,  p.  15,  'Si,  ct  iii  Colicclio- 
ne  vclernin  iiKintiiiienloriiin  pag.  18.  Vidc  eliam  no- 
las  nostras  a(/  CapiiuUirin  iia„'.  1U7. 

Cafasfai».  Vidc  Vicloreni  Giseliniim  in  nolis  ad  lly- 
inniiin  1'rudciilii  d".  inarlyiibus  Calagiirril;inis. 

Gaudinm  /iio/Kia/. llieicMymus in Epislola ad  Dcme- 
Iriaclem  de  viiginilalo  servamla  ailoinncs  pcrllaliam 
Cl  Afiicaiii,  in.Milas  aiidilo  saiicla:  viiginis  propiisilo. 
rcplet:is  fiiisse  lioc  riiiiiore,  ct  iiioffcnso  peile  gaudia 
Iongiuscuciirri.ssc.  Synimachiis  lil>.  i,  Episl  .}2,srril)it 
dirncileinesscp.Micniiamgaudiorum.Mariialislib.vin, 
epig.  21  •  Pliospliurc,  redde  dinn  :  quid  giindia  noslra 
nioriiris  !  Sanctiis  Lco  |iap:i,  Epist.  5i,  ad  cpiscopos 
Galliae  :  AVjhi  frntrein  Ingcnuum  noluinus  hac  expecta- 
lione  lardnri,  cum  ob  lioc  ipsiim  properaiiliiis  renuare 
debiicrit,  nc  diutiiis  vobis  csnet  incugnita  omninm  mate- 
ria  gaudioruni.  ('.^issiodorns,  lib.  iv,  Epi^i.  i  :  (Jaudia 
sempcr  aiiimos  inquietant.  ilodus  enini  itiro  rebiis  liclia 
iiiipvniliir,  qiii  niiigis  in  tiislibiis  invcnitiir.  Nam,  nl  ait 


D 


cylio , 

qiiario  (/(((Bs/ioiiMHi  Tusculanarum,  ponil  discrimeii  in- 
ler  gaudium  et  laeiiliam.  Laciantins,  lib.  vi,  cap.  11  : 
Laitilia  niliit  est  quam  profusum  gaadimn.  llieronyinus 
iiicapntquartumEpistolaeadGaialas :  Gnudium  quippe 
esse  aiiint  elationem  aniini  super  liis  quai  digna  sunt 
exultanlis,  Imlitiam  vero  effrxnati  animi  elalioneinqux 
viedium  nesciat  el  in  bis  quoque  qiiw  vilio  sunt  vii.rta 
lielatur.  Vide  Ludovicum  Ca;lium  ilbodigiiium,  lib.  v, 
cap.  55. 

Ncc  nioras.  Oninis  enim  nimla  loiiga  properaiitl  mo- 
ra  esl :  iitaii  Seiieca  iii  Agfimeinnone.  Epislola  llcio- 
nis  ad  Leandruni  apiid  Ovlditiin  :  Lunga  mora  estno- 
bis  omnisqnai  gatidia  (////'ei/.Seiieca,  Herciile  ftirenlc: 
Odit  verus  (iinor  ncc  palilur  nioras.  Ideni,  Tliebaide  : 
Oinitlo  pccniis  languidas  longw  niorcc.  Apiileius.  lib.  iv 
Mctainorplioseon  dixit  iinpalienliam  anliiuc.  Jiiveiia- 
lissal.  C  ;  Impnlicnsiiue  mora;  silet.  Liicanus,  lib.  vii. 
jEger  qiiippe  inorce  lhigruns:;uc  cupidine  regni. 

Uoiiiinicu.  hi  \iliro  tle  Opcre  cl  eleeinosgnis ,  pag. 
242  :  Doniinidiin  cclebrare  le  credis.  Epi^t.  lxiii,  p. 
109.  Nuniqiiid  crgo  doiiiinicum  posl  cxnain  celcbriire 
(/e/ieiHKs.  Vide  Acla  ni;irlyiuin  Donalistarum  iii  liliro 
sccuiido  Miscellaneorum  nosirorum,  pag.  01  ,  G3  , 
(ii,  60. 

/(/ cs/.  Iia  libri  oclo  velcrcs.  Qnidain  alli  liabciit 
idem  ,  alii  id  enim  :  errore  nlmirtim  llbrarioiiim.  In 
Carnolcnsi  liacdie.  h\  recenliori  Ueiiiigiano  scriplinn 
cst  :  Doininico  lcgil  inlerim  nobis.  Interim  nobis  liac 
die   aiispicnlus  est  piicem. 

Dcdicai.  Id  est  ineipil,  incohat ,  ut  p;ilam  est  Au 
vcro  lilnc  colllgl  possil  Aurelium,  ciim  ci  reciiaiHli 
Evangelii  potcslas  essct  facta,  allociiliiiii  esse  et  s:i- 
Itiiasse  populiim  et  pacein  i't  bcncdiciionem  Chrisii 
Domliil  lidellbtis  coiidon:;ssc,  aliis  cscullendum  rc- 
liiKpio.  Vide  nolas  Albaspinci  ad  conciliuin  terliiim 
Carthaginense. 

ErisTi  xxxiv.  —  In  codice  157  bihliothecse  Col- 


521  EPISTOLA  XXXIV.  S22 

versoc,  fralribus  in  Domino,  salutcm.  Agnosceiida  et  A  atlh.icrentibus  diii  et  pemiancntibus  *  poenis  longae 


.impleclenda  simi,  fraircs  dileciissimi,  bcneflcia  di- 
vina,  quibiis  Ecclesiam  suam  Dnmimis  iliustrmc  lcm- 
poribus  iiosiris  el  honcstarc  digiiatiiscsl,  C(H»imeatum 
dando  boiiis  confessoribus  siiis  et  mariyribus  giorio- 
sis,  ut.qui  sublimiterChristumconfosjiessent,  clerum 
postmodum  Christi  ministeriis  ecclesiasticis  adorna- 
rcnt.  Exultaie  iiaqiie  ct  gaudele  nobiscum  litleris  » 
noslris,  quibus  ego  et  collegac  mci  qui  prKScnles 
aileraiil,  relcrimusad  vosCelerinumfralremiiostrum, 
viriulibus  pariier  et  moribus  gloriosum,cleronoslro, 
non  humaua  suffragatioue  scd  divina  dignatione  con- 
juncium.  Quicumconsenliredubiiarelecclesia^  ipsius 
admonitu  ct  hortatu  in  visione  pcr  iioclem  compulsus 
esl  ne  negarel  t'  nobis  suadentibus.  Cui  plus  licuit  el 


colluctatioiiis  miraculo  iriumpliator.  Per  dccem  et 
noveni  dies  custodia  carccris  seplus  in  nervo  ac  ferro 
fuit;  sed,  posito  in  viuculis  corpore,  solutus  ac  liber 
spirilus  mansit.  Caro  famis  ac  sitis  diuturnilate  con- 
labuit,  sed  aiiimam  (ide  etvirlute  viveniemnutrimenlis 
spiriialibus  Dcus  pavit.  Jacuit  inier  poenas  poDuis  suis 
fortior,  iiiclusus  includenlibus  major  ,  jaceiis  slanti- 
bus  cclsior,  viucieniibus  llrmior  vinctus  '^,  sublimior 
judicaniibus  judicatus ;  et  quamvis  ligati  nervo  pedes 
esscnt,  calcatus  serpeus  et  obtritus  et  victus  est.  Lu- 
ccnt  in  corpore  glorioso  clara  vulnerum  signa,  cmi- 
nent  et  appareut  ^  in  nervis  hominis  ao  membris 
longa  t.abe  consiimptis  cxpressa  vesligia.  Sunt  magna, 
siint  mira  quse  de  virtutibus  cjus  ac  laudibus  frater- 


coegit  quia  nec  fas  fucrat  ncc  decebat  siue  hoiiore  g  nitas  audiat.  Et  si  aliquis  Thomso  similis  exsiiierit  qui 


ecclesiastico  esse  quem  sic  Dominus  honoravit  coelestis 
gloriac  dignitale. 

II.  Ilic  ad  temporis  nostri  pralium  primus  «  ,  liic 
inter  Chrisii  mililcs  antcsignanus,  hic  inler  persecn- 
tionis  inilia  ferveiilia  ciini  ipso  infesiationis  principe 
ct  aiictore  congressus,  diim  incxpugnabili  firmitate 
cerlainiiiis  sui  adversarium  vincil,  vinccndi  CTteris 
viam  fccit,  non  brevi  compendio  vulnerum  victor,  scd 

LECTIONES 


«  Leciis  litteris  Oxon.  ex  muUis edd.  el  codd. 
!>  Esl  negaret  nigalt. 

'  Primus  ingrcssus  Lam.  EJor.  Ben.  NC.  1. 
<i  Admanentibus  Corb. 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 


minus  auribus  credat,  nec  oculorum  fides  deest  iit 

quisqiiod  aiidit  et  videat.In  scrvo  Deivicloriam  gloria 

vulnerum  fecit,  gloriamcicalricum  memoriascustodit. 

III.  Necrudis  isteautnovus  est  in  Celerino  chiiris- 

simo  nostro  lilulus  gloriarum  ;  per  vesligia  cognatio- 

nis  sua)  gradilur  ,    p.Trcntibus  ac  propinquis  suis  ho- 

nore  consimili  divinae  dignalionis  a;qualur.  Avia  ejus 

Celerina  jam  pridem  martyrio  coronata  est.  Itcm  pa- 

VARIANTES. 

<^  Vinccntibus...  \\claii  Ebor  .  N C .  i. 
f  Eminent  apparenler  Lam.  Bod.  i,  .l. 


s  Gloria  cicalricum  memoriam  Lam.  Ebor.  NC.  1. 


bertin.-c  sic   scriptiim  est  in  litulo  istius  Epislolse  :  C      L  —  Commealum.  Id  esl  commeatum   pcrmanendi 


]ncipit  Epistola  sancli   Ctjpriani  episcopi  de  Celerino 

leclore  ad  plebem,  cujus  tialaiis  celebratur  tertio  No- 

nas  Februarii.  Recte.Ejus  enim  hac  die  mentioest  in 

niartyrologiis.  Al  in  ecclesia  cjus  uomini  dicata,  de 

qiia  mox  dicaui,  feslum  ejus  celebratur  dic  seplima 

JLiii.lii  vetustissimo  martyrologio  monasterii  GellO; 

nensis,  ciim  quo  coucord;it  vetus   codex  monasierii 

sancii  Galli  in  Ilelveiia,  nominatur  co  die  (lcleriiius, 

sed  absque  titulo,qui  lamen  in  additionibus  adnovam 

cdilioiicni  Usuardi  vocatur   cpiscopus  ct  confessor. 

In  diocesi  Ceuomaiiensi   cxslat  parochialis  ecclesia 

siib  noinine  saucti  Celerini  ad  Sartam  fluvium,  me- 

dia,  iit  aiuiit,  via  intcr  Bellum   montcm  ci  Alcnco- 

nium.    Ibi    est  prioratus  ordiiiis    sancti  Beiicdicti. 

In  chartulario  Ccnomanensi  Majoris  moiiasierii  Tu- 

roneiisis,  a  quo  dependct  liic  prioratus,  exsiaiit  plu- 

rcs  charia;  veicres  meiilioncm  facienies  liiijus  paro- 

chix  saiicii  Ccleriiii ,  et  iu  eariim  uiia  vocaiur  Sere- 

nicus,  pererrorcm,  utopinor.Nam  constat  ecclcsiam 

illam  et  caslrum  iii  codem  loeo  situm  habuisse  sem- 

per  autiquiins  iiomen  saiicii  (^elerini ,  uli  ciiamnum 

babent.  Ex  quo  colligi  facile  poiest  castrum  sancti 

Sereiiici    coinmciiioraium    in     llisloria   ecclesiaslica 

Orderici  Vitalis  csse  divcrsum  ab  islo,  adcoque  falli 

cos  (|iii  siimpia   auctoritalc  cx  Orderico  crioris  ar- 

guunt  scriptores  historiarmn  qui  mciiliuncm  laciunt 

l)clli   (|uod  fiiit  anno  1 452  inler  Eraiicos  ct  Anglos 

propter  castriim  saucli  Cclcriiii.  lu  chariulario  supra 

nominaio,  iit  ad  id  redeam  uude  digressus  sum,  re- 

perio  doiiiim  qiiod  tempore  B;iriholiiiiia;i  abbaiis  le- 

cit   Iliigo  doiiiiiius  de  Biajelello.  Dedii  autcm,  au- 

nuenie  iixorc  siiii,  coiisciitientibiis  quoqiie  Gaulfredo 

gencro  ejus  ct  lilia  cjus  llervisa,  quamdam  ecclesiam 

quam  coeperal  wdiftcare  in  konorem  sancta'  Jrinitatis  in 

parocliiu  sancli  Cclerini,  ipsam  ecclesiam  sancliCelerini 

cuni  omnibus  redditibus  ad  eam  perlineniibus. 


adhuc  aliquamisper  iii  sa-culo,  ut  cxplicat,  et  recie, 
Bigaliiiis.  Hierouymiis  in  Epistola  ad  Paulam  super 
obitu  Blaisilloe  fili;c  :  Itaque  dum  spirilus  lios  artus 
regit,  dum  vilce  liujus  (ruiniur  commeatu. 

Cui  plus  licuit.  Sic  dislingueiidiiin.  Ut  autcm  ita 
facereiii  seusus  ipse  monebat,  et  auctoreui  habui  ut 
ila  distinguerem  codicem  801  biblioibecoe  Colbcr- 
lina;  et  Nlcolaum  Fabruiii ,  qui  sic  manu  siia  emen- 
davit  in  libro  suo  impresso.  Vide  observationes  La- 
lini  Latinii  ad  huiic  locum. 

II. — /;!c/«SHsi)ic/.  major.SicIIierouymus  in  Epistola 
ad  Pauliiium  de  divina;  historia;  libris,  loquens  dc 
Platone  venundato,  ait  :  major  cmente  se  fuit.  Vide, 
lector,  scholiou  Erasmi  ad  huiic  Ilicronymi  locum  ; 
ridebis. 

Cnlcatus.  Ilsec  lectio  certa  est.  Et  tamcn  quidam 
libri  veteres  habeiit  galeatus. 

Nec  oculor.  Plaiitus  : 

-.         Plus  valel  oculatus  testis  unus  quam  auriti  dcceni : 
"         Qui  audiunl  audila  sciunt  ([ui  viiJent  plane  sciunt. 

Moyses  eiemitii  apud  Bufinum  lib.  xi,  cap.  6:  iVMin- 
quid  polest  verior  esse  fides  qita;  anribus  capitur,  qnam 
qua;  oculis  pervideiur  ?  Conira  Apulcius  in  iniiio  liliri 
priiui  Floridorum  iradit  Socratem  iu  isia  re  iion  con- 
gruissc  cum  Plauto  et  ita  coiiveriisse  liiinc  vcrsum  ; 
Scd  ista  rolerebai  ad  oculos  mcnlis,  ad  aiiiuii  judicia, 
Vide  Laiiibinum  inillud  Horatii  cx  Arie  poetica  : 

Seguius  irritant  aniinos  demissa  jier  aurem 
(Juarn  qua;  suut  oculis  suhjecta  lidelibiis. 

III.  —  Per  vestiqia  cogn.  Simile  qiild  apud  Cas- 
siodoruin  lib.  iii,  Episi.  vi. 

Celerina.  Istius  Celerinoe,  ut  opinor,  meniio  cxslat 
in  libro  primo  Victoris  Vilcnsis  de  pcrseculione 
Africana.  llein  allerius  iu  libro  iiiscriplii)iiuin  sancti 
Paiili  de  Urbe  pag.  26.  Apiid  sancliim  Augustiuura 
iii  uova  editione  sermones  48  et  174  noiaiitur  hahitj 
iii  basilica  Celcrina;. 


S2S 


nlVI  CYPRIANl 


m 


trmis  ejiis  cl  avunciiliis  Laurcntiiis  »  cl  Egnalius,  in  A  gloria  subliincs;  in  lanlura  vcrccundia  linmilcs,  quan- 

caslris  el  ipsi  quondam  sxcuiariixis  iiiililantos,  sod 

vcri  et  spirilales  Dei  niiliies,  dum  dial)olum  Clirisli 

coiifessionc  •'  prosiernunt ,  palmas  a   DDiiiiiio   "  ct 

coronas  iliuslri  passione  nicruerunt.  Sacrilicia  pro  eis 

seniper,  ut  nicministis,  ofrcrimus  (luoiios  mariyrum 

passiones  et  dies   anniversaria   *'  cimimcinorationc 

celebramus.   Nec  degener  ergo  cssc  nec  miiior  po- 

terai  quem  sic  domesiicis  cxcmplis  virtulis  ac  ndci 

provocabat  familia:  dignitas  et  gfncrosa '"  noliililas. 

Quod  si  in  familia  sa;cu!ari  pncdicationis  "■  ci  laudis 

cst  essc  patricium,  quaiito  majoris  laiidis  ct  lionoris 

cst  ficri  inccelesli  pr;cdicatioiie  gencrosum  !  Non  iii- 

vcnio  queni  beatiorcin  magisdicaui,  uirmnne  illos  do 

postcritate  lara  clara,   an  bunc  de  origiiie  gloriosa. 


tiiin  diviiia  dignaiioiic  promoii,  tanlum  sua  quietc  et 
tranqiiilliiaie  sumniissi,  ct  virlutura  parilcr  et  ino- 
rum  singulis  excmpla  prxbciitcs,  ct  congrcssioni  ct 
paci  congrucHtes,  illic  robore,  bic  pudore  laudabilcs. 
Y.  !n  lalibiis  scrvis  iMlatur  Domimis;  in  ojusmodi  con- 
fcssoribus  gloriatur,  quorum  secta  ct  conversatio  sic 
proficit  ad  proeconiumglori;E,  ut  magislerium  coeteris 
prxbeat  disciplinx'.  Ad  hoc  cos  Christus  cssc  hic  in 
Ecclcsia  diu  voluil,  ad  hoc  de  incdia  morte  sub- 
liactos ,  quad;im  ,  ut  ila  dixcrim ,  icsuircciionc 
circa  cos  facta.incolumcs  reservavit,  ut,  dum  iiiliilin 
honorc  ^  sublimius,  nihil  in  huiniliiatc  summissiiis 
a  fratribns  ccrnitur,  hos  eosdem  fratcrnilatis  sccta  i 
comitctur.  Ilos  tamcn  lectorcs  interim  coiistilulos 


Ila  oiqualiter  apud  eos  rccurril  et  comiiicat  divina  di-  B  scialis,  quia  oporlcbat  lucernam  supcr  candelabrum 
gnalio,  ut  ct  iilorum  coronam  dignilas  sobolis  '  illus- 
Irct,  ct  hujus  gloriam  sublimilas  generis  illuininct. 

IV.  Ilunc  ad  nos,  fralres  dilectissimi,  cuni  lanta 
Doniini  dignationc  venieniem,  teslimoiiio  etmiraculo 
cjus  ipsius  qui  sc  pcrseculus  fuerat  illnstrem,  quid 
aliud  quam  super  pulpiiura,  id  esl  super  tribunal  ec- 
clesiu!,  oporlebat  imponi,  ut,  loci  altioris  celsitale  t: 
subnixus,  et  plcbi  uiiiversae  pro  honoris  sui  clarilaie 
coiispicuus,  legat  pr;ccepia  et  Evangelium  Doinini, 
qua;  forliter  ac  (idelitcr  sequitur?  Vox  Domiiuim  con- 
fcssa  in  his  quotidie  quoe  Dominus  locuius  cst  aiidi  i' 
lur.  Viderit  an  sit  ulterior  gradus  ad  quem  prolici  '' 
iii  ecclesia  possit.  Nihil  est  in  quo  magis  confessor 
fralribus  prosit  '  quam  ut,  dum  evangelica  lcclio  de 
ore  cjus  audilur,  lectoris  fidem  (luisquis  audieril  imi-  C 
tciur.  Juiigcndus  in  lectione  Aurelio  fuerat,  cum  quo 
cl  divini  honoris  sociclate  coiijuiiciiis  cst,  cum  quo 
omnibus  virtutis  et  laudis  i  iiibigiiibus  copulalus 
esl.  Pares  ambo,  ct  uierque  consimiles,  in  quauium 

LECTIONES 

"  Laurcntinus  Egnatius  Oxm. 

*  Congressione  Oxon. 

■^  Palinas  Domiui  OaoH. 

«1  Auniversarios  Pcm. 

"  Majoris  et  laudis  lam. 

f  Uigniiaiis  soljoles  Lam.  Ebor.  NC.  t. 

K  Celebrilate  Pem. 


poiii,  uiidcomnibus  luceal,  ctgloriosos  viiltus  iii  loco 

aliioro  constitui,  ubi,  ab  oiiini  fraiernilale  circuni- 

st:intc  conspccli,  incilamcnUim  gloriaividcntibus  pra;- 

bcanl.  Cxlerum  presbyterii  lionorem  dcsignassc  nos 

iilis  jam  sciatis,  ut  ei  sporlulis  iisdem  cum  prcsbylcris 

hoiiorentiir,  ct  divisiancs   mcnsiirnas   ■"    xquatis  " 

quanlitatibus  partiantur,  sessuri  iiobiscum  provcctis 

ct  corroboralis  annis  suis  ;  quainvis  in  niillo  niinor 

possit  vidcri  xtalis  indolc  qui  consunimavit  a;latcin 

gloria;  digniiatc.  Optovos,  fralres  cbarissimi  cldesidc- 

rantissinii,  scmpcr  bene  valere. 

EPISTOLA  XXXV. 

(Krasm.,  ix,  10.  Paniel.,  Rigall.,  Baluz.,  xxxv.  Paris., ' 
XXXIV.  Oxon.,Lips.,  .\l.) 

AD  EOSDEM,  DE  NLMIDICO  ORDINATO  PRESBKTERO.        ' 

Argume.ntum.  —  Nuniiat  ckro  et  plebi  Jiionidicum  a 
se  ordinulum  presbijterum,  paucis  dignitateni  itlius 
commendans. 

Cyprianus  presbyleris  et  diaconibus  et  plcbi  uni- 

VARIANTES. 

h  Proficisci  Bod.  5." 

i  Possit  Pem.  Voss.  2. 

j  lit  lidei  Lnm.  NC.  1 .  Ebor. 

^  Inhuniilitate  i?0(<.  1. 

1  Seciata  Oxon.  Sortita  Bod.  3.; 

"  Menslruas  Pem.  ham. 

n  ^i|uales  Bod.  1.  Ebor.  NC.  l. 


STEPIl.  BALUZII  NOT/E. 
Palmas  a  Domino.  Sic  veleres  ediliones  et  quidam  D     IV.— Pro/ict.  Reiintii  hanc  lectionem,  quamvisan- 


liliri  vctcrcs.  Atque  ego  leciionem  illam  pulo  essc 
iiicliorem  ea  qua;  pr;T;l'crt  ptilmas  Domini,  (|uamvis 
isia  pliiriuin  vcteriim  codicnm  aiictoriiaie  niiatur. 
Codex  Tiiroiiensis  babet  pulmns  a  Deo. 

F.gnatius.  Ita  codex  Tbiiamis  ct  aliqnotalii.  At  in 
aliis  vocaiur  I(inaiiiis.  L'lra(|ne  leciio  boiia  csl.  Pa- 
iiu'lius  scribcn;  in:iliill  lijnalius.  Sod  alia  mciis  fiiit 
Lalinio,  qui  ait  eos  qui  ii.clioriim  ci)diciiiii  ridem  sc- 
tuti  suiii,  et  posuerunt  Etjnaiius,  recte  fecissc.  Vide 
Colelcriuin  iu  Epislolam  Iguaiii  marlyris  ad  Eplie- 
sios. 

lii  dies.  IIocc  desunt  in  codice  801  bibliothecaiCol- 
beriiiise.  Et  puto  posse  omiiti  absque  ullo  incoin- 
modo.  i 

Generosum.  Ego  non  dubilo  qiiiii  ba;c  lcciio  sit 
opiima.  Moiico  laineii  (jloriosum  lcgi  in  quaiuor  anti- 
quis  codicibus. 

Cdsitule.  Idcm  codcx  Colbcriimis,  ceUitudme. 


tiquiores  editionesetsexantiqua  exemplaria  pr;cfcraiit 
pro/icisci,  quia  isia  nilitur  aucloriiale  plurium  vete- 
rum  libroriim  et  editionum.  Invcni  tiiim  illain  in 
scptein  codicibus  anliquis.  Neuira  aiiiem  bona  est. 
Conjici  possct  legondum  essc  prwpci.  Sed  bsec  coij- 
struclio  non  csset  latina.  Melius  scriberetur  promo- 
veri.  Verum  omiies  libri  veteres  et  oranes  editioncs 
repugnant. 

I  Aurelio.  De  cujus  ordinaiione  actum  est  in  Epistola 
Supcriore. 

V. — Fralernilalis  secta.  Iia  codex  PilhcBanus.  Edi- 
tiones  vulgatx,  quibus  consentiunt  alii  libri  veteres, 
Labent  fralernitus  sectata.  Verum  nostram  lcctio- 
nem  csse  racliorem  satis  constat ,  pr.'«seriim  ciim 
siiinpia  sit  ex  codice  veleri  anliqiiitus  emendalo  in 
urbc  Ronia  a  quodam  Justino,  ut  adnotatum  cst  in 
calce  Epistolse  in  codice  Pitlioeano. 

Divisioncs  mensurnas.  Multum  variant  libri  veteres 
in  hoc  loco.  Qnidara  cnim  pra:;fcrunl  divisiones  m^i« 


S25 


EPISTOLA  XXXVI. 


526 


vcrsac,  cliarissimis  ac  desiderantissimis  fralribns,  sa-  A  niodi  ornameiila  complura,  ut,  redintegrato  Ecclesias 

sux  robore,  lam  mitcs  et  liumiles  facijtin  coiiscssus 
nostri  lioiiorefli)rcre.Optovos,  fratrcs  charissiiiii  ac 
dcsidcrantissimi,  semper  bene  valere. 

EPISTOLA  XXXVL 


iuleni.  Nuiitiandum  "  vobis  fiiii,  fratrcs  charissimi , 
quod  pertinent  et  ad  communcm  laciitiam  et  ad  ec- 
tlesiae  iioslra;  maxiraam  gloriam.  Nam  admonilos  nos 
61  iiislruclos  sciatis  digiialiono  divina  *■'  ul  Numidicus 
presby ler  adscribatur  prcsliylerorum  Cartiiaginensium 
numero  et  nobiscum  sedeat  in  clero,  lucc  clarissima 
confessionis  illusiris  ^  ,  et  virlutis  ac  fidei   honore 
sublimis;qui  horlatu  suo  copiosummartyrum  "^   nu- 
nicrum,  lapidibiis  et  flamniis  necatum,  ante  se  misit  ^; 
qiiique  uxorcm  adlia?rentem  laleri  suo  concreina- 
tam  e  simul  cum  cietcris,  conservaiam  magis  dixc- 
rim,  lactus  aspcxit.  Ipse  semiusiulalus  el  hipiJibus 
obrutus  et  pro  niortuo  dereliclus  ,    dum  '  postnio- 
diim  (ilia  sollicito  piciatis  obsequio  cadavcr  pairis  in- 
qnirit,  semianimis  inventus  et  cxlractus  et  s  refo- 
cillaius  ,    a  comiiibu.i  quos  ipsc  prxmiserat  rcman- 
eit  invictus  •».  Scd  rcmanendi,  ut  videmus,  ha!c  fuit 
causa  ut  eum  clero  noslro  Doininus  adjungerct  ct  de- 
sohilam  per  lapsum  quorumdam  prcsbyieroriim  nos- 
irorum   copiam  '  gloriosis    sacerdoiibus    adornarel. 
Et  promovcbilur  quidem,  cum  Deus  permiserit,  ad 
anipliorem  locum  regionis  su3e,quando  in  praesentiam 
prolcgcnte  Domino  venerimus.  Ititcrim  quod  osten- 
ditur  fiat,  ut  cum  gratiarum  actione  suscipiamus  hoc 
Dei  raunus,  sperantes  de  misericurdia  Domiiii  ejus- 

LECTIONES 

"  Mandandum  Inm.  jB6or.  Bod.  2. 

1>  Confessionis  niiineri  NC.  2.  Confessionis  el  virlu- 
lis  ac,  lidei  bonore  Ebor.  Lin. 

<=  Gloriosum  martjrem  Ben.  Ver.  lam.  Ebor.  Lin. 
Bod.  1,  2. 

il  Ante  prsemisit  Ben. 


e  Isrne  crematam  NC.  2. 


(Erasm.,  m,  2i.  Pamel.,  Rig.,  Baluz.,  xxxvi.  Paris. 
xxxv.  Oxon.,  Lips.,  vii.) 

ADCLEItUM,  PE  CURA.  PAUPERUM  ET  PEREGRINORUM. 

Arcumentum. —  Monet  ne glonieraiim  martyres  visiteiU, 
'ne  viduas ,  inlirnws ,  pauperesve  atU  peregrinos 
negligant. 

Cyprianus  presbytcris  et  diaconibus,  fratribus  cha- 

rissimis,  salutem.  Saluto  vos,  fratres  charissimi,  per 

Dei  gratiam  incolumis,   optans  cito  ad  vos  venire, 

H  ul  dcsidcrio  tam  meo  quain  veslro  et  omnium  fra- 

Innn  saiisfiat  i .  Oportet  nos  lanien  paci  communi  con- 

sulere  et  intcrdum,  quamvis  cum  laidio  animi  nostri, 

deesse  vobis,  ne  pra;senlia  noslra  invidiam  et  violeii- 

liam  gcntilium  provocei,  et  siirius  auctores  rumpcn- 

diepacis,  qiiimagisquieliomniumconsuleredebemus. 

(iuando  ergo  vos  scripseritis,  rebus  composilis,  mo 

venire  deberc,  aut  si  aiite  digiiatus  fuerit  Dominus 

oslendere,  tuiic  ad  vos  veiiiam.  Ubi  eiiiin  mihi  aiit 

nielius  possit  esse  aut  loelius  quam  illic  ubi  me  Dcus 

et  credere  voluit  ei'crescere?  Viduarum  el  infir- 

VARIANTES. 

f  Prope  modum  relictus.  Denique  dum  Ben. 
8  Et  retractus  et  vix  Ver.  Manut. 
h  llefocillatus  reniansit  invilus  Bod.  i. 
i  Presliylerii  nostri  cofiiam  Oxon.  presbyterorum  no- 
stram  copiani  Lam.  Eltor.  Lin.  Bod.  1. 
C      i  De  Iratribus  salisfiat  S.  Micli. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


smnus,  alii  diviiiones  menstruas,  diiisiones  mcnsuras, 
divisiones  mensurice,  divisiones  mensurw.  Hadriaiius 
Saravia  maluit  menstruas. 

Epi.st.  xxxv.  —  Numidicus  presbijter.  Relinui 
lectionem  vulgatain.  Vox  presbyter  deest  iii  diio- 
lius  aniiquis  codicibus.  Adscribit  illuni  Cypria- 
mis  numcro  presbyterorum  Carlliagincnsium.  Quod 
saiie  elficere  iicnio  posse  videlur  nisi  episcopiis. 
Quaremirum  videri  polest  quod  ait  Cassianus  collal. 
IV,  tap.l.  Daiiielem,  diacoiium  Paphnuiii  presbyteri, 
promoium  ab  eo  fuisse  ad  honorem  presbyierii,  niilla 
cjiiseopi  meniione.  Veruiii  satis  coinmode  ad  liiinc 
locuin  comineiiiatur  Alardiis  Gaza;us,  iioii  fuisse  Da- 


lamiis  ad  librum  de  Oralione  dominica. 

Presbyter.  nostr.  Hanc  leciionem  reperi  in  octo  co- 
dicibusantiquis  et  in  editionibus  quse  anleccsserunt 
Pamelianam.Pameliusmaluit  presii!/(minos(ri.Presliy- 
terium  lapsuni  non  est,  sed  presbyteri  quidani. 
Leciio  iia(|ue  nosira  melior  est. 

Cum  Deus  permiserit.  In  quibusdam  velustis  exem- 
plaribus  et  editioiiibus  legitur  cum  lempus  per- 
miserit. 

Regionis.  Anlca  legebaliir  religionis.  Hanc  emen- 
daiiunem,  quie  est  optima,  inveni  in  duobus  libris 
antii|uis.  Notum  est  auteni  urbes  fuisse  divisas  iii 
regiones.  Aiiiplior  autcni  lociis  rcgionis  rccte  dicilnr. 


liiclcm  pronioimn  a  Paphnutio,  sed  missuin  ad  epi-  D  non  vero  religionis.  Apud  Laclaiitiiim,  lib.   n,  c.  18 


scopum  ut   ab  eo  promoveretiir.   Exempla  scqucn 
liiiin  leniporiim  allaia  a  Gaza;o  luerunt. 

Presbyteror.  Ali;e  ediiiones  et  iria  exemplaria 
vclera  habenl  presbylerii  Cartliayinensis.  Qiiaj 
lectio  bona  qiuiqiie  esl.  Sed  ea  ()iiaiii  ego  posui, 
(luam  invcni  in  pluribus  aiitiquis  codicibus,  mibi  vi- 
dctcr  essc  melior. 

Mariyr.  numerum.  In  codice  Tliuano  et  in  Fiixcnsi 
scriptnm  cst  mnr/iiircni  verum.  Sed  haec  lectio  nuii  csl 
hona.  Gratiaiiopolitanus  habet  -.  ISonos  mariyres  elve- 
ros  lapidibus  el  pammis  uecatos  ante  se  misit. 

Concrcmatam.  Codex  Lamonii ,  oimiiiio  crematam. 

A  comitibus.  Trla  exeiiiplaria  vetera  prasferunt  e.t 
cumiiibiis,  i|Uod  iilem  Cfct.  Ail  cnim  Cyprianus  Nuiiii- 
dicum  rcuiansisse  scu  siiporsiiieiii  lnisse  comitibiis 
seu  sociis  niarlyrii  sui,  co  niodo  qiio  Doiiiinus  epi- 
BCdpiis  Aiuiocheiius  rcmaiisit  ab  ortliudoxorum  de|)0- 
silione,  iili  dixiiiius  in  pradalioiic  nostia  ad  conti- 
liuui  Chalccdonensecap.  57.  Vidc  nirsuin   qua;  iio- 


ISon  in  una  polius  sed  in  summa  religione  quccrendus 
est.  Pro  qiio  quiilam  libri  veieres  h.ibcnt  regione. 
Ilem  lib.  iv,  cap.  27,  per  diversa  regionum  ;  pro  quo 
codex  Bononiensis  a  Thomasio  laudaiiis  priefcrl  re- 
ligionum.  Lectio  lamen  qua;  habel  religionis  potcst 
haberebonum  sensuiii. 

Epist.  xxxvi.  —  H;ec  cpistola  est  cjusdem  ar- 
gumeiiti  cumqiiinla,  consule. 

Osteudere.  Pcr  visionem ,  in  somno.  Modus  lo- 
queiidi   lieqiienler  usurpatus  a  Cypriano. 

A!(lte(iHs...cr(;se(;i<;.  Ila;cdesiintiiiaiitiquis  cditioni- 
biis.  Ilunc  crgo  liiaium  siip|ilevit  ediiio  Manutii,  aut 
tanius  (juam  illic  ubi  me  uominus  esse  decrevit.  Mo- 
rcllius  autcm  sic  :  Ubi  me  Deus  et  credere  voluii  et 
crescere.  Piitivit  aiileni  Painclius  illos  ita  supple- 
visse  cx  ingcnio.  Fnislra.  Eicnini  qiiic  Morellius 
posiiil  cxslaiit  iii  uno  coilicc  Valicaiio  ct  iii  tribiis 
allis  aiiil(|uis  a  me  visis,  iiisi  quml  iii  uiio  euriim , 
iiiFuxeiisi  nimiriim,  scriplum  cst  secedere  procrerf«r«. 


527 


DIVI  CYPRIANI 


nionim  clomniiim  paiipcrnni  ciir.im  pcto  diligonicr  A  P"ssoin!    prompliis    ct   libcns   solcmni 

lial)eaiis.  Sed  clpercgiinis,  si  qni  indgcnics  lucrini, 

sumpins  suggeratis  de  quaniitale  niea  propria  quam 

opud  Uogatianum  compresbylerum  noslrum  dimisi. 

Qiia;  quanlitas  nc  forle  jam    universa  crogata  sit, 

niisi  eidcni  perNaricum  acolyllium  alinm  poriioncm, 

ut  largius  el  promptiiis  circa  laboranles  fiat  oper.i- 

lio.  Oplo  vos,  fratres  cliarissimi,  scinper  bene  valerc 

ct  nosiri  meniiiiisse.  Fralerniiatem  vcsiram  meo  no- 

niine   salutale,    et    ut    nosiri    niemores    sint  aU- 

monelc. 

»»  EPISTOLA  XXXVII. 


(Erasm., 


m,  6.  Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,  xxxvn.   Paris., 
xxxvi,  Oxon.,  Lips.,  xn.) 


S28t 
niinislciio 
ciincla  circa  fnrtissimos  fiatres  no--lros  dilcctionis 
obscquia  complcrcin.  Scd  orficinm  mcum  vestra, 
qu;T^so,  diligentia  rcprcsentct,  ct  faciat  omiiia  quae 
liori  oporlcl  circa  cos  quos  in  lalibus  niciitis  fidei 
ac  virtntis  snai  "  ilKistiavit  divina  dignatio.  Cor- 
poribus  eiiam  omniuin  qui,  ctsi  torti  non  suiit  in 
carceie,  laiiicn  glorioso  exilu  morlis  cxcedunt, 
impcrliatur  et  vigilaiitia  et  cura  propcnsior.  Ncque 
cniin  virlus  corum  aut  lionor  niinor  cst  qiio  inimis 
ipsi  quoiiue  inter  i)ealos  mai  lyrcs  aggrcgeiiiur  :  qiiod 
in  illis  esl  ,  loleraverunt  quic(|uid  tnlerarc  parali  ct 
proiiipli  fuerunt.  Qui  se  tormentis  et  morti  sub 
oculis  Dei  obtulil,  passus  est  (inicqnid  pati  voluit  ''  ; 


noii  ciiim  ipse    lornientis,   sed  torir.cnla  ip-i  dcfuc- 
ADCLERUH,  UT  coNFESSORiBUS.is  CARCERE  COSSTITCTIS  g  j.|,^^  c.  Qui  ,n  iiic  coiifessus  fueril  coram  homiiiibiis, 

el  ego  iii  illo  confiiebor  coram  Palre  meo  qid  in  ccclis 


OMNIS  1IUM\SITAS  PR/EBEATUR. 


ARGUMENTUH.  —  Horlalur  clerum  suum  ulomnis  liuma- 

miaselcuraadliibeaturcirca  confessores,   lum  vivos, 

lum  in  carcere defmclos;ul  diesmorliseoriim  diligen- 

la-  adnolenlur,ad  celebrandainquoiamiiseoruin  iiiemo- 

riam;  denique   ul  panperum  eliam  non  obliviscanlur. 

I.  Cyprianus  prcsbyteris  eldiaconibus  frairibns  sa- 

liitem.  Quamquain  sclam  vos,  fralres  charissimi ,  lit- 

leris   mcis   frequenter  admonitos  esse  ut  gloriosa 

voce  Dominum  confessis  ei  in   carcere  constiiuiis 

omnis  diligentia  pra;beatur,  lamen  idcnlidem  vobis 

incumbo,  ne  quid  ad  curain  desit  iis  quibus   ad 

gloriam  niliil  deest.  Atqiie  utinani  loci  et  gradus 


est  (ilalih.  X,  52),  dicit  Dominus  ''.  Confessi  sunt 
Qui luleraveiil usqnead  fiiiem  hic salcus  eril "  ^/6i(/., 22), 
dicit  Doininiis.  Tuleravcrunt,  et  ad  linein  usciue 
incorrupia  el  immaculala  virtulum  suarum  merita 
pertiilorunt.  El  iterum  scriptum  csl  :  Eslo  fidelis  us- 
qiie  ad morlein,  el  dabo  libi  coronam  vila ( A)wc.  ii,  10). 
Usquc  ad  mortem  fuleles  et  stabiles  et  iiicxpugna- 
biles  pcrseveravcrunl.  Cum  voluiilaii  et  conlessioni 
nominis  in  carcere  et  iii  vincnlis  acccdii  <  et  mo- 
ricndi  lcrminus,  consumniata  mnrlyris  glori;!  esl. 

II.  Denique  et  dieseoruin  quiluis  cxcediiiit  anno- 
tatc,    ut  commemorationes  eoriim   inter  memorias 


mei  condilio  permitleret  ut  ipse  nunc  prKseiis  csse  C  marlyrura  cclebrare  possinuis  :quam(iuam  TcrtuUus, 


»  Snre  deesl  in  Oxm. 

1«  Poiuii  hod. 

«  Siciil  scriplum  cst  addit  Oxon.,  ex  Bod.  1. 

d  Dicii  Dominus  deesl  in  Oxon. 


LECTlOiSES    VAUIANTES. 

<^  Salvabitiir  Bod.  1 . 

f  Cum  voUiiiiatc  et  confcssionis  nomine  in  carccre  ac- 
cidit  Impr.  Jiod.  1. 


STEPII.  BALlZll  NOT  j;. 


— V,rescere.  CiElesiinns  papa  ad  episcopos  per  Vien- 
nenscm  et  Narboncnscm  provinciasconstitulos  :  Non 
mtrHi»  «I  contra  ecclesiaslicum  morein  faciunt  qui  in 
Ecclesia  non  creverunl.  Assenlidr  aulem  illiislrissimo 
episcopo  Oxoniciisi  cxislimanii  Cariliagiiicin  iniclligi 
in  lioc  loco,  iibi  Cypriaiiusprimo  credidii  iii  Cliris- 
lum,  iibi  baptizalus  est,  ubi  crcvit,  faclus  illic  epi- 
scopus. 

De  quaniilale  mea.  Vide  Piolas  ad  postrcraam  par- 
tcm  epistohe  scxi;«  pag.   395. 

Labornnies.  Paiipcres,  indigcntes,   qiios  Constan- 
linus  iiiiperator  iii  I.  iii,   ct  vi,  Codicis    Tlicodos.  _ 
De  episcopis  el  clericis  ail  ccclesiariim  diviliis  siis-  ^^ 
tciiiari  delicre.  Anguslinus  iii  Scrmonc  deciiiio   de 
Yerbis  Domini  laborantes  dixil  pro  indigeiiiibus,ilem- 
qiie  Gra;ciis  episcopus  M;issilicnsis  ad  Kiiriciii:!i  Le- 
nioviccnsem  scribcns.  Symmacliiis,  lib.  iv,  Episi  18 
Inlerea  laboranlinm  murmur  esl.  Vidc  snpia,  p;ig.  591  • 
Ei'isT.  xxxvii.  — In  vclericoilice  sancii  Laiiiberii 
Lnctiensis  iia  scripinm  est  iii  liiiilo  isiins  Epistol.c  :  t'i/- 
prianus  ad  clerum  quod  non  possel  leincre  CdrlliiKfmem 
vcnire,   ul   his    confessoribus  qui  in  carccre  siinl  con- 
sliluli  liunuiiiilas  omnis  prwbeaiur.  Iii  Conipeiidiciisi 
vero  :  lncipit  ad   clerum    eo  quod  non  posset  leinere 
Carlliagincm   vcnire  propler  corpora  quai  in   Carlha- 
gine  reddiderunt.  Isla  ponebanlur  pro  captu  Cl  inge- 
iiin  veterum  librariornm. 
I.—  Perseveraverunt.  Quidam  libri  vcleres,  cl  ilqui- 


dem  opiimi,  habcnt  pervenerunl. 

II. —  Dies  eoriim.  TeriuUi;inus  in  libro  de  Corona  : 
Oblnliones  pro  dcfunclis,  pro  nalaliliis  annua  die  fa- 
ciiiius.  idem  in  libro  de  ii'.i/(or(n(i())i<;  cns(/(rt((5  iiicii- 
tionem  facit  oblatidnuni  qii;«  liebant  pro  defiinctis 
et  eorum  spiiitu.  Vide  scbolia  viri  dociissimi  Jacobi 
Billii  ad  Oiaiioiieni  Grogorii  N.izianzeni  in  laiidciu 
CiBSarii  fratris  ct  Eiicliologium  Goaris  ,  pag.  1.45. 

Teriullus.  Qiiia  saiictiis  Cyprianus  islic  ait  Tcr- 
tullum  sibi  signilicasse  dics  qnibus  martyres  ;id  im- 
mortalilaiem  glori(is;B  inortis  exitu  traiisicraiit  , 
exisiiinarunt  Aiigli  Terlulliim  artein  noi;iriam  di- 
dicissc  snb  Cypriano  rbeiore,quem  constare  satis 
pulant  eam  ailem  scissc,  ct  notis  usnni  essc  ad 
acta  mariyrum  cxcipienda.  Ycrum  iioii  agiiur  in 
boc  loco  de  aclis  inariyrum  cxcipiendis,  ubi  notaj 
poteraiitessenccessaria!,scd  tantnm  ^"''  de  signiflcalis 
dicbus  qnibus  Maiiyres  excesscraiit.  Quod  sane  fa- 
cile  licri  potcst  ;ibsqiie  usu  notariim.  Quare  non 
bene  ex  boc  loco  collcgeriint  Aiigli  miiniis  descri- 
beiidi  ai  ta  manyrinn  coiicreditnm  fuissc  Tcrtullo 
in  persecutionc  Ucciana.  An  vero  Cyprianiis  scicrit 
;irl(^in  nolari;im  ,  aliis  cxainlnandum  reliiiqiio.  Alius 
Tcrtiilli  diacoiii  Ecclesiai  Romanre  inentio  exiai  in 
iiova  nostra  collectione  Coiiciliorum  pag.  1  tCi,  tcm- 
pore  Synimachi  papa;.  Eadem  porro  tenipcstaie  vi- 
vcbat  alterTertuIIus  civis  Romanus,  qui  liiitim  suuni 
Placiduin  Iradidil  in  disciplinam  saiiclo  Uenedicto, 


320  EPISTOLA  XXVIII.  530 

fidelissimus  ct  devoiissimus  frater  noster,  pro  caciera  A  lionem  plebis  dividcrc ,  id  est,  a  paslore  ovcs  et  filios 


soUiciUidliie  ••'  et  cura  sua  fiuam  fialrii)us  in  onini 
obscqnio  opcraiionis  imperlil,  qui  nec  illic  circa 
curain  corporum  decst,  scripserit  ct  scribat  ac  signi- 
licct  milii  dies  qnibus  in  carcere  beati  fratrcs  nostri 
ad  immorialitaicm  gloriosa;  moriis  exitu  transeuiit, 
ct  celebrcntur  hic  a  nobis  oblaliones  ct  sacrificia  ob 
commcmoraiiones  eorum,  quxcito  vobiscum,  Doniino 
protcgciite,  celebrabimns.  Pauperibus  quoquc,  tit 
sa;pe  jim  scripsi,  cura  ac  diligciilia  vcstra  noii  dcsit, 
iis  lamen  qui,  in  (ide  stantes  el  nobiscum  foriiier  nii- 
litanlcs,  Chrisii  castra  non  reliquerunt;  quibus  qui- 
dem  nunc  major  a  nobis  et  dileclio  et  cura  prae- 
standa  cst  quod  nec  pauperiale  adacti  ,  nec 
pcrsecutionis  tempestaie  prostraii,  cum  Domino  fide- 


a  parcnte  scparare  <•,  et  Christi   membra  dissiparc 
tentaverit.  Cumque  ego  vos  pro  me  vicariosmiserim, 
utexpungerelisnecessitates  fratrum  nostrorum  sum- 
ptibus,  si  qui  etiam  vcllent  suas  artes  exercci-e,  addi- 
tamenio  quantumsatis  csset  desideria  corum  juvarc- 
tis,  simul  ctiam  ct  ailales  corum  et  condiiioncs  et 
merila  discerncreiis,  ut  etiam  nunc  ego,  cui  cttra  in- 
cumbit  omnes  opiime  nosse,  et  dignos  quosquc  et 
humiics  et  miles  ad   ccclesiasiicoe  adminislralionis 
offlcia  protnovercm ,    ille  '^   interccsserit    ne  quis 
posset  cxpungi,  neve  ea  qua;  dcsideraveram  posscnt 
diligenli  <■  examinatione  discerni ,  comminalus  sit 
etiam  fralribus  nostris  qui  primi  expungi  accesserant 
potentalu  improbo  et  lerrore  violenlo  quod  sccum 


liier  serviunt,  cajleris  quoque  pauperihus  exemplum  B  in  morie  '  non   communicarenl  qui  nobis  obiempe- 


fidei  prsebucrunt.Optovos,  fratrescharissimi  acdcsi- 
dcraiiiissinii,  scmper  bene  valere  etnostri  memiiiisse. 
Fraternitatem  nieo  nomine  saluiale.  Valele. 

"  EPISTOLA  XXXVIII. 

(Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,  xxxvin.  Paiis.,  xxxvu.  Oxon., 
Lips.,  XLi.) 

AD  CALDONIUM  ,  nERCULANUM  ET  C^TEROS,  DE  ABSTl- 
NENDO   FELtCISSIMO. 

ARGUMENTfU.  —  FelUissimus,  una  cum  seditionis  suce 
sociis,  a  eommunione  omnium  areendus. 

I.  Cyprianus  Caldonio  et  Ilcrculauo  collegis,  ilem 
Rogaiiano  et  Nuraidico  compresbyteris  salutein.  Ve- 
hementercontristatus  sum,fraires  cbarissimi,acceplis 


rare  voluissent.  >      'V.s*^ 

II.  Cumquc  post  bxc  omnia,  ncc  ioci  mei  honorc 
niolus,  nec  vestra  atictorilale  et  prsesentia  fractus, 
instinctti  suo  quietem  fratrum  turbans  proripuerit  se 
cum  piurimis,  duccm  se  faclionis  et  seditionis  princi- 
pem  temerario  furore  contestans;  in  quo  quidera  gra- 
tulor  pliirimos  fratres  ab  hac  audacia  recessissc  et 
vobis  acquiescere  maluissc,  ut  cum  Kcclesia  maire 
remanerent  et  slipendia  ejus  episcopo  dispcnsanle 
perciperent ;  quod  quidem  et  ceieros  pro  certo  scio 
cum  pace  facturos  et  cito  ah  crrore  teinerario  rcces- 
suros.  Intcrim,  cum  Felicissimus  comininaius  sitnon 
communicaturos  in  morte  secum  qtii  nobis  oblempc- 
rassent,  id   est  qiti  nobis  communicarcnt,  accipiat 


liiteris  vesiris,  ut,  cum  mihi  proposilum  semper  et  q  senientiam  qnam  prior  dixit,  ut  abstentum  se  a  nobi.s 


voium  sit  universam  fraterniiaiem  nosliam  incolu- 
mein  coniiiiere,  el  illibalum  grcgem,  secundum  quod 
chariias  exigit,  rcservare,nunc  nuntieiis  Felicissimum 
nuilla  iraprohe  ct  insidiose  esse  molitmn  ;  ut  pr.cter 
fraudes  veieres  ^  et  rapinas,  de  quibus  jampridem 
multa  cognoveram,  nunc  quoque  cum  episcopo  por- 


sciat,  quandoad  fraudes  ejus  ei  rapinas,  qiias  diluci- 
da  veriiate  cognoviraus,  adullerii  eiiam  crimeu  acce- 
dit,  quod  fraires  nostri  graves  viri  deprelicndisse  se 
nuiitiaverunt,  et  probaiuros  se  asscvcrarnni.  Qii.tc 
omnia  tnnc  cognoscemus  quando  iii  untini  ciim  col- 
legis  pluribus  pcrmittenleDorainoconvenerimus.  Scd 


<i  IlUnig. 

"  Diliaeniiae  veslrseBorf.l. 


LECTIONES  VARIANTES. 

"  Pro  ccrla  soHicilHdine  rer. 
h  Fraudes  suas  Bod.  i. 

c  A  pastore  oves  separare  et  filios  a  parente  secer-         '  Sic  "edd.  et  Vat.  In  monte  Manul.  Uorel.  Pamet. 
nereBod.l.  Oxon.  Lips. 

STEPH.  BALUZII  NOT^. 

Immortalitatem.  Codex  Fiixensis,  ad  immorlaliiatis  hcneficentia  frairum  sublevabaiur,  ejus  ct  nomcn 
gloriosa:  palmam  morlis  exitu  transeuni.  Salusiius  in  cxptingcbatur.  Sic  heneficenlia  necessitaiem  ct  cum 
Jugurtlia  :  liienim  nemo   ignavia  immortalis  factus.        necessitate  nomen  egentis  expungehat.    Rigalt. 

Adacii.  Ita  plcrique  libri  veieres  et  editiones.  Mo-  Additamento.  Codex  Fuxensis,  exercere  addidit  ta- 

rclhus   posuit  adjecti,   quam  lcctionem  ego  invcni  p  „,g„  ia„,fiuam  sua  saiis  essc  desideria.  Mciis,  exer- 

ceret,    addidi  tamen   tamquam  sua  salis  essent. 


in  libro  Gralianopolilano.  Angli  scripseruiit  victi  ex 
lide  codicis  Bodlciani.  Eanidcm  ego  leclionem  rj  ■ 
pcri  in  septcm  codicibus  antiquis.  Et  taine.i  |  raj- 
fero  veterem. 

Pauperibus.  Vetus  codex  Remigianus  liabet  (ra- 
tribus. 

EriST.  xxxviti.  —  IIkc  epislola  primiim  prodiil  in 
editione  Manutiana.  Duo  porro  vetera  illius  exera- 
plaria  habnerniit  Angli,  uniim  cx  hiblioilicca  Vaiicana, 
alind  cx  Bodleiana.  Ego  illara  contnli  cuni  qnaiuor 
anliquis  ;  quorum  unum  exlat  iii  iMbliotlieca  saiicti 
Dionysii  Rcmcnsis,  aliud,  quod  fuit  oliin  collegii 
Fuxensis,  cxtat  iiunciii  Colberiiiia,  leniuni  in  mea  : 
quarlum  habui  cx  urbc   Graii?,nopoIitaiia. 

I. — Expungeretis.  Matricula  necessiiatumcontinebat 
uomina  personarum  egeiiiium.  Cujns  crgo  necessilas 

PaTROL.   ly.    S.  CXPRIAN. 


Accetserant.  Codex  sancti  Dionysii,  arcessebanlur. 

In  morte.  Ila  veleres  lihri.  Manuiius,  Morellius, 
et  Pamelius  maluerunt  in  monte.  iia  eiiam  Angli, 
lamenelsi  moncant  in  codice  Vaiicano  scripiimi 
essc  in  morte.  Ncscio  aulem  quem  isiic  inoniein 
apud  Carlliaginem  coinminiscaiur  Pamelius.  Ei  la- 
mcn  Rigaltius  miiltum  approbavit  ejus  opinioncin. 
Vide  qua;  idcm  Rigaltius  de  monte  Belloiia;  scribit 
in  addendis  ad  observaliones  suas  iii  Terlulliaiium 
pag.  127.  Baronius  aniio  234  legit  in  monte ,  et 
hinc  repelit  originem  Monlensiuiii  sive  Donalisla- 
rum.  Vide  nolas  nostras  ad  caput  11  Laciaiiiii 
de  Mortibus  Persecutorum  et  ad  acla  purgaiioiiis 
Cxciliani. 

11 


331 


DIVrCYPniANI 


532 


oi  Angcndus,  qui,  nec  Episcopum  necEcclcsiam  cogi-  A  Uogaliano  cum  Numidico  presbytcris.  Abstinuimus 

lans,  parilcr  se  cum  liio  conspiralioiic  el  faciionc  ■    -^       „  ,..    ■  .         j... 

sociavil.si  iilira  ciim  eo  persevcraveril,  scnienliam 

fcrai  qnam  ilie  in  se  facliosus  cl  temerarius  provoca- 

vil.  Scd  el  qnisquis  sc  conspirationi  et  fadioni  ejus 

adjuuxerit,  sciat  se  in  ecclcsia  nobiscmn  non  essc 

eomniunicalurum,  qui  sponte  maluit  ab  ecclesia  se- 

parari.  Ilac  litler.is  mcas  fralribns  nosiris  legite  ,  el 

Carlliagincm  ad  cJcrum  (luoqiie  transniiilile  ,  addiiis 

nominibus  eorum  qui  cuni  l'elicissimo  se  juiixeruni. 

Oplo  vos,  fralrcs  cbarissimi,  semper  benc  valere  et 

nostri  nieminisse.  Valeic. 


"  EPISTOLA  XXXIX. 

fPamel.,  Bigalt.,  Baluz.,  nxxn.  Paris.  xxxnii.  Oxon., 
Lips.,  XLii.) 

CALDONII,  DERCCLANi;  ET  C^TERORUM  EPISTOLA  AI) 
CVPRIANU1I,'.DE  ABSTENTO  FELICISSIMO  CKMSUIS. 

Argdmentum.  —  Quod  jusseral  illit  epistola  prtsc&- 
dens,  perficiunl  Caldonius,  Herculanus  uc  cxleri, 
Caldonius  cura  Herculano  cl  Victorc  coUegis,  item 


B 


a  communicatione  Felicissiiiiiim  ct  Aiigcndiim,  itcm 
Repostum  de  cxlorribus,  el  Ireneni  Rutilornm,  cl 
Paulain  sarcinalriccm ;  quod  ex  annolatione  mca  sci- 
re  debuisti.  Item  absiiniiimiis  Sophroiiium ,  cl  ipsum 
de  extorribus,  Soliassnm  budinarium. 

EPISTOLA  XL. 

(Erasm.,  i,  8.  Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,  xi.  Paris.,  xxxix. 
Oxon.,  Lips.,  XLiu.) 

AD  PLEBEM,  DE  QUINQDE  PRESBVTERIS  SCHISMATICIS 
FACTIONIS    FELICISSIMI. 

Argdmentum.  —  (iuemadmodum  epislola  ante  lianc 
secunda  clero,  sic  nunc  plebi  nuntiat  Cyprianus  vi- 
tandim  Feticissimtim ,  cum  stiw  faeiionis  quinqne 
presbyleris,  qui  lum  lapsis  sine  discrimine  pacem  ila- 
banl,  lum  sediiionem  et  schisma  adversum  se  conci- 
larent. 

I.  Cyprianus  plebi  universse  salntem.  Quamquam, 
fraires  charissimi,  Virlius  ^,  fidelissimus  atqiie  inlc- 
gerrimus  prcsbyler,  ilem  Rogatianus  ct  Numidicus, 


»  Virilus  MB.lT/m. 


LECTIONES    VARIANTES. 


STEPH.  RALUZII  NOT^. 


H.— AHgenrfiis.Hichomoconfundendus  non  estcum 
Augendo  confessore  cujus  mentio  est  in  Epistola 

XLViii,  pag.  62.  •  1        j    ,        . 

Car(/i(igineHi.  Fuit  niiper  vir  quidain  doctus  et 
crudiius  qiii  locum  istuiii  exisilmans  esse  mendosiim  q 
censuil  banc  vocem  esse  amnvendam  ab  hoc  loco  et 
scribendiim  esse  itoiiiam.  Et  sane  nrgumenta  ejus 
ita  forlia  suiit  ct  valida  ut  nccessaria  vidcalur  li;iec 
cmcndalio,  quamvis  oinnes  ediliones  ct  oiniiia  vetera 
cxeniplaria,  ut  ipse  aniiotat  et  verum  est,  balieant 
Cartlinginem.  Qu;b  seiiienlia  liinc  qiioqiie  confirmarl 
posse  videtur  quod  epistola  ista  scripia  est  in  iniliis 
scbisiiiaiis  Felicissimi,  qui  de  Rom;ino  itincre  cogi- 
labat,  ut  in  Epistola  lv,  pag.  83,  docct  Cyprianus. 
Ei  ideo  operaD  prelinm  vidcbatiir  illum  pracvcnirc 
ct  admonerc  cleiuin  Romanum  ne  se  deoipi  ac  falli 
sinerel  fraude  el  perfidia  hmninis  sceloraii. 

ErisT.  XXXIX.  —  llaiic  episiolam,  ciijiis  diio  l.in- 
luin  vetcra  exemplaria  Iwluii,  uiinm  ex  biblioilieca 
mea,  aliud  ex  nrlieGraiianopoliiana.prinuim  prodiii  ex 
lypogiapliia  Manulii.  Vari;i:  suiii  auteiii  opiiiiones 
ad  qiiein  vcl  ad  quo.s  scripla  sit.  Ego  non  dubilo 
quin  sil  Caldonii  rcddentis  Cypriano  ralionein  coi  um 
qux  ;ib  co  el  aliis  vicariis  collegis  suis  gesia  fiieiaiii 
adversus  Felicisviinum  el  souios  ejus.  llaipie  opiiiiia  D 
est  leclio  libroruin  qui  babciit  dcbuisli.  Soiiis  cniiii 
Caldonius  scribit  noniinc  siio  cl  Cdllegarum  suoruiii. 
Arliiiror  '"  auiem  litlcras  scriplas  ad  clcruni  Roina- 
iiiiinliabuisseabani  formamclexplicasscbiiiiis,  ui  par 
cral,  causam  Fclicissimi,  addila  porro  fuisse  noiniiia 
coruin  qui  se  Fclici^siiiio  junxcraiil,  uii  Cyprianus 
prxsi  ripscral.  llanc  intaiii  opiiiioiiein  coiitirinal  co- 
dex  Uudlcianus  ab  iliuslrissiiiio  cpiscopo  Oxoiiieiisi 
laiidaliis,  in  ipio  cpi»',u!a  ista  dicitur  scripl;i  ad  C.y- 
pri;iiiuiii,  (;a;tcrnni  assciiliri  non  possum  iisqiii  pulant 
illain  cssc  tabellain  publiie  aflixani  ci  pioposiiain  in 
ccclcsia  Cartbaginiciisi.  Esl  ciiim  ccrto  epistol;i  Cal- 
donii.  Uiud  laiiien  non  iinpedil  quin  ;iliqiiid  siuiile 
piiblicalum  sil  In  cccU'si;i. 

K.riorri(iMS.  Velercs  libri  el  edilio  Manuiii  istie  et 
paubi  postbabcni  ea(oiT(;iiiiti(«.  Qikc  lcciio  conliimari 
I  uicsl  cx  iis  qiix  obscrvala  sunt  supra  ad  Epislo- 
las  .\iv  et  xviii. 


S«rrirt«(r!(;«m.Salmasiiisad  scriptores  Hislotiw  Au- 
gusUc,  pag.  408,  scripsit  farcinatiicein,  forle  errore 
lypngrapbi.  Noiiius  Marcellns  :  Snicinatticis,  twn,  ut 
qiiidmn  volunl,  sarsilricis,  quasi  a  sarciendo,  sed  tnagis 
a  sarcinis,  quod  plurimuin  vestium  sumant,  Varro  onos 
lyias  :  Homincs  tusticos  in  vitidemia  iticondita  canlnre 
sarcinntricis  in  macliitiis. 

Annoiatione.  Id  est  snbscriptionc.  Vide  novam  nos- 
train  collectionem  Co»tt/iori(m,  pag.  lOH,  1090. 

Debiiisti.  Il;i  cditio  Maiiiiiii  ct  libri  vctcres.  Morel- 
lius  et  P.imelins  posiicrnnt  debuisiis,  iieniqne  edilio 
Anglicaiia.  Sed  isia  leciio  iinii  cst  bona.  Epislola 
enim  est  Caldonii  scribciilis,  iit  dixi,  noinine  siio  et 
collegaruiii  suorum  ad  Cyprianum.  Rigaltius,  tainen- 
ctsi  posucril  iii  coiiiexlii  debuisti.i,  iii  obscrvationi- 
bns  ccnsei  lcgcndiim  cssc  dcbuisii. 

Ijiidinarium.  Vctiis  liber  ineus  babet  bHdianariuin. 
At  Salniaslus  in  loco  iiiox  laudato  ccnset  rcpoiii  de- 
bcre  fcM/iiiarinm  a  vocc  Gr;cca  ^iur/vw  apiid  llcsy- 
i^hiuin,  ci  inde  dictiim  butinuin,  ipiod  acetabulnin  si- 
gniiicat.  Si  ea  coiijectiir;i  csscl  ceria,  faeilc  ainplccic- 
rer  opinioiicni  Salinasii,  ciiin  Quiiililiaiiiis,  lib.  i, 
cap.  i,  scribat  quamd;im  cognalionein  csse  intcr  lit- 
lenis  t  et  rf,  ac  prnpicrca  facile  exisiiinarcin  Cypria- 
iiinn  bcic  loqui  de  aitificc  acelaluilorum  sivc  lageiia- 
ruin,  nt  inlcrprelaliir  Cangiiis,  id  ost  parvorum  va- 
soniiii  iii  ipiiiins  lepoiiiiniiir  oloa,  vina,  et  alia  li- 
qiiida,  pia;scrlim  cnni  voce  buliiia  ntatnr  Jnaniies  Da- 
niascenns  ;i  Caiigio  ciiains.  Piiiiiiis,'lib.  xxi,  cap.  5i, 
scribil,  ciini  acctahuli  mensura  iliciiiir,  sijjiiilicari  lic- 
iniii;c  ipniriain  parioni,  id  cst  diaohiiias  (jiiiiidocini. 
lllusirissiiniis  cpiscopiis  Oxonioiisis  cniiicndit  legcn- 
diiiii  csse  istic  apiiil  Cypriaiiiiiii  burdotiariuin,  qua 
voce  significari  iiiiilioneiii  ail.  Sod  li;cc  conjocliira 
inilii  tion  prnbaliir,  ciiiii  nihil  in  vcrbo  budininiiim 
exict  cx  (pio  ea  siiini  possit,  pnrsoriim  ciiin  biirdo- 
ii;irii  iiuspiain  rcporiaiitiir  apnd  aiicloics  iiiigiii;  La- 
tin  «'.  Si  goiins  illiid  f  irciiniiiis  qiiod  nos  vocaiiuis  bo- 
dinos  luissct  (iliin  iii  Africa  et  vuc;ibiiliiiii  accodens  ad 
iiOitnim  viilg;iro  deprclicndi  possel  in  aliipio  veteri 
sciipioro,  absolnta  res  csset.  Veruin  nilill  isiiiismodi 
reporio. 
Epist..  xl.  —  I.  Vir(»Hs.  Ita  scripsi,  sccutuscdilio- 


S5S  EPISTOLA  XL.  354 

proshylcri  confossorcs  ct  glnria  divinro  (ligiiaiioiiis  A  gloriain  incorrutila  ct  immaculala  conversatione  ser- 


illiislrcs ,  scd  cl  diaconi,  boni  viri  cl  ccclesiaslicai 
adiiii;iislrali(»;ii  pcr  omnia  oljsequia  devoli,  cum  cx- 
lcris  niinisiris  "  plenam  vol)is  pr;TScnti,T,  sujc  dili- 
gciili;im  pra^licaiil,  cl  cxIiorlalioMil)iis  assidiiis  singii- 
lo-i  ciirroliorarc,  srd  ct  lapsormn  menics  consiliis 
saliibribiis  rcgcre  el  refcrmarc  non  dcsinnnl,  lamen 
cgo  (|uanlum  pnssum  adinoiico  ct  quninndo  possum 
visito  Yos  littcris  meis.  Litlcris,  iiiqnam,  fralrcs  clia- 
rissirai  :  hoc  enim  (piorumdam  prcsbyicrorum  mali- 
gnitas  et  perfidia  pcrfecit '',  ne  ad  vos  anlc  diem 
Pascha;  vcnire  Jicuissct,  diiin,  conjurationis  sux  mc- 
mores,  ct  anliqua  illa  contra  episcopatum  niciim, 
immo  conlra  suffragiiim  vcstrum  et  Deijudicium,  ve- 
nena  relinentes,  inslaurant  veterem  contra  iiosimpii- 


varcnl.  Ac,  ne  parum  fuisset  eorrupisse  quorumdam 
cniifessorum  mciitcs  cl  coiilra  snccrdotium  Dci  por- 
linnem  riipia;  fialcrnilaiis  armnrc  voluissc,  nunc  se 
ad  Iiipsnriim  pcriiicicm  vcricnnla  siia  (lcccplioiie  vcrtc- 
riiiii.iK  a>gros,'et  saucioseiad  capicnda  forliora  con- 
silia  pcr  calamiiatcm  rnin-n  sme  ininus  idonoos  ct 
niinus  solidos,  a  medela  vulneris  sui  avocciil,  ct  '''  in- 
lcriiiissiiprccibiiscl  oralionilius,(|iiibusDominiislonga 
ct  coulimia  saiisfaciionc  placaudus  cst,  ad  exiiiosam 
temeritalem  mendacio  captiosa;  pacis  iiiviteni. 

IIL  Sed  oro  vos,  fratres,  vigilate  coiilra  insidias 
diaboIi,ci,provesira  saliiie  solliciii,  conlra  moriifeiam 
fallaciam  diligcniius  excubato.Pci-becutiocst  lincc  alia, 
et  alia  tentatio.  Quinque  isii  presbyteri   nihil  aliud 


gnalioncm  suam,  et  sacrilegas  machinationes  insidiis  B  sunt  qiinm  quinqiie   primores  illi  qul  cdicio  nuper 


solitis  dcnuo  rcnovant.  Et  quidem  de  Dei  providen- 
lia,  nobis  lioc  nec  volenlibus  nec  oplanlibus,  iinmo 
ct  ignosccnlibus  ct  taccntibus,  pocnas  quas  mcruerant 
pependcruiit ,  ut  a  nohis  non  cjecii  ullro  se  cjicerent, 
ipsi  in  se  pro  conscientia  sua  scnlenliam  darent,  se- 
cundum  vcsira  ct  divina  sulTragia  conjurati  et  scelc- 
rali  de  Ecclcsia  sponte  sc  pellerent. 

II.  Nunc  apparuit  ^"  Fclicissimi  faclio  ^  unde 
venissct,  quibus  radicibiis  et  quibus  viribus  starct. 
Hi  fomcnla  olim  qiiibusdam  eonfcssoribus  et  horta- 
nicnta  iribucbant  iie  concordarent  cum  cpiscopo  suo, 
neccclesiasiieam  disciplinam  cum  fide,et  quiete  juxi.'i 
prtecepta  Dominica,  continerent,  nc  confessionis  sua; 


m.-)gislraiil)us  fuerant  cnpulaii  ul  fidcm  nosiram  sub- 
riicrcnt,  ut  gracilia  fialrum  corda  ad  lctlialcs  "  la- 
qucos  pr;cvaric.Hionc  vcritaiis  averlercnt.  Eadem 
nunc  ratio,  eadem  rursus  evcrsio  pcrqiiinquc  prc- 
sbylcros  Felicissimo  copulaios  ail  riiinam  saliiiis  in- 
duciliir,  ut  non  rogctiir  Dciis ,  ncc  qiii  negavit 
Christum,  euindem  Christum  quom  iicgavcrat  deprc- 
celur,  posi  culpam  criminis  tollatiir  el  poeiiileniia, 
nccpcr  episcopos  etsacerdolcs  Dominosalisfiat,  scd, 
relictis  Domini  sacerdolibus;  conlra  cvangelicam  di- 
sciplinam  nova  tradiiio  sacrileg.c  insiitulioiiis  exsur- 
gat ;  ciimque  semel  placucrit  tain  nobis  quani  confes- 
soribus  et  clericis  urbicis,  ilcm   universis  cpiscopis 


«  Mlnisterlls  I«m.  Ebor.  KC.  1.  Thu.  Mich 
l>  Perlicit  Btflfl/t.  ficl.  Perfert  Bod.  5. 
•=  Nunc  apparebit  Lin. 


LECTIQNES  VARL\NTES. 
C 


«1  Provectls  Fic.  Fat.  Profectio  Jhu. 
«  Allectare  BodA.  Thu. 


STEPH.  BALUZn  mTM. 


ncm  Manulii,  et  quia  ila  scriptum  vidi  in  multis  co- 
dicibiis  antiquis.  Quxdam  cdiliones  cl  quidam  libii 
vclcrcs  habcnt  Briccius.  Ista  sunt  levioris  iiiomenii. 
Et  lamen  cr.int  annotanda. 

Ecclesiustict/i:  admimsirationi.  Quidam  libri  vetcrcs 
habcnt  eccksiastica!  disciplina:  adminislrationi. 

Vra-bennt.  Codex  Fiixcnsis  prmtent. 

Quormndam  presbijterorum.  Nominantur  in  Epi- 
stola  i.v,  pag.  81,  qiiani  coiisiilc. 

Conjurniionis.  AgiUir  licic  de  causa  Fclicissimi,  ut 
paict  e;iain  cx  his  qux  scqmiiitiir  et  ex  Epislola  xi.ii, 
pag.  ')7  :  Qunntum  vero  hic  et  nd  preslnjterorwn  quo- 
rumdani  cl  Fclicissimi  cnusnm  pertinet,  ctc. 

Veterem  conlra  nos.  Cuin  Poiitii  diacoiii  lcstimonio 


lioncs  ct  omnia  fere  vctera  excmplaria  prxfcrre  hanc 
lectioneni,  nisi  Rigallius  edidisset  rependerunt.  Qiia; 
sane  leclio  nililur  aiicloritaic  coilicis  Veronensis  et 
illiiis  qiiem  hubui  cx  inonablerio  sancti  Eligii  Alirc- 
halensis. 

Uliro.  Codex  sancti  Arnulphi  habel  ipsi. 

t\.—Conira  succrdotium.  Inuiio  codice  Vaticanoel  ia 
Lamoniaiio  lcgitiir  adversus  dispositionem  Domini  el 
contra  sncerdotiiim  Dei.  lllii  iidmniicri  convenil  hanc 
leclioiieiii  non  rcperiri  iii  codice  Tliuano,  iicquc  ia 
Fossaicnsi,  in  qiiibiis  Angli  di.-icruiit  eaiii  cxlaic. 

III — ^'i(()ri(eic?(/.Ilaoiiiiics  libri  vclcresct  cditiones 
Rig;illiaiia  anliquioros,  si  Ires  piiores  cxcipias,  in 
qiiibiis  legiliir   obrnercnl.   Solus  cx   codicibus   a  mu 


conslet  quosdam   se  opposiiissc  clcclioni  Cypriani,  J)  visis  Fiixcnsis  hahci  subvertercnl.  Scio  la.iicii  it;i  qiio 


hinc  colligi  posse  videtur  Felicissiinum  fuisse  ex  illo- 
riim  iuimcrn,  et  fortasse  prineipcm  illiiis  faclionis. 

Renovuni.  Uevocavinius  aiitiqiiam  lcciioncin,  iiui; 
ritiuir  auclorilaie  pliirium  vcicnim  libroriim.  Uig:il- 
liiis  posuit  ra'oc«ii(,  quia  ita  scripliim  iiivenit  in  Fii- 
xensi.  Ea  vero  lcciio  exiat  eiiam  in  Micliarrmo  cl  in 
Lainoniaiio.  Ciclcri  el  cdilinncs  Rig;iluaiia  antiipiiiiies 
habent  iiti  nos  rcposiiiinus.  Et  laiiieii  An;;Ii  lualuciuiil 
scqiii  cdilionciii  Itigaltii,  "'  nuilmn  iiilcrim  isiiiis  sikc 
opinioiiis  lcsliiiioiiiiim  rercrciiles  ex  liliris  velcribns, 
iinino  plura  addiicciites  iii  favorem  aiiliqiinrum  cdi- 
tioiium  Ueinliarliis  ipionue  rcliiuiii  cdiiioiiem  Uij,';iliii. 

lynoscentibus.  Iii  uiio  codicc  Aii;;licano  sciipliim 
cst  iijuorantibus.  Qiio  etiaiii  iiindo  in  iiiaiLjiue  libri  sui 
imprcssi  scripsil  JNicoIaus  Faber. 

l'ependerun:.  Non  adinoncrem  oiniics  anliquas  cdi- 


qiii;  scripliini  fiiisse  iii  Veriiiiciisi.  Vcriim  ;ilia  lcctio 
iiiilii  iii;igis  p!;icet,  cain  porro  liqnct  adjuvari  cx  lcc- 
tioiic  ;iiiiii|uariiiii  editioiiiim. 

Gracilm.  Iii  codice  Vcroiiciisi  ct  in  iino  Aiiglicano 
scriptiim  csl  frngilia.  Sie  etiaiii  sciipsii  Nicobius  Fa- 
hcr  III  iinrgiiic  lihii  sui  iuiprcssi.  Iii  codicc  Laiiioiiii 
lcgiiiir  (yiY(c//i«»!,  laiiqiiam  si  istiid  refercnduui  esset 
ad  l'i;ihi'S. 

Clericis  urbicis.  Id  cst  Ronianis,  qiiia  Lrbis  voca- 
biilo  nlim  intelligcbalur  Iioiiia  Gciuimii  domiii:i,  m  ;i|t 
Quiiuiliniiiis,  lil).  VI,  eap.  5,  et  lil).  viii,  c;ip.  12.  Op- 
tatiis  lil).  I  :  Zepliijrino  urbico ,  ct  lib.  ii ,  urbica 
cvinmoinlio  ;  et  apiiil  Vicloreiii  viteiiseiii ,  lil).  i,  c.  8 
urbici  cnplivi...  Vide  llcriberli  Uo.s^vcydi  iiolas  iii 
I).  1'aiiliiiiiiii  pag.  7i.j.  In  pia;fationc  symboii  cditi 
iii    coiicilio  'foleiaiio   primo   lcgiiur   cim  prwcepio 


555 


DIVI  CYPRIAISI 


53G 


m\  \n  noslra  provincia  vel  irans  mare  coiistii.iiis  ut  A  siti.n,  venenum  pro  remedio,  morlcm  pro  salule  sn- 
«■•Inl  innovclurcircalapsoru,ncausa.n,  nisi  o.nnes  iu      maiis.  Ne  >>  ;vias  vos  cornin  nec  anclorilas  fnllat, 


nnum  convenerimus,  ei,  colhnis  consiliis,  c.un  disci- 
pliiia  pariicr  ct  misericordia  temperatam  sentcnl.am 
lixerimus,  contra  lioc  consilium  noslrum  rebelletn.-, 
ct  omnis  sacerdotalis  aucloritas  et  poieslas  facliosis 
conspirationibus  deslruatur. 

IV.  Quas  nunc  poenas  patior,  fralrcs  cliarissimi, 
quod  ipse  ad  vos  in  prsscnliarum  venire  non  possum , 
ipse  sing.ilos  aggredi,  ipse  vos,  secundum  Domi.ii  ct 
Evangelii  ejus  magisierium  «,  cohorlari !  Non  suffe- 
ceral  •>  exsilium  jam  biennii  et  a  vuliibus  alque  ab 
oculis  veslris  l.igubris  separalio,  dolor  jugis  ei  gemi- 
lus,  qui  me  solu.n  sine  vobis  coiiiinua  lainentaiione 
discruciat,  lacryinsc  diebus  ae  noctibus  profl.ienles. 


inaiis.  Ne  "  ;vias  vos  eornin  nec  anclonlas 
qui  ad  duorum  presbylerorum  velcrcin  neqniliam 
(  Dan.  III.)  respondenies  ,  sicul  illi  Susannam  pudi- 
cam  corrumpere  et  violare  conati  snnt,  sic  ci  hi  adul- 
lerinis  docirinis  EcclesiiC  pudicitiam  corrumperc  ct 
veritatem  evangelicain  violare  conanlnr. 

V.  Ciainal  cl  dicit  Dominus  :  Noliteauilireserwones 
pseudopropheturum  ,  quoniam  visiones  cordis  eornm 
fritstranttir  cos.  Loquunlur,  sed  non  ab  ore  Domim. 
Dicunl  eis  qui  abjiciunt  verbum  Domini  :  Pax  erit  vobis 
(Hier.  .\xiii,  16,  17).  Pacem  nunc  olTeruiit  qui  ipsi 
iion  habent  pacein.  In  Ecclesiam  <•  lapsos  reducerc 
ct  revocare  promiilunt  qui  dc  Ecclesia  '  recesse- 
runt.Dcus  unusest  ei  Cbrisuis  unus  (Ep/ies.  iv,  5),  el 


nuod  saccrdoii   quem  lanlo  amore  ci  ardore  fecisiis,  B  una  Ecclcsia,  et  Cathedra  una  super  pelram  Domini 


nccdiim  vos  salutare,  nccdum  complexibus  vesuis 
inhxrere  contingat.  Accessit  hic  labcsccnii  animo 
nostro  dolor  major,  quod  in  tanta  sollicitudine  ac  ne- 
cessitate  excurrcre  ad  vos  ipse  non  possum,dum, 
per  minas  el  per  insidiasperlidorum,  cavemus  ne  ad- 
vcnienlibus  nobis  tumultus  iir.cmajororialur,el,  ciim 
paci  cl  tranquiUilati  episcopus  providerc  in  omiiibus 
dcbeat,  ipse  materiam  <=  seditioni  dedisse  et  perse- 
cniionem  dcnuo  exacerbasse  videatur.  Hinc  lamen  , 
fiatrcs  dilcctissirai ,  hinc  admonco  pariter  el  consulo 
nc  perniciosis  vocibus  leinere  credalis,  ne  fallacibus 
verbis  consensum  facile  commodeiis ,  ne  pro  luce 
tencbras,  pro  die  nociem,  pro  cibo  famein,  propotu 

LECTIONES 


voce  fundata.  Armd  allare  constitui  aut  sacerdoiium 
novum  fieri  prcter  unum  altare  ct  unum  sacerdotium 
non  poiesi.  Qnisquis  alibi  collegeril,  spargit.  Adullc- 
rum  cst,  impium  "  cst,  sacrilegum  est  quodcumquc 
liumano  furore  insiiluiuir  ut  dispositio  divina  viole- 
tur.  Procul  ab  hujusinodi  liominum  conlagione  disce- 
diie,  et  sermones  eoruin  velui  cancer  et  pestcm  fu- 
giendo  vitaie,  prsernonente  Doniiuo  ct  dicenie  :  Cwci 
sunt  duces  ccecorum.  Cwats  autem  cwcuni  ducenssi- 
mul  in(oveam  cadent  (Mallh.  xv  ,  14).  Intcrcedunt 
precibus  veslris,  qiias  s  nobiscum  diebt.s  ac  nocli- 
bus  Dco  funditis  ut  eum  justa  satisfactioiie  placctis. 
liitercedunt  lacryinis  vcsiris  ,  q.iibus  commissi  delicti 

VARIANTES. 


«  Minislcrium  Nic.  Fab. 

i>  Nos  anecial  Lam.  affeceral  Ebor.  NC.  1. 

«  Magislerium  Thu. 

A  Nec  Pem.  Bod.  3.  Voss.  2.  Lmi.  Thu.  Foss.  rict. 

STEPH.  BALDZII  NOT^E 


•^  InEcclesia  lapsos  Tict. 

f  De  Ecclesiae  coinmunione  NC.  1. 

B  Precibusquas  yer.  nostris  Jiti/. 


Papw  urbis  Romw  Leonis.  At  in  tribus  aiitiquissimis 
cl  pracsianiissimis  codicibus  manuscriplis,  uno  illus- 
irissima;  ccclesiaj  Li.gd.mensis,  allcro  q.ii  fuit  Lei- 
dradi  Arcbiepiscopi  Lugdn.iensis,  ct  ccnscliir  lumc 
in  bibliolheca  Soguieriana,  tertio  bibliotbccx  Colber- 
tina;,  in  quibus  coiitinetur  vetus  colleclio  canonnm 
facia',  ut  opiiior,  paulo  posl  conciliiim  Tolct:inuiii 
duodecimuin;  in  tribns  iiiquam  codicibus  illis  deest 
vox  /{omft','cl  lcgitur  simpliciier  cum  prwceplo  Papm 
Vrbis  Leonis.  ExUit  llieronyini  Episiola  ad  Paiilum 
nrbicum,  qn»  incipit,  JStidius  tertius,  ct  in  Epistola 
Augnslini  ad  Casiilanum  lcgilnr  sermoncm  cujusdum 
urbici.  Apud  Burcliardinn,  lib.  iii,  cap.226;  Juoncni, 
par.  iii,cap.  270;  ct  Gratianuin,  dist.  2,  dc  coHsecra/., 
rcperiliir  quoddam  dccrciuin  ec  concilio  urbico  quod 
sic  habet  :  iii  n''nri  i»  quo  episcopus  Missam  celcbra- 
ti/,  presbyler  eodeni  die  atiam  cekbrare  non  prwsumat; 
quod  etiain  rcperilur  in  canone  dccimo  syuodi  Anlis- 
siodorensis  sub  Aunacbario.  Et  tamcn  non  scinpcr' 
vcrum  csl  vocabubiin  urbici  significare  civcm  Uoina- 
num.  Iii  Epistola  qiiippe  Evodii  ad  Augnstin.im  civis 
quu:dain  cuj.isdain  o|ipidi  Africoc  vocaiur  urlnca  id  cst 
civis  illins  loci  :  Sed  ecce  post  bicnuium  quwdam  vi- 
dun  honesta  urbica  de  Friqenlibus. 

Trans  mare.  Id  est  Uoniani.  lude  appcUaiiones 
transinarinx  poslea  vctiix  in  codice  canonum  eccle- 
sia;  Africana:,  ei  i.l  episcopi  Africa:  Irans  niare  non 
proficiscanlur  nisi  coiisnlio  priina;  scdis  cpiscopo; 
qnod  et  ipsuin  conflnnaiii.n  est  a  papa  Innoceiitio. 
Eliani  iraiismarina  judicia  proliibila.  Vide  codicem 
canonum  ccclesia;  AfricaiKc,  cap.  23,  2j,  56,  9i. 


IV. — Quem  tanto  amore.  Codex  sancii  Eligii'Atlreba- 
tensis,  quem  lanto  honore  et  amore  fecistis.  Fuxcnsis, 
tanto  ardore,  pari  dolore.  Ubi  videiur  legcndu.ii  pari 
honore.  Vidc  Puntium  diaconum  ubi  agil  de  eleclionc 
Cypriani. 

Paci  et  tranquiUitati .  Omnes  fere  libri  veleres  ha- 
bent  pacem  et  tranquillitatem. 

Videatur.  Codex  Lamonii  videamur. 

V. — Concer. Duolibrivetores  pncrcruntcancercm^alii 
qualuor,  cancrum.  Micbaelinus  cancerum  vel  cancrum. 
Ego  retiniii  vulgaiam  leclionem,  quain  plerique  codi- 
ccs  cxhibent,  quia  lociis  istc  i.a  vulgo  cital.ir. 

Super  pelram.  Vcteres  ediliones  ct  xvii  libri  vcte- 
D  rcs  ila  scribunl.  Manutius  posuit  Peirtim.  Alque  cam 
lectioncm  reiiiiuit  Pamelins,  tesialus  tanien  aliani  re- 
periri  iii  codicibus  antiquis.  Ilinc  propagaia  cst,  in  pos- 
terioresediliones,ctiam  in  Aiiglicanain."'  Sane  verum 
esi  quod  adnolat  Panielius  alibi  frequentissiine  Cy- 
prianum  dicere  Ecclcsiam  essc  fundaiam  supcr  Pe- 
truin,  adeoque  miruni  non  essc  si  etiain  islic  eo  inodo 
loquauir.  Ego  non  disjiuto  an  Ecclcsia  fiind.ila  sit  sii- 
pcr  Pelruin.  Id  eniin  scio  sensisseCyprian.iin.  Sed  aio 
islic  rcUncndam  csse  leciioiieiii  qiiani  inajor  vclcrum 
librorum  numcrns  ei  vcleres  cdiiioncs  pra;feruiil.  Pc- 
Iram  quippe  fiiisse  ClirisUiin  et  siiper  banc  peiram 
fundatam  esse  Eccle>iain  nemo  ainliigii.  Qna  de  rc 
videqu;B  noiamus  iiifra  ad  libruin  de  Unitnie  Ecclesiw. 
C;eicrum  cx  prava  leciione  qu;e  iricpsii  in  liiiiic  lociim 
poiuil  aucior  Epistola;  ii  Pelagii  II  ad  episcopos  Is- 
iria;  acccpisse  q.iud  scripsit,  qui  Catlicdram  Pelri,  sm- 
per  quem  fundata  est  Ecclesia,  deserit. 


557  EPFSTOLA  XL.  358 

crimen  abluilis.  Interccduiit  paci  quani  vere  ct  fiiieli-  A  vobis  quoiidie  continuas  Domino  preces  fundinnis, 


ter  dc  Doniini  miscricordia  postiilalis,  nec  sciunt 
scriptiim  essc:  f.t  proplicla  itle  nut  somnium  somnians 
ilk  qui  loculus  esi  ut  errare  te  (aceret  a  Domino  Deo 
luo,  inierficielur  (Deul.  xni,  6).  Nemo  vus,  fratres 
cbarissimi,  errare  a  Domini  "  viis  faciat  :  nemo  vos 
Cinistianos  ab  Evangelio  Clirlsti  rapiat  :  nemo  filios 
Ecclesiflc  de  Ecclesia  lollat.  Percant  sibi  soli  qui  per- 
ire  volueruiit  :  extra  Ecclesiam  soli  remaneant  qui 
de  Ecclesia  recesserunt.  Soli  cum  episcopis  iionsint 
qui  contra  episcopos  rebellarunt.  Conjurationis  suse 
pccnas  soli  subeant  qui  olim ,  secundum  vesira  '' 
suflragia,  nunc  secundum  Dei  judicia,  scnteiitiam 
conjuraiionis  et  malignitatis  suoe  subire  meruerunl. 
\L  Monet  nos  Dominus  in  Evangelio  suo  dicens  : 


qui  vos  ad  Ecelesiam  revocari  '  per  Doraini  clemen- 
liam  cupimus,  qui  de  Deo  pacem  plenissimam  prius 
mntri,  tum  el  filiis  ejus  oramus.  Cum  precibus  aique 
orationibus  noslris  vestras  quoque  orationesetpreces 
jungite,  cum  iletibus  nostris  vestras  lacrymas  copula- 
te.Vitale  lupos,  qui,  oves  a  pastoresecernunt.  Vitate 
linguam  diaboli  venenatam,  qui,  ab  inilio  niundi  fal- 
lax  semper  ei  mendax,  mentitur  ut  fallat,  blanditur 
ut  noceat,  bona  promitlit  ut  malum  iribuat,  vitara 
polliceiur  ut  perimat.  Lucent  nunc  quoque  vcrha 
ejiis,  et  venena  manifesta  sunt  :  pacem  pollicetur,  ne 
perveniri  possit  ad  pacem ;  salutem  proraittit,  ne  qui 
dellquit  veniat  ad  salulem ;  Ecclesiam  spondet,  quan- 
do  id  agat  ut  qui  illi  credit  in   totum  ab   Ecclesia 


Kejicitis  mandaium  Dei  ut  tradiiionem  vestram  slalualis  B  pcrcat. 


(Marc.  VII,  9).  Qiii  mandatum  Dei  rejiciunt  ettradi- 
lionem  suara  staiuere  conantur,  fortileravobiset  lir- 
miter  respuaiitur  :  sufliciat  lapsis  ruina  una.  Nemo 
volenles  surgere  sua  circumventione  praccipiiet ;  nemo 
jacentes,  pro  quihus  nos  rogamus  ut  Dei  manu  et 
brachio  sublevenliir,  prosternai  gravius  et  deprimai : 
nenio  semianinies  cl  nt  salutem  suam  pristinam  re- 
cipiant  deprecanles,  ab  oinni  spe  salutis  averial;  nemo 
nuianiibus  bipsiis  siii  caligine  oinne  itiiieris  <:  salu- 
laris  lumen  exiinguat.  Instruit  Apostolus  dicens  :  Si 
quis  aliler  docel,  cl  non  acquiescii  sanis  verbis  Domini 
noslri  Jesu  Clirisli  et  doclrince  ejus,  stupore  •!  elatus, 
discede  ab  liujusmodi  (I  Tim.  vi,  5-r)).  Et  ilenim 
dieit  ipse  :  Nemo  vos  decipiat  inanibus  vcrbis.  Pro- 


VII.  Nunc  est,  fratres  dileclissimi ,  ut  et  qui  statis 
forliier  persevereti?,  et  stabilitatem  vestram  glorio- 
sani,  quain  iii  persecutione  lenuistis,  perpetua  firmi- 
tate  servelis,  et  si  fe'  qui,  circumveniente  adversario  , 
lapsi  estis,  in  sccunda  Iiac  tentatione  spei  cl  paci 
vesira;  lideliterconsulatis;  et  ut  vobis  Dominus  igno- 
scat,  a  sacerdotibus  Domini  non  recedaiis,  cum  scri- 
pluin  sil :  Et  homo  quicumque  (ecerit  in  supcrbia,  ut  non 
exaudiat  sacerdolem  auljudicem  quicumque  (uerit  in  die- 
busillis,morietur'^' liomo  ille  (Deul.  xvii,12).Persecii- 
lionis  isiius  novissima  hxc  esl  el  extrema  teiilatio,  quae 
etipsaciio,Dominoprotegenie,iransibii,utrepraesen!er 
vobis  post  Pasclioe  diem  cum  collegis  meis;  quibus 
pra'seniibus,  seeundum  arbilriiim  quoque  vestrum  et 


pterea  enim  venil  ira   Dei  super  /itios   conlumacia;.  G  omnium  nostrum   cominune  consilium,  slcut  semel 


Notile  ergo  esse  participes  eorum  {Eplies.  v,  6,  7). 
Non  est  quod,  decepti  inanibus  verbis,  pravitatis 
eorura  incipiatis  esse  participes  ".  Discedile  a  lalibus, 
quaeso  vos,  et  acquiescite  consiliis  nostris ,  qui  pro 


p!acuit,  ea  qua;  agenda  sunt  disponcre  pariter  et  li- 
inare  poterimus.  Si  quis  autein,  poeniteniiam  agere  ct 
Deo  satisfacere  detrectans,  ad  Felicissimi  et  satellitum 
ejus  partes  concesscrit,  ct  se  haereticae  factioni  con- 


LECTIONES  VARIANTES. 


*  Dominicis  Pem.  Bod.  1 . 
i'  Noslra  Nic.  Fab. 
"  Muneris  Lin. 
<i  Tumore  Erasm. 


«  Non  sit  quod  dec.  vos.  in  verb.  non  pravitatis  eo- 
rum  incipiatis  esse  parlicipes  Nic.  Fab. 
f  Revocare  Vict.  Foss. 
B  Kt  qui  Pem.  Voss.  2.  Bod.  i,  2.  Lam. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 

Inlerpcietur.  Uxc  vox  deest  in  antiquis  edilioiilbus      nuilana.  Veteres  editiones  et  tria  exemplaria  veiera 
et  in  omnibus  antiquis  codicibus  qulbus  usiis  siim.      h.ibcnt  ruina  sua. 

Scio  tanieii  illam  fiiissc  in  Veronensi  el  ia  Ncapoli-  Non  acquiescit  sanis  verbis.  Sex  libri  vetcres ,  iinii 

tano  uno.  Iii  codicc  Lamonil  scripliim   est  morielur  ,      acquiescit   sanis    sermonibtis.    Sic  etiam  in   editioiie 
codi.'m  sensu.  In  iino  meo  veiere  legitiir,  ut  enme  jj  vulgaia  EplsioUe  saiicti  Paiili  ad  Lphesios. 
te  faceret  a  Domino  luo ,  el  caHera.  Ex  quo  facile  csl  Discede  ab  liujusmodi.  Ila  scriplum    vidi    in   xiv 

colligere  addenda  liiisse  nonnulla  iii  lioc  loco.  Iiaque      exeniplaribus  anii(|uis.  Ucli(|ua  inultum  variant. 
cuiii  pliira  addonda  fuerlnt,   noii   suKicicbat  addere  Conlumaciw.  Ita  eliain  Epist.  lxiv,  pag.    112;  et 


iit  addere 
voccm  inlerficielur  aiil  moriclur.  Erasmiis  prlmus 
scripsit  inlerftcielur.  AddciiddS  aiitoiii  erai  iiileger 
locus  ex  c-.ipile  xiii  Deiiteronomii ,  aiit  cdL'ndus 
iil  cxslatin  veieribus  libris,  oniissa  voce  illa. 

A  Doniini  riis.  Ikcc  est  leciio  muUorum  vcterum 
exciiiphiriiim  ctedilionis  Manutlana!. 

Percani  sibi  soli.  Ne.^cio  an  sii  pra',ferenda  lectio 
uiiius  ex  veliislis  codiclbus  bibliotbecx  regia;,  in  quo 
legitur  pereaiit  ilti  soli. 

Nunc  secwidum.  Iia  edilio  Manulii  et  sepiem  llbri 
veleres.  In  receiitiore  Uemignnio,  e(  seci(»(/H»i.  Malc 
iii  Sorbonico  Hcc ,  lii  Eliglano  non.  Iii  antiquls  edi- 
ticnlbiis  ei  in  sex  anlliiuis  codlclbiis  scrlptum  cst 
olim  secundum  Dei  judicia. 

VI.  —  liuina  una.  Iia  xvi  libri  veleres  ct  edilioMa- 


iii  llliro  de  Unilale  Ecclesiw,  pag.  202.  Vide  Annota- 
liencs  Erasnii  ad  huiic  locum  Pauli. 

VII.  —  Nunc  est  (raires.  Veieres  ediliones  habent. 
iViiiic  curanditm  est  (raires.  Edllio  Mamiliana  expmixit 
voecin  curandum.  Ea  vero  deest  in  quinqiie  aiitiquis 
exempbiribus,  ei  videlur  esse  cx  glossemate. 

Rcproisenler.  Qiiatuor  lilwi  veieres  babeiit  reprcn- 
senlcm  me. 

Omntuin  noslrum.  Iii  plerisque  vetustis  exempla- 
ribiis  sciiplum  cst  aitimi  noslri. 

Ad  Feticissiini.  Vetcres  editiones  anteManulianara 
et  septciii  veteia  esemplaria  pricfermil  ad  in(etic:s~ 
sitiii.  Maiiuiiiis  et  Morellliis  et  octo  itcm  cxeniplaria 
veiera  in  (elicissimi.  Alia  duo  vetera,  ad  (eticissimi. 

Concesserit.  Codex  Foxeiisis ,  consensnit. 


339 


DIVI  CYPRIAM 


540 


iunxeril  sciat  se  poslca  ad  Ecclesiam  redirc  cl  cuiu  A     auiem  ex  nunlio  unam  missam  hanc  epittolam  et  »e- 
ciiiscopis  ei  plelje  Clirisii  coinniuiiicare  non  posse.         quentem  cum  prasenti. 
Opio  vos,  fraircs  cliarissinii,  scmpei'  benc  valere  et 
circa  Doniiiii   iiiisericordiain    cJLOiandain  "conlinuis 
nobiscum  precibus  insislcre. 

EPISTOLA  XLI. 


(Erasm.,  II,  ll.ramel.,  Rigalt,  Balux.,  xu.  Paris.,  xl. 
Oxon.,  Lii;s.,  xuv.) 

4D  COHNELlUil,  QtOD  OBOI.NATIONEH  NOVATUNI  NO.N  RE- 
CEPEaiT. 

AncuMENTUM.   —   A^aiKii  a  Novaiiano    missi,  qui  it- 

liiis  ordinalionem  ecctesim  Cartliaginensi  significave- 

ranl,  a  Ctjpriano  rcjiciimlur. 

(Hanc  epislolam  ad  lomuni  in  hujusce  bil)liollieca?,  cum 
epislolis  S.  t/jrnelii  p^iva; consociaudam,  remisimus.) 

»«  lilMSTOL.^  XLll. 

■  (Erasm.,  11,  10. 1'aniel.,  Rigalt.,  B:iluz.,  xui.  Paris.,  xu. 
Oxoii.,  Lips.,  XLv.  Couslaiit.,Epist.  Kom.  Pontif.,  i,  p. 
iil.  Gallaud.,  Bibl.  veu.  PP.,  m,  p.  354.) 

AD  COUNELKJH,  DE  OBDIKATIO.NE  EJUS  A  SE  COaPBOBATA 
ET  DE  FELICISSIMO. 

Abgvhf.ntch.  —  Excusal  se  Cyprianus  quod  indu- 
bilaiam  fidem  non  liabueril  ordinationi  Cornelii,  prius- 
qitam  ad  se  penenirent  litterai  collegarum  Catdonii  el 
Forlunali ,  qiiibus  ilta  legiliina  fiiisse  comprobatur  : 
idque,  obcoiilrariam  Xovaiittntvporlis  faclionem,  obi- 
ler  repelens  ,  quod  illi  sialiin  in  ipsis  primortliis  non 
adhmseril,  sed  potius  Cornelio,  usque  adeo  ul  crimina- 
liones  conlra  hanc  suscipere  delrectarit, 

(Hanc  epistolam,  siciit  jraeccdentem  ei  secjuentem,  ad 
)iiiumlertium,  ul'  '    " 
rendamdusimus.) 

'«  EPISTOLA  \LII1 


(Vide  notam  duabus  epistolis  praecedenlibus  subjeclam.) 

EPISTOLA  XLIV. 

(Era.sni.,  m,  2.  PameI.,RigaU.,  Baluz.,  xliv.  Paris.,  XLm. 
Oxou.,  Lips.,  XLvi.) 

AD  CONFESSOBES  ROMAKOS,  LT  AD  CNITATEM  BEDEANT. 

AnGUMENTUM.  —  Confessores  Romanos  fuclione  Nova- 
liani  et  Novali  setluctos  horiutur,  ut  ud  unitalem 
redeant. 

Cyprianus  Maximo  et  Nicoslralo  etcaeteris  confes- 
soribus  sululein.  Cuni  frequciiler,  charissimi,  cognn- 
verilis  ex  lilleiis  ineis  queni  el  confessioni  vesira: 
B  honorein  et  fraternitati  connexae  dilectionem  ineo  ser- 
inone  servaveriin,  credaiis  quaiso  el  acquiescatis  his 
litteris  meis,  quibus  vobis  et  aciui  ac  laudibus  ves- 
tris  et  scribo  et  simpliciter  ac  fidelitcr  consulo.  Gra- 
vat  eiiiin  me  atque  contristat  et  inlulerabilis  perculsl 
pene  prostrati  pectoris  moestitia  persiringit  cuni  vos 
illic  comperissem  contra  ecclesiasticam  dispositio- 
neni,  conira  evangelicain  lcgem,  contra  institutionis 
catholica;  uiiilatem  »,  aliuin  episcopHni  fieri  con- 
scnsisse,  id  est,  quod  iicc  fas  esi  nec  licel  (ieri,  ec- 
clesiam  aliatu  constitui,  Cliristi  meinbra  disceipi, 
Doiiiinici  grcgis  aninium  ct  corpns  unum  discissa 
a;iiiulatione  lacerari.  Quod  quxso  ut  in  vobis  sailem 
iilicitum  islud  fraternilatis  nostraj  discidiuin  non  per- 
seveiet,  sed,  ct  confessionis  vesir;e  ei  divinoe  iradi- 


tomumiertium,  ubide  S.  Cornelii  papa;  euislolis,  transfc- n  .•     •  .i        .    _      . :..:  ..„.i„  „-« 

rwuianidiixinms.^  . ,  >.  au,.c  C  tiouis  meinores,  ad  inatrcm  reverlamiiii  unde  pro- 

diibtis,   uiule   ad  confessioiiis  gloriani  cum  ejusdcm 


(Ei-a.^m.,n,  9.  Pamel.,  Kigall.,  Baliiz.,  xliu.  Puris.,  xlii. 
Oxon.,Lip6.,  XLvii.Couslant.,  E|iisl.  Hom.  Ponl.,  i,  ii. 
150.  Oallaiid.,  Itibl.  vett.  PP.,  p.  533.) 

AD  EUMDEM,  QUOD  AD  CONFESSORES  A  NOVATIANO  SEDUC- 
TOSLITTEllASriXERIT. 

AncuiiESTua  EpisloUv   liiulus  salis  indicat;  constal 


'  C^lbolica;  verilatem  Lum.  liod.  i. 


niatris  exultaiione  venistis.  Nec  puteiis  ^  sic  ,v(>s 
Evangelium  Christi  asserere,  dum  vosmetipsos  a 
Clirisli  grege  el  ab  ejus  pacc  el  concordia  separatis, 
cuni  magis  militibus  gloriosis  el  bonis  congruat  iniia 
doniestica  castra  coiisistere,  et  iiitus  positos,  ea  qii;e 
iii  coiiimune  tractanda  siiiit  agere  ac  providere.  N.nn, 

LECTIONES    YARI.VNTES. 

i>  Nccpotcslis  l.nm.  Ebor.  Lin,  NC.  I,  2. 

STEPn.  BALUZII  NOT^. 


liliserieorditim.  Codcx  LaHieiisis,  clemeniiam.  Sed 
posireina  isia  pars  dcest  in  codice  sancti  Aninlplii.      D 

'"  Epist.  xliv.  —  Nicosiriito.  Diacono  Ecclcsia! 
Rom.ina^  ut  iiotat  Panielins.Erat  ille  sociiis  Maxiiiii, 
qiieni  supra  ad  Epislolam xi.i.dixiinus  ad  Eeclesiani csse 
reveisum.  Nicosiraius  laiiien  non  rcdiii,  scd  factus 
csl  cpiscopus  in  Africa  factione  Novaliannnim. 

Coiilin  ecilesiusiiciim.  Duo  liliri  vetcres  liidiciil  di- 
viniim.  Qiiidam  alii  ncqiie  ecclesinsliaim  liabcnt  nc- 
que  divinam.  Gronovius,  rap.  U  ObscrvatioMini  sua- 
lum  in  scriptoribus  ccclfsinsiicis,  ait  sibi  mngis 
placcre  quod  erai  in  nienibranis ,  coHda  dispositio- 
vem  Dei. 

.Mium  cpiscopum.  Novaliaiium  ,  qiii  Sedcm  a|iOslo- 
liiam  invasil  post  elcciionein  Cornelii.  Vide  Episto- 
laiii  11,  Paciaiii  ad  Siiinplironiaiiumel  llenriti  Valesii 
annoiationes  ad  libruiii  vi  Euscbii  cnp.  .15. 

Consinsisse.  In  aiitiquis  cdilioniliiis  ct  in  veieri 
libro  saiicli  Eligii  Altieliateiisis  legitur  ceiisnisse.  De 
illis  amem  cmisiat  heic  agi  <nios  sujiillat  Pacianus  iii 
cadeni  Lpisiola  ii,  uU  Sijmphronianum. 


hcclesinm  aliiim.  Quidam  libri  veleres  habcnl  al- 
lcriim,  eodem  seiisii. 

Corpus  imiim.Vox  mium,  qn«  ccrlc  necessaria  non 
esi,  et  oinini  poiest  abs^iueulio  incomniodo,  deesl  in 
codice  Graliaiiopolitano. 

Ad  iiiaircm  revcrlamini.  I3ti  eos  fecisse  diximus  ad 
Epistolnni  xli. 

Nec  puielis.  Duodecini  codices  antiqui  noslri  ct  sex 
Anglicani  habeiil  Nec  polesiis. 

Domeslica  ciislrn.  Qiiainvis  sciam  Jiivcnalem  salyra 
10  (lixisse  caslra  domcsiica,  cgo  istic  malleni  caslra 
domiiiiia,  iit  dicit  ipse  Cyprinnus  in  Epistola  liv, 
p.  77.  Piosper,  lib.  ii  de  1'roiiiissionibus  el  1'radic- 
lionihus  Dei,  cap.  C  :  S?c  i;i  lolo  lcprce  miiciila  viliaii  a 
caslris  dominicis  eliain  ipsi  puUi  sunl.  Acla  inarlyriiiii 
Donatisiarum  in  liljio  ii  miscellaiieoruiii  iiostroruiii, 
pag.  57  :  Ubi  qiiisque  lioslem  repcreral,  ciislra  illic  do- 
minica  collocabal.  Nicolaus  Papa  I,  Epist.  vii  :  Ex 
liiicis  siibito  in  dominicis  castris  impelii  irrepere.  Cy- 
prianusdixil  spiritalia  castra  iii  Epistolaai/  Donaiuin, 
jiag.  0  :  ahbi  5a;iie  casiru  Cliiisti  ct  caslra  cwksiiu. 


EPISTOLA  LI. 


342 


cum  unaiiiinilas  el  concordia  iiosira  scinili  oiniiino  A  corselii  ad  cyprianum,  ce  factiome  novatiam  ci;m 

nonilebe;it,  quia  nos,  Ecclesia  derelicta, forasexirect 

aJ  vos  veiiirenon  possumus,  ut  vos  magis  ad  Ecclo- 

siani  niairem  et  ad  nosiram  "  fratcrnitalein  rever- 

laniini,  quibus  possumus  bortainentis  pctiinus  et  ro- 

ganius.  Oplo  vos,  fratres  charissimi,  seinper  hene 

vaiere. 


»•  EPISTOLA  XLA. 

(Erasm.,  IV,  8.Parael.,Rigalt.,  Baluz.,  xlv.  Paris.,  xuv. 
Oxon.,  Lips.,  XLViii.  Coustant.,  Epist.  Rom.  Pont.,  i,  \t. 
131.  Galland.,  Bibl.  vett.  PP.,  iii,  p.  333.) 

AD   COKNELIUa,    DE   POLVCARPO   HADRUMETIiSO. 

Argi'HEntl'ii.  ■ —  Hac  se  purgaC  epistota  quid  fac- 
lum  sil,  ut  inlerea  dum  HaUrumeli  fueril,  noii  ad  Cor- 
netium,  sed  ad  C.termn  Romunum  liiiera;  inde  n  Po- 
tijcarpi  Ctero  fuerint  fuclm,  cum  tamen  antea  ipse  Po  •  B 
iijcarpus  ad  Cornetium  polius  scripserit.  Conslat  aii- 
tem  ex  ipso  contextu  pauto,  posl  pr(Ecedentes  lianc  esse 
conscriplam. 

(Vide  tom.  ni.) 
">  EPISTOLA  XLVI. 

(Erasm.,  ni,  H.  Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,  xlvi.  Pari.s., 
XLV.  Oxon.,  Lii».,  xlix.  Couslant.,  Epist.  Rom.  Pontlf., 
I,  p.  135.  Gallaud.,Bibbolh.  vetl.PP.  iii,  p.337.  Roulb  , 
Reliq.  sacr.,  ui,  p.  6  ,    23.) 

CORNELII  AD  CYPRIANDSi,   DE  CONFESSOIIIBIIS  AD  CNITA- 
TEU   REVERSIS. 

rglmentum.  —  Cornelius  Cyprianum  certiorem  fa- 
cil  de  sotemni,  quem  dcscribit,  confessorum  ad  Eccte- 
siam  reditu. 

(Vid.  tom.  ni.) 

"'EPISTOLAXLVU. 

(Erasm.,ii,  12.P.imcl.f  Rigalt.,  Baluz.,  xlvu.  Paris.,  xlvi. 
Coiistant.,  Epist.  Rom.  1'ontif.,  i,  p.l43.  Galland.,Bibl. 
vett.  PP.  ui,  p.  540.) 

CYPUIANl   AD  CORNELIUM,  RESPONSCM  CO.NGRATULATORILM 
DE   ILLORLM    REDITU  EX    SCnlSMATE. 

(Vid.  lom.  iii.) 
"*  EPISTOLA  XLVIII. 


SUIS. 

Argumentijm.  —  Cornetius  Ctjpriano  ralionem  rcd- 
dil  factionis  Novatiaiuv. 

(Vid.  tom.  ni.) 
"EPISTOLAXLIX. 
(Erasm.,  II,  8.  Pamel.,  Rigalu,  Baluz.,  XLix.Paris.,  xlviii. 
Cousiaiit.,  Epist.  Rom.  Pontif.,  i,  p.  139.Galland.,  Bibl. 
volt.  PP.  ni,  p.  538.) 

CYPRIANI  responsum  ad  cornelium,    de  novati    scr.- 

LERIBUS. 

Argumentum.  —  Laudal  Coriietium  quod  opporlu- 
ne  ittiimadmonuerit,  utpote  ciim  poslridie  quain  ve- 
nisset  ad  se  noceiis  faclio,  litteras  ittius  acceperit. 
Deindemutiis  describilNovali  scetera,  etscltismaprius 

in  Africa  afr  ilto  concilatum. 

(Vid.  lom.  ni.) 
«'  EPISTOLA  L. 

(Erasm.,  ui,  3.  Paniel.,  Rigalt.,  Baluz.,  l.  Paris.,    xi.ix. 
Oxon.,LiiiS.,  Lui. ) 

maximi  et    c.cterobum   confessorum  ad  cyprianum, 

de  suo  beditu  ex  schisuate. 

Argumentum.  —   Cyprianum    certiorein    reddunl   sc 

ad  Ecclesiam  rediisse. 

Cypriano  fratri   Maximus,    Urbanus,  Sidonius  ct 

Macli»rius  salutem.  Certi  suinus,  frater  charissimc,  lc 

quoque  nobiscum  pari  voto  congaudere  nos  '',  habi- 

to  coiisilio,  utilitatibus  Ecclesix  et   paci  magis  coii- 

sulentes,  oinnibus  rebus  prsetermissis  ct  judicio  Dei 

scrvatis,  cum  Coriielio  episcopo  noslro  paritcr  et  cuiii 

universo   clero  pacem  fecisse  «.  Cum  gaudio  etiam 

univers.li!  Ecclesi*,  prona  etiam  omnium  cbariiate,  Uuc 

C  factuin  his  lilteris  nostris  scire  ccrtissiine  debuisli. 

Oramus  te,  rratercbarissiine,  multisaiinisbene;vaicre. 

«»  EPISTOLA  LI. 

(Erasm.,  in.  Pamel.,  Rlgall.,  Baluz.,  u.  Paris.,  l.  Oxon., 
Lips.,  Liv.) 


CYPRIANI    AD   CONFESSORES,    DE  REDITU     EX     SCmSMATE 
CONGRATULATOBIA. 

ArguSientum.    —    Gratulatur   Cyprianus    confessori- 
bus  Romanis  de  eorum  reditu  in  Ecctesiam  el  litteris 
eorum  respondel. 
I.  Cyprianus  Maximo  presbytero,  item  Urbano,  et 

Sidonio  et  Macliario  fratribus  salulem.   Lectis  litle- 

LECTIONES  VARIANTES. 

J)     <=  Fccimuslam.  4r. 
^  Quod  nos  Lam.  Ar.  Ebor.  Bod.  1,  2.  JVO.  1.  ^ 

STEPii.  B.vLUzii  mrjE. 


(Epasm.,  in,  12.Paniel.,Rigalt.,Baluz.,  xlviii.  Paris.,  xlvii. 
Couslant.,  E|.ist.  Uom.  Pont.,  i,  p.  1-35.  Gallaiid.,  Blbl. 
vett.  PP.,  in,  p.  330.  Roulli. ,  Reliq.  sacr.  ui,  p.  5 
et  18.) 


^  Vestram  Ben.  Neap.  Lam.  Ebor.  NC.  1,  2. 


Liicifor  Calaritanus  in  liljro  Qiiod  niorienduni  sii  pro 
Dei  filio  :  Nit.i  ecastris  diaboli  ud  exerciluiiiincmlesli- 
bvs  camris  cointiluluni  fixcris  liunsilum. 

"'  Noslrumfrnlerniuilem.  Ila  veliis  tdilio  Spircnsis 
cl  alire.  licnibollus  posuit  Dcs/j«m,  eaiiiie  leciio  coii- 
scinicnles  babet  xviii  librosnostros  vetercs  elscptcm 
Anslicnnos.  Uli'a(|iic  lcclio  bona  est. 

'"  Epist.  l.  —  Qiiodnos  luibito.  Certum  est  coii 
slruclionem  Imjiis  periodi  noiicoiigruere.  E;\nilamcn 
laleiii  exbibent  oinncsliliri  veleics  et  oinneseditioiies 
aiile  Paiiulianam.  PaiiicliiisexpunxilvoienK/nod  iibs- 
que  a!:clorilnle,  e.'i  opinor  ilc  caiis;i  ([uod  coibtriiclii) 
peicaliat  advcrsus  regubisgriininialicje.  Scd  ista  raiio 
non  siillicit.  Extaiit  ei)iiii  (|uando<|uc  in  iiielioribus 
aucioribus,  cliaio  in  Ciccroiie,  paria  pecciila.   Excm- 


pluni  insigne  rcfertsanclusAugustinus,  lib.  ii  deDoc- 
irinu  Clirisiiana  cap.  15,  ubi  sic  legitur:  Illud  eliam 
quod  jam  aujerre  non  possuni  de  ore  canlanlium  popu- 
lorim,  siiper  ipsiim  auttm  Iloriet  sanciilieaiio  inea, 
jii/(i/  profecto  senlentim  dclruliil.  Audilor  lanicn  periiior 
mutlel  Im  corrigi,  ut  non  iloriel,  scd  lioiebit  diccre- 
lur.  Nec  quicquain  inipcdil  correclionein  nisi  consuc- 
ludo  canlaiitiuin.  S;ine  liieronyinus  iii  qiiadain  Epislo- 
la  ad  Augusliiiuin  de  se  testatur  incurrissc  se  iii  gra- 
vem  rcpreliensionem  (iiiia  iii  capile  qiiarlo  Joii:i; 
eiucndavciat  lociini,  '""  iit  sibi  videbatur,  vitiosnm,  et 
leclioiioni  siil):?tiuierat  (piani  pulabat  esse  nicliorcin,, 
l'os.set  laiiien  iii  bac  Cypriani  Episiola  repoiii /'eci- 
1)1115  pro  fecisse,  cuin  plerique  codices  Aiiglicani  pra;- 
leraiit  eam  ieclioncm.  ^ 


545 


DIVI  CYPRIANI 


344 


risvestris.fralroscliarissimi.quasadniedevestra  re- Apissem.  Posieaqtiam  vos  f  de    carccrc  prodeunles 

gressione  et  de  ecclesiastica  pacc  ac  fraierna  rciiiiitc- 

gratione  fccislis,  iii  lantuni  nie  Ixtaliim  esse  condieor 

in  quantiim  fucram  ct  anie  Isialus  quando  confessio- 

nis  vcstr*  gloriain  coniperi  ei  militix  veslra!  coeles- 

tcm  ac  spiriialem  laiidem  "  gratulabundus  excepi. 

Nam  ct  li«c  fidei  ^  et  laudis  vestr.x  alia  confessio 

esl  unam  esse  Kcclesiam  confileri,  nee  alieni  erroris 

vel  potius  pra\it;iiis  paiticipein  lieri,  repelcre  eadcm 

casira  nnde  prodisiis,  uiide  ad  gerenduin  prailium  et 

adversarium  siibigoiidum  fortissiinis  viribus  prosilis- 

lis.  Illuc  enim  eiant  de  acie  tropha;a  refcrenda  uiide 

:id  aciem  fueraiit  arma  suscepta  ,  nc  quos  ad  gloriam 

Chrisins  parassct,  cosdem  gloriosos  Chrisii  Ecclesia 

non  habcrci.  Nunc  vero  et  vos  congruentcni  fidei  ves- 


schismallcus  et  baireticus  error  excepit,  sic  res  crat 
quasi  vestra  gloria  in  carcere  remaiisisset.  lllic 
enim  resedisse  s  vestri  nominis  dignilas  videbalnr 
quando  milites  Chrisii  non  ad  Ecclesiam  de  carcere 
rcdirenl,  in  qiiein  prius  cum  Ecclesia;  laude  et  gralii- 
laiionevcnisseiil. 

111.  Nam,  ctsi  videnlur  in  Ecclesia  esse  zizania, 
non  tamcii  impediri  debei  aut  (ides  aut  charilas  nos- 
tra,  ut  quoniam  zizania  essc  iii  Ecclesia  ■cernimus, 
ipside  Ecclesia  recedamus.  Nobis  taiiUiin  inodo  la- 
borandum  ^  est  ut  friimentuin  esse  possimus,  ul,  cum 
coeperit  fruinentum  Doniinicisborreis  condi,  fruciuin 
pro  opere  iioslro  et  lahore  capiamus.  Apostohis  iii 
cpistola  siia  dicit :  Jn  domo  aulcm  magna  iion  sotiwi 


irx  lcnorcm  alque  iiidividna;  charitatis  et  concordix  j^  vasasunt  atirea  el  argentea,  sed  et  lignea   et  fictilia,  et 


legcm  Dominica  pace  "^  tenuistis,  el  exeinpluni  c;c- 
tcris  dileciionis  ct  pacis  vestro  iiinere  fecistis,  ut  Ec- 
f,lesi:u  vcrilas  ct  cvangelici  sacramenti  ^  unitas,  qu;TJ 
a  iiobis  teiieb:itur,  vestro  etiam  consensu  ac  viiiculo 
ncclcrelur,  nec  confessores  Chrisli  erroris  duces  (ierint 
qui  viriutls  et  honoris  aiictores  hudabllcs  cxtiiissent. 
II.  Yiderint  quanluin  vobis  cxteri  graiuloiitur,  vcl 
quantiim  apud  se  ipsos  singnli  glorientur.  Ego  me  ct 
gratulari  magis  vobis  et  plus  cxteris  gloriari  in  hac 
vesira  paoifica  regressione  "  el  chariiate  confileor. 
Sinipliciier  cnim  quid  in  meo  corde  fueril  debctis 
audlre.  Dolebnm  velieinenler  ctgraviicraiigchnrquod 
cis  comunicare  non  possem  quos  semel  diligcre  ccc- 


qua;dam  quidem  honorala,  qucedam  vero  inlionorala 
(II  Tim.  II,  20).  Nos  operam  demus,  fratres  charissimi, 
ct  quanlnm  possumus  laboremus  ui  vasa  aurea  vel 
argentca  siraus'.  Cxteruni,  fictilia  vasa  confringero 
Domiiio  soli  concessum  est,cui  et  virga  ferrca  dala 
est.  Esse  non  potest  major  dominosno  servus  ;  nec 
quisquam  sibi  quod  soli  filio  pater  tribuit  vindicare 
potest,  ut  puiet  aiit,  ad  aream  venlilandam  et  pur- 
gandam,  palam  ferre  i  posse,  aut  a  frumento  uni- 
versa  zizania  humano  judicio  separare''.  Superha  est 
isla  obstinalio  et  sacrilega  pra;sumplio  quain  sibi  fu- 
ror  pravus ""  assumit;  et,  dum  dominium  sibi  '  sem- 
per  quidam  plusquam  miiis  justitia  deposcit  assu- 

LECTIONES  VARIANTES. 


=  Cffilesle  Cl  spirilale  gaiidium  Lin. 

k  Hujuslidei  Ar.  Lam.  NC.l.  Ebor. 

«  Domiiiicam  pacem  Lam.  Bod.  2.  MR.  Ar.  NC.  2. 
Elor.  ilic. 

d  Evangelii  ac  Ben.  Bod.  1.  Ver.  Evangelica  Ar.Lam, 
Ebor.  yC.\.Bod.± 

•  liigres-sione  Ar. 

'  rosiquani  vos  enim  Ver. 


B  Recessisse  Ar.  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

^  Fratrcs  carissimi  Laboraudum  yer. 

»  Aut  argeutca  esse  possimus  yer.  Vas  aureum  vel 
argenteuui  simus. 

i  Ferrc  se  vcntilabrum  Cod.  Goulart. 

^  Segregare  Oxon.  Lips. 

1  Et  dum  sibi  amplius  quiddam  Lin.  NC.  2.  Semper 
quidclaui  Ver.  Ben.  Aug. 


STEPH.  BALUZII  NOTyE. 


*"  Epist.  li. —  I.  Cliristus  parassel.ha  plurimi  libri 
iiostii  opliiiii.  Aliiquidam  et  voicrcscdiliones  Pame- 
liaiia:iiiliquiorcs  habcnt  Cliristi  Ecclfsia  parasset. 

III.  Zizaiiin.  Quidani  codiccs  licic  ca  paiilo  pnst 
Iiabcnl  izaniam.  Gratianopiiiitaiiiis  :  Ninn  elsi  vide- 
liir  iii  Ecdcsia  esse  zizanin.  Aveiias  pio  zizaniis  dixc- 
luiit  'rcrUiMinnus  ct  Symin;icliiis.  Iia  cii;!!!!  piilasse 
vidcliir  llycroniiiiiis  iii  DialogoadvcrsiisLiiciferiaiios. 
Kon  sulur.i  iii  Ecclcsid,  iiiipiil ,  moranliir  aves,  nec 
iiiuiidiv  tiiitliiin  n»es  vitlitiint,  scil  (rnincntuin  iii  ngro  se- 
riiiir  ct  inier  uitcnlin  cultu  luiipceijuc  et  Iribuli  ct  slc- 
rilesdoiiiinnntur  nvciia. 

III. — Frumentuin  eMe  possimus.. \iigiislinus,  libro  iii 
coHlra  Cresconium,  c.  ti :  Audi  ('.innianum,  tolcra  ziM- 
nius,  fs/o  |'rumeii(Hiii.YidectiaiirEpislolain  nd  Miicio- 
t/ium,  ubi  verba  Cypriani  rcrcninlur.  Tcrtulli;iniis,  in 
liLiodeFiigaiii  pcrsccutioue://aj  pnlaillaq-iceet  nunc 
dominicam  iueam  purgnl,  i.cclcsiam  scilicct,  confusum 
ncervum  fidelium  eccntiliins,  ct  discernciis  fiumentum 
miirtijrum  et  pnlens  ncijntorum.  Ii!n;ilius  cpiscopus 
Aiitiiiclicnns  apnd  Eusebiiim,  lib.  iii,  cap.  3G  :  Fru- 
mentuin  Clirislisum,  dentibus  bcstiarum  molar.  Vide 
Samiielem  Peiituin  iii  comincntario  ad  lcgcs  Atli- 
cas,  pag.  13(i. 

yataaurea.  Ita  nos  pnsiiiinus  scculi  auctoriialem 
vcterum  exemplariuin.  Iia  cliain  scriptum  est  inEpi- 


stol.i  Lii,  ad  Antonianum,  pag.  78.  Sic  etiam  sancins 
Leo  iii  Epislola  ad  Episcopos  ilauritiiniw  C.wsuriensis. 

l't  se  putet.  Unus  codcx  meiis  vciiis  habci,  puiet 
ad  arcam  venlilandam  et  purgniidam  paleiim  jain  fcrre 
se  venlildbnim.  Lectio  vcro  ista  lihri  mci  exlat  apiid 
saiictiiiii  Augiistinuin  iii  Epislola  ad  Macrobium.lv.im 
quoiiiio  Goiil;ii  liiis  inveiiissc  se  sci  ibit  in  libro  episco- 
pi  Aocdneiisis.  In  libro  saiicti  Aniulphi  scripiiim 
jj  cst  vindicare  se  putet.  Venlihiliriiiii  pro  p;il;i  piisiiit 
eiiaiii  vcliis  iiiieiprcs  .Matiluci.  Ei  laiiicn  vcMtibibrniii 
iiislnimciitiini  cst  agricolaruiii  diversiiin  :i  p:ila.  Co- 
liunelia,  lib.  ii,  cap.  10.  ISiim  cum  accrvus  paleis  gra- 
nisque  mi.vlus  in  unum  fucril  congestus,  piiulnliin  e.v  eo 
ventilabris  per  longius  spntium  jactalur.  iMiutus  iii  Poe- 
nulo  :  Palns  vendundas  sibi  ait  et  maigas  dnliis  ut  hor- 
tum  [odiat  aliiiie  ut  frumcntum  mctat.  Margaiii  griin- 
niatici  aiuiil  esse  furcain  qua  acervi  niigiim  fiiiiil. 
Vidc  iiolas  viri  doctissimi  Fronionis  Duc;vi  in  llumi- 
liassancli  Hasilil  i)i  llcxaemeron.  pag.  i. 

Huiuano  judicio  separare.  llanc  lcciionem,  quam 
putoesse  nieliorem,  iiivcni  in  codicc  Flori  et  iii  plu- 
ribiis  aliis.  Iiifra  in  Epistola  lii,  pag.  7i :  paleiis  cone- 
tur  a  trilico  separare. 

Furor  assumit.  In  codice  Vcronensi  tt  in  Fuxen- 

si  lcgitiir  pravus  insipientcr  assumil. 


545 


munt,  cle  Ecclesia  pcreunt;  et  iliim  sc  insolcnlerex-  A 
tollunt,  ipso  sno  inraore  csccati,  verilalis  lumen  amit- 
lunt.  Propter  quoiJ  et  nos  temperamenlum  teneiiies 
et  librum  Domini  contemplantes  ,  et  Dei  Patris  pie- 
tatem  ac  niiseiicordiam  cogitanies  ,  diu  multumquo 
iractatii  inler  nos  liabito  jusla  moderaiione  quse  suiit 
agcnda  libravimus. 

IV.  Qiia!  omnia  peniius  poteslis  inspicere,  leclis  li- 
bellis  quos  liic  nuper  legeram  et  ad  vos  qnof|ue  le- 
geiidos  pro  communi  dileclione  transmiseram  ;  ubi 
lapsis  nec  censnra  decst  quae  increpet,  nec  medicina 
qu;E  sanet.  Sed  et  catholicae  "  Ecclesise  unitalem 
quanium  potuit  expressit  nostra  mediocritas.  Quem 
libellum  magis  ac  magis  iiunc  vobis  placere  conlido, 
quando  eum  jam  sic  legitis  ut  ct  probeiis  et  anietis; 
siquidem  quod  nos  verbis  conscripsiinus  vos  factis  ^ 
implctis  quando  ad  Ecclesiam  charitatis  ac  pacis  uni- 
laie  remeaiis.  Oplo  vos,  fratres  charissimi  ac  de- 
siderantissimi,  seniper  bene  valere. 

EPISTOLA  LII. 

{Erasm.,  iv,  2.  Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,  lu.  Paris.,  li. 
Couslant.,  Epist.  Kom.  Pont.,  i,  p.  159:  rialland.,  Blbl. 
vett.  PP.  III,  p.  317.) 

AD   A.NTONIANUM  ,    DE  CORNELIO   ET   N0VA.TIANO. 

AnfiUME.NTLM.  —  Cum  Antonianus ,  acceptis  liiteris 
a  Novaliano,  in  partes  itlius  animo  propendere  coepis- 
set,  confirmal  illum  Cgprianus  in  priori  senlentia,  ut 
iiempe  cum  Corneito,  Itoc  est  cum  Ecclcsia  catholica 
communicare  pergat.  Quod  ut  persuadeat,  toiius  tra- 


EPISTOLA  LIII.  SiO 

et  Cornelium  virum  optimum  et  legiiime  electum,  No- 
vatianunt  vero  multis  sceleribusobnoxiumillegitimam 
electionemusurpasse  docel  :  obiter  etiam  sub  initntm 
epistolai  se  excusaits  de  mutala  quod  ad  lapsorttm 
raiionem  aitinel  seitteniia,  et  sub  finem  in  quo  Nova- 
tiana  Itmresis  coitsistat  explicans. 


(Huic  epistote  opportuniorem  locum  dari  visum  est  in 
toni.  III,  ubi  lota  Novaliaiii  schisinatis  historia  cum  omiii- 
bus  insLTumentis  describitur.) 

"  EPISTOLA  LIII. 

(Erasm.,  iii,  25.  Pamel.,  Rigalt.,  Batu/!.,  iiu.  Paris.,  lu. 
Oxon.,  Lips.,  LVi.) 

AD  FOHTUNATUM  ET  ALTOS  C0LLEGAS,DE  IIS  QUI  PER  TOR- 
)|ENTA    SUPERANTUR. 

Argumentum. — Considtus  Cyprianus  a  collegis  num 
admillendi  essent  ad  communionein  lapsi  quidain 
per  loimenta  superati ,  respondet,  quia  triennio  jain 
poeniteniiain  egissent,  sibi  quidem  videri  admitlendos 
esse,  sed  cuin  post  Pasclice  solewnia  concilium  epi- 
scoporum  apud  se  futurum  esset,  se  cum  illis  rem 
tractaturum. 

I.  Cyprianus  Forlunato,  Ahymmo,  Oplato,  Priva- 
tiano,  Dnnatulo  et  Felici  Iratribus  salulem.  Scripsi- 
stis  milii,  fratres  charissimi,  quod,  cum  in  Capsensi 
tiviiate  propter  ordinaiionem  episcopi  essetis,  pcrtu- 
lcrit  ad  vos  Superius  fraieret  collega  noster  Ninum, 
Clemeniianum,  Floruin  fratres  nostros,  qui  in  per- 
sccuiione  apprehensi  prius  fuerant,  et  nomen  Do- 
mini  confessi  violentiam  niagisiratus  et  populi  fre- 
mentis  •"  impetum  viceraiil,   postmodum  cum   apud 


gediceintcr  Cornelium  et  Novatianuin  liistoriam  texit,      proconsulera  poenis  gravibus  excruciarentur,  vi  lor- 

LECTIONES  VARI.^NTES. 
"  Ecclesia;  charitatis  ac  pacis  unitatem  Ar.  Ebor.  ^  Frequcntis  Kod.  1. 

STEPH.  BALUZII  WTJE. 


IV. — Cal/io/icffEcc/esia;  «Hi/a/em.Re^picitCyprianiis 
ad  librum  suum  de  Unitate  Ecclesia:,  quem  hinc  constat 
scriptum  esse eo  lempore quo Novatianus  schisma  fecit. 

Sic  legitis.  Imiiaiiiin  cx  carmine  de  operibus  Vir- 
gilii  quod  Aiigusto  tribuitur  : 

Laudelur,  vigeat,  placeat,  relegatur,  ametur. 
Ilein  in  cnrinine  sacroriim    Bibiioriim   qua;   Karnlo 
falvo  rcgi  oblnia  siiiit  a  Vivi;wio  alibaie  saiicli  Marliui 
Tunmensis  edito  in  funo  ii  Ciiiiilularium,  p.  1572  : 

Cujus  lionore  rogant  placeat,  lauclotur,  ametur. 

*"•  Epist.  Liii.  — 1.  SuperiuH.  Ila  scriplum  fnisse  in 
vetiisli-simi)  codice  Voi-oneiisi  iniliicoiistat,  et  moiict 
cliaiii  Ui^'allius.  Sic  etiani  cdidit  Mannliu-;.  Teslatnr 
aiiteniPameliiKCodicem  Aiiglicanuin  qiio  illouiebalur 
h  iheie  sicui  Maiintins  lialict.  Et  lamon  niipMa  editio 
AnglicnnaiiMllniiiiUiuslcciionisvetnsexemplarallegal 
qiiaiii  Vcroiiense.  AdjnvaiitiiiliilDininiis  illiim  coilices 
Kligiiinus  et  necconsis,  in  qnilMis  scri|iliim  est  supe- 
rits ,  cl  doccin  alii  vetcrcs ,  (ini  liabenl  snper.  Iii 
(■xeinpliiri  cilitioiiis  Basileensis  anni  1540,  quod  fiiit 
Jacobi  Cnjacii,  ct  iinnc  penes  me  est,  vir  ille  doctissi- 
miis  sciipsit  iii  margine  exqnodam*'"  vetori  libro  sit- 
))C)iis  iit  iii  cddice  saiicti  Eligii  ot  in  Beccensi.  Vele- 
los  editioni  s,  oliam  Moiolliana  cl  tria  vetera  exem- 
plaria  pricfernnt  niiper.  Aliiis  Superius  prcsbyler  in 
iibro  seciindo  iiiiscollancornm  nnsirorum,  piig.  101, 
et  Superius  slaiionarius  iipud  Oplaiiiin  Milcviianem 
in  calcc  libii  primi. 


Ninum.  In  duobus  aniiqiiis  codicibus  scriptum 
est  Saturinnum.  Saiurnini  mciitio  extat  in  variis 
epistolis  apud  Cyprianuin.  Niiii  nulla  alibi ,  quod 
sciain,  menlio  babelur.  Quod  fortassis  approbarc 
posset  lectionem  lioruin  duornin  vcternm  liliroriim. 
Verum  nulla  uspiaiii  meinoria  de  lapsu  Salnrnini. 
Itariueaut  alius  fuit  Saturninus,  si  vera  est  lectio,  ant 
cerie  reiinendum  cst  islic  nomen  Nini.  Episcopnm 
fuisse  liinc  colligi  posset  (piod  Cypriaims  ouiii  vocat 
fratrein,  nisi  consiarcl  peisbyleros  qnoiiiieab  co  vo- 
D  calos  fnisse  fralres.  Pamiiuisse  Ninnm  qiioil  lidem 
frogisset  testiitiir  abnndc  Cyprianus  ;  adeoqiie  pnto 
illnni  postca  gloiiiun  suam  "reparasse.  Nam  in  ve- 
tustissinio  martyrologio  ad  xvi  kal.  decombris  nn- 
laliir:  ht  ilaurilaiiia  Niiii,  cl  xvin  kiil.  pinnaiii:  Iit 
Afnca  Niiii.  Non  dicilur  fnisse  liiartyr.  llaqnc  cxisli- 
mari  pnssot  enm  non  cssc  divcrsum  a  Niiio  conlos- 
sorc,  cnjns  nicnlio  balielur  iii  iiarriiiionc  dc  (jiioilaiii 
qui  vidit  (ilinm  Doi.  Ea  iiairalin  cxstat  in  codico  Fos- 
satensi.  Sic  autem  incipil :  Qitidam  presbijler  fiiil  reli- 
gioiits  valde  Airgits  nomine,  [reqitenler  ilissaruiit  so- 
lemiiia  celebraits  ad  corpits  sancti  Niiti  episcopi  el  con- 
fessoris. 

Proconsulem,  Alrici«  niiniriim.  Mago.ai  illuiii  di- 
gnaiionis  et  aucioriialis  fuisse  liquet  ex  lesiimonio 
Salviaiii,  qiii,  lib.vii,  cap,  11,  ail  illiini,  i|uaiitum  ad 
nonieii  quidein  procoiisulein,  scd  qisiinium  ad  poleii- 
liam  consuloni  fiiissc.  Piocoiisnlnm  Alricic  iiiiilia 
mcniio  cst  apud  voteres  historiariuu  tcriptorcs.  .Mnl- 


5i7  1>IM  CYPRIANI  353 

menlonim  subaclos  esse,  eldegradugloiia!,  adquain  A  tania  exigit  majus  et  impensius  de  niultorum  culla- 


plcna  fldei  virlule  tcndebanl  " ,  diulinis  cruciatibus 
excidisse,  nec  lamen  post  liunc  gravcm  lapsum  non 
volunlaie  sed  necessiUitc  susccplum  a  pccniteniia  i' 
agenda  per  lioc  iricnnium  desliiisse.  Dc  (juibus  cou- 
sulcndum  putasiis  an  eos  ad  communicaUoncm  jam 
fas  essel  admiliere. 

II.  Et  quidcm  quod  ad  mei  animi  senlcnliam  perli- 
nct,  pulo  his  indulgcnliam  Domiui  non  defuturam 
quos  constat  stclisse  in  acie,  nonicn  Domini  '  coii- 
fcssos  esse,  \iolentiam  magistratuum  cl  populi  fu- 
rciitis  incursum  immobilis  fidci  obstiuatione  vicissc, 
passos  esse  carcerem,  diu  inter  minas  proconsulis  el 
fremitum  populi  circumsiaiitis  toroieiilis  lanianlibus 
ac  longa  iteralione  cruciantibus  «^  repugnasse ;  ut 
quod    in   iiovissimo  <=   infirmiiale   carnis  subaclum  B  Arglmestuu.  —  Cum  prius  slaluhsait  Alrkuiii  epi 


lioiie  coiisilium,   cl  nuiic  omnos  fere  intcr  raschic 

priina  soleiniiia  apiid  se  cum  frairibus  demorantnr, 

qiiando  soleinniiaii  "  celebrandxapnd  suos  saiisfece- 

rini  et  ad  nie  venire  cocperint,  traclabo  cum  singulis 

lilciiius,  ul  de  co  quod  consuluisiis  ligntur  apud  nos 

et  rescribatur  vobis  lirma  seutenlia  inultoruni  sacer- 

dotumcoiisilio  pondcrata.Oplovos,  fratres  cliarissiuii, 

semper  benc  valerc. 

EMSTOL.\  LIV. 

(Krasm.,  i,  2.  Pamol,  Rigall  ,  Buliiz.,  liv.  Paris.,  liii. 
Oxon.,  Liiis.,Lvu.  Conslant.,Episl.Hoiii.  Ponl.,  i,  p.  IG7. 
Gallaiid.,  Bibl.  vcu.  PP.  ni,  p.  550.  nuulli.,  Ui.1.  sacr.  ni. 
p.  69.) 

AD  CORNELIUM,  DE  PACE  LAPSIS  DASDA. 


videlur,  nierilorum  prxccdenliuin  defensione  releve- 

lur,  cl  sit  satis  lalibus  gloriam  perdidisse,  non  la- 

mcn  deberc  nos  eis  el  venia;  locum  clauderc  aique 

cos  a  pateriia  pietale  et  a  noslra  communicationc 

privare ;  quibus  exisiimamus  ad  dcprecandam  cle- 

mcnliam  Dumini  possc  sufficcre  quod  trienuio  jugi- 

lcr  ac  dolenter,  ul  scribiiis,  cum  sumina  pcenilcntiic 

lamcnlaiionc  planxerunt.  Cerie  non  puio  incaute  ct 

tcmcre  liis  paccm  committi  quos  videmus  inililix 

sua;  forliiudine  nec  prius  pugnx  defuisse,  ct  si  acies 

ctiam  deiiuo  vcncrit,  gloriam  suam  posse  repararc. 

Nam,  ciim  in  concilio  piacucrit  poenitcntiam  ageiili- 

bus  in  inflrmitatis  pcriculo  subvcniri  ct  pacem  dari, 

dcbent  uiiquc   iii  accipienda  pacc  pro^ccdcre  quus 

vidcmus  non  aniini  inUrmitate  cecidisse,  sed  in  pnc-  C 

lio  congiessos  ct  vuliicraios  per  imbccillitaicm  caruis 

confcssionis  sux  coronain  non  potuisse  perferrc ; 

maxime  cum  cupicnlibus  mori  non  pcrmitlerciiiur 

occidi,  sed  laindiu  fessos  lormcnla  laiiiarcnliiuaiiuliu 

non  lidem,  qua;  invicia  c^t,  vincerent,  sed  carnein, 

qnx  inUrma  est  ',  faligarcnl. 

III.    Quoniam  lamen  scripsi||js  ut  cum  pluribus 

cullcgis  B  dc  boc  ip.so  plenissime   traclem  ^  ei  rcs 

LECTIONES  VAIU.\NTES 

"  Pervencraiil  Yer. 

i>  Siisceplos  ud  poniiilentiaui  agcudam  Tliu,  Mieli. 

'  Uumiiil  deeu  in  Oxoii. 

■1  ( jiitialusj)/ic/i. 

"  iNovissiuia  Oxon.  iMuull. 

STEPU.  BALLZII  NOT/E. 

ta>  pra;lerca  cxsiant  inCodite  Thcnduslano  constiiu- 1)  morlem  suppticia  coiiqiiirem  animas  cupiebat  jngulare, 


scnpi  in  concilio  quodam,  ut  lapsiiwn,  iiisi  diu  pceiii- 
ientia,acta  adinillerentur  ad  pacem,  tiiii  (orte  pericu- 
lum  infirmiiiiiis  urgerel;  jain  instanle  nova  persecu- 
lione  staluerunl,  omnibus  qui  poeiiilenliuin  egissent 
pacem  dandam,  ut  forliores  etsent  ud  passionis  prm  ■ 
lium.  Id  episcoporum  siatutum,  lolius  syiiodi  no- 
mine,  nuniiat  Cornelio  pnpte  Cijpriaims,  alque  adeo 
non  tam  ipsiits  Ctjpriani  quam  sijuodi  Africana:  esl 
liaic  epislola, 

(Hanc  epislolam,  ul  el  alias  omissas,  inter  pontilicias, 
tom.  praecedentis  epistolas  suo  loco  repcrics.) 

"EPISTOLA  LV. 

(Erasm.,  i.3.  Pamcl.,  Eigall.,  Baluz.,  lv.  Paris.,Liv.Oxon., 
Lips.7iri.  Couslanl.,Eiiisl.  lloni.  Poul.,i,  p.l72.Callancl., 
Uibl.velt.  PP.  «I,  p.  332.) 

AD    CORNEUCII,    DE   FORTONATO   ET    FELICISSIMO  ,    SIVE 
CONTRA   HiERETICOS. 

Arglmentcm.  ~ Tn  primis  nioiict  Cornelium  Cyprianns 
hac  epislolu,  ul  Felicissimi  el  Fortunali  cotilra  se  ca- 
lumnias  twn  audial,  necjninis  eorutn  lerrealur,  scd 
forli  sit  animo,  siciili  Dei  sacerdoiem  conlra  liaireii- 
co$  decet;  utpote  qui  pro  nwre  lixreticis  nsiiato,  luc- 
resin  suam  el   scliismnla  incoeperint  ex  conteinpiu 


f  Quaevicta  cst  Lam.  Ebor  NC.  1. 
s  Cum  pluriiui    coUcgu;  rer.    Celebrala  Lam.  libor. 
Bod.  2, 
l>  Plenius  tractarem  £ftor.  Lin.SC.l. 


lioiics  linperaionini  diiecwc  ad  prucoiisiilos  Alrica' 

II.  —  AoDioi  Doinini.  Addidi  voccni  />oim'Hi,(|uaiiivis 
sciam  illani  iion  csse  ucf  essariam  iii  hoc  luco,  qiiia 
iia  rcpcri  scripium  iii  nmnibiis  fcre  veiustis  exeiiipla- 
ribiis  qiiibiis  iisus  suiii  ct  in  anruiuis  edilionibus.  I'a- 
mcliiis  cxpiiiixii. 

Novissiiiio.  1(1  csl  pusiea.  Sic  restitui  dcbere  vi- 
sum  csl  pio  (0  (iiiod  Uigiiliius  et  Angli  posucruiii 
norfssi»ie.  Qiiippc  oiiii  cs  libri  vciercs  ct  eilitiouesaii- 
te  Ui'^a!tiaiiaiii  liali<jiit  e.iiii  Iiclioncin  iiuam  c;;o  rc- 
vocavi.  Oiiapioplcr  inirur  Aiiglos,  (pil  scicltant  illani 
cxsiarc  in  libris  noslris  velerlliiis,  pra;lulissc  caiii  (|u,(! 
uiisjiiain  babctiir  (|iiam  iii  cdllione  Kigallii.  QiiiiJ  si 
mciiiliim  illiiis  cditionis  liii|iiileiiius  lypogiaplio? 

C/(;ni(?ii/i«Hi.  Codcx  Fiixcnsis,  iHiseiifO)r//HHi. 

P«rHii((er(;n(i(r.  Cilat  liuiic  hicuin  Hieronynius  iii 
Viia  Pauli  monacbi  :  Verum  hosiit  cullidus  lurda  ad 


et  ut  ipsc  (;((!  ab  eo  passus  eat  Cyprianus  ait,  volenlibus 
mori  iion  pcrmittfbalur  occidi.  Codex  Fiixciisis  islic 
apiid  (^ypriaiium  habet  pn(«rcii(«r.  Sed  Hlcioiiyniiis 
hahcbal  in  suo  cxcmplari  petmitierenlur,  Lucanu-, 
lih.  VI : 

.\li  uiiser,  cxtreuuiin  cui  mortis  inunus  iniiiux 
Eripitur  iioii  possc  nioii. 

Sencca  Tlicbaidc  :  Uccidere  esl  veiare  cupientem  mori. 
Veiiiie  cwperint.  lliuc  coliigi  pussc  vidctiir  consiic- 
visKc  co  teiiiiiorc  cpiscopos  Africaiios  coiivcniic  C,ir- 
thigiueiii  apiid  cpisciipiiin-,  inagii:i;  illiiis  ccclcshc, 
siciit  c|iiscopi  hali:c  el  Sicilia;  apnd  liomiiiiiiin,  sed 
ttiiiicii  iicccssc  liiissc  m  in  pnccipuis  rcsiivliiiiiljiis  cs- 
schliii  suls  civitaliliiis.  Edilio  Aiiglicaiia  imile  liunc 
luciiiii  iiiicrprelata  csl  de  syiiodis  liahciulis  bis  iii  ;in- 
uo.  Ea  rcgula  nonduiit  invcnla  crat. 


S40  EPISTOLA,  LVI,  SS<) 

wtitis   in  ecctesia  episcopi;  obtter  eliam    indicans  A.?>dve  enim  debeiis  ct  pro  corlo  crctlcrc  ac  lencre 


nntle  oriri  soleant  h(ereses  et  scltismala,  ut  merito  a 
Morelio  inscribalur  coNTnA  ii.ereticos. 

(Vid.  not.  ad  Ep.  praeced.) 

">  epistolaTvi. 

(Krasm.,  iv,  0.   Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,  lvi.  Paris,  lv. 
Oxon.,  l.ips.,  LVin.) 

AD   THIBAniTAXOS,    DE    EXHORTATIONE   MAKTYRU. 

Argimkntum.  —  Excusal  primum  se  Cyprianus  Tlii- 
baritattis  quodillos  nonvisissel,  el  de  persecutione  iiii- 
minenle  admonet;  lum  stitnutos  subdit  ad  inariyriiim 
ataciitcr  subeundum.  —  lliiic  proponiinttir  exempla 
piorum  a  mundi  initio  qui  martyrium  pussi.  hi 
printis  qua:  omnia  exempla  superal  Domini  nostri 


pressurse  diem  siiper  caput  esse  coepisse  ct  occasum 
s;T:culi  atque  ariliciirisli  lempus  appropinquasse,  ut 
pnrati  oinnes  ad  praelium  siemus,  nec  qnicquam  iiisi 
gloriam  vitse  seternse  et  coronam  confessionis  Doini- 
nicse  cogilemus.  Nec  pulcmus  talia  esse  qua;  veniuut 
qualia  fuerunt  illa  quce  transierunt :  gravior  nunc  el 
ferocior  pugna  immiuct,  ad  quam  fide  incorrupta  el 
viriute  robusta  parare  se  debeant  miiiics  Clirisii, 
consideranles  idcirco  se  quotidie  calicem  sanguinis 
Cliristi  bibere,  ui  possint  el  ipsi  propter  Christnm 
sanguinem  fundere.  IIoc  esi  enim  velle  cum  Clirislo 
inveiiiri,  id  quodChrislus  et  docuit  et  fecil  imilari'', 
secuiidum  Joanncm  apostolum  dicentem  ;  Qui  dicil 
se  in  Cliristo  manere,  debet  qtiomodo  ille  ambulavit  et 


passio.-  Qttid,  qiwd  sladii  et  tltealri  agones  fortiter  -g  ip^gf,„^,,,,l„,.^  {IJoa.n,  6).  Item  ))ealus  Panlus  apo 


et  ulucriler  tolerali  iitcilamento  sint  ad  miirtyrii  pas- 
siones?  —  Deinum  consideretur  futura  merces,  quce 
jam  superqtie  ad  omnia  suslinenda  aniinat  et  accendit. 

1.  Cyprianus  plebi  Thibari  consislenli  salutem.  Co- 
gilavcram  quidem,  iiatres  dilectissimi,  alque  in  voiis 
habebam,  si  rerum  raiio  ac  lcniporis  condilio  permit- 
terei,  secundnm  quod  freqiienler  desiderastis,  ipse  ad 
vos  venire,  et  quaiitulacumqne  mediocritale  cxborta- 
lionis  nosir»  pncseiis  "  illic  fratemitaiem  corrobo- 
rare.  Sed,  quoniam  sic  rebus  urgenlibus  detinemur  ut 
loiige  isliiie  excurrcre  et  diu  a  plebecui  de  divina  in- 
dulgeiitia  piKSumus  abesse  non  dalur  facultas,  has 
interim  pro  ine  ad  vos  vicarias  litieras  inisi.  Nani, 
ciim  Doiiiini  instrueiitis  dignaiione  instigeinur  saipius 


stolus  exhortatur  et  docet  dicens  :  Sumus  fitii.  Si  att- 
tem  filii  Dei,  et  fiaredes  Dei,  coliceredes  autem  Christi, 
siquidem  compatiamur,  nt  et  commagniliceinur  {Rom. 
vui,  16,  17). 

II.  Quaj  nnnc  omnia  consideranda  sunt  nobis,  ut 
neino  quicqiiam  dc  sa;cuIo  jam  morienle  desiderel, 
scd  sequatur  Christum,  qui  et  vivit  iu  xlernum,  et 
vivilicat  scrvos  suos  in  fide  sui  nominis  constitnlos. 
Venit  cniin  lempus,  fralres  dilectissimi,  quod  jampri- 
dcm  Dominus  nostcr  pra;nuntiavil  el  docuit  advenirc 
diceiis  :  Yeniet  horaut  omnis  qui  vos  occiderit  putet  se 
officium  Deo  (acere.  Sed  Itcec  facient,  quoniam  non  co- 
gnoverunt  Patrem,  neque  me.  llwc  aulem  locutus  suin 
vobis,  ut  cum  venerit  liora  eorum,  memores  sitis  quia 


ci  admoneamur,  ad  vestiain  quoque  conscientiam  ad-  G  eyodixi  vobis  {Joa.  xvi,  2-4).   Nec  quisquam  miretur 
monitionis  iiostrae  soUicitudinem  perferre  debemus.      persecutionibus  nos  assiduis  faligari  cl.pressuris  an- 

LECTIONES  VARIANTES. 
«  Prffisentcm  Ebor.  Bod.  2.  iV^C.  1.  Vcstram  Oxon.  •>  Fieri  voluerit  imitcmur  Lam.  Ebor. 

STEPII.  BALUZII  miJE. 


"^  Epist.  lvi.  —  I.  Plebi  Thiburi.  In  concilioCartha- 

giiiensi  liabito  snb  «aiicloCypriannadfiiii  Vincoiitiiisa 

Thibari,  elcollaiioni  Caiiliaijiiicnsi  iiiipr  Caiholicos  ct 

Donaiistas  Victor  episcopus  Thiljarilaiins  Catholiciis  et 

Vicioriiiiis  episcopus  Thibaiilanus  Dniiatista,  qui  iio- 

ininantur  inter  episcopos  proviiicicc  Iiyz;icen:c.  Qnaie 

cxisiimari  potcsi  Tliibarim  fiiissc  in  e;i  provincia,  pr;c- 

sertim  cuin  ex  iiac  epistol;!  coiislet  eain  nrbfin  non 

fiiisse  inultum  lemolam  ;i  C;ii  tliagine.  Alioqui  enim 

lilcbs  illa  iion  cxpetiissei  a  Cypriano  ut  ad  se  veiiirci. 

traternitatem.  Expuiixi  vocciii  vestram,  qiix  postca 

se(|iicbaliir  incdiiionibus,  non  soluin  qiiia  niihi  su- 

pcrflua  vidcbiiiur,  sed  in  priniis  qnia  iicipie  iii  aiili- 

quis  excniplaribus  balicuir  neiiiie  in  .intiiiuis  cditio- 

iiibiis.  Paiiielinsil!;im  ;i(i,ietit  ex  niaiiuscripiis,  ut  ipse 

aii,  Camberoneiisi  cl  Aini.ncniensi. 

Sapius.  Postca  sequcbatur  in  cdilioiiibiis  vox  am- 
ptius,  qiiaiii  siisuili,  (luJa  iic(|ue  iii  vclciibiis  libiis 
cxslat  nciiiio  in  aiitiqiiis  eirnioiiibus.  Paniclius  illam 
adjecit  cx  iisdeiii  duobus  libris  vetcribus. 

Iluc  cst  eitim  vclte.  Isla  usque  ad  Sumus  ftiii  dcsiint 
iii  codice  Bccccnsi.  Pro  liisvcro  seijiicnii.i  Milistiiuia 
suiil,  sacruin  Cliristi  sungninein  ud  quoddam  docvinen- 
liiin  Christi  fiyuiatum.  Joannem  ijuvque  Baiilisluin  utque 
pneiursm-em  iJoiiiini,  qiti  (.lirislmn  iii  uqua  tinxil,  ulque 
ub'eu  fiictus  est  ipse  spiritus  qiii  venit  super  Jointncin 
fiijiira  iiiiw  liodie  ett  in  nobis,  sicut  Apostotus  liortalur 
uos  dicens  :  Ipse  Spiritus  teslimoniuni  reddit  spiritui 
*"  mstro  quod  siwiiis  filii  Dei.  Et  staiim  scquilur ;  Su- 


vitis  filii  etc.   Sed  isia  alibi  non  reperi  quam  in  libro 
Beccensi. 

Id  qiiod  Chiistus.  Qiiidam  libri  vetercs  liabcnt ,  si 
id  quod  Cliristus  jieri  volttil  imitemur.  Etiiim  quiibini 
qui  halienl  si  id  quod  Chiistus,  iion  habeiit  imilemur. 
II.  —  Officiuin.  Ita  oinnes  libri  noslri  et  Anslicaiii , 
tiim  etiam  editiimes  antiqua;.  Pamcliiis,  qui  posuit 
nbsequitim,  scribit  se  caiii  voceni  substiliiisse  ex  lau- 
daiis  paulo  anlc  diiobiis  codicibiis  pro  eo  (juod  eiat 
officium.  Saiie  in  viilgala  cdiiione  Novi  Tesiamcnli 
lcgiliir  obseqnium.  Sed  ca  aucloritas  nullius  monienii 
est  cimtia  tideni  lot  velerum  cxcinplarium  et  edilio- 
D  nuiii.  Coiiira  id  quoqiift  probai  retiiieiidam  noii  csso 
isiic  vocem  obscquiitm  (Hiod  conslct  Cyprianiim  alia 
vcrsioiie  usuiii  csse  quaiii  ea  (|tiani  vulgalam  voca- 
iiius,  ct  qiii;\  offtdiiin  lcgitiir  ctiam  iii  capitc  11  Epi- 
stolaNid  Fortiiiiatuiii(/(;  Exliortiilione  martyrii  ct  apiid 
Augustinuinin  Epiblol;!  ud  Bonifaciumcomiicm.tinncn 
aihcrsus  ea  qiia:  dissciuiuiiis  opponi  poicst  rererii  iii 
libroiiri'<;s/imoiiion(m,c;ip.  10,  clillic  lcgi  oi)»<;f/«iHm. 
Ad  quod  icspoiulco  vocabulum  illiid  e.xstare  s-iiic  iii 
qiiibusdain  codicibiis  antiquis,  dcesse  in  aliis,  iiinii- 
riiiii  iiroiit  divcrsepbicuiianliqnis  librariis.  Viiicaiiiio- 
laiioncs  Erasini  iii  liuiic  Iocumi  Joannis  ct  in  capiit  ix 
Eiiistole  Pauli  ad  Romanos  ei  in  caput  ii  Epistola; 
ad  Philippcnscs. 

.Skihiis  filii.  Lege  Sumus  ^lii  Dei.  Error  lypogra- 
phicus. 
Memores  sitii,  Qiiattior  libri  vctcrcs  babent^remi- 


t!51 


DIVI  CYPRIANI 


"r>2 


genlibus  frequcnlcr  urgcri,  quanilo  liacc  fulura  in  no-  A  lunc  martyribus  palcnt  coeii.  Neque  cnini  sic  nomen 


visbiniis  leniporibus  Doniinus  antc  pnr.dixcrit,  ct  mi- 
liliani  nostram  magistcrio  et  hortamcnto  sui  scrmo- 
nis  instruxerit,  Petrus  quoijue  aposlolus  cjns  docneril 
'  ideo  persecutiones  iieri  ut  prol)emur,  ct  ul  dilcctioni 
Dei,  justoruni  prnccedeniium  cxemplo,  nos  etiam 
morle  et  passionibus  copnlemur.  Posuit  enim  in 
Epislola  suadicens  :  Chuiissimi,  nolitc  mirari  ardorem 
accidentem  vobis,  qui  ad  tentationem  vestram  ftt,  ncc 
excidalis  tamquam  novitm  aliquid  vobis  contingal;  sed 
quotiescumque  comnmnicatis  Christi  passionibus  ,  per 
omnia  gaudele,  ut  et  in  revelatione  factu  clarilalis  ejus 
gaudentes  exuttetis.  Si  improperalur  vobis  in  iwmine 
Christi,  beali  estis,  quia  majestatis  el  virlutis  Domini 
nomen  in  vobis  requiescit,  quod  quidem  secundum  illos 


militi;c  dcdiuius  ut  pacem  taniummndo  cogiiare,  et 
deircctarc  et  recusare  militiam  debeamns,  qiiaiido  in 
ipsa  militia  priinus  ainbulaverit  Doniinus  huniililaiis 
ei  tolerantioe  ct  passionis  magistcr,  ut  quod  fieii  do- 
cuil  prior  faccret,  et  qiiod  pati  horlatur,  prior  ''  pro 
nobis  ipse  paleretur.  Sit  "  ante  oculos  vestros,  fra- 
Ircs  dilectissimi,  quod  qiii  omnc  judicium  a  Paire  so- 
Ins  acccpit  ct  qiii  vcntiiriis  esi  judicatiirns,  jam  judi- 
cii  sui  ct  cognitionis  fuiur.t:  seulentiam  '^  protu- 
lerit ,  prainuntiaiis  et  conleslans  confcssurura  se 
coram  Paire  suo  conriicntes  ct  nogalnrum  ncganles. 
Si  mortenipossemns  evadere,merilo  niori  limeremus  : 
porro  autem,  cum  morlalem  mori  iiecesse  sit,  am- 
pleclamur  occasioneiu  de  divina  promissione  et  di- 


* blaspkemaiur,  secundumnos  auiem  honoralur  (l Pei.  ]li%ial\onQ  "  venieulera,   ei  fungamur  exilu  mortis 


IV,  12  14).  Docuerunt  auiem  iios  Apostoli  ca  quoe  de 
prxcepiis  Dominicis  et  coelestibus  maudatis  ipsi  quo- 
quedidicerunt,  Domiiio  ipso  scilicet  corroborante  nos 
et  dicenlc  :  Nemo  est  qui  relinquat  domum,  aul  agrum, 
aui  parentes,  aul  fratres,  aui  sorores,aut  uxorem,aul  fiiios 
propter  regnum  Dei,et  non  recipiat  seplies  tantum  in  isto 
lempore,  insceculo  autem  venturo  vitam  mlernam  {Marc. 
X,  29;  Lhc.  xvni,  29, 50).  Elilerum  :  Beati,  inquii,  eritis 
cum  odio  vos  habuerint  homines,  et  separaverint  vos,  et 
expulerint,  el  maledi.Terinl  nomini  vestro  quasi  nequam 
proplerFiiium  hominis.  Vaudete  in  illa  die  el  exultale : 
ecce  enini  merces  vestra  multa  est  in  cmlis  (Luc.  vi, 
22,  23). 
111.  Gaudere  nos  et  exultare  voluit  in  perseculioni- 


ciiin  prnnmio  immortalitatis,  ncc  vereamnr  occidi, 
quos  constat  quando  occidimur  coronari. 

IV.  Nec  quisquam,  fratrcs  dilcciissimi,  cum  po- 
pulum  nostrum  fugari  conspcxeiit  meiu  persecutio- 
nis  et  spargi,  conturbclur  quod  collectam  fraierniia- 
tem  non  vidcat,  nec  traclantes  episcopos  audial.  Si- 
niul  lunc  omnes  esse  non  possunt,  quibns  occiderc 
noii  licct,  sed  occidi  neccsse  est.  Ubicnraque  in  illis 
diebus  unusqnisque  fratiuin  fucrit  a  grege  interim 
nccessilale  temporis  corpore  non  spiritu  scpara- 
tus  ',  uon  moveatur  ad  fuga;  illius  liorrorem,  nec 
recedcns  et  laicns  descrti  loci  soliiudine  terrcatiir. 
Solus  non  est  cui  Chrisius  in  fuga  comes  est;  solus 
non  est  qui,  teraplnm  Dei  servans,  uliicnmiiue  fuerit 


busDorainus.qnia,  quandopersecutioncsfiunt,  luncQ  sine  Deonon  est.  Et  si  fiigienlem  iii  soliludine  ac 
dantur  coronx,"  fidci,   tunc  probantur  miliies  Dci,      montibus  latro  oppresserit,  fera  invascril,  fanies  aut 


LECTIONES  VARIANTES. 


•  Datur  coronae  tam.  Sod.  3. 

J>  Qui  prior  horlatur  iiod.  l.  4. 

"  Si  anie  oculos  Lam.  Bod.  1, 2,  3, 4.  Sig. 


"•  Fuluram  seatentiam  /urni. 

"  Dlviiia  dignatione  Lam.  Ebor.  Bod.  2.  NC.  1. 

'  Spirilu  segregatus  Lin. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


niscamini.  Sic  etiam  in  editionc  vulgaia  Novi  Tes- 
iiimciiti.  Veriim  retiiiciuhi  cst  istic  lcctio  quam  edi- 
lioiies  ct  niajor  vclcruni  lihniriiiii  pars  asserunl. 

Copulcmur.  Ilcliqiia  istius  epistukc  desunl  in  libro 
iiioiiaslerii  Becceiisis. 

Nuliie  mirari.  Iia  eiiaiii  iii  Epislola  ad  Fortuna- 
Iiim  de  Exhortatione  mtirlqrii,  cap.  9.  Siiraptiim  est 
isiiid  ex  Episiola  i  sancli   Petri,  c.  iv,  in  qiia  logitiir. 


cap.  IC  dc  .Vortibus  Perseculorum  :  Hoc  est  csse  dis- 
cipulum  Dei,  hoc  esl  mililem  Chrisli. 

Mori.  Revocaviiiius  hanc  lcciioiiem,  quam  ct  oni- 
iijs  libri  vetrres  ct  omiies  vcieres  ediiiones  pnTjlc- 
riiiii.  Paineliiis  posnit  moriem  ex  iinico  MS.  et  glo- 
riam  capiatex  ea  cinendaiione.  El  larneii  inlVa  Episi. 
I.VI1,  pag.  9,'»,  Cyprianiis  ait  Chrislianos  hoc  ipso 
invicios  esse  quiu  mori  non  limeni. 


nolile  peregrinari  in  fervore.  Miilluin  ah  ea  cl  Cvpria-         ,y,      n    ■ ,  ,■      ...        ,,.  .... 

iii  versionc  discedunt  le.cniiures  iulerpretes.  Vidc  D  v  f'- """  '5'  ••'^■'''"'''•'''''' !"  •'^>'°'"^*''''='' = 

'  Si    110»  apiid  tslnm   disciplinam   wfigis  occidi  lica-el 

qunm  occidere.   Luciler  Calarilaiius  in  liliro  m/ Coii- 

s(nii/!/iMHideMoricndo  pro  Dei  Eilio  :  lloslisqiiippeDci 


«pia-  ihi  commeiilaliir  Erasniiis. 

Novum  aliquid.  Aildiiii  vueeiii  atiquid  seciilns  anc- 
tnritalein  iluDriiii)  vulfruiii  librorum.  Et  alioqui  lia- 
bcliir  iii  Episliila  1'ciri. 

Aut  sorures.  II. rc  desimt  iii  oinnihiis  Cypriaiii  co- 
dicibus.  Exlaiit  taiucn  iii  capilc  x  Evangelii  secuu- 
duin  Mai  cum ,  sed  iiun  in  capiic  xviii  Liicx' ,  ubi 
locus  iste  rcfcrinr. 

Sepiies.  Legi  cenlies  in  Iribus  libris  veteribus  , 
nli  eliain  Icgilur  in  Evangelio  D.  Marci.  El  in  aliis 
aiitiquis  et  in  cdilionihus  scriplura  cst  sepiies ,  nti 
eliani  in  libro  de  Lupsis  cl  lih.  lii  Testimoiiiorum  cap. 
It).  Sic  eli.ara  lcgisse  Gicijoriuin  IX  |)apam  liqiict  cx 
Epislola  ejiis  ad  Germuuum  paliiurclmm  CP.  apud 
Oiloricnm  Raynaldiim,  an.  1232,  §ol. 

111.— Wi7i(cs  flei.Qiiaiuor  lihri  veieres  haheiit  »ii/i- 
let  Chrini,  uii  ainat  diccre  Cypiiaims.  Lactaiiiius 


religioiiis  ,  in  qiia  piclas,  liumnnilas ,  oinnisque  juslilia 
versaliir,  in  qua  ncc  iiialuin  pro  maio  disciiur  ivddere  , 
in  qua  non  occiderc  sed  occidi  propler  Dei  FiUnin  doce- 
mur. ..Gcrohus  Rcichcrsporgensis  in  libro  de  Cor- 
rupto  EcclesiK  statu,  pag.  21')  :  Scinola  peiiilus  inlcn- 
lionc  aliqucm  orcidendi ,  quod  a  spirilualis  propositi 
Viris  non  licct  fieri ,  qui  malle  debent  occidi  qnum 
occidere.  Vide  siipra,  pag.  402,  461. 

Soliis  non  esi.  Referi  hunc  lociim  sanctus  Fulgeii- 
tiiis  iii  capiie  17  libri  ii  ud  Trasimuudum. 

In  soiiludine  el  montibus.  Riiliniis,  lih.  vi,  cap.  51 : 
Quid  vero  memorcm  quantai  muililudiiies  in  desertis 
el  in  montibiis  obeiranlcs  fuinc ,  siti,  frigore,  languore , 
lulronibus ,  besiiisiiuc  coimiiniila:  suni. 


555  EPISTOLA  LVI.  58* 

siiis  aiit  frigus  afflixerit,  vel  per  raaria  praecipili  na-  A  Dixii  quid  lo(|ui  ct  respondefe  possimiis  dari  nobis  in 


vigalionc  propcrantem  lcmpesias  ac  procella  suh- 
nicrserii,  spcclat  inilitcm  suum  Clirisiiis  ul^icumque 
pugnanlem,  et  persecnlionis  causa  pro  nomiiiis  sui 
lionore  morienti  prxmium  rcddil  qnod  daluriim  sc 
in  rcsurrcclione  promlsit.  Nec  miiior  csi  marlyrii 
gloria  iion  publice  et  inler  multos  perisse,  cum  per- 
cundi  causa  sit  proptcr  Chrislum  perire.  Sufiicit  ad 
lcstiraonium  martyrii  "  sui  testis  .  ille  qui  probat 
mariyres  et  coronat. 

V.  Imiicmur,  fratres  dilectissimi,  Abel  justum, 
qui  iniiiavit  martyria  dum  propter  juslitiam  primus 
occiditur.  Imiteraur  Abraliara  Dei  amicum,  qui  non 
est  cunctatus  ui  filium  victimam  suis  manibus  offer- 
rct,   dum  Deo  fidc   devotionis ''  obsequilur.  Imite- 


illa  hora  divinitiis  et  oflforri  R ,  iicc  nos  timc  csse 
qni  loquimur,  sed  Spiritum  Dei  Patris,  qui,  ciiiu  a 
conliientihus  non  disccdit  neque  dividitur,  ipse  iii 
nohis  ct  loquitur  et  coronaiur.  Sic  et  Daniel  cum 
compcilerctur  adorare  idolum  Bel,  quem  tunc  po- 
puliis  et  rex  colehat,  in  assercndum  ^  Dei  sui  ho- 
norem  plena  fide  et  libertate  '  prorupit  dicens : 
Nikil  colo  ego  niti  >  Dominum  Deum  meum ,  qui 
condidit  ccelum  et  tenam  (Dan.  xiv,  4). 

VI.Quid  in  Macliahais,  healorum  martyrum  gravia 
tormenla,  et  muliiforflies  septem  fratrum  pocna;,  et 
coiiforlans  liberos  suos  mater  in  poenis  ct  moriens 
ipsa  quoque  cum  liberis,  nonne  niagna! '' virtulis  ct 
lidei  documenla  testantur,  et  nos  ad  martyrii  trium- 


niur  tres  pueros,  Ananiam,  Azariam  et  Misalielera,  B  phnm  suis  passionibus  adhortantur  ?  Qiiid  prophet». 


qui,  nec  xtate  terriii,  ncc  capiivitate  fraoti,  Jud.oea 
devicta  et  Ilierosoiymiscapiis,  inipsoregnosuoregem 
fidei  viriute  vicerunt;  qiii,  adorare  slatuam  quam 
Nahucliodonosor  rex  feccral  jussi,  et  minis  regis  et 
flammis  fortiores  extilerunt,  proclamantes  et  fidem 
suam  per  ha;c  verha  "  lestantes  :  Nubucliodonosor 
rex,  non  opus  esl  nobis  de  lioc  verbo  respoiideie  tibi.  Esl 
eniiii  Deus,  cui  nos  servimus,  poteiis  eripere  iios  de  ca- 
niino  igiiis  ardenlis,  et  de  manibus  tuis,  rex,  liberabit 
uos  <■.  El  si  non,  nolum  sit  tibi  quia  diis  tuis  iwn  ser- 
viinus,  et  imaginein  auream  quam  staiuisti  non  adora- 
mus  {Dan.  iii,  10-18).  Crcdehanl  se  illi  sccundum 
lidem''  posse  evadere;  sed  addideruni,  el  si  non,  ut 
sciret  rex  illos  propler  Deurn  quem  colebant  et  mori 


quos  ad  pra;scientiam  futurorum  Spiritus  sanclus 
animavit?  quid  Apostoli,  quosDominuselegit?  Nonne 
cum  '  jusii  occiduntur  propter  juslitiam  raori  nos 
qiioque  docucruni?  Christi  nativilas  a  raartyriis  in- 
fantium  stalim  coepit,  ut  oh  nomen  ejus  a  bimatu  et 
iufraqui  fucrant  iiecarentur  :  sctas  necdum  habilisad 
pugiiam  idonea  extitit  ad  coronam  :  ut  appareret  in- 
uoceiitcs  csse  qui  propter  Chrislum  necantur,  infan- 
tia  innocens  oh  noinen  ejus  occisa  csl.  Ostensum  est 
neminem  esse  a  pcriculo  persecuiionis  immuucm, 
quando  el  lales  martyria  fecerunl.  Quam  vcro  ■" 
gravis  causa  sit  homiuis  christiani  servum  pati  nolic, 
cura  prior  passus  sit  Doininus,  et  pro  peccatis  nostris 
nos  pati  nolle,   cum  peccatura  suura  proprium  non 


posse.  Hoc  est  enira  rohur  virtutis  et  lidei  credere  C  bahens  passus  sit  ille  pro  nobis  ?  Filius  Dci  passus  cst 


ct  scire  quod  Deus  a  raorle  praescntc  liberare  possit, 
ct  lamcn  raortem  non  timere  nec  cedere,  ut  probari 
fortius  lides  possit.  Erupit  per  os  eorum  Spiritus 
saiicti  incorruplus  et  invictus  vigor,  ut  appareant 
vera  esse  qux  iii  Evangclio  suo  Dominus  dixit  «^  : 
Cuinaulem  vos  upprelienderinl  f,  nolile  coyilare  qiiid 
loquamini ;  dabilur  eniin  vobis  in  illa  liora  quid  loqua- 
mini  :  non  enim  vos  estis  qui  loqtiiinini,  sed  Spirilns 
Patris  vestri  qui  loquitur  in  vobis  {Matlh.  x  ,  19,  20). 


ut  nos  filios  Dei  faceret,  et  filius  lioininis  paii  non 
vult  ut  esse  Dei  filius  perseveret !  Si  odio  sa;culi  la- 
boramns,  odium  sjeculi  sustinuit  prior  Clirislus.  S 
contumeiias  in  hoc  mundo,  si  fiigam,  si  torracnla 
toleramus,  graviora  experius  esi  niundi  factor  et  do- 
minus,  qui  et  admonel  dicens  :  Si  smculum,  inquit, 
vos  odit,  meinenlote  quia  me  priorein  vobis  odiit.  Si  de 
swculo  essetis,  $a;culum  quod  suum  csset  amaret :  sed, 
quia  de  sccculo  non  esiis  et  ego  elegi  vos  de  sceculo^ 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Teslimonium  martjTls  Ebor.  Bod.  l,  2.  NC.  1,  2. 

i*  Fide  el  devotione  NC.  2. 

•^  Maiiibus  luis  lil)erabit  nos  Lmn.  Bod.  i,  2. 

<l  Fidern  suam  Ebor.  NC.  'i.  Lain.  Bod.  2. 

«  Edixil  Bod.  1,2.  Dixit  dicens  Lam.  Bod.  5,  4. 

f  Tradideruul  Lam.  liod.  2. 

B  Nobis  el  in  illa  liora  diviuiius  olTerri  Bod.  3. 


D 


li  Asserendo...  honorc  Bod.  3. 
»  Fidei  libertate  Oxon. 
i  Nisi  nnum  Deuni  Bod.  2. 
k  Magna  lum.  bod.  2. 
1  Qui  jusli  Oxon. 
"Ergo  Oxon. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


Hesurrectione.  Vclcres  editioncs  cl  cndex  Tiiro- 
nciisis  liahent  surreciione.  Ita  ciiam  Aralor,  Ilb-  i 
Actuum  aposlolicoruin.  At  oimies  alii  lihri  veicres 
prxferunt  *°'  resurreciione ;  eamqiic  lectioneni  Angli 
posueriint  in  sua  cditioiie.  Alla;  edliiones  liahcnt 
perseciiiione  ,  etiam  Itlgaltiana.  Et  lameii  ille  iii  oh- 
i-crvntioiiibiis  siiis  alt  iion  viderc  se  cur  scriptura 
qua;  hahet  resiirrcclioiie  deleri  dehuerit. 

Piopter  Cliiisiwn.  Uiius  codex  Uemigianus  hahet 
pio  Cliristo  ,  eodein  sensii. 

V.  —  Abel  initiavii.  Iia  etiam  in  libro  de  Bono 
Patienlia;,  pag.  250.  Prosper,  lib.  i  de  Proinissionibus 
el  Pncdictionibus  Dei  cap.  G,  loqueus  do  cccde  Abc- 


lis  :  Prwclara  fiinc  fulsere  marlijria,  diim  justi  occi- 
ditntur  ab  impiis.  Vide  Ilomlliain  octavam  saucti 
Joannis  Chrysoslomi  adversus  Judacos  in  iiova  cdi- 
tione.pag.  686. 

Fide  et  libertale.  Revocavimus  leciinnem  veierum 
cdiriouum  ,  quam  etiam  onines  fere  libri  vclercs  ex- 
lilbent.  Eiiicudaiioiiem  enim  Erasini ,  qiii  posult  fidci 
liberiale,  in  nullo  alio  libro  reperi  quain  in  Turoneii- 
si.  Ucinhartus  tainen  illam  retinuil,  aiiaiu  rcpu- 
diavit. 

VI. — jEias  necdum  lmbilis.\u\c  qn;c  siipra,  p.  393, 
relala  siint  de  sancta  Agnete  eX  Anihrosio. 

3le  piiorem.  Duo  libri  veieres  habcnt  me  primo. 


y^  niVI  CYPRIANI  5St» 

proplerea  odit  vo$  iwculum  ».  ilemmtolc    sermonh  A  gnalus  est  oculos  SUOS  pandcnS,  ccriaminis  nosiri 
quem  dixi  vobis  :  Non  est  servus  major  dowiiw  siio;  si 


meperscciiiisunl,etvospersequentur  (Jom.  -sv.lS-SO). 
Doiiiinns  et  Deus  nosier  qnirqiiid  (locnil.ct  fecil,  iit  dis- 
cipuliis  escusaius  e?se non  possit  qiii  (liscit  el  nnn  f;icit. 
VII.  Neqiiep.liqiiisex  vobis,  fratresdilcclissinii,  fii- 
tiir;e  perseculionis  melu  aut  anliclnisti  imniincntis 
advcnlu  sic  lcrrealur,  ut  non  evangclicis  exlioriatio- 
nibus  et  prxceptis  ac  moniiis  coelcsiibus  atl  omnia 
iiivcniatur  armalus.  Vcnit  antichrisfus,  scd  ct  su- 
pervenit  Clirislus  :  grassatur  ct  ssevil  ininiicus,  scd  et 
statim  "  sequitur  Doniinus  pajsiones  noslras  et  vul- 
nera  vindicalurus  :  irascitur  adversariiis  el  miiialur, 
sed  esl  qui  possit  de  ejus  mnnibus  libcrare.  Illc  me- 
luendus  est  cujus  irain  nemo  poiciii  cvadcre,  ipso 


spectaculo  perfrualur.  Proeliantcs  nos  et  (idei  con- 
grcssione  pii;.;nanles  speclat  Dcus ,  s|icclanl  Angeli 
ejiis ,  spectal  et  Cliristus  ''.  Qiianla  esi  glorirc  di- 
gniias  et  quanta  felicilas  pra-scnlc  <■  Deo  congrcdi 
cl  Clirislo  jiidice  coronari !  Armemur  ,  fralres  dilec- 
lis^imi ,  viribns  lotis  et  paremnr  ad  agonem  mente 
incorrupla ,  fide  iniegra ,  virtutc  dcvola.  Ad  acicm 
quDC  nobis  Tndicitur  Dei  caslra  procedant  :  armcntur 
inicgri,  ne  perdat  iniegcr  quod  nuper  stetit  :  arinentur 
ct  lapsi,  ut  ei  lapsus  recipiat  qiiod  amisil.  Inlegros 
honor,  lapsos  dolor  ad  pra^lium  provocet.  Arinari 
ct  prsfiparari  nns  bcalus  Paulns  aposlolus  docct 
dicens  :  Non  est  nobis  colluclatio  advcrsus  carncm  et 
sanguinem ,  sed  adversus  poleslales  cl  principes  liujtis 


prxnionente  ei  dieente  :  Ne  timueriiis  eos  qni  occi-  B  mindi  et  liarum  lenebrarnm ,  adversiis  spiritus  nequi- 


dunt  corpu»,  animam  autem  non  possunt  occidere. 
tlagis  autem  meluile  eum  qui  poiest  et  corpus  el  ani- 
mam  occidere  in  geliennnm  (Maltli.  x  ,  28).  El  ite- 
rum  :  Qui  amat  animam  suam,  perdct  illam,  el  qui 
odil  animam  suam  in  isto  sobciUo,  in  vitam  oeternam 
conservabit  illam  {Joan.  xii,  25).  Et  In  Apocalypsi 
instruit  et  pra;monel  dieens  :  Si  quis  adorat  besliam 
ct  imaginem  ejus,  et  accipit  notam  in  (ronte  sua  et  in 
manu,  bibet  et  ipse  de  vino  irce  Dei  mixto  in  poculo 
irai  ejus,  ct  punietur  igiie  et  sulpliure  sub  oculis  sancto- 
rum  Angelorum  ct  sub  oculis  Agni,et  fumus  de  tormcn- 
tis  eorum  ascendet  in  swcula  swculorum,  ncc  liabebunt 
rcqniem  die  acnocle  quicumque  adorant  besliam  et  ima- 
ginem  ejus  (Apoc.  xiv,  9-11). 


lia;  "^  in  cSeleslibus.  Proptcr  qiiod  indiiite  tota  arma,  nl 
possilis  resislere  in  die  neqiiissimo ;  ut  cum  oinnin  pcr- 
fecerilis ,  sielis  accincii  liimbos  veslros  in  vcrilale ,  in- 
duli  loricam  juslitiiS ,  cl  calcinli  pcdcs  in  prwparnlione 
evangclii  pacis,  assunienles  sculum  fidei,  in  quo  possilis 
omnia  ignilajacula  nequissimi  extinguere ,  et  galcam 
salulis,  et  gladium  spiritus ,  qui  cst  sermo  Dei  [Epli. 
VI,  12-17). 

IX.  Ihcc  arma  sumamiis,  his  nos  lutamcnlis  spirila- 
libiis  cl  coeleslibns  niiiniamus,  ut  in  die  nequissimo  , 
resislcre  diaboli  minis  ei  repugnare  possimus.  In- 
duamus  loricam  jiisiitia; ,  ul  conira  inimici  jacula 
muniium  sit  pectus  et  liiium.  Calciaii  sint  evangelico 
magislerio  et  arniati  pedes,  ui,  cum  serpens  calcarl 


Vlll.  Ad  agonein  saecularem  exercentiir  liomines  C  a  nobis  et  oblcri  eocperit,  mordere  et  supplantare 


cl  paranlur;  ci  inagnam  gloriam  comnutant  honoris 
8ui  si  illis,  speclanle  populo  el  imperalore  prajscnle, 
r^nligerit  cornnari.  Ecce  agon  snbUniis  et  magnus  et 
corono!  coelestis  pra;mio  gloriosus ,  ut  speeict  iios 
eertantes  Deiis,  et  supereos  qnos  filios  faeere  di- 


non  possit.  Porlcmiis  foriilcr  sculum  fidei ,  quo  pro- 
tcgenie  quicquid  jaculalur  inimicus  possit  extingui. 
Accipiamus  quoqiie  ad  tcgumentum  capitis  galcam 
salutarem ,  ui  munianluraures ,  ne  audiant  edicla 
feralia ;  muniantur  oculi ,  ne  videant  delestanda  si- 


LECTIONES  YARIANTES. 


"  Dc  muudo...  mundus  Il0(<.  3. 

•>  Christus  cjus  Lam.  Ebor.Bod.l.SC.i. 


•^  Pracsidc  Bod.  1,  2.  Lin.  NC.  1,  2.  Ebor. 
ii  Nequam  EOor.  NC.  1. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


VII. —  Fulurw  pcrsccuiionis  mctu.  Lnus  codex  r^gius 
li.ibcl  fuluram  perseculionem  melual. 

Occideie  in  gehennam.  lidcni  duo  libri  habcnt 
pcrdere. 

Imnginem  ejus.  Posiea  seqnitnr  in  cndice  Graiia- 
nnpolitino,  magis  insislere  p'ecibns  ci  orareet  primo 
ipsum  rogiirc  ,  tunc  dcinde  Dco  piilri  salisfncerc  debc- 
vins.  Habcmus  aulcm  advocatum  cl  dcprccalorcin  pro 
pcccatis  nosliis  Jcsum  Clirisluin  Dominuin  noslriiiii  cl 
J),'um  ,  81  )iio(io  nos  in  prwlcrilum  pcccasse  poinilcal  et 
cvnfitcntcs  alque  intelliijenles  debita  uostra ,  quibiis 
niiiic  Domino  offcndimus ,  vel  dc  ccclcro  nos  ambulure 
in  viis  ejus  et  prwccpla  mclucrc  spundcainiis.  Nnn  au- 
siis  suin  isla  pDiicre  in  coniexlii,  quia  non  videulur 
iiiihi  coh;crcre  ciiin  argumciiti)  quid  fciic  iraclatiir. 

VIII.  —  Pandciis.  Codcx  Pilhcei  spandens.  Fnrte 
rrpnnendum csl expandens, sicul  sapc vidi  iii  pluribiis 
liliris  tpecians  pro  eipccians  el  e  conira.  Vidc  glos- 
siriiun  Lalinum  Cangii  In  vcrbo  spando.  Iia  splendor 
pro  explendor  in  libro  Tertiilliani  de  Aiiiina ,  ut  uo- 
t.ii  Uigallius.  Sic  in  tomo  ii  Capiiularium,  pag.  9SI, 
«(raiieis  pro  exlruneis.  Sic  sa:|  e  ;ililii  iii  aniiqius  codi- 
Cibus  MSS.  ei  in  inslrumcntis  publicfcf  fcgi  tlrumenla 


pro  instrumenta.  Vide  Obsopaeum  ad  Epistolam  ix 
Senecx. 

Arinari  et  prwparari.  Ila  ■vetcres  editiones,  unde- 
cim  libri  nostri  vetcres,  sex  Anglicani ,  ct  codcx 
Finri.  Iia  ctiam  ediliones  Manulii  ct  Morellii.   Alia 
editio,  (|ua;  habcl  Armat  et  prwparal  nos  bcalus  Apo 
D  stolus  dicens,  placuil  Pamelio  ,  Uigallio,  el  Aiiglis, 

Toia  arma.  In  cdiiione  Erasiiii ,  qiiain  secuti  siint 
Pamclius  ,•  Rigaliius  ,  et  Angli ,  additur  vox  Dei. 
Vcruin  lioc  additamciiiuin  nuspiain  reperi  in  antiquis 
exemplaribus.  In  Sorbonico  legitur  induiie  vos  arma 
lucis.  Pilhoeanum  Iiabet  iiiduile  tota  arma. 

Qui  est  sermo  Dci.  In  tribus  antiquis  codicibiis 
scriptum  est,  quodesi  verbum  Dei,  eodem  sensu. 
Sed  lamen  isiiid  ;idmoneri  debere  visum  esi  ob  dis- 
crepanliani  versinnum. 

IX. — Galeam  salutarem.  Hanc  lcclionem  inlulit  Era- 
sinus ,  eaiiique  Maiiulius  ct  Alorellius  reliniierunt. 
Ilabein  aulcin  illain  tres  libri  veteres.  At  alii  qiiinque 
et  anliquiores  edilioiies  pijcferunt  spiritalcm.  lia 
eiiain  in  excerptis  Flori.  Snpra,  in  E|.islola  xxvi , 
pag.  30 ,  hgilur  galeam  salutis.  Vidc  annolationes 
Er;isini  in  capul  vi  Epislolsc  ad  Epbcsios. 


357  EPISTOLA  LVIII. 

iiiul;iclira  ;  mnnintiir  frons ,  ut  signum  Dci  incolinnc  A     XI.   lli;c,  fralres  dilcciissimi 


%59 

Iiaereant    cordibus 


servclur;  niuni.ilur  os ,  «tDominiiin  snum  Clirislum 
victrix  rmgiiu  faleatnr.  Armcnuis  ct  dexteram  glailio 
spiritali,  ut  sacrificia  funesta  fortitcr  respuat.ut, 
EHcliaristi;c  mcmor,  qii?e  Doniini  corpiis  acccpit, 
ipsum  complectatur,  poslmodum  a  Domino  sumptura 
praimium  coelestiiim  coronarum. 

X.  Odies  iilequalis  et  qiiantns  adveniet,  fiatresdi- 
Icctissimi ,  cum  coeperit  populum  suuni  Dominus  re- 
censere  et  divinai  cognitionis  cxamine  singulorum 
mcrila  recognoscere,  miilerein'''geIicnnamnoceutcs, 
et  persecutores  nostros  flammae  pocnalis  perpetuo 
ardore  flammare,  nobis  vcro  nicrcedem  fidci  et  devo- 
tionis  exsolvere  !  Qux  erit  gloria  et  qu;inta  l.ctilia 
admilti  ut  Dcuin  videas ,  honorari  iit  cum  Cliristo 
Doinino  Deo  luo  saliiiis  ac  lucis  a-ternce  gaudiuin  B 
capias;  Abraliam  ctlsaac  et  Jacob  el  palriarclias 
onincs  et  prophetas  et  apostolos  et  mariyres  snlu- 
larc;  cum  justis  et  Dei  amicis  in  regno  co;loriini  datai 
iinmortaliiaiis  volupiate  gaudere ;  sumere  illic  (/iiorf 
ncc  oculus  vidit,  nec  auris  audivii,  nec  iii  cor  hominis 
ascendit(l  Cor.  ii,  9) !  Majora  enim  nos  accipere  quam 
quod  hicaut  operamur  aut  patimur  Aposiolus  praidicat 
dicens  :  ISon  siint  condignai  passiones  hujus  temporis 
ad  superventuram  claritatem  qum  revelabitur  in  nobis 
(Rom.  VIII,  18).  Cuni  revelatioilla  vcnerit,cumclaritas 
super  nos  Dei  fulserit ,  tam  beaii  erimus  et  Iscii , 
dignatione  Doniini  honoraii ,  quain  rei  remanebunt  et 
iniscri  qni,  Dei  de.^crtorcs  aut  contra  Deum  rcbelles, 
voluniatem  fcccriint  diaboli ,  ut  eos  necesse  sit  cum 


nostns  ".  Ilopc  sit  armonim  noslroruin  pr.xparalio, 
Iktc  diiirna  ac  nocturna  medilaiio,  ante  oculos  ha- 
bere  el  cogitaiione  •>  seinper  ac  sensibus  volvere 
iniquorum  siipplicia  et  prsmia  ac  meriia  justorum  , 
qiiid  negantibus  Dominus  comminctur  ad  pocnam , 
quid  conlra  coiifitentibns  promittat  ad  gloriam.  Si 
ha;c  cogitaniibus  ac  medilantibiis  nobis  supervenerit 
perseculionis  dies ,  miles  Christi  pra;ceptis  ejus  ct 
monitis  erudilus  non  expavescit  ad  pugnam ,  sed 
paraius  est  ad  coronam.  Opto  vos,  fratrcs  charissimi, 
semper  bene  valere. 

EPISTOLA  LVH. 

(ErDsm.,  1, 1.  Paniel.,  Rigalt.,  Baluz,,  lvii.  Paris.,  lvi. 
Oxon.,  Lips.,  iM.) 

AD  COnNELlDM  IN  EXILIO,  DE  EJUS  CONFESSIONE. 

Argumextum.  • —  Laudal  Cyprianus  in  Cornelio  et  plebe 

ejus  confessionem  nomims  Chrisii  ad  exilium  usque , 

horlaturque  ad   constantiam  el   mutuas  pro  invicem 

orationes ,  tum  ob  inslantem  certaminis  diem  in  hac 

vila,  tum  post  obitum.  Meminit  autem  hujus  epistolai 

Damasus  in  vita  Cornelii  ,    utpole  propier  quam 

calumnia    facta,   occasionem    necis    sumpserit  iij- 

rannus. 

(Pontificiis  tom.  iii.  Epistolis  ha;c  Cypriani  meriio  adjun- 
gilur.) 

"«EPISTOLALVIII. 
(Ei'asm.,  ni,  l.  Paniel.,  Kigalt.,  Baluz.,  lviu.  Paris,,  lvi. 
Coubtant.,  Episl.  llom.  l'ont.  i,  p.  207.) 

AD   LUCIUH   PAPAU   ROUANUU   REVERSUH   AJS   ESILIO. 

Gratulatur  Lucio  Cyprianus  cum  col- 


ipso  simul  inexlinguibili  igne  torqueri.  Q  Argumentuh. 

LECTIONES  VARIANTES. 
*  Cordibus  vestris.  Haec  diurna  niy.  *  Habere  et  cogitare  Lam.  Bod.  2, 3. 

STEPH.  BALUZIINOT^. 


Sigiinm  Dei.In  fronte  posilum.  Lnclanlius,  cap.  10 
dc  Morlibus  Persccutornm;  Imposnprunt  frontibus  suis 
immorlate  sirjnum.  Idem  lib.  iv  ]nslilut.  cap.  27  : 
Impositu  froutibus  signo,  el  quos  siynum  immorlale  mu- 
nierit.  Itcin  (^yprianiis  in  libro  de  VmlalcEcclcsim, 
png.  200  :  Leprm  varielale  in  fronle  maculalus  est,  ea 
parte  corporis  nolalus  offenso  Domino  uhi  siguantiir 
qui  Dominum  promerenlur.  Victor  Vitcnsis,  lib.  i, 
cap.  H  :  Frontem  iii  qua  Cliristus  vexillum  sum  fixerat 
Savaronem   ad    Sidonium  ,  lib.    iii , 


crncis.    Vid' 
Kpisl.    12. 

Armemus  et  dexieram.  Ciiat  et  esregie  illnslrnt  __ _ 

liuiic  locum  eniiuentissiiiuis  Cardiiialis  JoannesBona,  jj  ^^  Deiamicis. 
lil).  II  Herum   lilurgicarum,  cip.  17  ipicui  consulc. 

Doniini  corpus  accepit.  In  inaiui  dextcra  vidclicel. 
Vide  qu;c  de  ea  re  dJKit  idein  eiiiinenlissimiis  Caidi- 
nalis  in  loco  mox  biudato.  Lubenlir  ciiini  utor  aiic- 
toriiate  ''"^  viri  oprniii  ei  doclissiini ,  quo  ego  ainico 
gloriabar,  ct  cni  me  iniiliuin  debere  professus  suin 
iii  pra;falione  ad  Capilularia. 

Ipsum  cumpleciaiur.  Reccniior  codcx  Vicloriiiiis, 
m  i;iso  Dominum  suum  compkctatur,  poslmodum  Uo- 
minum  sumptura.  Sic  eliain  in  ediiione  Morcliii,  nisi 
quod  incxirema  parie  in  ea  scriptuin  esi  a  Domino. 

X. — Ardore  flmnmnre.lln  omninoscriplum  esl  iii  iiiu) 
libiovctero  bil)liolhi'c;c  n;gi,c.  Atque  cgo  eam  li;clio- 
nein  facile  pi';crcro,  liiiii  quii  vox  csl  laiina  Uiin  qui;i 
vocciu  diimnnte,  qu;i:  islic  ponilui'  pro  flummnrc  iii  aliis 
veliisiisexeniplaribusctediiionilnis,  siippositam  fuisse 
arhilror  a  (|uodain  librario  iinpcrito,  cui  salis  nota  noii 
Crat  alia  leclio.  Ignoraulia  eniin  prisca;  latinitatis  non 


paucas  maculas  insperseriiiK  his  eleganlissimis  lit- 
tcris  imperiti  librarii,  nt  conqueritiir  Josephus  Sea- 
liger  in  initio  notarurfi  suarum  ad  libros  Varronis  de 
lie  ruslica.  Confiiinare  quoque  videiur  lianc  cmcn- 
dationem  lociis  iste  ex  libro  advcrsus  Demetrianum, 
pag.  'l'2i  :  Cremtibit  addicios  nrdens  semper  gehenna. 

Qum  erit  gloria.  Codcx  Fuxensis,  qum  erit  glorim 
digniias.  Poicst  hanc  icclioncin  adjuvare  alierlociis 
cx  lihio  adversus  Dcmelrianum,  png.  22t:  Qum  tunc 
erit  fidei  gloria,  qum  pwna  perfidim  cum  judicii  dics 
venerit. 

Cumjnslis.  Duo  libri  velcres,  cum  jusiis   omnibus 


Clnritatem.  Idem  libii  diio  velcrcs,  gloriam.  Sic 
sa>pe  librarii  niulaveruiil  vocabula  apud  Cypriaiiuin  ct 
alios  vetcres  scriptores.  Sed  legenduin  cssec/«ii(a(cHi 
docct  ipse  Cyprianiis,  qui  locum  liiiiic  P;iiili  dcscri- 
beiis  in  Episiola  lxxii,  ad  iSemesiunum  et  alios,  iii 
Epistola  (/e  Exliortalione  marlijrii,n]>.  12,  et  iii  libro 
in  Teslimoniorum,  cap.  17,  scniper  ponit  cUiritatem. 

Dei  deserlores...  rebelles.  Infra,  Epist.  lxxiii,  p.  131: 
Boiii  ndlilis  est  adversus  rebelks  el  hosles  imperaloris 
sui  caslra  dcfendcre.  Ilaqno  qui  dcscrebant  caslra  sni 
impcraloris  iuleo  odiosi  crant  et  dcieslabilcs  iit  si  iii 
descitioiie  deprclicndcieiiiur,  csiremo  periculo  snli- 
jaccrcot,  iit  ait  sancliis  Joannes  Chiysostomns  iii 
initio  Par;<'ncsis  ii  ad  Theudorum  lapsiim,  ct  si  descr- 
torein  serviis  prodcret,  liboraic  don.iri;iiir.  Qua  dc 
re  consulenda  suiit  qiia;  dc  dcscilorihiis  crudiie 
scripsii  Godeschalcus  Stewocliius  ad  Vegctium, 


550  DIVI  CYPRIANI  560 

leqit    de   rcdiiu  ab  exilio,  docens  ditalam  iiwriyria  A  snltilcni.  Ciim   nmximo  aiiimi  noslri  gcmilu  ct  non 


gloriam    non   iiiiniiere.  Dcindc,    indicans  divinilus 

contigisse  Cornelii   mfirlyrium  et  Lucii  exiliuin  ,  ad 

confiindeiidos  Novalianos,  prwdicil  illi  instans  mar- 

lyriuin  ;  iia  Deo  ordimmte  ,  ut  non  foris ,  sed  apud 

siios  constiminarelur  cjus  marlyrium. 

|Vid.  not.  ad  Epist.  praeced.) 

9'  EP1ST0L.\  LIX. 

(Erasm.,  m,  8.  Panicl.,  Uigalt.,  Baluz.,  lix.  Paris.,  lmii. 
Oxoii.,  Lips.,  LXiv.  Roulb.,  reU.  scr.  «i,  p.  74  el 
116.) 

AD  FIDCM  ,  m  INFANTIBOS  BAFTIZANDIS. 

Abcimentuh  —  liujus  epislolai  prwcipuum  paucis  in- 
dicat  D.  Auguslinus ,  Epistolu  xxviii  ad  Ilierony- 
mum:  t  Beaius  Cyprianus  ,   inquil,    non   uliquod 


sine  lacrymis  legimus  iiilcras  vesins,  fralics  cliaris- 
siini,  qiiasad  nos,  prodileclioiiis  veslrx  soliiciludine, 
de  fralriini  nosirnriim  el  sororum  capiivitatc  fccistis. 
Quis  cnim  iion  doleat  in  ejusniodi  caslbus,  aut  qiiis 
noii  dolorem  fralris  sui  suum  proprium  noii  compulct, 
cuni  loijualur  aposloliis  Panlus  ct  dicat :  Si  patitur 
nnum  membrum,  compaliuniur  ct  canera  incmbra;  si 
Iwtalur  mcmbriim  uiiiim,  collcElanlur  elcwlera  membra. 
(I  Cor.  XII,  26).  El  alio  loco  :  Qiiis  infirmalur,  iiiquil, 
e/ »0)1  cgioiH^niior  (11  Cor.  ii,  29)?  Quarc  minc  ct 
nobis  captivilas  fralrum  nosira  captivilascompiiianda 
esl,  ct  pericliiantiuro  dolor  pro  iiostro  dolore  numc- 
randus  csl,  cum  sil  scilicct  adunationis  nosirx  cor- 
pusunum,et  non  lantum  dilcctio,  sed  ctreligio  iiisti- 

decreium  condens  novuin ,  sed  Ecclcsia  fidein  fir-  g  gare  nos  debeat  ei  confortare  ad  fratrumj.mcmbra 

niisstiiiam  servans,ad  corrigendum  eos  quiputabaiU      redimeiida. 


flnl*!  octavum  diemnalivitalis  non  esseparvulumbat)- 

tizandum  ,  viox   natum  rite    baptizari  posse,  cuin 

suis  quibusdam  coepiscopis,   censiiit.  Obiler  lainen 

$ub    principium    pacem     Viclori   cuidam,  qiiamvis 

contra  decreia    synodoruin    de  lapsis  dulam,  non 

revocal,    sed    Therapio  episcopo  ne   deinceps    id 

facial  interdicit.    i    £  quo  loco  satis  constat  scrip- 

tam  lianc  epislolam  post  utraiiiqiie  syiiodiim  de  lapsis 

quaruin    supra    menlio     Epislola    liv.     Verum  an 

paulo  post,  an  longo  post  tempore,  incerlum  esl ;  in 

pace  tamen  scriptam  contexlus  indical. 

(Ha!c  cpistola  supra  recensetur  intcr  acla  conciliorum 
Carlliaginiensium  qua;  siib  S.  Cjpriano  habila  fuerc.) 

»'  EPISTOL.\  LX. 
(Pamel.jKigalt.,  Baluz.,  LX.Paris.,  lix.  Oxon.,  Lips.,LXu.) 

U>    EPISCOPOS    NIMIDAS,  DE   HEDEMPTIOSE    FRATRCM   EX 
CAPTIVITATE  IIARBABORLM. 

Argi'HENTI]H.  —  Deplorala  siib  intfium  captivitale  fra- 
trum,  Cyprianus  sibi  per  episcopos  Numidasnuntiata, 
mitteie se  dicil  seslerliorum  cenlum  millia,  adscrip- 
tis  nominibus  singulorum  tum  fratrum  et  sororum, 
tum  collegariim,  qui  aliquid  conlribuerant.  Verisi- 
mte  esl  autem  factam  lianc  capiivitalem  ab  illis  Bar- 
baris,  contra  quos  Deciiis  in  bctliim  profeclus,  inler- 
fectus  cst.  Priim  aulem  rccens  ediderunl  liunc  episto- 
lam  Manulius  et  ilorelius. 


11.  Nani,  cum  deiiuo  aposiolus  Paulus  dical, AVsci/is 
quia  leinpliim  Dei  esiis,  el  Spirilus  Dei  liabiial  in  tobis 
(ICor.  III,  16)?  eliamsi  charilas  nos  minus  adigerct 
ad  opem  fratribus  ferendam,  considcrandum  tainen 
boc  in  loco  fuit  Dei  templa  essc  qiix  capta  sunt ,  ncc 
paii  nos  longa  cessaiione  et  neglcclo  dolorc  deberc 
ul  diu  Dci  tcmpla  capiiva  sint,  sed  (luibtis  possumus 
viribus  elaborare  el  velociter  gerere  ut  Cbrisium  judi- 
cem  et  Dominum  el  Deum  """  nosirtim  promcreamur 
obsequiis  noslris.  Nam,  cum  dicat  Pauliis  aposioliis, 
Qiiotquot  in  Clirislo  baptizali  esiis  ,  Clirislum  induisiis 
(Gat,  III,  27),  in  caplivis  frairibus  nostris  contem- 
plandnsestClirisius,  et  rcdimciidus  dc  periculo  capli- 
Q  vilatis  (jui  iios  rcdemit  dc  periculo  moriis;  ut  qui 
nos  dc  diaboli  faucibus  cxuii,  nuiic  ipsc  qui  manci 
clhabilat  in  nobis,  dc  barbaroruin  manibus  cxualur, 
el  rcdimatur  nummaria  quantilaie  qui  nos  cruce  rc- 
deinit  cl  sanguiiic ;  qui  idcirco  Iixx  fieri  inlcrim 
patitur  ut  fides  nostra  tentelur  an  faciat  uiuisquisquc 
pro  altero  quod  pro  se  Deri  vellet,  si  apud  barbaros 
teneretur  ipsc  caplivus.  Quis  cnim,  nonhumanilalis 
memor  et  mulua>.  dilectionis  admonitus,  si  patcr  cst, 
iiiic  esse  nunc  filios  suos  compuict,  si  mariius  csi, 
uxorem  suam  illiccapiivam  leneri  cum  dolore  parilcr 
ac  pudorc  vinculi  marilalis  existimei?  Quanius  vero 
communis  omnibiis  iiobis  moeror  aiquc  criiciaius  cst 
de  periculo  virginum  quai  illic  lencntur  !  pro  quibiis 
non  lantum   libcrlatis,  sed  ct  pudoris  jactura  plan- 


j)  genda  cst,  nec  tam  vincula  barbarorum  quam  leiio- 
I.  Cyprianus  Januario,  Maximo,  Proculo,  Victori,      num  ct  lupanariimi  slupra  deflenda  sunt,  ne  membra 
Modiano,  Nemesiano,  Nampulo,  cl  Ilonorato  fratribus      Chrislo  dicata   ct   in  seternum  coniinentii»  lionora 

STEPH.  BALUZII  mtJE. 


"•  Epist.  Lx. — Angli  aiunt  hanc  epislolam  raris- 
Biine  occurrerc  in  antiquis  cxemplaribus  ct  sc  nullum 
vidissc  in  quo  ea  rcperiretur.  Ego  unum  habui  ex 
moiiasterio  sancti  Dionysii  Ueniensis.  C;cicniin  , 
(piainnii;\m  ntilla  episcoporum  Niimidiai  neque  rcrum 
Niiinidicaruiii  meniio  exsiet  in  liac  cpistola  ,  lainen 
scri|ilam  esso  ad  episcopos  Nuiniilas,  ut  reclc  cciisuit 
aiicior  annaliuin  Cyprianicoriim  ,  satis  coiisl:it  ex  in- 
scriptione  qua;  exsiat  in  ediiione  Maiiutiaiia,  ubi  pri- 
mum  prodilt,  et  in  codice  Remcnsl ,  lum  etlam  ex  co 
quod  in  Epistola  lxxii,  pag.  128,  islius  mentio  fieri 


videlui"  his  verbis  :  Ilein  in  liiteris  quas  collegw  noslri 
ad  episcopos  in  ISumidia  prasidentes  anle  fecerunt. 
Eisdem  quoquc  inscripta  cst  Epistola  lxxii.  Scriptam 
csse  nihilomlniis  ad  cpiscopos  Mauriiaiiia:  |iulavit  lla- 
driaiius  Saravia  iii  capiie  11  tractatus  de  llonorc  prw- 
sulibiis  et  presbijteris  debilo. 

Capiivitate.  1.  —  Vide  Annales  Cyrianicos  ad  annuin 
2y3. 

II.  — Pu(<ore.  Codex  Remensis,  oc  vincull  marilalis 
amore. 


5G1 


EPISTOLA  LXI. 


362 


pudica  virtutc   devola  insulianlium   libidinc  et  coii- A  fneriHl,   libeiilcr  et  largiicr  subsidia  praestarc.  Ut 


tagionc  foedentur. 

iU.  Quae  omnia  istic,secundnmliucras\'estras,fra- 
tcrnilas  nostra  cogilans  cl  dolcnlcr  examinans, 
proniple  omncs  et  libenler  ac  largiier  subsidia  luim- 
niaria  Irairibus  coiilulcTunt,  scmpcr  quideni  secun- 
dum  fidci  sua;  firmitatcm  ad  opus  Dci  proni,  nunc 
lanien  niagis  ad  ojJera  saluiaria  contemplatione  tanli 
doloris  acccnsi.  Nam,  cum  Dominus  in  Evangclio  suo 
dical,  Jiifirmus  (ui,  et  visiiasiis  me,  quaiito  nunc  quo- 
que  cum  majore  operis  nostri  mcrcedc  diclurus  est : 
Caplivus  fui,  etredemistisme  {Malth.  x\\,  36).  Et 
cum  dcnuo  dical,  In  carccre  fui,  et  venisiis  ud  me, 
quaiitopluseslcumcoeperitdiccre: « In  carcere  capti- 
vitaiis  fui,  ei  ciausus  et  vinctus  apud  barbaros  jacui, 
et  decarccreilloservilutisliberastisme,»  cum  judicii  B 
dics  vcneril  pra;mium  de  Domiiio  rccepluri  ?  Denique 
maximas  vobis  gratias  agimus  quod  nos  vestra;  sol- 
licitudinis  et  tam  bonac  ac  neccssarix  operalionis 
pariicipes  cssc  voluistis,  ut  offerrelis  nobis  agros 
uberes,  in  quibus  spei  nostr;c  semina  mitteremus, 
cxpcctaturi  mcssem  dc  amplissiinis  fructibus  qui  de 
hac  ccelcsli  el  saluiari  operaiionc  proveniuiit.  Mi- 
simus  auteni  sestertia  cenlum  millia  nummorum, 
qu:e  istic  in  ecclesia  cui  de  Doiniiii  iudulgentia  prse- 
sunius,cleri  etplebis  apud  nos  consisteutis  collaiione 
collecia  sunl,  qua;  vos  illic  pro  vestra  diligentia 
dispensabiiis. 

IV.  Etoptamus  qiiidem  nibil  talede  caetero  Ceri  et 
fratres  nosiros,  Domini  majesiale  proiectos,  ab  ejus- 
modi  periculis  incolumes  rcscrvari.  Si  lamen,  ad  cx-  C  adbuc  artis  sua;  dcdccore  perseverat,  et  magistcr  ct 


aiitcm  fratrcs  noslros  ac  sorores,  qui  ad  lioc  o|ius 

lam  necessarium  prompte  ac  libenter  opcraii  sunt, 

ut  scmper  opcrenlur,  in  nienle  habeatis  in  orationi- 

bus  vestris,  et  eis  viccin  boni    operis  in  sacrificiis  et 

piecibus  repraesentetis,  subdidi  noinina  siugiilorum, 

sed  ct  collegirum  qiioque  el  consacerdoium  nostro- 

runi,  quietipsi,  ciim  pr.xseiites  essent,  etsuoct  plcbis 

siia;  noinine  qua;dain  pro  viribus  contiilerunt,  nomina 

addidi ;    ct  pra;ter  quantilatem  propiiam  nostram, 

eoruni  quoqtic  suinmulas  signidcaviet  niisi,  quorum 

omnium  secuiidiim  quod  lidcs  et  cbarilas  ""  exigii,  iii 

oraiionibus   et  precibus  vcslris  meminissc  debciis. 

Opiamus  vos,  fraires  charissirai,  semper  bene  valere 

et  nosiri  meminisse. 

EPISTOLA  LXI. 

(Erasni.,  i,  10.    Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,  lxi.  Paris.,  lx 
Oxon.,  Lips.,ii.) 

AD  EUCHRATIUM,  DE  UISTRIONE. 

Argumentum.  —  Uistrioiiem,  si  in  turpi  artificio  persis- 
tat,  comimmicare  proliibet  in  ecclesia.  Neque  vero 
excusari  debcre  quod  ipse  liislrionicam  non  exerceat, 
quamdiu  itlam  atios  docet;  aut  ob  rei  familiaris  ino- 
piam,  cum  ecclesice  sumptibus  illi  alimenta  prKsiari 
possint;  aiqtie  adeo,  si  Ecclesim  Euchratii  boiia  noii 
sufficiant,  Carthaginem  monet  ul  veniat. 

I.  Cyprianiis  Euchratio  fratri  salutem.  Pro  dilec- 
lione  rnulua  et  verecundia  tua,  consulcndum  me 
existimasti,  fr^ter  cliarissime,  quid  mihi  videatur  de 
histrionequodam,qui,apud  vosconstilulus,  in  cjusdcm 


plorandam  nostri  aiiimi  cliaritatem  et  examinandam 
iiosiri  pecloris  fidem,  lale  aliquid  acciderit,  nolite 
cunctari  numiarc  bac  nobis  littcris  vcstris,  pro  ccrio 
habenles  ccclcsiam  nostram  et  fraternitatem  islic 
univcrsam  ne  hsec  ultra  (iant  precibus  orare;  si  facia 


doctor  non  erudiendorum  sed  perdendorum  puero- 
rum,  id  quod  male  didicit  ca;lcris  quoquc  insinuat, 
an  tatis  debeat  communicare  nobiscuin.  Quod  puio 
ego  nec  majcstali  divin»  ncc  cvangclica;  disciplina; 
coiigruere,  ut  pudor  et  honor  Ecclesia;  lani  turpi  ct 


STEPII.  BALUZII  NOTj:. 


111. — Sesterlia.  Secnli  snmus  lieic  cdiiionem  Manu- 
tii,  Pamelii ,  et  Rigaliii.  Angli  posnerunt  sestertium , 
sed  absque  ullius  veuisti  codicis  menlionc ,  lantiim 
quia  Rignliius  monucrat  ita  scribcndum  csse,  ct  pro- 
pter  analogiain  sermonis,  cum  scirent  veteres  auclo- 
res  liiigua;  latina;  seribere  sestcrtium  iii  nunicro  plu- 
rali.  Quod  lamen  iion  es^e  semper  verum  piobant 
ha;c  verba  Sosipalris  Cbarisii  :  Nec  statim  centies 
nummum  dicere  possumus ,  scd  cenlies  sesleriinm  :  nec 
tamen  quinquaginta  sesleriium,  scd  quinquugiiita  sester-  n 
tia  dicimus.  Juveiialis  Satira  prima  : 

Simplexnc  furor  sesterlia  ccntum 
Perdere. 
El  Saiira  quaria  : 

—  Mulluin  scx  millibus  emit 
yEquaiilem  saue  paribus  scslerlia  libris. 
'"  Vide  Lambini  Aiinotaliones  iii  Orationein  Ciceronis 
pro   Scx.   Hoscio  Anierino,  cl   Joaniieni  Tristanum  a 
saiicto  Ainaiitio  1.  n  conimenlarioruin  snorum,  p.  57G. 
Vidc  cliaiii  liaronium,  aiino  254,  siib  iiiicm. 

IV.  — Pro  certo  hubenies.  Codex  Uemcnsis  addit  ct 
icientes. 

EiMST.  Lxi.  —  Ilanc  cpislolam  inveni  in  xxiii 
exeiiiplaribiis  anliquis.  Suntvcro  nonnnlla  cx  iis  quae 
noiuen  Eucbralii  varie  lefernnl.  Veruni  feic  omnia 
habenl  uii  nos  edidiinus.  Eucliralius  episcopiis  a  The- 
//is  intcrfuit  concilio  Carthagincnsi   sub  Cypriano. 

Patrol.  IV.  S.  Gyprun. 


Thenis  autem  vel  Tiienarnm  colonia  erai  in  provincia 
Byzacena  liaiid  procul  ab  Usula  ,  uti  dielnin  esl  ulias 
a  nobis. 

I. — Prodilectione.Coil&x  Carnolensis  itemque  Bec- 
ccnsis  et  edilio  Morellii  procferunt  -.Pro  dilectione  lua 
et  verecundia  mutiia. 

Uisirione.  Qu;cril  Pliitarcbns  in  libro  de  Quwsiioni- 
ius /{omnniscurscenici  artilices  Bacclio  sacri  liislrio- 
ncs  dicantur. 

Magisier  et  doc^or ;  idestdoctorarlium  ludicrarum, 
ut  in  libro  xiv  loi|uitiir  Ammianus  Marccllinus.  Lac- 
taniins  in  Epitome  Divinaruin  Insiiuitiouum  ,  c.  lxih  : 
Uistrionici  etiuin  impudici  geslus,  quibus  infames  feini- 
nas  imiiantur,  libidines  quas  sullando  expriiiiunl  docent. 
Vide  eiiain  lib.  vi,  cap.  20.  Tacitus,  in  lib.  i  Aniia- 
lium  :  Erat  in  castris  Percennius  quidam,  dux  olim 
tlicutratium  operarum,  dein  gregarius  miles,  procux  lin- 
gua,  et  miscere  cwlus  hisirionali  studio  docius.  Idcin  iii 
iibro  nUisloriarnin  scribit  habnisse  Vitelliuin  apiid  se 
scurias,  bistriones,  et  .lurigas,  quibus  ille  amiciiiuruni 
dehonestainentis  mire  gaudebat. 

Gestus  lurpes.  Vidc  Theodoretum,  lib.  iv,  cap.  22 
Uisloria;  religiosa:. 

Mugisterio  impiulicai  arlis.  Apuleius,in  Apologia  sna  : 
Ncgntur  eiiim  quicquum  hislrionis  habuisse  prccter  iiii- 
pudicitiam. 

Quod  puto  ego.  Nescio  qua  rationo  moius  Painelius 

U 


503  DIVI  CYPniANl  SG4 

iiifami  oonlagionc  foedclur.  Nam,  ciim  in  Lege  «  pro-  A  inm  ntque  ad  vcslitum  ncccssariiim  fucrit  acciperc  , 


liibcanlur  viri ''  inducre  mnliebrem  vcstem  et  ma- 
ledicti  cjusraodi  judicenlur,  quanlo  raajoris  est  cri- 
minis,  iion  laniuni  miilicbria  indumenia  accipere, 
scd  el  geslus  (|Uoque  turpes  ct  moUes  et  muliebres 
magislcrio  impudica;  artisexprimere? 

II.  Ncc  excusel  se  quisquam  si  a  tbcatro  ipse  cessa- 
verit,  cura  lamen  hoc  cieteros  doceal.  Non  potest 
cnimvideri  ccssasse  qui  vicarios  subsiituii  cliiui  pro 
se  uno  plurcs  succedancos  suggerit.contra  institulio- 
ncm  Dei,  erudiens  cl  docens  quemadmodum  mascu- 
lus  frangalur  '  in  feminam  et  sexus  artc  mutctur,  et 
diabolo  divinum  plasma  maculanli  per  corrupti  atquc 
enervaii  corporisdelicta  piaceatur.  Quod  si  penuriam 
talis  ct  ncccssiiatcm  paupcrtaiis  obtendit,  polcst, 
inter  cxteros  qui  alimentis  Ecclesisc  suslinentur, 
hiijus  quoque  necessilas  adjuvari,  si  tamen  conten- 
lus  sit  frugalioribus  sed  innocentibiis  '^  cibis.  Nec 
putet  salario  se  esse  redimendum  ut  a  pcccatis  cessct, 
qnando  hoc  non  nobis  sed  sibi  pr.ncslct.  Caiterum, 
quantum  vclit  "^  inde  quxral  qualis  qusestus  est 
qui  de  convivio  Abraham  ei  Isaac  ct  JacOb  liomines 
rapit,  et,  male  ac  perniciose  in  sxculo  sagiiiatos,  ad 
aetcrnx  farais  ac  sitis  supplicia  deducit.  Et  ideo, 
quantum  poics,  ab  hac  eum  pravitate  et  dcdccoru 
ad  viara  innocentiac  aique  ad  spem  vitoe  seternaj  re- 
voca  ,  ut  sit  contentus  Ecclesise  sumptibus,  parcio- 
ribus  quidera,  sed  salutaribus.  Qund  si  illic  eccle- 
sia  non  suflicil  ut  laboranlibus  prxsiel  alimcnia,  po- 
lerit  se  ad  nos  transferre,  ct  hic  quod  '  sibi  ad  vic- 


nec  alios  extra  ccclesiam  mortalia  doccre  ,  sed  ipse 
salutaria  in  ecclesia  discere.  Opto  te,fratercharissime, 
semper  bene  valere. 

'"  EP1ST0L4  LXll. 

(Erasm.,  i,  11.  Pamcl.,  Rigali.,   Baluz.,  lxh.  P.iris.,  lxh. 
Oxon.,Lips.,  IV.) 

AD  POMPOMCM,  DE  VIRGINIBUS. 

Arccmentum.  —  Cyprianus  cum  collegis  aliqnol  Pom- 
ponio  collega;  r.espondet,  virgincs  qua;  slalum  con- 
tinenler  el  firmiler  teneredecreverant,  reperlas  lamen 
poslea  in  eodein  leclo  cum  masculis,  si  virgines  ad- 
litic  rcperla;  (uerinl,  communione  recepta,  arimiuen- 
diis  ud  F.cclesiam ;  sin  secus,  cum  non  mariti  scd 
B  Chrisli  sinl  adullerm,  ad  plenam  poenilentiam  cogen- 
das :  quw  vero  obslinala;  pcrseveranl  de  Ecclesia 
cjicicndas  :  obiler  inlerjiciens  disciplina;  geiuis  qito 
conlineri  possinl  in  officio  virgines ,  ct  quwdam  de 
excommtinicandi  poleslale  in  Ecclesia. 

I.  Cyprianus,  Caecilius,  Yictor,  Sedatus,  Tcrtulhis, 
cum  prcbyteris  qui  proesentcs  adcrant,  Pomponio 
fratri  salutcin.  Legimus  litteras  tuas,  frater  charis- 
sime,  quas  per  Paconium  fratrem  nostrum  misisti, 
posiulans  et  desiderans  ul  tibi  rcscribcrcmus  quid 
nobis  de  iis  virgiiiibus  videatur  r|u;c  cum  scmcl  sia- 
tiiin  suuin  coniinentcr  et  flrmilertcncre  dccrcvcrint, 
detccta;  sinl  poslea  in  cndein  lccto  paritcr  inansissc 
cuin  inasculis,  cx  quibus  unum  diaconuni  cssc  dicis, 
planc  easdem  quae  sc  cuin  viris  dormissu  confcssa: 


LECTIONES  VARIANTES. 


■  Lege  Dei  Lam.  Ebor.  Bod.  2. 
1>  Prohlboalur  vir  Lain.  Bod.  2. 
«  Fiiignlur  MR. 


d  Frugalioribus  et  ianocenlibus  cibisiVC.  1,  2.  Lam. 

STEPH.  BALUZII  miJE. 


Q  Ebor.  Lin. 

«  Quaiitum  vult  Lam.  Ebor.  NC.\.  Vod.  2. 
f  Et  id  quod  Lum.  Ebor.  llod.  2. 


ex  unlco  codice  Cauchii  mulavit  lcctioncm  superio- 
rum  editioniim ,  quoe  est  lia;c  noslra.  Illam  cniin  ex- 
iiibcnt  oinnia  vetcra  exemplaria.  Et  probnbile  esl  itn 
factumesseinlibrnCauchiipcrerroremlibrarii,uisspe 
accidii  in  libris  veterum,  pnccipue  vcro  in  operibus 
sancli  Cypriani ,  quoriim  iiiilla  reporiunliir  antiipia 
cxeinplaria  in  qnibus  non  exstent  isiiiismodi  crroics. 

11. —  Succedaneos.\VA  vclcresediiionesetiindccim 
libri  votercs.  Iloc  porro  vocabulnm  cxstat  a|iiid  Plau- 
liim,  apiidqnem,  proutvariant  intcrdiim  libri  voicrcs, 
scripluni  qiiaiidoqiie  rcpcritur  succidnneos.  Qiia;  est 
lcclio  novcm  vclcnim  cxcinplarinin  sancti  Cypriani. 
Vide  A.  Gcllium,  lib.  iv,  cap.  6. 

Sexus  arie  muleUir.  Consiitiitio  Coiisianlii  et  Con- 
stantis  in  tilnlo  Codicis  Tlieodosiiini  de  adultcris,  ubi 
sexus  perdidil  (ociiin.Scneca,  Epist.  cxxii :  Non  vide- 
liir  libi  contra  nuluram  vivere  qiti  coinmiilnvit  cum  (e- 
tninit  ve<(em.' Qnintilianus,  lib.  v,  cnp.  9,  ait  signiim 
cssc  inollis  el  parum  viri  si  vir  muliolircm  vu^tom 
siiinpseril.  Poriciiiosamliisinriam  de  cxoloio  Noronis 
narrat  Dio  Chrysostoiims  Orat.  xx.  Vide  Gnillolmi 
Devercgii  annolaiioncs  in  canonem  xiti  syuodi  Gaii- 
grensis. 

Qua-rat.  Qiiatiior  liliri  vetercs  habenl  acquiral.  C;«- 
teriim  oinnes  fere  libri  vctcrcs  scqneiilia  dislingniint 
ali  lioc  verbo  ei  alicrani  periodiim  inclioant.  Quod 
nos  cxisliinavinnis  csse  sequendiim. 

V!(tt'  anerna;.  Sic  cniendavinius  cx  codicc  Fuxcnsi 
ct  Graiianopoliiano ,  riini  antoa  malo  logcreinr  viia: 
$U(r.  Infra,  Epist,  lxxi,  p;ig.  127  :  Qunitdo  una  ii(  Ec- 


clesia,  quce  vita;  (elernw  gratiam  consecuta.  Et  tamen 
quidain  libri  veleres  babcnt  vila;  sua;. 

Fraler  charissime.  Hicc  cst  vcra  leciio,  qnam  cxlii- 
beiit  miilta  vctcra  cxcmplaria  nianuscripia  et  antiqna; 
cditioncs,  etiam  Moiclliana,  et  ea  quoqne  quam  Si- 
inoii  Goulartius  cinisit  post  P.imelianam.  At  Pame- 
lins,  qui  ftH  vidcbat  scriptiim  in  Mannliana,  ita  scrip- 
sit  in  sna.  Et  liinc  ca  prav;i  lcctio  dcrivat;i  csi  iii  edi- 
tinneni  Ilig;illii  ct  in  Anglicanain.  Qiiod  ideo  visiini 
csl  adinonore  nc  qnis  dcince|is  in  lioc  lall;ilur.  Nani 
is  qiii  iinpor  (oniposiiit  viiain  sancii  Cypri;ini,  ca  falsa 
scripinra  dcce|itiis,  hinc  capi  posse  *'"  pulnvit  argn- 
D  moiitniiiadasserciul:iiii(ligniialcni  episcopi  Magno.ail 
(|noin  Epislola  lxxvi,  scripla  csl,  lainencisi  ibi  Cy- 
prianns  ciiiii  vocet  riliiiin,  non  fi;ili'ein,  ut  solet  scii- 
licns  ;id  cpiscopos.  Scieliat  cnini  Eiioliratiuin  fnisse 
cpiscopnni.  Et  iiiliiloniinus  vidcbal  illiiin  nppellari 
liliiiin  in  calce  istins  Epistola-. 

Epist.  lxii.  —  I.  Poniponio,  Episcopo  Dionysia- 
nciisi  in  provinci;i  By/.accna.  Inicrfnil  concilio  Car- 
tlnigincnsi  sub Cypriaiio.Coiicilio Cabaisiissilano  snli- 
scripsit  Foitunatus  cpiscopns  Dionysiancnsis.  Iii  col- 
bitioiic  Carthaginciisi  inior  Calliolicos  ct  Donaiisias 
adfuit  Victor  opiscopiis  Dionysianensis  Don;iiisia,  qni 
proliietnr  sc  non  lial)ere  ailvcrs;;rium.  Qiianiqnam  id 
iicgatiim  eslstatiin  ab  Aurelio  episcopo  M;iconiadiensi 
cailiolico. 

Vum  presbyieris.  In  uno  libro  meo  veleri  legilur 
presbijlcris  liomanis. 

Ctiiit  semel  staiuin.  Rcslituimus  lcclioncm  vctcrum 


565  EPISTOL.\  LXII.  SG6 

siiii  asscvcrnrc  se  inlcgras  csse.  Circa  quam  nm,  A  et  .Tias  aJhuc  lubrica  pcr  omnia  fr;icnari  a  nobis  ct 

rcgi  liclieat,  no  di.nbolo  insidienli  ct  ssevire  cupicnli 


•lunniani  consiliuni  nostrnni  dcsiiicrasli,  scias  nos 
al)  cv:  ngolicis  ct  apnsiolicis  Iradiiionibus  iion 
recccbru  ([uniiiiims  rrairilius  ct  snroribiis  noslris 
con4:uiler  ct  fortiler  con;ii!alur  ",  ct  pcr  oiiires 
uliiilalis  01  saliuis  vins  ccclcsiastic.i  disciplina  scrvc- 
lor  '',  ciun  noiuiiiiis  loipiiuur  ct  dicat  :  Et  ilabo 
vvbis  pciilores  sectnnlnin  cor  iiifuiu,  ct  pascent  vos  pns- 
ccnles  cuin  ctisciplina  (llier.  m,  15);  ct  iieriim  scri- 
|itum  sit,  Disciplinctin  qiii  nbjicil  infelix  est  (Sap.  in, 
11 );  ei  in  Psalmis  (luoque  Spiritiis  sanctiis  admoncat 
ct  inslruat  diccns  :  Continetc  clisciptinam,  >ie  forte 
irascatur  Dominiis,  et  pereatis  a  via  recla,  cuin  excir- 
terit  cilo  ira  ejits  super  vos  {Psat.  ii,  12). 

II.  Primo  igiliir  in  loco,  IVater  cbarissimc,  et  pr;c- 


;hI  noccndiiin  dclur  occasio,  (piainlo  ct  Aposioliis 
dicat:  iVolile  toc:im  cUtre  ditibuto  (Ephcs.  iv,  27). 
Lilicianda  csl  vigilanicr  dc  pcriculosis  locis  iiavis, 
iic  iiilcr  scopu'os  cl  SIX1  fr.uigatiir.  Exncnda  cst 
vclociicr  (Ic  incciidii)  sarcina  piiiis  (|uaiii  (laiiuni» 
siipcrvciiicntibiis  coiicreiiictur;  iicino  diii  tiiius  " 
Cil  pcriciiln  proxiimis;  ncc  evadcrc  di;ibolum  J  ser- 
viis  Doi  poierit,  qui  sc  diaboli  laqueis  implicavit.  lu- 
tcrccdcndum  cst  ciio  talibus  ut  fCj)arciUur  duni  adliuc 
scparari  ianocentcs  possunl,  qtiia  dividi  poslinodum 
nostra  inlcrcessione  uon  polerunl  pnstca  qiiain  coii- 
scicntia  gravissima  coliocsernul.  Dcnique,  quam  gra- 
ves  multoriim  ruinas  binc  fieri  vidcmus,  ct  pcr  liu- 


positis  ct  plcbi  nihil  aliud  claborandum  cst  qiiam  ut  B  jiismodi  illiciias  ct  periciilosas  conjiinciioncs   cor- 


qui  DcuiTi  timcmus,  ciim  omni  obscrvalione  disci- 
plin.TC  divina  prxceptn  tcneamus,  ncc  patiamur  cr- 
rare  fraires  nosirosel  pro  arbitrio  et  ruclu  suo  vivcrc, 
scd  ad  vilaiu  singulis  fidclilcr  consulcro,  ncc  pali 
virgincs  cum  masculis  babitarc;  non  dico  simul  dor- 
mire,  scd  nce  simiil  vivere,  quando  ot  scxus  infirmus 


rumpi  |)lurimas  virgines  cuni  snnimo  aniuii  iioslri 
dolorc  conspicimus.  Quod  si  ex  (ido  sc  Cluislo  dica- 
verunl,  pudic.t;  "  et  casla;  sinc  ulla  fabiila  pcrscvc- 
rcnt,  ct  ita  furles  ct  stabiles  pra;mium  viigiiiitatis 
expeclciit.  Pi  anteai  porscvcrare  noluiil  vcl  nou 
possunt,  mclius  csl  ut  nubani  quam  in  ignem  deliclis 


LECTIONES  VARIANTES. 


■  Forliier  consulcremus  pcr  Lin. 

•>  l'er  omnes  vias  ccclesiaslic;c  (lisci|ilina?  7?orf,  1,  2. 
Omnesulilitatos  ct  salutes  ecclcsiasticffi  disciiilina;  Ebor 
Lam.NC.i. 


<=  Diulurnus  nod.l. 

rt  Diaboli  maniis  Lin.  XC.  2. 

"  Si  pudice  Bod.  2. 


STEPII.  BALUZII  NOT^E. 

librorum  quibiis  nos  usi  siimus.  Slc  etiam  in  uno  £'a;ti(;ii(/«  es(.  Coslerius.ullcslaliirPamcliiis,  cxisli- 

Bodleiano  lci^i  lcstaiiir  cilitio  Anglicana.   Rigaliius  mabat  lcgcndiim  ossc  eruenda,  uti  cgo  icpcri  iii  diio- 

edidcrat,  CMm  in  s/(i/i(  SKO  csse  (r(  foHfiHoi/iViiji /fjHii/cr  biis  lilris  vcieribiis  optiinis.  Scd  liaiic  conjccturani 

tenere  decreverini.  Q»m\  lectioncm  ego  in  exeiiiplari  r  pliiribiis  argiiincniis  rercllit  CroiioviiH,  cap.  xiv  Ob- 

luco  ediiioiiis  Maiiiiliana;  vidi  scripiaiu  in  maigiiie  ct  t«-DH/ioHiiiii  siianim  iii  ScripUiribus  ccclcsiasiicis^ 


illic  adiioiatiim  cara  esse  ex  codico  Vcroiicnsi,  ciiin 
(pio  consenlire  cliam  vidcliir  Fiixensis,  in  qiio  sic  lc- 
gitur,  cuin  scinet  in  stalu  essent,  conlineiiliam  lirinilcr 
tcnere  decrcveiint. 

II.  — 7{MC(it.  Aiitca  lcgebaliir />■/(£(»,  nnn  soliim  in 
ciliiionibus,  sed  cliani  in  libris  aiiiiqiiis.  Kigaliius 
nioiiuit  seriptum  esse  rttctn  iii  Veronensi,  camqiie 
lcctioncm  pronuntiavil  csse  verissimam.  Ego  conira 
piitabaui  csse  lalsissimam.  Quid  enim,  aiebain,  com- 
iniiiie  arbilrio  ciim  riiciu,  qiio  res  inbonesta  signifi- 
caiur,  qiiam  Sloici,  iit  Ciccro  leslatiir,  .Tcquo  passii 
inccdere  vnlcbant  cum  crcpiiii;  Columclla,  lib.  vi , 
cap.  6,  cuiii  sonilu  vculris ;  llicronyiuiis,  in  Kpistola 
ad  1'rincipiam  vircjineiii  cl  iii  libro  ii  adversits  Jovi- 
niciniim  cuiu  crcpiln  vcnloiiim  qiii  oriliir  ex  vcnlrc 
pleuo  cl  cxicsluanti?  Cnujicicbani  ilaque  lcg-ndiim 
forlcan  cssc  ciim  arbiliio  el  ritn,  iil  apud  liioroMymiiiii 
iii  libro  II  aclvcrsns  Jovinianniii,  vcl  nnlii,  ut  apiid  T. 
Liviiiin,  lib.  iv :  sitb  iiitlu  alcine  arbiirio,  ct  apuil  (>y 
priaiium  Epist.  i.xix,  iilti  Irgiiiu-  Clirislnin  F^cclcsiaiii 
t;iilicrnare  siio  ailiitrio  cl  niitii.  Scd  ciiiii  niiiiii  uhcr- 
lissciii  vocahuliiiii  rucliis  in  podoni  sciisii  pnBiliiiii 
csse  a  Ponlio  diacono  in  Vila  aancti  Cijpriiuii,  aiii- 
picxiissiim  lcclionein  qiiain  liigalliiis  ail  csso  verissi- 
inani.  II.tc  siint  vcrba  1'oiilii  ;  Absit  v.t  inaluin  Itoc 
intra  coiiscicntium  reliyiuscv  niciiiis  adniitlaiii  n!  dc  lain 
vcalissiino  ilarhjre  rnclns  liominis  jucHci.rrt. 

yirciiiies  cuin  innsculis.  lltcroiiyiiius  iii  Epislola  ail 
Paiiiiiui  Coiicordioiiscin  :  Uniim  iniser  lociilns.  qnod 
rircjiucs  swpius  dcbaein  cinn  ninticribus  essc  cjttain  cuin 
ma.icutis,  lolifs  ocutns  urbis  uffcndi.  cnnctornui  diijiiis 
riolor..  Vidc  Ilomiliam  saiicli  Joaimis  Clirysnslonii 
advcrsus  cos  qiii  apml  so  virgiiies  siiliiiilrodiiclas  lia- 
licnt,  ilcmque  ejusdem  lloiiiiliain;Qiiod  rcgularos  fe- 
Uiinic  viris  cohabilarc  nnn  dclieaiit. 


D 


/'ciicii/opro.rimKs.lIicrnnymiis.  in  lipislola  ad  Paii- 
lam  de  inler|irelatioiie  alpliabcii  lloiiraici  :  ISemo,ul 
bcalus  Cyprianus  ail,  snlis  lutus  pcricitto  pro.vimus. 
Idcin  iiiLpistoladc  VilaiidosusiicctoCoiiliibcrnio  :  Sc- 
curius  eslperirc  posse cftuinjuxla periculumnon pcrisse. 

Ul  separcnlitr.  Nescio  qiio  iiiodn  lactiim  est  iil  ba-c 
vcrba  ct  ca  qu;c  sc;piunliir,  postea  qnam  conscientia 
cjravissiinn  coliaiseral,  oinissa  sint  in  cditione  Rigaliii, 
cumcxslenl  inoinuibiis  aiileriorilius  cditionibus  ct  in 
omnibus  libris  iiosiris  vcleribus,  tiiin  eliam  in  scx  An- 
glieaiiis.  Qiio  m;igis  luiriim  esi  Ani^los  cam  qiioqiiopar- 
lei!ioiiiisis>c  iii  siia  edi^iouo.  Vciiis  codcx  lleniigiaiius 
cl  Fiixcnsis  liabciil  coiiscicniicecjlulino  colicvserunl.  Ilic- 
ronyniiis  i;i  Epislola  de  Vilanrio  snspcclo  Contubernio  : 
.Si  pcccitlornin  vos  c.rislinuircin  cjhttitio  coliwsissc. 

"'  Sine  n'.ta  jabttta.  Id  cst  ro  passim  vulg;ila,  iit  ait 
Varro  liliro  v,    dc  Cincjna  Ltilina.  lioialiiis,  Snlijra  1 1 
MiiUUo  nominc  ilc  lo 
l''aliul:i  iiaiTaliir. 

Pctrouius  iii  llistoiia  niatroiia;  Epbcsina; :  Unn  igiliir 
in  loln  civilide  fiibiitn  erat.  .\\m\c.'n  Apoloijia :  Mnlicr 
snncle  pudica,  tnl  aniiis  viduitalis  sine  culpa,  sine 
fiibuta.  Ovidiiis  lil).  II  Tristmm  : 

SiriuxcriL  iit  uoaien  l::l)iila  nulla  luuni. 
Lib.  IV,    Elcci.  10  : 

Nouiinc  sub  iioslro  fahiila  nulla  fuit. 
.4i,'ioiiiiii  lib.   tii ,   Elcg  1  : 

Fabula,  ncc  senlis,  toia  jaclaris  in  urbo. 
L;li.     II    da  Arte  nniandi  : 

L'l  qiiumquo  altigeris,  fabiila  turpis  crit. 
['nsscin  miilta  similia   exonipla    proferrc.   Sed  isia 
siilficiuut. 
j/c/ii(«  fs(  1(1  nubani.  Indc  an^am  sunnint  Protc- 


567 

gnis  ■'  cadaiit.  Cerle  millum  fr.ilribus  aul  sororibiis 
scuulalum  laciaiit,  cum  scriplum  sit :  Si  cibus  scnii- 
dulizat  (ratrein,  noii  mtiiiducabo  carnein  in  swcnluin  •', 
nc  fratrein  scandalizem  {l  Cor.  ym,  13). 

III.  Necali(|iia  putct  se  posse  <•  liac  excusalione  Je- 
fcucli  quoJ  et  inspici  et  piobari  possit  an  virgo  sit , 
cum  et  maiius  obslelricum  et  oculi  sxpe  fallanlur  , 


blVI  CYPRIANl  5C8 

\  cisi  iiicorriiptaiiivenlafuerii'"virgoeaparlesui  qua 
innlier  polesl  cssc,  pouicril  l:imen  ix  nlia  corporis 
parte  peccasse  quLC  corrumpi  poicsl  ct  lamen  inspici 
non  polcst.  Cerie  ipse  concubiliis,  ipse  complexiis, 
ipsa  coiifabuiaiio  ct  inosculatio,  ct  conjacentiiim 
duorum  turpiscl  foeJa  dormiiio,  quanlum  dcdecoris 
clcriminis  coidiietur!  Si  supervenieiis  iiiarilus  spon- 

LECTIONES  VARIANTES. 

"ProdelictisIflm.E6or.JVC.  1.       .  "  Posse  deestinOxon. 

i>  Inxteraum  Lmn.  Ebor.  md.  2.  lin 

STEPH.  BALUZII  NOTiE. 
stantes  declamilandi  adversus  vota.  Sed  si  cx  verbis  tullianum,  in  librorfe  \irgmibus  BWawdis.Qiiiniilianus, 
Cvpriani  sequitur  toleraia  olim  in  nomiullis  ccclesiis  lib.  vi,  cap.  1,  iradit  Ciceronem  ,  ciim  eiiin  quidam 
fulsscvirginum  connubia,  probata  fuissc  minime  ?e-  objurgareiit  quod  sexageiiarius  Popillim  virginem 
nnitur.  Nam  S.  Augiistiiiiis,  qui  de  noniiullis  virgi-  duxissel,  respoiidissc  :  Cras  mulier  erit.  Ulpianus,  in 
iiibusail,  meiius  iiubciciit  quain  urerentur ,  lib.  de  ^Wh.  Alioquin  Oig.  de  contrnh.  cmpt.  ail  :  Qiiid  si  cqo 
Virniiiif.   cap.    54,    probat  ex  Scripluris  iioii  sotiiin      me  virginem  einere  putarcm  ,  cuin  essel  mulicr,  eniplio 


capesscre  nuplias ,  sed  etiomsi  non  niibatur ,  niibere 
telledmnnabile  esse  virginibus,  lib.  dcBoiio  yidmtalts, 
cap.  9.  Sed  saiicti  Docioris  verba  referenda  suiit. 
Jiii/(as,iiiqiiilin  lib.  de  Virginit.  cap.  34,  earum  revo- 
cat  a  nubeiido,non  anior  prcectari  propositi,  sed  aperli 
dedccoris  timor,  reniens  et  ipse  de  superbia,  qiia  foimi  ■ 
datur  magis  liominibus  displicere ,  quain  Deo.  Hcec 
igitur  qiim  niibere  volunt ,  el  ideo  non  nubuiit  quia  im- 
pune  non  posstint ,  qtiw  inelius  nuherent  quam  ureren  ■ 
titr,  id  est,  qttam  occitlta  flainma  concupiscentia:  iii 
ipsa  coiiscientia  vasiarentur ,  quas  pceititet  professionis 
et  piget  confessioiiis ,  nisi  correctum  cor  dirigunt ,  et 
Dei  timore  ritrsus  libidinem  vincant,  in  mortuis  dcpu- 
landw  suiit.  Et  in  libro  de  Bono  Viduitatis,  cap.  ix  : 
Jn  coiijugali  qiiippe  vincuio  si  pudicitia  conservalur , 
damnalio  non  timetur  :  sed  in  viduali  et  virginali  con- 
tinenlia ,  excellentia  muneris  ampliuris  e.zpelitur ;  qita 


valcbit.  In  sexu  eiiiin  non  est  erratum.  Laclanliiis,  lib. 
),  c;ip.  17  :  Sivirgo  fiiit  piiiiio,  postea  mulier.  Uiero- 
nymus  in  libro  adveisus  Helvidiitm,  in  firiiiio  libro 
adversus  Jovianuin,  et  in  Epistola  ad  Euslochium 
de  Vii-giiii(fl(e  servaiid;),refert  locum  Pauli  aposioliex 
capite  septimo  prioris  Epislol;c  ad  Corinlliios ,  iibi 
pro  eo  qiiod  iii  cdilione  Vnl^aia  scripium  esi,  inuiier 
innitpta  et  virgo,  vclus  iiiier|ires  posiiit :  Divisa  est 
virgo  et  muUer.  Alque  liunc  lociiin  ex  illa  veicii  ver- 
sione  cilat  etiam  Tertiillianus  in  libro  de  Viiginibus 
vetandis.  Ex  quo  apparei  vcierem  huiic  iiilerprelem 
niulierem  vocasse  eani  qua;  viigo  non  est.  Idem  sen- 
sit  s;incius  Ambrosiiis,  seu  qiiis  aliiis,  lib.  iii  Uffic. 
cap.  X,  scribeiis,  mutieres  suns  et  pueros  direptioni  fu- 
luios.  Oplatus  Milevilanus,  lib.  ii  :  Inde  rcvertenles 
Urbanus  Formensis  el  Fetix  "*  Idicrensis  iiivenerunl 
matres  quas  de  castimoniatibits  feceriint  mulicres.  Ilinc 


expetita  et  etecta  ct  voti  debilo  oblata,  iain  non  soliim      nova  niuiier  apiid  Caiulliim   iii  carmine  de  Adiiie.  M 

capesseie  nuptias,  sed  etiamsi  non  nubaliir,  nubere  vetle  '-•  Cato,  apud  A.  Gelliuin,  lib.  xvii ,  cap.  6.  Voconiam 

daiiinabite  est,  ISam  ut  lioc  deinoiistrarel  Aposlolus ,      " 

jton  fliJ,  ciim  iii  deliciis  egerinl,  in  Cliristo  nubunt, 

sed,  nubere  voUml :  habentes ,  inquit,  damnationem; 

quoniam  priniam    fulem   irriiam  fecerunt :  etsi  non 

niibeiido,  faiilKm  votentlo  :  non  quia  ipsiu  nuptim  vel 

tdliuin  dainniinda;  judicantur,  sed  dainiiatiir  proposili 

fraus,  dainnatur  fracta  voli  fides ,  damiuitur  non  sus- 

ceplio  a  bono  inferioie ,   sed  ruina  ex  bono  superiore  : 

poslreino  daiiiiiantur  lates ,  iion  quia  conjugatein  fidein 

posterius  inierunt ,  sed  quia  contincntio!  priiiiam  fidcm 

irritain  feceriint  (L  Tiiii.,  v,  11 ,  12).  Qiiaiii  iioii    viola- 

bilia  vota  credldcrit  Cyprianus  perspici  poiest  cx  li.ic 

ipsacjiislola,  etexsexagesima  el  librorfe  llubituVirgi- 

«um.Corruplasvirgines  iion  marili  sed  Cbrisii  adulte- 

rascjsedeclarai,pag.l05ct  17-2.Hiiic  eis  tain  gravem 

pocnitenliam  impoiiendaiii  esseduxil.  Eas  scse  Christo 

dicavissect  taincarnci|iiani  menie  Deo  vovissc  ducet, 

pag.  174,  eorumquc  mciiibra  Clirislo  dicaia  essc  , 


legem  suadens  liis  verbis  usiis  est :  Priiicipio  vobis 
mulier  inngiiitm  dolein  attulil.  Hiereiiii;e  cap  xv  : 
Mulieres  in  Sion  Iminiliaveruiit  el  virgiiies  in  civitalibus 
Juda.  Nos  Lemovices  eliamiium  mulierein  ,  Moulier , 
vocamus  feminam  in  matrliiionio  consiiiiilam  ,  de- 
ducto  videlicei  vocabulo  a  voce  latina.  mottier,  qu  im 
Varro  apud  Laclaniium,  cap.  12  de  Opificio  Dei,  ait 
ita  vocataiii  a  inollitie.  Itali  dicunt  moglie.  Vide  to.  ii 
Capilularium  p.  79G. 

Corrunipi  possil.  Ita  omnes  ediiiones  ct  onincs  fcre 
libri  iiostri  vctores ,  tuin  eiiam  tres  Aiiglicani.  Tres 
tanicii  biibent  violari.  Vocein  aulem  islam  priiiius  iii 
conlexluiii  Cypriani  iiitiilii  Uigaliiiis.  Emendationem 
nosiraiii  esse  boiiain  liinc  qiioiiue  colligi  poiest  quod 
paulo  supra  iii  hac  epistola  scriplum  est ,  conumpi 
ptiirimas  virgines. 

Inoscutaiio.  II;cc  csl  lectio  vctcrum  cditionum  el 
septem  exemplarium,  qiiam  pulo  esse  bonam,  quam- 


et   iii  a;lcriium   coiitinentix  lionoic  piidica  virlute  jj  vis  eain  ,  quod  sciani ,  non  agnoscant  anliqiii  Laiiiii. 

'  "" "   '""  Nain  co  niodo  dici  polesl  iudsculaiio  qiio  videmiis 

aiiiiquos  vocasse  inoculaiionem  gciiiis  iiisilioiiis  qu;c 
(it  per  iniplastralioiiem  ;  cum  oculus  uiiius  arboris 
alleii  adliibetur,  seu  ociilus  in  arbore  apcriliir,  ut 
videre  est  apud  l'liniiini  et  Coliimelbim.  Sic  inoscu- 
I;ilio  cst  applicaiio  osciili  ad  osciiliim.  .Maniitius  ct 
qui  postca  seciiti  sunt  posuerunl  oscutatio.  Qiiam  lec- 
tloiiem  ego  reperi  in  septeiii  libris  veieribus.  Iliero- 
nyiiius,  lib.  i  advcrsus  Kiilimim  :  llebrwi  juxla  lingua: 
suw  proprielalem  deosciilationem  pro  veneralionc  po- 
nttiit.  Ecce  in  Ilieioiiymo  vocabulum  lequc  rarura  iii 
liiigua  latina  ac  inusculatio. 

Si  superveniens  miiritus.  Apud  Xciiophontem,  lib. 
v  de  Pa;dia  Cyri :  Si  qitis  uxori  sum  ila  morein  gereret 
ul  iltam  facerct  magis  amicam  quam  libi ,  num  ie  hoc 
beiie/icio  Iwtiim  redderet?  Vidc  qii5C  in  siiiiili  argii- 
ineiilo  dixil  Vcnanlliis  a  Tiiiiisa  in  coiicilio  Carllia- 
ginensi  sancti  Cypriani,  p.  535. 


devola  ,  pag.  100 

III.  —  Ucuti  swpc  faltaiitur.  Sic  aiiliqu*  cdiiioiies, 
sepiein  veteracxcinplaria  noslra,  et  diio  Aiiglieana. 
Alia  diin  nostra  el  duo  iiein  Aiiglicaiia  habeiit  oculos 
iwpe  fatlat.  Alia  scx  nuslra  el  editio  .Maiiulii  ,  oculus 
tape  fullatur.  Nutiim  est  illud  :  Frons ,  ocuti ,  vuttus 
perswpe  mtiiliuiidir. 

Mutierpotest  csse.  Miilieris  iioiiiengcncrale  csictin 
imiversum  signilicat  feiiiinas  cxpeiias  venercm  el 
inexpertas,  id  est  virglnes.  Ilinc  illiid  liieronymi  in 
Epistola  dc  viiaiido  suspecio  Coniubcrnio  :  Mutieres 
cito  scnescunt,  priesertiin  quw  juxla  viros  sitnt.  Ad 
quam  rein  apposite  Ovidius,  lib.  iii  de  Arte  ainandi  : 

AMe  quod  et  partus  faciunt  breviora  juventa: 
Tempora. 

Attamcn  sxpe  vocabulum  mulieris  sumitur  pro  iis 
ianlum  qnoe  viros  cxpcrtx  suni,  ut  istic  et  apud  Ter- 


569 


EPISTOLA  LXII. 


370 


sam  siinm  j:>cenicm  ciim  altero  videat,  noiine  indi-  A  cubitus  sui  egerini  ct    a  se  invicem  recesserini, 


gnalur  et  Iremit  et  per  zeli  dolorem  forlassis  e> 
gladiiiin  in  nianiim  sumil?  Qiiid  Christus  ct  Doniinus 
ct  jiidex  nosler,  ciim  virgiiiem  siiam  sibi  dicatam  et 
sanciit;iti  suoc  destiiialam  jacere  ciim  altcro  cernii, 
quam  inilignatur  et  irasciiiir,  et  quas  prenas  inccstis 
ejusmodi  conjunciionibus  comminatur,  ciijus  ut  gla- 
dium  s|iiriialem  ct  venturum  judicii  diein  unusquis- 
que  fratriim  possit  evadere  omni  consilio  providere 
el  elaborarc  debemus?  Et  cum  omncs  omnino  disci- 
plinam  lcnere  oporteat,  mulio  niagis  pncposiios  et 
diaconos  curare  hoc  fas  est,  qui  exemplum  ei  docu- 
mentum  cxteris  de  conversaiione  ct  inoribus  suis 
prsbeant.  Quomodoenim  possunt  integriiali  etcon- 
tinentiic  praeesse,  si  ex  ipsis  incipiant  corruptelaj  et 
vitiorum  magisieria  procederc  ? 

IV.  Et  idcircoconsulte  et  ciim  vigore  fecisli,  frater 
charissime,  abstinendodiaconum  quicuin  virginesaepe 
niansit,  sed  cl  cactcros  qui  ciim  virginibus  dormire 
coiisueveraiit.  Qiiod  si  poenitenliam  hiijiis  illiciti  con- 


inspiciantur  interim  virgines  ab  obstelricibus  dili- 
genler;  et,  si  virgines  inventse  fuerint,  accepta  com- 
municatione,  ad  Ecclesiam  admiitantur,  liac  lamcn 
interminatione,  iit  si  ad  eosdem  masculos  postmo- 
diim  revcrs:»  fuerini,  aut  si  cum  eisdem  in  nna  domo 
et  sub  eodem  tecto  simul  habitaverint ,  graviore  cen- 
sura  ejiciantur,  nec  in  Ecclesiam  postmodum  tales 
facile  recipiantur.  Si  autem  de  eis  aliqua  corrupta 
fuerit  deprehensa,  agat  poenitentiam  plenam,  quia 
qiiaj  hoc  crimen  admisit ,  non  mariii,  sed  Christi 
adultera  est,  et  ideo  cestimato  justo  tempore  postea, 
exomologesi  facta,  ad  Ecclesiain  redeat.  Quod  si 
obstinale  perseveranl ,  nec  se  ab  invicem  separaut, 
sciant  se  cum  hac  sua  impudica  obstinatione  num- 
B  quam  a  nobis  admitii  in  Ecclesiam  posse,  ne  exem- 
plum  cxteris  ad  ruinam  delictis  suis  facere  inci- 
piant.  Ncc  putent  sibi  vitiB  aut  salulis  constare  ra- 
lionem  si  episcopis  et  sacerdotibus  obtemperare  no- 
luerint,  cum  in  Deuteronomio  Dominus  Deus  dical : 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


Zeli  dolorem.  Ita  omncs  libri  veteres  et  omnes 
editiones.  Rigidliiis  posiiit  Uvorem,  eamque  leclio- 
nein  ictiniieriint  Aiigli,  quamvis  faloanliir  dolorem 
legi  iii  ocio  coilicilius  anli(|nis.  Illiid  lamen  moiieo  , 
codicem  Veronon^^em  ot  Fuxensciii  Iiabere  livorem. 
Hincergo  acoepit  Rigaliius. 

Prwposiios  ei  diticoiios.  Vulgo  Cyprianus  prxposi- 
inrum  voeabiiliiiii  ;ida|)i.Tt  episcopis.  Ileic  tamen  vi- 
dctiir  loipii  de  |ire>hyteris ,  conjiingens  eos  ciim 
diaconis.  Clariiis  infr:i,  Epist.  lxv,  pag.  115:  Me- 
miiiisse  aulem  diaconi  debeiit  quoniam  Apostotos  id  est  Q 
episcopos  el  prceposilos  Dominus  elegil.  Cerle  presby- 
tcri  gulierii;ihani  Ecclesiain  cum  cpiscopo.  Tcsiis 
Cypriaiiiis,  qui  iiibil  quod  essct  aliciijiis  momcnti 
agcbat  nisi  conclo  prcsbylerio.  Clerus  Romanus  sic 
de  se  loqiiilur,  pag.  7  :  Et  cum  incumbiil  iiobis,  qui 
videmur  esse  prcepositi  el  vice  pasloris  custodire  gregem. 
Sic  etiam  Ccleriniis  loqiicns  <le  clcro  Romaiio  :  Qua- 
rum  jam  causa  audila  ,  pra;ceperunt  eas  prwposili  tan- 
tisper  sic  esse  donec  episcopus  constitualur.  Cyprianiis 
in  Kpi^iohi  XI,  qii:c  est  ail  Mariyies  et  Confessores , 
eadcin  voce  clerum  suum  desigiiat.  Sed  prwposilo- 
rwii  esl ,  inquit,  prcCceptuin  leneie  el  vcl  properunles  , 
vel  ignoranles  inslruere,  nc  qui  ovium  puslores  esse 
dcbeiit ,  Iniiii  jianl.  Presliylori  vocanliir  cliaiii  saccr- 
ilotes  a  Cvpriano,  vjjlnt  ciiin  ait ,  iii  Epistola  xxxv, 
p;ig.  49.  Nuuiidioiim  in  vila  romansisse  ,  ut  eum  Uo- 
miiius  olero  Cartliagiiiensi  adjungcret,  et  dcsolatam 
pcr  lapsuin  quoruiiidam  presbylcrorum  copiam 
glonosis  saccrdotibus  adornarct.  Vide  Epistolam  xi, , 
png.  55.  .  D 

IV. — Diaconum  qui  cuin  Djr^iiie.Vide  epistolam  Hic- 
ronymi  ad  Sdbiiiianum  diacoiiuin. 

inspicinnlur  iiiterim.  Ila  eliam  apud  Ivonem,  par. 
VII ,  cap.  1'28.  Scd  ;ipuil  Graliaiium,  xxvii,  q.  i,  cap. 
Qiiid  si  pmnilenlium,  legitiir  ileriiw.  At  glossa  monet 
alilii  legi  iiileriin  (\m:  i^st  vcra  Icclio. 

Jnspicianlur  virgiiies.  Cum  oiniiia  (|ii;r  ad  virgincs 
speitaiil  debcaiit  essc  casta  cl  puillca  ,  niiror  caiii 
monicin  sedisse  intcidiim  aniiquis  nt  jiiberent  cas 
in=pici  pcr  obstctricos ,  nt  sciri  posset  an  virgiiies 
esseni,  m  lccit  saiiclus  Cypiianiis.  liiim»  co  usque 
audaci;»  olini  prdccssum  esi  iil,  tosie  Clciiionlc  Alc- 
xaiidriiio  in  libro  scptiino  Slronialum,  qiiidam  dice- 
rciit  Mariam  viigincm,  posiqii mi  pepcrisset,  inspec- 
taiii  ab  obstetricibus,  iiiveiil;iui  fiiisse  virgiiiein. 
Advcrsus  Iianc  fabulam  velieinenter  ex;irdescit  Mai- 


Ihaeus  Bossus,  libroprimo,  Epist.  lxxvii,  ad  Polijcle- 
tum.  Hunc  tamen  morem  diu  relentnm  fiiisse  iii 
Ecclesia  Dei  facile  probari  potest.  Sanctiis  Ambrosiiis, 
in  Epistola  ad  Syagrium  episcopum  mirrat  hist(iri;iiii 
Indicia;  virginis  Veronciisis;  qurcciiin  accusata  fiiis- 
set  impiidicitipe  ,  *'»  et  Syagrius  eani  abobsletricibns 
inspici  et  videri  vellet,  rcjccta  cst  ejiis  postulatio  , 
cum  bonis  lestimoniis  probalum  fuisset  illam  iiiof- 
fensi  virginem  inuiieris  esse.  Sanctiis  Augiistiuus,lib. 
III  de  Civitate  Dei  cap.  18  :  Obsletrix  virginis  cujus- 
dain  inlegritatein  manu  vetut  explorans ,  sive  malevo- 
lentia ,  sive  inscilia,  sive  casu,  duminspicit,  perdidit. 
Nam  inspectio  ipsa  soepe  etiam  falsum  deprehendit ,  nt 
ait  Quiniilianus,  lib.  v,  cap.6.  Rccie  ilaqiie  Rigallius 
ad  hunc  locum  sancti  Cypriani  dixit  inspectioneni 
virgiiium  esse  turpe  negoiiiim  et  virginitatem  occidi 
inter  manus  obstetricum.  Ars  enim  obstelricum  csi 
valde  oliscura  et  iucerta  in  rebus  istis  ;  et  Laurentius 
Joubertns,  lib.  v  £nor«m  poputarium  cap.  4,con- 
toiidil  iiiliil  certi  siatui  posse  cx  inspeclioneejns  par- 
lis  qiia  viigo  mnlicr  csse  potcst.  Victor  Vitensis,  lib. 
II,  cap.  7,  loqncns  de  persecutione  Hnnerici  regis 
Vandalorum  :  Prwcepit  deinde  sacras  virgines  congre- 
gari.  dirigens  Vandaloscum  suce  genlis  obstelricibus  ad 
inspicienda  el  conlrectanda  contra  jura  verecundiw  ve- 
recunda  pndoris.  VideMallh;cum  Bossnm,  in  Epistol:i 
ad  Polyclcluni  paiilo  aiito  biiidata.  Vide  eliam  cr.pnl. 
Proposuisii  in  tiiiilo  Decretalium  de  Piobationihiis. 

Sub  eodem  tecto.  Hieroiiymiis  in  Epislola  dc  Vi- 
landosuspectoConlubernio  :  Separenlur  domusvestrm, 
dividaturque  convivium ,  ne  maledici  Itomines  sub  uno 
teclo  vos  manentes  lectutum  quoque  criminentur  habere 
cominunem. 

Ilabitaverint.  Codex  Fuxensis  ,  liabitare  voluerint. 

Postinodum  tales  (acile.  Ita  octo  libri  noslri  vc- 
tercs,  qiiinque  Aiiglicani,  etvelercs  editiones.  Vox 
tttles  decst  iii  sex  aliis  vetustis  excmplaribiis.  jilajor 
pnrs  veiermn  cxemplarium  et  editionura  persuasit  iit 
eani  reponeremus. 

Aliqua  corrupta.  Vcteres  ediliones  et  sex  vetera 
exempbiiia  liabent  aliqum  corruptce.  Vctus  Remigi:i. 
niiin  et  Fuxeiiso,  atiqiia;  conlumuces  fuerint.  Ita  etiam 
PiiIi(B;iiium.  Sed  iii  isio  supra  vooem  contumaces 
scriptum  est  per  spcciem  (■inondiitionis  corrupia;. 
Leciiq  qu;tt  liabet  contumaces  adjiivari  poicst  ex  iis 
qu;c  paulo  post  sequunlur ,  superbi  et  conlumaces 
necantur. 


S71 


DIVI  CYPRIANI 


372 


Et  Iwmo  (luicumque  feccrii  intuperbia,  uttion  cxnudiat  X  dant  ''.  El  si  ad  prscsens  a  noLis  quidam  cx  fratri- 


tacerdolem  aut  judiccm  fiuicumque  (uerit  in  diel)us  illis, 
morieiur  liomo  ille,  el  omnis  populus  cum  audieiit  li- 
viebil,  el  non  ageiit  iinpie  eliam  miiic  (Deul.  xvii,  12, 
15).  Iiiierlici  Deiis  jiissil  facciHlolilms  stiis  non 
<)bieiii|)eniii(cs  et  jiitllciliiis  n  su  ad  leinptis  coiisii- 
luiis  iion  obaudienies  «.  El  lunc  (|uidem  gladio 
occiilcbaiiiiir ,  quando  adbuc  ei.  circumcisio  canialis 
iiiancbat.  Niinc  autein.quia  circiimcisio  spirilalis  esse 
apud  (ideles  servos  Dei  coepil,  spiriiali  gladio  siiperbi 
et  conlumaccs  nccaiilur  dum  de  Ecclesia  cjiciuntnr. 
Neqiie  enim  vivere  foris  possuiit ,  cum  donuis  Dei 
una  sit,  el  neniini  salus  esse  nisi  in  Ecclesia  pos- 
sit.  Indisciplinaios  autcjn  pcrire,  dum  noii  audiuiit 
Dcc  obicinperant  salubribus  prxcepiis,  lesialur  Scri- 
plura  divina  qujc  dicit  :  JVon  diligit  indisciplinatus  B 
castiijmilem  se.  Qui  uulem  oderunt  correptiones,  con- 
iumenlur  turpiler  (Piod.xv,  li^lO). 

V.  Ergo,  nc  indisciplinaii  consumantur  ct  pereant 
da  operam,  fiaicrcharissime,  ui,  quaMium  potes,  con- 
sillis  saiularibus  ^  fraternitaiem  rcgas  ct  singulis 
ad  balulem  suam  consulas.  Arcla  el  angusla  csl  vi:i 
pcr  quam  ingredimur  ad  viiain,  sed  Euiumiis  ct  ina- 
gnus  csl  fructns  cum '°^  pervenimus  ad  gloriam  <^. 
Qui  se  seiiiel  caslravcrunt  propler  legnum  coelorum, 
Deo  pcr  omnia  placeant,  iiec  sacerdoles  Dei  aut  Ec- 
desiaiu    Domini    scandalo    suae    piavitatis    oflen- 

LECTIONES  VARIANTES 

'  •  Judicil  sui  slc  teinpus  conslituit  non  obedientibus  ct  G 
Bod.l. 
>'  Salubribus  Lam.  Ebor. 

STEPIl.  BALUZII  NOT^ 


bus  noslris  conlrisiari  videntur,  nos  tamen  in  saliibri 
persuasione  maneamus,  scientes  ct  Apostolum  dixissc: 
Eigo  ego  inimicns  faclus  vobis  sum  veriim  diccns  vo- 
bis{Gal.i\,  16)?  Quod  si  oblemperavcrint  iiobis, 
lucrati  suiiius  fratres,et  eos  ad  sahilem  pariler ct 
dignilaieui  noslro  sermone  forraavimus.  Si  autem 
quidain  de  perversis  obteinperare  nolucriiit,  sequa- 
miir  cumdem  Apostoliim  diccnlem  :  Si  lioiniiiibus 
ptacerem,  Chrisii  serviis  non  essein  (Gal.  i,  10).  Si 
qiiibii^dam  suadere  non  possuinus  ut  eos  Cliristo 
placerc  f;icianuis,  nos  certe,  quod  nostriim  csl,  Clirl- 
slo  Domino  et  Deo  iioslro,  pnecepta  ejus  servando, 
placcamus.  Opio  te,  fraicr  cliarissime  ac  desidcran- 
tissime,'ia  Domino  bciie  valere. 


EPISTOLA  LXIII. 

(Erasm,,  u,  3.  Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,   Dfiu.  Pai-is.,  lsu 
Oxon.,  Lips.,  ixm.) 

AD  CJEClUm  DE  SACRAHENTO  DOBIINICI  CALICIS. 

Argumentuu.  —  Docet  Cyprianus,  contra  aquaiios,  m 
calice  Doiiiinico  non  aquam  solam,  sed  vinum  aqua 
niixtiim  csse  olferendum;  per  eam  in  Scriplurit 
Bdpiismum  ,  miiiiiiK;  vero  Eucltarisliam  designari. 
Tijpis  ex  Veteri  Testainenlo  sumptis,  usus  vini  in 
Sacramenlo  corporis  Dommici   illustratur ,    popu- 


<=  Fruelus  pervenientis  ad  gloriam  Bod.  1. 

J  Scauiialo  se  IVauibus  oCTerant  Lain.   Bod.  2. 


NC.  1. 


Satubribui  prwceplis.  Vetercs  cdiliones  et  duo  li- 
liri  veieres  praeferunt  coiisiliis  saluiaribus.  .\l  iiniiios 
alii  liliii  liabeiil  prmceplis.  Post  vci  biim  salubribns  ' 
iiiliil  iiliud  ex  isla  rjiistola  exslat  iiicoilice  saiicil  Ar- 
niilplii,  el  eiiriim  qua;  desuiii  luco  adjccia  siint  coii- 
sci|uenlcrdiio  fragiiieiila  alianim  cpislolariHii,  iiiiiim 
iiiniiiiiMi  ex  E|iistiila  i.xiv,  nd  Epicletiim ,  ct  aliud  cx 
Kpisiola  i.xxi,  nd  Sicpliiiiiuin  usqui;  ad  (iiiem. 

V.  —  Inqrediiniir.  I<i;;alliiis  posuil  gradimur,  cx  li- 
lii'o  niiiiiriiui  Veroiicnsi,  cmii  quo  coiiseiilit  eiiaiii 
Fiixeii^i^.  Veius  Ueniii;ianiis  liabet  giadiiur,  Vcram 
leciimii'iii   quam  iios  revdcavimus    exliibcni  omni.i 


submisso  diccndi  gcncre.   Coiitra  Goularlius  put-,it 
Cyprianum  isilc  veliemeiilem  (ulsse. 

I.  —  Ad  Ca;ciliiiin.  Quaiiivis  idquod  dicturus  sum 
viderl  possit  aliquibiis  exigul  inomeiitl,  dlcam  lamoii, 
Piisiediliim  libruiii  LaclaiUii  de  Morlibus  Persiciiluhim 
(iicrequi  dispiilareiil  ''"^  aiiCxciliiiiomenscribeiidiim 
cssci  cum  diplitluiiigo  vel  slue  dipliilioiigo.  Kgo  veio 
aio  plnrlmos  vclercs  opcniiii  saiicti  Cypriani  codici's, 
el  iii  bis  eliani  Seguierianum  oiiiiiium  iioslroiinii 
voliislisslmum  ,  plurcs  Inscripllones  anliqiias,  et 
iiiimmos  veleres  liabere  (lipiiiliiiiigiiii).  Novic  laiiicii 
'iiijiis  disptiiaiionis  |  ivesidii)  IVeiiis   vir  clarissiiiiiis. 


:ilia  vcler:i  exeinplaria  ,  scplcni  Angllcaiia  ,  et  oiiiiics  1)  qni  iiiiper  nova  cdilidiie    doiiiivil  liuiic  libniin    Lac- 


cdiiiones  K  g.iliiaiia  anliqiiiures.  Uccie  iiaipic  feiit 
Rclnliariiis  iciinciis  lcciioncm  veicriim  cdiiionum. 
Angli  maluerunl  gradimur. 

Lucrali  tmnus  frairet.  Isla  non  rcpcri  nisi  in  Iribus 
codicibiis  anli(|uis.  Alii,  Id  cst  (lualuordccim  nosiri 
el  scpicin  Anglicani ,  il:i  lcrine  babent,  graiissiiimm 
csl  nobii.  Slare  cos  ad  sululem  parilcr  noslro  ternwne 
formuviiiius.  DiHicile  csl  iiiler  i.^la  ci>iistlliicre  qiiid 
scripserit  Cypiiaiius.  Ego,  si  licet  coiijcclniam  (':i- 
cere,  exisriniarcm  legciidum  esseul  iii  aiiliiinis  libiis 
et  cditionlbiis  :  Quod  si  oblcmperavcrinl,  gyuliisiiimin 
est  nul'ii.  Slanles  ets  ad  salulcmparilcr  diynulioiieiw- 
tlii  sernionis  (ormavimus. 

Clirisiu  Doinino.  Ilaiic  leclloncni  praifcriini  sepicm 
nelcra  cxciii|ilarij.  Alia  oclo  el  ipialiior  Anglicaiia 
liabent  t'/iris(i  Domiiii  el  Dci  noslri  piwcepla  scrvanles 
phceamui. 

Epist.  Lviii.  —  Sanclits  Augusiiniis  cilat 
lianc  epistolam  et  ex  ca  m:igiium  fi:igincniii:ii  affert 
llb.  IV  de  Doclriiiu  cliristiann,  C3i>.  21.  Acsicut 
dixeral  Cyprianl  Epistolam  ad  Donalum  ornalam  esso 
spumco  vcrborum  umliiiu,  sic  istam  ,iit  scriptiuj  esse 


t:iiilii,  boc  illius  iioiiien  scripsit  absquc  diplitl.ongo  , 
ea  de  causa  qtiod  lia  scripliim  vidcbat  iii  veieri  co- 
dice  cx  qtio  lilier  ille  cmissus  est  iii  publicum, 
iioii  animadverlens  iilnrinios  s:vpe  errorcs  conlra 
oilliogtapliiam  adiiiissos  csse  a  veierlbns  lilir:iriis  et 
in  anlli|uls  inscriplioiiibiis  et  numinls.  Conicndii  au- 
tem  vir  oprmiiis  ,  ut  Id  qiioqiie  dic:ini ,  librniii  illnm 
non  essc  Laclai.tii,  (|iiia  niiincii  cjiis  non  li:ibeitir 
iii  vetcri  Iibro,  (imissimi  vidcliccia  librario  fcstiininlo 
qiii ,  iil  Inslnilli  caiisa  dixlt  blriiioiidns  vir  istarum 
rertini  peritlssimns,  ctini  omnia  scrlploris  islius 
iiomliia  brevllalis  sliidio  describore  iiollel ,  pro  iil- 
limo  ,  quod  proprium  cral ,  id  pnlius  imperlle  delcgil 
qiiod  prliiio  loco  occurrebat.  Cmii  batie  vlri  ccle- 
bcrrimi  observatioiieiii  ,  qiia  ego  tistis  eram  ,  noii 
invenircl  novus  lllc  eiHtor  in  Sidonio  Sirmonili ,  ine 
iii  suspicioiiem  inabc  lidel  trabere  voliiil,  laniqiiam 
sl  falso  usiis  cssein  aticloritate  Sirmoiidi  til  Id  pro- 
li.ireiii  (piod  siisceperam  probandnm ,  iion  faciuriis 
baud  (liibie  sl  legisset  bievem  Islius  pr.efaiioiieiu  de 
iiiimiiribiis  propriis  mcdl:e  ailalis  edilam  in  iniiio 
uolarum  aj  Sidonium.  Veileiu  autem  ut  virdoeiissi- 


S73  EPISTOLA.  LXIII.  574 

lumque  clnhiiunum  per  (Kjuoi  sijmbolum  inlcHigi  de-  A  specla,  acl  radicem  atqiic  origincm  Iradiiionls  Domi- 


claralur. 

I.  Cyprianus  Ca;ciIio  fralri  saliitem.  Quamquam 
sciam,  fraler  cliarissime,  episcopos  pluriinos,ecclesiis 
Dominicis  in  toto  mundo  divina  dignatione  pracposi- 
los,  evangclicx  veritaiis  ac  Dominicx  traditionis  te- 
iicre  ralionem,  nec  ab  eo  quod  Chrislus  magisler  et 
proccepit  et  gessil  humana  et  novella  inslitulionc  " 
decedere;  tamcn,  quoniam  quidam,  velignoranier  vel 
simpliciier,  in  calice  Dominico  sanclificando  ct  plebi 
ministrando  non  hoc  faciunt  quod  Jesus  Chrislus 
Dominus  et  Deus  noster,  sacrificii  hujus  auclor  et 
doctor  fecil  et  docuit,  rcligiosiim  pariler  ac  necessa- 
rium  duxi  has  ^  ad  vos  liitcras  faccre;  ul,  si  quis  in 
isto   errore    adhuc    tenetur  ^'  ,  veritatis  luce  per- 


nica)  revertaiur.  Ncciios  puies,  fratercharissime,  no- 
sira  et  iiumana  conscribcre  aut  ultronea  voluiiiate 
hoc  nobis  audaclcr  assumere,  cum  mediocritateni 
nostram  semper  humili  et  verecunda  modcraiione 
leiieamus.  Sed  quando  aliquid  Deo  iiispiranlo  ct 
mandaiiic  praccipitur,  necessc  est  Domino  scrviis 
fideiis  obtcmperet,  excusatus  apud  omnes  quod  niliil 
sibi  arroganter  assumat,  qui  offensam  Doinini  limere 
compulliliir,  nisi  faciat  quod  jubelur. 

II.  Admonitos  aulem  nos  scias  ^  ut  in  calicc  of- 
fereiido  Dominica  tradilio  servclur,  neque  aliud  fiat 
a  nobis  quam  quod  pio  nobis  Dominus  prior  feccril, 
ut  calix  qui  iii  commemorationem  cjus  offcrliir, 
mixtus  vino  offeratur.  Nam  cum  dicat  Clirislus,  Ego. 


"  HumaDam  et  novellam  institutionem  Bod.  3, 4 
!>  Diai  de  hoc  Lmi.  NC.  1,  Borf.  1,  2, 5,  4. 


LECTIONES  VARIAMTES. 

B 
STEPII.  BALUZII  NOT^ 


"^  Tenebratur  JVC.2.  Vat. 
A  Vos  stiaiis  Augusl. 


mus  et  optimus  Christophorus  ^Jatthaeus  Pfaffius  non 
scripsisset  in  pra;fatione  ad  editioiicm  EpilomesLac- 
tanlii,  nullum  anliqiiiim  codiccm  opernm  Laclaiitii 
liabere  nomen  Lueii  Caicilii.  Nam  cgo  diu  ante  qiiam 
isla  editio  Epitomes  prodiret  monueram  exslare  iieic 
Luleiiie  iii  biblioiheca  rcgia  duos  aiitiqnissimos  co- 
dices,  in  quorum  uno  vocaiur  Lucius  Caecilius ,  in 
alio  Lucius  CkIIus.  Quod  codem  redit. 

Cwcilio  fralri.  Episcopo,  ui  reor,  Biliensi  in  pro- 
vincia  proconsulari.  Qiiippc  Caicilius  a  Biita  inter- 
fuisse  reperilur  concilii)  Carthagineiisi  subCypriano. 
Aliiis  est  Ca:cilius  presbyier  qui  Cyprianum  ad  ^ 
agnilionem  veia;  divinilalis  a  sacculari  crrore  cor-  ^ 
rc.vit.  Illum  cnim  c  vivis  excessisse  anle  Cyprianum  , 
ciii  coiijugem  ac  liberos  suos  de  sx-culo  exeedeiis 
commendavit,  planum  est  ex  libro  quein  Poniiiis 
diaconus  scripsit  de  Vita  Cypriani.  Ilaiie  liisloriam 
iii  coiiliariuni  converlit  Baroiiius  aiens,  Ponlii  lesii- 
nioiiio  malensiis,  Cyprianiim,  cum  Chrisii  religioiicm 
aiiiplexusessei.cliarissiniam  conjiigem  et  dulcissimos 
libcros  commendasse  Cxcilio  presbyicro.  Idem  Ba- 
roiiius  exislimavit  hunc  presbyleriiin  l'ui.sse  ali(|uando 
mngislruin  Diaduiiieiii  Iiiiperaloris.  Vcnini  haiic  illius 
opinionem  iion  posse  csse  veraiii  oslcndit  vir  doc- 
tissimus  Pcarsoiiiiis  in  aiinalibus  Cypri;\iiicis. 

llasadvoi.  iMelius,  ut  opiiior ,  in  libro  Beccensi , 
de  liocadie.  iNoiuliim  videram  hunc  iibruin  ciim  ista 
cpislola  cxcudcbatur. 

ISoslra  et  Immuna.  Hanc  leclioncm  praiforl  codcc 
Scgiiieriaiius.  Caniotensis  ct  ediiio  Morcllii ,  noilra 
cl  lininana  nicnte.  Fuxeiisis ,  linc  linmana  menle, 
oiiiissis  illis  iiuslia  ci,  i\ux  ctiaiii  dcsunl  in  Corbciensi  D 
it  in  Tiironeiisi.  Becccnsis,  noslra  et  liunuinn  coii- 
tciciitiu.  Bodlciaiii  diio ,  liumuna  ct  nuvcllain  iiHjtitu- 
tiuneni.  Yide  observalionos  Big:;llii. 

Tnielur.  Non  iidnolassciii  varias  hujus  Inci  lcc- 
lioiies  !|ua;  lepciiiiiitur  in  vcliislis  exeinplaiibus , 
nisi  P.igaltius  nioimissct  legisse  fC  in  (|iiiliusdam 
libris  veteribiis  teiiebrahn\  eamiiiie  lcclioiiciii  pra:- 
liili-^sel  viilgalse.  Invenit  auleni  illaiii  iii  ii.aigiiie  cdi- 
lioiiis  Mamitiaiiie ,  ubi  qnidani  sludiosiis  adnoiavit 
vaiias  lcctioiics  cx  codicilius  llalia;,  ct  iiioniiil  tene- 
brutur  bcripliiin  es.se  in  Viiticniiis  du.ibus.  .\l  cgo , 
qiii  lol  vclera  exi;iii|il  iria  eoiiltili  cmii  operibus  Cy- 
piiiiiii ,  in  (hiobiis  laiitiiiii  inveni  lenebruiur.  Giiiina 
aliii  liabeiil  tenelur,  lenerelur,  lenebutiir,  aut  teneunlur. 
Ccleiiiiii  arbilior  neiiiiiii  placcrc  posse  opiiiioiiciii 
Bigaliii.  Cicero  in  Oiaiioiie  de  Coiisulalu  suo  dixii  : 
Nescio  (jnis  mc  tenet  crror.   Et  in  Oratioiie  pro  Mar- 


cello  :E/si  aliqua  culpa  lenear  erroris  liumani.  Ovidius 
lib.  111.  Metamorphoseon , 

Tantus  tenet  error  amanteni. 
Virgilius  lib.  x.  jEneidos  dixit  leneri  rnalo  crrore, 

Qnaiido  aliquid.  Fragmciitum  isiud  refert  Pasclia- 
lis  11  Papa  in  Epislola  ad  Pontium  abbatem  Clu- 
niacensem,  qiue  edila  esl  iii  tomis  Coiicilioriim. 

Jnspirniite.  Ita  anli(|u;e  ediiiones.  Vocem  aspirante, 
qnain  Kigallius  subsiiluit,  non  alibi  repcri.  Angli, 
t;iiiieiielsi  vidercnt  iii  codicibus  suis  anliquis  scii- 
ptum  esse  inspiranle ,  retiiiuerunt  edilioiiem  Bii;al- 
lii.  Bcinhartus  rejecil.  Exslat  in  epistola  papa;  i'as- 
chiills. 

*" II.  — Commemorationem.  Ita  vctercs cdiliones Ma- 
nutiana  anlii|uiores,  sex  libri  nostri  veieies,el (|uinquft 
Anglicani,  luni  etiam  Rliabaiius,  lib.  ide  Institutione 
Clericorum,  cap.  31,ubi  refert  liuiic  Cypriani  locum. 
Becle.  utopinor.  Nam  in  capile  xxii  Evangelii  secun- 
dum  Mallli(eum  et  in  capite  xi  prioris  Epistolae  bcali 
Pauli  ad  Coiintliios  Chiistus,  cuin  insiitucret  sacra- 
menium  Eucbarisli.c,  dixisse  fertur  discipulis  suis  : 
lioc  facite  in  meam  commeniorutionem.  Dissiinulandiiiu 
laiiien  non  cst  lectionem  Manutii,  id  est  commcmora- 
tioiie,  inveniri  in  octo  libris  veleribus.  Pamelius  et 
Reinhartus  posuerunt  commemorationem ,  Bigalliiis 
commemoralione.  Et  tamcii  idem  Rigaltius  in  calco 
isiius  epislobe,  iibi  isla  leiieluntur,  bis  scripsit  coin- 
memorutionem.  Angcli  reiiiiuerunl  leclioncm  Bigaltii. 

Mixlus  vino  offeralur.  Coiiciliuin  Cartliagincnse  iii, 
caiione  24  :  Ut  in  sacramenio  curporis  et  sunijuinis  Do- 
miiii  niliil  aiiiplius  offerutur  quam  Dominus  trudidil, 
lioc  est  patiis  et  vinum  aquai  mixluni.  Viiium  aulciii 
))(ini  debei  in  majori  quantitate  quam  aqna,  ut  scribit 
eiiani  Bichardus  archiepiscopus  Armathnniis,  lib.  i.\, 
cap.  0,  deQna'slionibus  Amunorum.  Quare  eum  coiilra 
ficiet  oliin  in  rcgoo  Succia',  lionorius  Pajia  III,  sci i- 
beiis  ad  arcbicpiscopum  L(isalenscni,  veluit  ne  deiii- 
ceps  lierel,  iiii|uieiis  id  periiiciosuni,valde  essc.  Ejiis 
ea  de  re  constiiutio  exstai  iii  libris  Decrctulinm  et  in 
quinta  compilatione.  Vide  Enimaiiiielis  Coiiz;iles  coni- 
mciitariiim  iii  litulum  Dccretaliuin  de  Celebralione 
Missuium.  Siiigularls  est  coiistitulio  syiiodalis  Didaci 
Escolani  epistopi  Miijoricciisis  cdiia  aiiiiii  lCoU,  bis 
verljis  :  Cmn  sacrosunclum  ulturis  sacrificiuni,  in  qno 
fons  omnis  sanclilulis  ct  niloris  retinelur,  miiins  deccit- 
ler  peragntur  dum  vinum  rubrum  consccralur,  ctim  tic 
muudilies  alluris  li.c  coiiseivari  possit,  iaeo  Iwrlamnr 
omnes  liujus  diocesis  piesbylcros  ul  poslliuc  vino  nlbo  in 
ccltbidiioiie  missnrum  ulaiilur. 


S7» 


DIVI  CYPRIANI 


376 


ium  vUis  vera{Joa.  xv,  i),  sangiiis  Chrisli  non  aqua  A  Et   Mekhhedeh,  rex  Satem,    prolulil  panem  el  vinum 


cst  niiqnc  ,  scd  vinum.  Ncc  poiest  vldeii  sangnis 
cjus,  quo  rcdenipli  ct  vivificali  sumus,  esse  in  calice 
<piando  vinuni  desit  caiici,  qno  Clirisli  sanguis  os- 
tcndilur ,  qni  Scrlplurarum  oninium  sacramcnto  ac 
tcsiinionio  pnrdicctur  ". 

IH.  Iiivciiimus  cnim  el  in  Genesi  circa  sacrameii- 
Inm  in  Noe  lioc  Idpm  prxcuciirrisse  et  ligiiram  Domi- 
iiica' P'"'"'^'*'"'*  '"'C  ixtilisse  quod  vlnum  bibit,  quod 
iiiebrialus  est  (CVn.  ix,2l),  quodindomo  sua  nuda- 
liis  cst,  qiiod  fuit  reculians  nudis  et  pateiitibns  fcnio- 
ribus,  quod  imdilas  illa  pairis  a  nicdio  (ilio  dcnoiala 
cst  ci  foras  miiiliata,  adiiobiis  vero,  majorc  el  iniiiore, 
conlocia,  et  c.rtera  qiia;  neccsse  non  cst  cxequi,  cum 
snlissit  liocsolun)  ""complocii,  quodNoe,  typum  (utn- 


(Gcn.  XIV,  18).  Fuit  anleni  sacerdos  Dei  siimml, 
el  benedixit  Abraham.  Qnod  aulem  Melchisedech 
lypum  Chrisii  portarel,  declarat  iii  Psalinis  Spirilus 
saiiclus  cx  iMjrsona  Patris  ad  Filiiim  diceiis  :  Anle 
tuciivnim  geniii  le.  Tu  es  sacerilos  in  anernum  secun- 
dum  ordincm  Metcliisedech  (Psat.  cix,*,  5).  Qui 
oido  ullquo  liic  est  de  sacrificio  illo  venicns  ct 
inde  dcscendens,  quod  Melcliiscdech  sacenlos  Dci 
snnimi  fuit,  quod  paiieni  el  vinuin  obtulit,  qiiod 
Abraham  bcnedixit.  Nam  quis  inagis  sacerdos  Dei 
suiiimi  qiiain  Dominus  nostcr  Jesus  Cluisius  ,  qui 
sacrificiuni  Deo  Patri  obiulil,  et  oblulll  hoc  idem 
qnodMclcbisedechoblulerat,  id  est  pancm  ct  viiium, 
suiim  scillcet  corpus  et  sangulnem?  Et  circa  Abra- 


faj  verilalis  ostendens,  non  aqnam  sed  vinum  bibcrit,  B  ham  benedictio  illa  pr.-cccdens  ad  noslrum  populnm 
ei  sic  imaginem  Dominica;  passionis  expresserit.  periinebat.  Nam,   si  Abialiam   Dco  credidit    et  de- 

IV.  Iiem  in  sacerdoie  Melchlsedecb  sacrificli  Do-  piiialum  est  <:  ei  ad  justitlam  (Ge;i.  xv,  0.),  nllqiic 
miiiici  ^  s.iciamcntiini  pra;Dguratnm  videnius,se-  quisquis  Deo  credit et  fide  vivit,  jusins  invenilur,  et 
cundum   quod  Scriplura  diviiia  teslatiir   et  diclt :      jam  pridem  in  Abraliam  fidcli  benedicliis  ct  jiisiifi- 

LECTIONES  VAUIANTES. 


"  Teslimonlo  effiisus  prxdicalir  O.ron. 
J"  Sacramenti     Uoioinici     inysterium 


Aug. 
prsllguratuin         <=  Reputatum  ]VC.  1, 2.  Ehor. 

STEPII.  BALUZII  NOTiE. 


Sanauis  Clirisil  noneslaqua.  Nonlegerat  haud  dubie 
liunc  Cypriani  locnin  liiiiocentius  PapaVlll,  ciiin  Nor- 
vegis  pcimisit  iit  sacrificium  iiiissa!  celcbrarcnt  siiie 
viilo.  Qnod  illiim  els  concessisse  tcsiaiur  Haphacl 
■yolciorranns,  lib.  vn,  pag.  139.  iVorrpjte  Imiocen- 
tii  VII!  pont.  concessione  permissuin  sine  vino  caticem 


cx  regi:«  et  in  codice  584  Colbertinsc,  in  qnibiis 
cxsiat  hic  Rliabani  liher.  At  codex  40(i3,  ejnsdcin  bi- 
bliotliec.-B  rcgisc  et  duo  Colbertini  sane  velnsiissinii 
et  opiimi,  in  quibus  ideni  liber  exsiat,  praiferunt  re- 
cubans. 


.acrificare.  quod  ob  immensa  fri,,ora  viiium  in  ea  re-  C  xonTTlil^rZT-^  cdi.ioneset  plcriqne  libri  ve- 
■     '_•      -  .' /■..-...  ..•.'.• .:_  /.._.■_     •        ^  toies.  Iii  iino  regio,  in  niio  item  Anglicano,  in  Gra- 


?ioneimporlaluin  acescat.  Cujus  rei  graiia  lcqalio  missa 
II  vcliisto  missali  ms.  ecclcslaj  sancii  Marlini  Tu- 
roiietisis  legi  soquciilia  :  Si  per  neglicientiam  evenerit 
ut  perleclo  cunone  el  peracla  consecralioiie  uec  vinum 
iicc  n/Hii  reperialur  iii  catice,  slatim  debel  infundi 
iilriiiiiqHe,  e:  sncerdos  ilerabil  consecrutionem  ab  illo 
loco  canonis,  scilicct ,  Siniili  modo  postea  qnani  coe- 
naliiiii  cst,  »  vsque  iid  finem,  ila  lumcn  ut  illas  duas 
cruces  omillal  quus  singuliirilcr  (ccerit  super  panem. 
Quodsi  de  simptici  vino  vet  de  aqua  siiie  vino  fial  con- 
secraiio,  viimm  repntatur  pro  sacramenlo,  sed  aqua 
1I0II  repiilalur.  Et  ideo  isla  negligeiilia  de  aqiia  niajor 
est  el  mujuri  pxnilenlia  einendanila.  Ariiieiii,  ut  tradit 
Giiidii  dc  1'erpinlaiio,  au'b:int  ai|iiaiii  noii  esse  nii- 
sccndam  \iiio  iii  s.acraincnlo  aliaris,  ct  si  aqiia  pona- 
lur,  dlccbniit  nulliim  sacraiiicnlum  essc.  ilunc  corum 
criori'm  coiifutavit  Eugcnins  Pap.ilV,apud  Odoriciiin 
Itayiialdiiiii  an.  1439,  §  lo.  Etiain  lactc  pro  vino 
iisoi  cssi;  qiiosdani   aiitiqiiitiis  in  sacrificio  niissx 


tinnopoHtnno,  in  Fiixensi,  iii  dnobns  a  Pamelio  lau- 
daiis,  et  npiid  sancinin  Aiigusiiiuim  legiiur  denudala, 
in  capiie  iiono  Geneseos  ct  apud  Rliabannin  nudiiia', 
id  est  paicfacia,  rovelata.  In  veiusils  laineii  Rliah.ini 
coilicibiis  scripium  est  nolata.  Illeronymiis  iii  Dia- 
logo  adversiis  Luciferianos  :  Nudaliim  palrem  irrisit 
niiijor  lilius  et  minor  texit.  Tertiillianns  in  llbro  de 
Ciillii  Fcininariiin  :  Bonum  non  ainal  tenebras,  gaudel 
videii,  ei in  ipsas  denoiaiiones  exuliai,  Id  est  ostenslo - 
ncs,  ni  rccic  inieriiretaiur  Pamelins.  Cassianus,  Col- 
l.al.  12,  C.9  :  Si  qua  forle  inverecundius  fuerinl  denudalri, 
♦"  id  est  doijdiaia.  Itaqne  isiic  voces  denotalce  ei 
denudaim  habeiit  eanulem  signifioaiinnem.  AIIo  seiisu 
apiid  Tcrtiillianum  lib.  i,  ad  Naiiones  cap.  10  nbi 
vidc  noias  Gotliofredi.  ' 

IV. —  Genui  le.  Postea  seqiiitiirin  nnliqiiis  ediiio- 
nibus     cl    in  qninque  anliqiiis   codicibiis    :    Juravil 

„._ ..o^  ,,  ^f.""""*.<'f  "<'"  pamiiebii  ciim.  Vcriim  ea  dosnnt  iii 

«islciidit  Jiiaiuics  Biiptista  Casalius  iii  oporc  de  Vele-  "  ^}"^  codicibns   aiiti(|uis,   ciiain  in   Vcroiiensi   ct  iii 
ribus  sacris  Clirisliaiiornm  liilibus  ,   c-  11,  iilii  Iractat      Sogiiiciiaiio  cl  a|Hid   Rbahaniini.  llaheiitiir  l;iincii  iii 


decalicisiisn.  Vide  eliiiii  Eiiislolaiii  .loaiiiiis  S.  R.  E. 
diaciiiii  ud  Seuariiim  c:ip.  12,  iii  Idiiio  i  .Miisoi  ll:ilici 
Maliillonii.  pag.  7,"i,  ct  ufitas  Cntclcrii  in  libium  viii 
(.'oii.s(i(/i(ioiitiiii  Aposlolicaruin,  o.  8. 

liii/icrt/i.  Uiiiis  ciidox  icgiiis  01  Hhabani  oditioiics 
li:ibi'nt  juslificali.  Al  duo  Ciidico.s  iiiaiiiisciipli  liihlio- 
thoco  rogi;u  ot  Colbcrlln:*,  i;i  iiniluis  Ii:iImii1iii-  liliri 
Ilhabaiii  de  Inslilulione  Clcricorum,  pr.cfeiuiit  vivifi- 
caii.  Et  li;i'C  est  \ern  lcciio. 

III.— /{ecHfrmts.  Iia  vcteicseditionos  ct  plcriiine  Illiri 
velcrcs  ct  oditio  Rcinharii.  Paiiicliiis  scri|isil  rccum- 
bens,  aiictiirilale  sniiipia,  ut  opiiior,  ex  Rhabaiio. 
Uuippe  nullum  veierciii  lihiuin  laiidal  cx  ipio  acoc- 
porii  haiic  leclioiieni.  Rigallius  illain  iiivenii  iii  Cor- 
lioicnsi.  Saiie  lcciio  1'aiiiclii,  snm|ila  vidolic- 1,  ut 
dixi,  ex  Uhabano,  habctur  iii  codicc  40G4  biblioilie- 


l's;ilino  cix,  cx  ijiio  lociis  isU;  siinii>iiis  csi  ot  lii  libro 
priiiio  Tcsliiiioniorum  cap.  17.  Maiiiiiins  cxpunxlt, 
Morellliis  roiiosnil,  Pamolius  lejcoil.  Panioliaiiaiii 
cditiiinem  secni:o  sunt  pnslerioros.  Corto  nlisqno  illo 
ailtlilaiiieiili),  quod  sii|iorniiiim  vidoliir  icclc  coiisiat 
sciisns.  K|iislola  ad  Dcmelrindem.viWu  Iiikt  opcra 
llioriiiiyiiii,  (|u:ini  (]iiid:iiii  viri  docll  piilaiil  osso  Pola- 
gii  :  Melchiscdcch  sucmlos  Dei  legilur,  ciijiis  meriluni 
e.t  hoc  facile  inlelligi  polesl  quod  mutlo  posl  fnliinun 
Domini  Sacninicntiim  anle  signaverit  ac  sncri/icio  panis 
el  viiii  niysleriiin!  corporis  ei  sangtiinis  expres^it  el  sd- 
ccrdolii  siii  lypo  Chrisli  Sacriimcntum  /igiinivii.  Cilat 
.•uitCMi  biino  Cyprlaiii  locuni  Alciiinus  iii  Epislohi  ad 
Kiidliiiii  .M.  cdita  in  libro  priiiio  niiscellanooriiin  no- 
striiriim.  De  leniporali  porro  sacerdoiiii  Cliristi  vide 
M;itlli:cuin  Rdssum,  lib.  i,  Episi.  77,  ud  1'olyclctum. 


3:7  EPISTOLA  LXIII.  378 

cntiis  ostenJiliir,  sicul  bealus  apostolus  Paulus  pro-  A  Qui  est  insipiens  declinel  ad  me.  Et  egenlibus  sensu 


bnl  diceiis  :  Credidit  Abraham  Deo,  el  deputatum  "  est 
ei  ad  justitiam  (Gal.  m ,  C,  7).  Cognoscitis  ergo 
quia  qui  ex  licle  sunt,  hi  sunt  filii  Abralia;.  Provi- 
dens  aiitem  Scriptiira  quia  ex  fule  jnstiiicat  genles 
Deus,  pra'nuiitiavit  Abrahne  quia  benedicentur  in  illo 
nmnes  genies  {Gen.  xii,  3  ).  Igilur  qui  ex  fide  sunt 
bciicdicti  sunt  cum  fideli  Abraham.  Undc  iii  Evan- 
gclii)  invcnirnus  de  lapidibus  excitari ,  id  csi  de 
gcntibus  colligi  filios  Abrah*  {ilattli.  «i,  9).  Ei  cum 
Zaclixuni  laudaret  Dominiis,  respondil  et  dixii  : 
Salus  Iwdie  domui  huic  facta  est,  quia  et  liic  fdius 
est  Abraha;  {Luc.  xix,  9).  Ut  ergo  in  Geiiesi  per 
Melchisedech  saceidotem  bcnedictio  circa  Abraham 
pusset  rite  cclebrari,  piu'Ci;dil  ante  imago  sacrilicii 


dixit :  Venite,  ediie  de  meis  panibus,  et  bibite  viuum 
quod  miscui  vobis  {Prov.  ix,  1-5).  Vinuin  inixtum 
dcclarat,  id  est  caliccni  Domini  aqiia  et  vinoniixtiim 
propbetica  voce  pra;iiuntiat,  ut  appareat  iii  pjssione 
Doniinica  id  csse  gestum  quod  fueratante  pr.'cdiclum. 
YL  In  beiiedictione  quoque  Jud:c  hoc  iilem  signi- 
ficalur,  ubi  el  illic  Cliristi  ligura  exprimitur,  qiiod 
a  fralribus  suis  laudaii  et  adorari  haberet,  quod 
inimicorum  dorsa  cedentium  atque  fugientium  mani- 
bus,  qiiibus  cruccm  pertulit  et  morlem  vicit,  com- 
pressurus  fiiisset,  quodque  ipse  sit  leo  de  iribu 
Juda,  ct  recubet  dormiens  "  in  passione,  et  sur- 
gat,  ct  sit  ipse  spes  gentium.  Quibus  Scriplura  di- 
vina  adjuiigil  et  dicit  :  Lavabit  in  vino  stolam  suam 


Cliristi,  ^  in  pane  et  vino  scilicet  constituta;  quam  B  et  in  sanguine  uvm  amictum  suum  {Gen.    xux,  11). 


rcm  perficiens  et  adimplens  Domiiius  panein  ei  ca- 
licein  niixtuin  vino  obtulit,  el  qui  est  pleniludo 
verilaiis  veritatem  praefiguratae  iinaginis  adimplevit. 
Y.  Sed  et  per  Salomonem  Spiritus  sanctus  typum 
Domiiiici  sacrificii  >=  anle  prxmonstrans  '^  imnio- 
lata;  hostiae  et  panis  et  vini  sed  et  altaris  et  Apo- 
stolorum  faciens  meiitionem,  Sapientia,  inquit,  wdi- 
ficavil  sibi  domum,  et  subdidit  columnas  septem.  Mac- 
lavit  suas  hoslias,  miscuit  in  crulera  vhnmi  suum,  et 
paravit  mensam  suam.  El  misit  servos  suos,  con- 
vocans  cum  excelsa  prtedicatione  ud  crateram  dicens  : 


Quaiido  autem  sanguis  nvx  dicitur,  quid  aliud  quam 
vinum  calicis   Doininici  sanguinis  osieiidilur? 

YII.  INecnon  et  apud  Esaiara  hoc  idem  Spiritus 
sanctus  de  Domini  passione  testatur  dicens  :  Qnare 
rubicunda  '»'  sunt  vestimentatua,  etindumentatuavelul 
a  calcalione  torcularis  pleni  el  percalcati  ( Isa. 
Lxiii,  2)  ?  Niimquid  rubicunda  vestimenia  aqua  potest 
facere,  aut  in  torculari  aqua  est  qurc  pedibus  cal- 
caiur  vel  praclo  exprimitur?  Yini  utique  mcnlio  '' 
ideo  poiiilur  ut  Doniini  saiiguis  intelligalur  s ,  et 
quod   in  calice  Dominico  postea  manifestatum  est 


»  Reputatum  NC.  1,  2.  Ebor. 

b  Sacrificii  in  |'ane  JJorf.  1,2,3.  NC.  i,  2.  Lin.  Ebor 

'■  Sacrameiiti  Lam.  Bod.  %  Ebor.  NC.  1. 

d  Prajmoiistrat  Oxon. 


LECTIONES  YAR1.\NTES 
C 


«^  Recubans  et  dormiens  in  passione  et  surgens  Lm. 

f  Vinumitaqiie  inixlumEfror.  NCi. 

8  Yino  iiilelligatur  umi.  Bod.  1,^,^5,  i.  Ebor.  NC.  l. 


STEPII.  BALUZII  NOTj§E. 


Proridcns  niifem.  Antii|uae  cditionesetquinqiic  libri 
vciercs  lialiciit   prwvidens.   Utraque  lccti  obona  est. 

ISenedicii  sunt.  Yeteres  eiliiiones  ct  qiiidam  libri 
Vftlcres  prrercrunt  benedicentur.  Verum  Iccrioncin 
viilgatam,  qiia;  nostra  etiaiii  cst,  coiifirmant  cditioiies 
Manuiii,  MoreUii,  et  Pamelii,  liiin  etiam  tredecim  vc- 
lcra  exemplaria. 

Vlenitudo  veritalis.  Ila  nos  rcsiituimus  ex  fide 
liiiiin  velcriim  cxeinplariiiin,  in  qiiibus  sic  scriptiim 
cst,  pteniludo  veritatis  veriintem  prwjignralK  imaginis 
adimplevit.  Cypriaiiiis,  Episl.  74,  \).  171  :  Consueludo 
sine  veritale  veluslas  erroris  esl.  1'ropter  quod,  reliclo 
errore,  seqiiamur  verilalem,  el  pniilo  posi,  qnain  veri- 
talem  nobis  Clirislus  oslcndens  in  Evaiigelio  suo  dixil  : 

Ego  snm  Miir^s.  Citatur  l.ic  lociis  aimd  Gi-aliaM,iin,  D  capi,c'irEpisioIx  i^dGMM^^ilisSluiLQ 
disl.  8.  cx  iMHSlolii  Orcgiirii  ad  Wiiniindiim  episco-  „,„'„i  r,r,...;.,„,„n  ,.A,„.,.,.r„i-  ,»/,cW,/i/ nrns»;. 
|iuiii  Avcr^amiin,  ilcinf|iie  aliiis  ex  Epistola  ad  Poiii- 
pciiiiii.  Vide  iioliis  ni/sli-as  .'kI  Graliannni,  png.  4.'i3. 
Ri'di'0  imiic  iii  viaiii.  TcrliiHiiiniis  in  libro  de  Virgi- 
iiihiis  veliinilis  :  Doniinus  noster  Clirislns  verilalem  se 
vnn  consuelndinem  nominuvil.  Coiilirmal  liaiic  ciiicii- 
(liilioiioiii  noslraiii  cndex  Fiixciisis,  in  qim  ita  scri- 
pltliii  i;sl,  f/;ii  esl  plenilndo  veritrilis  pncftgnralam  inia- 
giiicin  luliinpkvit,  iibi  excidit  VDcabijlnm  veriliilem, 
(liii)d  alii  codiccs  halieiu.  Votiistiioi  aiilem  c>sc  hiiiic 
crroreiii  hinc  colligi  potesl,  qiiodcnm  iioimiiHi  qni 
dcscril)i-'Iiaiit  opcrii  sancli  Cyprlaiii  lcgercnl  prxfigu- 
rala;  iniiiginis,  viderciit  porro  pcriodiiiii  iinn  cs^c  iii 


lcgraiii,  adirKicriint  voceiii  reni,  ila  s('ril)enlcs,  veritalis 
priefigiiralieimiiginis  reni  adimplevil.  Sic  cnim  scri- 
))tiiiii  cst  iii  iriliiis  niiliquis  cxciiipliiriliiis.  Viileiiliir 
aiitcm  iiioli  ail  hanc  vocciii  aildciiilaiii,  qiiiii  pnuro 
aiitele|]itur,  quamrem  perficienset  adinplcns  Doininus. 


Y.  —  Prmmonstrans  inimoialm.  Vetus  codex  Rcmi- 
gianus,  prmnuntians  immolare  Cliristus. 

Subdidit.  Ne  quid  dissimulem,  facile  mulassem 
lianc  lectionem,  camqiie  prictiilissem  qiiam  rcpcri  iii 
coilicc  sancti  Eligii  Attrcbateiisis,  in  qiio  legitiir  ex- 
cidit.  Qiio  ctiam  niodo  soriptum  est  in  capiie  iiono 
Provcrliioriim.  INaiii  vnx  snbdiilit  noii  significat  id 
qiioil  dicere  voluit  Salomon.  Verum  non  suin  nnsu 
imiliirc  conira  tot  vcieriim  librorum  ct  edilioiiiini 
aiicloritatcm,  pra;sprlim  cum  vidcam  scripliim  subdi- 
dit  in  liliro  iii  Teslimoniornin,  et  qiiia  Pmsper,  sive 
qiiis  aliiis,  in  libro  ii  dc  Promissionibus  el  Prwdictio- 
nibns  Dei,  c.  2,  ila  eliinn  lcgit.  Siincliis  .Augiisiiiins, 
lil).  vii   deCivitate  /)ei,  cap.  20,  Icgit  sulfiilsil,  cl  in 

iiid  si  istic 

apiiil  Cypriaiiiiin  poiicrcliir  siibsridit  pro  subdidii?  Vide 
nolasElaiiiiiiii  Nobilii  ad  capiitix  Provcririoriiiii. 

Muclavit.  Qiiatiior  libri  veleres  Iiabent  occiilit , 
cditio  vulgiiiasacra;  Scripinra;  iinmo/dDi;.  Vidc  ilcruni 
Nobirmm. 

Servossuos.  Ilactiamlib.  ii  Tostimonioriim  cap.2. 
Iii  liliro  Provcrbiorum  scriplum  est  ancillas  suas  iii 
editione  viilgala.  At  in  Gricco  lxx,  legilur  oiO).-.!,-. 

'*"  Excelsa.  Uniiscodcx  rcgins  inagnn,  vclus  Roiiii- 
giiiniis  Subliini.  Vcl  liiiic  liqiicl  qiiiinlnm  sibi  licentiiu 
et  ancloriliitis  arrogaverinlanliqiii  librarii. 

VI.  —  Recubet.  S()Ieo,  ul  vidcs,  lector.iidnoiarc  Irc- 
qiicnlcr  banc  vctcruin  librariorum  audaciiiiii,  qiuc 
niiigiia  fiiit  etiain  in  hoc  loco.  Qiiiilam  enim  libri 
vcicrcs  habenl  recubel  dormiens,  alii  rccubnl  doriniens, 
alii  recumbil,  recubtiit,  recubans  dormiat,  recubans  el 
dormiens,  et  recubavit. 


S7!)  rWVI  CYPRIANI  380 

ri-ophelis  annunlianlibiis  pr.-ndicerctur  «,    Torcula-  A  Scriplura  dicens  :   Hoc  aniem  dixil  de  Splritu  queiii 


ris  quoque  caloaiio  ei  pressura  laxalur,  quia,  quo- 
niodo  ad  polandum  viuum  veiiiri  noii  polesl  nisi 
bolrus  calceiur  anie  ci  preinniur,  sic  nec  nos  san- 
guiiicin  Cliristi  possemus  bil)cre  '',  nisi  Clirisius 
cidcaius  prius  lnissel  el  pressus,  ei  calicem  prior  " 
bibcret,  in  quo  <*  credenlibus  propinaret. 

VJII.  Quoiiescunique  aulem  aqua  sola  in  Scriiituiis 
saiictis  noniinatur,  Baptisma  prxdicaliir,  ut  apud 
Esaiam  signidcari  videinus  :  iVo//a',  iii(|uil ,  ;;Worrt 
nie»i(iii<si!  et  anliqua  nolite  reputare  :  ecce  ego  fucio 
nova  quai  nunc  orientur,  el  cognoscetis  " ,  et  faciam 
in  deserio  viam,  et  flumina  in  loco  inaquoso  f  ad- 
uquare  geims  meum  eleclum,  plebein  meam,  quam  ac- 
quisivi,  utvirlutes  meas  exponeret  (Ita.    \u\i',  i8-2l). 


acccpluri  erant  qui  in  eiim  credibanl.  Per  Bapiisiiia 
ciiim  Spirilus  sanclus  accipitiir,  ci  sic  a  baptizaiis 
ct  S|iii'itum  sanclum  consecutis  ad  biliendum  ca. 
licciii  Domiiii  pcrveiiiitir,  Nciiiiiiem  atiicin  inoveat 
qiKid,  cuin  de  B;iptismo  loqiiniiir  Scriiiliira  diviiia,  si- 
liie  iios  dicit  et  bibcrc,  quaiido  el  Dominus  in  Evan- 
gcliodicat  :Bea(i  esiirieiUesct  silientes  justiliam  (ilatlli. 
V,  ());  qiiia  qiiod  nvidu  el  silienti  cupidilalc  sus- 
cipilur,  plenius  ct  iilicrius  liauritiir.  Siciit  et  alio 
bico  ad  Sainariiaiiam  muiiurcm  Dominus  loquitiir 
diceiis  i  :  Oinuis  qui  biberit  ex  aqiia  isla  ,  siiiet 
ileruin  :  qui  aulcm  biberil  ex  aqna  qiiiiin  ego  dedero, 
non  sitiei  in  wlcrnum  (Joan.  iv,  13,  li).  Quo  et  ipsiiin 
Baplisnia  salularis  aqua;    signilicatur   ^,   quod  se- 


Pr«nuiitiavit  illic  per  prophetam  Deiis  qnod  apud  B  me'  scilicet  snmiiur,  nec  rursiis  iieratur.  C;i;leruin 


Cenles  iii  locis  qux  iiiaquosa  prius  fuisscnl,  fluinina 
postinodum  redundarent  et  electuni  genus  Dei,  id 
csi  per  generaiionein  Baptisini  fllios  Dei  factos ,  ad- 
aquarenl.  Iiem,  denuo  praccanitiir  et  ante  prajdiciiur 
Judxos,  si  silieriiil  et  Christum  qiixsierint ,  apiid 
nos  essc  polaluros  ,  id  est  Baptisini  graliain  con- 
scculuros  :  Si  sitierint,  inquit,  per  deserla  addncct 
illos,  8  aqiiam  de  pelra  producet  illis,  ftiidetur  petra, 
et  fluet  aqiia,  et  bibet^plebs  mea  (Isa.  xlvih,  21). 
Quod  in  Evaiigelio  adimpletiir  ,  quando  Cliristiis, 
qui  est  petra,  niidilur  ictu  laiiceaj  iii  passionc  :  qui 
ct  admoiiens  quid  per  prophetam  sit  anle  pracdictnm 
clanial  el  dicit  :  Si  quis  sitit ,  venial  et  bibut.  Qui 
credil    in  me,    siciit   Sciiptura  ilicit  ',  flutnina    de 


calix  Domidi  iii  Ecclcsia  seinpcr  et  sltitur  et  bihitur. 
IX.  Nec  argumeiitis  pluriinis  opus  cst,  fratcr  clia- 
rissime,  ui  probcnnis  appcllationc  aqua;  Baplisma 
signiflcatum  semper  esse  ot  sic  nos  intelligerc  dc- 
bere  ',  qiiando  Duminus  adveniens  Bapiisnii  cl 
Calicis  manifestaverit  vcrilalein,  qui  aqiiam  illain 
fidclem,  aquam  vilic  a!tcrna;,  praecepcrit  credciili- 
bus  in  Baplismo  dari,  callcem  vero  docucril  excm- 
plo  magislerii  sui  vini  etaqusc  conjunctione  misccri. 
Caliceiiielenim  siibdie  passionis  accipiens,  bencdixit 
et  dedit  discipulis  suis  diceiis  :  Dibiie  ex  Itoc  omncs. 
Ilic  ett  eirim  sanguis  novi  teslameiiti ,  qni  pro  muliis 
effundelur  in  remissionem  peccuiorum.  Dico  vobis , 
non  bibam   amodo  ei  islu  creaiura  vitis  usque  in  dicm 


veiitre  ejus  fluent  aquai  vivce  (Joan.  \u,  ZT-Z9).  .Klquc,  C '^^*'"^  9""  "obiscitm  bibam  novum  vinum  in  reijno 
ut  magis  possct  essc  manifestum  quia  non  dc  calice  Patris  mei  (Maltli.  xxxvi,  28,20).  Qua  in  partcin- 
scd  de  Bapiismo  illic    loquitur  Doniinns,   addidit      vcnimus  calicem  mixtum  (uissc  quem  Domiuus  oi) 

LECTIONES  VABIANTES. 


»  PraHiicalur  Lin.  Bod.  1,  2.  Ebor.  IfC.  1.  PraHliee- 
liir  .VC.  2. 
h  Possumiis  Borf.  1.  Ebibere  Lin.  NC.  1. 
'  Prius  AT.  i. 
<l  Inqiieni  Boil.i. 

"  Coguoscflis  verilatem  Lam.  hod.Ebor.NC.  l. 
f  Loca  iuaquosa  Lam.  Ebor.  NC.  1. 


B  Illis  .iquam /Jod.  1,2.  Ebor.  Lin.  NC.  1. 

ii  P.ibL.tis,  plobs  Bod.  \ . 

'  Sicut  scriptuOi  esl  Liim. 

1  Loquitur  cl  dicit  Lam. 

^  Sigiiilicalum  Bod.  3. 

1  Debemus  NC.  2. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 

VIII. — Prwcuniiur.  Boiiaestbaiuldubiercctio  eaniin  lcgitur :  Beaii  qni  esnriiint  jusiiiiam  ;  iibi  editio  Anpli- 
cdiiiniiiim  qua:  Uahcl  prariniiur.  Mihi  lanicii  visiiin  caiia  moiiet  scriptum  cssc  in  oclo  codicihiisaiiiiquis  : 
cst'i'C|)Oneiidain  es>e  lectiimem  Vi.'lcriiiii  ediiidiniin  Bcaii  ^surienles  ei  siiienles.  Adnionciulum  lanicii 
cl  iredeciin  veteruin  e.vemplariiiiii.  Sanc  codcxsaiicii  D  existimavi  dcceiii  antiqiia  cxcmplaria  istic  pr;ifcri'c, 
Alhini  h;i\)et  privcanilur.  Scd  eniendatiiiii  ct  anliqiii-      Beali  silienlcs  ct  csttricnlcs. 


liisct  posiiuiiipi«'d/ii/ia'.  In  uno  nieoveieri  scriptiim 
esl  prffiiiii/M)'. 

Pradiciiur.  Ei  licic  qunquc  sequi  placuit  scriplu- 
ram  vetcriim  cdilioniim  ct  veleriim  llbroriini  no.siri)- 
rum,  (iiiibus  conscntiuiit  etiain  aliquol  Aiiglicani.  In 
Veroneiisi  scriptiini  er:it  piwdicalur. 

Findelvr.  Uiianivis  sciani  oniiics  cdiliones  ct  oiii- 
lics  fere  vclcres  iihros  li;ihci'c  findclitr,  facile  pra  lu- 
lisseiii  leciio  ncm  Fiixciisis,  iii  i|iiu  sciiptcin  c^l  scin- 
dcinr,  qnia  iii  cajiiie  xi.viii.  I^aia',  m\  qiiod  rcspicil 
hic  locns,  legiliir  ;  .l(/«ai/i  dc  pelra  prodnxil  eis,  et 
scidit  pelrum,  et  //u.re/iiiK  aquiv.  At  ciim  vidcrcni  iii 
liliro  (luixpic  1)1  iiiio  Tfsi/'»io//ioi'/(m,  cap.  12,  scripluin 
esse /i/i(/f/Hr,  iiuii  siiin  ausiis  mutare. 

Bcuii  csurienics.  Iia  omiies  edirioncs  el  sex  lilni 
veicres,  inler  quos  nomiiio  Seguicrianuin.  Rccte 
prolecio.  Nam  iii  libro  iii  Tesiimo/iiorum  cap.    1, 


IX. —  Ilic  esi  enim.  Il;i'cesl  leciio  oiniiiiiiii  fcre  vc- 
teruiii  cxcinplarium.  Tiia  lanieii  velcra  ct  aiiiiiina! 
edilioiics  pra^rcriint  Iloc  esl  euim.  Qiio  cliani  iiioilo 
Nicohius  Fahcr  in  inaigiiie  cxciiipl;iris  sni  cilitimiis 
Paineliaiia!  adnotavil  jc  lcgissc  iii  velufetissini:i  cdi- 
tioiie  qiiani  ip^-c  hahchal. 

Novi  icsiiimenii.  Vox  iiovi  deest  in  Ircdecim  codici- 
biis  anliquis. 

Novitm  vinuni.  Vox  vinum  dcesl  in  Evaiigclin 
Maltli;i.'i,  apiid  iiicroiiyiiiiiin  in  litiilo  (;ua;stionis  sc- 
ciiiuhc  (((/  llcdibiiint,  in  iiiulcrini  coiliciliiis  aiitiqiils, 
cl  iii  cditionihiis  M.iniilii  el  Morellii.  Dccsse  cii:ini 
coiislai  iii  iiovcni  Angllcanis.  Leclio  vulgaia,  i|ii;« 
liahct  Ciini  illnd  bibam  vobiscuni  novuin  iii  rcgiio  pa- 
Iris  nui,  niagis  jiliiciiit  l'iiniclio,  (]iil  leslains  csl  se 
o:iiii  invciiisseincodice  Ainigcmcnsi.  Apud  Varroncm, 
lihio   V  dc  Lingua  l;itiua  :  Novum  vcius  vinuin  bibo. 


S81  EPISTOLA  LXIII.  S82 

liilit  "",  01  viiium  fuissc  quod  sanguinem  suum  clixit.  A  et  facciedebercconslanliiiset  forliusalio  in  locobea- 


Lnde  apparet  sanguinem  Clirisli  non  offerri  si  desit 
vinuni  calici,  nec  sacrificiiiin  Doniinicimi  »  !ogi- 
tima  sanclificatione  celebrari  nisi  oblaiio  et  sacri- 
ficium  noslrum  responderii  passioni.  Qtiomodo  aulem 
de  creaUira  vilis  novum  viniiin  ciini  Ciirislo  in  regno 
Talris  bibemus,  si  in  sacrilicio  Dci  P.ilris  cl  Cbristi 
vinuni  non  offeriinus,  nec  c;ilieein  Doniini  Dominica 
Iradilione  miscemus? 

X.  Beaiui  qnoiineapostolusPaulus,  a  Dominoelec- 
lus  et  nijjsus  et  pra;dicator  veritaiis  evangelica;  con- 
siilulus,  b;T;c  eadeiii  iii  Epi=lola  sua  poiiit  dicens  ^*  : 
l>o»iijiMS  Jesus  in  qm  nocle  tradebulur  accepil  panetn  , 
el  gralias  egil  '^  el  fregit  et  dixit  :  Hoc  est  corpus 
meitm  qiwd  pro  vubis  '  Iradclur.  Hoc  facite  in  meam 
commcmoratiouein.  Simili  modo  '^  el  calicem,  posl- 
(juamcainatum,  est  accepit  dicens  :  Hiccalix  novum  lcs- 
tamentum  "  est  in  meosanguine.lloc  facite,  quotiescum- 
que  biberilis,  in  meam  conimemorationem.  Quotiescum- 
que  enim  cderilis  panem  istum  el  culicem  biberilis,  mor- 
lem  Domini  annuntiabilis  quoadusque  veniat  ( I  Cor.  ii, 
23-2G).  Qiiod  si  et  a  Doniino  proucipilur  f,  ct  ab 
Apostolo  ejus  lioc  idem  Ciiiifirmatur  et  traditiir,  nt 
quoticscuinque  bibcriniiis,  in  commeinoraiioiiem  Do- 
mini  boc  faciamiis  quod  fecit  et  Doniinus,  invcni- 
mus  s  non  observari  a  nobis  quod  maiidaiuin  csl,  nisi 
eadein  qiuB  Domiiius  fecit  nos  quoque  faciamus,  et 
calicom  Doiniiii  pari  •"  ralione  miscentes  a  divino 
in.igislerio  non  recedaiiius.  Ab  evangclicis  aulem  pr*- 
cepiis  omiiino  rccedondum  iion  esse  ',  ei  eadcm  quae 


lus  Apostoius  J  ddcet  dicens  :  Miror  quod  sic  tant 
cilo  demutamini  ^  ab  eo  qui  vos  vocnvil  ad  graliam, 
ad  nliud  evnngeHum,  quod  non  esl  aliud,  itisi  si  sunl 
aliqui  qui  vos  conturbunt  el  volunt  converlere  Evange- 
Uim  Clirisli.  Sed,  liccl  aut  nosautAngelus  de  coelo  aiucr 
annuntiet  prwterqunm  quod  annuntiavimus  vobis,  ana- 
tliema  sit.  Sicut  pra'diximus,  et  nunc  iterum  dlco  :  Si 
quis  vobis  annunliuverii  prmterquum  quod  uccepistis  , 
anathema  sit  {Gal.  i,  6-9). 

XI.  Cum  crgo  neque  ipse  Apostolus  neqiie  Angelus 
de  coelo  annuiitiare  possit  aliler  aut  docere  pra;ler- 
quam  quod  semel  Cbristus  docuit  et  Aposioli  ejus  an- 
iiuntiaverunt,  miror  satis  unde  hoc  usurpatum  sii  ul, 
contra  evangeiicam  el  aposlolicam  disciplinam,  qui- 
B  busdam  in  locis  aqua  offeratur  in  Doniinico  calice  , 
qua;  sola  Cbrisli  saiiguineni  non  possit  exprimere. 
Cujus  rei  sacramentum  nec  in  Psalmis  tacct  Spiritus 
sanclus  faciensmenlionemdominicicaliciset  dicens : 
Caiix  luus  inebrians  perquum  optimus  ^  (Psal.  xxu, 
5).  Calix  aulem  qui  inebriat ,  ulique  vino  mixius 
est  "' :  neque  enim  aqua  inebriare  quemquam  polesl. 
Sic  auiem  calix  Doiiiinicus  inebiiat  ut  et  Noe  in  Gc- 
nesi  viiium  biboiis  inebiialus  esi.  Sed,  quia  ebrielas 
Dominici  calicis  el  sangniiiis  non  est  lalis  quulis  est 
ebrietas  vinl  sa;cularis,  cuni  diccrcl  Spirilus  sanclus 
iii  Psalmo,  Calix  /Musijicfcnons,  addidit /jerijiwam  opti- 
)»HS,quodsciIicelcaIixDorainicus  sicbibcntes  inebriat 
ut  sobrios  fiiciat,  ut  meiiles  ad  spirilalem  sapieiiliam 
redigat,  ut  a  saporc  islo  sacculari  ad  iiiieUeclum  Dei 


niagisler  docuit  et   fecil  discipulos  quoqiie  observaro  (]  unusquisque  resipiscat,  et  qucmadmodum  vino  isto 

LECTlONtS  VAUIANTES. 

8  Dominum  Bod.  5,  4.  Ebor.  NC.  1,  2.  Lin. 
h  Ponit  el  dicit  Lam.  Bod.  i,  2. 
<^Gralias  egit  cl  Lam.  Ebor.  NC.  1,  2.  Agcnsfrogilct 
Oxon. 
>i  Simililer  imii. 

<■  Hic  eslcalix  novi  testamcnli  Lain.  Lin.  Ebor. 
'  Praiciiiialur  Bod.  3. 


B  Inveuiemus  Bod.  i. 

h  Calicem  pari  Z?od.  1,  2,  3.  Lam.  Ebor  NC.  1,  2.  Lin. 

i  Nou  cst  Lam.  Bod.  2. 

1  KealusPaiilusdocctiin. 

^  Traiisfeiiniini  NC.  2. 

1  Quain  poroplimus  O.ton. 

"  Mixlus  sit  oporlet.  Neque  enira  aqua  sola  Lin.     , 


STEPII.  BALUZIl  NOTiE. 


Offerri.  Codcx  Monaslericnsis  addil  aut  ei  celebrari. 

.Si  des!(  i'!HUHi.  Codex  Fuxensis,  iiisi  Diiiii»!  cnlici 
ntiscealur. 

X. —  Craiias  egit.  Ihecest  leciioomiiiuni  cditioniim 
qu;e  Panielianam  iinlrccsscrnnt.  Panieliiis  anicni  ex 
nnico  codice  Caiiibcionensi  innlavit  cl  cdidit  gralins 
ugcns  fregit.  Quo  cliani  iiiodo  nos  scii|itiiin    vidiinus 


prianus  Epist.  ni,  pag.  8  :  Perquam  enim  grave  es/,ctin 
Episioia  XXXI,  pag.  A7>:  Pcrquam  enim  nobis et  iiwidio- 
sumel  onerosum  uirfedir,  eliam  in  ciiilioiie  Painelii.  Et 
utcxenipla  snmanius  desaiciilari  liilciatura,  Ciccro  in 
libro  11  de  Oralore  dixil  :  Perqunin  oplanda  nobis  vn- 
rielas  et  incredibilis  illn  vis  dicendi  Cnrneadis.  Valcriiis 
Maximus,  lib.  vii,  c;ip4  :  Pcrquani  oplimo genere  cun- 


in   Eligiano  el  in  Ucniciisi  sancli   Dionysii    At   ciini  p  si/ii.  A.   Geilius,    lib.   i,  cap.  i  :    Anionius   Jnlinniis 

" "  ''■■■•"  '■'■■■  " ■   "■  -"    ■'     »-..-11 ■-       rlielor  perqnam  fuit  lionesli  alijue  aniwiii  ingenii.  Viilo 

eliam  Quimilliannni,  lib.  viii,  in  Proosinio,  ct  c.  3,  ct 
lib  IX,  c.  i.  Dissiimilaiidiiin  iniciini  noii  esl  nsiiiii  nie 
csse  qnalnor  cxenipbiriljiis  aiiliqnis  in  qiiibns  scri- 
pinm  ''^°  csl  quain  pcroptiiiius.  Porro  qnod  ait  Pame- 
lins  l!ciiili(illiini  Inissc  prinium  qni  sciipseril  perquam 
oplimus,  id  cerle  vcruni  noii  csl.  Nam  ca  lcclio  lia- 
belnr  in  edilicmc  S|iireiisi  el  in  vclcri  Veneia,  qii;c 
ninlio  aniii|ni(irfs  snnt  ea  quain  Uembnllus  emisit. 

liediqnl.  Codex  Fnxensis  ct  unns  Bodleiaiius ,  re- 
ditcttt.  Unns  nieus  ct  Monaslcricnsis,  nd  spiritalem 
aniorem  redigat. 

Sapore.  Divcrse  scribiiur  bic  lociis.  In  edilionibns 
Pamcliana  antiipiiiiribiis,  in  novcm  libris  nosiris  vete- 
riliiis,  in  tribus  Aiiglic;inis,  in  Cambcroiiensi  qiioquo 
qiiciii  laud;it  Painelius,  legitur  sopore.  At  saporc 
pra;foruut  alia  uoveiu   velcra  cxcmplaiia  noslra  et 


oinncs  fcre  libii  noslri  vctcres  el  cliain  Aiiglicani 
pra'ferant  lcciioiicni  (|ii;iin  Pnntcliiis  rcjccil,  exisii- 
niaviinus  illam  cssc  rcvdcniidain.  Sid  sivc  lioc,  sive 
alio  niodo  lcgas,  sciibus  csi  idcni ;  adcoque  rcliiicnda 
criii  vetus  leciio. 

Aliler  anmintict.  In  codiceScguieriano  scriplnm  est 
evangeiiznveril. 

XI .—  Perquam.  I(a  islic  et  paulo  posl  scripltini  cst 
in  oclodccim  cxciii[daribus  iioslrisct  in  scx  Aiiglica- 
nis.  Quo  cliam  iikhIo  lcgisse  Jdacliimiiiii  Vadianiim 
vidcic  csl  in  libro  ii  Apliorisiiioruni  cjus  dc  Fjuclia- 
rislia.  Iia  (|niiqiic  lialiciil  cditioncs  Panicliaiia  anli- 
quiores.  Painelius  iiaque  oiiiiiinin  priiiiiis  posnit 
quam  peroplimns,  aiens  vcrisiinilo  cssc  Iniiic  cssc 
i-;rniiinaiii  Cy(iriaiii  lcclionem.  Sed  ego  piilo  illmn  iii 
boc  errasse.  Perqiiam  etcnim  adverbium  est  qnoj 
euipliasis  causa  pra;poiii  solet,  et  quo  usus  e«t  Cy- 


S83 


niVl  f.YPRlANI 


584 


communi  meiis  solvilur  ct  aiiima  rclnxalur  et  irisli-  A  Quando  aulem  in  calicc  vino  aqua  miscelur,  Clirislo 


lia  omuis  expoiiitur,  ila,  cpolato  »  sanguine  Domini 
ct  poculo  sahitari,  cxponaiur  inemoria  vcleris  liomi- 
iiis,  ci  fiat  oblivio  conversationis  prisiina;  soecularis, 
et  mceslum  pcclus  ac  Irisle,  quod  priiis  pcccaiis  aii- 
gcnlibus  picmebalur,  divina;  indulgcniia;  Letitia  re- 
solvatur;  quod  tunc  denuim  potesl  liclificare  iii  Ecclo- 
sia  Domini  bibenlcm,  si  quod  bibilur  ""  Doniinicam 
teneat  veritatcm. 

XII.  Quam  vero  perversum  esi  qnamque  contra- 
riumnl,  cum  Dominus  in  nuptiis  de  aqua  vinum  fece- 
rit  (Joan.  II,  7),  nns  de  vino  aquam  faciamus,ciim  sa- 
crameutum  quoque  rei  illius  admonere  et  insiruere 
nns  debcat  ut  in  sacriliciis  Dominicis  viiiiim  polius 
offeramus.  Nam,  quia  apud  Jiid^uios  defeccrat  graiia 
spiritalis,  dcfecit  et  viiium  :  vinea  eiiim  Doiniiii  sa- 
baolh  doinus  erat  Israel  (/««.  v,  7).  Christus  autem, 
doccns  ct  ostendens  genlium  populuin  succedere,  et 
in  locum  i|uem  Judxi  perdiderant  iios  postmodum 
mcriio  fidei  pcrvenire,  de  aqua  vinum  fecit,  id  est  , 
quod  a  I  nuptias  Christi  et  Ecclesix,Juda;is  eessanli- 
bus,  plebs  magis  geniiuin  conflueret  etconveniret  os- 
lendii.  Aquas  namque  populos  significare  *>  in  Apo- 
calypsi  Scriplura  divina  declarat  dicens  :  Aquw  quas 
vidisii,  super  quas  sedet  mcrelrix  illa,  populi  et  turbtv  et 
fjenteselliuicorum  suutel  liutiua;  {Apoc.  xvii,  15).  Qiiod 
sciiicct  pcrspicimus  et  in  saerainenlo  calicis  contiueri. 

XIII.  Nam.quia  iios  omnes  pnrtabat  Chrisliis,  qui 
Ct  pcccala  nostra  portabat,  videmus  in  aqiia  populuin 
inlelligi ,  in  vino  vero  ostcndi  <^  sangninem  Cbrisii. 


populus  adunaliir,  el  credentium  plebs  ei  in  quem 
credidit  copnlatiir  ct  conjungilur.  Qu*  copulatio  et 
conjuneiio  aiiiiie  et  vini  sic  miscclur  iii  callco  Domini 
ut  cominixtio  illa  iion  possil  ab  invicem  separari.  Uude 
et  Ecelesiau),  id  esi  plebem  iii  Ecclesia  consiilulam, 
Ddeliter  ei  lirmilerin  eo  quod  credidit  perseveraiiiem, 
iiulla  res  separare  poierit  a  Cliristo  qunmiiius  hae- 
reat  semperel  maneat  iiidividua  dilectio.  Sic  auieiniii 
sanciihcando  calice  "*  Domini  olTerri  aqua  sola  uon 
polesl,  quomodonec  vinnm  soliim  potesi.  Nam,  si  vi- 
num  lanium  qiiis  ofTeral,  saiiguis  Cbrisii  iiicipit  esse 
sine  iiobis  :  si  vcro  aqua  sil  sola,  plcbs  incipit  esse 
siiie  Cliristo.  Qiiando  autcm  utrumquc  miscetur  ct 
adunalione  confusa  sibi  iuvicem  copulaiiir,  tunc  sa- 
cramentum  spiritale  et  cceleste  perficiiur.  Sic  vero 
calix  Dominj  iion  esl  aqua  solaaulviniim  solum,  nisi 
utrumque  sibi  inisceatur,  quomodo  nec  corpus  Do- 
mini  polest  esse  farina  sola  autaqua  sola,  nisi  utrum- 
que  adunalum  lueril  et  copulatumct  panis  unius  coin- 
page  solidatum.  Quo  et  ipso  sacrameiito  populus 
noster  osiendituradunalus;  ut,  quemadmudumgrana 
multa  iu  unum  collecia  et  commoliia  et  commixta 
panein  unum  faciunt,  sic  in  Christo,  qui  est  p.^nis 
ccelestis,  unum  sciaimis  csse  corpus,  cui  conjiincius 
sit  nosler  mimerus  el  adiinaius. 

XIV.  Non  est  crgo,  fralcr  charissime,  quod  allquis 
cxistimetsequendanie>scqiiorumdnm  consuetudinein, 
si  qui  in  prxterilum  in  calice  Dominico  aquam  solam 
oHerendam  putaverunt,  Quacrendum  est  enini  ipsi 


LECTIONES  VARIANTES 
•El  potatotnm.  Ebor.  Etnoto  Ter.Bencd.  Potausiiii.  C 
Polus  sanguinem  NC.2.  Epoto  Oxon.  ' 

•>  Aquis...   Sigiiilicari  .VC.  2. 


«^  Oslendil  Rig(dl. 

rt  Calicem  iiu.  JVC.  1,2. 


STEPII.  BALUZII  miM. 


dno  laudata  a  Pamcrio.  Dubitaium  aulem  fnisse  olim 
qii  inam  modo  scribeiuliini  esset  colligi  videlur  ex 
mio  libroineoveiere,  iii  qiio  scriptnm  est  sojiorc  ct 
siipia  liiicam  vel  sapore.  Prxtulit  aulem  P.uiielius 
$'ipore  ex  conjecliira  olim  siia,  ipiam  gavisus  csi  inve- 
iiisse  se  cnidirmataiu  aucioritale  codicum  Alflige- 
niciisis  cl  Coloniciisis. 

Donnniam  tencat  verilateni.  Codex  Fuxeiisis , 
Domimca  mente  teiieat  vcritulem. 

\\\.  —  Apud  Judicos.  Isla  qiia;  slalim  seqnunliir 
iisqiie  ad  dc  nqiia  vinum  desuiilin  libro  Bccrensi  ei  iii 
i'oriim  loco  isla  posita  suul.  Nam  qiuv  apnd  Juda-os  of- 
fcrebantur  spiritualcm  iiitellectum  significabiuit.  Quiv 
Judwi  in  veleri  teslnmenlo  o/ferebunt,  oninia  minc  com- 
plctu  tunt,  quiii  lex  vclus  umbra  jnit.  Poslmodum  Do-  D 
»H;»H.'i  i)i  iVoi'Mi)i  'reslamenluin  in  Ciina  Uulilca:  coram 
Judwis  de  nquu,  elc. 

fe'l  turbm.  Isla  iion  li;ibciitiir  iii  capile  xvii  Apora- 
Ivpsis.  Pono  pro  ei  ttirbw  codex  llemensis  sancii 
iJioiiysii  liabctcniiftMs. 

WW.—  Videmus  in  aqua.  H.rc  verba,  qii.TDCcrtonnn 
sunl  Julii  Pap:e,  cx  Jiilio  laiiicu  rercrt  Eiigeniiis  IV  iii 
Con[essione  missn  ad  .'li)jie)ios  npnd  Odoriciiniliiiynal- 
diim  an.  1459,  §  15.  Al  Ri.'gino,lib.  i,  cap.  CG,  lilat 
cx  concilioWorinaciensi.  cap  29,uhi  exsiat  incannne 
quiirtoiu  editionibiis  coucilioriim.  Vide  iiolas  ad  Re- 
ginonein,  pag.  ;,50. 

Credentium  plcbs.  Codex  veronensis,  fredentium 
plebi  suugium  ejus  in  quem  credidil  copulutur  et  con- 
7un(fiiuT. 

I'i  commixiio.  In  rodicc  Decccnsi  scriptum  esi,  ut 


conimixlio  illn  non  ab  invicem  scpnrclitr  etnnilasin. 
telligaiur  Ecclesia:,  id  est  plcbis  in  Ecclesia  conslitiitn,si 
fideliter  cl  firmiler  in  eo  quod  credidit  persevernveril, 
qititm  nulla  res  separare  potcrit  ut  nec  ex  eo  quod 
minits  eral  semper  maneat  individua  dileclionc. 

Individua  dileclio.  Ilanc  lcclioneni,  (pia;  esl  0|iliiii;i, 
rc|ieri  iii  qiiatiioidcciiii  libris  veierilins  ct  iii  cdiiione 
Paiiielii,  qiii  priiiiiis  illain  pioliilil.  Al  ediliones  Ma- 
iiiilii  et  Moiellii  ei  codcx  Becceiisis  liabciii  iitdiviilua 
dilcciionc.  Voicies  eilitiones  etqiiaiuor  libri  veieics, 
in  diiina  dikctioiic.  Ea  letlio  nielior  est  quaiii  cgo 
rolinui.  Naiii  et  iii  Eiiistola  i.vii,  jiag.  90  :  1'ersecenl 
apud  bominum  nostra  dilectio. 

Nnm  si  vinum.  Piito  Pascbasinm  Radlierlum,  ciini 
eo  loco  utereiiir,  Cypi  iaiii  verlm  iiiiitnsse  nt  illa  l;i- 
ccret  sua.  Sic  eniiii  posuit  iii  capile  xi  libri  de  Cor- 
pore  et  Sanguiiie  Douiiiii  :  Nunisi  vinnin  sine  aqua 
offcratitr,  sanguis  Chrisli  incipit  esse  sine  nobis.  Si  au- 
tem  aqua  sola,  jam  plcbs  videlitr  esse  sinc  Clirislo. 
Quando  aulem  ulrumque  miscetur  et  conjitngilur,  titnc 
recle  niysteiium  Ecclesia:  spirilaliier  perjicilur. 

Ccelesle  pcr/icitur.  Reliqua  islius  epislola;  dcsciipla 
non  siint  iii  libro  Beccensi. 

Sanciificando.  Diio  libri  nosiri  veteres  ct  dno  Aii- 
glicaiii  (ir;i'l'eruiil  sacrificando. 

Crann  mulUt.  Iiifra,  Episl.  i,xxvi,  pag.  153  :  ISani 
quando  Dominus  corpus  suum  punem  voc>it  de  mitllo- 
riim  granorum  udunationc  congeslum. 

Et  commoUta.  Haec  desunt  .n  exccrplis  Flori,  cxslaiil 
laiiieu  iu  codicc  Scguicriano. 


383 


EPISTOLA  LXlII. 


586 


quein  tinl  seculi.  Nam,  si  iii  sacrificioquod  Cliiislus  A  cl  lioc  fieri  iii  sui  commemoraiionem  '    priccepir, 


obiulil,  niii  iiisi  Ciirislus  scqiiendiis  csi  ,  uliqiie  id 
nos  obaudiic  et  facere  oporlet  quod  Cliristus  fccil  ct 
quod  faciciidnm  esse  mandavil,  qnando  ipse  in  Evaii- 
geliodical :  Si /ecerids  (/worf  mando  vobis  ,  jam  non 
dico  "  vos  servos,  sed  amicos  (Joan.  xv,  14, 15).  Elquod 
Christus  debcat  solus  aiidiri,  Pater  cliam  dc  coelo 
contesiatur  dicens:  Hic  esl  ftlius  meus  dilectissimus  •> 
iu  quo  bene  sensi,  ipsum  audile(MaUli.  xvii,  5).  Quare, 
si  solus  Cbrislus audieiidus  est,  non  debemiis  attendcre 
quidalius  aiite  nos  faciendum  esse  puiaverit,  sed  quid 
qui  ante  omnes  est  Chrislus  prior  feceril.  Neqiie  eniin 
hominis  consuetudinem  sequi  oportet,  sed  Dei  veriia- 
(cm,  cum  per  Esaiam  propbctam  Deus  loqualur  ct 
dicat :  Sijie  causa  autem  cotunt  me,  mandata  et  doctri- 


uliqiie  ille  saccrdos  vice  Cliristi  vere  fungilur  qiii 
id  qiiod  Cbristus  fecit  imilatur,  ct  sacrificium  verum 
ct  plcnum  tunc  olfert  in  Ecclesia  Deo  Palri,  si  sic  in- 
cipiat  offerre  secundum  quod  ipsum  Chrislum  videat 
oblulisse. 

XV.  Ca.'tcrum  omiiis  religionis  el  verilatis  disci- 
plina  subvertitiir,  nisi  id  quod  spiritaliter  pr;ccipitur 
fideliter  reservetur  b  ,  nisi  si  in  sacriflciis  malutinis 
boc  quis  veretur  ne  per  saporem  vini  redoleat  san- 
guiiiem  Chrisii.  Sic  ergo  incipit  et  a  passione  Cbristi 
iii  persecutionibus  fraternitas  retardari,  dum  in  obla- 
lioiiibus  discit  de  sanguine  ejus  et  cruore  confimdi. 
Porro  autem  Dominus  in  Evangclio  dicit  :  Qui  confu- 
sus    me  fueril,  confundelur  ^  eum    Filius  hominis. 


wis  hominum  docentes  (Isa.  xxix,  13).  Et  iierum  Do-  g  (.Uarc.  viii,  38).  El  Aposiolusquoque  loquiturdiccns  ; 


minus  iii  Evangelio  hoc ideni  repetai  diceiis :  "^  liejicitis 
mandalum  Dei ,  ul  traditionem  vestram  slaimtis  (Marc. 
VII, 13).  Sed  et  alio  in  bico  ponil  ct  dicit  :  Qui  solve^ 
rit  unum  ex  mandalis  istisminimis,  el  sic  docuerit  ho- 
mines,  minimus  vocabiiur  in  regno  coslorum  (Malth.  v, 
19).  Qiiod  si  nec  minima  de  mandaiis  Dominicis  licet 
solvere,  quaiito  mngis  tam  magna,  tain  grnndia,  lam 
ad  ipsum  Dominica;  passionis  et  nosirac  redemplioiiis 
sacramentuni  pertinenlia  fas  iion  cst  iiifringere,  aut 
in  aliud  qiiaiii  qiiod  divinitus  inslilutuin  sit  humana 
traditioiie  miitare?Nam,  si  Jcsiis '■  Cliristiis  Domi- 
nus  et  Dcus  iioster  ipse  est  summus  ''  saceidos  Dei 


Si  hominibus  placerem  ,  Chrisli  servus  non  essem 
(Gat.  1, 10).  Quomodoaulem  possumus  propier  Cbri- 
suiin  sanguinem  fundere,  qui  sanguinem  Cbristi  eru- 
besciiiius  bibere? 

XVI.  An  illa  sibi  aliquisconlemplatione  blanditur, 
quod,  etsi  mane  aqua  sola  offerri  videtur,  tamen,  cum 
ad  coeiiandum  venimus ,  mixtnm  calicem  offeiimus. 
Sed  cum  coenamus  ad  conviviim  nosiriim  plebom 
convocare  non  possunius,  ut  sacramenii  verit:iten! 
fraleriiitate  omiii  pra;sente  cclebremns.  Atenim  non 
mane,  sed  post  coenam,  mixtuin  caliccin  obtulit  Do- 
minus.  Numquid  ergo  Dominiciim  post  coenam  ceie- 


Patris,  ei  sacriliciumPatri  se  ipsum  primus  obtulil  '■',  C  brare  debemus,  ut  sic  mixtum  calicem  frequcntandis 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Noii  dicam  Lam.  Bod.  1,  2.  NC.  2.  Ebor. 

!>  Dlleclus  Bod.  2.  Ebor.  NC.  1,  2. 

•^  Nam  Jesus  JBod.  1. 

■1  Ipsc  summiis  Bod.  1 . 

"  ]Jco  patri  seipsum  oblulit  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

STEPll.  BALUZII  NOT^. 

XIV. — Si  so(!(sC/iris/iis.  Cilatliunclocum  Gratianiis 
disi.  8,  cap.  Si  solus,  cap.  Si  consueiudinem ,  ct  ca;i. 
Consuetudo.  Ad  lociiiii  auieni  istiim  Cypriani,  ubi  di- 
cil  solniii  (^hristum  aiidieiidum  csse,  Joannes  cardi- 
iialis  dc  Turrecrcmata  aii  vocem  solus  non  excludcre 
papam  vel  pra^latos  vcl  alios  doctores  aut  pisedica- 
toies  bonos,  scd  lanUiin  amicbrisios,  id  csi  contri- 
rios  Clirisio,  qui  coiitraria  prjcdicanl. 

Atiusnnte  nos.  Itascriptum  rcperiinusiiiseplem  co- 
diciliusanliiiuis.  Vetcreseditioncs,  etiamManutiaiia  ct 
Miirelliana,  quoda/i(;uisn(i(eiios.  Iia  etiiim  codcx   '"  |-. 
Thuanus   et  Carnoieiisis  cl  duo  liliri  veieres  laiidat  " 


f  Conimcmoralione  Bod.  1,2.  Lin.  Ebor.  NC.  1,2. 
P  Specialiler  percipilur  el  fideliter  obscrvatur  Val. 
i  Confusus  me  fuerit ,   coram    Iiominibus   confundct 
enmnod.  %NC.  1.  Ebor. 


iii  cdilionc  Pamcliaiia.  In  Fuxcnsi  scri()tuin  est  alius 
(diquidanie,  iii  Turoiicnsi  nliud  aliquis,  in  Corbeieiisi 
atius  atiquis. 

Neque  enim.  Codex  Monasleiieiisis,  nec  allerius  lio- 
minis  consuei.udinem  sequi  quemquam  oporiel. 

Tradiiione  mutare.  Unus  codex  regius  habet  ralione 
pr(ecipilare. 

XV. —  Iledoteat  sanguinem.  Poslca  codcxCorbeicii- 
sis  addit,  flaijranlem  ab  infideliconscienlia  odor  umbris 
mntulinis  (uerit  agniliis  et  coqnoscatur  esse  Ctirisliunus 
dum  nos  sanguine  Clirisli  conjiindimur.  Qnod  cgo  miror 
aiiimadvcrsoiii  iioii  luissc  a  Rigaltio.  llanc  addilio- 
ncm  iiiveni  eiiaiii  iii  (odice  Tiuonciisi  ct  iii  Fnxciisi. 
Sed  noii  liabetnrin  Scguieriaiioomniuin  vetuslissimo. 
Hieronyniiis  iii  Epistola  ad  Piepoiiiimm  de  Viia  Clc- 
ricorum  :  JVuHir/iifliii  vinum  redoteas,  ne  uudias  itlud 
philosoplii :  Uoc  non  esl  oscutum  porrigere,  sed  vinum 
propinare.  Tcrtulliaiiusin  Apologctico  :  Idcirco  el  os- 


cula  propinquis  offerre  eliam  necessitas  eral,  ul  Spiriln 
judicarentur.  Al  nunc  in  feminis  prw  v/no  nuttum  libe- 
rtm  est  oseutum.  Rcspicit  ad  inores  Ronianarum 
niulierum,  qiiibus  non  licebat  bibere  viniim,  ut  dlo- 
ceni  Plinins,  lib.  xiv,  c.  15 ,  et  A  Gcllius,  lib.  x,  cap. 
25.  De  Moribns  anlem  Clirislianorum,  de  quibiis 
agiiur  in  boc  Cypriaiii  loco,  vide  Petavii  anim.idver- 
siones  ad  Epiphanium,  pag.  265  ;  et  Joseplium  Vice- 
comitcm,  lili.  mde  Missa;  liiiibus ,  p.ig.  256. 

Qui  confusus.  Ita  pleriqiie  libri  veteres.  Ai  in  uno 
Reniigiano,  in  Divionensi,  et  in  Gratianopoliiaiio 
lcgilur  :  Qiiime  confessus  fueril  coriiin  hominibus,coii- 
fitebitur  eum  filius  liominis.  Sic  eiiam  iii  Piihoeaiio 
nisi  quod  iUic  lcgilur  conjundet  pro  confnebitur.  At 
in  libro  de  Lapsis,  p.  190,  scribit  :  Qiiime  confusus, 
eic.  Vide  Pamelii  iiotas  ad  liunc  locum. 

XVI. —  Dominicum  cetebrare,  id  csi  sacrificia  divina 
offcrre,  sacrificarc,  ut  rccie  cxplical  Pamclius.  Alibi 
Diiniinicum  significalEcclesiam  iii  qnaiiiChrisiiaiii  con- 
venicbant  ad  celcbranda  rnysleria.Vidc  liaioninni,  ad 
dicin  25  Decembris,  Cardinalem  Bonaiii,  lib.  i,  cap. 
5  ct  19  Rerum  Lilurgicarum,  cl  glossariuiii  Latinuni 
Cangii.  Acia  marlyrum  Donastistariini  in  libro  ii, 
Miscellancorum  iiosirorum,  pag.  66  -  An  nescis,  Sa- 
tanas,  in  Doininico  Chrislianum  et  in  Clirisliaiio  Doini- 
iiiiii»!  cons(ii«/um.^  Aliud  videlur  esse  Doininiciiiii  in 
Epistiila  falsa  syiiodi  Nic:cnx  ad  Stjlvcstruin  l'apam 
cditii  iii  collcctione  Merlini. 

1'osi  coenam.  Vide  Durantum  lib-  ii,  cap  51  de  Iti' 
tibus  Ecctesiw  Callwlica;, 


587  WVI  CYPRIAM  288 

doniinicis   offeramus?  Cliristum  offcrre   opporiclwi  A  «es  et  teslamenlum  Domini,  et  non  hoc  idcm  faccrc 


circa  vcspcraii)  dici,  iit  liora  ipsa  sacrilicii  oslcndcrci 
occasum  et  vespcraiii  ninndi ,  sicnt  in  Exodo  s:  ri- 
ptum  csl :  Et  occideiu  illim  oiiine  vulgiis  siinagogie 
filiorum  Itrael  ad  vespcrnm  (Exod.  mi,6).  El  itcrimiin 
l's;ilniis  :  .'l//t'Drt/iOHin)iHHHi  incfliiim  sncrificium  vcspcr- 
liiiitm  (l'sal.'  cxL,  2).  Nos  antem  rcsurrectioncm  Do- 
niiiii  mane  ceieiirarnus. 

XYII.  Et  quia  passionis  ejus  nicnlioncm  in  sacrifi- 
ciis  omnibus  facimus  (passio  csl  eiiini  Domiiii  sacrin- 
riiini  quod  ofTcrimiis),  iiiliii  aliiid  r|iinm  (|iiod  ille  focit 
facere  debemus.  Sciipuira  eniin  ditil  :  Qiioiiesciiin- 
que  eniin  ederilit  panem  isluin  et  calicein  islum  biberi- 
lis,  mortem  Domini  anniinliabilis  quoadusqiie  venial 
(1  Cor.  II,  2()).Quoiiescuniquecrgocali(.eiii  incommc- 


qnod  fecerit  Dominus,  qnid  aliud  cst  quani  sermoncs 
ejus  alijicere  et  discipliiiani  Doiiiinicam  conicninere, 
nec  lcrrena  sed  spirilalia  ftirta  ct  adulteria  commil- 
icre,  duni  quisde  evangelica  vcrilaic  furiuur  Domini 
nosiri  verba  el  facla,  corrumpil  alqiie  adiilleral  prx- 
ccpladivina?  Sicut  apud  lliereniiam  scriptum  esi  : 
Quid  csl,  iiiquit,  paleis  adirilicttm?  Proplcr  lioc  ecce 
ego  ad  propheSat ,  dicit  Doininut ,  qui  fitrnnlur  verba 
niea  umtsqitisqiie  a  proximo  suo ,  el  seducunl  populuin 
meuinin  mcndaciis  siiis  et  incrroribus  sitis  (Ilier.  xxiii, 
28,  50,  32).  Ilem  apud  euindein  alio  loco  :  El  ma:' 
cliata  cst,  inquil,  in  lignum  el  lapidem  " ,  cl  in  liis 
omnibus  non  esl  reversa  ad  me  (Hier.  i%,  10).  Quod 
fiirliim  et  adiilteriiini  ne  in  nos  etiam  cadal  cavcrc 


moraiioneni  Doniini  et  passioiiis  ejns  offeriinus ,  id  B  solliciie  et  liniide  ac  rdigiose  observare  dcbcinus. 


ipiod  coiislat  Dominum  fecisse  faciamus.  Et  vidcrit, 
fraier  charissime;  si  quis  de  antccessoribus  nosiris  vcl 
ignorantcr  velsimpliciicr  non  liocobservavit  et  tenuit 
qiiod  nos  Dominus  facere  exemplo  ct  magisterio  suo 
docuit,  potest  simplicitati  ejus  de  indulgeniia  Domiiii 
?enb  concedi.  Nobis  vcro  non  poterii  ignosci ,  aui 
nunc  a  Domino  admonili  et  instructi  sumus  ut  cali- 
ccm  Domiiiicum  vino  mixtum,  secundum  quod  Domi- 
nus  obtulil,  offeramus ;  ei  de  hoc  quoque  ad  collegas 
noslros  lilieras  dirigamiis ,  ul  ubique  Icx  cvangelica 
ct  Iradiiio  Dominica  servetur,  et  ab  eo  quod  Clirislus 
cl  docuit  et  fecit  non  rcccdalur. 

XVIII.  Qnx  ulira  jam  conlemnere  ei  in  crrore 
prislinopersevcrare,quid  aliud  esi  quam  incurrere  in 


Nam,  si  sacCrdoies  Dei  el  Clirisli  sunuis,  non  invenio 
quem  magis  sequi  quam  Doum  ei  r.lirisUnn  debca- 
niiis,  qiiaiulo  ipse  in  Evangclio  maxime  dical  :  Ego 
sum  litmen  saruli.  Qui  me  sccuius  fiicrit ,  iion  nmbula- 
bii  ^' in  lenebris ,  sed  liabebil  luinai  vita;  (Joiin.  viii, 
12).  Ne  crgo  iii  tcnebris  ambulemus,  Chrislum  seqiii 
et  prscepta  cjiis  observarc  debeinns,  quia  ct  ipse  ia 
alio  loco,  miuens  Apostolos,  dixil  :  Dala  esl  milii  om- 
nis  potcslas  in  coelo  el  in  lerra.  Ile  ergo  et  doccle  omnes 
Gcnies,  lingenles  eos  in  nomine  Palris  et  Filii  el  Spi- 
riliis  suncli ,  doccnlcs  eos  observure  omnia  quwcumque 
piwcepi '^  vobis  (Maitli.  xxiii,  18-20).  Quare  si  inla- 
mine  Cbristi  ainbulare  volumus,  a  prceccptis  et  mo- 
niiis  ejus  non  rcccdamus,  ageiUcs  gralias  quod,  diim 


objiiigaiionem  "»  Domiiii  incrcpanlis  iii  Psalmo  eidi-  C  instruit  in  fntiirum  qiiid  faccre  dcbeamus,  de  prKte- 

cemis  :  Ad  qitid  exponis  juslificaiiones  meas  ct  assumis 

lesiamenlum  meum  per  os  tunm  ?  Tu  auiem  odisli  dis- 

ciplinam,  el  abjecisli  scrmoncs  meos  rclro.  Si  videbas 

ftirem  ,  concurrebas  ei ,  et  iiiler  moecltos  pariiculam  po- 

nebas  (Psal.  xlix,  lG-18).  Exponcre  enim  justiOcaiio- 


"  Dc  llgno  ct  Upide  NC.  2. 
>>  NoD  ambuUi  Ebor. 


rito  igiioscii  quod  simpliciicr  erravinius.  El  quia  jam 
sccundus  ejus  advenlus  noliis  appropinquat,  magis  ac 
niagis  benigna  ejiis  ct  larga  dignalio  corda  noslra 
luce  veritalis  illiiminat. 
XIX.  Ileligioni  igiiur  nostra;  congruit  et  limori  et 

LECTIONES  VARIANTES. 

"  M.nndavi  NC.   2. 

STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


XVII. —  Scriplttia  enim.  Uiidecim  libri  vcicrcs.cl  in 
his  Segiiicrianus,  oinissa  iiicnlloiic  paiiis,  iia  rcferiinl 
liiiiic  locum  :  Scriplura  eiiim  tlicit  ut  quoiicscuiiique 
ciilicemin  commemoralioncm  Domiiii  ct  passionis,  clc. 

El  riderit.  Huisiim  hic  lociis  oslcndil  andsiciaiii, 
iicgligcniiain  el    oscilaniiani  veioriini    librarioruin. 


cst  pscudoprnphelas.  Quod  fortassis  cst  melius.  N:iin 
Cyprianus  in  libro  rie  l/nifate  i,'cc/esw,  pag.  197,  rc- 
fcreiis  alium  lociim  ex  eodcm  capiie  llieremi;e  lcgitur 
dixissc  :  JSolile  aitdire  sermoncs   pseudoprophelarum. 

Lumen  tmculi.  Ueiimii  linnc  leciioiieni,   qiiia  illam 
Qiiidain  ciiini  libri  \xl"ercs''h;d')0i7l"  y/"iiiri'ri'rai'ii''^     D  '"y.'"'  '"  sexdccim  codicibus  aiiliqiiis.  Alioqiii  pr;c 


viileris,  led  lide,   sed  vitlciis,    sed  videcmus.  Aliquas 
cnini  liaruiii  lectioiimn  lalsas  cssc  ncccsse  csl. 

XVIIl.  — -  Jiiaepnii/is.  Qu:Uii(iraiiliquicodiccs  ita 
disliiigiiuni,o/)ji(i;/n(io/i<;i»  Domini.  Iiicrcpaiilisvox  est 
in  Psulmo. 

Cuncuriebat  ei.  Sic  cliam  l-pisl.  Lxiii,  p;ig.  120, 
ubi  locus  istc  rererliir,  Tertullianus  iii  libro  deSpecta- 
citlis  ei  quidain  libri  vcieres  liabcnt  foiiciiirclins  ctim 
eo.  Qiio  ctiam  niodo  lcgitur  iii  Episuda  Siricii  Papas 
iia  lliineriitm.  Qiiidaiii  alii  simitl  ciirrebas  ciiin  co. 
Qiiain  leciioiiem  Panieliiis  aii  sc  inveiiissc  io  codice 
Afnigeincnsi  ei  in  Coloniensi. 

/'ni<irM/nm.  In  quibtisdaiii  cxcmplaribtis  anliquis, 
Ic;!iiiir  por/ioH(;))i.  Qno  eiiam  modo  scriplum  cst  in 
Episiola  Lxvm,  et  in  Episioli  Siricii. 

^((Prop/ie(as.  Inditobuslibris  vcicribus   scriplura 


ttilisscm  eam  qua;  habet  /h.t  i)iMH(/i,  quain  et  veicres 
cditioncs  ci  qiiinqiie  libri  vcteres  exliibciit,  nisi  (|iiod 
iii  Carnoiensi  scriplnm  esi  mmidi  vel  sa;culi.  Kot//ou 
ciiiin,  qtiod  csl  in  Grxco,  signilicat  propriemundum. 
llnde  et  Craci,  inquil  Tertullianus  in  Apologctico, 
nomen  mundo  Kai//(jv  accoininodaverunl.  Ita  cliain 
sanctns  Hilarius,  in  liliro  i  de  Trinitate.  Plinius,Iib.ii, 
cap.  4 ;  iVnm  (/iiciK  Ko»|«o»  Grwci  nomine  ornameiili 
nppellavcrunt,  eum  el  nos  a  perfecla  absolutaque  eleijun- 
/1(1  mundum.  VidcLudovicum  '■"Cxlium  Hhodigiiiiirn, 
lil).  I,  cap.  5.  Quamquam  verum  est  scripiorcs  eccle- 
siasticos  sxpe  usurpare  socculum  pro  niiindo. 

Tingentes.  Quinque  libri  vctcrcs  el  Aflligemensis 
a  Paniclio  laudalus  habenl  bapiizantes,  eodcm  sensu. 
Sic  placuit  librariis  mutarcpro  arbiirio  suo  dictioue^ 
faucii  Cypriani, 


58!)  EPISTOLA  LXIV.  '^  500 

ipsi  loco  alqiie  officio  sacerdotii  nnsiri,  fralcrcliaris-  A  ritaiis  magisler  exisfal,  et  qiii  non  dociiit  fratrcs  ia 

pra:lio  forlilcr  slarc,  doceat  eos  qiii  vicii  et  prostrali 


simc,  in  Domiiiico  calice  miscendo  ct  offorendo  cus- 
todire  tradilionis  Doniinicfc  vcritatem,  et  quod  priiis 
apiid  quosdam  videtiir  crraium,  Doinino  nioneiile, 
corrigcrc ;  ui,  ciim  in  clariiate  sua  ei  majestaie  cne- 
lesti  venire  coeperit,  invcniai  nos  leiicre  quod  nin- 
nuit,  ohservare  quod  dociiit ,  faccre  qiiod  fecit.  Oplo 
te,  Iratcr  ciiarissime,  sempcr  bene  vaiere. 

EPISTOLA  LXIV. 

(Erasm.,  i,  7.Panicl.,  Rigalt.,  Balnz.,  lxiv.  Pariss.,   vkwi. 
Oxon.,  Lips.,  Lxv.) 

AD   EPICTETIM    ET   PLEBEM    ASSCRITANORUM,  DE    FORTL- 
NATIANO   QUO.NDAM    EORUM   EPISCOPO. 

Argumentlm.  —  JI/o)ie/  Epictetum  et  pLbem  Assuriia- 
norum  ut  Forluiuilianum  ,  tiuondani  episcopum,  scd 


siint  iicc  rofjare,  cuin  Dominus  dicai:  lllis  (uclisiis  li- 
bamina,  et  illis  imposuistis  sacrificia ;  super  licec  omnia 
crgo  »  nonindigiiabor?  dicit  Dominw(lm.  LVii,  d).  Et 
alio  loco  :  Sacrificans  diis  eradicabitur,  nisi  Domino 
soli  {Exod.  XXII,  19).  Iiem  Dominns  denuo  loqnilur  et 
dicit  :  Adoiaverunt  eos  quos  fecerunt  digiti  eorum ,  et 
curvatus  est  liomo  et  Immilialus  est  vir,  et  non  laxabo 
illis  {Isa.  II,  8,  9).  In  Apocalypsi  qiioque  legimus  iram 
Domini  comminantis  ct  dicentis  :  Si  qtiis  udoral  bes- 
tiain  et  imaginem  ejus  ,  el  accipit  notam  in  fronle  sua 
et  in  manu ,  bibet  et  ipse  de  vino  irai  Dei  mixto  in  po- 
culo  irm  ejus,  el  punietur  igne  el  sulplmre  sub  oculis 
saiiclorum  Angelorum  et  sub  oculis  Agiii ,  el  fumus  de 
lapsnm  ,  ad  episcopalum  redire  non  permiltant ;  lum  g  (ormciuis  eorum  in  sa;cula  swculorum  atcendet,  nec  lia- 


aliis  de  causis,  lum  quod  stalulum  esset    nc  episcopi 
lapsi  ad  priorein  gradum  admiitereiilur.' 

I.  Cyprianus  Epicleto  fratri  et  plebi  Assuras  " 
consislcnli  salutem.  Graviter  et  dolenter  nioius  SHni, 
fratres  cliarissimi,  qnod  cognoveriin  Forlunatianum 
qnoiidani  apud  vos  episcopum  post  gravem  lapsuin 
ruin:c  siiaj  pro  iiitegro  nnnc  agere  velle  el  episcopa- 
tiim  sibi  vindicare  coepisse.  Qua;  res  contrislavit  me, 
primo  propter  ipsuni,  qui  miser,  vel  diaboli  tenebris 
in  totum  excoecalus,  vel  quorumdam  sacrilega  per- 
suasione  deceptus  ,  cum  debeat  salisfaccre  et  ad  Do- 
minnm  exorandum  diebus  ac  noctibus  lacrymis  et 
'"  orationibus  et  prccibus  incumbcre.audctsibi  adUuc 
saccrdotium   quod  prodidit    vindicare  ,  quasi    post 


bebunt  rcquiem  die  ac  nocle  qui  adoranl  bestiam  et  ima- 
cjinein  ejus  {Apoc.  xiv,  9-11). 

II.  Cum  ergo  li;cc  torincnta,  hncc  supplicia  in  die 
jiidicii  Doininiis  comminctur  iis  qni  diabolo  oblein- 
peranl  et  idoiis  sacrificant,  quomodo  se  pulat  posse 
agere  pro  Dei  sacerdole  qiii  oblemperavit  ct  servivit 
diaboli  sacerdolibiis  ?  aut  qnomodo  putat  maniini 
siiam  Iransfcrri  posse  ad  Dei  •'  sacrilicium  et  pre- 
cein  Domini  qnaicaptiva  fuerit  sacrilegio  et  criininl , 
ipiando  in  Scripturis  divinis  Dcus  ad  sacriflcium  pro- 
bibeat  acccdere  snccrdotes  etiam  in  leviori  criminc 
constitntos,  ct  in  Levitico  dicat  (xxi,  17)  :  Homoiii 
quo  fuerit  vitium  et  macula  non  accedcl  offerre 
dona  Deo.   Item  in  Exodo   (xix,  22)  :  El   tacerdotes 


aras  diaboli  acccdere  ad  allarc  Dci  fas  sil,  aut  non  C  qui  accedunt  ad  Dominum  Deuin  sanclificenlur,  ne 
majorem  in  se  iram  et  indignationem  Domini  in  dic  forle  dai'cUnqual  illos  Dominus.  Et  itcriim  :  Et  cum  » 
judicii  provocel,  qui,  cum  fidei  ct  virtutis  diix  fratri-  accedunt  niinistrare  ad  altare  sancti,  non  adducent 
bus  essc  non  potuerit,  perfidia;  el  audacia;  et  tcme-      in  se  delicium,  ne  moriantur  {Ibid.  xxix,  43).  Qui  ergo 

LECTIONES  VAniANTES. 

"  Qui  accedunt  Bod.  1,  2.  Lam.  Ebor.  NC.l,  2.  Itii. 


*  Asturas  lin.  Tlm.  Foss.  Cotb. 
J'  Dei  deest  in  Corb. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


XIX. —  Oplo  te.  Vclns  nemigianus :  Seiiipcr  vale  in 
Deo  Domino,  (rater  chnrissime. 

Epist.  Lxiv.  —  I.  Epiclelo,  episcopo  Assiiriiano  in 
provincia  proconsiilari.  llli  ineacailiedra  succcssissc 
Victorem  liquct  cx  concilio  Carlliaginensi  sincti  Cy- 
priani.  In  concilioB;igalensi  dainnalnscst  Pnctcxlatiis 
episcopns  Assiiritaniis,  in  ciijiisloco  DoiiatistLn  posne- 


niilphi,  cum scriptum  fiiissct  apepiscopum  scriplum  cst 
supralincam  apostatam  c:\iiom,  utvidetur,maiiu.Prop- 
tercacrgoCy|iriaiiusciimaitquondamcpiscopunifiilsse, 
minc  non  esse.  Siiiiilem  loqiicndi  inddiim  adnolaviinus 
iiiEpistola  lix,  p.  07,  dcVictnrc  qiiondamprcsbyiero. 

Quodprodiciu.  Codcx  sancli  Arniilplii  pcrdidil. 

Fidei  et  viriutis.  Qiiamvis  lucclcctio,  qiiam  cl  vc- 


riiiil  Rogatuin;  inCoUationi;  Cartliaginicnsi  inler  (la- j)  lcres  ediliones  et  duodecini  libri   vctiTCS  pi;cfcriint. 


tholicos  cl  donaiislas  .idfnit  Evaiigclus ,  cpiscopns 
ccclcsi;c  Assuritan.T  Catliolicus. 

Fraircs  cliarisiimi.  Tres  libri  vetcres  pnrferunt 
(rater  ckarissime.  Qua:  lectio  potesiesse  boiia.  Qnippe 
cpistola  scripta  cst  ad  episcopnm  etplcbeni,  et  poinit 
Cyprianns  eo  modo  scribcrc  qno  scripsissc  rcpciiinr 
Episl.  LVii,  fld  Cornelium:  qiix  cum  scripia  sit  ex 
xqno  ad  Cornelinni  et  ad  onincni  Ecclcsiain  Roni;i- 
nani ,  lamen  iiuiuit  Cognovimus  fruter  charissime,  ct 
niox  siylnni  converlit  Cyprianus  ad  onines,  qni  prop- 
tcrca  liatrcs  charissimi  vocantur  p;iulo  post.  Ea  dis- 
crcpaiiti;i  lcctionuin  in  Cypriano  videtiir  orta  esse  ex 
inilis.  Naiii  anidinaverti  fniler  cliarissime  et  fralres  cha- 
rissiini  qiiandoiine  il;i  scrihi  in  anliqnis  codicibus  F. 
K.  ct  FF.  CC.  eo  modo  quo  dileciissimi  vidi  sa;pc 
scriptuin  DD. 

i''or(nHn(iflm(iji,quemaposlasia  dejcceralab  episco- 
paiu,  curasacrilicasset  idolis.  Unde  in  codice  sancti  Ar- 


sitopiima,  silere  lanieii  iioii  de/ieo  cditioncm  Morol- 
lianani  ct  qninqnc  libriis  vcieres  lialiorc  virtulis  et  fidci. 

II.  —  Diaboli  saccrdotibus.  CodexFuxensis,  diabolo 
aul  sacerdolibus  ejus. 

Sncrilcgio  et  crimini.  Codcx  Gralinnopolitanns,  711«' 
capla  (ucrnt  sncrilegio  el  criiiiiiie.  Corl;eicnsis,  sacrilc- 
(jioruinelcriininum.  Quxh'cl\(>  vidclnr  cssc  mclior,  si 
vftx  capliva  retinc.Tliir.  IIiercmi;e  cap.  xlix,  captivos 
filiorum  Anmon.  Ncqiie  eniin  diciliir  scrvus  doinino, 
scd  scrviis  doiiiiiii.  iliiic  ;ipiid  Ciicroiiein  seivi  legniii, 
sedilionuin,  ciipidiiatiim.  Idemdicondiim  de  captivis, 
qni  sni  jiiris  non  siint. 

Ad  altare  stmcti.  li;i  omncs  fcre  libri  veteres,  cliain 
Anglicaiii  ,  ct  ediiioncs  onmcs  anlc  Er.isinicani ,  in 
qua  legitnr  ad  aluire  snnclum.  Qiiamqiiain  lianc  qno- 
qiie  lcciioneni  pra:rcrunt  diio  libri  vciercs.  |{ig;iliius  , 
oniissa  voce  altair,  posiiil  ad  sancium,  anctorilate,  iit 
ipse  ait,  codicis  Vcroncnsis,  (jnod  cgo  tanicn  non  in- 


S9I 


DIVl  CYPRIAM 


592 


grnvia  in  sc  delicta  aJduxernnt,  id  csl,  qiii  iddlis  sa-  A  ijandiim  cst,  cl  omni  vigore  nilendimi    ut  quanttiiu 


crificando  sacrilega  sacrilicia  fecerniit  ,  sacerdo- 
tiiim  Dci  sil)i  vindicare  non  possuiit,  nec  ullam  in 
conspectu  ejiis  precem  pro  frairibus  facerc ,  quando 
in  Evangelio  scriplumsit :  Deus  peccntorem  mn  nudii; 
sed  si  quis  "  Deuin  coluerit  el  voluntatem  cjus  fecerit, 
iltumaudit  (Joan.  i\,  51).  Quamvis  sic  quorumdam 
peclora  lenebrarum  ingruenlium  '■  profnnda  caligo 
c.Bcaverit,  ul  de  prascepiis  saiubribus  nihil  lucis  admit- 
laut,  sed  serael  a  reclo  liraiie  veri  ilineris  aversi,  per 
prxceps  et  per  abruptum  <'■  criminum  suorum  nocte 
atque  errore  rapianliir. 

III.  Ncc  niirum  si  consilia  noslra  ant  Doinini  pra;- 
cepla  nuncabnuunlqui  Dominnm  negaveruiit :  stipes 
et  oblaiiones  et  lucra  dusiderant ,  quibus  prius  insa- 


possiiniiis  ab  bac  cos  sui  scelcris  andacia  relunda- 
niiis,  nc  adliuc  agerc  pro  sacerdotc  "•  conenlur  qui 
ad  inoriis  extrema  dejecti,  ullra  lapsos  laicos  " 
riiinaR  m.ijoris  pondero  prornerunt. 

IV.  Si  veroapud  insanos  furor  "'  iiisanabilis  per- 
severaveril,et,  recedeiile  Spiritusancto,  qux  coepit 
cxciias  iii  sua  nocle  permanserii,  consiliuin  nobis 
eiil  singnlos  fralrcs  abeoriim  fallacia  separarc,cl,  nc 
quis  iii  laqucos  erroris  incurrat,  ab  eoruni  coniagione 
seccrncre,  quando  nec  oblatio  sanciilicari  iHic  possit 
ubi  Ppirilus  sanctns  noii  sit.ncc  cuiquam  Doniinns  per 
cjns  orationes  et  preces  prositqui  Doinininn  ipse  vio- 
lavil.Quod  si  Fortunatianiis,autimmcmorcriminissiii 
per  diabnli  caecitatem,  aut  ministcr  etservus  diabol 


tiabiles  incubabant  ;  et  coenis  aique  epulis  etiam  nuiic  B  faclus  ad  decipiendam  fraiernilatem,  in  lioc  suo  furo. 


iiihianl,  quarum  crapulam  supersiitc  nupcr  in  dics 
cruditale  ructabant,  nuncinanifesiissimecoinproban- 
tes  nec  anle  se  leligioni,  sed  ventri  potius  el  qnajs- 
tui  profana  cupidiiate  servisse.  Unde  et  ipsam  ve- 
nisse  perspicimus  et  credimus  de  Dci  cxploraiione 
censurain,  ne  apiid  altare  coiisistere  el  coiitrectarc 
ulierius  perseverarent  pudorem  incesti ,  fldcm 
perfidi,  religioiiem  profani ,  divina  tcrreni,  sancia 
sacrilegi.  Quod  ne  talesad  aliaris  inipiaincnia  cl  con- 
lagia  fratrum  denuo  redeant,  omnibus  viribus  cxcu- 


rc  pcrinanscril,  vos  quanlum  polesiis  claboralc , 
ct  in  hac  raliginc  diaboli  sicvientis  fralruinmcnlesab 
errore  revocale,  iie  alicnaj  demcnliic  facile  conscn- 
liani,  ne  se  desperatornm  delictis  pariicipes  f^iciant, 
scd  leneant  intcgri  salutis  sux  ct  inlegritalis  conser- 
vat;<;  a  se  ct  cuslodiiic  perpeluum  tcnorcm. 

V.  Lapsi  vero  magnitudineni  delicti  sui  cognos- 
ceiiles,  a  (leprecando  Domino  non  recedani,  nec  Ec- 
clesiam  cailiolicam,  qnse  una  ct  sola  est  a  Doniino 
constitula  ,    derclinquant ;  sed,  salisfaciionibus  iin- 


LECTlOiNES  VARIANTES. 


»  Si  qni  Oxon. 

h  Irruentlum  Lin.  NC.  1. 

<=  Abrupta  Bod.  i . 


<i  Agere  saccrdotem  Liii. 
"  Lapsus  laicos  oxon. 
f  Consecrala   rer. 


STEPH.  B.\LUZII  NOTyE. 


vcni  in  margine  exemplaris  mei  edilionis  Maniitiaiia>, 
ct  lcciionem  illam  ait  csse  rcctissimam  ,  non  animad- 
vcrtens  bunc  eumdem  locnm  infra  Epist.  Lxvni,  pag. 
117  et  Epist.  I.X1I,  pag.  129  editum  a  seuiclipso  fuisse 
codem  oinnino  inodo  quo  ego  istic  restiiui.  Is  qui 
scripsit  codicem  Fuxensein  posuit  ad  alture  Domiiii, 
quod  cnnfirmat  emendalioncin  nosiram.  Ait  aulem 
Pamelius  rcpcrire  sc  non  polnisse  qiiem  Scripiur.B 
locum  ciictCypriaiins.  Gonlartius  vcro  aii  alludere 
eum  ad  varia  Mosis  dicta  in  Exodo,  pra;sertim  de  s:i- 
cerdotum  altari  JchoviB  inscrvienliiiin  officio.  Rccic 
profecto.  Nain  locus  iste  sumplusest  cx  capiie  xxviii 
Exodi  secuiuluin  viTsionem  Scpiuaginta  iiitcrpretuin. 
In  cdilione  noslraVulgata  sacr.c  Scriplura;  lcgitiir: 
Vel  quundo  nppropinquaiit  ad  alture  ut  ministrenl  in 
saiictuario,  ne  iniquitutis  rei  moriuntur.  Vcrsio  qua 


eniin  Fuxeiisis,  Mctensis,  sancti  Arnulphi,  et  Cra- 
tiaiiopolilanus  habent  impia  mente ,  Monaslericn- 
sis  amplas  inentes ;  Divioncnsis  ct  unns  Rcini- 
gianiis  per  simptus  incntes  iinns  nicus  vctiis ,  pcr 
simpticia  merita.  Qnartnn  leclioiiuin  iiulla  bona  cst. 
Sex  Aiiglicani  liabeiil  ad  altaris  sanctificutionem  iinpia 
vienie  accedunt,  nbi  vox  sanclificationem  addiia  vidc- 
tur  a  librario  non  iiitelligeute  quod  scribebat. 

Impiumenta.  Fcsliis  Pompeius  :  impialus,  scclera- 
tus.  Vocabuliim  (leducium  a  vcrbo  impio,  quod  si- 
gnificat  cominitteie  crimen  atlversus  piutatein.  Uiide 
apud  Plaulinn  RudeiUe  lcgilur  :  Si  ergn  paienlem  uul 
deos  impiavi ;  quod  iiilcrpretes  cxponiint  ac  si  1'laiiliis 
dixissel  :  Si  iiiipius  fiii  erga  parcntes.  ApnUiiis,  lib.  i 
Metainorphoseoii :  Vt  udliuc  credam  cruore  nie  esse 
liumano  aspersum  alque  impiatum,  ct  lib.   ii,  Ilabetis 


sanclus  Martyr  nsusesldilncidiorcst  etfaciliorad  in- D  ((fl^iie  reuiii  tot  ca;dibus  iwpiaium.  Contra  diccb:int 

.     ...  •  I       ? 1      ,  •       II-. ,.« :.-     r\:-,  ^ .:     ..-       r»: .  r\i  ■_  ■   _  .        i    i  >  ■■ 


lclligcnduin  sensum  hiijus  loci.  Hieroiiymns  in  Dia 
logo  adversus  Luciferiaiws  legebai ,  cuin  accedunt  ini- 
nistrare  saiicla.  Quai  lectio  inultum  acccdit  ad  eani 
quf  ciiaiur  cx  codice  Veronensi. 

Quoruindam  pectora.  CodexGralianopolitanus,  ^iios- 
dam  peccatores. 

III. — '•»' C'rudi/n(e.  Hieronymus  in  Epislola  ad  Rus- 
licum  monachnm,  eiHiiipeHlcm  crudilalem  ,  qua;  pa- 
rens  libidinum  esl.  Salviaiius  lib  iv.  cap.  5,  crudilate, 
diitenderis,  uhi  codex  Corheiensis  habet  crudeliiute; 
lib.  VII,  cap.  10,  alios  cruditale  dislentos,  nhi  codcx 
Collierlinus  h:ibct  crudelitale.  Et  apud  Avitinn  Vien- 
neiiscin  Epist.  lxxxv  ,  geiilium  distunlia  crudilatein. 
Pro  quo  iii  codice  Vicnnensis  Maina'sii  scriptuin  est 
crudetiiate.  Crudclitatem  itaqiic  ct  crudiiatem  antiqui 
librai  ii  qiiandoquc  commutabant. 

.\d  altaris  impiamenta.  Hic  in  priinis  locus  osleiidit 
audaciaro  et  inscitiam  veterum  librariorum.  Codiccs 


etiain  Piauieiituni.  Plinius  lib.  xxv,  cap.  4  :  Ilac 
evulsa  scrobem  rcpleri  vario  genere  frugum  religio  est 
ad  terrm  piainentum,c.l  cap.  9;  Favis  anieet  melle lerra: 
ad piamentum  dalis;  lib.  xxxvii,cap.  i,satispiainentiin 
unius  geminm  voluntario  damno  viderelur.  Piaue  vctus 
verbnin  esl  quod  invcnitiir  apiid  Plauiuni,  lloraiiuni, 
Scnecam,  alios.  Significat  aulein  pnrgarc  vel  expiarc. 

Et  omni  vigore  niicndum. Cum  ista  exstent  in  oiniii 
biis  antiipiis  edilionibiis ,  in  oninibus  codicibiis  no- 
siriset  iii  Anglicanis,  miruiii  cst  cxcidlssc  iii  Kiyal- 
tiana.  Reinliartns  et  Angli  reposucrunt. 

IV. —  Sed  teneanl.  In  uno  codice  regio  lcgilnr,  ted 
teneant  integri  salulis  suk  tenorcm  et  intcgrilalis  coii- 
servenl  et  cuslodiaiit  perpetuum  vigorem.  Rieliiis  in  co- 
dicc  sancti  Ariiulplii,  salulis  sum  tenorcin  el  inlegrila- 
tis  coiiservatm  a  se  et  cusioditm  perpeluum  vigorein. 
Atque  iia  reponendnm  esse  pulo.  In  Graiiauopoli- 
tano  dcsunl  haec,  iniegri  salutis  sum  tenorem. 


893  EPISTOLA  LXV 

moranies  et  Domini  misericordiam  deprecanles,  ad  A 
Ecclesiiim  piilsenl,  iit  recipi  illlc  possint  ubi  fiieriint, 
et  ad  Chrisluin  redeanl,  a  qiio  recesseriinl.  Noc  aii- 
diant  cos  qui  se  f.illaci  "  et  mortaii  seduclione  de- 
cipiunt,  ciim  scriplum  sit:  Nemo  vos  clecipini  inanibus 
verbis.  Proplerea  ciiim  venit  ira  Dei  super  fitios  contiima- 
cia;.  Nolite  ergo  csse  participes  eoriim  {Ephes.  v,  0,  7). 
Ergocontumaces  etDeum  non  limenleset  abEcclesia 
in  loiiim  recedenles  nemo  comiietur.  Quod  si  quis 
impaiiens  fuerit  ad  depreciindum  Dominnm  qui  of- 
fensus  esi,  et  nobis  obtemperare  noliierit,  scd  dcs- 
peraios  et  perditos  seciiius  fuerii,  sibi  impulabit  '' 
cum  judicii  dies  venerit.  Quomodo  enim  deprecari  in 
die  illo  Domiiiiim  polerit  qui  et  anle  boc  Ciirisium  et 
nuncquoque  Ecclesiam  ('-hristi  negavit  et,  episcopis 


391 
prianus,  ul  diaconi  superbiam  qui  itlum  conlumetiis 
exnccrbavcrat  coerceat,  et  audaci(e  suo)  pacniieniiam 
agere  cogat,  ea  occasione  denuo  repetens  quwcumque 
de  sacerdotati  sive  cpiscopali  potestate  snpra  dicta 
sunl  Ejiislota  lv.  Qiiu  autem  tempore  scripla  sit , 
nonsalis  conslat,  nisi  quod  in  eadem  syiwilo  scriplam 
cum  sequenti,  inilium  ulriiisque  epislotui  siiiiile  per- 
snadeal. 

I.  Cyprianiis  Rogaiiano  fiairi  salutom.  Graviter  et 
dolenler  commoti  sumus  ego  et  collega;  mei  (|iii  pra;- 
sentesaderani,  fraier  cliaiissime,  leclis  liticris  luis  , 
quibus  de  diacoiio  tuo  coiiquestus  es  quod,immemor 
sacerdotalis  ioci  tui  etofficii,acmiiiisteriisuioblitus, 
conlumeliis  et  injuriis  suis  le  exacerbaverit.    Et  iu 


sanis  et  inlegriset  viventibusiion  obtemperans,  comi-  B  1"'''^"'  boiiorifice  circa  nos  ei  pro  solila  lua  humili- 


lem  se  ct  piirticipem  moriciilibus  praibuit?  Oplo  vos, 
fralres  charissimi  ac  desideraniissirni,  semper  bene 
valcre. 

EPISTOLALXV. 

(Erasm.,  ui,  9.  Pamel.,  RigalL,  Baluz.,  lxv.  Pariss.,  lxiv. 
Oxon.,  Lips.,  ni.) 

AD     ROGATIAKUH,  DE    DIACONO    QUI    COiMRA    EPISCOPUM 
CONTENDIT. 

Argdhentuh.  —  Rogatianum  episcopum    monet  Cy- 


»  Qui  se  falsa  Bod.  1.  NC.  2. 

i>  Impulabilur  Lam.  Nc.  1.  Bod.%  Ebor 


tate  fecisli,ulmalles  de  eo  iiobis  conqueri,  cuin,  pro 
episcopalus  vigore  et  calhedra;  aucioritale,  baberes 
poleslaiem  qua  posses  de  ilio  statimvindicari,  cerlus 
quod  collega;  tui  omnes  graium  "^  haberemus  quod- 
cumquecirca  diaconumtuuin  coniumeliosumsacerdo- 
tali  polestate  fecisses  ,  habens  circa  liujusmodi  bo- 
mines  pra;cepla  divina,  cum  Dominus  Deus  in  Deute- 
ronomio  dicat :  Et  liomo  quicumquc  feceiit  in  superbia 
ul  non  exaudial  sacerdotem  autjUdicem,  qiiicumque  lue- 
rit  in  diebus  iltis,  morietur  liomo  itte,  et  omnis  populiis 

LECTIONES  VARIANTES. 

*  Ratum  Eram. 

STEPH.  BALUZII  NOTjE. 


V. — Fatlaci  et  morlati.  Ita  Erasmns  el  qualuor  libri  G 
veteres.  At  velusiiores  eililioiies  el  qnaiiior  item  libri 
veleres  habent  fatsa  et  morlati  sediictione. 

Seductione.  Ila  rcpnnendum  esse  pcrmoius  sum 
aucloritale  veleriini  cdiiioniim  et  omniuin  fere  vete- 
riim  libnirum.  Nain  vocein  circumventione ,  quam 
Eiasmus  invexit ,  non  reperi  iiisi  in  tribus  antiquis 
codicibns.  Angli  lestaniur  illam  noii  fiiissc  in  suis. 

Desidernnlissiini.  Isla,  qii«  exslanl  in  uiidecim  co- 
dicibiis  anliqiiis  et  in  anliqiiis  edilionibus,  qu;e  vero 
Erasmiis  expunxil,  ac  posiea  alii  omiserunl,  ego 
resiilui ,  eam  etiam  ob  causam  qiiod  scio  Cy|iriaiium 
frei|uenter  ea  formula  iisum  essc  iii  sciibendo.  Pra;- 
ter  aucioriialem  veicrum  exoniplarium  saiicii  Cyprla- 
ni,  in  quibiis  scmper  vidi  scripliim  desideranlissimi , 
e^siai  apiid  S|ioniiiin  pag  208,  inscriptio  vetus  qiia; 
sic  etiam  biliel.  Iicni  apiid  Jullum  (ia|>iloliiiiim  iii 
Albino ,  fratii  amanlissimo  el  desiderantissimo.  Iii  cdi- 
tionibus  lipistol.iruni  saneti  Loonis  l':ip:c  ad  Euty- 
cliem  legiuir:  Dileclissimo  lilio  Eulyclieti.  Atin  coilici- 
bus  Riislici  di:ic(iii!  legilnr  Desideraniissimo  lilio  Eu- 
tyclii ;  et  in  calte  pro  dilcctissimc  fili  lcgitiir  fiti  de- 
sideraijitissime ,  ut  mimui  iii  inea  Qoncilicirum  edilione 
pag.  1011.  Ibidein  pag.  1514,  le^i  desiderantissimis, 
in  Epistola  C.yiilli  ad  Moiuiclws  edila  iii  aclis  concilii 
qiiiiili,  ubiviilgo  scriplum  est  desidernnlissiinis.  El  s:ino 
cum  isia  vox  descendat  a  p:iriicipio  desideraiis ,  iie- 
cesse  est  iit  scrib.imus  desiderantissimns.  Beiiedicliiii 
nosiri  ita  iiileriliim  sciipscrunt  in  sua  editioiie  Ope- 
rum  sancli  Aiigusiiiii. 

Epist.  l\v.  —  llanc  Epistolam  ferc  tolam  inle- 
graiii  cxsciip^^itct  siiam  fecilGolfridus  alib.is  Vindoci- 
nfiisislil).iv,Episl.xxii,^ciil)ens(H/ylHi/)/a)d«mabbatem 
sancliMarlialis  Lemoviccn^is,  iiinuuisiiiulandis.  N:im 
quuiisiicdediaconosuperbodicunliir,  ca  Golfridiis  ''"'' 
irunslulit  ad  nionachum  coiitumaccm  cicouiumeliosum 

Patkol.  IV.  S.  Cyprian. 


D 


in  abbatem  suiim.  AHerius  diaconi  supcrbi  vocati 
Maxiiiiiani  meniio  est  apud  Augustinum  in  libro  de 
Correclione  Donaiistarum,  cap.  4,  et  in  Episiola  «rf 
Boiiifacium  comitem. 

De  dincono.  Reiiniiimus  hanc  inscriplionem,  qiiam 
et  veleres  ediliones  pr;eferiint  et  omnes  fere  librj 
veleres.  Qiiidam  liabeni  de  diacono  tiinlum,alii  de 
diacono  ejus  ,  alli  ileniqiie  de  diacnno  contiimaci. 

L — Koytitiano.  Episcopo  Novensl  in  Miiiniliiiiia.  In- 
terfiiit  coiicilioCiirlbagineiisi  sub  Cypriaiio.  Collalioni 
Carlhagineiisi  inier  Ciiihdlicos  ei  Donatistas  adfuit 
Felix  episcopiis  Novensis  Catliolicus.  Alia  fnit  Nova 
in  Mwsia  seciinda,  cujns  cpiscopus  Petius  nominatiir 
in  codice  encyclio  cap.  19,  in  editioiie  iiosira ; 
cap.  12,  in  cdiiione  Ilarduini ,  qui  sequi  iioliiil  nos- 
traiii ,  sed  lurliavit  ordlniMii  instilulum  ab  eo(|iii  pri- 
mus  collcgit  Fpisiolas  iii  codice  eiicyclio  conientiis. 
Et  lameii  scicbiil  iiie  ci)iif|uestiim  esse  de  iis  qui  Uo- 
man:e  Conciliorum  editioiii  pia;riierunl  qiiod  niiitas- 
seiil  ordinein  veierem  conira  menteiii  cjus  qui  collc- 
git  Epislolas  eiicyclias. 

Cottega;  mei.  Angli,qiii  voccin  ))iei  legebant  in 
suis  codieibus  inaiiuscripiis,  illam  tanien  oiiiiserunt 
iii  siia  editione.  Qiiod  cur  iia  fecerint  divinare  noii 
potiii,  nisiquodpiitoillos,  ul  saspe  alias,  vuluisse  re- 
tinere  lectiones  edilioiiis  Uigaliiaii:».  Agnoscere  ta- 
men  facile  pi)teraiii  crraliim  islic  esse  iii  ediiionc 
illa,  indicante  etiam  errorem  Episiola  sequeiiti,  iii 
ciijiis  iiiilio  scriptiiin  cst :  Graviter  commoii  sumiis  ei/o 
el  coltegw  mei  qui  prcesentes  aderant.  r.ioteruin  vooeiii 
a  Uigallio  et  Aiiglis  oiiiissainpia;ferunt  oiiines  edilio- 
nes  iiiitiiiua! ,  xviii  libri  nosiri  vcteres ,  ei  etiam 
quidain  Angliciiiii.  Itaquc  si  deest  in  aliquibns,  qiii 
sane  suiit  pauci ,  exisiiinanduin  est  id  evenisse  per 
iiidiligenliam  et  oscitiinliain  librariorum. 

De  diaconoiuo.^i  leciioIibriLainoniiiniet  alius  cum 

13 


50S 


DIYI  CYPRI.VNI 


396 


uudie,itlimebh,etmnagenlmp!eeliammtnc(Deut.x^u,  A  nosier,  usque  ad  passionis  diem  semvU  honorem 


12).El  ulsciamus  hancDei  vocem"'cum  vera  et  summa 
majeslate  ejus  "  processisse  ail  lionoraudos  ac  viudi- 
candos  s:\cerdoies  suos,  fum  adversus  Aaron  sacer- 
dolem  ires  de  minisiris,  Chore  el  Dallian  et  Al)iron, 
ausi  suiit  superbisse  ei  cervicem  siiam  extoliere  ct 
saccrdoii  pra-posilo  se  adajqoare,  hiatu  lerra;  absor- 
pti  ac  devorati,  poeiias  statim  sacriiega;  audaci*  pcr- 
solveriint.  Nec  soli  illi,  sed  et  cxteri  ducenti  quiii- 
quiiginia  qui  eis  comiles  ad  audaciam  fucrunt,  pro- 
rumpenieaDomino  igne  consumpti  sunt,  ut  piobarc- 
tur  sacerdotes  Dei  ab  eo  qui  sacerdotes  facil  viiidica- 
ri.  Iii  libro  quoque  Regnorum,  cum  Samuel  sacerdos 
a  Judaeorum  populo  ob  senectuiem,  sicut  tu  modo, 
contemnerelur,  exclamavit  iratns  Dominus  et  dixit: 


pontificibus  et  saceidoiibus,  quamvis  illi  nec  timorem 
Dei  iiec  agnitionem  «  Chrisli  scrvasseiit.  Nam  ,  cum 
leprosum  emundasset,  dixil  illi  :  Yude,  et  monslra  le 
sucerdoli,  et  offer  donum  (MaHli.  viii,  4).  llnmilitale 
ea  qua  nos  quoquc  esse  immiles  docuit,  saccrdotem 
adbuc  appellabat  ((uem  sciebat  esse  sacrilegiim.  liein 
sub  ictu  f  passionis  cum  alapam  accepisset,  et  ei 
dicerelur,  Sic  respondes  pontifici,  nibil  ille  contuine- 
liose  locnlus  est  in  personam  ponlificis,  sed  magis 
iniioccnliam  suam  luitus  est  dicens  :  Si  male  loculus 
snm,  exprobra  i  de  malo.  Si  aulem  bene,  quid  me 
cwdis  (Joan.  xviii,23)?  Qu3c  omnia  ab  eo  ideo  faota 
suiii  liumilitcr  atque  paticnler  ut  nos  liumiiilatis  ac 
paiientiiB  habcremus  exeinpliiin.  Docuit  eiiim  sacer- 


■Non  te  spreverunt,  sed  me  spreverunt  ( I  Reg.  viii,  7).  j)  dotes  veros  legilime  et  plene  honorari,  dum   circa 
Ktutboculcisceretur,exciiaviieisSaulregem,quieos      falsos  sacerdoles  ipseialis  exstilit. 


injuriis  gravibus  alfligeret,  et  per  omnes  contumelias 
ct  poenas  superbum  populum  calcaret  et  premeret , 
ut  coniemptus  sacerdos  de  superbo  populo  ultionc 
divina  vindicarelur. 

II.  Sed  ci  Salomon  inSpiritu  saiicloconstitutus  tesla- 
luret  docetquaisit  sacerdotalisauctorilaseipoiesias, 
dicens :  Ex  tota  anima  tua  time  Deum,  et  sacerdoles 
ejus  sanciipca.  Et  ilerum  ^  :  Honora  Deum  ex  tola 
anima  lua,  et  honorifica  <^  sacerdoles  ejus  (Eccti.  vii, 
29,  31).  Quorum  prseceptorum  meiiior  bealus  aposto- 
lus  Paulus,  secundum  quod  iii  Aclibus  Apostoloruni 
legimus,  cum  ei  dicereiur  :  Sic  insilis  in  sacerdotem 
Dei  maledicendo,  respondit  et  dixil  >*    :    Neseiebam , 


III.  Meminisse  autem  diaconi  debent  qiioniam 
Apostolos,  iil  est  episcopos  et  pisposilos  ,  Dominus 
elegil,  diacoiios  autem,  post  ascensum  Domini  iiicoe- 
los,  Aposloli  sibi  consiiiuerunt  episcopatiis  sui  et  Ec- 
clesia:  minislros.  Quod  si  nos  aliquid  audeie  contra 
Deum  possuinus,quiepiscopos  lacit,  possuntet  conlra 
iios  aiidere  diaconi,  a  quibus  fiunt.  Et  ideo  oportet 
diaconum  ''  de  quo  scribis  agere  audacia;  suic  poe- 
niienliam,  cl  hoiiorcm  sacerdoiis  agnoscereet  episco- 
po  prxposilo  suo  plena  huinilitaio  satisfaccre.  Ha;c 
sunt  eniin  initia  bxTCiicorum  cl  orlus  alquc  conalus 
scbismaticorum  inale  cogiianiium,  ut  sibi  placeant, 
ut  prsepositum  superbo  tumore  contemiiant.  Sic  de 


{ralres  ,  quia  jionlifex  est.  Scriptum  esl  cnim  :  Princi-  C  Ecclesia  recediiur,  sic  allarc  proranum  foris  collo- 
pem  populi  lui  non  maledices  (Act.  xxiii,  i).  Dominus  catur,  sie  contra  pacem  tbristi  et  ordinatioiiem  atque 
eliam  noster  ipse  Jesus  Christus,  rex  et  judex etDeus      unitatem  Dei  rebellatur.  Quod  si  ultra  te  conlumeliis 

LECTIONES  VARIANTES. 


»  Ejus  omil.  oxon. 

J>  Dicit  (utd.  Lam.  Bod.  1,  2. 

"^  El  honora  isod.  1. 

>i  RespoQdit  dicens  Bod.  %  Lam. 


•^  Dignalionem  nod.  t. 

t  Subdilus  Lin. 

8 Teslimouium  improba  Lam.  Ebor.  Bod.^i^  NC.  1,2. 

ii  Oportet  Cassium  djucouuui  Lin. 


STEPH.  BALIIZII  miJE. 


vetcris  in  cdiiione  Anglicana  laudati  certa  est,  diaco- 
nus  ille  vocabatiir  Cassius.  Coiieilio  Cartbaginensi 
sub  Cypriano  interfuit  Cassius  episcopus  Maeoina- 
diensis. 

Superbisse.]\hnc  lectioiiem  invcni  in  tribus  lantiim 
libris  veleribus.  Ilabetur  tanien  iu  aniiquis  edilioni- 
bus.  Manutius  posuit  superbi  esse.  Sic  eliam  si'piom 


dist.  93.  Correctores  Romani  suppleverunl  cx  Epis- 
tola  Cypriani. 

Sub  iclu  passionis.  Terlullianus  in  lil)ro  deOraiione 
dixit  sii6  ()is(n)i(in  pnssioiis  ,  iit  recte  monuit  Rigal- 
tiiis,  qiii  relVrt  lociiin  similem  ex  sermone  viii  SNiicti 
Leonis  de  Passione  Domiiii.  At  Painuliiis  edidit  sub- 
sluniiu  passionis.  Qno  eliam  niodo  scriptum  esi  in  li- 


libri  noslri  vcirres  et  septem   Anglicani.  Morellius  D  bio  Ai^obardi  biblioihec*  regi;e 


scripsii  superbire. 

Prul)arelur.  lla  duodecini  libri  nosiri  veteres  et 
scpicm  Aiii^licani.  Vctercs  ediliones  anle  Pameliaiiam 
halicnl  proburenlur.  Ipse  eiiiendavil  ex  qiiaiuor 'codi- 
eibus  iir.iiiu^-criplis  et  veteri  excnso  pnieo  qiiod  Uem- 
bolttis  edidcial  probarenlur.  lii  qiio  falsus  est  Pame- 
liiis.  Naiii  fdilio  <|iii>qiic  Spiieii.sis  ct  Vi  iicla  vcliis 
habeiil  c:inulem  lccliiinciii ;  eaiiunie  iios  eliain  inve- 
iiiiniis  iii  oelo  cxeinplaribus  inanuscriptis. 

II.  — Po;)H/i  /iii.  Scpt  m  libii  veicies  babent  plcbis 
luw.  Al  iii  Epistola  lv,  p^ig.  80,  ct  in  Epislola  lxix  , 
pag.  1:^2,  et  lib.  iii  T:.'>limomonim,  c.ip.  12,  sciiplum 
cst  popH/i  (ui.  Sicctiiin  lcgilur  in  cililioiie  viiigata 
Novi  Testamenii,  cap.  xxiii  Actorum.  Vide  siipra 
pag.  45i. 

Dumintis  eiiuni.  Hunc  locuiii  v;dde  dccurtalum  et 
uiutiluin  relerl  Juo  parte  v,  cap.  555,  et  Gratianus 


Exnrobru.  Sic  etiam  in  Epilola  lxix,  ad  Floren- 
lium  p:ig.  1^2.  Apiid  llicroiiyiiium  lib.  n,  adversus 
Pda(jiunns  lcgitur  nrguede  zelo  seu  de  peccalo. 

Qiiiv  omnia.  Vide  nolas  iioslras  ad  Agobardum 
paR.  107. 

III.  —  Diaconi....  Aposloli  constiluerunl.  Vide  Ter- 
tiiUianuin  in  libro  de  Exliorlulione  Caslilalis. 

Asceusum.  lia  sexdccim  libri  veleies.  Edilionesan- 
liipi.ie  el  cli  im  Morclliaiia  liabent  ascensani ,  eo  inodo 
quo  Tertiilliaiius  et  (;y|iriaiius  sciibere  soicnt  dcfeii- 
s;iin  pro  defeiisione  et  reiiiissam  pro  remissione. 
Vcruin  voccin  ascens((m  islic  noii  icperi  nisi  iii  qua- 
liior  aiiliqiiis  codicibiis.  Uiius  liahet  ascensionem. 

El  lionorem  saccrdolis.  Codex  Bccceiisis ,  el  ut  lio- 
norein  sucerdolis  agnoscat.  Carno.leiisis ,  ut  honorem 
sacerdoiis  uynoscat.  Metensis  sancii  Arnulphi,  e(  lio- 
nvrein  sacerdolis  egnoscat. 


597 


EPISTOLA  LXVI. 


598 


suis  cxacerbaveril  el  provocaverit,    fungcris  circa  A  mus  ego  et  collegoc  niei  qui  praesenles   aderant.et 


euni  poicstale  lioiioris  liii ,  ut  euni  vel  deponas  vel 
abslincas.  Nain,  si  apostolus  Pauliis  ad  Tinioilicum 
sciihens  dixit  :  Juveutulem  tiiain  nemo  despkial  '^ 
{ITim.  IV,  12),qiianlo  magisiibiacollegis  luis  dicen- 
dum  est :  «Senectiitemiiiain  nemodcipiciat.^Et  quo- 
ni;im  "•  scripsisli  qiienidam  cuin  codem  diacono  liio  se 
niiscuisse  et  superhiae  ejns  aiqueaudaci.c  participem 
csss,  hunc  quorpic,  et  si  qui  alii  lalcs  exstllerint  et 
contra  sacerdotem  Dei  fecerinl,  vel  coercere  poteris 
vel  abstinere  :  nisi  quod  horlaniur  et  nionemus  ut 
peccassc  se  polius  intelligant  ei  satislaciant,  et  nos 
proposilum  nostrum  tenere  patiantur.  Magis  eniin 
cpiamus  et  cupimuscoiiluinelias  el  injurias  siiigulo- 
rum  cleinenti  palientia  vincere,  quain  sacerdoiali  li- 


conipresbyteri  nostri  (jui  nobis  assidebant  i^ ,  fiaires 
cliarissimi,  cum  cognovisseniusquod  GeniiniusVictor 
IValer  iiosler  de  sa:culo  excedens  Geminiuin  Fausii- 
iiuin  prosbylerum  lutnrcm  lcslrinienlo  suo  noininave- 
rit,  cum  jampridem  iii  concilio  cpiscopoinm  slatiitnni 
sit  iie  qiiis  de  clericis  el  Dci  niinistiis  tiilorem  vel  cu- 
ralorem  "  teslaniento  suo  consiitual,  <|Han(lo  singu- 
li  diviiio  sacerdolio  iionorati  et  in  clerico  minislerio 
conslituti  noii  iiisi  altnri  et  sacrifieiis  deservire  et 
precibus  atqueoralionibus  vacare  debeant.  Scriplum 
esl  eiiim  :  JSemo  mililans  Deo  obligal  ^  se  moleslUs  ° 
sa;cutaribus  ,  ut  possit  placere  ei  cui  se  probavil 
(Ii7'im.  ii,i).Quod  cum  de  omnibus  dictum  sit,  quan- 
to  magis  molestiis  ct  laqueis  ssecularibus  obligari  non 


bcne  valere. 


EPISTOLA  LXVL 


centia  vindicarc.  Oplo  te,  fiater  churissime ,  sempcr  B  debcnt  qui  divinis  rcbus  et  spiritajibus  '  occiipali, 

ab  ecclesia  recedere  et  ad  terrenos  et  soeculares  aclus 
vacarc  non  possunt?  Ciijus  ordinationis  etreligionis 
forniam  levita!  prius  in  lege  tenuerunt,  ut,  cum  ter- 
rani  »  dividereiit  et  possessiones  pariirentur  undecim 
Irihus,  Levitica  tiibus,  qiix  templo  etaliari  el  miiii- 
sieriis  divinis  vacabal,  nihil  de  iila  divisionis  portio- 
ne  perciperet,sed,  aliis  terram  colentibus,  illa  lantiim 
Deum  coleret,  el  ad  victum  atque  alimcnium  suuin 
ab  und(Ciin  Irihubns  de  frueiibus  qui  iiasccbantur 
deciinas  pcrciperct  •'.  Quod  totum  fiebal  de  aucto- 
rilale  cl  disposilione  divina  ,  ul  qui  operationibus  di- 
vinis  iiisistebant ,  in  nulla  ro  avocarentur,  nec  cogi- 
tare  aut  agere  sxcularia  cogereniur.  Qii%  nuncraiio 
et  forma  in  clcro  tcnetur,  ul  qui  in  Ecclesia  Domini 


(Erasm.,  i,  9.  Paniel.,  Kigalt.,  Baluz.,  txvi.  Paris.,  lxv. 
Oxon.,  Lips.,  I.) 

AD  CLEnUM  ET  PLEBEM  FDB.MS  CONSISTENTEM,  DE  VICTORE 
QCI   FAUSTINUM  PRESBVTERUM  TUTOREM  NOMINAVIT. 

Arguuentum.  —  Cum,  conlra  concilii  episcoporum  sta- 
tutum,  Geininius  Viclor  lestamento  tulorem  sive  cu- 
ralorem  suum  noniinasset  Ceininiiim  Fanstinum  pre- 
sbijterum,  prohibet  pro  ilio  offerri  aul  sacri/irium  pro 
dormiiione  illius  celebraii ;  obitcr,  exemplo  Levilicce 
tribiis,  deduccns  clerxcosnioiesliis  scecularibus  immi- 
scere  se  non  debere. 


L   Cyprianus  presbyleris  el   diaconibus  et  plebi  c  ordinalione  clerica  promoventur,  in  nullo  ab  admi- 
Furnis  consislenlibus.salulem.  Graviler  commoli  su-      nistratione  divina  avoceiilur,  nec  molesiiis  et  negotiis 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Coniemnat  [Mm.  nC.  1,  Ebor. 

i  AssistehaniFoss.  Spir.  llemb.  Nobiscum  Tlm.  Corb. 

'^  Cuslndem  l.am.  Ebor.  Ben. 

i  Implicat  ^''oss. 

''  Negotiis  Lam.  Ebor.  Lin.NC.  1,  2. 


f  Bonis  rebus  Bod.  2.   Ebor.  Nc.  2.  Lam.  Qui  spiri- 
tualibus  Impr. 
8  El  (ium  terram  Thu. 
!>  Reciperet  Oxon. 


STEPIL  BALUZIl  NOT^E. 


''"'  Circaeiim.  Quamvis  \w.c  lccii  >  forri  possit,  nial- 
lcni  tamen  eain  quam  qiiinqiie  exemplaria  vetera 
lir.i.ferunt ,  in  (iiiihus  scripttim  csi  conlra  cuin.  Ego 
cniiii  sa'pe  vidi  scripluni  iii  anti(|uis  codicibus  circa 
pr,>  contra  iit  e  diverso.  Niliil  taincn  volui  muiare. 

Lpist.  lxvi.  —  I.  Fiirnis.  Collalioni  Cartliagiiiensi 
inlcr  Catbolicos  el  Donalislas  .'idfnit  Florenliiis  cpi- 
scipus'  Fuiniiaiiiis  Doiialista,  concilio  vero  Caillia- 
ginensi  snb  Bonifaclio  episcopo  Siinon  episcopus 
pleliis  Furnilaiia!.  Eo  vcro  lempore  quo  lix'c  scribc-  D 
iiiU  Cypriamis  Fnrniianornin  episcoiiiis  erai  Gemi- 
iiiiis,  ui  doceni  acta  cnncilii  Canhiigincnsis  liahiii 
Siib  Cypriaiio,  ideni  forlasse  qni  G(;niiniiis  Yiclor 
isiic  nonifTialnr,  ul  conjccit  1'aineruis,  quem  refellit 
1'earsoiiius  in  annalihus  Cyprianicis  ad  aimuiii  iJi9. 

hi  concilio.  Niilla,qiiod  sciiiin,  isliiis  concilii  meii- 
lio  liaheiur  alibi  quain  in  hacEpistola.  Rigaliius  pu- 
lavii  lix'C  (iypriani  verha  iiaiisciipta  nb  illo  esse  ex 
dccreto  ciincilii.  Neseio  aiiiem  an  ea  senieniia  possii 
cssc  veia.  Vide  Jiilium  Nigroiiiuin  in  Tractatu  xiv 
Asceiico,  cap.2. 

Clerico  iniidslerio.  Ilanc  leclionem  ,  quain  iinde- 
ciin  lihri  veleres  cxhihcnl,  pr,cfi;io,  qiiia  pulo  illain 
iiieliiis  convonire  ciiin  stylo  Cyprinni,  El  tanieiidif- 
licile  esi  coiistiluerc  verain  lcctioiiem  liujiis  loci. 
\eteres  enim  cditioues  ct  qualuor  lihri  veleres  ba- 


benl  clericali  ministerio,  cdilio  Manutiaiia  ct  undccim 
lihri  veleics  clerico  minislerio,  cum  quibus  coiisentit 
veiiis  Remigianus,  qiiamvis  illic  per  crrorem  scri- 
plum  sit  cteri  comminislerio.  Fuxensis  ct  Becccnsis 
iiabcnt  cleri  minislerio  ,  Pithoeanus  clericoruin  mi- 
nisierio. 

Qiianto  matiis  motestiis.  Rigallius  posnit  qnanto  ma- 
cjis  clerici  motesliis.  Veriiin  vocem  clerici  iion  agno- 
scnnt  aliac  editioncs,  cxccpta  Aiiglicana  ,  qn;e  Ri- 
gahianam  iinitalur,  neqiic  vctcia  exeiiiplaria.  Cerle 
siipervacanea  estct  inuiilis.  Itaiine  recle  Rcinliarliis 
illaiii  ex|iunxit.  Nos  sccuti  siiiiiiis  vetera  excniplaria 
et  vcleres  editiones 

Ordinalione  clerica.  Et  lianc  qnoqiic  lectiiinein 
prxfcro  oh  congriientiaiii  ciini  siylo  saiicli  Cypriani, 
qiiaiiivis  eain  iion  repeierim  iiisi  in  qiiiiiqnc  lihris 
vetcribus  et  iii  edilione  Manuliana.  Morelliana  et 
nnus  velus  codex  regius  liahont  orUiimlione  cicricati, 
Veronensis  et  alii  ocio  «</ (/rrf;«a(io/i(;m  ctericum,  vc- 
leres  edilionei  et  octo  vetcra  exemplaria  ad  ordiiia- 
liouein  clericatem.  Ediiio  mea  conlirinaiur  etiam  au- 
ctoritale  Cypriani,  ([ui  Epist.  xxxiii,  pag.  46,  dixit  : 
lHerebatur  tuiis  clericie  ordinaliunis  utleriores  gradus. 
Item  in  versione  Epislohe  Firmiliani,  pag.  14!)  ;  Sibi 
poleslatem  clericte  ordinationis  assumenies. 


39» 


r   DIVI  CYPRIANI 


-iOff 


sxcularibus  nnigcnttir,  sed  in  lionorc  "  spnrinlan-  A 
linm  frairnni,  lamquam  dccinias  ex  frnclil)us  acci- 
IHcnles,  ab  altari  el  sacrificiis  non  recedanl,  sed  die 
ac  nocie  coelestibns  rebus  et  spiriinalibus  serviant. 
II.  Quod  cpiscopi  antecessores  nostri  religiosu  con- 
sideranles  et  salubriicr  providenies.  censuerunt  ne 
quis  fraier  excedcns  ad  tutclam  vel  ciiram  clcricum 
iioniinarel,  ac  si  quis  lioc  fecissct,  non  offorretur  pro 
co  •>  ,  nec  sacriOeium  pro  dormilione  ejus  celebrare- 
tur.  Ncque  enim  apnd  allarc  Dei  mcrelur  nominari 
in  saccrdolum  prece  qni  ab  aitari  saccrdoles  ct  niini- 
slros  voluil  avocare.  Et  ideoVictor,  cum,  contra  for- 
ninmnuper  in  concilio  a  sacerdolibns  daiam,  Gemi- 
niiini  Faustinum  presbylerum  "'  ansus  sit  inlorem 
constituere  ,  non  esl  quod  pro  dormiiionc  ejus  apud 
vos  (iat  oblalio,  aut  dcprccatio  aliqua  nomine  ejiis  B 
in  Ecclesia  frequenlelnr,  ut  sacerdoium  <■  dccreinm 
religiosc  el  necessarie  factum  servetur  a  nobis,  siniul 
ct  catieris  fratribiis  detur  exemplum  ne  qiiis  sacerdo- 
tes  et  minisiros  Dei  altari  ejus  el  Ecclesiai  vacanles 
ad  sacculares  molesiias  devocet.  Obscrvari  enim  de 
cxtero  poterit  ne  ullra  hoc  fiat  circa  personam  cleri- 
corum,  si  quod  nunc  facium  csi  fuerit  vindicaium. 
•1   Oplo   vos,  fratres  charissimi,  seniper  benc  valere. 

EPISTOLA  LXYII. 

(Erasm.,  ni,  13.  Pamel.,  RJRalt.,  Baluz.,  lxvh.  Paris., 
Lxvi.  Li|)s.,  Oxon.,  Lxvin.  CoustaDt.,  Episl.  Rom  Pout 
4.  p.2H.) 

AD   STEPnANDM,    DE   HARCIANO   ARELATENSI  ,    QUI  NOVA- 

TIANO  CONSENSIT. 


EPISTOLA  LXVm. 


(Kiasm. ,  I.  4.  Pamel. ,  Uigalt.  ,  Baliiz.,  i.5vui.  Paris., 
Lxvii.  Oxon.,  Lips.,  lxvu.  Uoulh.  Uell.  Scr.,  iii,  p.  77 
vim.) 

AD   CLEBUM    ET    PLEBES   IN    BISPANIA   CONSISTENTES,    DE 
BASILIDE    ET   MARTIALE. 

Arcumextuu.  —  Cum  Casi/i(i(?s  el  Mnrlialis,  cpUcopi, 
lapsi  essenl  et  libcllis  idolotabice  contamituiii,  lau- 
datCyprianuscum  coepiscopis  clerum  et  ptebem  Ilispa- 
niarum,  qnod  in  locum  eorum  Sabinum  et  Feticem 
leqitima  electione  snbslitidssent ;  prwserlim  cum, 
juxla  Cornelii  siatutum,  episcopi  tapsi  ud  pxniien- 
tiam  quidem  agendam  admitli  possent,  sed  a  saccr- 
dotati  lionore  proliiberentur ,  obiter  etiam  qumdam 
attingens  de  veteri  electionis  episcoporum  ritu.  !'ub 
Stephano  autem  scriptam  esse,  contexltis  indicat. 

•«'  EPISTOLA  LXIX. 

(Erasm.,  IV,  9.  Pamel.,Rig.iit.,Baluz.,  Lxix.  Paris. ,  lvui. 
Oxon.,  Lips.,  Lxvi.) 

AD  FLORENTIOM  PUPIANUM,  DE  OBTRECTATORIBUS. 

Argumentum.  —  Purgat  se  apud  Ftoreniium  Piipianum 
Cyprianus  de  variis  ub  itto  objectis  criminibus;  et 
animi  ejus  levitatem  arguit,  quod  tam  temere  oblre  • 
clatoribus  crediderit.  Ex  eo  autem  quod  dicit  se  jam 
lum  sex  annis  episcopatu  (unctum,  suiis  constat  sub 
Slepliano  scriptam. 

1.  Cyprianus.qui  el  Thascius,  Florenlio,  cui  et  Pu- 
piano,  frairi  salutem.  Ego  le,  frater,  credideram  lan- 
dem  jam  ad  poenitentiam  convcrti,  quod  iii  proeteri- 


Argumentum. — Cum  ifartianus,    Arelatensis  ef)isco -  ^  tum  tam  infanda,  tam  turpia,  lam   ctiara  gentilibus 

execranda  aut  audisses  de  nobis  lemere  aul  credi- 
disses.  Porro  aulem  etiam  nuiic  in  lilteris  luis  anim- 
adverio  eumdem  te  adliuc  esse  (jui  prius  fueras,  ea- 
dem  te  de  nobis  credere  ei  in  eo  quod  crcdidcris 
perseverare,  et,  ne  forte  claritalis  et  marlyrii  tui  di- 
gnilas  noslra  communicatione  inaculetur,  in  morcs 
jiosiros  diligenler  inquirere,  el  posl  Dcum  judicem. 


put,  Novaliani  sectam  secutus  mitlios  seduxisset,  el 
te  communione  cceterorum  episcoporum  per  schisma 
separassel,  monel  Sleplianum,  summum  Pontificem, 
ul  pro  sua  aucloritale,  ubsente  itto,  alium  in  locum 
ejus  subslituat,  et  lum  tapsis  lum  per  illum  seductis, 
acta  paenilenlia,  pax  delur,  et  ad  Ecclesiam  rediius 
concedalur. 


LECTIONES  VARIANTES. 


•  Donaria  NC.  2. 

h  Pro  eo  sa^a^iflcium,  nec  pro  dormitione  Lam.  Ebor 
Jtod.  i.NC.  1,  2. 
«  Oblalio  aliqua  nomine  ejus  in  Ecclcsia,  ut  sacerdo- 


tum  Bod.  1.  Thu.  Aut  dclegatio  aliqua  nominc  ejiis  Corb. 
A  Veswit  seqfi.  in  Lam.  Ebor.  NC.  l  ;  et  quidem  for- 
mula  ista  valeaictoria  in  mss.  plerisque  perpetuo  abest. 


STEPH.  BALUZII  NOT.^. 
•!•  —  Pfo  dormiiione.  IIocloco  rursum  observanda  D  liquis  codicibus  qui  coiitineut  vilas  sanclorum.  Noia 


esl  inscitia  et  ineuria  veteriim  lilirarinrum.  Duolibri 
yetcrcs  pro  ilormilione  liabeiit  ordinalione  ,  f;ilso  ct 
incpto  sensu.  Idem  diccndum  dc  voce  deprecalio, 
quajpaulo  poslseqnilnr,  pro  qiia  in  lil)ro  Corbcicnsi 
cl  in  Fiixensi  legilur  deteqalio.  Aiigli  iMonent  ila 
quoquc  scrijituin  esse  in  Tliuaiio.  Qiiod  vcrum  iion 
est.  Quippe  b;c  dn;n  voces,  aul  deprecatio,  in  illo 
dcsnnt,  et  niliil  in  earuni  loco  posiiiim  est. 

Dormiiione.  Mortis  iiomen  ,  iit  ad  Epislolain  ler- 
liam  obsc^rval  Rigallius,  qnaniiiiii  poieraiU  cvilabant 
Chrisliani  obspeni  rcsnricciidniscl  vil*  scnipiicrn;i!. 
luiqiic  pro  morluo  diceb;iiii.  pi;i'missiim,  et  pro  moric 
obitiini,  exccssum,  diirmilidncin,  cl  assumiilioncin, 
iiti  lacilc  cssel  prolmrc  lc-tiiiioiiiis  Terlulliaiii,  Cy- 
priani ,  llieri)iiyiiii,  cl  alioiuni.  Vidc  annoiationes 
Lrasmi  iii  caput  ix  Liica!.  .Assiiniptioiiem  IVlri,  as- 
bumpiioiiom  1'auli  ct  txlerorum  sicpc  rcpcri  in  aii- 


cstconlroversia  qu;B  nevo  noslro  emeisii  in  ecclesia 
Parisicnsi  propler  Assumptioncm  bcatissinise  virginis 
Mari;(;.  Non  csl  liujus  loci  eani  relnictarc.  Illud  tan- 
lura  dicam  :  JoaniicmPapainXXIIpulasse  illaiii  noii- 
dum  iii  cocliim  ivissc  cl  illam  non  inlratiiram  iii 
gaiidinm  domini  sui  anle  dicm  jiidicii.  Vide  noias 
noslras  ad  viias  Paparuni  .^venioneiisium,  pag.  789. 

Sacerdolcs  et  miiiislros.  (^odex  Fuxensis,  sacerdo- 
tes  el  Dei  niinistros  ab  utlario  ejiis  et  ecclesia  evacuant 
ad  scecutares  moteslias  devocanl. 

Ministros.  Editionos  Erasnii  et  .Morcllii  addunl  snos 
teviias.  Ego  banc  Epistolam  inveni  iii  xix  cxcin- 
plaribiis  antiquis,  et  in  millo  eoriiin  rcpcri  boc  ad- 
ditainenlum.  Rcctc  ergo  fecerunl  Manutius  cl  ulii 
illud  abjicicntcs. 

"'  Epist.  Lxix.  — 1.  P«pmno.  Joanncs  Tiislaiuis 
a  sancio  Aniauiioin  toiuo  secuiido  Commentarioi  uin 


401  EPISTOLA 

qui  saccrdoles  facit ,  te  velie ,  non  dicam  de  me  A 
(qiiantus  enim  cgo  suni  a  )  !  scd  de  Dei  et  Cliristi 
jndicio  jiidicare.  IIoc  est  in  Deura  non  credere,  lioc 
csi  rebellem  adversus  Cliristum  et  adversus  Evan- 
gelium  ejus  exislere,  ul  cuni  illedicat  :  Nonne  dito 
passeres  asse  vaneunl  ?  el  neuter  eormn  cadit  in  terram 
sine  Palris  voluntate  {Malih.  x,  29),  ct  probetniaje- 
stas  cjus  et  veritas  sine  conscieniia  et  permissu  Dei 
ctiam  minora  non  fieri,  tu  existimes  sacerdotcs  Dei 
sine  conscienlia  ejus  in  Ecclcsia  ordinari  ?  Nam  crc- 
dcre  quod  indigiii  et  incesli  sint  qiii  ordinantnr,  quid 
alind  est  quam  credere  ^  quod  non  a  Deo  nec  per 
Deum  sacerdotes  ejus  in  Ecclcsia  cohstitiiantur  ? 

II.  An  piitas  majus  esse  de  me  meum  quam  Dei 
leslimonium,  cum  Doniinus  ipse  doccal  ct  dical  le- 
slimonium  noii  esse  verum  si  quis  ipse  de  se  lestis  B 
existat,  eo  quod  unusqiiisque  utique  sibi  faveat  ^' , 
nec  contra  se  aliquis  infcsta  ci  advcrsa  depromal, 
lides  vero  sincera  sit  vcritatis  '',  si  in  prsedicaiioni- 
busnostris  alius  sit  piaidicalor  ac  lestis  :  Si  teslimo- 
nium,  inquii,  dixero  de  nie,  testimonium  meum  non  esl 
veritm.  Alius  est  enim  qiii  lestis  esl  de  me  {Joan.  v,  51, 
52).  Quod  si  Ipse  Doininns,  omnia  i'  postmpdnm  ju- 
dicaturus  f,  noluit  de  lesiimonio  suo  sibi  crcdi, 
sed  nialuit  de  judicioac  tesiimoiiio  DeiPatris  probari, 
quanio  magis  hoc  servos  ejus  observare  oporiet,  qiii 
jiidicio  ac  tesiinionio  Dei  non  probaiilur  lantiim,  sed 
cliani  gloriaiitur.  Prsevaliiit  aulem  apiid  te  coiiira  di- 
vinara  senlenliam  et  conlra  conscieniiam  nostram, 
fidei  sii*  viribus  nixam,  inimicorum  et  maligiioriim 
commentuin,  qiiasi  apiid  lapsos  et  profanos  et  ex-  C 
ira  Ecclcsiam  pnsilns,  de  quorura  pcetoribus  esccs- 
seril  Spirltus  sanciiis,  esse  aliud  possit  nisi  mens 
prava  et  fallax  lingua  et  odia  venenata  et  sacrilega 
mendacia  ;  qnibus  qui  credit,  cum  illis  necesse  est 
invenialur  cum  judicii  dies  veiierit. 

III.  Quod  vero  dixisii  sacerdoles  humiles  essc  de- 


Lxix.  m 

bere,  quia  ot  Dominus  et  Apostoli  ejiis  bumilcs  fiie- 
ruiit,  liumilitalem  meam  et  fralresomnes  et  gemiles 
qnoque  optime  norimt  etdiligunl;  et  tu  quoque  no- 
veras  et  diligcbas,  '"  cum  adhuc  in  Ecclesia  csscs  ct 
mecum  communicares.  Quis  autem  noslrum  loiige 
est  ab  Iiumilitate,  utrumne  ego,  qui  quotidie  fratri- 
bus  servio,  et  venicntes  ad  Ecclesiam  singulos  beni 
giie  et  cum  voto  el  gaudio  suscipio?an  !u,qui  te  cpl- 
scopum  episcopi  et  judicein  judicis  e  ad  tempus  a 
Deo  dati  constitnis  ?  ciim  Dominus  Deus  in  Denfero- 
nomio  dical :  E(  liomo  (luicumqite  fecerit  in  superbia  m 
nonexaudiat  sacerdolem  autjuilicem,  quicumque  fuerii 
in  diebus  illis,  morietur  homo  ille,  el  omnis  poputus  cuiu 
audierit  timebit,  el  non  aijenl  impieetiam  nnnc  {Deut. 
XVII,  12,  13).  El  itcrnm  ad  Samuelem  loqniiur  et  di- 
cit  :  Non  te  spreverunt,  sed  me  spreverunt  (III  Reg. 
VII,  7).  Et  adhuc  Dominus  in  Evangelio,  ciim  ei  di- 
clum  esset,  Sic  respondes  Poniifici,  custodiens  et  do- 
ceiis  sacerdotalem  >»  lionorem  servari  oportere,con- 
Ira  Pontificem  nihil  dixerit,  sed  innocentiam  suam 
tanlummodo  purgans  responderit  diceiis  :  Si  male  lo- 
culus  sum,  exprobra  de  malo.  Si  autem  bene,  quid  mc 
ctedis{Joan.  xviii)?  Item  beatus  Apostolus,  cnm  cidi- 
clum  esset,  Sic  insilis  iu  sacerdolem  Dei  mnledicendo 
{Act.  xxiii,  i,  5),  nihil  contumeliose  locutus  sil  ad- 
versus  sacerdotem,  quando  ei  poluerit  se  constanter 
exerere  adversus  eos  qui  Dominum  cruciiixisseiit  et 
qiii  jam  Deiim  cl  Chrislum  ei  lemplum  et  sacerdo- 
lium  perdidisscnt  '  ;  sed,  quamvis  in  falsis  etspo- 
liaiis  sacerdolibus  umbram  lamen  ipsam  inanem  sa- 
cerdoialis  nominis  cogilans  dlxerit  :  Nesciebam,  fra- 
Ires,  quia  pontifex  est.  Scriplum  est  enim:  Principem 
populi  >  tui  non  maledices^Excd.wu^^iS). 

IV.  Nisi  si  sacerdos  tibi  fui  ante  perseculionem, 
quando  meciim  commiinicabas,  post  perseculioncm 
saccrdos  esse  desivi.  Persecutio  enim  veniens  te  ad 
summam  marlyrii  sublimiiatem  provexit,  me  auteni 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Sum  deesl  in  Spir,  Innom.  Erasm. 
h  Contendere.   Lam.    Ebor.  Bod.,  2.  NC.  1,  2.  Ben. 
Ncap.  Coneedere  Ver. 
"  Placeat  Ver. 
<i  Sincera  sit  si  veritas  Lin. 
"  Cum  omnia   Lam.NC.  1.  Qni  omnia  Pc/«.  Borf.   1. 


f  .IiKlicaliirus  sit  Lam.  Lin.Bod.,  1,2.  Ebor.  NC.  1,  2. 
«  Episcopum  cpiscopo,  et  judicemjudici  Bod.  2.  irt/n. 
Ebor. 
h  Sacerdolibus  Lm.  NC.  2. 
1  .4.inisisseiil  Lin.  NC.  2. 
j  Plcbis  Bod.  1,2.  Lam.  Ebor.  Lin.  NC.  1,  2. 


STEPII.  BALUZII  NOT;E. 


suoriim  pag.  493  suspicatnr  legi  heic  posse  Pupientts.  D 
qnia  in  Hisloria  Augusln  inveiiil  pliires  ila  noniina- 
tos.  (Crediilerim   Piipianiim  invidisse   Cypriano  Csf- 
cilii  nonieii  ct  pcr  coniemptiim  Tliascii  lilnlosalulas- 
sc.  (jiKi  iiilcr  geiiiilfs  nnscebaiur.  Oxon.) 

Minora.   Ciidcx  C;irnoIeiisis,  minima. 

II. —  Fides  vero  sincera.  Codex  saiicti  Arniilphi :  Fi- 
des  vero  inccria  sit  verilatis,  nisi  alitis  sil  pra:dicator  et 
teslis. 

Teslis  esl  de  me.    Codex  Fuxeiisis,  teslificat  de  me. 

Fidei  suie  viribiis.  Ila  legi  in  nndefiin  anliqiiis 
exempl;iriliiis  el  in  cditidiiiliiis  Maniilii  et  Mdrellii. 
Spirensis,  Yenela  vctiis,  Erasmica,  et  alia  quinqiie 
cxemplaria  veleia  lialiciil  Dei  juribus,  baiid  diibic  per 
errorcni  librarioriim.  Nam  sa;pe  in  :inliqnis  codicibus 
maiiiiscriplis  vidi  scriplum  7't(i-i6!(s  pro  viribiis  ei  e 
coiiverso. 

\U.—Quia  et  Dominus.  Codcx  sancti  Arniilphi,(7Hm 


ct  Apostoli  litimiles  (ueritnt. 

Kxerere.  Idem  codex  experiri. 

Popuhint.  Reiiniii  hanc  lectionem ,  quia  con- 
vciiit  cum  pliiribiis  anliqiiis  cndicibus  ,  et  qiiia 
ila  legitur  in  Epistola  lv,  pag.  81,  et  in  Epistobi 
i.xv,  png.  ll^.  Et  tameii  p/efi;s  luai  siriptiim  csi  iii 
diiodecim  vetusiis  exemplariliiis  noslris  et  in  se|iicm 
Anglicanis,  in  veteribiis  edilionibus,  et  etiani  in  Ma- 
nutiana  et  Morelliana. 

Persecuiio  enim.  Codex  sancti  Arnulphi :  Persecmio 
cnim  le  venientem  ad  summum. 

IV. — )le  autem.  Mullum  variant  in  Iioc  locolibri  vc- 
lercs.  In  Divionensi  quippe,  in  Mctcnsi  s;iiicli  .Arniil- 
phi,  ct  In  Lamoniaiio  scriptnm  cst  :  Mc  autem  pro- 
scriplionis  lionore  depressil,  citm  iimr/is  publice  legcre- 
lur  :  Si  quis  de  bonis  Ca;cilii  (Ujpriimi  episcopi.  Sic 
etiam  fere  unus  niciis  veliis.  Uiiiis  Remigianus  sic  : 
Me  autem  cum  proscriptio  Cwcilii  Cypriani  legereiur. 


103 


DIVI  CYPRIANI 


m 


pro«criplionisoncre(leprcssil,cum  piiWicc  lcgerctiir  :  \  li:imju(liceiur,  ne  lot  lapsiset  poenilcnlibus  pax  dala 


«  Si  qnis  tenei  vcl  possidet  dc  hoiiis  Cxcilii  Cypria^ 
iii  episcopi  Clirislianorum  ;  i  ul  etiam  qiii  noii  cre- 
debant  Deo  cpiscopum  conslitiieiiti,  vel  diabolo  crc- 
derenl  "  episcopnm  proscrihenli.  Nec  !i;\:c  jacio, 
scd  ilolciis  profero,  cuin  te  judiccm  Pei  consliliias 
ci  Clirisli,q»i  dic it  ad  Aposiolos,  nc  pi'r  lioc  :id  omnns 
prxpnsilos  (jiii  Ajiosiolis  vicari:v  oidinationc  siicrc- 
dunt :  Qiii  imdil  vos,  me  iiudii ;  et  qni  me  audil,  audil 
eum  qui  me  mlsit.  Et  qui  rejicit  vos,  me  rejieit  el  eiim 
qui  mc  misit  (Luc.  xi). 

V.  liide  enim  seliismaia  et  b.-creses  oborlaJ  suiil  ct 
orinniur,  (lum  episcopus,  qni  unns  cst  ct  Ecclesitc 
pra.'e*i,  superba  (inorumdam  prjcsumptionc  conlcnuii  • 
tnr,  ct  liomo  digiiaiione  Dci  lionoratus  indigiiiis  bo- 
ininibiis  judicalur.  Quis  cnim  liic  Cst  superhiac  lu- 
mor,  ({ttx  arriiganlia  animi,  qna  meniis  inflatio,  ad 
cofjniiioiiem  suam  pra^posilos  et  saccrdnies  vocare,  ac 
iiisi  apiid  le  pnrgati  fncrimus  et  scnicntia  tiia  abso- 
luii,  ccce  jam  sex  annis  iiec  fraierniias  habucrit  cpi- 
scopmii,  ncc  plcbs  praeposiium,ncc  grcx  pasiorcm, 
necEcrlraiagnbernatoreni,  necCbristus  aniisiilcm  •' , 
iiec  Dciis  sacetdoicm.  Snbveniat  Pnpianiis.el  scii- 
tenti:\m  dicat  cl  jndicium  Dei  ciCiiristi  in  accepluin 
rcrcral,  iie  tantus  fidclinin  <■  numerus, ,qui  sub  no- 
l»is  arccssilus  csl,  sine  spe  salulis  et  pacis  cxissc  vi- 
dealur,  iicc  novus  crcdenllum  populus  nullam  per 
nos  consecutus  essc  Baplisini  ct  Spirilus  sancli  gra- 


et  communicalio  nostra  exaniinatione  concessa  ju- 
dicii  tni  auctoriiale  solvalnr.  Aiiniic  aliqnando  ct 
dignare  pronnniiarc  dc  nobis  ct  episcopatum  no- 
slruni  cogiiitionis  tna;  anctorilale  rirniare,  ut  Deus 
cl  Cbristiis  ejns  agere  libi  gratias  possint  qnod  per  te 
sil  anlistcs  ct  rcctor  aliari  coruin  pariter  el  plobi  rc- 
stiiutiis. 

\'I.  Apcs  babent  rcgem  et  ducem  peciides,  ct  ci 
fidem  servant  :  latrtmcs  mancipi  *  obseqnio  pleno 
"'  bumilitalis  oblemperant.  Quanlo  simplicinres  ct 
melinrcs  vobis  sunt  br!il:cpccudcs  ct  iiiuia  animalia, 
et  crncnli  liecl  ac  fnrcnlcs  intcr  gladins  alque  intcr 
arnia  pncdones  ?  Pra'p»si(us  iliic  agnoscitiir  cl  time- 
tur  quem  non  sentciitia  divina  consiituit,  scd  in  quem 
■n  faciio  perdila  et  noceiis  catcrva  coiisensil. 

Vll.  Dixisti  sane  scrupnlnm  libi  cssc  lollcndnm 
dc  aiiimo,  in  qiicm  incidisii.  Incidisti,  scd  liia  crd- 
dulilalc  irrcligiosa;  incidisii,  scd  lua  mente  et  volun- 
tale  sacrilega,  dnm  incesla,  duin  impia.dum  nef;inda 
coiitra  fralrcm,  contra  saccrdotcm  facilc  audis,  li- 
lientcr  ciedis,  aliena  mendacia  quasi  propria  cl  pri- 
vata  defcndis ;  uec  recordaris  scriptum  esse :  Sepi 
ttiires  Itias  spinis,  el  noU  dudire  linguam  ncqitam  (Ec- 
cti.  xxviii,  28).  Et  ilcrnin  :  Mahis  obaudii  linijua; 
iniqucrum,  jusius  aulem  non  inleudii  lubiis  nicndaci- 
biis{Prov.  xvif,  i).  Quare  in  bunc  scrupnlum  non 
inciderunt  mariyrcs  sanclo  Spirilu  pleni  et  ad  con- 


LECTIONES  TARIAISTES. 

»  Credebai...    crcdcrel    Bod.    1, 2.  Xnrn.  Edor.  Lht.  1,2.                                                    •  •  ^         .t      •  • 

jvc.ii,  2.  <'  Kt  'idem  servani  lalrones,  mancipi  Oxon.  Mancipia 

lispititus  sanclHS  anlislllcm  Lin.                                   G  Lam.  Bod.,  1,2.  Ebor.  NC.i. 
,    ■=  Novus  crcileulium  isod.\,  2.  Lum.Ebor.  Un.  NC, 

STEPII.  IJALUZII  NOT^. 


Siqiiisleiieljwssidel.lionoredej}ires!iil,cv)n  mnqis  fmbli- 
ce  lca^relur  :  Si  qiiis  tenel  '• "'  de  bonis  Carilii  Cijpriimi 
epnnopi  Chyittiunorum,  proscribaliir.  ul  eliuin,  elc. 

Oiure.  Sex  liliri  iiosiri  vcicrcs  duo  Aiiglic:ini,  ct 
Vcio;  riisi-  b;d)ciit  lioiiorc,  nl  iii  locis  paiilo  aiilc  lau- 
dalis  Ina  Iwrrore.  VkIi;  (il)Siiv:iliniu'S  Ui},':diii. 

Epinropi  ClirisiiiiHoruin.  I'>asmi  ediiio  addii  pro- 
icrihuiur.  Qiiod  cgfl  inispiaiii  iiiveiii  i|iiam  iii  Rcmi- 
|!i:iiio  >|iii'ni  p:iiii(i  aiitn  land::\i.  Scd  illic  oiniiia  suiit 
v.ilde  conrnsa  el  pcriiii\l:i. 

Viciiriii  ordimttione.  Viilo  nolas  nostras  ad  Lupiim 
Ferrariensem  pag.  42-2,  ■i'2,5,  427. 

V. —  Inde  cnini.  Vcicres  cdiiioncs  ct  .Ifdrclliaiia  cl 
ocio  vclcra  cxcniplaria  balicni  :  liiide  enim  scliii,niitia 


qnod  in  co  vox  mgore  cxridit  lilir.irio.  In  Tliila;io 
scriplnm  csl  cogiiilioiiis  lna;  victore  formiire.  In  Lann:- 
niaiio  cogiiilioiiis  lita:  victorem.  Qn:i;  (ininia  vidcie  iliir 
iiiliucre  'lcgcndiim  fnrlcan  csse  coijniiioiiis  tum  viijarc. 

VI. — Eldiiccmpecuiles.  Quidani  llliri  vcicrcs  i^:ii; 
onilltiiiil  vdceiii  pccudcs,  ei  judicein  scripiiim  li.i- 
lieni  pro  diicem. 

Lnlroiics  viinicipi.  Id  est  prim  ipi,  duii  sno.  s^i 
pr;C|.osilo,  iit  diccl  paiilo  post  Cyiiriamis.  Lii.  irci' 
(Jal^irilann.s,  iii  Apobgi:!  scciiiula  pio  s;iiiclo  AllMiia 
sio-:  /;'.>;  (ruclibus  luis,  JnipCrulor  Conslanli,  iion  esic 
Clirisliiintis.  scd  plunc  miinccps  Itilronim  essc  coqiio- 
sceri.i.  .Mancipcm  opir:iiiim  dixil  Sucloiiins  lii  Vc- 
.".pasi^ino  ciim  qni  cx  Uniliria  in  S:ililnis  ad  ciiltnr:nii 


et  Inrretes  oboria:  sunt  el  oritinlur  nisi  diini  cpifcvpits.  .p.  :i^rornni  qudlaiinis  coiiiincare  solcbat.  Pnidcnlins 
italem  plurinni  veleium  •'^  iii  Cariniiic  dc  saiicio  Vincenlio  niarlyrc  ( ustod(;ni 
circcris  voc;il  niaiicipcm  :  Tum  ipsc  mnnccps  citrce- 
ris  et  viiiculurum  janilcr.  Ciccro  lib.  i  Oflicionini  : 
Eltam  icgcslalromim  cs.',e dictinliir  quibiis  piirctnil,  qitiis 
cbservcnl.  lUni  iii  Oiaiioiic  pio  dniiio  siui  :  Poslremo 
ne  in  prada;  quidem  SGciclale  niancipcm  atit  priviloncin 
factum  reperire  potesl.  Cadiiis  Calc;igiiiiuis  llli.  i, 
Lpi^t.  21,  niancipcs  inicrpicl:iiur,  condiictorcs  rc- 
deinplorcsquc  vcctigaliiiin.  Vidc  Jacobi  Golliolicili 
iiotas  ad  librum  priiiium  TertuUiani  ,  ad  Naiiunes 
cap.  9. 

Qiianto  simpliciores.  Quiiiqiic  liliri  vetcrcs  ba- 
bcnt  :  Qitanlo  simpliciora  et  meliora  vobis  sunt 
briila  el  crmleies  ac  farcnles.  Iii  iiiio  vcri  iii  ([iio 
cadem  lcctio  repcriuir  scriptiim,  cst  mnla  pro  brttta. 
1' iixiiisis  :  Quunio  simpliciores  el  tneliores  brtita  iiiti- 
mnlia. 


Pins    t^icnii    snniiis   aucioritalcm    plu 
cxcniplariiim. 

hidiijnus  liominibus.  Ibnc  lcciioncni  ci  iifirmaiit  nn- 
d((iin  lil  ri  vcUrcs  cl  cdilioiics  Manulii  cl  Mcicllii.  At 
;;iili(|um  ct  dno  liliri  inai  iiscripli  ptafriimt  nb  iitdi- 
pnis  honiimhis.  Sic  Paulimis  cpiirCipiis  Ticvcuns;;; 
indifrnns  Ecclesia  ab  cpisropis  Arrianis  jddirains 
csi,  ut  nioiiiiiiiiiis  ad  Lupnin  Tcrraricnscin,  p:ig.48G. 

Xec  frulernilas.  Codcx  Fnxcni-is,  ncc  clrrus  linbue- 
ril  episcopum.  Qn;ini  lcclioncm  cgo  Inliciilcr  prafcr- 
rcm,  si  plurium  vctcrnm  lllnorum  aucioriiale  mlc- 
reiiir. 

/','/  commniitcario.  Quaiuor  lihri  vclcrcs,  cl  lcge 
comniunicalionis  tradia. 

Coipiiiioiiis  lua:  nucloritiile.  Tici  libri  vclcres,  co- 
gnitionit  lucejudicio  reforinare.  Duo  alii,  cognilionis 
luw   vigore   reformare.   Ita   ciiam   Sorbonicus,  nisl 


405  EPISTOLA  LXIX.  .100 

spectiimDeielClirisliejiispassioiiejampioxinii.qiiiad  A  Numquhl  infideltUts  illorum  fidem  Dei  evacuava?  Ab- 

sit.  Esl  euim  Deus  vernx,  omnis  aulem  liomo  mendax 


Cypriaiuim  (■piscopum  lilleras  dc  carcere  direxermU, 
saccrdolem  Dei  agnoscenies  et  conteslanles  ei.  Qnare 
inliimescrnpuium  noii  Inclderunl  torepiscopicollega! 
mci,  qiii  vcl  cuin  de  medio  recederent  "  proscripli 
suiiljVel  apprehensi  in  carcerem  cnnjccli  el  in  cale- 
nis  fuerunl.aut  qui,  in  exilium  relegati,  illustri  itinere 
ad  Dominum  profecli  sunt,  aut  qiiiquil)usdam  locis 
animadversi  coelestes  coronas  de  Doniiiii  clarilica- 
tione  sumpserunl.  Qiiare  in  liiinc  scrupiilum  noii 
inciderunt  de  plebe  ista  nostra  quae  apud  nos  est,  et 
nobis  de  Dei  dignalioneconimissa  est,  lot  confessQjes 
qua;stionati  et  torii  et  insigniiim  vulneriim  cl  cica- 
Iricuin  mcmoria  gloriosi,  lot  virglnes  inlegra;,  lot 
laudabilcs  vidua>,  ecclesia!  denique  universa!  per  lo- 


{r>om.  III,  5,  4).  Et  Dominus  quoque  in  Evangello, 
cum  euin  loqiicnlem  discipull  dcrellnqucrent,  con- 
versusad  duodccim  dlxlt  :  JSiimriuid  elvos  vultis  ire'> 
Bespondit  ei  Petrus  dicens  :  Domine ,  ad  qiitm  ibi- 
mus  <■■  ?  Verbum  vitce  *  wierna;  liabes  :  et  nos  crcdi- 
mus  et  cognovimiis  quoiiiam  lu  cs  Filius  Dei  vivi  (Joiin. 
VI,  67).  Loquiliir  illlc  Petrus,  super  quem  a.'dific;iiida 
fuerat  Ecclcsla,  Ecclesia!  noinlncdocens  et  oslendens 
qiiia,  elsi  contiimax  ac  siiperba  obaudire  iiolenliiim 
miilllludo  disccdai,  Ecclesia  lamcn  a  Clirlsto  non  re- 
ccdlt ,  et  illi  sunlEccIcsia  plebs  saccrdoll  adunala  ct 
pastorl  suo  grcx  adhKrens.  Uiide  scire  debes  cpi- 
scopum  in  Ecclesia  esse  et  Ecclesiam  in  episcopo. 


tum  mundum  nobiscum  nnitaiis  vinculo  cnpulata;  ?  B  et  si  quis  cum  episcopo   non  sit,  in  Ecclesia  non 


Nisi  si  omnes  ^  isti  communlcantes  mecuin ,  sccun- 
dum  quod  scripsisii,  polluto  iiostro  ore  polluti  sunt 
et  spem  vlta;  xlernx  communicaiionis  nostrse  conta- 
gione  perdiderunt.  Pupianus  solus  iiileger,  inviola- 
tus,  sanctus,  pudicus,  qiii  nobis  miscere  se  noluit, 
in  paradiso  atque  in  regno  coelorum  snlus  habltabit. 
YIIL  Scripsisti  quoque  quod  Ecclesla  nuiic  pro- 
pter  me  porlionem  sul  in  disperso  habeat,  quando 
omnis  Ecclesise  populus  ci  collecius  slt  et  adunatus 
et  individua  concordla  sibi  junctus,  soii  illi  forls  re- 
manserliit  qui,  elsi  intiis  esscnt,  ejiclendi  fucrant, 
nec  patiatur  Doniinus,  populi  sui  prolector  el  tutor, 
Iriticum  de  area  sua  diripi ,  sed  solse  possint  paiea; 
dc  Ecclesia    separarl  ,    quando    et   Apostolus  di- 


esse;  ct  frustra  slbi  blandirl  eos  qui  paccm  cum  sa- 
ccrdotibus  Dei  iion  habenies  obrepunt  et  laiciilcr 
apud  quosdam  comniuiiicai-c  se  credunt,  quando  Ec- 
clesia,  qua;  catholica  et  uiia  est,  scissa  non  sil  ne- 
que  dlvlsa ,  sed  sii  uiique  coniiexa  et  cohaerentiuni 
"■'  sibl  Invicem  saccrdoium  glutino  copulata. 

IX.  Quamobrem ,  frater,  si  majestatem  Dei ,  qui 
Saccrdolcs  ordlnat ,  cogitaveris;  si  Christum  »  ,  qui 
arblirio  eiiiutu  ac  prxseiitia  sna  ct  pra;posilos  ipsos 
et  Eccloslam  cum  pr,Tcpositis  guberiiai,  allquando  rc- 
spexeris,  si  dc  Innoccnlia  sacerdolum,  nou  liumano 
odio,  sed  divino  jiidicio  credideris,  si  tcmcritaiis  ct 
snperbia;  atque  iiisolcnlia;  lua;  agerc  vcl  sero  fffleiii- 
lcnliam  coeperis,  si  Deo  et  Cliristo  ejus,  qulbus  scr- 


cat :  Quid  enim  si  exciderunl  a  fide  quidam  itlorum  ?  C  Vio  el  qulbus  puro  alque  imraaculalo  ore  sacridcia 

■  LEGTIONES  VAUIAINTES. 

«  Recesserunt  Bod.'l. 

!•  Nisi  omne  Lam.  Ebor.  Lin.  Bod.  2.  NC.  1. 

<=  Imus  Rigall.  contia  mss.  et  edd. 


STEPH. 


«1  Verba  vitoe  Oxon. 
«  Ordinat   CUristi  lam. 
Spir.  Innom. 

BALIJZn  NOTiE. 


Lin.   Ebor.  NC.  1.  Bod.  1, 


VII. — Tot  f;)iscop(. Revocavi  leclionem  vcicrnm  edi- 
lioniim,  qiia)  coiilirmalur  aiiciorilaie  vcteriim  cxem- 
plariuni.  Manullus  el  Moiellliis  posucriint  coejiiscopi. 
Qiia.'  Icdio  repcriiiir  in  seplem  aiiijijiiis  cudicibus. 

Quoislioiuili.  Id  csi  (|iia.'stioni  applicili.  Caimfices 
vncaiiiuiqua'stioiiaiii  iii  veteri  vcrsionecoiicilii  Epbe- 
sini  cl  apud  Marluni  Mercalorein.Vlile  siipra.p.  408. 

Solus  inlcijcr.  Sic  Ilicroiiynuis  in  Kpisloln  ad  Pinii- 
maciiiiim  ,  alloiiuons  Joaniicm  Mier(iso'yiiiil:iiiiiiii  , 
ail  :  Tu  benlissimus  Papii  el  fiiflidiosiis  nnlisles,  sotii.s 
dives,  sotus  snpieiis,  sotm  iwbilin  ac  disertus,  coiiservvs 
luos  ct  rcdciiiplos  sniiguine  iJoiniiii  uii  nignta  jronle  ct 
vbtiqnis  oculis  despicis.  Coiilrarin  seiisu  bocralcs  apiid 
Apiilciiini  iii  liliio  prinio  Mitnmorplosion  vocnUir 
iiiii'iier,  samis,  iiicoliiiius. 

VHI,  —Kjiciciidi  /'oioi/.  ruilimis  in  Psal.  jixiv,  lo- 
qiiciisdc  l;iijiisnM:(li  lioniinibiis,  ait  :  Aoii  sfi/iu»  cuiin 
foris,  sed  elinm  inipsu  iiitus  iLcclcsia;  coiuviuiiionc  non 
desitiit  iitimici. 

yEdilicanda.  Sic  omniiio  scribciidum  c^l.  Noiidimi 
eiiiiii  ciim  ba'C  dicta  ;\  Pelro  suiil,  ClirisUis  ci  spoii- 
Rldiiiin  leciM.it  di!  a!ili(icanda  super  iiisuiii  Ecclcsii. 
H:iiic  aiileni  lccliniiem  pralcruiit  plures  aiiliqiii  codi- 
ccs  ct  vcicros  cdiiioncs.  Vidc  aniiotaiiones  Eiasmi  in 
capiii  XVI  Maiiliai. 

'"'  Ecclcsiii:  numiiie.  Qiila  Pelrus  gereliat  tollus  Fc- 
clcsi;c  liguiata  gincialiUile  |  crson;ini,  iii  ali  Augiisli- 
iiiis.  Iiiulililcr  se  torquent  qui  argumcnium  lioc  allo 
translerre  conantur.^ 


D 


Obatidire  iwtenlium.  Ita  veteres  ediiiones  el  qua- 
tuor  libri  velercs.  Ita  cllam  apiid  Nicolaum  de  Cusa 
llb.  XI,  cap.  li  de  Concordantia  Ecclesia!  Caiholic.TC. 
Maniiiiu^  posuilDo/e"(!H»!.  Qiiod  etiam  placnit  .Morcl- 
lio,  Pamelio,  el  Klgallio,  qnl  lameu  in  Erratis  aiino- 
lavlt  legcndiim  csso  uolenlium.  Id  \e.ro  noii  animad- 
vei  leriiiil  Angli,  qui  alioqiii  fcrc  semper  se,|uunlur 
edilioiiciii  Rigaltii.  Posiieiiinl  eiiiin  in  sua  votenlium. 
Rcinli:iitusamplexus  csienicmlalionem  Rlgaliii.  Ha:c 
aiiiem  esi'vera  leclio.  Alia  lcrri  iion  potesi. 

Scircdcbes.  Apiid  Juonem  parlc  v,  cap.  o60,  ct 
apnil  Gialiamim  vii.q.i  cilalurex  Epislola  Cypriani  ad 
Piipiumim  sivead  Pupiiiiumim,  iit  alli  sciipsere.  Cor- 
rccioi es  Romani  eiiiciidaveriint  et  nioiiuci  unl  exslare 
in  Epistobi  ad  Eioremiiim  Piipinnmn.  Ex  lioc  loco 
Joannes  dc  1  iirie  (.rcniaia  fiinipsii  aigunicntiim  in- 
vclicndi  in  eplscopos  liliibircs,  (pii  neqiie  ecclesbm 
liabciil  iicr|iic  pb  bcm,  dcquibus  nos  mipcr  iioiniulla 
saiis  ciiriosa  dixinins  lib.  iii,  rap  19,  llistori;»:  Tiiic- 
lciisis.  Dc  lils  lollemHs  aclum  csl  anno  1547,  dic 
sabbati  (|iiliila  Febiuarii  iii  Concilio  Tridciiliiio,  quod 
ab  iis  miilla  damna  et  iiicouinioda  susliiical  Fcclesia 
ct  millam  vci  iiiodic;:m  iililiialeiii  recipil,  iil  cx  co- 
dice  MS.  arcliivi  Vaticaiii  docuit  Odoricus  Raynal- 
diis  aii.  1547,  §.  76,  De  ils  ctiam  lolleiidis  ai  liii!i 
poslrcnio  est  ad  rclarioiiem  llliisirlssiini  virl  FVan- 
clsci  Bosqiiclicpiscopi  Lodovonsisanno  1656,  in  coii- 
vcnlu  Ecclesia:  Gallicana!.  Vide  Acia,  pag.  500,  oM. 

Episcopum  in  Ecclesiu.  Ccrlissimum  csl  cpiscopmii 


407  DIVI  CYPRIANI  *08 

ei  in  persecmione  pariler  el  in  pnce  indesinenler  A  EPISTOLA  LXX. 

offcro   plenis-iine  salisfcccris,  cinminnicniionis  in;e      (F.rasni.,  i,  2.Pamel.,  Rlgall.,  Italuz.,  Oxon.,  Lip<.,  lxx. 
poterinms   In.hcrc  rationeni ,  manen.e  lamen  apnd  l^Tis.,  ^x.x.  Kouih.,  Rell.  scr.  m,  p.  8i  el  loo.) 

AD  JANLARIUII  ET  C.ETEROS  EPISCOPOS  NUMIDAS.DE  BAPTl- 
7.AND1S    n/ERETICK. 

Argumentum.—  Argnmenlum  hujutel sequcntis  epislol(S 
liabes  tcrtia  post  hanc  epistola  nd  Slephmmm  in 
hwcverba:  <  Buptismum  non  esse  qtw  hmrelici  uliin- 
lur,  nec  quemquam  apud  eos  qui  Chrislo  adversautur 
per  graliam  Christi  posse  proftcere,  diUgenter  nuper 
i  ei;)r(?ssii»i  esl  in  episiolu  quw  ad  Quinlum,  colle- 
gam  nostrum  in  Mauritania  cotislitulum  super  ea 
rescripta  est  ;  item  in  litteris  quas  collcgai  «o- 
stri  ad  episcopos  in  iVumirfirt  prcBsidentes  ante  fe- 
cermit  ,  cujus  ulriusqtie  epistoloe  exempla  subdidi.t 
Utriusque  eiiam  fil  mentio  in  epistola  ad  Jubaiunum, 
ei  liujus  epistola  sequenti. 

'"  EPISTOLA  LXXI. 


nos  divinae  censnrje  respeclu  ei  meln  ,  nl  prins  Do 
niiiium  nienin  consiilam  an  lilii  paceni  dari  et  te  ad 
coinmimicaiioncm  Ecclesiifi  suoe  adinitti  sua  osten- 
sionc  cl  adindiiilione  permillat. 

X.  Meniini  eiiini  quid  jam  niilii  sit  ostcnsum, 
immo  qiiid  sil  servo  »  obsequenti  et  limenti  de 
Dominica  et  Divina  auctoritaie  pr.Tccptum ;  qni,  in- 
ter  c.a'lera  qii.T!  osicndereel  revelarc  digiiatus  esi,  ct 
lioc  addidil  :  <  Iiaque  qui  Cliristo  nnn  creilit  ^  ■«- 
cerdoiein  lacicnii,  ei  pnstea  crcdere  iiicipiet  «  sacer- 
dotcm  vindicanti.  >  Quamqnam  sciam  somnia  ridicula 
et  visiones  iiicplas  quihusd.im  videri ,  sed  ulique  illis 
qui  inaiunt  conlra  -saccrdotes  credere  quain  sacer-  B 
doti.  Sed  niliil  miruni,  qiiando  dc  Josepli  fratressui 
dixeruiit :  Ecce  somniator  ille  venit  :  nunc  ergo  tenite, 
occidamut  illum{Gen.  xxxvii,  19,  20),  el  soniniaior 
posiea  qiiod  sninniavcral  conscciiliis  sit ,  et  occiso- 
res  ac  vciidiinres  coiifusi  sinl ;  iit  qui  verbis  prius 
iion-credidi<senl,  faciis  poslmodum  crederenl.  De  iis 
auiein  quoe  lu  cgisii  vcl  iii  persecutione  vel  iii  pace 
stuliuin  est  nt  velim  te  judicare,  quando  tu  magisjii- 
dicciii  le  iioslri  consliineris.  Ihec  pro  aniini  inei 
pura  coiiscieniia  et  pro  Domini  el  Dei  mei  liducia 
rescripsi.  Ilabes  lu  liiteras  raeas,  et  ego  luas.  In 
dic  jiidicii  ante  tribunal  Cliristi  utrumque  recitabi- 
tur  "1.    , 


(Krasm.  ad  Quintinum,  p.  337.  Pamcl.,RigaU.,Baluz., 
Oxon.  Lips.  LXXi  Paris.,  lxx.) 


"  Quid  servn  Oxon. 
h  Crcderel  Impr. 


AD  quistum,  de  hereticis  baptizandis. 
Argumentum.— fies/wjK/c/iir  Quinto,  in  fHauritaniaepi- 
scopo,  consulenti  de  hcerelicis  bapiiinndis. 
I.  Cypriaiins  Qiiir.to  fratri  salutem.  Rculii  ad  me, 
fiatcr  charissimc,  Lucianiis  comprcsbyler  nosier  le 
desiderasse  ul  signilicarcnins  libi  quid  sentiainus  de 
bis  qiii  apud  h;creticos  et  schismalicos  baptizalL 
vidcnlur.  De  qua  re  quid  nuper  in  concilio  plurimi 
coepiscopi,  cuin  compresbyieris  qui  aderant,  censuc- 

LECTIONES  VARIANTES. 

C     '  Inclpit  Jlig«/«. 

<i  Utra-que  recitabuntur  Oxoh. 

STEPH.  BALUZII  N0T.4i. 


in  Ecclcsia  csse  et  Ecclesiam  in  episcopo.  Ecclcsia 
eniin  est  plcbs  sacerdnii  adh;vrens.  Fiiil  qiiiilain 
scripior  non  incelehris  qiii  desincnie  Clirisli  s;eciiio 
XVI,  iia  c\plicaiei  liiinc  Cypriani  lociiin  ac  si  Cy- 
prianus  sciisisset  suinmnm  Pniiiificem  esse  siipra 
cniiciliiini,  cuiii  laincn  nulla  istic  nienMo  fiai  Episco- 
pi  Rnmanl  neiiuc  concilii.  Sic  sncpe  iit  ui  zeliis  abri- 
piai  hoiiiliics  in  opinioncs  deiniias. 

X. —  Quid  mihi  sit  ostensim.  Veliislis  illis  tempori- 
bns  revrfiliones  aecipicbanliir  in  sniiiiin,  iil  palel  cx 
Terliilliaiin,  Cypiiano,  Riillno,  cl  aliis.  Posiea,  riini 
Heligio  Clirisiiana  lilicrtaie  integra  frueliatur,  Cliri- 
stus,  beata  virgn  Maria,  Petrus  apnstoliis,  ct  c;«tcri 
sancti  se  cnnspiciios  prebuerunt  piis  ei  crediilis  ho- 
minibus  el  cum  eis  inquebanlur  facic  ad  lacicm  sicul 
aniicns  loipii  solel  ad  aniicniii  siiuni.  Ilainni  visin- 
nuin  inlinllacxsiaiilexempla  iiiHislnria  Kcclesiaslica. 
SanclnsViiiceiitius  Ferrarii  Sjriiionc  in  Oirlava  Iiiiio. 
ceiitiiiiH  :  Multa  soiiiHiu  suiil  quw  creduntur  divinai 
revelationes  et  sunt  illusiones.  Vide  siipra,  pag.  152. 

.Somiiii/.  AinmlanusMarcelliniis,lib.  xv,  iradil  <lnc- 
tos  qiiusdaiii  doliiisse  qnod  apiid  Atlanlcos  iiati  iioii 
essenl,  iibi  ineinoranlur  soinuia  iinn  viileri.  Idem 
tesiatiir  MartianiisCapella,  lib.  vi,  in  Descripiione  in- 
terioris  Alri&e. 

Visnnes  iiieptas.  j^ilius  Spariianus  in  Adriano,  ciiin 
nariassct  liisioriani  dc  inuliere  qu  iilain  iiiia;  diccbat 
soinnio  se  moniiam  ui  in^iiiuarei  Adriaiio  iie  se  oc- 
cidcret,  addit  Maniiiii  Maximum  coiiiniciiinrarc  li;cc 
per  siniulaiionem  facta.  Nain  cthnici  niultuin  iribue- 


banl  noclurnis  illis  vilinnibiis,  ut  patel  ex  extrenia 
parle  Mclaniorphoseoii  Apuleii,  ex  libro  secundo  T. 
Livii,  Valeiin  Maxiino,  et  ;  liis.  Qiiinliliaiius,  lib.  iv, 
cap.  2  :  Somniorum  et  supersliliotiiim  colnres  ipsa  jam 
fncilitate  auctorilatem  perdiderunt.  Vide  eliam  Lacian- 
lium  lib.  II.  cap.  8,  et  pr;efaiioiieni  Nicolai  Geibelii 
ad  liliriiin  Pasloris. 

Utrumque  rrcitnbilur.  Iia  veleres  edilioiics,  duo- 
deciin  lliiri  nostri  vetcrcs,  et  unus  Bodleianiis.  M:i- 
nnliiis  ediilil  :  utrwque  recitnbuntur.  Quamvis  aulciii 
sciain  leetiniiem  illnii  cxiareiii  tribiis  antiipiise.\em- 
plaiihus  ci  possc  esse  bonaiii,   nini  duhiio  quiii  ea 

y.  pnefcreiida  sil  qiiain  reiiiiui. 

"  *"  Epist.  lxxi.  —  1.  Ilnjus  Kpisiola;  priina  cdilio 
dcbetur  Erasino,  qni  illain  cdidit  annn  1519.  Veriini 
qiiia  exstai  cxtra  nrdiiiem  Episiolanini,  et  posita  est 
|iosi  lihros  rcslimoHioium,  posl  Epislolas  ad  Jiihaia- 
niiin  el  ad  Pompeiuni,  iioii  animadverlcns  Eckiiis 
illain  esse  exlra  niinierum  Episiolariiin,  cum  iUios 
exeiiiplar  haberel,  ex  ea  laoiqiiain  iiiedita  Iraginen- 
tiiin  atttilii  In  lihro  ii,  cap.  I,  dc  Priinaiu  Pap:«  ,  ct 
quicdani  ejiis  verba  dcscribit  ex  librn  ii  Aiigiistini 
contra  Dunatistas,  cap.  1.  Emeiidavi  lllaiii  collatione 
facia  ciiin  scxdeciin  codicihus  aniiquis. 

P«iH/o  frntri.  Episcopuiii  fuisse  in  Miuiiiania  do- 
cchit  scipiens  epislola. 

Luciiinits.    llluiii  ego  essc  pnlo  qui  scripsit  Epislo- 
las  XVI  et  XXI,  ciijus  eiiain  inentio  liahciiir  in  Epi- 
stola  xxii. 
In  concilio,  Vidc  Epistolam  lxx  ad  Nuiniilas. 


409  EPISTOLA 

riniusiil  scires.ejusdemepisiola!  excmplum  libi  misi.  A 
Ncscio  elciiini  q(ia  pnvsnmplione  ducuntur  quidam 
de  collegis  riostris,  ut  pnlent  eos  qui  apud  Inereti- 
cos  "  lincii  sunt,  quando  ad  nos  venerinl,  bap- 
lizari  iion  oportere,  eo  quod  dicant  nnuin  Baplisma 
esse  :  quod  unum  scilicet  ideo  est,  quia  Ecclesia 
una  est,  et  esse  Bapiisma  extra  EccJesiam  iion 
polest.  Nam,  cnm  duo  bapiismala  essc  iion  pnssinl, 
si  lirerelici  vere  baplizanl,  ipsi  habeiit  baplisnia.  Et 
qui  hoc  illis  patrocinium  de  anciorilate  sua  pne- 
slat,  cedit  iiiis  ct  consenlit  iit  liosiis  el  adversa- 
rius  Christi  habere  videatur  abluendi  el  purificandi 
el  sanctificandi  bominis  polestalcm.  Nos  aulem  di- 
cimus  eos  qiii  inde  veniuiit  non  rebapliznri  apud 
nos,  sed  bapiizari.  Nequo  eiiim  accipiuut  illic  aliquid 
ubi  nihil  cst;  sed  veiiiunl  ad  nos  ut  hic  accipiant  B 
ubi  ct  gratia  et  verilas  omiiis  est,  quia  et  gralia 
el  verilas  una  est.  Porro  autem  quidam  de  collegis 
noslris  maliint  liaereticis  hoiiorem  dare  quam  iiobis 
conseiiiire;  et  dum,  unius  Baptismi  asseveralione, 
bnpiizare  venienles  noluiii,  sic  aiit  duo  bapiismaia 
ipsi  faciunt,  dum  et  apud  hserelicos  bapiisma  csse 
diciiiit,  aut  cerie  ,  qiiod  est  gravius  ,  haireiicoriim 
sordldam  et  profanam  linclionem  vero  ct  iiiiico  et 
lcgilinio  Ecclcsiic  calholic»  Bapiismo  pricponere 
et  pra.'fcrre  coiitendunl,  noii  consideranles  scripliim 
csse:  Qtii  bnptizutur  a  morluo ,  quid  proficit  lavatio 
ejtts  "  (Eccli.  xxxiv,  50)?  Manileslnm  est  autcm 
eos  qni  nun  sunt  in  Ecclesia  Cbristi  iiiler  mortnos 
compiilari,  iiec  posse  ah  eo  vivilicari  alterum  '"  qui 
ipse  non  vivat,  quando  una  sit  Ecclesia,  qiia>  vitx  C 
aiteriia!  graliam  consecula  et  vivit  in  aiiernum  et 
vivificat  Dei  popiiluni. 

II.  Et  dicimt  se  in  hoc  velereni  oonsiietndinem 
sei|U!,  qiiando  apud  veiercs  haerescos  ct  scliismatum 
priiiia  adhiic  fuiMint  iniiia,  nt  lii  illic  es^ent  qui  de 
Ecclesia  recedebant,  et  liic  baplizali  prius  fiicrant; 


LXXI.  410 

quos  tunc  lamen,  ad  Ecclesiam  reverlentes  et  poeni- 
leiiliam  agentes,  iiecesse  non  erai  baplizare.  Qiiod 
nos  qiioqiie  liodie  observamus,  ul  quos  constet  hic 
baptizatos  esse  et  a  nobis  ad  hiEreticos  transiisse, 
si  posimodum,  peccato  siio  cognito  cl  errore  digcsiD, 
ad  veriiaiem  ei  matricem  redeanl,  satis  sit  in  poe- 
nilcntiam  iiiamim  imponcre;  ut  quia  ovis  jain  fuc- 
rat  <= ,  hanc  ovein  abalienalam  et  errabundam  in 
ovile  suum  pastor  recipiat,  Si  aulem  qui  ab  haerc- 
ticis  veiiit,  baptizatus  in  Ecclesia  prius  non  fiiit, 
sed  alieniis  in  totum  et  prolanus  venil,  liapiizan- 
diis  est  ut  ovis  fiai,  quia  una  est  aqua  in  Ecclesia 
sancta  quaj  oves  faciat.  Et  idcirco,  quia  iiihil  polest 
esse  comniune  mendacio  et  veritaii,  lenebris  et 
loci,  morti  et  immortalitali,  anlichri.^^to  et  Cbristo, 
pcr  omnia  debemus  Ecclesise  calhtdica;  unitatcm 
tciiere,nec  in  aliquo  fidei  ei  veriiatis  hostibuscedcre. 
III.  Non  est  autem  de  consuetiidine  praiscriben- 
dum,  sed  ratione  viiicendum.  Nam  nec  Peirus,  qiiem 
primnm  Doniiiius  elegit,  et  super  qiiem  «dificavit 
Ecclesiam  sn;im,  ciim  secum  Pauliis  de  circuinci- 
sioiie  poslinodum  disceplaret,  vindicavit  sibi  aliquid 
insolenier  aiit  arrogMuler  assumpsit,  ut  diccrct  sc 
primatnm  lenere  et  obtemperari  a  novellis  el  poslc- 
ris  sibi  potius  oporiere.  Nec  despexil  Pauluni  qnod 
Ecclesia;  prius  perscfutor  ftiisset ,  scd  consiliiim 
veriialis  admisil ,  ei  rationi  logitima;  quam  Panliis 
vindicabat  facile  conseiisit  (Ga/.  ii,  14);  documen- 
tum  scilicet  nobis  et  concordia;  et  patientia;  tribuens, 
iit  non  pertinaciler  nostra  amemus,  sed  qu.nc  aliquando 
a  fratribus  et  collegis  noslris  ulililer  cl  salnbriter 
snggeruntiir,  si  sint  vera  et  legitima,  ipsa  potius 
nosira  ducamus  •'.  Cui  rei  Paulus  quoqiie  prospi- 
ciens,  et  concordia;  el  paci  fideliler  eoiisulens ,  in 
epistola  sua  posuit  diceiis  :  PropheKe  autem  duo  tmt 
ires  loquantttr,  et  cwteri  examinent.  Si  autem  alii  reuc- 
latumftteritsedenti,  iUepriortaceal(l  Cor.xiv,  29,  5U). 


LECTIONES  VARIANTES. 


^  Et  schisniaticos  Lan.  Ebor. 
^  Lavalionc  Bod.    1.  Lin. 


NC.  i.  hod.  2. 


•=  Ovis  fuerat  Oxon. 

"  Ipsa  polius  ampleclamur  Thu.  Isla  Foss. 


STEPH.  BALUZn  NOT^. 


Qiiidam  de  coUeyis  ,  iit  Florentius  cognomento 
Pii|iiiiiius,  iit  patcl  e.v  EiiisKila  iaix  ad  eum  scripta. 

Quod  uiium  scilicet.  Bcliiiiii  Icclionem  (piiiiqiii!  ve- 
teriiiii  lilMoriiiii,  qu:c  niilii  vidoliir  esse  oplima.  Eras- 
niiis  ct  alii  posl  ciim  posiierniit,  quod  unuiii  scilicct  in 
Ecclvaia  Ciiltiolica  est.  Qiiai  Ecclcsia  si  esl  uiia,  esse 
extrii  Eiclesiam  Bnplimiia  iion  polest.  Qiiidam  liliri 
vcieies  liabrnl  pncler  Ecclesiam. 

Dito  bnptismala.  Edilioncs  (Masmi  et  Morellii  ad- 
duiil  nut  mitlta.  Veriim  ca  dcsiiiit  iii  qiialuDrdcCim 
lihris  vctcribus.  llnbenlur  lamcii  iii  Corbeicnsi.  Aia- 
liir  lil).  II  Acliiiim  Aposlolicoriiiii  :  Qiiid  geiniiiumBa- 
ptisina  ciipis  simitlare  pro(ana.  Ojilatus,  lili.  i  :  Vides 
crqu,  jratier  Parmeniauc  ,  limreticos  a  domo  verilatis 
extonea  solos  liabcre  varia  et  fulsa  bnplismntu  ,  qiiibus 
inquiiiatits  non  possil  nblitere,  immuiidus  eiiiitndnre, 
supplantator  eriierc.  L'bi  iicmn  iioii  videl  legendiim 
csse  snpplantutus. 

Ilostis  et  adversnriiis.  Sic  roslitnimiis  liiino  lociim 
pro  eo  qiiod  alia!  ediiioiies  li;',bcnt  hosles  el  iidv^rsurii, 
qiiia  ila  scripium  vldimus  iii  oiniiibus  anuqnis  codi- 


cibiis. 

''■"*  Qui  baplizatiir.  Hunc  morem  explicat  sanclns 
Joanncs  Cbrysostomiis  iii  iiiilii)  Iloniiiiic  xl.  in  pri- 
D  maiii  Paiili  Epislobini  ad  Corinthios.  Vidi!  Bigiillii  oh- 
servaliones  ad  libruiii  Tcrlulliani  do  Besurrcclione 
carnis ,  Cbrisioplioriim  Jiislelluiii  in  iiolis  ail  Cuno- 
ncm  XII  syiiodi  Antiochenai,  Fiidericiim  Siiaiilioiiiiiiiii 
et  Joannciii  Harduinum  iii  disscrlatioiiilnis  (|iias  eiiii- 
seriint  de  Bapiismo  ]>ro  morluis.  Vide  cliain  pr.cr.ilio- 
nem  .Aiiibocsii  ad  Abivlarduin,  p.ig.  2i. 

II. — .Abulienatam.  Tres  libii  veteres  Ii;ibeiil  abitjea- 
Inm,  octo  alil  abjectnin,  aliiis  abactam,  iiniis  icgins 
abjeclmn  et  treinebundam  in  ovile.  Bigiltius  niagis 
priilint  abigeatam. 

IH.  —  Namnec  Petrus.Rahr^  liiiiic  locuni  sancliis 
Augiisiinusininilio  libri  sccuiidi  rfc /iapiisHio  adversus 
Dojiatislas. 

Se  primatum  tenere.  Iii  glossemalc  libii  dc  Uiiitute 
Ecclesice  :  Primiilus  Petro  dutiir  iil  uiiit  Clirisli  Ecclc- 
siu  cl  uiia  Cathedra  essc  mouHretur.  Vide  illic  obscr- 
vauoncs  Rigallii. 


Sli 


DIVI  C^PRIVM 


412 


Qua  iii  parle  dociiit  cl  oslendit  nitiUa  singtilis  in  A 
niclius  rcveiari,  ct  dcbcre  nmiriiquemqiic,  non  pro 
eo  qiiod  scinel  inibibcrat  et  lencbat  perliiincilcr 
coiigrcdi,  sed,  si  quid  melias  et  iiiiiins  exlilerit,  !i- 
beiiter  aniplecii'.  Non  enim  Tiiicimur  qiiando  (ilTo- 
riiiilur  nobis  mcliora,  scd  insliuiniur,  maxiine  in 
his  qurc  ad  Ecclesia)  unilalem  periincnl  ct  spei 
ac  fidci  noslra;  veriiaicm  ;  ut  nos  sacerdoies  Dci,  et 
Ecclesiae  ejus  de  ipsius  dignaiione  pra;posiii  sciainiis 
rcniissam  pcccalorum  non  nisi  in  Ecclesia  dari  possc, 
nec  possc  adversarios  Cbrisii  quidquam  sibi  circa 
cjus  gratiam  vindicare. 

IV.  Qiiod  quidcin  ei  Agrippinus,  bon,'c  nicnioiTC 
tir,  ciim  c;cicris  coepiscopis  siiis  qui  illo  in  lempore 
in  provincia  Africa  et  Niimidia  Ecclesiam  Domini 
giibcrnabaiil,  slaluit  et  librato  consilii  communis  j^ 
cxamine  flrmavit.  Quorum  senlentiam  et  religiosam 
ct  legiiimam  el  salniarcm,  fidci  et  Ecclcsi;c  catlio- 
lica;  congrueniem,  iios  eliam  scculi  suinus.  Et  qualcs 
supcr  liac  re  lilicras  fecerimiis  ut  scires,  excmplum 
cariim  ad  noliiiam  lani  luain  quam  '  cocpiscopn- 
rum  noslrorum  qui  illic  sunt,  pro  communi  dilcc- 
lione,  Iransmisimns.  Oplo  le,  fraier  charissiine,  scm- 
pcr  bene  valere. 

'"  EPISTOLA  LXXII. 

(Erasm.,  b,  1.  Pamel.,  Rigalt.,  B3liiz.,Oxon.,Lips,,  txxn. 
Paris.,  Lxxi.  Coastant.,  Episl.  Hom.  Pont.,  i,  p.  21(3. 
Routh.  Rell.  scr.  iii,  p.  88  el  14i,) 


recipianlur  epiicopi  ant  prabylevi  ab  iisdem  venieiues, 
qunm   tit  comwwiicorent   laici. 

'»•  EPISTOLA  LXXIII. 

(Erasm.  ad  Jubaiaii.rfc  Uwrcl.bapt.,  p..j22.  l\iincl.,Uigalt., 
B:iliiz.  Oxon.  Lips.,  lxxiii.  Paris.,  lxx»  ) 

AD  JLBAIA.NUM  ,    DE  H£RETICIS  BAPTIZANDIS. 

Anci-MnNTCM  Imjus  epitlolm  liabes  inilio  tynodi  Car- 
lliagin.,  svpra  toiii.  iii ,  in  liccc  verba  :  Cyprianus 
dixil  :  I  Andistis,coll<'ija;  dileclissiini,  qiiidmilii  Ju- 
bnianus  coepiscopus  nosler  sciipserit ,  consiilcns  vic- 
diocritalem  noslram  de  illicilo  ct  profano  hmrcii- 
coruin  baplismo  ,  ct  quid  ego  ei  rescripserim ,  censeus 
scilicel  qund  semel  aUjueiterum  et  sccpe  ceusnimus, 
liwreiicos  ad  Ecclcsiain  venicnies,  Ecclesicv  Daplismo 
sanctificari  et  baptizarl  oportere.  »  Perllnel  itaque 
eliam  Imc  ad  errorem  Cypriani    et  coepiscoporuin. 

(Eam  porro,  sicnl  et  pfopcedentcm,   inler  niagnse  Itc- 
baptisinalis  cau.su!  nioiiumeiita  demaiidaviiiius.  Vidc  t.  iii. ) 

138  EPISTOLA  LXXIV. 

(Erasm.  od  Pompciiim  contra  cpist.  Slepliani,  p.  352. 
Pamul.,  Kigalt.,  Duluz.,  lxxiv.  Paris.,    lxxui.  Oxon., 

Liiis.,  LX.) 

AD  POHPEIUH  CONTBA  EPISTOLAM  STKPIUNI  DE  n.ERETIClS 
BAi^TIZANDIS. 


AD  STEPHANUM  PAPAM,  DE  CO.NCILIO. 

AncuMENTUM.  —  Cyprinnus  ciim  collegis    in  concilio 
quodam,  nuntiat   Stepliano   Romano    Pontifici,   n^ 
sese  siatutum  esse  ,  luiii  ut  ob  liwieticis  ad  Ecclebiam 
remtenles  bapiiicntur,  tum  ut  alia  condilione  uon 


Arguhentum  liujus  Epistolm  istud  est  apud  D.  Au- 
gustin.  lib.  v  conlra  DoiKJtisl.,  cap.  25  :  i  Ad  Pom- 
peiuni  iiiquit  eliain  scribil  Cyprianus  de  hac  ea- 
dem  re  ,  ubi  aperte  indicat  Stephanum,  quem  lio- 
manm  Ecclesim  cpiscopum  tunc  fuisse  didicimus, 
uon  sotitm  sibi  ad  ista  nun  consensisse,verumetiain 

LECTIONES  VARIANTES. 


Tuam  tamquam  Bod.  3. 


STEPH.  DALUZII  NOT.«. 


IV. — Agrippinut  bonm  memoria;  tiir.Citat  lninc lociim 
stiicliis  Augiisiiiiiis  lib.  ii  de  liaptismo  conlra  Donn- 
lisl:is  ,  cap.  9.  Scd  ego  iion  inveiiin  in  boc  loco  Cy- 
piiani  qiiod  Aiigiistiniis  panlo  anie  aii  ('.yprianirin 
dixi.-sc  consHeluilincm  dc  recipiendis  liaMclicis  alis- 
qiic  iiovo  Daiiliino  qnasi  cicpisse  conigi  per  Agrip- 
piiiiiin  ,  et  inox  dc  siio  ail  cain  per  Agriiipiuum  cor- 
riimpi  capisse ,  iion  corrigi.  Isla  cxplicniiila  snnt.  Ail 
Aii(;iislimis  qn.Tslioiicni  dc  icpitilioiic  l>a|ilisnii  iion- 
diiin   :nlalc  Cyi  ri:ini  fuissc   peili:»  UiUiiii  diii^cnlcr. 


m.Tliim,  nnllo  acin  conlrario  inlerriiplnm.  Gyprianiis 
conira  cnnsiieludiiii  Uomaiinriim  ,  (piiim  aicbat  n'>n 
dimanarc  de  fimtc  Apostolico,  ul  annovit  eliam  Da- 
roiiius,  oppniiebal  coiisiKSiidineni  vciitaiis,  qii.im  pii- 
tabat  esse  iti  ccclcsia  Africana.  Sane  .Angu^iintis  ait 
consnelndiiiom  ceilero  delierc  verilali  nianil'('stat:r. 
Et  qiii.i  illa  non  eral  maiiireslala  :i'Vo  Cyprl;ini  ,  iit 
qinc  iMiniliiin  pcilriU  lata  riicr:it  (liligcnlcr,  priiptcrca 
iliuin  cxcu^iil ,  ( t  piilat  illiim  r(  repini  iim  fiiissc  vcri- 
taieni  ,  si  liiin  ea  (iiis^el  nianifcslala  ,  nti  poslca  fiiit 


sid  laiiun  saliilicrrim.a  cuisiRliidinc  lciinisse  Kccle-  D  in  Consilio  pleiiario.  Ciclcniin  i-lic  adiiolaiiiliiin  cst 


si;im,  Itiimiinani  vidcliccl,  iil  |il:iiiiim  rsl  cx  Episliila 
Firmitiuni ,  ln  ipsls  qiioijiic  S(  hi^nialicis  ct  lnrrlicis 
corrigcrc  (puid  piavuin  cral,  noii  iiciarc  qnod  (laliiiii 
cSjci.  Alia  eral  c.  iisiicliidn  crclc>i;i!  Alrii  aii;c.  Kl 
quia  l':ipa  Sicpli.inns  iiiliil  allercbat  ad  (onlirmaii- 
(l:ini  01  ii.ioTicm  ;uani  (|ii.im  coiiMicliidiiicm ,  sii- 
gillal  Cyiriiiiiiis  biinc  (lispiiUifKll  mcllicdiiiii ,  ct  ail 
Episi.  Lxxi,  p  127  ci  Episi.  lxxiv,  pag.  1/*1,  ageii- 
diini  csse  raiKiiic,  ikui  ciinsiicliidinc,  (piam  voc:it  cr- 
roris  vcliisliilcni.  N  iiii  qiiainvis-coiisuelndo  b  gcni 
imiiclur  cl  iiiiii  iiiiiiiis  i|iiaiii  (picd  scriplum  cst  nsiir- 
pctiir,  laiiien  iioii  de  li.iiga  consiicuuiiiH!  |)r:csciib('n- 
(luni  c-t  ,  nisi  sit  ralidnaliilis  el  pcr  laiiliim  lciiiporis 
dnraverit  qiiod  cjns  iiiiiinni  niiii  lciicaiur  iii  boiiii- 
iium  memoriii.  Ciinsiiciiidiiicni  ciiim  aiunl  jnriscon- 
svilti  essc  usuin  raiionabilcm  compclenli  tcmporc  lir- 


diu  anle  (yiiriaiium  rcccpiam  Inisse  di:;ci|iliiiam  dc 
baplizaiidis  Imrelicis  ad  Ecclisiam  vcniciililins,  nl 
di(ciiins  in  nolis  iid  Coiif i//i(m  Ciirthaginense,  adcoiinu 
falsnin  fiiissi!  NiccplKiriim  CiiHislinn  ciim  sci  ipsil  Cy- 
priiiiiuni  piiniiini  fnissc  qiii  liiiplizainins  cssc  ccnsiic- 
ril  liiirclicos.  Addam  in  lioc  loco  Cngnriuiii  I'a- 
pani  VII,  iisiini  cssc  aiicloiiiaie  (  ypiiani  ailver.-iis 
consiicUKliiicm  ciijus  nsiis  conirarius  csl  veriiaii , 
quia  qii;i(  libcl  ciiiisiii  ludo  ,  qiianlimivis  vcliisl.i  , 
quaniiimvis  vnlgaia  ,  vcrilalicsl  poslponciida.  CxsUit 
ea  Grcgorii,  Epislola  a|md  Gin(((iii«m,  disl.  viii,  cij). 
Si  consucludincm. 

Llbrato.  Trcs  libri  vctcres ,  libriilo  consilio  coin- 
nnmi.  Alii  scplcm  el  cdilio  Erasnii  ,  librala  consilii 
coimnunis  examinatione.  Qui  scribcndi  inodnscsslat 
cti;>m  iii  initio  Epislolu.'  scipicnlis. 


il3  EPISTOLA 

•  contrn  scripsisse  alque  prwccpisse.  >  De  qua  rur- 
sum  cnp.  23  :  t  Jam  illa  qum  in  Sleplianum  iraUis 
effudii  rciractare  nolo,  quia  el  opus  iion  est ;  ea- 
dem  quippe  ipsa  dicnntnr  quce  jam  sutis  disctissa 
suiit :  el  ea  prceterire  mclius  est,  qum  periculwn 
periiiciosm  disscnsionis  liabucrmil.  Steplianns  nu- 
tem  et  abslinendos  pulaveral  qui  de  suscipicndis 
limreticis  priscam  consneiudineni  convellere  cona- 
rcnlitr.  Iste  aulem  quwslioiiis  ipsins  difliculiatc  per- 
nwtus,  el  snnclis  clmrilalis  risceribus  largissiine 
prmdilus ,  in  unitale  eis  manendum  qiti  diversa 
senlirent.  Ila  qumnvis  conunolius,  sed  tamen  fra- 
tetne  indignelur,  vicii  lamcn  pax  Clirisli  in  cordi- 
bus  eorum,  tit  in  tali  discrepalione  nullum  inler  eos 
maluin  scliismalis  orirctur.  >  llactenus  ille ;  qttm 
proli.tius  citavimus,  co  quod  nntidoli  sint  loco,  ad- 
versus  cos  qui  liinc  schisma  suuma  Roinano  Ponli- 
fice  confiriiiare  nilunlitr. —  llanc  auiem  epislolam, 
til  et  prmccdenlem,  inter  ejusdem  rebaptizanlium  dis- 
sidii  inslriimenta  reperies,  end.  t.  ili.  Edd. 

"»  EPISTOLA  LXXV. 

(Pamel.,Rig.ilt  ,B3lu2;^Oxon.,  Li|is.,LXxv.  Paris.,Lxxiv. 
Roulli.  Scnp(.  Ecclestasticor.  Opusc.  prmcip.,  1,  p.  221 .) 

FIR.MILIAM,  EPISC01'l"e.€SAnE^  CAPPADOCl^,  AD  CYPRIA- 
NCM,  CONTRA  EPISTOLAM  STEPHAM. 

.Akglmentum. — Argument!  prortusejusdem  estcttm  prm- 
ccdenli,  scd  paulo  vehemenlius  el  acerbiits  quum  epi- 
scopum  decent  scripla,  ea  potissimum,  qutinlum  sitspi- 
cor,decansa,quodadFirmilianum,Uekmtmel  cmleros 
illnrum  parliiim  episcopos  Slepltanits  aliain  qttoque 
epislolam  scripserat ,  sc  illis  non  commuiiicnlurum 
quamdiu  in  ea  senlenlia  de  buplizandis  limrelicis  per- 
sislerenl  :  uli  ex  Epistola  Diomjsii  Alexandrini  ad  Xi- 
slitm  Slepliani  succcssorem  docel  Eiisehiiis  llisl.  lic- 
clcs.,  lib.  VII,  c.i.  Atque  adeo  forlassis  considiius 
forel,  nunquam  cdilnm  fidsse  lianc  Epislolam,  ila  ut 
pulem  eonsulto  illam  oinisisse  iVanitlium.  Yerum 
quum  a  MoreUio  emlyiila  sit ,  prmlcrinillere  nolni  : 
titm  qiiod  res  quasdam  incinornmlas  conlincal,  twn 
qitod  Antidoti  loco  etse  qitennt  uerbu  Epistolm  dicli 
Dionijsii  ad  Sleplmnnin,  quain  habcl  dicli  lib,  c.  3 
Eusebius,  el  repelil  lalins  Nicepliorus  llist.  Eccles. 
lib.  VI,  c.  7  ,  ex  qitibus  Palinodiam  illum  {qund 
aiiiiU)  cecinisse  conslat  :  «  Scilo  {inqiiil)  fralcr, 
«  orientales  atque  elicim  ulleriorcs  ccclesias,  qum 
€  anlea  dissidebanl ,  od  nnitatein  esse  reduclas,  oin- 
«  ncsque  ulique  eanim  anlislilcs  ununimes  el  consen- 
t  tienles,  supra  modum  de  pace  et  concordia  qum 
«  prmler  expeclalioiwm  acciiiil  Imlari  :  Demclria- 
«  num  in  primis  Antiochenuin,  Thcoclisitiin  Cmsa- 
f  rienseni,  lilazabencm  FJicnscm  Alexiindiide,uncli 
I  succcssorem,  Marinum  Ttjrium,  llcliodoruin  Lao- 
I  diceiisem  qui  in  locum  Tltelijmedns  surrogalus  esl, 
t  llelenum  Tharseiisem,  et  ecclesias  Cilicim  omncs 


LXXVIl.  i\i 

A  «  Firmilianum,  et  Cappadociain  omncm.  Prmcipuos 
«  enim  Fpiscoporum  nominavi,  ne  epistola  lonrjinr 
t  fiat.  nevc  midlis  vcrbis  siin  molesiior.  Scd  ct  uni- 
t  versm  Sijrim  et  Arabim,  Mesopiamia  ipsa,  Poniiis, 
t  Bijihinia  :  el  {ut  semel  dicam)  exuUanl,  ttbique 
I  omiies,  concordia  et  fralerna  cliaritale  glorifican- 
i  les  Dettm.  >  Hactenus  Diomjsitts.  Cui  siiniUa  vi- 
dere  esl  aptid  D.  Ilieronymum  conlra  Luciferianos, 
el  apud  D.  Aug.,  l.  iii  conlra  Cresc.  Cramm.,  c.  1,  2 
el  3,  libi  ex  ipsa  confessione  Donalisiarum  refert, 
Orientales  Episcopos  rescidisse  seu  polius  correxissc 
siittm  jttdicitini,  quo  eis  placuerat,  de  isla  Baplisiiii 
qunslione  Ctjpriano  el  Africano  Concilio  consenlire 
opnrlere. — De  liiijus  cmlerarumque  Epistolarum  qitm 
ad  lilem  rebaptizantium  perlinenl,  indole,  aulhenlia 

B  auctorilnle  el  lenore  vide  sis  qitm  loino  prwcedenli 
disputantur.  Edd. 

'»'  EPISTOLA    LXXVI. 

(Erasm.,  i,  6  [i-xij,  et  iv,  7  [xii-xvi].  Pamel.,  Rigalt., 
Baluz.,  Lxxvi.  Paris.,  lxxv.,  Oxon.,  Li|is.,  lxix.) 

AD  MAGNUM  DE  BAPTIZANDIS  NOVATIANIS  ET  DE  IIS  (JUl  IN 
LECTO  GHATIAM  CONSKQUUNTIIR. 

Arglmentum.  —  Prior  Epislolm  pars  cjusdem  cst  ar- 
gumenli  citm  prmcedeinibus  prmterquam  quod  liic 
inculciU  de  Novatianis  quod  in  genere  prius  de  om- 
nibus  hmrelicis  dixeral ;  obiler  eliam  insiiiuaiis  sttc- 
cessionem  legitimam  in  Calhcdra  Peiri ,  notani  esse 
qita  cognosci  possil  Ecclesia.  Secunda  parte  {quam 
hactenus  perpcram  pro  alia  Epislola  editam  titulus 
G  salis  indical)  mqiic  vertim  Daplismum  csse  docet,  qui 
per  aspersionein  in  leclo  fil,  iitque  qtii  per  immersio- 
nem  fit  in  Ecclesia.  Yidetom.  ni,  col. 

'»"  EPISTOLA  LXXVII. 

(Ei-asm.,  III,  2.3.  Pamel.,  RigaU,.  Baluz.,  lxxvii.  Paris., 
Oxon.,  Lifjs.,  Lxxvi.) 

AD    NEMESIANUM    ET     C.F.TEROS    MARTVRAS    IN    METALLO 
CONSTITLTOS. 

ARGUMeNTUW.  —  Miris  prmcoitiit  efferl   marltjres  nd 

tnelallum  dnmnalos,sincjulis  tormcniis  sinijula  solalia 

pnklirn  anlilhesi  oppuncns.  In  exilio  autein  scriptain 

colligere  esl,  ex  illis  vcrbis  :  Nisi  mc  ob  confessioncm 

noininis  rckgntimi  prmfinili  lcrmini  arcerent. 

Tj      L  Cyprianiis  Nemesiiino,  Fclici,  Lucio,  allcri  Fo- 

lici,  Liileo,  Pdliaiio,  Viciori,  J.iilcri  Daiivo  coepisco- 

pis,  iiciiicoiiiproliyieriscl.  (lijicoiiibiis.ci  csicvis  fra- 

Irilius  in   iiiclallo   cunstliiiiis  maiiyriiius  Dei  palris 

oiiinipolciiiis  ct  Jcsii  (^lirisii  Doiiiiiii  el  Dei  coiiser- 

valoris   iioslri  aleniani   salutciu.  Gloria  qiiidem  ve- 

siia  p(iscoli;it,   licalissiini  ac  dileclissimi  fr^lrcs,  iit 

•nd  conspcctiiin  alqiie  ad  com|)lcxum  vestruni  venire 

ipse  dcliereiii,   nisi  mc  quoijue  ob  confessioncni  no- 

minis  rclcgatiim  pricliiiiti  loci  icrmini  cocrcercnt.  Sed 


STEPH.  nALUZII  NOTiE. 


""  Epist.    Lxxvii.  —  I.   In  melallo.    Siguensi  in 
Epislola  xxx.  DcClirislianis  damnaiis  ad  nieiallavidc 


Baioiiii  noiationcs  ad  diem  16  Februarii. 

Confessionem  nomiitis.  Vcleres  cdiiioncs   cl  tres 


41 ; 


DIVI  CYPHIANI 


41  r. 


quomodo  possum  repraesenlo  me  vobis,  et  ad  vos,  A     ».  Qnod  aulem,  fuslibiis  cacsi  prius  graviler  ei  al- 

ctiamsi  corpore  et  gressu  venire  nnn  daiur,  dilec-  (licii,  per  ejiismodi  poeiias  iniliaslis  confessionis  ve- 

lione  lanien  cl  spiritu  venio,  cxprimens  liileris  ani-  sir.ie  gloiiosa    primordia,  cxecranda   nobis   ista  res 

nium  mcum,  quo  in  istis  virlnlibus  et  laiidibns  ve-  non  esl.  Ncque  cnim  ad  fustes  cliristianum   corpus 

slris  lictus  cxulto,  parlicipem  mc  compulans  vobis,  expavit,  cnjns  est   spcs  omnis  in  ligno.  Sacramen- 

etsi  non  passione  corporis,  consorlio  charilalis.  .\n  tum  sahilis  sum  Christi  servus   agnovil.  Redemplus 

ego  possim  lacere  el  vocem  meam  sileniio  premere  ligno  ad  viiam  «lernam  ligno  proveclus  cst  ad  coro- 

cnm  de  cbarissimis  meis  lam  mulla  el  gloriosa  cogno-  nam.  Quid  vero  mirum  si  vasa  aurca  ct  argcnlca  in 


scam  quibus  vos  divina  dignalio  honoravii,  utcx  vn- 
bis  pars  jam  marlyrii  sni  consumiiiaiione  proncesse- 
rii  meritorum  suorum  coronam  de  Dominoreceptura, 
pars  adhnc  in  carcerum  clausiris  sive  in  meiallis  et 
vincnlis  demoretur  »,  exliibens  per  ipsas  suppli- 
ciorum  niorascorroborandis  frairibusei  arniandisina- 
jora  documeiila,  ad  meriiorum  liiulos  ^   anii>liores 


met:illum,  id  est  auri  ct'  argcnli  domicilium,  daii 
eslis,  nisiqnod  nunc  melallorum  nalnr:i  conversa  est, 
locaque  qiia;  aiirum  et  argcnlum  dare  anle  consuc- 
veraiit,  accipere  coeperunl.  Imposueruni  qnoqnccom- 
pedes  pedibus  veslris,  cl  membra  felicia  ac  Dei 
lempla  infamibns  viiiculis  ligavcrunl,  (luasi  cum  cor- 
pore  ligelur  et  spirilus    "  ,  aulaurum  vestrum  ferri 


lormentorum  larditale  proficiens,  liabitura  lot  mer-  B  conlagione  maculetur.  Dicatis  Deo  bominibus  et  fi- 


cedcs  in  coelesiibusprxmiis  quot  iiunc  dies  numerat 
iii  poenis  ?  Qua;  quidoni  vobis,  fortissimi  ac  bcalis- 
simi  fralres,  pro  nieriloreligionis  ac  fidei  veslra;  ap- 
cidisse  non  miror,  nt  vos  sic  Dominus  ad  gloriarum 
subliinc  fastigium  clarificationis  suje  honore  pro- 
vcxeril,  qui  semper  in  Ecclesia  ejus  custodilo  (idei 
tenore  vignistis ,  conservanies  firmiter  Dominica 
maodala,  in  simplicitaic  innocentiam  ,  in  chariiate 
concordiam,  modesiiam  in  hnmilitale,  diligeniiam'  in 
adminislralione  ,  vigilanliam  in  adjuvandis  laboran- 
libus,  niiscricordiani  in  fuvendis  pauperibiis,  in  de- 
fendenda  vcritale  constantiam,  in  discipliii:c  sevcri- 
lale  cen<uram.Ac,  ne  aliquid  ad  exemplum  boiiorum 
facloriim  decssct  in  vobis,  eliam  in  coiifcssionc  nuiic 


dem  suam  religiosa  virluie  lesianiibus  ornamenta 
sunt  ista,  non  vinciila  ;  nec  Cbristiauorum  pedes  ad 
infaiiiiain  copnlanl,  sed  clarificant  ad  coronam.  0  pe- 
des  feliciier  vincii,  qui  non  a  fabro  sed  a  Domino  re- 
iiolvnntnr  !  opedes  fcliciler  vincti,  qui  in  ilincre  salii- 
tari  ad  paradisiim  dirigunlur  !  o  pcdcs  in  sccculo  ad 
prxsens  lcgaii  ,  ui  sinl  scmper  npud  Dominum  li- 
beri !  o  pedes  compedibiis  et  travcrsariis  inlerim 
cunctabundi,  sed  celeriter  ad  Chrisiunrglorioso  iii- 
ncre  cnrsuri  ■*  !  Qnantum  vnlt  liic  vc!  iiivida  crude- 
liias  vel  maligna,  nexilms  vos  suis  ct  vinculis  teneat, 
cito  a  terris  et  poenis  isiis  ad  ccelornm  regna  vcnie- 
lis.  Non  lovetnr  in  metallis  lecto  ei  culciiris  corpns, 
sed  refrigerio  et  solatio  Chrisli  fovetur.  Humi  jaccnl 


'"  vocis  el  p-.issionc  corporis  frairum  mcntes  ad  diviiia  C  fcssa  laboribus  vissera  ;  sed  poeiia  non  cst  cum  Chri- 

martyria  provocatis ,  duces  vos  cxhibendo  virlniis,  slo  j:icere.  Squaleiit   i-ine   balneis  membra   situ  et 

ut,  dum   grex  pnsioros  suos  sequilur  et  quod  (ieri  a  soide  deformia  ;  sed  spiritaliier  inlus  ablnilur  qnod 

pripposilis  ccrnil  imilatur,  paribus  obscqniorum  mc-  foris  cai  naliter   sordidalur.  Panis  illic  exiguiis  :  at 

ritis  a  Domino  coronetur.  non  in  solo  pane  vivil   homo  ,   serf   in  sernione  Dci 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Metallis  dcmorelnr  Lam.  F.bor.  nod.  2.  NC.  1. 
i»  Marlyrii  lilulos  Petn.  Voss.  2. 


«  Ligcliir  etChrislus  Lam.  FMr.  Hod.  2.  JVC.  1. 
d  Kecuisuri  lianc  Bod.  NC.  1.  Ebor.  Curritur  Pem. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


libii  veteres  addnntnnmenCbrisli.M^imitiuscxpiinxil. 
I>c(  te  sanc.  Non  cxslal  eiiini  iii  xix  libris  anliqiiis. 
Necess;irium  non  cssc  paici  ex  iiiiiliis  locis  similibns 
apnd  Cyprianum.  Vide  l'ami'liiim. 

Corpore  ei  gressii.  Codtix  Fuxensis  et  iinus  Aiigli- 
caiins,  coporeo  grcssu. 

Habilura  lol  mcrcedes.  Snlpitius  Sevcrus  in  Epivlola  j) 
ail  Chiudiam  sororcm  :  Qnauutm  in  ccrleslihns  biHililu- 
dinem  virginiias  sancta  poasideat,  prwler  Scripturarnm 
tcslimonia,  F.ctlcsiw  cliiini  cvnanclndinc  cdoceiimr,  qua 
dieinms  pecnliiirc.  illi  snbsislcre  mcriliim  ciijns  esl  spc- 
ciiilis  consecriitw.  lluu;  C|iislo!:i  edila  aiilc:i  lueial  in- 
ter  oper.i  Hicroiiyiiii.  Immo  in  codice  1128  biblio- 
tliecie  Colbcrlina;  iiiserla  esi  EpisKda  ad  Euslocliium 
dcVirginilale  ser\an(l:i.  In  concilio  vcro.\qiiisgraiiciisi 
aiiiiiSlfi,  lib.  II,  c:>ii.  (i,  diciiiiresso  sancii  .\ihaiiasii, 
iicmqiic  in  appendicc  Codicis  Regularum  cdili  ab 
Ilulstenio. 

Numeral.  Ego  prrcfcro  cam  leciionem  pro  eo  qnod 
anlca  lcgebalur  numerayiinr.  E:im  porro  resliiulionein 
ronlirmaiit  qiiiiideciin  libri  vclercs;  caiiiqiie  conlir- 
mari  possc  pulo  cliaiiiauclorilalc  duorniii  .\iiglie:ii:o- 
rum,  in  quibus  scripliim  csl  numcranl.  Quo  cliain 
m.u!o  lei;   in  <iiiili;i-i|ain  iioslii';. 


Cuslodiio  fidei  lenore.  Iia  se»  liliri  veleres.  Alii 
qoalnor  Inhciil  cuslodilw"''  /idei  lenoreviguislis.  S\c. 
ciiaiii  sepieni  Anslicani.  Alii  Ircs,  cusloditw  jidei  vi- 
goren:  lemiisiis.  Vidc  Paiiielium. 

Domiiiica  mandaia.  Duo  libri  veteres  liabent  (iirinn, 
eoileui  seiisu. 

Exliibendo  virluiis.  Codex  saiicti  Arnulphi  virluii- 
bns. 

II.  — Gtoriosaprimordia.  Antea  lcgebalnr  religiosa. 
Sic  eli:im  liabci  codcx  saucli  Arniilplii.  Leclio  i|u;iin 
(;,'o  suhsliiiui  iiielius  milii  coiiyeiiirc  vidc:ur  cuin 
i-iylo  ct  cum  scnlciili;i  .^:iiicli  Marlyris.  Invcni  aiilein 
illam  in  qiiinqiic  aiuiqiiis  cxcni|il:iriliiis. 

ilelnllorum  nalnru  convcrsa.  Uufiiius  lib.  ii,  cap.  G, 
Per  idcm  lempus  ICccIcsia,  velnt  perseculionis  igne  cun  ■ 
(lanlc,  purior  anri  metallo  rcfulgebal. 

Dicalis  Deo  liumiiiibus.  Iliiiic  locuiii  illiislrant  c.i 
qii.TC  iii  siniili  arguiiienio  nolavit  Coielcriusin  Episio- 
lam  sancii  igiialii  ad  Eplicsios. 

Pedes  copnlant.  Seneca  cap.  II,  de  Tranqiiillila!c 
animi :  Vinclas  ad  sodalilium  maims  copnlalas  inlercidil. 

Triwersariis.  Ila  edilio  Morellii  el  (Inodccim  libr 
vctcres.  Alii  quiiique  et  cdiiio  .Maniiiii  habeiit  trans- 
versariis.  Vi(lc  glossariuiii  L  iliiium  Cangii. 


417 


EPISTOLA  LXXVn. 


iiS 


(Dettt.  viii,  5).  Vestis  algenlibus  deest ;  sed  qui  Cliri-  A  ""'"«  mors  juslorum  ■'  ejus  [t^sal.    cxv  ,   12, 15,  15). 


stiim  iiuluit,  et  vesiiius  abundanter  et  cullus  cst.  Se- 
iniloiisi  capilis  capillus  horrcscil;  sed,  cum  sil  c.iput 
viri  Clirislus,ciu;ilecumque  illud  caputdcceal  necesse 
cst  quod  ob  Domiiii  nomen  iiisigue  esl.  Ouinis  ista 
deiormitas  delestabilis  et  letra  geutilibus  ,  quali 
splendore  pensabilur?  Siiecularis  hxc  et  brevis  pwna 
quam  •clari  et  oelerni  honoris  mercede  mutabiiur, 
cum,  secundum  beati  Aposloli  voceni  translormaverit 
Dominus  corpus  humilitaiis  nostrse  conformatum 
corpori  claritatis  suse(P/ii/ip.  iu,  21)  ? 

III.  Sed  ncc  in  illo,  fraires  dileclissiiiii,  aliqua  polest 
autreligionisautlidei  jaclura  sciUiri  quod  illic  iiuncsa- 
ccrdolibiis  Dei  facultas  moii  dalur  offorendi  el  celebrandi 
sacrilicia  divina.Celebralis,  inimo  aiqiie  offerlis  sacri- 


Quis  non  libeiiter  et  prompic  «^  calicem  saliitis  ac- 
cipiat?  quis  non  appttat  giiudebuudus  et  taitus  in  quo 
aliquid  et  ipse  Doinino  suo  relribuat  ?  quis  non  pre- 
tiosam  in  conspeclu  Domiui  iiiortcm  fortiter  et  con- 
slanter  excipiat  ,  placiluriis  ejus  oculis  qui  nos  in 
congiessione  nominis  sui  coustitutos  dcsupcr  spec- 
ciaiis,  volentes  comprobat,  adjiivat  dirnicantes,  vin- 
centes  coronai,  relributione  boniiaiis  ao  pietjtis  pa- 
ternse  ^  remunerans  iii  nobis  «  quidquid  ipse  praestitit, 
et  honorans  quod  ipse  perfecil? 

V.  Ipsius  eiiim  esse  quod  vincimus  et  quod  ad 
niaxinii  cerlaminis  palinam,  subacto  adversario,  per- 
veiiinius  declarat  et  docet  Dominus  in  Evangelio  suo 
dicens  :  Cum  anlem  vos   tradideriul ,  nolile  cogilare 


ficium  Deo  et  pretiosiim  pariter  et  gloriosum  el  pluri-  B  quomodo  aut  quid  loquammi ;  dabitur  enim  vobis  in  illa 


nium  vobis  ad  retributioncm  praemiorum  coelcstium 
profuturum,  cum  Scriptura  divina  loqualur  el  dicai : 
Sucrificium  Deo  spiritus  contribulatus,  cor  C07ilritum  el 
humiUalum  Deus  non  despicii  (Psal.  l,  18).  Hoc  vos 
sacrificium  Deoofferiis,  hoc  sacririciiimsine  inlerniis- 
sioiiedie  ac  nocle  celebratis,  hosti.'»  facti  Deo,  et  vos- 
inctipsos  sanctas  aique  immaculatas  victimas  exhi- 
benles,  sicut  Apostolus  adhortatur  et  dicit  :  Oro  eryo 
vos,  [ratres,  permisericordiam  Dei,  ut  constiluatis  cor  ■ 
pora  veslra  liostium  vivam ,  sanctam,  placentem  Dco, 
nec  configuremini  swculo  huic ,  sed  transformemini  in 
renovatione  sensus,  ud  probandum  qu(B  sit  votuntas  Dei 
bona  etplacens  el  pn[ecla{I{om,  xii,  1  ;  Phil.  iii,  21). 
IV.  Hoc  cst  euim  quod  praecipue  Deo  placeat,  hoc 


hora  quid  loquamini.  Non  enim  vos  eslis  qiii  loquimini, . 
sed  Spiritus  Patris  veslri  qui  loquitur  in  vobis  (Mattli. 
X,  19,  20).  El  iterum  :  Ponite  in  cordibus  veslris  noii 
prwnteditari  excusare.  Egoenim  dabovobis  os  et  supien- 
tium  cui  non  polerunt  resistere  adoersarii  vesiri  (Luc. 
XXI,  14,  15).  In  quo  quidem  et  credenlium  magna  fi- 
ducia  est  el  culpa  gravissima  perfidorum  non  crcdere 
ei  qui  se  opem  suam  daturum  confiicutibus  pollicc- 
lur,  nec  riirsus  eumdem  timcre  qui  xiernain  poeiiam 
iiegantibus    cumminatur. 

VI.  Qua;  vos  omnia,  fortissimi  ac  fidclissimi  mili- 
les  Christi,  insinuastis  fratribusnosiris,  implentes  ' 
factis  quod  verbis  anle  docuisiis,  futuri  maxiiiii  in 
regno  coelorum,  pollieenle  Domino  et  diccnle  :  Qui 


cst  in  quo  m.ijoribus  """meritis  ad  promerendam  vo-  C  (ecerit  et  sicdocuerit,  maximits  vocnbiiurin  regno  cce- 


lunlatera  Dci  opera  nostra  provenianl;  hoc  esi  quod 
soluin  Domino  "■  de  beneficiis  cjus  gr.mdibus  ct 
salutaribus  fidei  ac  devotionis  nosira;  obsequia 
retiibuaiit  ,  pra^dicanie  in  rsalmis  et  contestante 
Spirilu  sauclo  :  Quid  retribuam,  inquil ,  Domino  pro 
omnibus  quce  iribuit  mihi  ?  Calicem  satularis  accipiam, 
ct  nomen  Domini  invocabo.  Preliosa  in  conspeclu  Do- 


lorum  (Mnllh.  v,  19).  Deiiique  exemplum  vestriim  se- 
cuia,  multiplex  plebis  portio  confessa  est  vobiscura 
pariier  ei  pariler  coronata  est,  connexa  vobis  vinculo 
forlissiin:£  chariiatis,  ei  a  prxpusilis  suis  nec  carccre 
noc  ineiallis  scparata.  Ciijus  nuniero  nec  virgincs 
desunt,  quibus  ad  texagenariura  friiclum  centenus 
accessit  (Matth.  xiii,  8),  quasqiie  ad  coelestem  coro- 


LECTIONES  VARIANTES. 


"■Domino  de  omnibus  m.  2.  Lam.  Ebor. 
t»  Saiicloruin  lam.  Ebor.  Bod.  1. 
"^  Libeiiler  el  prospere  NC.  2. 


d  Boiiilalis  paternse   Lam.  Bod.  2.  Ebor.  NC.  1. 

e  In  bonis  Lam.  Bod.  2.  NC.  I.  Ebor. 

f  Couipleutes  Bod.   1,  2.  Lam.  Ebor.  NC.  1,  2. 


STEPH.  BALUZU  NOT^E. 
Infra  Epist.  lxxviii,  pag.  iG\ ,  Semilonsis  capiiis  D  (/«Mdi/udirfus.  In  libro  de  PassioneMasimiani  el  isaac 


capillaturum  adwquasti.  AiuKilatvir  doclissimus  Joiin 
ncs  Morimis  in  Exercitatione  xv,  de  Tonsura  clericali, 
Ciip.  1,  §  9,  tondcri  ct  radi  ignoiiiinio.siim  servirulis- 
()iic  iiisigiic  fuissc;  id  qiiod  pioliat  pluribusexemplis. 
llDiiorius  et  Theoddsius  AA.  1.  iv  Codlcis  Tlieodo- 
siani,  de  llubilu  quottti  oporlel inlru urbem^aiwul :  Ma- 
jorcs  crines  .inilumenla  pellium  eliain  in  scrvis,  interur- 
bem  sacralissimam  praicipimus  inliiberi.  Videcoiiciliurn 
Epioneiisc  canone  39.  Komaiii  cuiiii  tunsa  barba  ct 
ciipite  incedere  soleb.inl,  ul  aiinoiavit  Baroniiis  in 
loino  piimo  Aiiiialium  ecclesiiisiicorum. 

III. — Iiicodice  Flori,  sucri/icia.  Vosdiviiia  celebralis. 
In  cndice  vero  L;iiiionii,  saciijiiandi  ujficiu  diviiia. 

Placenlein  Deo.  Codex  Veroueiisis  aiidit,  ralionubile 
niinislerium  veslruin. 

IV.  —  Caudebundiis.  Ita  veiercs  libri  et  ediliones. 
Alii  liabeut  guudibundtts,  quod  idem  est.  Apuleius, 
lib.  VIII  Meiairiurphuscoii ,  soboli  novorum  maritorum 


marlyruui  Donalisliiruin,  qui  cdilus  esi  a  doclissliiio 
viro  Liiduvico  Ellies  du  Piii,  legitiir  :  Uoc  illi  miia- 
culum  gnudebnndits  cunctis  prmseniibus  demonstruvit. 
Exco  loiite  orlasunt  plurima  siniiljii  vuciibula,  iii  iiti- 
dubundits  in  Epislola  Cypriiini  ad  Duiialiim,  criicia- 
biiiidus  in  Epistola  xv,  ad  Corneliuiii,  lurcliiitubundus 
cl  liirchubuiidus  apiid  Quintllianiiiii  ;  apiid  Siirloiiiiiiii 
ludibundus,  gralulabundus,  osculubuudits,  apiid  .Sciic- 
Ciiiii  reptubundus,  apud  A.  Celliiim  amorubitiidtts, 
sloiiiucliabuiidus,  et  crrabundus ,  apud  Apuleiuiii  biic- 
cltubundits,  mur.murabundiis,  iiniiijiiiubundns,  muuera- 
bundifs.  Abuiidatauiem  liic  aiiclursiuiililiiis  vocabiilis, 
qiia;  iiccessc  nou  esl  coiiinieiiiorare.  Apud  Q.  Ciir- 
liiiin  baccltabundus.  Apud  Noiiium  Maicclluiii,  vila- 
bundus. 

Constiiutos.  Tres  libri  veleres  excgcrunt  ut  adde- 
reiiiiis  buc  vocabulum.  Sed  taiueii  puto  nou  esse  nc- 
ccssarium.  ^ 


NEMESIANI 


420 


Oxon.,  Lips., 


DATIVI,    FELIGIS    ET    VICTOllIS     RESPONSUM 
AD   CYI'ilIASL'M. 


4,9  DIVI  CYrniANI 

nam  gloria  gcmina  provexit.  Iii  puerls  qiioquc  virtiis  A  EPlSTOLi  LXXVIU. 

niajor  !i;taie  anuos  suos  coiifcssionis  laude  transccn-      ^pg^^g,  _  jng,,,^  ^^i^^^  ^j„.,„.  paris., 
dit,  ul  niartyrli  veslri  beatum  gregcin  cl  scxus  el  a;las  Lxxxn.) 

omnis  ornarel. 

VII.  Qui  nunc  vobis,  dileciissiini  fratres,  conscien- 
liac  vlctricis  vigor,  quoc  subliinltas  aiiimi,  qiiac  In 
sensu  exultanlia,  qui  triunipbus  iii  |)cclore,  iiiMiin- 
qucmque  veslrum  stare  ad  promissuiii  Dcl  iirxiniuiii, 
de  judicio  Dei  esse  sccurum,  anibulare  In  nictallis, 
captivo  quldem  corporc,  scd  corde  rcgnanlc  », 
sclrc  Clirlstiim  sccum  essc  prajscntcin,  gaudcniem 
lolcraniia  servorum  suorum  pcr  veslisia  ct  vias  suas 
ad  regna  lelerna  gradlentium  ?  E.vspectaiis  quoildie 
Ixli  profectionls  vcsliw  salutarem  diem,  cl  jain  jam- 


qiie  i*  de  sxcuio  reccssiiri ,  ad  mariyrum  niuncra 
el  domlcliia  dlvlna  properatis,  posl  has  mundl  tene-  JJ 
bras  visuri  candldlssimam  liicem,  et  accepluri  majo- 
rem  passionibus  omnibus  et  confllctationibus  clari- 
taiem,  Aposlolo  contesiante  et  dlcenle  :  iVoM  sunt 
rondignce  passiones  Imjus  temporis  ad  siipeiventuram 
darilatem  quai  revelabilur  in  nobis  {Rom.  Yin,  18). 
1'lane,  qnla  nunc  vobis  in  preclbus  cfllcacior  sermo 
ost,  el  ad  iinpelrandum  quod  In  pressuris  peiitur  fa- 
cillor  oratio  cst ,  peilte  impensius  et  rogaie  ut  con- 
fessioiiem  omnium  nosirum  dlgnatio  divina  consura- 
raet,  ut  de  istis  lenebris  ci  laqucis  mundi  nos  quoque 
vobiscum  iniegros  et  gloriosos  Deus  liberet,  iil  qui 
charilatls  '"  et  pacls  vinculo  copulatl  contraiia^retlco- 
ruin  iiijurias  ct  pressuras  gcnilliuin  siinul  sictimus 
pariter  in  regnis  coelestibus  gaudeaiuus.  Opto  vos. 


ARGUMENTiM.  —  Epislolo  lixc  el  duw  sequenlcs  niliil 
aliud  (juum  responsa  coniinent  ad  episiolam  prmce- 
denlem,  ulpole  qua;  gratiarum  aclionem  conlinent , 
lum  pro  consolalione  litleraria.tum  pro  subsidio  una 
misso.  Ex  eo  aulcm  qnod  Ires  diversai episloliv  rcicrip- 
twsuntadunicam  Gjpriani,  colliyere  esl  in  diversis 
metalli  fodinis  conslilulos  fuisse  episcopos  qui  eas 
scribiint.  Quod  confirmat  Epislolu  hwy. ,  tibi  certi 
melalli  fil  menlio. 

I.  Cyprlano  fralri  Nemcslaniis,  Dailvus  Fellx,  et 
Viclor  in  Domino  aeternain  siilutem.  Seniper  niagnis 
sen.-ibus  pro  lemporls  conditlone  litleris  luls  locutus 
cs,  Cypriane  dilectlssiine  ;  qnibiis  assldiic  Icctis  ct 
pravi  cojTigiiiilur  et  bon;c  fidei  homines  corroboran- 
lur.  Dum  ciilm  non  desinis  traciallbus  luis  sacra- 
menla  iiudarc,  slc  nos  in  (ide  <^  facis  crescere  et  de 
sxculo  lioinliies  ad  credulilaicm  accedcre.  Nam  qux- 
cumque  bona  in  niullis  llbris  luis  Intulisli,  ncscius 
ipsinn  tc  nobis  ,designasti;  es  eiiim  *•  omiilbiis  bo- 
niinlbus  in  Iractatu  major,  iii  scrmone  facundlor,  In 
consllio  sapleniior,  inpaticntia  simplicior,  In  opcrl- 
bus  larglor,  In  abstineiilia  sanctior,  In  obscqiilo  bu- 
milior,  ei  in  actu  bono  imiocentlor.  Scls  ci  Ipse,  c!ia- 
rissime,  nostrum  optabile  voluni  csse  qiiod  to  vldca- 


beatisslmi  ac  dilectissiini  fralres,  in  Domino  bene  G  mus,  doctorem  et  araatorcm  noslrum,  ad  cnronam 
valere  el  nostri  seinper  el  ubique  mcminisse.  raagnx  confessionis  pervenlsse. 

LECTIONES  VARIANTES. 


'  Corde  regoantem  scire  Lam.  Bod.  2.  Ebor. 
i>  £t  eliam  yoss.  i. 


"  Fidem  voss.  g. 

^  Eleiiiin  omnibus  NC.  2. 


STEPH.  BALUZII  miM. 


'VI.  —Gemina.  Iia  veteres  editioncs,  quatuordeclm 
librl  nostri,  etseplem  Angllcanl.  Alia  lecilo,  quac  ba- 
licl  gemiiiaffl  ,  quain  Er.isinus  invcxlt ,  Maiiiilius  et 
Morcllius  rctliiucriiut,ex&tai  In  quliii|uecodicibus  an- 
liqiils. 

i  Jnpuei-isqiwque.  liifia  Episl.  lxxxi,  pag.IGi.PHeros 
eliam  vobis  gloriosa  confessione  sociavil  diviiia  dignalio. 
.Mnlta  vlrtutis  ac  fulci  piieroruin  exciiipla  nobis  siib- 
iiiinistral  anllquitas.  Ex  muliis  i|iiai  prolerri  possent 
alTeraiu  lantniii  iionnulla  illiistrlora.  Apiui  Euscbluin 
viileiniis  Ponliiim  iiuiiidi'<:iin  aiiiiiiriim  pucrnm  niar-  j) 
lyiio  affeciiini  cum  Blaiidina  inaiiyre  Lugdiincnsi,  ct 
Diuscoriim  quiiidecim  i|uoqiie  aiinonim  piieiiiiii  siib 
Decio  niiilta  passiiin  apud  Alexaiidrlam  pro  iioiiilnc 
(Mirisii.  Priideiiiius  iii  Caniiiiic  dc  sancto  Uoiiiaiio 
in;iriyre  Aiilioclieno.celebrai  liicn  diliilein  (eie  con- 
siaiiiiam  pueri  adbiic  lacttuiiis.  Iii  Aclls  Marlyrum 
i)oii;tiistaruin  cdiiis  in  llbro  secuiido  niibcellaiieiirum 
iioslroruin  pig.  70,  c;ip.  15,  nicnlio  cst  Ililariini 
parvull  forliicr  passl  pio  niiiiiine  Clirisii.  Viclor  Vi- 
iiMibis  comineinorat  (lliiim  ciijusdam  nobilis  Cartlia- 
Hincnsis  aiinorum  circiier  scpiciii  post  niultos  crucia- 
lusdciiiersum  lii  giirgitc.IiiPas^.ieiie  vcro  beatissiiiio- 
ruiii  .Martyrinn  "■'  qui  vi  iiniias  jiilil  passl  suiil  iipiid 
CarlUagincm  sub  Iliiiierlcorege  Vaiidalorum  nomiiia- 
lur  iiifantulus  nomiiic  Maxlmiis  cmi^i  illi^  exciiiciatus 
el  cxiiiictus.  Sufriciuiit  lucc  excmplu. 


ii.TK//anf(rt.Quinqiielibri  vcleres  prirferuntc.rii/faiio. 

/)e  jMrficio />ei.  Quamvis  lianc  leciioncm  noii  liivc- 
neriin  nUI  iii  iribiis  librls  vcteribus,  iinn  dnblto  la- 
nien  (luiii  sit  nielinr  (|nain  ea  ijii;c  haliet  de  judicii  die. 
Ei  laiiien  illa  exsiat  in  plnriliiis  aiili(|uis  codicibus. 
Qnod  Idco  aniioto  iii  si  qiii«  illaiii  pr;i;ferat,  sciai  sc 
possc  raccrc  (■iim  aucloril;ile. 

In  nietaliis.  Iia  veiercs  edilioncs  ci  xxvii  libii  ve- 
leies.,  Itiiliniis  lib.  vn,  cap. 7,  in  ine^alladcsliiialos,  et 
llb.  IV,  c.p.  "23,  per  melMa  frutribusreleguiis.  Alaiiu- 
liiis  ptisuit  iii  inciallo. 

EwsT.  Lxwiii.  —  I.  El  amniorem.  Isla  duo  vo- 
raliuhi  iioii  babentiir  In  cdltionu  Maiiiilii,  (|iii  piiiiiiis 
binc  fpisiolam  ciliilil.  Desiint  eli;un  in  codiee  Moys- 
siaieii-i,  iii  Fnxeii.si,  et  in  Laiiionia;io.  Esslaiil  aiilein 
iii  pliirilnis  aliis  anliquls  ,  ctiaiii  iii  Veronensi  ct  In 
editioncMorclliaini.  lMiiciid;ilioanleio,  dala  occasionc, 
lotuiii  viilde  niciidosinii  In  l':pislola  xxxv  Avili  cpi- 
fcopi  Vieunensis,  qul  sic  habel  :  Nam  per  majorcm 
doiuus  TnUii,  qni  iimorem  tidim  Dominmn  meum  Si' 
yismundum  a  pulrc  luo ,  clc.  Miillnin  torsit  liic  locus 
viniMi  prie.siantissiiiuim Jicobiiin  Siriiioiidnm.  Ncque 
id  lierclc  hijiiria.  Al  si  Siriiionilus  vidissel  vclerein 
libinin  PtMri  Manix^ii  fcn.iioris  Gr;iilaiiopolllaiil , 
iiullnm  lii  expiiealioiic  bnjns  loel  laliori.uii  b;itiuisscU 
Sic  eiiiiii  sinipliiiii  cst  in  libro  illo  veleri  :  iV«i)!  per 
mtijorem  domus  Iu<b  ,  qiii  damimlorem  domnum  metiin 


4-2t 


EPISTOLA  LXXIX. 


422 


II.  Nam,  qiiasi  bontis  et  verus  doctor,  qiiiil  nos  di-  A  lc,  doinine   fraler  '"^ ,  semper  be/ie  valere  cl  noslri 


scipuli  secuti  apiid  pnesidein  dicere  debcrcmus,  prior 
apud  acta  proconsulis  iironunliasli,  et  luba  caneiis 
Dci  milites,cailcslibus  ai?iiiis  instruclos,  ad  congressio- 
nis  pnelium  excilasti,  et  in  acie  priina  pugnans  spi- 
ritali  gladio  diaboiinii  inlerfecisti,  aginina  quoque  fra- 
Iriim  hinc  et  inde  verbis  luis  composuisti,  ut  iiisidiae 
iniinico  undique  tendereiitur,  el  cadaveris  ipsius  pu- 
blici  lioslis  nervi  concisi  calcarenlur.  Crede  nobis, 
cliarisslme,  qunniam  non  est  a  centesimo  pra-mio  mi- 
nor  lua  iniiocons  anima ,  qua;  nec  saiculi  primos 
iinpclus  timuit,  nec  ire  iii  exsilium  rccnsavit  ,nec  re- 
linquere  civitatem  dubitavit,  nec  in  deserlo  loco 
commurari  "  Iiorruil ;  et ,  quoninin  miiltis  docunien- 
luni  coiifessionis  dedil,  ipsa  mariyriim  prior  duxit. 
Alios  enim  ad  inurlyria  f;icieiida  exeinplo  suo  provo-  B 
Gavit ;  et  non  tanium  marlyium  de  sj:cuIo  jarn  cxcc- 
denliuin  socia  esse  coepit,  sed  cum  et  luturis  coelesiem 
amicitiam  copiiiavit. 

III.  -Agunt  ergo  tibi  nobiscuin  damnati  maxiinns 
apiid  Deum  gralias,  Cypriane  dileetissiine,  quod  lit- 
leris  tnis  laborantia  pectora  rccreasti,  fustibus  vuliie- 
rata  niembra  curasii,  compedibus  pedes  ligaios  re- 
solvisti,  semitonsis  capitis  >>  capillaturam  ad9C(|u.isti, 
tcnebras  carccris  illuiiiinasli,  monies  metalli  in  pla- 
iium  deduxisti,  naribus  etiam  fragrantes  <^  ,  flores 
imposuisti,  et  tetrum  odorein  fumi  exclusisii  ''.  Fe- 
citaiitem  et  prosecutum  ministerium  tuum  ctQuirini 
dilectissimi  nosiri  quod  pcr  Hereiinianum  hypodia- 
conum,  et  Lucianum  et  llaximum  et  Aiiiaiilium  aco- 


mcmiiiisse.  Saltita  omiies  ([ui  lecum  sunt.  Omnes 
iiostii  qui  nobiscuni  sunt  te  araant  et  salutant,  ct  vi- 
dere  desiderant. 

EPISTOLA  LXXIX. 

(Erasm.,  iv,  7.  Paniel.,  Rigatt.,  Baliiz.,  ixxix.   Paris., 
Oxon.,  Lips.,  Lxxviii.) 

AD   EUHDEH    LUCII     ET    C^TERORUM    HARTVRUH 
RESPONSUM. 

Argume.nti  esse  ejusdcm  cum  prmcedenli ,  verba  ipsa 
epislolce  demonslrant,  alque  adeo  non  Lucii  Romani 
1'onlificis,  sed  Lucii  marlyris  et  episcopi  Africani 
epislota  est  ,  multo  minus  autein  Cypriani  ad  Lucium 
Papam. 

I.  Cypriano  fralri  et  collegae,  Liiciusel  qui  mecum 
sunt  fratres,  omnes  in  Domino  salulem.  Exultantibus 
iiobis  et  iKtanlibus  in  Doo  quod  nos  ad  congressio- 
nem  '  armaverit  el  iii  prailio  victorcs  sua  digna- 
tione  fecerit,  supervenerunt  litlene  tu:e,  fr.iter  cha- 
rissime,  qiias  per  Herennianuin  iiypodiaconum  el  Lii- 
cianum  et  Maximum  et  Amantium  acolytlios  misisti 
nobis ;  quibus  lectis,  recipiiniis  «  iii  vinciilis  bixa- 
mentum,  in  pressura  solatium  et  in  necessitatc  pra;- 
sidiiim,  et  exCitaii  ''  sumus  et  robustius  animati  ad 
si  quid  amplius  fuerit  pcenarum.  Nam  anie  passionein 
a  le  sumus  ad  gloriam  provocati,  qui  prior  nobis  du- 
caiumad  confessionem  iiominis  Chrisii  pr.Tcbuisti  '. 
Nosvero,  secuti  vestigiaconfessionistuae,  parein  gra- 


lytosdisiribiieiidum  misisii  «  qiisecumque  necessila- G  li-ini  tecum  speramiis.  Nani  qui  prior  est  in  cursii 
tibus  corporum  defuerant  expediri.  Siinusergoora-  piior  estetad  prajiniuin;  eiquiprioroccupastide  quo 
tionibus  nosiris  alterutrum  adjutores,  et  rogeinus,  cffipisti,  iiide  hoc  nobis  coramunicasti,  demonstrans 
sicut  mandasli,  ut  Deum  et  Chrisium  et  Angelos  in  scilicet  iiidividuam  chariiatero  J ,  quia  semper  nos 
omnibus  actibus  nostris  habeamus  fautores.  Optamus      dilexisti ;  ul  quibus  unus  fuil  spiritus  in  conjunctione 

LECTIONES  VARIANTES. 


«  Morari  Ii«.  NC.  2. 
h  Capilibiis  Lin. 
"  Flagrantibus  ross.  2. 
'i  Dlsciissisti  Pem.  NC.  2.  ross.  2. 
"  Mandasti  Pem. 

f  In   congressione   Ar.,    et  ad  congressionem  Lam. 
Bod.  2. 

STEPH.  BALUZII  NOT.Ii. 


8  Recepimus  Oxon. 

^  Exercitali  Ar.  NC.  1. 

I  1'ribuisli  Bod.  2.  Nc.  1.  Ebor. 

i  Inde  eamdem  NC.  demonstrationem  scilicet  indivi- 
duse  cliaritatis  Ar.  ross.  2.  Liii.  Bod.  Demonstrasti  scili- 
cct  iudividuam  Pem. 


Sigismundum  a  pnire  tuo,  etc.  Ubi  tamen  reponendum 
cst  amalorem  pro  daiiiuulorem.  Similis  cmeiidaliofor-  j^ 
lassis  adhibeiida  esl  Epislolai  xi  Nicolai  P:ip^e  i,  in  " 
qua  legitiir  :  Appurel  le  minus  sutuli  cummuw.  (luain 
sorli  privnlai  inieiidere.  Nam  iii  vcleri  codice  ms.  mo- 
nasierii  saiicti  Reinigii  Ueinensis  scripiuin  csl  quam 
amori  privulo. 

II.  — Cttd:iveris.  Duo  libri  veteres  habeni  cadavera 
ipsiiis  pubtici  lioslis  el  nervi  coiuisi  culcarenlur .  Sic 
etiain  ties  Aiiglicani.  Ita  quaqiie  liabuisse  Veroneii- 
seiii  oiiiniuin  antiqiiissimuin  inilii  compertuin  est. 
Ilis  aucioriiatibus  lultus  consiitui  veram  lectioiiem. 
Nam  praiterca  certum  esl  non  essc  plura  cadavera  iii 
unoliosie. 

111. — Per  llerennianum.  Codex  Reinensissancii  Dio- 
nysii,  per  [•'eticem  IL-reiniianuin  hijpodiiicoiium  el  Lu- 
ciuiium  el  Muximum  el  Auyusluiii  el  Amandum  presby- 
leruin  dislribuendain,  etc.  Sic  etiam  fernic  in  duiibijs 
Aiiglicanis.  Ilunc  Hcreiiiiianiim  Baroiiius  putat  illuin 
esse  per  qucin  Cyprianus,  cuiii  ossct  exiil ,  pccunia- 


riim  subsidia  misit  ad  confessores  ad  melalla  dam  • 
iiatos. 

Epist.  lxmx.  —  Diflicile  est  ccrto  definirc  an 
hxc  episiola  Cypriani  sit,  aii  vero  Liicii,  qiiamvis  vi- 
de:iiur  csse  Cypriaiii  potius  quam  Liicii.  In  iribiis 
enim  antii|uis  codicibiis  dicilur  seripta  a  Cypriano  ad 
Lucium  et  qiii  ciini  co  suiil,  iii  aliis  vcri>  Lucii  ad  Cy- 
prianiim.  Duo  aiilem  Iribiiuiit  Liicio  episcopo  Boiii:i- 
110.  Exislimat  laineii  Pameliiis  liuiic  Luciuin  essc 
diversum  ab  eo  (|ui  fuil  cpiscopus  Uoinanus.  Ea  vero 
P.inielii  opiiiio  hiiic  confiriiiari  |)Ossc  videtiir  quod  ti 
epistola  isla  est  Cypriani,  cuin  missa  sit  per  cosdem 
qiii  atliilcr.ml  eaiii  (|u;u  scripta  esi  ad  I^eiiiesianum, 
missa  videtur  in  .\l'ricam  ad  quemdain  Luciuui.  Ccrie 
iii  Epislida  Lxxvii  Cypriani  ad  Marlyres  in  inetaUo 
consiiiuios,  pag.  1S8,  Lucius  noininaiur  inlcr  episco- 
pos  Alros  ad  qiios  ea  scripta  cst. 

I.—  Purem  gratiam,  Duo  libri  vclcrcs  liabcu!  parcm 
gloriam. 


425 


DIVI  CYPRIANI 


m 


pacis,  esset  prccum  Uiaruni  "  graiia  et  una  coi  oiia      Polianus,  uiia  ciim  preshyloris  cl  omnibus  nnbiscuin 
confessionis.  A  commorantibiis  apud  melalbim  Siguense,  uleinam  in 


II.  Accessil  autem  libi,  fraler  charissime,  ad  con- 
fos^iiiiiis  coronam  relribulio  operum  abuiidans  nien- 
sura,  quam  accipics  a  Oomino  iii  die  rcmunerationis, 
qni  et  te  nobis  liileris  tuis  reprxseiiiasti,  ul  pccius 
iiliid  tuum  caiididum  ei  beatuin,  qiiod  scmper  novi- 
mus,  manifestaros,  et  secuiuium  iatiiudinem  cjiis  no- 
biscumlaudes  Deo  dicerc.s,  noiKiuanluin  nos  mere- 
Diur  audirc,  sed  (|uaiitum  lii  i  oles  dicere.  Tuis  eiiim 
voclbus  et  qux  minus  in  nubis  instrucia  erant  cxor- 
nasti  et  coufiiinasti  ad  sustcnlatiouem  earumdem 
passionum  quaspatimur,  securi  de  pra;mio  coelesti  et 
de  corona  martyrii  etde  regno  Dei,  ex  propbeiia  quani 
litleris  luis  Spiiitu  sancto  plcnus  spupondisli.  IIoc 
toium  i)  liet,  dilectissime ,   si  nos    orationibus   luis 


Doniino  saliitem.  Uesalulamiis  te,  fiater  cbarissimc, 
pcr  lleiennianum  »  liypodiacoiiuin ,  Lucianum  et 
Maxininm  fralrcs  nostros  fortos  ct  iiicoliimcs  adju- 
vantibus  orationibus  luis  ;  a  quibus  accepimus  obla- 
lionis  iiominc  non  miiiimain  qnantitaiem  una  cum 
lilleiis  iuis  (jiias  scripsi>ti ,  in  qiiihus  dignitus  es 
de  verbis  cojlesiilius  iios  tamquam  lilios  confortare. 
Et  Deo  Palri  omiiipolcnii  pcr  Cliristum  ejiis  gratins 
cgimiis  ei  agimus  quod  sic  confortaii  et  corroboraii 
sumiis  pcr  luani  alloculioiicni,  pcleiiles  de  animi  iiii 
caiulore  ut  nos  assiduis  orationibus  tiiis  in  inente  lia- 
bere  digneris,  ut  confcssionein  vestram  et  noslr.im, 
quaiii  Domiiius  in  iiobis  conferre  dignatus  est,  siip- 
pleai.  Saliiia  omnes  qui  tccuiii  commoiaiitur.   Opla- 


in  mente  habueris  ,  quod  le  facereconfido,   sicut  ei  j,  ,„us  lo,  IVatcr  ciiarissime,  in  Dco  seniper  licne  vale- 


iios  utique  facimus. 

III.  Accepimus  ilaque,  frater  desideraiitissima,  id 
quod  a  Quirinoei  a  lc  ipso  misisti  sacrificium  >■'  ex 
omni  opere  mundo.  Sicut  et  Noe  obtulii  Deo,  et  de- 
lectatus  est  Deus  in  odorem  snaviiaiis,  et  respcxit  in 
saerificium  ejus,  ita  et  in  vesirum  rcspiciat  ei  delec- 
lelur  ">  reddere  vobis  hujus  tam  boiii  operis  miyce- 
dem.  Peto  autem  ut  litteras  quas  ad  Qnirinum  ° 
fecimus  transmiiti  prxcipias.  Opto  te,  fraier  cliaris- 
sime  ac  desiderantissime ,  seniper  bene  valcre  et 
nostri  nieminisse.  Saluta  orones  qui  lecum  sunt. 
\alef. 

.61  EPISTOLA  LXXX. 
(Pamel.,  Rigalt.,  Baluz.,    lxxx.    Paris.,   Oxon.,  Lips., 

LXXII.) 

FEMCIS,  JADERIS,  POLIAM,  ET  C.CTEBORUM  UARTVRUM 

RESPONSUH  AD  CYPRIANUM. 

Argijmentuh.  —  Mariyres   supra  dicti  subiidium    a 
Cypriaiio  iransmissnm  grali  agnoscunl. 


re.  Fclix  scripsi.  Jader  subscripsi.  Polianiis  legi.  Do- 
ininum  meum  Lulychianuin  ''  salulo. 


(Erasm.,  iv,  1 


EPISTOL.\  LXXXI. 

Pamel.,  Rlgalt.,  Baluz.,  lxxxi. 
Lxxx.  Oxon.,  Lips.,  vi.) 


Paris., 


CYPRIANI   AD   SERGILH    ET    ROGATIANIII    ET     CJITEROS 

confessores  in  carcere  constitltos. 

Argumentum.  —  Rogalianum  el  collegas  confessores, 

in  carcere  consliiutos  consolalur ,  ei  exemplo  Roga- 

liani  senioris  el  Felicissimi  marlyrum  animos  illis  ad- 

dil.  In  cxilio  scripiam  episiola  ipsa  indical. 

I.  Cyprianus  Sergio  ei  Rogatiaiio  ei    cateris  con- 

fessoribus   in    Doniino  pcrpeluani  s:>lutem.    Salulo 

vos,  fratres  charissiini  ac   beaiissinii ,   optans  ipse 

quoi|uc  conspcctu  veslro  frui,  si  me  ad  vos  pcrvenire 

loci  condiiio  peiiniltcret.  Qnid  enim  mihi  optalius  et 

Ixtius  posset  accidere  quam  nuuc  vobis  inhxrcre,  ut 


.    Cypriano  cbarissimo  ct  dileciissimo  Felix,  Jadcr, 

LECTIONES  VAUIANTES. 
•  Unitarum  Oxon.  '  Cyrinum  Ker. 

h  UocUiuen^r.  TantumBo(i.2.  f  Priscipias.  Valo   Sem.  ross.  2.  Boii.  I. 

■=  Vestrum  add.  Lin.  NC.  2  's  Viclorium,  Heienn.  Imp. 

d  Respiciel  el  deleclabilur.  rer.  Reddcns  Lin.  NC:  2.  ^  Eutychiaiium  abesl  in  codd.  Lam.  Ebor.  JVf .  2. 

STEPll.  B.\HJZll  NOT;E. 

II.— QHaspalimHr. Codex Veroneiisis.ncto  libri  nn-      in  solitudines  iEgypti.  At  Baronius  anno 'SfiO  piitit 
stri,  et  duo  Anglicaiii  prailerunt  uti  nos  edidimus.  jj  inlclli.nendum  esse  de  meiallG  Sigensi  in  .Mauriiania 
Aiilca  lcgebatur  quas  paiienier  ferimus.  Sed  eam  le- 
ctionem  ego  puto  ortani  csse  ex    prurigiiie   corri- 


gendi. 

""  Epist.  lxxx.  —  lliijus  episiola;  prima  editio 
facta  est  in  ofliciiia  ty|io;:rapbica  .Manulli.  Ea  aiilem 
edilio  Viclorium  lleieuniano  praipouil.  Sed  nonien 
Victorii  non  comparel  in  ullo  veieruiii  codicum  cuin 
(|uibus  ego  coiitiili  opera  saiicti  Cypriniii,  iieqne  in 
ediiionibiis  (pi;c  postea  secuix  siini,  niia  cxcepta  Ri- 
galtiana  ct  ea  (piain  procuravil  Reiiiliarliis. 

Siguense.  Iia  libri  duo  veteres.    .\\\\  scx  biibenl 

Siiigueme,  Miinutins  Sbuense.  Vir  ( lari^sinius  Doni- 

iius  Bernardiis  ;i  Montefalcone  in  toino    ii  novre  siia) 

collectioiiis   Palrnin  Gnecoruni,  cdidit  Cosiiia:  Iiidi- 

coplfiisue  libruin,  de  Clirislianorum  Upinioue  de  nnindo, 

ubi  lib.  II,  pat;.  142,  Cosmas  loqucns  de  vcicri  labii- 

la  l'iolcnia'i  Evcrgeia;,  coninicmoral  illiim  in  iEgy- 

pluin  profeclum  subcgisse  Aganieii  ct  Sigucn.  llnde 

forlassis  colligi  possel  confcbtores  fuisse  prcjectos 


Tiiigilaiia.  Qiiod  foitasse  mellns  est. 

Quas  scripsisii.  Qninque  libri  veleres,  quinqiie 
ilcm  Anglicani,  el  editioiies  Manutii  et  Morellii  lia- 
bciil  qiias  misiali ,  codem  sensu. 

T(imqu(im  (ilios.  Trcs  libri  veleres  adduiit  luos. 
Felix  scripsi.  Istud  addilum  esl  ex  edilione  Angli- 
cana.  Non  inveni  euiin  iii  aliis  edilionibus  ncqiie  in 
libris  nostris.  Iiaqne  si  vera  est  lcclio,  uli  eain  puio 
verain,  Epistolam  sciipsit  liic  Felix  qiii  priorc  loco 
nomiuatur  inler  episcopos  a  qiiihus  Epislola  scripla 
est.  Jader,  qui  scciinilo  loco  nomiiiatur,  snbscripsit  ; 
Pcdianiis,  qiii  lertio,  legit. 

Epist.  Lxxxi.  —  1.  Sergio.  Ila  edidil  Pameliiis 
et  alii  posi  enm;  eaniquc  leciionem  exbibcnt  tria 
velcia  exeinplaria.  Alia  habenl  Scagrio  \\:\  Seiiqeio. 
lii  Rcmigiano  velere  :  Cyprianus  Sergio  el  Roijatiano 
cl  Viclori  el  Felicissimo  el  cwteris  confessoribus.  Qiiod 
aulem  iionuulli  veieres  libri  el  editiones  liabeni  ad 
Hogatianum  juniorem,  id  nialc  positum   cssc  recle 


*2S  EriSTOLA  LXXXI.  -126 

coniplecteremini  ine  manibus  illis  qii.ic  piirse  et  iniio-  A  sianis  probaiioiie  saticiiQont :  Et  si  coram  hominibus 


cenles  et  Dominicam  fidem  servantes  s.icrilega  obsc- 
(juia  rcspneriiiil?  Qiiid  jucnndius  et  sulilimius  (|uani 
osculari  nunc  ora  vestra,  qiix  gloriosa  voce  Dominnm 
confessa  sunt ,  conspici  etiam  prajsenicm  ab  oculis 
veslris,  qui,  despecto  sa;culo,  conspicicndoDeo  digni 
cxiilcruiil?  Sed,  qiioiiiam  buic  IsRlitioe  inleresse  fa- 
ciilias  non  datur,  »  bas  pro  me  ad  aurcs  et  ad  ocu- 
Ins  vesiros  vicarias  lilleras  miito,  qiiibus  gratiilor 
paritcr  et  exliorior  ut  in  confessione  (oelesiis  glnria3 
fortcs  et  stnbilcs  pcrsevcretis,  et  ingressi  viam  Domi- 
iiica;  dignalionis,  ad  accipiendam  coronam  spiriiali 
virlute  pergaiis  '',  bal)entes  Dimiinuni  proteciorem- 
et  diicem  qui  dixit  :  Ecce  vobiscuin  sum  omnibus  die- 
bus   usque   ad    consummalionem    mundi  <^  ( Mallli. , 


tormenta  passi  sunt,  spcs  eorum  immortalitiile  plena  cst. 
El  in  paucis  vexati,  in  muttis  bene  disponcnlur,  quo- 
niam  Deus  lentavit  illos,  et  invenit  illos  dignos  sc.  Tam- 
quam  aurum  in  fornace  probavil  illos  el  quasi  holo- 
causti  hosliam  accepit  illos,  et  in  tempore  crit  respectus 
illorum.  Fulgebunt  jusli,  et  tamquam  scinlillw  in  arun- 
dineto  discurrent.  Judicabunt  naiiones  et  dominabun- 
tur  populis,  el  reijnubil  eorum  dominus  in  perpetuwn 
(  Sap.  III,  4-8).  Qiiando  ergo  judicaluros  vos  ct  re- 
gnaturos  cuin  Chrisio  Domiiiocogiiatis,  exnltciis  nc- 
cesse  est  et  futuroriim  gaudio  prKsentia  siipplicia 
calcelis,  scientcs  ab  initio  mundi  sic  inslitutuni  utla- 
boret  isiic  in  sxculari  cgnfliclatione  jnslitia,  qiiando  in 
origine   '  stalim  prima   .^bel   justus   occiditiir,    ct 


XXVIII,  20).  0  beatum  carcerem,  quem  illuslravit  ve-  B  exindc  justl  (juique  et  Propbeta;  el  Aposloli  missi. 


stra  pra,'senlia!  o  bealum  carcerem,  qui  homines 
miiiit  ad  coelum!  o  lenebras  lucidiorcs  sole  ipso  et 
hice  hac  mundi  clariores  ,  iibi  niodo  constituta  sunt! 
Dei  lempla  cl  sanciificanda  divinis  confessionibus 
membra  vestra. 

n.  Necqnicquamverselnr  in  "•cordibusetmentibus 
vestris  quam  divina  praecepla  el  mandata  coilestia, 
quibus  vos  ad  loleraniiani  passionis  Spiritus  sancius 
semperanimavit.  Nemo  morlem  cogitet,  sed  immor- 
talitalem,  nec  temporariam  poenain,  sed  gloriam  sem- 
piternam,  cum  scriptum  sil :  Pretiosa  est  in  conspeclu 
Domini  mors  jusiorum  ^  ejus  {Psal.  cxv,  15).  Et 
ilenim  :  Sacrificium  Deo  "  spiritus  contribulatus,  cor 


Qiiibus  omnibus  Dnminiis  (|uoque  in  se  ipso  consti- 
tuit  exemplum,  docens  ad  suiim  rcgnum  non,  nisi  eos 
qiii  sc  per  ■>  viam  siiain  seculi  sint,  pervenirc  dicens  : 
Qui  amnt  animam  stiam  in  islo  swculo,  perdet  illam.  El 
qui  odil  animam  suam  in  isto  swculo,  in  vitam  miernam 
conservabit  illam  {Joa.  xii,  25).  Et  ileruin  :  Nolite 
timereeosqui  occidunt  corpus,  animam  vero  non  pos- 
sunt  occidere  :  magis  autem  meiuiie  eum  qui  polest  ct 
animamet  corpus  occiderein  gehennam  {Malth.  x,  28). 
Paulus  etiam  nos  adbortaiur  ul  qui  ad  Doniini  pro- 
missa  veiiire  cupimus,  imiiari  Dominum  iii  omnibus 
debeamus  :  Sumus,  inquil,  ftlii  Dei.  Si  uutem  filii,  et 
hwredes,  hwredes  quidem  Dei,  cohwredes  auiem  Christi, 
siquidem    compatiamur,    ut    et    commagnificemur  ''. 


contritum  el  humilialum  Deus  non  despicit  {Psalm.  l,  C  (iiom.  viii,  16;.  Addidit  eiiam  comparaiionem  pra;- 
19).  Et  iterum,  ubi  loquitur  Scriptura  divina  de  tor-  sentis  lemporis  el  fuiur*  claritatis  dicens  ;  iVoii  «0« 
mentis  qua;  martyres  Dei  consecrant  et  in  ipsa  pas-      condignw  passiones  hujus  temporis  ad  superventuram 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Interesse  non  datur  lam. 

i»  Viiae  eoronam  sniritali  virtule  Ebor.  Pem,  Lam.  Bod 
12  3. 

'«'Sajculi  Lam.  Ebor.  Bod.  2. 
<i  Sancloruiu  Lam.  Bod.  2.  Ebor.  NC. 


«  Sacrilicium  Dei  Bod.  1. 
t  In  origine  mundi  Bod.  o. 


8  Eos  qui  semper  Bod.  Lam.  Ebor.  NC.  1." 
h  Ut  sic'  glorificcmur  veron.  Ut  et  commagnificemur, 
Bod.  1,  2.  Lwn.  Lin.  Ebor. 

STEPII.  BALUZn  NOTiE. 


censuerunt  Angli ,  qui  hanc  suam  sententiam  muliis 

rationibus  osienderunt  essc  veram.  Sergii  porro  no- 

mcn  non   babetiir  in  codice  Vaticano  195,  ncque  in 

Gralianopolitano,  neque  demum  in  Lanioniano.Nnn 

exsiitisse  ctiam  in  veteri  codice  optimo  liquet  ev  an- 

iiotaiione  Nicolai  Fabri  posiia   in  excmplari  ediiionis 

Pameliana',  ubi  vir  doctissimus  moiiuit  in  co  codicc  jj  lum.  Velus  Remigianus,  homines  Dei  dimitiil  ad  cw- 

legi  simpliciler  Rogaiiano  ei  cwleris  confessoribus,  uti      lum 


Habet  vincula,  sed  vos  Deo  soluti  estit.  Arator,  lib.  11 
Actuum  aposloloricum  : 

0  fellx  (le  clade  locus,  cui  clara  refulgent 
Lumiiia  pro  tene.lwis. 

Dei  miitii.  Duo  libri  veteres,  homines  dimiltilad  cm- 


ctiani  habeiur  iii  codicc  saiicli  Ariiulplii. 

Complecieremini  me.  ILcc  csl  vcia  lectio ,  qiiani 
confirmanl  onines  fcre  libri  veieres  ei  omnes  editio- 
iics  anliqiiu;.  Pamolius  lamen,  ea  aiictoritale  insu- 
perbabita,  mutavit  et  edidil,  ut  compleclercr  munus 
illas,  taiitum  quia  leclionem  illam  iuvencrat  adjectam 
ad  marginem  codicis  Affligenicnsis.  Eani  qiiam  iios 
revocamiis  pra;fcrunt  ociodecim  libri  nostri  ct  decem 
Aiiglicani.  Pamelio  faveiii  diio  laniiim. 

Dominnm  confessa.  Codcx  Burguiidicus,  nomen  Do- 
mini  confessa. 

0  benium  c/jrcerem.  Tertullianus  in  libro  ad  Marly- 
ras  Ioi|ueiis  de  eoruni  tarccn;  ait :  Si  enim  recogite- 
mus  ipsum  magis  miindum  ciircerem  esse ,  exisse  vos  e 
carcere  quam  in  carcerem  inlroisse  inielligeinus.  Et  mox 
addil  de  carcere  :  llabel  tenebrus,  sed  lumen  estis  ipsi, 

Patrol.  IV.  S.  Cypiuas. 


II.  —  Tolei-antiam.  Illiisiral  hunc  locum  Ilolstcnius 
in  nolis  ad  Passioiiem  sanctarum  Perpetu:c  et  Keli- 
ciiatis,  ubi  auctor  ponit  sutrcrentiaiii  pro  co  quod 
Cypriaiiusdixit  "'  lolerantiain.  Voxesi  Africana  ;  qiia; 
reperitur  eliam  in  Actis  martyriim  Donatistariim  iii 
libroii  iniscellaneormn  nostrorum,  pag.  OO.etseqiieii- 
libus.  Vide  glossarium  Latinum  Caiigii. 

Fulgebunl discurrent.  Ila;c  desunt  in  undecim 

codicibus  manuscriptis  et  iii  editione  Manntii.  Deerant 
eliam  in  capite  12  Epistobe  ad  Fortunatum  de  Exhor- 
taiione  martyrii.  Nos  reposuimus. 

In  gehennam.  Keliqiia  isiius  episioUc  desunt  iii  co- 
dice  sancti  Armilphi,  et  iii  eornm  qii;c  desmn  loco 
siibsiilula  est  coiisequenter  inagna  p:irs  EpistoI;c  ad 
Anioniaitum,  incipiendo  ab  his  verbis  pag.  71  :  Exo- 
moloyesis  apud  inferoa  non  etl,  etc.,  usque  ad  linem 


427 


DlVr  CYPRIANI 


428 


clariiaiem  qu<e  revelabilur  in  nobis  { Ibid.  18 ).  Ciijiis  A  nobis  de  lioc  verbo  respondere  libi.  FM  enim  Deus,  cid 


clarilalis  gloriam  c(^ilaiues,  pressuras  oniiies  ct  per- 
scculioncs  loicrare  nos  convcnil ,  quia,  elsi  sunl  mul- 
1«:  prissur.T  juslorum,  cx  omnibus  lamcn  liberanlur 
qui  in  Dcum  fidunl. 

;  III.  Bcaias  eiiam  feminasquacvobiscum  sunl  in  ea- 
(lcni  confcssioiiis  gloria  conslilula!,  quif ,  Dominicam  fi- 
ilcm  lenenles  et  sexu  suo  forliores,  noii  solum  ipsx  n<! 
gloriic  coronam  proximajsunl,  sed  et  cxleris  quoquc 
feminis  cxcmplum  dc  sua  constantia  pra-buerunt.  Ac, 
neqiiid  deessetadgloriamnumcri  vestri  ",  ut  omiiis 
vobiscum  et  sexus  et  »las  csset  in  honorc,  pueros 
cliam  vobis  gloriosa  confcssione  sotiavil  divina  di- 
gnalio,  reprxsentans  iiobis  lale  aliquid  quale  Ana- 
iiias,  A7.arias  et  Misahel  illustres  pncri  aiiquandn  fe- 


nos  servimus,  polens  eripere  nos  de  camino  ignis  arden- 
/is,  '"'  ct  de  manibus  luis,  rcx,  libcrubil  nos.  Ei  si  non, 
noliim  libi  sil  quoniam  diis  luis  non  servimus  el  imaqi- 
nein  auream  qnam  slatuisli  non  adoiamus  (  Dan.  iii, 
16-18).  Cum  sc  crederent  ei  pro  flde  sua  scirent 
possc  etiam  de  pracsenti  supplicio  liberari,  jaclarc 
hoc  lanien  et  viiidicare  sibi  nolucruiit  diccnlcs,  Et 
si  110!!,  iie  minor  csset  confessionis  virlus  sinc  tcsti- 
monio  passionis.  Addiderunt  possc  omnia  Deiim  fa- 
ccre,  scd  tamcii  non  in  lioc  lidore  ut  libcrari  in  pr.TC- 
senlia  velleni,  scd  illam  libertatis  et  securilatis  a;ler- 
nx  gloriam  cogilarent, 

lY.  Quam  fidem  vcs  quoque  retinenies  et  die  ac 
nocte  mcdiiaiiles,  toto  cordc  ad  Deum  prompti,  con- 


ccrunt;   quibus  inclusis    in    caminiim  ''  cesserunt  B  tcmplu  prrcsenlium  faliira  tanlummodo  cogiiaiis,  ut 


ignes  et  refrigerium  flamma)  dederunt,  praesenie 
cum  illis  Domino  et  probante  quod  in  confessores  et 
marlyres  ejus  nihil  posset  gelienn.-c  ardor  operari, 
sed  quod  qui  in  Deum  crederent  ",  iiicolumes  sem- 
pcr  ct  tuti  in  omnibus  perseverarcnt.  Et  considerelis 
diligcntius  peto,  provestra  retigione,  quxapud  puc- 
ros  lides  fuerit,  quae  promereri  Dominura  plenius 
poiuil.  Ad  omnia  enim  parati,  sicut  omnes  esse  do- 
bemus,  aiunt  regi :  Nabuchodonosor  rex,  non  opus  est 


ad  fructum  regni  ajlcrni  et  ad  complexum  et  oscu- 
luin  Doniini  et  conspectum  venirc  possilis,  ut  sequa- 
mini  in  omiiibusRogaiianum  presbylcruiji,  gloriosura 
senem,  viam  vobis  '^  ad  gloriam  temporis  nostri  ro- 
ligiosa  virtute  el  divLia  dignatione  facicntem,  qui  ciiin 
Fclicissimo  fraire  noslro  quielo  semper  et  sobrio  ex- 
cipiens  ferocieiilis  popiili  impelum ,  primum  hospi- 
lium  vobis  iii  carcere  prasparavit,  et  melator  quodam 
modo  vester,  nunc  quoque  vos  antcccdit.  Quod  ut 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Numero  vestro  Neap.  Muneris  veslri  Vcr. 

i>  In  camino  Lam. 

<=  In  Deum  se  credereiil  Sod.  1,  2.  Lm.  NC.  1,  2. 


Ebor.  Lin. 
■1  Viam  nobis  Oirnn. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


Epistolsc  ad  Antonianum,  et  in  calce  scriplum  est  :  Ad  G 
Anlonianum  de  Cornelio  ct    Novaliano    explicit.    Sic 
cliam  iii  Tbuaiio.  l'orro  Epislolae  nd  Anionianum  pri- 
niapars  desideraiur  iiiulioqiie  codicc,  el  incipit  uter- 
quoahliisverbisfxomo/ojiesisopMd  iii/^erosiion  esl,  elc. 

C7arila(em.  Codex  Fuxens;is,  glorin;  coronmn. 

III. — Scxu  suo  /oriioies.liifra,  in  libio  de  Habilutircji- 

ntnn,  pag.  175  ;  Forlior  [emina  viris  lorquenlibus  inve- 

nitur.  Lacianiiiis  lib.  v,  cap.  13  :  Ecce  sexus  infirmus 

el  [raqilis  alas  dilacerari  el  lolo  corpore  urique  perpeli  ■ 

tur.  Hicronymus  in  Epistola  ad  Eiistocliiuin  deCuslo- 

dia  Virginilalis  .•Ceafo  »mi7i/r  ylgiies  e(  wialemvicii  el 

Hjrnnnum    et   titulum  caslilaiis  marltjrio   consecravil. 

Idem  in  Epistola  de  Mulicre  scpiics  icia  ;  Mutier  se.xu 

inlirmior,  rirlule  [orlior.  Eiiscbius,  lib.  vi,  cap.  41,  re- 

ferl  bisloriam  sanctx  Apoltoiii;e.  Ituilnuseam  quoquc 

rcferens,  lib.  vi,  cap.  51,  cum  dixis.sct  illam  sponie 

prosiliissc  iii  igncm  qiiciii  pcr»eculores  iiiinabaiitur, 

addit :  lla  u(  p«r(c!iTCieR(iir  e(iaiii  ipsi  crudelilalis  auc- 

lores  quod  promplior  itivenla  fs(  ad  morlem   [emina 

qiiain  persecutor  ad  poenam.   Vide  eliain    historiam  ^ 

lllandiiia:  marlyris  npiid  ciimdein  Eusebium.  Florus, 

lil).  II,  cap.  io,  moiniiiit  ciijusdam  feinin^e  Canliagi- 

iirnsisipue  in  excidio  iiibisOarlliagincnsis,  a  culniine 

sc<liimiis  in  mediiim  inisit  inccndiiiiii,eo  temporeqiio 

se  quadraginta  niillia  virnruiii  dcilideruiitduco  Asdrii. 

Iiale.  Ail  crgo  Floiiis  :  Qnanlo  [urlius  [emina.  ^lius 

Sp:irlianus  (lo  ZeiioMa  iixore  Oiienaii  ait  :  Quw  inut- 

loruin  senleniia  [orlior  marilo  [iiisse  perhibcliir.   Sla- 

lius,  lib.  ix,  Tliebaidos  : 

Ipsa  niiiil  ineluons,  sexusquc  obllta  minoris. 

Hefrigerium.  Iia  vcicrcs  editioncs  et  qnaluor  liliri 
veions.  Manuiius  cdidii  rc[rigerii  locum.  Qiio  etiam 
nindo  tegitur  in  undeciin  codicibus  et  in  editione  Mo- 
rctlii. 


De  hoc  verbo.  Codex  Pithoo.inus,  de  hoc  sermone.  Et 
tamen  Cyprianus  Epist.  lv,  ad  Thibaritanos,  in  ca- 
piio  XI  Epistol.-e  ad  Fortnnaiiini  de  Exhortatione  mar- 
ttjrii,  et  iib.  in  Tesiimonioruni,  cap.  10,  scinper  ponit 
de  hoc  verbo.  Iiaque  niuiaiidiiin  isiic  non  iiiil.  Vidc 
annolalioncs  Erasmi  ad  caput  prinium  Evaugelii  se- 
cimdum  Joannem. 

IV.  —  Cogiiaiis.  Ilunc  locum  nos  cmendavimus  cx 
fide  diioruni  veteriim  cxeniplariuiii. 

Metaior  vester.  Vocabutiini  tioc,  quod  diversas  ha- 

liet  sigiiincatioiies,  oriiini  esl  cx  agricolarum  arte.  Sic 

cnim  viicanlur  (iui  arborcs  iu  seniinario  vcl  arbiisio 

dispniiuiit  et  ordinc  qiiodaiii  digcriint,  origine  ducia 

a  miHa.  id  csl  .agroruiu  lermino  se»  liiiea  a  qiia  in- 

cipit  inciisura  ad  disponendas  arbores.  Islic  accipilur 

dc  eo  qui  pr;ccedcns  niililes  c;isira  locat,  liospiiia 

pncpaiai.  Vegetius,  tib.  ii,  cap.  7,  Melatores,  qiii  piu'- 

cedenles  locum  cligunl  castris.  Noiiiiis  Marcellus  :  Mc- 

litri,  pariire.  l:nde  cl  nielalorcs.  Pr:cfalio  Celsi  in  Al- 

lcrcalionein  .lasonis  el  Papisci  :  Ereqiientatur  ubique 

ant  nianijeslal  prophelalio  ciinclorum  ijui  sanclo  Spi- 

ritti  prwnwnenlc  advcnlus  Domiiii  inelalores  esse  solili 

sitnt.  Vicior  Viieiisis,  lib.  v,  cap.  12  :   Vcl  supetare 

posset  (iqita  niendax  lantw  votunliilis  prvposiluni,  quod 

jani  liomo  Dei  nietaiilibus  lacryinis  iiiiscral  leijatuin  iit 

ca'tum.  lidcin  vocaiiliir  nionsorcs   iii  titiilo  Coilicis 

'1  licodDsiaiii  de  Metatis.  Lucianus,  iii  Epistola  ad  Cele- 

riniiin,  pag.  50,  vocat  Dccium  metalorein  aiilicbri.sti. 

Oiiciii  lociim  male  Rigaliius  lraii*tulil  ad  arlcin  agri- 

ci>laruni,laniqiiam  si  Lucianus  ila  sciibens  rcspexis- 

sel  ail  liiieani  sive  fiiniculiiiii  niciaioris  arborcs  suas 

disponcnlis.  (Vegel.,  Inslit.  rci  itiil.,  n,  7  :  .Metaiores 

diciiiiuir,   qui  pr.-ccedentes  locuiii  casiris  idoneuin 

eiigiini.  GoLn\ST.) 

.     Aniecedii.  Ccrlum  est  melatorcs  vocalos  fuisse  an- 
tccessores,  quia  antcccdunt  mililes  ut  013  hospitia» 


m 


EPISTOLA  LXXXII. 


430 


coiisiimmclur  in  vobis,  as^iduis  oraiioiiibusDominum  A  Multa  enim  varia  et  iiicerla  opinionibus  venUlantur. 


dciirocamiir,  ut,  initiis  ad  sunima  pergcntibiis ,  quos 
coiifiicri  fccil,  fticiat  et  coroiiari.  Opto  vos,  fralres 
cburissimi  ac  beatissimi,  in  Domiiio  semper  bencva- 
lcie  et  ad  coronam  coelestis  gloriai  pervenire.  Victor 
'diaconus  et  qui  mccum  suni  vos  salutant. 

EPISTOLA  LXXXn. 

(Pamel.,  Rigalt.,  Balnz.,  ixxxn.   Paris.,  lxxxi.  Oxon., 
Lips.,  Lxxx.) 

AD  SUCCESSIJM,  DE  NUNTllS  ROM\  REVERSIS  PERSECIJTIO- 
NEH  NIJNTI,\NTIBUS. 

Argumentum.  —  Nunlial  Succcsso  ephcopo  Cijima- 
nus,  perseculione  acriori  jam  decrela  per  Valerianum 
imperalorem  (liaud  dubie  cum  Gallieno) ,   passum 


Qua;  autcm  sunt  in  vero  ita  se  haiient.  Rescripsisse 
Valerianum  ad  seiiatum  ut  cpiscopi  ei  prcsliyteri  et 
diacones  in  continciiti  animadverlantur ,  scnatores 
vcro  ct  cgrcgii  viri  el  cquitcs  Rom.ini  "  ,  dignitato 
amissa,  etiambonis  spolienliir ;  el,  si  adcmplis  laciil- 
latibus  cbrisliani  esse  perscvevaverint ,  capitequo- 
qiie  mulclentur;  matrouic  vcro,  adeinpiis  bonis.in 
exsilium  relegentur;  C;csariaiii  aniem  quiciimqiio  vel 
prius  confessi  fuerant  vel  nunc  confcsi-i  fuerint, 
confiscentur  et  viiicti  in  Cicsarianas  possessiones 
descripti  ^  millantur.  Sulijccit  etiam  Valerianus 
imperator  orationi  suoc  cxeniplum  ruterarum  quas 
ad  praisides  provinciarum  de  nobis  fccit  :  quas 
litlcras  quoiidie  spcramus   veiiirc ,  stantcs    secun- 


Itomai  Xtsium  poniipcem  viii  idus  Awjusti,  idque  ul  g  dum  fidei  firmiiatem  ad  passionis  tolcrantiam ,  ct 


collegis  caileris  signiftcet  pelil ,  quo  suum  quisque 
gregem  ad  marlyrium  animet.  Cum  aulem  paulo  post 
mense  seplcittbri  passus  sil  Cyprianus  ,  non  dubitim 
qttin  sub  finem  vila;  scripta  sil  hoec  epislola. 

l.  CypriamisSucccsso  fratrisalutem.  Utnon  vobisin 
comiiicniiscribercm,  frater  cbarissime,  iila  res  fccit, 
quod  universi  cleiici  sub  ictu  agonis  constituti,  rccc- 
dcrc  istinc  omnino  non  polerant,  parati  omnes  pro 
aiiimi  sui  dcvotione  ad  divinam  et  coelestem  gloriam. 
Sciatis  aulem  cos  venisse  quos  ad  Urbem  proptcr  lioc 
misoram  ,  ut  quomodocumque  de  nobis  rcscriplum 
fuissel,  exploratam  sibi  veritalem  ad  nos  perferrent. 


expeclantcs  de  ope  ct  indulgerilia  Domini  vita;  xlcriiai 
coronam.  Xisium  autem  in  cimilerio  animadversum 
scialis  octavo  iduum  augustariim  die,  et  cum  co  dia- 
cones  quatuor  ".  Sed  el  buic  persccutioni  quolidic 
insisUintpraifecti  inUrbe ;  ut,  si  qui  sibi  oblati  fuerint, 
animadverlantur,  el  bona  eorum  '*'  fisco  vindiceiitur. 
II.  Ha;c  peto  pcr  vos  et  CKteris  collcgis  nostrls  in- 
notescant,  ut  ubique  hortatu  eorum  possit  fralernitas 
corroborari  et  ad  agonem  spiriialem  praeparari ,  ut 
singuli  ex  iioslris  non  magis  morlcin  cogitent  quani 
immorlalilaiem,et,  plena  fide  ac  lola  virtuie  Doinino 
dicaii,  gaudeant  magis  qvaHi  limcanl  in  hac  confcs- 


LECTIONES  VARIANTES. 


'  Et  delevit  Lips.  edilor ,   suadcnte  Neandro  Kq.  1,  C 
)).  \H,  n.  3,  ciii  adsensil  Muentents  primord.  Eccl.  Afric. 
p.  171,  Jt  1.     ■ 


i"  Etscripti  Yer. 

"^  Quarto  Ver.  Ciim  eodem  quartum  Oxon. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


pr.Tparent.  Itaque  casirensi  vocabulo  usus  est  sanctus 
Cyprisiius.  Vide  Vcgeiium. 

VictorDtacomts.  iTxc  addiia  sunt  ex  velusto  codice 
RiMiiigiano. 

"  Epist.  Lxxxii. — IIujus  Epistnhe,  cujus  priina 
cililiii  dcbetnr  Maiiutio,  babni  decem  velcra  exein- 
])i:ui.i.  Pamelius  babiiit  diio.  Aiigli  nulliim  lialiuerunl. 

I. —  Sitccesso,  Epipcopo  ab  AbliirGcrnianiciana,  qiii 
iiiierfuit  concilio  Cartbagincnsi  sub  Cypriano.  Marty- 
riovitam  finiisse  dncent  Ac?aprt.<!sio»is  sancloruniMon- 
l.iiii,  Lucii  ct  alioriim  cdita  a  sociis  Bullnndianis  ct 
Tlicoderico  Uuinarto. 

Illa  rcs  fccit.  Sic  lcgcndum  apiid  Rnricium,  lib.  ii, 
Episi.  H.  Apiul  Ca;sarium  Arelaieiiseiii  in  Exborta- 
li  '110  ad  cliaritatcm  :  Illa  vcl  maxime  res  fiicil. 

Sub  iclu  aqoiiis.  Acla   sanclorum  marlyrum   qua) 


vcrsus  Pelagianos ;  Evagrius  Ponliciis  confudil  Xisliini 
Pijtlingoreum  citm  Sixio  marlyre  ei  episcopo  Roinante 
Ecclesiw. 

iluletenlur.  Trcs  libri  veleres  habent  puniantur,  duo 
pleclantur. 

Octavo  idiium.  Quinfiiie  libri  vetercs  pra'ferunt 
quiiito.  Sed  in  marlyrologiis  scriptum  est  ociavo,  iu 
Geslispontificalibiis  sexio. 

Diacones  quaiitor.  Scio  istic  legi  in^quibiisdam  vetc- 
ribus  libris  et  in  postcrioribus  cdiiionilius  et  rttm  eo- 
dein  Quaitum.  At  ego  prxfcro  leciionem  Maniilii  ct 
Morellii,  et  puto  veteriiin  librorum  leciionem  (iiii  lia- 
bent  Quar/um  orlam  csse  cx  prava  lcctione  hujiis  loci 
Cyprianici.  Error  autem  ortiis  esl,  iit  O|iiiior,  ex  co 
qiiod  in  quoriam  libro  vcicri  scriptum  erat  in  com- 
peiKlio  et  ciim  eo  d.  iv.  qiicinailiiiodiim  cgo  quoqiic 


mnx  ciiaviimis  :  Negavii  esse  iii  p<issio»iis  iciti  dolorem.  D  vidi  scriptum  iv.  in  uno  veicri  libro.  Ex  quo  scqiicii 

■"■'"- '■ 1 1.- .,:-.-! -•-.  • ^^g  |ii„.;,rii  foceruiit   et  ciim    eodem  Quariuin.  Nam 

siiiit  aliipii  libri  veteres  qui  b.Tbeiit  lanliiin  ei  cuin  eo- 
dcm  quatuor.  omissa  voce  diiiconcs.  Ccrtum  csi  jjorro 
null;im  Quarli  meiitionem  alilii  repcriri  qHam  apud 


Viile  qii;c  dicia  sunt  supra  ad  Epistolam  xxvi,  in  ipso 
inlmlu  pag.  412. 

Clcrici.  l'cr  quns  mitti  consueveranl  Epislolae  ec- 
cli'siaslK;c,  iil  alii  auimadvcrlcriint  el  salis  noliim  est 
vcl  ox  unicoCypriano.  Ilicrniiymus  in  EpitapliioPaulae: 
Hisit  tibi  pcr  clericmn  situin  cpislolam. 

Piiiciii  omiies.  Editio-  Morclliana  et  quinque  libri 
vciercs,  piiraii  oinncs  pro  ammatioiie  divina  et  ccelesti 
coroiin. 

Valerianum.  Videnolas  nosiras  ad  caput  v  Laclaniii 
de  Moriibtts  Persecitioriim. 

Xisium.  Poiitiiis  diaconus  in  Vila  sancii  Cypri;\ni  : 
Jam  de  Xislo  bono  et  pacifico  saccrdole  ac  proplerea 
bentissitiio  Marlyre  ab  Ihbe  mtntius  venerat.  Yide  Anna- 
Ics  Cypii:inicoscl  dissertatioiiem  xi  Cyprianicam  Dod- 
vvcHi.  llieronymus  in  Epistola  ad  Cicsipbontcin  ad- 


m.irlyrologos,  qiii  ciiant  Epistolam  Cypriani.ii^crUii» 
quoque  est  Fclicissiinuin  ei  Agapifum  diacoiios  decol- 
lalos  fiiisse  cum  Xisto.  Quare  piito  ialsaiii  essc  nni- 
madvcrsioncm  Paniclii  cciisciiiis  nullo  inodo  dcfcmli 
posse  leciioiiem  Mauulii  el  Mordlii.  Saiie  istic  com- 
nicmorantur  qiialuor  diaconi  ciiiii  Xislo  p;issi.  El  ta- 
mcii  dui)  laiituiii cum co dccollali (licuntur  in  Actis ejus. 
Iii  Gcsiis  vcropontificalibus,  qu;cciiautur  eiiam,  inaii- 
liiHiis  martyrologiis,  scriptum  cstscx  cuin  illo  passns 
csse.  Sed  isla  repiignaiiti;i  nullius  cst  momcnii.  Ec- 
licissimus  ct  Agapitus  morlcm  obierunt  cuin  Xisio, 
reliqui  aliquo  cx  dicbus  scqucnlibus. 


.131 


DIVI  CYPRIANI 


432 

Monc-  ii.  n.n  «ci«>..  Dei  cl  Chrisli  militcs  non  pc-  A  piem  ct  dcbcam.  Expeciamus  crgo  hic    in  sccessu 
'        '  abilito  constilnii,  advcntum  proconsulis  Canliagincm 


rlmi,  sed  coronari.  Oplo  ic  ,  frater  charissimi! ,  sem- 
pcr  in  Domino  bene  vaierc. 

EPISTOLA  LXXXIII. 
(Pam.,  Rigall.,  Baluz.,  LX.txiii.  Paris.,  LSXxi.Oxon.,  Ups., 

LXXXI  ) 

AD  CLERDU  ET  PLEBEM,  DE  SCO  SECESSU,  PAULO  AKTE 

PASSIONEM. 

Arcimentum.  —  Cum  jam,  sub  finem  vila:,  ad  horlos 
suos-  reverso  Cypriano  nunliaretur  misios  esse  qiii  se 
Ulicam  ad  supplicium  perlraherent,  secessit.  iVe  vero 
melH  moriis  id  fecisse  crederelur  ,  hac  epislola  cau- 
sam  re  ddil,  ut  nempe  non  alibi  quam  Carlhagine ,  in 
conspecltt  suorum,  martyrium  subiret. 


rcdeunlis  ,  audiluri  ab  eo  quid  imneralores  super 
Chrislianornui  laicorum  cl  cpiscoporum  nominc  nian- 
davcrinl,  cl  dicluri  quod  ad  horam  Dominus  dici  vo- 
lucrit. 

II.  Vos  autcni ,  fralres  charissimi,  pro  discipiina 
quam  dc  mandaiis  Dominicis  a  me  semper  accepisiis, 
el  secunduni  quod  me  tractante  stcpissimc  didicistis, 
quietem  et  iranquillitaiem  leneie ,  ncc  quisquam  vc- 
strum  aliquem  tumultum  frairibus  movcal,  aut  uliro 
sc  gentilibus  offerat.  Apprchensus  cnini  ct  traditus 
loqui  debet;  siquidem  in  nobis  Doininus  positus  illa 
hora  loqualur,  qui  nos  confiteti  magis  voluil  quam 


profiieri ".  Quid  autem  de  cxiero  nos  obscrvare  con- 

I.   Cyprianus  presbyieris  et  diaconibus  et  plebi  ^  ^^^.^^  antequam  in  me  super  confessione  nominis 

'  "'  '" Dei  proconsul  sentenliam  fcrat ,  instruente  Domino 


Hniversie  salutem.  Cum  perlalum  ad  nos  fuissct,  fra 
ires  cliarissimi ,  commeniarios  esse  missos  qiii  mo 
Uticam  pcrducerent,  et  consilio  charissimorum  per- 
suasum  esset  ul  de  hortis  nostris  interim  secedere- 
mus,  justa  interveniente  causa,  consensi,  eo  quodcon- 
gruat  episcopum  in  ea  civitate  in  qua  Ecclesix  Domi- 
niac  prxcst,  illic  Dominura  coiifiteri  el  plebem 
univcrsam  prajpositi  praesentis  confessione  clarificari. 
Quodcumque  enira  sub  illo  confessionis  momcnlo 
confcssor  episcopus  loquitur,  aspiranie  Deo,  ore  om- 
nium  loquitur.  Caeterum  mutilabitur  honor  ecclesiaj 
nosirxiam  gloriosse,  siego  episcopusalterius  ecclesiaj 
pra-positus ,  accepta  apud  Uiicam  super  confessione 
sententia ,  exinde  niartyr  ad  Dominum  proficiscar, 
quandoquidem  ego  et  pro  me  el  pro  vobis  apud  vos 


in   commune  disponemus.  Incolumes  vos,   fratres 

cliarissimi ,  Dominus  nosler  in  Ecclcsia  sua  perma- 

ncre  facial  et  conservare  dignetur.  Ita  fiat  per  sOam 

miscricordiam  •>. 

16'  Tres  epislote  quse  sequunliir  inter  cpisiolas    Cy- 
pnani  reperiunlur  in  quibusdam  libris  aiiliquis  '. 

EPISTOLA    CORNELII    PAP/E    AD    CVPIllANUM. 

Dileciionis  tua;  non  deleclabilia  et  contra  fidei  rc- 
gulam  scripta  suscepi,  in  ()iiihus  nauseas  recognovi , 
et  venena  sermonum  adversus  catholicam  pcr  loium 
orbem  diffusam  Ecclesiam  iiorribilibus  a  le  superseri 
zizaniis  non  laudavi.  Qux  peto  velociler  lollas  ac 
pra;damnes.  Quod  prius  quidem  le  facere  oportebat 
confiieri  el  ibi  paii,  et  exinde  ad  Dominum  proficisci,  ^  quam  iii  mundo  lethale  virus  aspersum  simplicium 
oraiionibus  conlinuis  deprecer  el  volis  omnihus  exo-      et  innocenlium  inierQceret  mQnlcs.  Non  ergo  dignum 

LECTIONES   VARIANTES. 

»  Temete  profiteri  rat.  1.  *>  Ba'c  uUima  verba  rejiciunl  Oxon.  Lips. 

STEPH.  BALUZII  NOT^. 

Epist.  lxxxiii.  —  I.  Commcntarios.  Maniiiius,  cui      eos  vocat  qui  idcirco  frumenlum  emunl  ul  fratres 

suns  opprimant. 

De  horlis  ndslris.  Vide  qua;  de  hortis  istis  dicta 
sunt  ad  Epistolam  vi,  png.  .">93. 

II.  —  Proconsul  scnieniiam  ferat.  Quinquelibri  ve- 
teres,  proconsulis  senleniia  feiiat. 

In  communc.  Quainquam  isia  lcclio  sit  opliina,  non 
di^plicel  tanieii  ca  quam  codex  Wti  bibliothecE  Col- 
bcrlina;  et  Fuxensis  exhibent.  Exhibent  aulem  m 
commimis,  id  cst  cum  simiil  eriinus,  cum  in  uniim 
convenerimus.  Cum  aiitem  frequenler  observaverim 


prima  Epistolje  islius  cdiiio  debciur,  cl  Morellius 
posueruiit  frumenlurios ;  qnam  lectionem  prxfert 
ctiam  codev  Reinensis  sancti  Dionysii.  Omiies  alii  ct 
duo  laudaii  a  l>amelio  habent  commenlarius.  Islam 
lcctionem  sibi  magis  probari  dixit  Poinernis,  cl  la- 
men  edidil  frumcnlarios.  Commcnlarii  sive  conimcn- 
tarienscs,  qiiorum  niiilla  nieiitio  iii  Codice  Tlieodo- 
siaiio,  ubi  vocaniur  iicquissiiiii,  ii  craiil,  ul  aii  Jiilius 
Firmicus  in  libro  de  Insiiiniione  Matlieseos ,  quilius 
damnaiorum  "' cura  coiiiiniiiebaiur,   vel    carccrum 

cusiodes,  qiios   nns  vncainus  gcolarios,  geoliers.  Sic  p.  codiccs  Veronensein  el  Fuxciisein   pixferre  easdem 

i"icssus  Joannis      Icciioiics,  h«c  niea  observaiio  fulciiuretiain  lcsiiino- 


enimrecleexplicanlurin  Actis  priiiiilng 
d'Oilcans,  cpscopi  Aiircllanensis,  iii  urbem  siiant 
anno  Mi^ii;  Episcopalus  .Aureliancnsis  carcenim  com- 
menlarienses  sive  geolurios.  llsdcm,  iit  ait  idom  Firmi- 
cus,  publicarum  <alcnaruni  ciiia  (lemaiidabatiir ;  de 
quibus  vidc  eli.im  Liidovicuni  Cadiiim  Hhodigiiium 
llb.  IX,  cap.  oi.  Recle  ergo  Cypriaiius  .nll  missos 
esse  coinmenlarios  ipii  ciini  Uilcam  perdiiccrenl.  li- 
dem  liciorcs  voc;inliir  lii  Epislola  llicronyini  de  Mu- 
licrc  seplies  icta  ;  Turbatnr  lali  niiulio  urbs  propinqua, 
et  tola  liclorum  calerva  glomcralur,  e  quibus  medius,  nd 
quem  damnatorum  cura  pcrlinebnl,  erumpens,  clc.  De 
rrumciilariis  vidc  nolas  Andrca;  Scholii  ad  Aiirclium 
Vlctorcin  ;  Ilcnrlciiui  Valesium  ad  lihrum  vi,  cap.  30, 
Hlsi.  Kccles.  Eusebli,  ct  glossarimii  Latiiiuin  Caiigll. 
.Mio  scnsii  Jacobus  Rlllliis  iii  schollis  ad  Oraiioiicm 
Gregorii  Nazianzcni  de  Plogu  Crandinis,  frumcniarios 


loiics,  h«c 

nlo  islius  loci.  Vcronensis  enlm  babcbat  comminus. 
Qiio  cilam  modo  scrlplum  vidi  apiid  Sueionlum  in 
Viia  Cwsaris.  Apollonius  apud  Riifinum,  lih.  v.  Hist. 
Eccles.,  cap.  18,  ohJ  «  conftdunt,  in  cominus  ve- 
nianl. 
Ita  fial.  Istud  addidimus  ex  llbro  Fuxensi. 

*  Quamvis  nnlim  pr;cstare  has  Ires  epistolas  essc 
Cypriaiil,  pulavi  lanien  debcre  me  illas  edere  iii  licc 
loco,  quia  rcfeinntiir  in  quibusdam  veteribus  llbris 
Epislolariim  sancli  Cypriaiii.  Viri  dncti  illas  cxanii- 
nabunt.  Prima,  qua;  cst  Cornclii  Papa;,  invciila  est, 
ut  ad  EpisKdam  lxx.  dicliim  est.  in  duobus  libris  ve- 
teribus,  secunda  in  codlce  Fuxensi  blbliotheca;  Col- 
bcninse,  icrtia  in  codem  cndicc  Fuxensi  ct  in  co  qiu 
scrvatur  Rcmis  iii  abbatia  saiicti  Dionysii. 


433  EPIStOLA  AD  TURASIUM  PRESBYTERUM.  454 

esl  rchapiizarc.  Ergo  eradica  el  extrica  ,  ut  dixiinus,  A  lorqueri,  quorum  exempla  habemus.  Terlio  negave- 

floriiieniis  sernionibus  atque  dignis  per  posieriorem 

epislolani  priora  scripla  ,  qiiac  contra  calholicam  fi- 

dem  servare  censuerunt  genimina  viperarum.    Non 

enim  decet  tanlaj  urbis  antislitcm  excellenlissimuin- 

qiic  doctorem  ut,  dum  putas  ha;resis  baptisma  pr;e- 

damnandum,  verum  Baptisma  sermoiiibus  maculare 

audias  quae  doles  contra  Aposiolum  scilicet  repngna- 

rc  dicentem  :  Ums  Deus,  una  fides,  unum  Baptisma. 


AO   PLEBEM    CARTIIAGINIS. 


Cyprianiis  plebi  Carthagini  consistenli  aeternam  in 
Domino  salulem.  Cratias  quidem  agimus  Deo  Patri 
et  Domino  Jcsu  Cliristo,  qui  vos  adunatos  atque  in 
convenlicula  restituit.  Proptcr  quam  rem  memoravi- 
mus  et   scriptum    beatissimorum  martyrum  atqne  B  pta  percepi,  quibus  animum  tuum  dolure  commoinm 


runt,  et  sacramentum  non  tradiderunt.  Hi  autem  qui 
nec  inierrogati  oblnlerunt,  interim  usque  ad  statuni 
consilii  laici  communicabunt.  Verumtameii  in  statum 
coiisilii  quod  Scriptura  saiicla  promoverit,  sccundum 
sententiani  fixaffl  sanctis  et  amicis  Dei  suppleri  vo- 
lunius,  cum  jam  testes  et  proximi  alfquid  jain  dudum 
slaluerani  nostri  antecessores.  Ob  quam  rein  necesse 
esl  nos  tesiibus  consentire  complecti  el  supplere. 
Oplo  vos  in  Domiuo  semper  bene  valere.  Amen.  Deo 
gratias. 

AD    TUKASIUM  rRESBlITERUM. 

Cyprianus  benedicto  ct  dilectissimo  parenti  Tura- 
sio  in  Domiiio  seternam  salntem.  Cbariiatis  tua;  scri- 


conlessorum  vohiimus  ad  consilium  nostrum  servare. 
Jubet  desuper  majestas  atque  Spirilus  sanctus,  ciijiis 
in  nobis  gratia  teslis  est  salutaris.Nam,  cum  tractarct 
de  Iradiloribus,  jubet  lam  in  Evangelio  quam  in 
Apostolo,  tam  in  Psalmis  quam  in  Prophetis  et  ca;- 
leris  Scripturis  :  Scrutamini  (Joa.  v,  39).  Quo  scru- 
lato  a  nobis,  inventis  "  ab  iis  qiii  Scripturas  san- 
ctas  Iradiderunt  non  mereri  eos  congredi  consilium 
nostrum,  Id  est  consilium  habiiare.  Nemo  est  enim 
qni  hoc  consiliuni  condreatiir  ^  non  coelestem  spe- 
clet.  Ac  propterca  memoravimus  ut  ii  qui  taliier 
Sciipluras  tractavcrunt  ad  statum  plebis  et  jiidicium 
ab  ipsis  porreclum,  nec  aliqiia  actio  ab  ipsis  promi , 
sed  nec  etiam  ad  stalum  sacrilicii  neque  plebis  essc 


de  filia;  dormitione  cognovi.  Non  aliud  principaliter 
admiratiis  sum  quam  chrisliani  pectoris  in  tc  jacta- 
tam  fuissc  virtutem,  ut  animum  flecleres  addolorcni. 
Stupeo  niuriim  fidei  penclratum  vulneribus  orhitatis, 
quem  sepire  debuerat  spes  resurreciionis  et  rcgni 
ccelestis.  Numquam  spes  cum  dolore  concordal,  nec 
fides  aliquando  sentit  quacumque  jacturam.  Resurgc- 
re  credimus  mortuos,  et  plangimus  :  quid  facercmus, 
si  mori  tantummodo  sine  resurrectione  prasciperct 
Deus?  Voluntas  utique  ejus  sola  sufficeret  adsola- 
tium,  cui  nullum  pra;poncndum  scimus  aflectum. 
Quod  dedcrat  abstulil  qui  creaverat.  Quid  certas 
plangere  quod  ad  tempus  aceeperas?  Conimodaverat 
ut  haberes  quantocuinque  tempore  voluisset,  et  cuni 


proximi ;  qui  utiquc,  jam  dudum  derelicta  plebe,  nu-  C  vellet  rursus  auferret.  Nihil  abslulit  tuum  qui  recipe- 


daia  allaria,  proinpta  sacrificia  <^.  Meiito  haec  memo- 
raiites  cum  moesliiia  atque  dolore  aniini  profici  testc 
ad  Dominiim  quod  debuimus  statuere,  quam  omiies 
disceptaiiones  et  dissensiones  et  hajreses  et  scandala 
hauserant,  ne  ulterius  provocent  se  homincs  seu  ini- 
iius  fidei  seu  Scripturls  leves  sint  etleclores  id  statui- 
mus  atque  statuimiis '',  atque  slaluto  nosiro  recedi  no- 
liimus,  ut  si  qui  tradidit  praepositus  buic  plebi  nie- 
reantur  antistitem  administrantem  altari  ac  corpore 
iiilcgro.  lis  vcro  jussimus  a  quibiis  et  sacrificium 
olfcrri  jubemiis,  merito  pra'.cepiis  iis  "^  obtemp  erari 
debet,  nec  aliud  fiet  qiiam  statim  evangelica  vox  sin- 
cera  cala  Johanncm  loquitur  :  iVo(o,  inquit,  de  mani- 
bus  veslris  sacrificia,  (luia  non  venistis  ad  me  cum  lioslia 


re  dignatus  est  propriuni.  Creditum  suum  reciperc 
decuerat  crediturem ,  et  nibil  aliud  decet  quam  cre- 
ditori  suogratias  agere  miituanicm.  Sie  Job  legimus 
qnam  seqnamur  devotissimam  vocem  :  Dominus,  in- 
quit,  dedit,  Dominns  abslulil.  Sicut  Domino  placuit, 
ita  (actum  est.  Sit  nomen  Domini  benedictum  [Job  i, 
21).  Parum  ergo  non  eral  hxc  sola  consulatio  coiitra 
luctum  qiiod  ncmo  liigere  debeat  cnin  aliquid  reddi- 
derit  alienum  ,  quia  fas  non  crat  apud  alium  detineri 
quod  duniino  suo  fiierat  nccessarium.  Addiiur  conso- 
latioiiis  alia  providentia,  qux  jaculis  occurrat  orbita- 
tis.  Gaudere  debuimus  de  saeculo  recedentibus,  si 
saeculi  coiitra  nos  iniinicilias  sentiremus  ,  et  plangi- 
mus  benelicia  Domini,  qui  nobis  quod  prajstat  iiifir- 


viunda.  Qui  utiqiie  liosiiam  mundain  non  olTert,  ho-  D  milati  iiostra;  prajsiat.  Periclitari  volcbat  adhuc  qiii 


stia  de  manibus  ejus  non  asccndit.  Nam  ilcrum  legi- 
mus  :  In  princijiio  eral  Verbum,  el  Verbum  erat  apud 
Deum,  et  Deus  erut  Verbum  [Joan.  1,1). Qui  per  Verhuni 
fliictionem  finxerinl  dare  res  inliahitabilcs  npiid  illos 
scu  vcras  scripiurassanctasseu  fictas,  qui  datvocem 
eiqui  dai  desidcriaproxiina,  qui  uiiquc  finget  tradere 
supplebit  iradilioiiem.  Merito  noganics  volunius  in- 
teriin  vcniain  babere  coiintcntes  patres.  Nain  qui  di- 
cit  se  Scripturas  non  babere,  utique  parains  fuit  et 


dolet  aliquein  dorinientem,  et  inicr  fluctus  vita;  pra;- 
scnlis  videre  cupiebat  miserum  laborare.  Ad  quid 
cliristiaiium  et  fidelem  animnm  putas  intra  carcereui 
mundi  remorari  debulsse,  cui  lotus  mundus  naufra- 
giumest?  ""  Tantis  et  talibus  tempcstatibiis  vita;  lut 
impugiiationes  diaboli ,  tot  corporis  bella,  tot  clades 
sa;ciili,  tut  calamitates  evasit.  Et  lacrymas  fundis  , 
quasi  ncscias  quid  in  te  ipse  quotidie  patiaris:  Pro- 
pier  qiiod  Dominus  sic  admonei  Apostolos  suos  di- 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Inveiitum  cst  conjicit  Baluz. 
b  Congrediatur  forte.  Edd. 
'■  Forte  dereliqueruDi.  Edd. 


<i  Atque  slaiuimus.  Hcec  supersunt  acpsalma  amanuensis 
redoknl.  Edd. 


*5S 


DIVI  CYPRIANI 


456 


ccns  :  Si  me  ditigeTclis ,  gauderetit,  quoniam  vado  ad  A  seciini  vacare  quos  diligunt  paiinnlur.  El  ut  ad  pala- 


patrem(Joan.  mv,28).  Piane  niorluuniLazarum  flcvit, 
sed  iion  Itiis  lacrymis.  RcsniTeclionis  promissor  do- 
lcrc  non  poteral ,  ne  fidcm  pcrfidiam  faccrct  quarii 
dflccljai.  Doluil  Lazaruni  non  dorniienlem,  sed  po- 
liiis  resurgenteni,  ei  flcbat  qiieni  cogcbalur,  propler 
salvandos  alios  el  confundendos  incrcdalos,  ad  sxcu- 
Jum  rcvocare.  Ilanc  vilam  d:ms  Dominus  ingemiscc- 
bal,  qnain  tu  doles  essc  sublaiam.  Conlra  lacrymas 
cjiis  pugnant  lacrymx  tua; ,  ct  amor  luus  amoii  cjus 
nou  convenit.  Fielus  ejus  non  habel  piircm.  Ille  no- 
lcLat  rcddcre  laboribus  qnein  dilcxerai,  ct  tu  amare 
lc  crcdis  cui  laborum  volebas  adliuc  rcslarc  tormeu- 
ta?C;i-terum,  si  pnias  enm  mortuuui  Lazarumdoluis- 
sc,  ante  non  pcnuisissei  cxire  qiii  repcllere  polerat 


tiuin  cfigli,  ad  siudia  Ckristi,  ad  honorem  vitx  pcr- 
pctux,  ad  patrimonium  posscssioiiis  xternaj  ""  cuni 
secUriiate  valeant  pervenire,  ncmo  lilios  suos  liben- 
ter  a  se  gratulatnr  abscedcre.  1'ioptcr  incerla  per 
inccria  Clium  vcl  fratrem  vel  parcnlem  pcregrinari 
nnnsquisque  compellit,  et  propler  certa  per  certa 
suorum  aliqiiem  proficisci  nullus  admitiii.  Ad  conipa- 
randa  peccata  gaudeiil  taiii  parentes  a  filiis  (piain  lilii 
a  pareniibus  separari  provocante  diabolo ,  ad  iiidul- 
gcniiam  percipiendam  nolunt  ab  invicem  Deo  vocanlc 
discerni ,  ut  appareat  non  pro  nosira  raiione  nos  do- 
lere  qnemcnmque  videmur  ainitlerc,  sed  indicium 
magis  ostendere  diffidentiu; ,  qui  non  susiincmus 
nostrorum  profcctiones  ad  Doniinum ,  quorum  pcrc 
morlem,  aut  cerie  nonflerclqulmortuumresuscitan- B  grinaliones  in  sxculp  gratulanuir.   Quia  «redimus 


di  posimodum  liabuerat  potestatem.  Unde  appaiet 
eum  sola  ea  causa  fuissc  commoium,  quod  ad  Iiosii- 
lein  vilam  chari.ssinium  suum  revocarc  dcnuo  propter 
crediiuros  aliquos  vcl  confundendos  incrcdulos  urgc- 
batur.  Deniquc  sic  subsecutus  cst  Dominus  dicens  : 
Ergo,  Poter,  tu  credunt  quia  tu  me  niisisfi,  ait  clara 
voce  :  Lazare,  prodi  foras  (Joan.  xi,  -iS).  Et  facluin 
est.  Gaudere  crgo  debes  unde  itle  coactus  est  flere, 
ne  videaris  dorniicniis  felicitalibus  iuvidcre.  Ab 
aliciio  inundo  ad  propriuin  traiisivil,  transi\it  ad  Do- 
minum,  ct  de  hostili  patria  ad  paiernura  patriam  mi- 
gravit  ad  coelum  ,  dicenle  Aposlolo  :  Scimus,  inquit, 
qnomam,  si  terrena  domus  noslra  liujus  corporis  resol- 
vatiir,  qnod  habiiationem  habemus  non  manu  fuctam 


niundi  lucris ,  tuleramus  divisa  noslri  corporis  mcm- 
bra.  Si  credcremui  Dei  proinissis,  post  aliscessionem 
nostroruin  nihll  aliud  quam  gratias  debucrant  reso- 
nare  nostri  pectoris  gaudia.  Mihi  crede,  scmper  iu 
omnibus  increduiilas  moeret,  et  sicut  non  potesl 
nosse  fides  quod  doleat,  sic  dilfidentia  sola  doloribus 
tenetur  ancilla.  Nam  si  dormicntcs  dicimus,  dorniien- 
lcs  ulique  credcre  debemus,  noii  mortuos,  sed  re- 
quiesceiiles  interimsecundum  voceiii  Doniiiii  fideliler 
loqucnlis  :  Omnis,  in(|uit,  qui  creditinmc,  lici:t  mo- 
riaitir,  vivet  (Joan.,  xi,  25).  Si  cui  niedicus  horao  pro- 
miitcrct  quicquam  ,  sinc  dubio  promissioni  ejus 
iiegare  noii  poierit  omuino  Uetitiam.  Nunc  quia  Do- 
minus  Chiisius  fabricator  et  resuscitator  promitiil, 


anernam  in  coelis  (11  Cor.  v,  i).   Carnit  ergo  domo,  C  non  timcs  plangere,  ul  fldcliorcni  Christo  pariicr  ct 


quam  nec  nosse  dcbucrat ;  caruit  malis  civibus,  quo- 
rum  odia  sustinebal,  ne  adhne  peregriiiareiur  in 
tcrra  coiitraiia,  sicnt  Apostnlus  mcmorat  dicciis  : 
Quamdiu  sumiis  in  hoc  sccculo,  peregrinumur  a  Doniino 
{lli^.,  6).  tion  iiobis  crgo  deliet  liictus  iiicumbere, 
quis(|uis  a  peregrinaii(me  redire  meruerit  ad  pro- 
priaiii  rcgioiieui ,  maxiiiic  ciini  noii  inanis  et  vacuus 
icdiro  iKiscalur  qiii  cbrisliaiiitatis  mercalus  esi  lii- 
crinr,  proptcr  quod  venit  ad  mundi  commcrcium. 
Ncgoiiiim  cxplieavit,  rcdiil,  el  Deo  debiluui  solvit. 
C.onipaiavit  piopter  qiiain  desceiidoral  enipiioiieni, 
ct  ad  Doniinniii  rcgrcdi  projicravit ,  ciii  olferat  Uier- 
ccni,  ui  coinparala)  mcrcis  lam  secuiitatem  accipiat 
quam  lionoreni.  Et  cgo,  iiKiuief,  nulla  promissorum 


potentiorem  medicuni  videaris  iii  promissionibiis  jii- 
dicare.  Sed  dcstitulam,  dicis,  dulco  sciicctulcui,  qiiia 
debucrani  iiieos  liberos  poiius  aiiteccdcre ,  ne  in 
laboribus  renianerem.  Quando  de  spiritualibiis  boiiis 
quodciinique  traetatur,  iiiliil  cst  omnino  dc  cariiali- 
Inis  ante  oculos  reponendum.  Ego  tibi  inclius  pii4i- 
tcor  cvenisse,  quoniam  iiun  canialem  scd  spirilirilcni 
circa  te  considero  lldelilatcm.  Tu  te  di(  Is  dc  iilicujiis 
)iignoris  obitu  iii  seiic(  tote  conf  clum.  Ego  coiilra 
coin|irobo  sulilcvniam  scnectuteni  inaui.  Aiiipnta\it 
Doininns  sollicitiidincin  qux  le  torqucbat  de  viva  lilla 
iic  pcriict.  Mclius  utiijue  nunc  morliiam  sxciilo  re- 
dissc  ad  Duminum  vivaiii  quam  vivam  saiculo  dolc- 
res  forsitaii  apud  Dominuui   morluam.   Gaude   tilii 


coclcstium   diibilatione  contiirbor,    scd  .sola  sejiara-  D  qnod  cbri^tianani  mereberis  sequi  ,  quam  scciitus  in 


tione  muricniis  a^stuaiis  desolalns  solatlo  pii  pignoris 
j;ictor.  Excusatio  h;cc  cst  siiie  dubio  rragiliiaiis  Im- 
inansE,  qiia;  palrocinari  non  potcst  diflidentl;!'.  Si 
ciiim  dcsolationcm  homincs  fei re  non  va'cieni,  iiuin- 
qiiaiii  prorsus  a  se  siia  pignoia  diniisissciit.  Destitu- 
los  se  a  iiiorientibus  conqiicruiitiir,  cl  vivos  lilios  aut 
proptor  litlcras  aul  pnqilcr  hoiiores  anl  propicr  nc- 
golia  pcrcgrinis  rcgionibus  credunl,  ct,  gaudent  tota 
vit.i  .'iiiie  afl^eclibus  comiiiDrari,  duinmodo  capiant 
qund  de  suis  cupiunt  pignoribus  adipisci ;  et  nt  ad 
palatiii  pcrgant,  percgrinantur.Adbtiidia  digniiaiis  iia- 
vig;uitacquirenda,  vel  causas  pairimonii  cxplicaiidas 
cr  lal)ore3  ct  l'ericulu   rolicisccules  jajpcUuui,  ncc 


Cflclo  gaudeas  rursus  amplccii.  Non  te  dcscruii,  sed 
prxcessit;  ctne  doleretcxccdcntem  patrein  siisci|>cre 
f(Stiiiavii.  Non  amisisti  tua  nutrimcnta.  Si  lueiuir. 
horrneris  ct  senex  tnum  obtulisse  pigiius  Doiiiino 
dcputarc  poieris,  poles  scciindnm  votuiii  liabere  post 
Abraham,  si  non  potes  priiniim,  ut  quod  ille  non  ire- 
pidiivit  olferre,  tu  sallem  vidcaris  de  subliito  gaudc- 
re.  Ab  illo  Domiiius  postulavil,  ii  le  tulit.  Ille  jussioni 
paruit,  tu  voliintati  consensisti.  Ille  |icr  illlciiaiii 
legciii  natiirx  (|uem  Dominus  sibi  probiivit  devotum, 
te  saliem  per  licilam  condilioiicm  religionis  annutei 
religiosum,  advoeet  religiosuin.  Niiin  sive  voluniaio 
iiec  uccessilijie  conipcUeris  devoiiouis  youiiuo  ali- 


457  LPISTOLA  AD  TURASIU5I  PRESBYTERUM.  -         m 

quid  exliibere,  iii  (|ii;i  piirle  tc  clirisiianiim    poicris  A  (luod  vol  Ue  occasione  debeas   tolerare  Domini   vo- 


approbare.  Erubescai  incredulilas  nostr%  cum  gcnli- 
libus,  si  Domino  viilt  esse  subjecla.  Comniunis 
esl  nobis  cum  iUis  exitus  mortis  ,  et  dolores  illorum 
supcranius  doloribus  nostris.  Quid  agcremus  si 
peculiariter  aiiquid  exigcretur  a  nobis  qiiod  ad  de- 
decus  nostrnm  pertiiierel?  Gentiles  dolorcs  sac- 
pe  contemnunt,  cum  nou  ad  promissa  coelestia 
sed  ad  poenas  tarlari  rapiaiitur,  El  nos  '"  plangiinus 
euntes  ad  coeluni.  Considerel  christianus  talis 
quid  deinceps  merealur  qui  nec  imitari  contendit 
exempla  sanctorum,  ncc  contcmptum  habcre  genii- 
lium.  Illi  luctus  desperando  despiciunt ,  et  nos  spc- 
rando  despicerc  conamur.  Denique  vcndere  liberos 
saepe  non  dubiiant,  ut  vivos,  quod  pejus  est ,  sper- 


luntatcni,  cui  iton  t)Otes  cOdtr^dicere.  Etcumsit 
omiiibus  communis  hic  casus,  vaiius  dolorest,  qui 
nec  primus  vidctur  esse  nec  solus.  Sed  dicis  :  Nulliis 
me  de  mea  dcsolaiione  meniis  angor  exulcerai ,  scd 
pro  delictis  parvuliniorieiiiis  liumanitaiis  afTeclus 
impulsat.  Nec  hoc  licel  commoverc  aiiimum  cliristia- 
num ,  ne  conlra  Cbristi  imperia  luclelur.  Quid  est 
iiiter  quoscumque  et  qualescumiiue  filios  dimisiNSC  , 
quos  jubeamur  a  Domino  pro  causa  devotioiiis  odisse, 
Melius  nuiic  salvat  aniinam  suam  nioriens.  Reliii(|uit 
in  pace,  ne  persecuiionem  diinitiere  cum  suo  iuteiiiu 
nonvalerei,  ipse  illi  auxiliatur  in  mundo  quorum 
ninicr  liabitat  in  coelo,  et  qiii  matri  subveiiii,  et  liliis 
pro  cerlo  succurril.  Postremo  vide  si  habeal  aliqnis 


nant.  Et  nos  ncc  defunctorum  obitus  sublevant.  Et  g  dolore  coiicidi ,  ubi  sine  aliquo  reinedio  poiest  ali- 


nos  sublatos  captivitaii  et  libertale  donatos  volumus 
servire.  Filios  suos  inlrepide  mortalibus  tradunt , 
et  nos  de  nostro  siiiiul  et  suos  liberos  et  nostros 
liberandos  dimiitcre  sacrilega  menie  cunctamur , 
quasi  tutius  apud  homines  judicemus  magis  quam 
penes  Dominum  commendari  aliquem  filiorum.  Pu- 
dendum  nescio  quid  christianus  est  apud  gentiles 
opprobrii;  quibus  pejores  sine  dubio  judicantur  quos 
pares  habere  non  dicam  meliores  fuerat  pularecri- 
niiiiosum.  Cbristiani  iiolunt  vel  gratulatione  suos 
deducere  ad  bona,  genliles  iradere  non  cunclaiilur  ad 
mala.  Postremo  vel  cura  ipsa  lelicitate  noslroriim 
morienlium  cogamur  animum  fleclere,  et  desideriis 
eorun;  desideria  noslra  incipianl  repugnare.  Lstan- 


quis  fatigari.  Sapieiiter  debot  dolerc  qui  dolei,  iig 
perdat  sine  causa  quod  dolet.  Nunc  autem  cunirsi 
luctum  sumenda  sunt  arma  ,  ut  spes  nosira  possit 
liabere  victoriam,  Principaliier  qiiod  Dominus  vokiit 
suscipere  gratulemur.  Deniiiuc  quia  hoc  omnibiis  in 
mundo  cominuiie  additur,  privatum  pariicularc  no- 
sirum  quod  ad  requiem  revocamur.  Sequitur  con- 
summatio  omnium  gaudiorum,  quDC  in  resurreciione 
iiivicem  nobis  Domiiio  reformaiitc  reddctur,  sicut 
Apostolus  pollicelur  :  Nolumus  igilur  ignorareros, 
fratres,  de  dormientibus,  ul  non  contristemini  sicui  cl 
cwteri  qui  spem  non  liabent.  Si  enim  credimus  quod 
Jesus  morluus  est  el  resurrexit,  sic  et  eos  qui  dormie- 
runt  in  J esu  adducet  cum  eo  (ITIiess.ix,  12).  ILcc 


tur  illi  qui  exeuiit  venientes  ad  requiein.    Lwtemur  C  libi ,  bencdiclc ,  pro  charitate  niutua  transmisi.  C;c- 

el  nos  cum  ipsis,  saltcm  computantes  nostrprum  terum  scio  te  bene  yalere,  alios  consolari.  Tunc   ic 

exeuntium  bealitudinem.  Si  religiosus  vel  novitius  orbilas  non  invcniet  penetrabilem ,  si  alios  contra 

qui  evasit,   si  non  potes  vel  cxiilta  quia  placuisse  iHam  non  cessabis  armare.Oplo  le,  frater  charissime, 

cognoscis  panicipiuui  tui  sanguiiiis  Chrisio ,  maxime  semper  bene  valere  et  uoslri  meminisse. 


-tfffia- 


THASCII    CJECILII    CYPRIAIM 


EPISCOPI  CARTHAGINENSIS  ET  MARTYRIS 


OPERUM  PARS  II. 
OPUSCULA. 


LIBER  DE  IIABITU  VIRGINUM. 

LIBER  l)E  LAPSIS. 

LIBER  DE  UiNlTATE  ECCLESIiE. 

LIBER  l)E  ORATIONE  DOMINICA. 

AD  DEMETRIANUM. 

DE  IDOLORUM  VANITATE.  , 

DE  MORTALITATE. 


DE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS 

DE  BONO  PATIENTI^E. 

DE  ZELO  ET  LIVORE. 

AD  FORTUNATU.M,  DE  EXIIORTATIONE 

MARTYRII. 
AD   QUIRINUM.   TESTIMONIA    CONTRA 

JUD^OS,  LIBRI  IIL 


LIBER  DE  HABITU  VIRGINUM. 


Abcumentum.  —  Pontius  in  vila  D.  Cypriani  paueis  A 

liujus  tibri  argmnentum  compkclilur  :  «  Qui$,.inquit, 

virgines  ad  congruentem  pudicitim  disciplinani  et  ha- 

bitum  sanclimonia  dignum ,   velut  frmnis  quibusdam 

leciionis  Dominica;  coercerei?  •  Primum,  iii paulo  fusius 

argumentum  cxplicem ,  disciiilinai  encomium  celebrat, 

et  ejus  ulilitatem  Scripluris  comprobul,  deinde,  glo- 

riam,  decus  et   merita  virginilatis,  el  earum  qum  vir- 

ginilalem  suam  Chrislo  voverant  et  dicuverant  prose- 

cuius,  continenliam  non  in  sola  carnis  integriiate,  sed 

et  in  cultut  ei  ornatus  lionore  docet  eonsistere  :  neque 

vero  divitias  superfluam  culius  curam  excusare  apud 

eas   qua:  jam  sivculo   renunliuverant ;  quin  potius, 

cum  moderundum  justo  fine  ciillum  prmscribal  nup- 

lis  foeminis  Aposloli,  mullo  id  niagis  observare  virqi- 

nem  oporlere;  elsi  itaque   locuplelcs  sint,  cogiiare  J} 

debere  ulendum  qiiidem  diviliis,  sed  ad  bonas  arles, 

cd  illit  qi:m  prmcfpil  Dius,  expcndendns  nenipe  in 

puvpcrcs.  l'ost  luec,  ornamenlorum  ac  vesiium  insl- 


STEPII. 

•Aiilca  legebaliir  De  discipHna  et  liabilu  Virginum. 
Coaciiis  siiiii  niuiarc  propler  aiicloiil;iiem  veleniin 
cxciiiplariuiii,  ln  primis  vero  Scguieriani.oiiiniuui  aii- 
tiMUissiiiii,  ci  ((uia  co  niodo  libruin  isiiiin  ciiai  saiicius 
Augu^liiiiis,  liii.  i\  de  DoclrinnCliiit.rmna,  cap.21.  De 
Jllo  ila  .scrilm  Ilieroiiyiiius  in  E|)ivtola  .ul  Euslocliium 
do  Ciistodia  Virginilatis  :  Leijas  Talulliniiumnd  ami- 
tum  pliilosoplnim  et  de  Virginiinle  nlios  libcllos  et  beali 
typnani  volumen  egrcgium.  Idoiii  iii  Epislola  :id  l)e- 
ineii  wdeiii  dc  Viigiiiiialc  sciVMnda  :6V)(<;  cl  bcnUisCij- 
priunus  egregimn  de  Virqiiiilnle  vnlumen  edidil.  ()u:« 
eiiam  repennniur  in  Epislola  79  llildeherli.  Ihnc 
noslnm  miilatioiiciii  iu  liiulo  islius  lihri  (oiilirniari 
nos.sc  niiio  auciorilale  Cassiaiii,  (|iii  lil.ros  .pios  edi- 
aii  ae  liisliiuiionc  Monacliorum  vocavit  de  Uabitu  Mo- 


gnia  proslitulis  potius' feminis  convenire  quam  vir- 
ginibus,  docet  ex  Apoc;  ex  Isaim  quoque  iii  cap., 
quam  Deum  offendanl  tam  vnria,  tam  sumptuosa  nm- 
liebria  ornamenta  deducit.  Alque  adeo,  a  supcrfluoo'-- 
natu  ad  fiicorum  diversa  genera  transilum  faciens, 
non  virginibus  dumlaxal,  sed  et  nuptis  illa  prorsus 
inierdicil,  ulpote  qum  impune  laliirm  non  sint,  quod 
faciuram  Dei  reformare,  transfigurare  el  ndullerare 
nitanliir.  Porro  ctiam  illa  virginibus  interdicit  qum 
neiiligeniin  in  usuni  vcnerant ,  lum  nupliis  ne  inler- 
sint,  lum  ut  proniiscuas  balncas  noii  udeant.  Brevi 
dcnique  epilogo,  quid  boni  contineat  continenlim  vir- 
tus,  quove  nialo  careal,  tribus,  quod  aiiint,  verbis 
proseculits,  librum  boc  epiplioncmnle  concludit  : 
t  Diiraie  forliler,  spiritnliter  pergitt;  pervenile  feliciler; 
tnutum  mementote  tunc  nostri  cwn  incipict  in  vobis 
virginitns  Iwnorari.i  Pamelius. 

I.  Disciplina   cuslos  spci,  retiiiaculiim  fidci,  dux 
BALUZII  NOTi*:. 

tincliorum.  Sic  enim  legitiir  in  codicc  ("orbcicnsi  :  /»- 
cipil  liber  primus  de  llabilu  Moiiacliur:ini.  Et  iii  liiie  : 
De  llabilu  Monacliorum  liber  primusexpiicil.Siic.  eliaii» 
in  Cddice  78:2  l)ibrioihec;e  Colbeniii:!:.  linmo  in  edi- 
lioiie  Aiitucrpieiisi  Clirislopbori  Planliiii  lcgiliir  in 
iiiilio:Li6cr  primus  de  llnbilu  Jl/wnnc/ii.  Exsiai  insignis 
liber  sancli  Joaniiis  Cliiysostoini  de  Virginitalc. 

I. — Disciiilina  custos  spei.l,  Liviiis,  lib.  xxxiv  Disci- 
plina  ciisios  inlirmitntis.  Cypri;iiius  iii  Epi^lola  orf  Do- 
nnlum,  p:ig.'2,7'ii)ioi- i)))iocL'iiti(B  custos.  C\cero  in  ()r;i- 
lioiio  iii  L.  Calpuriiium  Pisoncni  :  Velus  illa  mniiislra 
pndoris  el modestiw sevcrilas  censoria.  Apnliius,  iib.  ix 
MeiaiiiDrplioseoii:  y^iimicrt  fidei,  liostis  piidiciliw.  Pul- 
cliia  piiiliciti^c  ccimiiicinlaiio  exslat  apiid  Ludovicum 
C;eliuin  Rliodigiuuin,  lib.  vii,c.ip.27. 


Ul  LIBER  DE  HABITU  VIRGINUM.  442 

iiiiicris  s;\liitans,  fonies  ac  iiutiiineiiliim  l)oiim  inilo-  A  <]iiid  cupidiiis  appelere,  quid  niagis  velle  ac  lenere 


lis,  nwgistra  virluiij,  facit  in  Clirisip  inanoro  scniper 
acjiigiter  Deo  vivere  et  ad  promissa  "coelestia  et  ad 
diviiia  prsemia  pervenire.  Hanc  el  sectari  salubre  esl 
et  aversari  ac  negligere  leiliale.  In  Psalmis  loiiuiiur 
Spiriliis  s;iiicius  ''  :  Coniinele  disciplinam,  ne  forte 
irnscatur  Domiuus,  et  pereatis  a  <^  via  rerla, ''  cum  exar- 
serit  cilo  "  ira  ejus  super  vos  {Psal.  ii,  12).  Et  iterum  : 
Pcccalori  autem  dixit  Deus.  Ad  quid  f  exponis  justifica- 
tiones  meas,  etassuniis  leslmnentum  meumper  os  tuum? 
Tu  autem  odisti  disciplinam  el  abje.ctsti  sermones  meos 
retro  b  (Psat.  xlix,  16,  17).  Et  denuo  legiinus  :  Dis- 
ciptinam  qui  abjicit,  infelix  est  (Sap. iii,  11),  Et  de  Sa- 
lomone  mandata  Sapieiitix  moneniis  accepimus :  Fili, 
iie  negle.ieris  disciplinam  Domini,   nec  dcfeceris  ab  eo 


nos  convciiit,qnani  ul.radicibus  ('ortiusflxis.eldoiiii- 
eiliis  nostris  stipcr  pelram  robusta  inole  solidatis, 
inconcussi  ad  procellas  et  turbines  sa;culi  stemus,  ut 
ad  Doi  muneia  per  divina  pra;cepta  vcniamus,  con- 
sideraiites  paiiler  ac  scientes  quod  templa  Dei  sint 
membra  noslra,  ab  omni  f;cce  coniagionis  antiqua; 
lavacrivitalis  '  sanciificatione  purgata,  necviolaiiea 
ant  pollui  fas  sit,  quaiido  qui  violat  et  ipse  violetur. 
Eoruin  nos  templorum  culiores  ct  aiitistitcs  sumus. 
Sorviamiis  illi  cujus  esse  jam  coepiiiuis.  Paulus  in 
Epislolis  siiis  dicil  i  quibus  nos  ad  curricula  viveii- 
di  por  divina  magisteria  forniavit  :  Non  estis  vestri. 
Kinpti  enim  estis  pretio  magno  ''.  Clariftcate  ^  el  por- 
late  Deitm  in  corpore  veslro  { i  Cor.   vi,  19,  20)   Cla- 


correptus;  quem  enim  diligit  Deits  curripit  ^  (Prov.  iii,  B  rifieenius  et  portcmus  Deura  puro  et  inuiido  corpore 


11  ,  12).  Si  autem  Deus  quem  diligil  corripit  et 
ad  lioeeorripitutemendet,  fralresquoqne,  etmaxinie 
sacerdoles.nonoderuntseddiligunteosquoscorripiuiit 
ut  eniendent.  quando  et  Deus  per  Ilieremiain  anle 
proedixerit  et  leinpora  nostra  sigiiificaverit  dicens  : 
Ei  dabo  vobis  pastores  secundum  cor  meum,  et  pascenl 
vos  pascenles  ctim  discipUna  (Hier.  m,  15). 

II.  Quod  si  in  Scripturis  sanctis  frequenter  et  ubi- 
que  disciplina  pra;cipitur,  et  fuiidamentum  omne  re- 
ligionis  ac  fidei  de  observatione  ac  timore  profiscitur. 


et  ob.servatione  meliore ;  et  qui  per  sanguinem  Cliristi 
redempli"'sumus,  per  omnia  servilulis  obsequia  Re- 
deinptoris  impcrio  pareamus,  demusque  operam  ne 
quid  immundum  et  profanum  templo  Doi  iiiferatur, 
ne  ofTeiisus  sedein  quam  inbabitat  derelinquai.  Sos- 
pitantis  "  Doniini  verba  sunt  etdocentis,  curantis  pa- 
ritor  et  monentis  :  Ecce,  inquit,  sanus  factus  es,  jam 
nolipeccare,  ne  quid  tibi  delerius  fiat  (Joan.  v,  14).  Dat 
vivendi  tenorem ,  dat  innocentiai  legem,  poslquam 
conlulit  saiiilatem  ;  nec  habenis  liberis  et  soluiis  va- 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Seniper  et  ad  promissa  Ar.  NC.  1.  Bod.  2.  Ebor. 
Lum.  yar.  3.  MR.  2. 
*  Sanctiis.  dicens  ler. 
"^  Ue  via  Uod.  \ . 

•1  Via  justa  Uun.  Ebor.  NC.  2.  Corb.  Tftu. 
'■  Iii  brevi  nit.  2. 

f  Ut  quid  Vel.  Innom.  nss.  1.  Bod.  1.  Tlm.  Foss. 
K  Hetrorsum  l'eni.  Bod.  i.  Post  se  NC.  2.   ' 


h  Sic  corripit  Foss. 

i  S;ilutaris  Ar.  NC.  1 .  FMr.  Lam.  MR.  sic  ad  Donalum. 
i  Ponit  etdicit  Foss.  Ouilnis  iios  succcssibus  ross.,  3. 
k  FJmpli  estis  magno  Bod.  2,  4.  NC.  1.  ross.  1, 2.  Peni. 
Lam.  Ebor.  Yer.  MR. 
1  Glorilicale  Oxon. 

"'  Cliiisli  Domini  nostri  redempti  Thu.  Foss. 
°  HospilantisBorf.  4.  Suscitantis  ross.  3.  , 

STEPH.  BALUZH  NOTJE. 


31V  Aversari.  Codex  sancti  Arniilpbi  et  Bcccensis 
iteiiiqnc  ediiio  .Morellii  liabent  adversari.  Iia  etiain 
Tliiiaiius  et  Foss^ilensis,  ut  reclc  annotatum  est  iii 
cdilioiie  Anglicana. 

A  viarectu.  Iii  codioe  saneii  Arnulphi  seriptum  est 
jiis(n  et  siipri  lincam  vel  recla. 

Atl  qitid  expnnis.  Ideiii  codex  ei  Beceensis  Vt  quid. 
Ila  eii:im  cdili  >  Morellinna. 

11.—  !^crip!uris  sanctis.  \n  editione  Erasmi  ct  in  iis 
qii;e  po>te:i  scciil:e  sunl  adililiir  c:ni;-;eqiieiiler  lam  ve- 
terilms  quain  Hot'is,qii:iiii  addiiiiincin  Risalliiisail  cssc 
siipeifliiaiii.   S:iiie  iion  exsl;it  in  anliipiis  editiouibiis  ; 


pr.xsertim  cum  infra  iii  libro  adversus  Demelrianum, 
p;ig.  225,  iia  eiiam  scripiiim  sit.  Et  licet  in  libro  Ue 
Uniiiiie  Ecclesiai,  pag.  193,  legatiir  Clirisii  prwmia,  noii 
inile  colligi  potesi  iii  isto  ioco  rctinendani  esse  vocem 
Chrisli,  qiiaiiivis  ea  qnnqiic  leclio  bnna  sil. 

Quibiis  nos.  ln  Iribiis  a^itiijuis  codicibiis  legitur  qiii- 
biis  nos  siicccssiinus.  Sod  vcrbiim  successinius,  qiiod 
cci  to  non  cst  hiijus  loci,  deesi  iii  oiiinibiis  aliis. 

('.Inrificatc.  Iia  sopieiiulociin  libri  volercs,  ot  inox 
clinificeiKUs.  Noii  nioiuiisseiii  ine  ita  siiipsisse,  iiisi 
alia  loclio,  qu;e  h;ibct  gtorificate  cl  gtorificemus,  pnc- 
valnissel  iii  omnibns  cilitionibiis,  exoepla  Moielliiuia. 


iilqiio  voriini  csse  aiiiiioi:\t  P.iiiieliiis,  sed  lainennii)- D  Pr;vtiili  pono   islani  proptor  aiictoritaiftiii  veieruin 

"    "  "         ■  ■  ■    '         "  exeinplirium,  ct  qiiia  ita  loqiii  aiiiat  saneius  Cypria- 

niis. 

Miindo  corpore.  In  libro  Flori  scriptum  erat  niiindo 
peclore. 

Demusque  operam.  H;x;c  dcsunt  in  codice  sancii  Ar- 
iiuljibi. 

Tcnorcm.  Itaemendavimus  ex  (ide  codiois  Bnrgiin- 
dici  pro  eo  quod  veleres  edilioiies  habciit  morcin, 
trodeciiii  libri  noslri  ct  qniiupie  Aiiglicani  tiinorein. 
Qiio  prajjiidicio  freli  Angli  limorem  posuoriinl.  Scd 
ego  eaiii  lectioncin  piiio  esse  ralsissiinaiii,  caiii  yoro 
qiiam  pr;ofcit  codex  Biirguiidious  vcrissiiii;iiii.  Coii- 
liriiiaio  illaiii  viddur  Pliniiis  iii  Pancgyiico,  ubi  lo- 
qiioiis  de  iixorc  et  snrore  Trajani  ait  :  Idcin  utrique 
proposituin,  idetn  vila;  lcnor.  Cyprianiis  ipsc,Ep.  lxiv, 
ail  :  Teiicant  inlegvi  stititlis  sitn:  perpcluinn  Wnorcin,  iili 
nos  oiiiendaviiniis  ope  libii  Fuxonsis.  Slaiiiis  iii  La- 
ciyinis  llcirusci,  atriite  wvi  sine  f<j^5  tcnor.  Taoitus  iii 


neo  codioos  iiiannsoriptos  e;iin  liabere.  Ego  voro  tes- 
l;iii  possiiiii  me  illaiii  in  lanlo  niimoroveloruiii  exem- 
iilariiiiii  ciim  qiiiliiis  opcra  sancli  Cypriani  contiili 
noii  rrpoiisse  iiisi  in  iiiio  recoiitiore  sancti  Vicloris 
l':iiisioiiis.  Certe  iion  oxstal  iii  Segiiieriaiio  neqiic  in 
Fpistola  Pcliigii  II  :iil  cpiscojios  Istri;p,  iibi  lioc  fr.ig- 
iitonUini  leforiur.  Ediiio,  pmieclo  qu;!e  dictiir  Giavii 
ilhiiii  liabet,  sed  miinitiore  cliaraclero,  el  iii  margiiie 
Dolaliirca  vcrl);i  alibi  iioii  habori,  iid  ost  alibi  quain 
in  oilitioiie  Erasmi,  qii;c  eniorsit  aiite  ilbim  qux  dici- 
liir  Gravii.  Loinborlus,  qui  gailice  vertit  opora  saiieti 
Jbiriyris,  ilbiin  omisit  iii  sua  versione.  Angli  cliain 
cxpiinxi,'rirnt. 

Di'i  muncrn.  Aiitoa  seri|iliiin  erat  Cliris!i  wiiiicra. 
Qiiic  saiie  loolio  lioii;)  osi.  Voriiiii  qiioiii:iin  odilio  .Mo- 
relliaii;i  et  oiiiiif.s  lilni  voloros  ipios  ego  vidi,  iliiobus 
diiinlaxal  cxocptis,  logiinl  Dei  iniincrti,  arbilrains  siiin 
cedenduiii  csse  auctoritali  loi  vcicrum  exeinplariiim. 


m 


DIVI  cVpriam 


4i.i 


garl  postmodum  palilur,  sed  ipsis  potius  (|uibus  sa-  A  placere  cuiqiiam  nisi  domino  suo  studeant,  a  qiio  et 


nauis  fuerat  maiicipalo  gravius  con.iiiiiialur,  quod  sit 
scilicet  niiiior  culpa  dcliquissc  aiite  cum  nccdtiin 
nosses  disciplinam  Dei,  nulla  sit  vcnia  "  ultra  delin- 
qnere  poslquaiii  Deum  nosse  coepisli.  Et  quidcm  licc 
lain  viri  quain  miilieres,  tam  pueri  qiian:  "'♦  puclhic, 
sesus  oinnis  alque  oinnis  selas  observel,  el  curel,  pro 
religione  et  lide  quam  Deo  debet,  ne  quod  sanctuni 
cl  puruin  de  Dominl  dignalione  percipitur,  miiius  sol- 
licito  liniorc  tenealur. 

III.  Nunc  nobis  ad  virgines  sermo  est;  qiiarum 
quo  subliinior  gloria  cst,  major  et  cura  est.  Flos  est 
ille  ^  eeclesiaslici  germinis,  decus  atque  ornamen- 
lum  graliae  spiritalis,  laela  iiidoles,  laudis  el  honoris 
opusinlegruinatque  incorruptum,  Dei  imago  respou 


iiicrcedcm  virginilalis  expcclant,  dicenlc  ipso  ;  Aou 
omiies  capiuiH  verbum,  sed  ilti  quibiis  dulum  csl.  Sunl 
enim  spadones  qui  ex  ulero  malris  sic  nali  sunl,  el 
sunl  spadones  qui  coacti  sunl  ab  Iwminibus,  el  svni  spa- 
doncs  qui  se  ipsos  caslraverunl  propler  reijnum  cocLornm 
(Sliiiih.  XIX,  11,  12).  Denuo  quoque  pcr  hanc  Aii- 
gcli  vocem  coniinciili;c  inunus  osleiidiliir,  virginilas 
prxdicatur  :  lli  sunt  qui  cuin  mulieribus  se  non  coin- 
quinaverunl.  Viryines  eiiiin  permunseriinl.  lli  sunt  qiii 
sequunlur  Agnum  quocumque  ieril  [Apoc.  xiv,  -i).  Ne- 
que  enim  lantuin  masculis  coiiiiiieiiiiiu  graiiam  J  Do- 
minus  rcpromitlit  et  leniinas  prxierit,  scd,  quoniain 
femina  viri  portio  est  ei  ex  eo  sunipta  aiquc  formata 
esl,  iii  Scripluris  fere  oinnibus  ad  proioplastum  Dcus 


dens  ad  saiictimoniam  Domini,  illustrior  portio  gre-  B  loquitiir,  qiiia  sunt  duo  in  carne  una  ct  in  niasculo  si- 
gis  Christi.  Gaudel  <=  per  illas  atque  in  illis  largiier     mul  siKniBcatiir  et  feniina. 


iloretEcclesia;  malris  gloriosa  foecunditas;  quantoque 
plus  copiosa  virginiias  numero  suo  addit ,  iniito 
plus  gaudium  inatris''  augescit.  Ad  has  loquimur,  has 
adhoriainur  affectione  poiius  quam  potestate ;  non 
quod,  extremi  etminimi  <^  et  humililalis  noslrx  adnio- 
dum  conscii,  aliquid  '  ad  censuram  licentise  vindice- 
mus,  sed  quod  «,  ad  solUciliidinem  ''  magis  cauti ', 
pius  de  diaboli  iiifeslalione  timeamus. 

IV.  Neque  enim  inanis  hxc  cautio  est  et  vana  for- 
niido  quu;  ad  saluiis  viam  consulit,  qux  Dominica  et 
vitalia  pra;cepta  custodit,  ul  qua;  sc  Christo  dicave- 
rint,  et  a  carnali  concupisceiitia  recedentes  tam  car- 
ne  quam  mente  se  Deo  voverint,  consumment  opus 


Y.  Quiid  si  Christum  coiilinentia  se.iuilur,  el  regno 
Dei  virgiiiilas  destiiialur,  quid  est  illis  cum  lerrcno 
cultu  et  cum  ornainenlis,  quibus  duin  homiuibus  pla- 
cere  gesiiunt,  Dcuin  oncndunt,  non  cogilanles  essc 
prxdietum  :  Qui  Iwminibus  placent  confusi  sunl,  qiw- 
niam  Deus  niliil  fecil  iltos  [Psal.  ui,  C),  et  Paulum 
qnoque  gioriose  el  sublimiler  pra;dicasse  i  :  Si  Iwini- 
nibus  placere  vellem  , ,  Cltrisli  servus  non  eisem  {Gitl. 
I,  10).  Contineniia  vcro  et  pudicliia  non  in  sola 
carnis  integritale  consistit,  sed  etiam  iiicullus  et  or- 
naius  honore  pariter  ac  pudore,  ut,  secunduin  Apo- 
siolum,  quocinnupta  est  sancta  siieicorpore  ctspiri- 
tii.  Iiistruit  nos  Paulus  et  docei  dicens'"  :  Cailebs  co- 


suum  magno  prxmio  deslinalura,  nec  ornari  jamaut  C  gital  ea  qum  swil  Domini,  quomodo  placeat  Deo  :  qtti 

LECTIONES  VAUIANTES. 


*  Non  facilis  venia  Voss.  3. 

Ij  Ha:  sunt  ecclesiaslici  germinis  flores  NC.  1.  Lam. 
Ebor.  Oxon- 
'  Kt  per  illos  Pem. 

'1  Addil  gaudium  malris  Tlm.  Corb.  Foss. 
''  Poteslalcs,  extreini  el  ininimi  Ar. 
'  CoDScii  lale  quid  Bod.  i.  Lam.  Ebor.  Ben.  NC.  l . 
«Nec  quod  ross,  1.  Bod.  1,  2,  4.  Tliu.  Corb.  Nec 


qun  MR.  Quod  Foss. 

t  Solliciludiiieni  pertinel  Ver. 

'  Kx  ultra  nati  Lin.  Malris  n:ili  Hlan. 

i  Continentiam  Domiims'JIJli. 

k  Paulo  praedicante  Bod.  i.  Ver.  Pavilus  quoquc  pra> 
dicat  Voss.,  5. 

1  Si  liominibus  placerem  lam.  NC.  1.  Voss.  1.  Corb, 

■"  Paulus  et  dicii  Oxon, 


STEPH.  BALUZII  mjJE, 


Vila  AgHcolx  :  Idem  prcelurtB  lenor.  Item  Cyprianus 
Epist.  XXV  pag.  33  scripsii  disciplince  lenor,  Epist.  lii, 
pag.  72,  lenorem  gloriw.  Episl.  li,  pag.  (i5,  Epist. 
Lxxvii,  pag.  158,  cusiodiio  fidei  leitore.  Arnobius, 
lib.  II,  Vii7i((Hiii  oniniuin  servamus  alquc  inleyra- 
vius  /tHOieHi.Lactanliiis,  lib.  v, cap.  9,  Pielas  in  siimino 


III. —  "'  Nitnc  nobis  ad  virgines.  Iteferl  hunc  locun 
sanctus  Augustinus  lib.  vi  de  Doctrina  clirislianu, 
cap.   21. 

Sanctimoniam.   Codex   sancli  Arnnlphi  sanctimo 
nium.  Vide  supra,  pag.  407. 

Copiosa.  Apud  Augustinum  gloriosa,  in  codice  Flo 
regultim  tenens  lenurein  suum  scrvat.  Dido  iii  Epistola  y.  riaceiisi  illic  ciiato  generosa.  bic  etiain  Morellius  iq 
■ '  '^ '  "•■■■'■ vetcri  codicc. 


ad  JEncani  apnd  Ovidiuin  : 

Uiiral  iu  exlrcnium  vita;quc  novi.^jsima  nostri 
Presetpiilur  lali  ([ui  luil  anle  teiior. 

Suiit  alia  iiiulia  cxciiipla  isliusmodi  apiul  eunidcm 
Ovidium,  Sucioniuni,  Valcriuni  Flaccuiii,  Liicrcliuin, 
Viigiliuni,  eialics,  a  quibus  relcrendis  abstineo.  Ad- 
dani  tanicn  locuin  Puntii  diacoiii  in  Viia  Cypriani 
proiit  legitur  iii  codice  Bodleiano,  concupiarenliam 
sanciiinonia;  lenore  calcarel,  pro  eo  quod  ediiioiics  lia- 
benl  vigore. 

ilinus  sollicito.  Codex  Turonensis,  minus  cnule  et 
sollicilo  tiinore, 

Tcneaiur.  Post  isla  Pamelius  adiecit  ex  Codlco 
Caiiibcroncnsi,  quia  scriptuin  est  :  Qiii  perseveraverit 
usque  in  finem  liic  sciluus  cn(.  Al  ego  addilamenliiin 
illiid  delevi,  quia  illud  nuspiam  inveni  in  codicibus 
aiiiiqiiis  ciim  qnibus  coiuuli  opera  sancii  Mariyris,  et 
Occsietiam  in  iioveniAiglicanis. 


IV.— S;)fl(ioHcs.  Vlde  annotationes  Erasmi  in  caput 
XIX  Mallhxi. 

Angeli  vocem.  Duo  libri  veteres  liabeiit  archan 
geli,  iiovein  evangelii.  Sic  etiam  vidit  Morellius  in 
vcteri  codice. 

V. — Coniinenlia  vero.  Videqua;  de  continenliadixi- 
mus  supra,  ad  Epistolam  lii,  pag.  442. 

Cwlebs  coijiiat.  Iia  eiiam  lib.  ui  Testimonioruin 
cap  52.  At  llieronynius  iii  Episiola  ad  Eustocliium 
flfe  Yirginiiaie  servaiida  aliter  refert  hunc  locuiii  ex 
quadani  veleri  versione  hoc  niodo  :  Qui  sine  uxore 
est  sollicitus  est  ea  quce  Domini  siini  quomodo  placcat 
Domino.  Qui  aiilem  cum  uxore  est  sollicitus  est  ea  quw 
sunt  Inijus  inundi  quomodo  placeat  uxori.  Divisa  est 
mulier  et  virgo.  Qiice  non  est  nupla  cogitul  qute  sunt 
Doiiiini,  ut  sit  sancla  corpore  et  spi»i'(u.,Veriim  idem 
Ilitronymus  iii  libio  primo  advcnus  Jovinianum  ini' 


44S  LIBER  DE  HABITU  VIRGINUM.  «(5 

aulcin  matnmoniuin  conlruxil,  co(jilat  ea  qum  sunt  mun-  A  iiiquit  Esaise  Deus  :  Omnis  curo  fwnum,  cl  omnis  clu- 


di  liujus,  quomodo  placeat  uxori.  Sic  et  virgo  et  mu- 
lier  innuptu  cogital  ea  quai  sunt  Domini,  ut  sit  sancta 
et  corpore  etspiritu  (i  Cor.vii,  52-5i).  \irgo  iion  esse 
tanium  sed  et  inlelligi  debct  et  crcdi.  Nemo  cuin  vir- 
ginein  viderit  ",  dnljilel  :\n  virgo  sil.  Pareiri  te  iii- 
legrilas  in  omnibus  prscstet,  ncc  bonuin  nienlis  cor- 
poris  cultus  infainet.  Quid  crnala ,  quid  coinpta 
proccdit,  quasi  marilum  aut  Iiabeat  aiit  qiixrat?  Ti- 
nicat  polius  placere,  si  virgo  est,  iiec  periculuin  sui 
appetat  qua;  ad  ineliora  et  divina  se  servat.  Quae  vi- 
rum  non  habciit,  cui  placcre  se  simulent ,  integrie 
ct  pura;  non  tanlum  corpore  scd  eliain  spirilu  per- 
severenl.  Neque  enim  fas  est  vjrginem  ad  s|ieciem  lor- 
majsiia;  coini  aui  de  cariie  ei  de  ejus  '""piilchriiudine 


ritas  ejns  ut  ftos  fwni.  Aruit  fwnum ,  ct  ftos  dccidit : 
sermo  aulem  Doinini  manet  in  a;ienium  ( Isa.  xi. , 
C-8.)  Neinincm  chrisiianum  decet,  ct  niaxiine  virgi- 
nem  non  decel,  claritalem  ullam  compulare  <=  carnis 
ei  hoiiorem  ,  sed  soluin  api^elere  sermonem  «^  Dei , 
bona  in  oeteriium  maiisura  complecti.  Aul  si  in  cariic 
sit  gloriaiiduin,  tunc  plaiie  quando  in  nominis  "  con- 
fessioiie  cruciatur,  quando  fortior  feniina  viris  tor- 
qucnlibus  inveiiitur ,  qiiando  igiies  aui  cruces  aut 
forrura  aut  beslias  palitur  ut  coronclur.  Ula  suiit 
carnis  pretiosa  monilia ,  illa  corporis  ornainenta 
meliora. 

VII.  Sed  suntaliquoe  diviles  etfaculiaium  ubertalc 
locuplcles,  quse  opes  suas  pr.xferant  et  se  bonis  suis 


gloiiari,  cum  niilla  bit  illi  iiiagis  qiiani  advcrsus  car-  B  uti  debcre  conlendanl.  Sciaiit  priino  illam  divitcni 


neiii  colluctatio  et  viiiccndi  corporis  ac  domandi  ob- 
stinaiacerlaiio. 

YI.  Paulusfortiac  subiimivoceproclaniat  •.Slilii  au- 
tein  ubsit  gloriari  nisi  in  cruce  Domini  nostri  Jesu  CltriHi, 
per  quem  milti  mtindus  cruciftxtts  est,  et  egomundo. 
(Gal.  VI,  \i) :  et  virgo  in  Ecclesia  de  specie  cariiis  ac 
de  corporis  pulchritudine  gloiiatur  !  Addit  Paiilus  el 
dieit :  Quieiiiin  sunt  Christi,  carnem  suam  crucifixerunt 
cunt  vitiis  et  concupiscentiis  (  Gul.  v,  24 )  :  et  qiioc  so 
concupiscentiis  qariiis  et  viliisrenunliasseprolitctur, 
in  iisdein  quihiis  reiiuntiaverat,  invenitur  !  Deprehen- 
deris  virgo  ,  delegeris.  Aliud  essc  tc  jaclas,  ct  aliud 
affeclas.  Maculis  ic  coiicupisceniia;  cariialisaspergis  ■>, 
cuin  iiilegrit.iiis  candidaia  sis  et  pudoris.  Clama, 

LECTIONIiS  VARIANTES. 


esse  qux  iii  Deo  dives  est,  illam  esselocuplclem  qu:e 
lociiples  iii  Clinsto  esl,  bona  illa  esse  qusc  sunt  spi- 
ritalia,  divina,  coelestia  ,  quae  nos  ad  Deuin  ducant , 
qua;  nobiscum  apud  Deum  perpelua  posscssionc 
perniaiieaiit.  Cxtcrum,  qutccunique  terrena  sunt  in 
s.-cculo  accepta  ei  Iiic  cuni  sxculo  remaiisura  ',  lain 
cunlcmni  dcbciit  quam  niundus  ipsc  contcmnitur, 
cujiis  pompis  ct  dcliciis  jam  lunc  renuntiavimus  cum 
nieliorc  Iraiisgressu  ad  Deum  venimus.  Joannes  nos 
excitat  el  hortatur  spiritali  et  coelesti  voce  conle- 
siaiis  :  Nolite,  ait ,  diligere  mundum  neque  ea  qum  in 
mundo  sunl  e.  Si  quis  ditexerit  mundum,  non  est  cliari- 
tas  Patris  in  illu  ;  quoniam  omne  quod  in  mundo  est, 
concupiscentia  carnis  est ,  et  concupiscentia  oculorum , 


"  VirgiBem  videt  Oxon.  Videret  Lin.  Voss.  1 .  Lam.  C 
Ebor. 
b  Carnis  aspergis  Sod.  i. 
•^  1'roponere  Ar.  Lam.  NC.  1.  Ebor.  Bod.  2.  Ben. 
•1  Verbum  Bod.  4.  Foss. 


e  Nominis  Christi  NC.  1.  Lam.  Bod.  2.  Ben. 
f  In  saeculo  et  saeculo  remansura  Bod.  1.  Accepla  Lain. 
Ebor. 
B  Aut  ea  (lus  ia  mundo  suul  Pem.  Voss.  2. 


STLPII.  BALUZII  mTJE. 


probat  hanc  versionem  et  aii  illam  non  esse  aposio- 
iica;  vcrilaiis.  Etitaiiien  iii  lihro  adversus  Uelvidium 
rercreiis  euinduin  IdCiiiii  ait :  Quid  oblatras,  quid  re- 
puynas  '.  Vas  eleclioiiis  loquilur,  Divisa  esl,  diieiis, 
niidier  el  virgo.  Eadcni  vcrsioiic  usiini  esse  Tcilulia- 
iiiim  liquct  cx  lihro  ejus  de  Virginibus  vitandis. 

Sic  et  virgo.  In  codicc  sancii  Arntilphi,  iii  Bcc- 
censi,  el  in  cdilioiie  Woiellii  legilur  ;  Sic  et  niutier  et 
virgo  innupla. 

Dubitet  an  virgo  sii.  In  codicc  Gratianopolitaiio 
legiliir,  diibilet  an  nupla  aut  tirqo  sil.  Teitulliiiiiiis 
iii  liliro  dc  Virginihus  vclandis  :  Difficile  mulier  scmel 
fil  quai  non  tinict  jicri  quccqne  jam  facta  potcsl  viryi- 
ncni  mcnliri  sub  Deo.  Apud  Dioiieiii  Casbiuni,  lili.  xxwii, 
lcKiinus  Ca^sarcm  iixoiiiii  siiani  suspcct:iiii  adullorii 
rcpiidiasse,  iion  quod  crcdcrct  quic  de  ca  ferehanlur, 
sed  quod  (liccrci  iionposse  se  eam  conjiigciii  hahere 
qiia;  seincl  adiiltcrii  commisM  sus|)ccta'  liahcrclur, 
pudica;  cnim  csse  non  modo  ut  ne  quid  pcccei,  sed 
ne  siispicioiicm  qiiidcm  ullain  turpeni  de  se  pnchcat. 

Parem.  Codcx  Scguierianus,  Talem  te  iniegritas. 

Non  tantum  corpore.  Dissimulare  .lon  deheo  de- 
cciii  et  iKivem  veteia  excmplarii.  el  iii  eiii  Si'guie- 
liaiiinii,  Iiahere  iion  soluni  corporaliter  sed spirilaliler. 
Lcclioiieiii  vuigalani  iioii  reperi  nisi  in  aiilii|uis  cdi- 
lii)iiihiis  ct  ii!  duohus  lihris  vclerihus.  Uelinui  lanien 
eaiu  quia  esl  clcgamior,  qiiauivis  sciaui  in  lihro  de 


Oralione  Dominica,  pag.  204,  pro  eo  (|uod  illic  scriplum 
est  magis  spiritalis,  quosdain  vcteres  libros  haberc 
spiritalior. 

Comi.  lla  pleriqiie  iihri  veteres.  Sie  eliam  apud 
Aldelmiiin  iii  libro  dc  Laude  Virginiiaiis.  Non  dis|ili- 
cel  lainen  alia  lectin,  comnm  nuirire.  Iiifra,  iii  lioc 
ipso  lihro,  pag.  178,  Quod  ornari  le  putas,  quod  putas 
comi,  iinpugnatio  est  iila  diviiii  operis. 

VI. — Ciim  iniegrituiis.  Duo  lihii  vclercs,  ciim  affcciu 
inlegrilalis.  Alii  tres,  cum  inlegrilate  candida  sis  et 
pudore. 

Candiduta.  Iia  edilio  Erasmi,  cnin  anlea  legcre- 
^  liir  candida.  Qiiain  leciioiieiii  ego  deprcheiidi  in  \iii- 
deciiii  liliris  veieribus.  Aliam  repen  iii  editioiiibus 
Maiiuiii  el  Morellii  et  iii  aliis  ocio  rodicibus.  Terliil- 
liaiiiisin  lihio  II  (/(i  (/.rorcmdisii  :  Ipse  Dei  candidiilus 
esl  liniore.  Et  iii  liliro  de  /iaplisnio  :  Ayebatur  ilaque 
Daptismus  pa:niltniiw  quasi  rundidatus  remissionis  et 
sancti/icalionis  in  Clirislo  subsecnlura;. 

Serino.  Pleiiqiie  lihri  veieres,  ut  frequenlcr 
alibi,  liahent  verbitm.  Vide  supia,  pag.  465,  ct  noias 
ad  Epistolaiii  Lxxxi,  pag.  521. 

VII. — Possessione.  Veieres  editiones  ct  decein  libri 
vcieres  mfmsioiie. 

Contestans.  Ita  scripUim  vidi  in  plerisiiue  codi- 
cihiis  nianiiscripiis.  Quidain  lanieii  et  vetcres  edilio- 
nis  prirfcriiiit  corroborans.  Infra  in  lihro  de  Lapsis, 
pag.  183,  D(i  servoi  cwlcslivQcecorroborans. 


447 


DIYI  CYPRIANI 


m 


ei  ambiiio  saxitli,  quce  non  cst  n  Palre ,  sed  ex  conciipl  A  Quod  si  illi  muliercs  quoque  admonent  coercendas  et 

fceiilia  swculi.  Et  munilus  Imnsibil  cl  coiicnpiscentia 

ejus.  Qiii  aulem  fcceiii  voliinlalcm  Dei,  iimnel  "  in  mler- 

mim,  quomodo  el  Dev.s  manct  in  aHerniim.   (I  Joan.  ii, 

15-17).  iEierna  igiliir  el  divina  scetaiida  siiiil,  el  imi- 

nia  de  Dei  volimlale  lacicnda  sunl,  ul  Doniini  nostri 

vesligia  et  magistoria  divina  sectcmur  ''  ,  qui  monuil 

el  dixil  :  Non  descendi  de  coato  iit  [aciain  voluntatein 

vieam,  sed  voltmtatem  ejiis  qui  me  misil  (Joa.  vi,  38). 

Quod  si  non  est  major  domiiio  suo  servus  ei  libera- 

lori  debet  obsequiuin  '  liberalus  ,  qui  esse  cupimus 

clirisiiani  ,   dcbemus  quod    Cbrisius  dixit  et  fecit 

iinilari.  Scripliim  est,  el  legilur  et  auditur  el  in  exem- 

pluin  nostri  Ecclesiae  ore  celebiaiur  :  Qiii  dicii  se  in 

Cliristo  nianerc  debet   quomodo  ille  ambulavit  el  ipse 


ad  ecclesiaslicani  disciplinam  religiosa  observatione 
moderandas  ([ua;  excusare  cultus  suos  soleaiit  per 
marituin  ' ,  qiianto  id  magis  observare  virginem  fas 
csi,  cui  nulla  ornatus  sui  compeiat  venia  ,  nee  deri- 
vari  iii  alterum  possii  meiidaciuin  culpa:  s,  sed  sola 
ipsa  remancai  iii  crimine. 

IX.  Locupletem  te  dicis  el  divitem.  Scd  non  omno 
^uod  potestdcbet  el  fieri,  necdesideria  prolixa  etde 
sa;culiainbitione  nascentia  ultra  bonorein  acpiidorem 
virginilalis  cxtendi,  cum  scriptiiin  sit :  Uinnia  licenl, 
sed  non  omnia  expedinnt ;  omnia  licent,  sed  non  omnia 
wdificant  (I  Cor.  x,  23).  Ca;leruni,  si  tu  le  sumptuo- 
sius  comas ,  et  per  publicum  notabiliter  incedas , 
oculos  in  te  juveniuiis  iliicias ,  suspiria  adoiescen- 


nmbulare  (l  Joun.    ii,   6).  Ambulandum  est  igilur  B  tiuin  post  te  Irabas,  concupiscendi  libidinem  nutrias, 


vestigiis  paribus ,  ajmula  ingressione  niieiidum  est. 
Tunc  respondei  "^  ad  fidflra  nominis  seciaiio  veriiaiis, 
et  credenii  prajmium  dalur  "  si  quod  creditur  el 
geratur. 

VIII.  Locupletem  te  dicis  el  diviiem.  Sed  divitiis 
tuis  Paulus  occurrit ,  et  ad  cullum  atqiie  ornatum 
liium  juslo  fine  moderandum  sua  voce praiscribii :  Sint, 
inquit,  mulieres  cum  verecundia  et  pudicitia  componen- 
tes  se,  iion  in  tortis  mnibus,  neque  auro  ,  neqiie  marga- 
rilis,  aul  vestepretiosa,  sed  ut  decet  mulieres  promilten- 
tes  castitatem  perbonam  conversalionem  ( I  Tim.  ii,9). 
"'  Itein  Peirus  ad  Iikc  cadein  pr;ccepta  consentit  et 
dicil  :  Sit  in  muliere  non  exieiior  ornamenti  aiit  auri 
aut  veslis  cultus ,  sed  cidtus  cordis  (I  Pel.  iii,  3-4). 


suspiraiidi  foinenta  succendas,  ut,  elsi  ipsa  non  per- 
eas,  alios  tainen  perdas,  et  velut  gladium  te  etve- 
nenum  videntibus  prabeas,  excusaii  non  poiesquasi 
menle  casta  sisel  pudica.  Redarguille  culius  inipro- 
bus  et  impndicus  ornalus  ,  nec  compulari  jam  potes 
iiitcr  puellas  ei  virgincsCbristi,  qna;  sic  vivis  iit  possis 
adaniari. 

X.  Locupletcm  te  dicis  el  divilem.  Sed  jaciare  di- 
vilias  suas  virginem  non  dccel,  ciiin  dicat  Scriptura 
divina  :  Qiiid  nobis  profuil  superbia,  aut  quid  divitia- 
rum  jaclnlio  ^  coiilulit  nobis  ?  transierunt  oiiinia  illa 
lamqiiam  iimbra  (Sap.  v',  8);  et  Apostolus  rursuin 
moiieal  ct  dical :  Et  qiti  einunl  sic  sint  quasi  non  emen- 
tes  ,  et  qiti  possident  quasi  non  possidentes,  et  qui  lioc 


LECTIONES  VARI.\NTKS. 


"  Maiiebil  Tliu.  q 

i>  Uiviiia  oinilt.  O.Ton.  el  Man.  ex  codd.  ver.  Lam.  Ebor. 
Lin.  ross.  2.  Seclainur  Ar.  Lain.  Lin.  Bod.  i,  2. 
«  OKIcium  Bod.  1,3,  4. 
<i  UespouUebii  Ar.  Bod.  1,  2,  4.  aiR. 


«  Dabilur  Ben.  MR. 
f  Marilos  Voss.  1. 
«  Meiidacii  culpa  Bod.  1. 
>>  Jactantia  Thu. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


Clirislus  dixit.  Ita  oniiics  libri  vcieres,  nno 
Tliuano  excepto,  in  quo  lcgilur  fecit.  Ita  eli:im  Eras- 
imis.  Mcriiir  ost  aiiiein  leciio  veiernm.  Uespicii  eniin 
istic  Cypriaiinsad  vciba  Clirisli  paiilo  anti^descripla. 

VIII. — Jiislo  fine.  Codex  Tburnus,  jus(i/ifnIio»e.  Ila 
Cliaiii  co.lex  sancli  Aiiinlplii. 

IX. — Si  le  siimpliwsius.  Ilieroiiymus  in  Epislola  ad 
Litain  de  Insiiliilione  filia'  : ""  Cave  ne  auresejus  per- 
r,s,  ne  cerussn  et  pitrpitrisso  consecrala  Clirislo  ora 
tlepingtis,  clc.  Ideni  in   Episiola  ad  Fiiriam  de  Vidiii- 


prwfmit  ocitlos  qiiibus  formam  luam  approbes.  Ultcrior 
tui  con.tpeclus  superavncita  irrilalione  accersitus  in  sus- 
picioiie  et  crimine  sithlicerettt  necesse  cst. 

Sitspirandi  fumenla.  Miruiii  est  quanla  sil  in  lioc 
]oco  discre|iaiilia  in  eodicibiis  mainiscriplis.  Diio 
b:ibciit  snspiiandi,  oclo  el  editio  Slaniilii  syerandi, 
iiiius  pcrenitdi,  ilein  unus  slipimdi,  aiius  sluprandi, 
alius  (leiiii|ne  peccundi.  Apiid  Aldelinum  iii  libro  dc 
Laiide  Virginiiatis  :  spirntidi,  lorie  prosKspiiviHiii.Ter- 
tiilli:iiins  iii  liltro  de  Cultu  rcmiii:iruiii  :  Suspiria  ado- 


latc  serv:iiida  :  Qtiid  fncil  in  fticie  Cltrislittna;  pnrpn-  J)  lescenHn:n  posl  se  Iruhat.  Hieroiiynuis  iii  Epislola  .ul 


rissits  et  ceritssat  \\i\ii  in  liliio  iv  T.  Livii  bi-toriain 
(lc  virgine  Vesiali  aiciisat:i  propter  ciiliuin  anioeiiio- 
rein.  In  noclilnis  Fesiilanis  .Malib;ei  Uossi  cxslat  ejiis 
cxlioruiiio  ad  IJessarioiiem  ne  feiniiiea  oriiaincnia 
Rononieiisibii-  restiiuaniiir.  Vide  etiam  Episiolam  vi 
cjusdem  Matlb:ei. 

Uculos  in  le.  Tcrtulli:iniis  in  libro  de  Virginibiis 
vehiiidis  :  Einsdem  libidinis  esl  videre  et  videri.  Sulpi- 
tius  Severiis  Dial.  '2,  cap.  12  :  Mulieris  prima  virtus  est 
uon  vidcri.  Valerins  Maxiiiius  lib.  iv,  eap  S,  tradit 
Spi:riii;iin  excellentis  pulcbritiidiiiis  adolescentem  , 
cuiii  niira  specie  coiiipliiriuin  feiiiinanim  illusiriiim 
solliciiaret  oculos,  oris  decorein  viiliieribusconludisse 
(|iiia  iiolcbat  foriiiaiu  suain  esse  irrilaincnium  alien:e 
libi(lmis.  Idem,  lib.  vi,  cap.  3,  ail  C.  Sulpitiuin  G;dluin 
(liiinsisse  uxorein  quod  cam  capite  aperto  luris  vei- 
s;iljiiicogiiovcral.  Lcx  eiiim,  inquit,  lihi  lantum  mcos 


Eiistliocbiiim  de  Virginiiale  servanda  :  llm  sunt  f/i«c 
per  puhlicum  nolttbililcr  incedunt  et  furlivis  oculoruin 
nulibus  itdolesccnlium  grcges  post  se  traliunt.  Ideiii  iii 
Epislola  ad  Geriiuliaiii  de  .Monogamia  :  Neproposituin 
vidua'  exqiiisitior  citllus  infamet.  Ne  oculoritm  nnlibus 
et  liilttrilale  vullus  juvcnum  post  se  gregcs  traliat. 

Velttl  gladiitm.  Teruilli:iiuis,  lib.  ii  de  Ciiitu  f e  • 
niinariim  :  Perit  enim  ill.'.  simul  ul  tuain  formani  con- 
cupierit,  el  fitcla  es  tu  gladius  illi.  Vide  Ilomiliam 
saiicti  Joannis  Clirysoslomi  :  Qitod  regulares  feminw 
viris  coliubitare  non  dcbeant 

X. —  Non  ementes.  Quamvis  sciam  hoc  segmenliim 
nnn  exstare  iu  prinia  Epislola  Pauli  ad  Corintliios,  ex 
qua  su.iiptus  esi  hic  lociis,  quainvis  sciani  illnd  raro 
repeririin  aniiquis  codicibus  openim  sancti  Cypriani, 
tanien  addidi,  quia  illud  iiivcni  in  Piiboeano,  ciii  con- 
soiilil   Canibcroneiisis   a   ramclio  laudalus,  et  quia 


m  LIBER  DE  ILVBITU  VmGINUM.  450 

mundo  lUmitiir,   quasi  noii  ulantiir  ".  Prwlerit  enim  A  fernim  esse  ad  cultiiram  lerrs!  Dcus  voluit,  nec  lio- 

micidia  sunt  idcirco  facienda;  aut  quia  lliuraei  iiic- 


figiira  Inijiis  miinili  (I  Cor.\i\,  30,51).  I'eirusetiam,ciii 
oves  suas  Dominus  pasceiidas  tuendasque  commeu- 
dal,  supor  quem  posuit  et  fundavii  Ecclesiam  '',  aii- 
rum  quidcm  sibi  esse  et  argenlum  negat  (Act.  iii,  6), 
sed  csse  sedicit  Christi'gralia  divilem,  esse  lide  ejus 
et  virtute  locupletem,  quibus  multa  magnalia  cum  mi- 
raculo  faceret,  quibus  ad  gratiam  gloria;  bonis  <^  spi- 
ritaiibus  abundaret.  Has  opes,  has  divitias  possidere 
non  potest  quae  se  divitem  sajculo  mavult  esse  quam 
Cbristo. 

XI.  Locupletem  le  dicis  et  divilem  ,  et  utendum 
putas  iis  qiia;  possidere  te  Deus  voluit.  Uterc,  sed  ad 
res  salutares ;  ulero,  scd  ad  bonns  artes  "i ;  uiere,  sed 
ad  illa  qiiK  Deus  pra^cipil  ,  qnce  Dominus  ostendit. 


riim  etigiiem  Deus  instituit,  sacrifieandum  cst  iiidc 
idolis;  vel  quia  nbundant  pecudum  greges  in  agris 
tuis,  victimas  et  liostias  diis  imniolare  debebis,  Alio- 
qiii  leiitatio  est  patrimonium  grande,  njsi  ad  usus 
bonoscensus  operetur,  ut  patrimonioi^suo  unusquis- 
qiie  locupletior  magis  redimere.debeat  quain  augere 
delicta. 

XII.  Ornamentorum  ac  vestium  insigniaetlenocinia 
formarum  '"  non  nisi  prostitutis  etimpudicis  feminis 
congrunnt,  et  nuliarum  fere  pretiosior  cultus  esl 
quam  qiiarum  pudor  vilis  est.  Sic  in  Scripluris  sanc- 
tis,  quil)us  nos  instrui  Dominus  voluit  et  moneri , 
describitur   civitas  meretrix,  compla  piilchrius   et 


Diviiem  te  sentiant  pauperes,  locupletem  te  sentiant  B  ornata,  et  cura  ornamentis  suis  ac  propter  ipsa  poiius 


indigenles  ;  patrimonio  luo  Deo  foenera  :  Christum 
ciba.  Ut  virgiiiitatis  perferregloriam  liceat,  ut  ad  Do- 
mini  praeraia  venire  contingat ,  niuliorura  precibus 
exora.  Commenda  illic  thesauros  tuos  ubi  fur  nulliis 
effodiat,  quo  nullus  insidians  grnssator  irrumpat. 
Possessiones  libi  sed  coelestes  niagis  compara  ,  ubi 
fructus  tuos  juges  ac  perennes  ct  ab  omni  contaclu 
injuria;  saicularis  immunes  <^  nec  riibigo  altcrat,  nec 
grando  ca;dat ,  ncc  sol  urat,  nec  pluvia  corrumpal. 
Nain  dcliiiqnis  et  lioc  ipso  in  Deum,  si  ad  hoc  tibi  ab 
illo  divilias  dalas  credis  ut  illis  iioii  snlubriter  pcr- 
fiuaris.  Nametvocem  Deus  honiini  dedit  f,  cttamen 
non  sunt  idcirco  e  amatoria  cantanda  ,nec  turpia ;  et 


ornnmenta  peritura.  El  venit,  inquit,  unus  ex  septein 
Angelis  liabenlibus  pliialas  seplem,  et  aggressus  estme 
dicens  :  Veni ,  ostendam  tibi  damnationem  merelricis 
magnw  sedeniis  super  aquas  multas,  cum  qun  fornicaii 
simt  reges  terrm.  El  dtixit  mein  spiritu.  Et  vidimulie- 
rem  sedentem  super  bestiam;  et  muUer  illa  amicla  erat 
pallio  purpureo  '  et  coccineo ,  el  adornala  erat  auro  cl 
lapidibus  pretiosis  et  margaritis,  lcnens  poculiim  in 
manu  sua  plenum  execralionum  et  immundiliw  i  et  (orni- 
caiionis  lolius  lerrw  {Apoc.  wii,  44).  Fugiant^  casiaj 
virgincs  el  pudicoe  incestarum  cultus,  habiuis  iinpu- 
dicarum  ,  lupanarium  insignia ,  orna  menta  inere- 
triciim. 


°  Ulantur  eo  Ar.  Lam.  SC.  1.  Ebor- 
1'  Ecdesiam  suam  Bod.  i. 
'  Donis  Bod.  4. 

<i  Salutares  et  ad  bonas  artes  lam.  Lin.  Foss. 
•^  Ininiunes,  nec  judex  ambiat  nec  qusesitor  inquirat 
ral.  I. 
f  Hominibus  dcdit  Lin. 


LtCTIONES  VARIANTES 
C 


8  tdcirco  omitt.  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod.  i,  2. 
•»  Et  patrimonio  Tlm. 
i  PaUium  purpureum  Lin.NC.l.Pem.  Yer.Neap.1lm. 
Corb. 
j  Orania  iinniunditise  Ver. 
k  Fuglant,  fugiant  r«r. 


STEPH.  BALUZII  NOTJE. 


CyprianuS,  lih.  iii.  Teslinioniorum  cap.  11,  eumdcm 
locum  describens  ciiam  lioc  segmentum  refert.  Ego 
enim,  ui  antea  dixi,  iii  emendnndis  sancli  Martyris 
operihus  non  qusnro  qiiid  reperiatiir  in  codicibus  sa- 
croriim  Biblioriim,  sed  quid  Cyprinnus  scripserii. 
Videiur  autem  ille  voluisse  sensiiin  facere  inlegruin 
ciim  isla  addidit. 

XI. — 1'airimonio  luo.  Pamelius  et  posteum  Rigaltius 
posuerunt  patrimonium  tuuin  Deo  fwnera.  Qualii  lec- 
tionem  iiiveiii  in  qiiatuor  excmplaribiis  antiquis.  Ve- 
tcres  ediiiones  et  undecim  voicra  excmplaria  habent: 
Patrimonia  tua  Deo  fwncra.  Lcclioncm  nutcin  qiinm  -^ 
egoretinui  prxferuntduodecim  libri  viUercs  et  edilio  '^ 
Maniiiiaiio,  itemqne  Anglicana. 

Amatoria  canianda.  Scncca  rlieior  in  praefalione 
Controversiarum  ;  Canlandi  sallandique  imnc  obscwna 
stiidia  e^eminnfos (eiifiK.QuiiUirmniis  :  lib.  i,  cap.  2  : 
Omne  convivium  obscamis  canlibiis  slrcpit,  piideiida 
dictu  speciantiir.  ConciliumVeiielicum,  caii.  II :  Pres- 
bijleri,  diacoiii,  atque  subdiaconi  niipliartim  evitent 
convivia,  ncc  iis  adiiiisceanttir  ubi  amatoria  canlanlur 
et  liirpia.  Sic  cliniii  in  canoiio  57  concilii  Agalhensis  ; 
Burclinrdus,  lib.  ii,  cap.  15i  hoc  decreium  .synodi 
Agnihensis  refert  ex  diciis  Aiiiiusiini.  Sic  ciiani  Ivo 
Carnoiensis,  pnrte  C,  cap.  209.  At  Graiianiis  rccte 
ex  coiicilio  Agailiensi.  Iii  concilioTrosleiaiio.cnp.  M, 
piohibenur  iiirpia  cnniica.  Ilieroiiymus,  in  Epistola 
ad  Lxtam  de  Institutione  filise  :  Turpia  verba  non  in- 


tetligat,  cantica  mundi  ignoret.  JEhus  Spariianus  Ira- 
dit  Adrianum  Iniperalorem  scripsissc  canlica  ania- 
torin. 
Ferrum  ad  cuUuram.  Ovidius,  lib.  ii.  Tristiura  : 

Et  latro  et  caulus  prsecingitur  ense  viator. 
.    Illc  sed  insidias,  hic  sibi  poriai  opem. 

Quiutilianus,  lib.  ii,  cap.  16  :  Non  fabricelur  milili 
gUidius.  Polest  uti  eodeni  ferro  latro.  Tcrtullianus, '"  iu 
iibio  de  Spcclaculis  :  Ferriim  Dci  res  csl.  ISuinquid  la- 
men  in  liominis  necem  auctor  isla  providil  ? 

XII. —  Civiias  meretrix.  Nescio  qiiid  heic  facint  vox 
civitas.  Non  cnim  agilur  de  civitalc  aliqun  in  Apoca- 
lypsi,  sed  de  meretrice  magna.  Vldeliir  igiliir  Cypria- 
11US  acccpisse  ex  libro  ii  Tertulliani  de  Culiu  fcminn- 
rnm,  ubl  legilur  :  llla  civitas  viilida  qiiw  siipcr  nwiilcs 
septein  el  pluriinas  aqiias  prmsidet.  Idcm  civiinicm 
cliam  prostitulam  vocal  in  llbro  dc  liesiirrcclinne  car- 
nis.  Iii  cnpite  primo  Isaia;  legilur  ;  Quoinodo  fucla  est 
merelrix  civilas  fidelis.  Ilierunyniiis  iii  Epislola  ad 
Euslocliium  de  Ciistodia  Viiginitalis  :  iVc  fiat  obsecro 
civilas  meretrix  fideiis  Sion.  Vide  Esliuin  iii  caput 
illiid  Apocalypsis. 

Ornamenta  meretricum.  Vidc  Nicolai  Abrami  no- 
las  ad  Oraiioiicm  Ciceronis  pro  M.  (;a;lio,  png.491,  ct 
coinmentariuin  Joannis  Bourdclolii  ad  Pctronium, 
pag.  277. 


4ol 


DIVI  CYPRIAM 


45-2 


XIH.  Clamat  ellam  Spirilu  sancto  plcnus  Esai:\s ,  A  cum  ct  purpuram  ^  indutoe  Clirislum  inducre  non  pos- 


ct  (ilias  Sion  auro  ct  argento  ac  vcsfe  corriipias  lu- 
crepat  et  objurgat  pcniiciosis  opii)us  affliicntcs  ct  a 
Dco  "  per  ^xculi  dclicias  recedciilcs:  Exallalce  siinl, 
ah ,  fitim  Sioii ,  et  ambulavermU  alio  collo  '',  e/  nulii 
oculoruin  el  incessu  pedum  tralienles  luiiicas,  el  pedi- 
dibus  siinut  ludentes.  El  limniliabit  Deus  princip  iles 
filias  Sion ,  el  revelabit  Doniinus  liabilum  carinn  ,  cl 
auferet  Dominus  gloriam  veslis  illarum  et  oninmenla 
cnrum  et  criites  ct  cincinnos  et  lunulas  el  discrimiiialia 
et  armillas  et  botronatum  el  dexiralia  et  unnulos 
et  inaures  et  serica  contexta  cum  auro  ct  liijacinllio.  Et 
crii  pro  odore  siiavitaiis  pnlvis ,  et  pro  cingulo  resle 
cingeris  ,  et  pro  ornamenlo  capitis  aureo  calvii.ium  lia- 
bcbis  <^  {Isa.  u\,  10-2-4).  IIocDcus  culpal ,  lioc  dcuotal. 


suiil.  Auro  et  niargarilis  et  monilibus  adornalx  or- 
namcnia  cordis  ac  pcctoris  perdiderunl.  Quis  non  ij 
cxccretur  ci  fugial  qiiod  alii  fiicrit  exitio  '  ?  quis  id 
appiUat  ct  assumal  qiiod  ad  ucccni  alterius  pro  g.ladio 
fiicrit  et  telo?  Si  h;iusto  poculo  morcrctur  illc  qiii 
bibcral ,  veneiiuin  scires  esse  qiiod  ille  polavit.  Si, 
accepio  cibo,  qui  acccperat  iiiterirel,  scircs  cssc  Ic- 
Ibalc  quod  acceplum  poluit  occidere,  necedcrcs  inde 
nec  bibcres  uiide  interiissc  alios  aiite  conspiccrcs. 
Nnnc  quaiila  ignoraiuia  vcri  fcst,  animi  qiianta  dc- 
mcnlia,  iJ  vcllc  quod  cl  nocuerit  seinper  el  noccat, 
et  putiire  quod  inde  ipsa  non  peroas  undc  alios  peri- 
isse  cognoseas ! 
XIV.  Ncqiic  cnim  Dcus  coccincas  aiit  purpijrcas 


Ilinc  corruptas  esse  virgines,  hinc  a  cullu  vero  alque  B  oves  fccii ,  aul  berbarum  succis  ct  concliyliis  tingcrc 

(livino  descivisse  pronuntiat.  Exaliatse  cecidcrnnt  '',  et  cotorare  lanas  docuii ,  nec  disiiuclis  auro  lapil- 

complae  lurpitudinem  foedilalemque  mcruerunt.  Seri-  iis  et  margaritis  conlexta  serie  el  niimcrosa  com- 

LECTIONES  VAUlANTliS. 

"  ADoniiDO  Voss.  3.  li  Exaltat»,  iiiquil,  ccciderunl  Veron. 

^  Processeruut  alta  cervice  Keap.  Foss.  Incesserunt  '^  Seiico  et  purpura  Vut.  3.  Foss. 

'en.  f  Aliis  fucril  ross.  exilium  Voss.  i. 

■=  Calvitiam  babebunt  Pem.  Voss.  1  6  Tui  foss. 

STEPIl.  DALUZII  NOT^. 
XIII. —  Vest«corrHp((M.Ita  omnesvetereslibri  el  edi- 
tionos.  Et  tamcn    Erasmus  pulahat  vocem  cortuplas 


r.en. 


essemalepositam,elconjeceratlegeudnmesseco);ip(«s. 
Paulo  pust  Cyprianus  dicol,  liinc  coirupUis  cssc  virgiiies 
cl  inox  corrupla;  turpiludinem  (oeditalemque  meruerunt. 

Swculi  delicias.  Qiiatuor  libri  nostri  et  unusAii- 
glicanus  liabent  diviiias. 

LuHutas.  Etiam-  inasculi  lunulas  gestabaut,  non 
sanc  in  capite,  sed  iii  calccis,  ut  docct  Plutarchus  in 
qii.TStionibiis  Romanis.  Nos  qiioque  in  juvenimc 
iiostra  porlavimus  lunulas  in  calceis.  Vide  Ludovi- 
cum  C:erniin  Rliodiginuni,  lili.  xi,  cap.  28. 

Discrimiimlia.  ilicronynius  in  .Apologia  Advcrsus 
Piiiliiiiim  :  Linguam  v^riloquam  discrimiiiali  acu  confo- 
dicbiil.  Iii  Apolngia  Apiileii  capiUi  discriminandi.  Ovi- 
dins,  iib.  III  de  Arte  amandi  : 

I.onga  probat  facies  capilis  discrimina  puri. 

Qiiseril  1'liitarclius  iii  libro  de  Qua-stionibiis  lioinaiiis  ciir 
iinniani  niiplaruui  coinam  discrimiiianl  liasix  ciis|iide. 
Vlilc  Icxicon  M:\riinii  ct  glossariiiin  Laliiinm  C;ingii, 

y\riiiiUas.  Hicronymns  in  Epistola  ad  Eustocbiiim 
(le  Acceptis  ah  ea  niunnsciilis  :  Arinillai  smit  hracliio- 
rum.  Sic  eliam  Diodnrus  Siculns,  lih.  v,  agens  dc 
Cnllis  Tertullianiis,  lih.  i  de  Ciiltii  feminaruin  :Ciycu- 
losex auro,  qitibus  brncliia  arctantiir.  Idciii  Illeroiiymiis, 
iii  Epistola  ad  Demciriadem  de  Virgiiiilalc  serv:inda, 
Asiricias  habent  manicas.  Vide  Coielcrii  iiotas  ad  li- 
Ijiiim  prinium  Conslilulionum  ApostoUcnrum,  cap.  5. 

liulronaluin.  Si  Cyprianiis  reddidifset  vorha  Isai:c 
scciiiidum  ordincm  quein  tciient  iii  liliro  Isa>:e,  facilc 
hiiic  essct  iniclligere  quid  signilioet  boc  vucabulum. 
Vcriun  alia  versione,  iit  apparct,  usus  cst,  aul  vcr- 
hiiruin  ordincni  liirhivil.  Yidc  Salmasiimi  iii  excrci- 
lallonilms  1'liiiianip,  pag.  763,  cl  in  iiolis  ad  scri|ilo- 
rrs  llistori:e  Augiisl:i',  p:ig.  359,  ot  loxicoii  Martliiii. 
N  ide  Etiani  clyinologlcum  Vossii  in  verbo  botius. 

Dextralia.  ^iimerorum  cap.  xxxi,  annulos  el  dcx- 
traria  ac  miiramulas.  Liiciicr  Calaritaiius  iii  lihro 
do  Non  parcendo  delinqueiitihiis  in  Deuin  :  Debemus 
vcreri  reijni  tui  ditidema,  inaurem  eliain  et  dexiroclie- 
rimn.  Ubi  Joannes  TiHiis  cpiscopus  Mcldensis,  cui 
dcltcimis  primam  editionem  operiim  Lnciferi,  dixil 
dextrochcriuin  sibi  vidcri  esse  diclioncm  cx  Latino 
clGixcocomposiiamprooniainciilo  (piudaiii  iii  inanu 
Uextr.i.   VLde  Salmasium  ad  scriiitjios  lllstori.c  .Vu- 


giislx,  pag.  2.jI,  ct  Icxicon  Martinii  ctglossarium  La- 
tiiiuin  Caugii.  Vide  etiam  Ludovicuin  Cadiiim  Rlio- 
diginuni,  lib.  v,  cap.  13. 

'inaures.  Inlra,  in  lioc  ipsolibro,  pag.  "177,  An 
vulnera  inferri  auribus  Dcus  voliiit.  Et  ilcrmn  inlra, 
pag.  179,  iVoH  inferanlur  auribus  lulnera.  Terlullla- 
Q  nus,  llb.  II  dc  Cultii  feminarnm  :  Scrupulosa  Dcus 
auribus  vulnera  inlulit,  el  laiili  liahuit  vexalionem  opc- 
ris  sui  et  crucialus  infnnlia:  iimocentis  tmic  primum 
dolemis  ul  ex  itlis  ud  ferrmn  nali  corporis  cicalricibus 
giana  nescio  ijua:  pcndercnt.  Ilicronymiis,  in  Epislola 
ail  Laiiam  de  liisiiliitione  lili;c  :  Cave  ne  anres  ejus 
perfores.  Idcm  in  Epithapliio  MarccII:u  :  .ii(n'ti(s  pcr 
foraiis  rubri  maris  preliosissiina  grana  suspendere. 
Pliniiis,  lih.  XII,  cap.  I.  Ad  liac  excoifiUiUi  sunl  niiriutn 
vutnern,  niinirum  quoniam  parum  est  collo  criiiibusqut 
geslaiinisi  iiigcrerenlur  eliam  for;ion'.  Gregoriiis  Na- 
zianzenus  in  Carniinc  ad  Olympiadcm  oam  monct  no 
aiiriiim  oriKitiim  jioiial  in  margariiis.  Vide  Diodorum 
Siciiliim,  lib.  v,  iibi  agit  dc  Panclialin. 

XIV.—  C'o/or(/r(;/(()m.s.Tc\tulIiaiiiis,  in  libro  primo 
de  Cullu  feminarimi :  Mcdicamcnla  cx  fuco  quibus  Ittnai 
colornntnr.  Virgilius,  Ecloga  iv : 

Nec  varios  discel  moiiliii  lana  colores. 
Iloratiiis   lib.  iii,  od.  3. 


D  Noquc  amissos  colorcs 

Lana  refcrl  inodlcala  luco. 

IlicronyniusiiiEpistola  ad  Li  lamdelnstitutione  fili;c  ; 
Lanariim  concliylin  quis  in  prislinum  caniiorem  retoccl? 
'"  Lfipillis.  Qiiamvis  codioes  anliqiii  ct  editloiies 
ita  h.ihoant,  ego  piito  scribcndiim  tac  capillis.  So- 
lclianianliiiii  iniscere  auri  rainoiita  ciini  capillis  iil 
niagis  llavi  appaieiciit.  Qnippe  (laviis  color,  iil  liqui^t 
eiiain  cx  lesiimonio  Virgilli  in  libio  iv  /Eiieidos,  i.i 
preiio  ciat  ad  pulcbriiiidliiom  oris  ei  capitis.  Dof,et 
illiid  liiliiis  llaiiilolimis  iii  Vcro  :  Dicitur  sane  tnniaiii 
linbiiis^c  curnm  flnvenlium  capilloruin  ul  capili  nuri  ra- 
mcnta  respcrqarcl  quo  ningis  conia  illumiimla  flnvisce- 
rel.  Idem  in  Conimodo  :  Fiiil  furiim  quidem  corpnris 
jusla,  ciipiie  semper  fiicaio  el  auri  rameniis  illuiiiinato. 
Trcbcllius  Pollio  in  Calltoiio  :  Crinibiis  suis  niiii  sco 
bem  nspersil.  Auclor  Epislolx  ad  DcinclriiideiH  edit;c 
iiiler  opcra  liieronymi  ;  Ihvc  esl  illis  per  dics  singutos 
cura  pnrcipua,  iiiipticnre  aiiro  crineni  el  uydcntes  con- 
cliariim  lipides  ciipitis  lionorem  fncere.  Marlianus  Ca- 


453  MBER  DE  IIABITU  VmGlNCM.  4oi 

pnge  digoslis  moniliainsliluil,  quibiisccrvicomqnam  A  nigrore  fiicare  et  genas  mendacio  ruboris  inficere 


fecil  absconderes ,  ut  operiattir  iiiiid  qtiod  Deus  iii 
liomine  formavii ,  et  conspicialur  id  desuper  qiiod 
diabolus  adinvenit.  An  vulnera  inferri  auribus  Deus 
voliiit ,  quibus  iiinoccns  ailhuc  iiifanlia  ei  mali  saccu- 
laris  ignara  crucieiur ,  ut  poslea  de  auriuin  cicatri- 
cibus  et  cavernis  pretiosa  grana  depeiideaiil,  giavia 
cisi  non  suo  pondcre,  mercium  tamen  "  qiiaiililate? 
Quoc  omnia  peccatoies ''  et  aposlataj angeli  suis  ariibus 
prodidurunt  qtiando,  ad  tcrrcna  coiitagia  devoluli,  a 
cailesli  visore  rccesserunl.  Illi  et  oculos  circumducto 


ct  miiiarc  adiillerinis  '■  coloribus  crineni  ct  expugoare 
oiiincin  oris  ct  capitisveritaiem  corniptcle  sujc  iinpu- 
gnatione  docuertint. 

XV.Etquidemisio  inloco,  pro  timore"'*  quem  no- 
bis  lides  suggerit.  pro  dilectione  quam  fraternitas  cxi- 
git,  non  virgines  tantum  aut  viduas,  sed  el  nuptas  puto 
et  omnes  oninino  fcminas  admonend^is  qtiod  opus  Dei 
et  factura  ejus  et  phisiica  adulterari  nullo  modo 
debeat  adhibito  flavo  colore  '',  vel  nigro  pulverc,  vcl 
riibore»,  aut  quolibel  denique  lineamenta  naiiva  cor- 


LECTIONES  VARIANTES. 


0  Ponderc,  tamen  Nea\ 
h  Prsevaricalores  A'C. 
«  Adulterls  Yer.  Corb 


t 


Bod.  2. 


<i  Facturani  ejus  et  plasma  adulterare  nullo  modb  de» 
beant  Ar.  l.am.  NC.  1    Voss.  l. 
"  Vel  rubore  deesl  in  MR. 


STEPH.  BALUZII  NOTJ&. 


pclla,  lib.  I :  Juiio  qiwciue  expurgniioris  auri  splendente  B  Joamies  Ludovicus  dc  la  Ccrda  noUvit  ad  librum  sc 


vena  uddidernl  crinibiis  socinle  vinculum.  Idem  paulo 
post  ail  i'hoebiim  vocari  auricomiim.  Nnm  solis  aiigus- 
luincnpul,  iiiquil,  radiis  perfusum  circiinmclumque  pwn- 
munlibiis  velut  uuratnm  cwsnricm  rntiti  verticis  iiuimlur. 
lliiic  apud  Tacilum,  lib.  iv  llistor.,  CViiiis  rulitatus. 
Virgilius,  lib.  xi  jEneidns,  pio  crin«/t  nuro.  Ovidius, 
lib.  III  Ainorum,  Eleg.  12  : 

Virginei  crines  auro  gemmaque  premuntur. 

Ibidem,  eleg.  14 ; 

Nec  lamen  ater  eral,  nec  cral  color  aureus  illis. 
Sed  quanivis  neuter,  niixtus  uterque  color. 

Item  in  Epistola Cydippes  ad  Acontium :  Ipse  dedit gem- 
vias  digitis ei crinibus  aurum.  Virgilins,  I.  iViEiieidos  : 

Fronde  premit  crincm  fingensalque  implicat  auro. 
Tibulliis,  lib.  I,  Eleg.  10  :  Auro  ne  potlue  formam. 
Plinius,  lib.  iii,  cap.  1  :  Virorum  crinibus  auritm  im- 
ptexum.  Sencca  Medea  :  Gemmarnm  nitor  diHincjuii 
aurum  quo  sotent  cingi  comce.  Idem  Ilerculc  Ooieo  : 
Qiiid  nudiis  auro  crinis  et  geinma  jacel.  Prudcnlius  in 
llamartigenia ;  Aureolisque  riget  coma  tcxtn  calenis. 
Apud  Apuleiuin,  lib.  v  Melamorplioseou,  Veniis  irrita 
aiiversus  filium  ait  :  Tunc  injurio!  mece  titalum  credi- 
dcrim  cum  coinas  ejus,  quas  istis  manibus  mcis  subinde 
aiirca  nitore  perstrinxi,  deraserim.  El  libro  deciiiio  : 
Adest  luculentus  puer  nudiis,  fliwis  criiiibus  nsquequa- 
(jue  conspicuus,  et  inter  coinas  ejusnurca  pinunlwcogna- 
tione  simili  sociata:  prominebant.  Vidc  Bordeloiii  noias 
ad  Petroniuin,  pag.  211. 

Posi  ediia  a  iiobis  opera  Cypriani,  pnst  emcndatio- 
iiein  hujusloci  a  meicnlalam,  inveni  tar.dcin  verain 
lectionem  in  veleri  ct  opiimo  codicc  mimasierii  Bec- 
censis,  in  (pio  diserle  scriplum  est  cnpitUs.  llaqiie 
cmendaiio  ccria  esl.  Illam  |iorio  posulsscm  iii  coii- 
lexlu  hujusoperis  Cyprianici,  si  codiiem  Bcccen.sem, 


ciindum  Terliilliani  ad  Uxorem,  pag.  G42.  Conlra  in 
capite  II  Tlirenorum  Hieremise  legimus  Illias  Sioii 
sqiialidas  et  desolalas  conspersisse  ciiiere  capita  sua, 
iiimiruni  ut  dedecorarent  forinamsuam,  ct  sicosicn- 
dercnt  miserabilem  slatiini  suoin. 

Ex  bis  qu3C  aniioiavi  de  capillis  aiiro  niixlis  puto 
siimi  posBCConjcciuram  iit  emendeiur  locus  Juvcna- 
lis  ex  Salyra  in  quadepingiipravos  inores  Messaliua!, 
quaiii  ait  nudaiii  papillis  auraiis  coiislitisse  in  lupa- 
iiari.  Pro  qiio  facilecrederein  legendiim  es<c  cnpiltis. 
Non  video  enim  qnid  dicere  voUiisset  Juvenalis,  si 
•scripsissct  papillas  fiiisse  auratas.  Quid  eniinfacitnu- 
riim  in  papillis  ad  libidinem  ?  Conjccturam  porro 
illam  adjuvari  posse  puto  ex  eo  quod  Juvenalis  paulo 
aiiiedixil  illamnigrum  flavo  crinem  abscondisse  ga- 
lere.  Recle  enim  flavus  color  convenit  cum  aiiro,  iit 
oslendiinl  loca  veicrum  relala  siipra.  El  Ovidius,  lib. 
XV.  Metamorplioseon  dixit  capillos  auro  siiniles,  id 
esl  llavos.  (Baliiz.  cmendavii  cnpitlis,  parumcaute  ac 
sensu  prorsus  invilo.  Goldhorn.) 

.ibsconderes.  Tres  libri  vcteres  habenl  (tbsconde- 
rct.  Sic  eliani  Morellius. 

Circumducto  nigrore.  Codcx  sancti  Albini,  cir- 
cumducto  nigrore  pulveris.  Tcrlullianus,  in  libro  l  dc 
Ctillu  feminariim  :  Illum  ipsnm  nigrum  pulvcrein  quo 
oeulorum  '"  exordin  prodiicunlur.'  A\)iu\  Commodia- 
num,  Instruciioiie  00,  legittir,  Oculos  fuUgine  relinitis. 

Genas  mendncio.  Origenes ,  liomilia  i  iii  Canli- 
ciim  canticoruni :  I'ulcliritiido'quippe  mutierum  in  gciiis 
dicitur  esse  qunm  plurimum.  Pliiilus,  lib.  xi,  cap.  57, 
loquens  de  gciiis  :  Pudoris  liccc  sedes.  Ibi  mnximc 
ostenditur  rubor.  Ovidius,  iii  libro  de  Medicamine  faciei : 

Ncc  eerusa libi  nec  nitri  spumarubenlis 
Desit.... 

Scneca,  lib.  v ,  Conlrov.  6  :  Mulicbrem  vestem  sump- 
sil,  capitlos  in  femina:  liabilum  coinposuit,  oculos  puel- 


qiii  sero  veiiil  in  maiiiis  iiicas,  liabuissem  eo  lempore  D  lari  tenocinio  circuindedil,  coloravit   gcnns.  Apulcius 


qiio  locus  iste  cudcbniur  a  lypographo. 

Alia  fraude,  ul  in- capile  prinio  libri  sui  secuiidi 
ait  Valerius  Maximus,  utebaniiir  miiliereS  Romaii;e, 
qua; ,  quo  forinam  suam  coiicinniorem  enicerenl, 
suinina  cniii  diligenlia  capillos  cinere  rulilabaiit.  So- 
si|iaier  Charisius,  lib.  i:  Muliebre  ministerium  cincra- 
rius  dicilur.  NamCalo  iii  originibus,  Mutieres,  inquit , 
noitrce  capiltum  cinere  ungitubanl  ut  rutilus  esset  crinis. 
Concilium  Eliljcrilaiiuin,  canone  G7  :  Prukibendum  est 
ne  qua  fidelis  vel  caticumina  aut  comatos  aut  viros  cine- 
rarios  liabenut.  Hiec  jynodi  verba  rcfero  uti  scripia 
suiii  in  li  iltiis  antiqtiissimis  el  oplimis  codicibus  iiia- 
nuscriplis  et  in  cditiuiie  Garsia!  Loaisrc.  Qiiod  ideo 
annoio  quia  Ferdinandns  deMcndo/.a  hanc  leclioncm 
sibi  noii  probari  aiKiuia  ratio  ct  rcliiui  codiccs  ma- 
nuscripti  congruunt  cum  edilione  vulgata,  iii  qiia 
scriptuin  esl  comicos  aui  viros   scenicos.  Yide  quas 


in  Apotogia  sua  dixii  'purpurissalas  genas.  Coiiinio- 
dianiis,  liistruct.  59;  Nec  nvn  et  inducis  malismedi- 
camina  jalsa,  et  Instruct.  60:  JI/«/rts  medicatis  qiio- 
dam  superdncto  rubore.  Ilodie  niliil  viilgalitis.  Id  vero 
ab  Italis  ;id  iios  pervetiisse  adiiotaluni  est  iii  Tlie- 
sauio  lingux  Latiiiic;  iibi  legilur  piirpiirissiiiio  oliin 
usas  fiiisse  nitiiieres  ad  labra  et  genas  liiigendas, .711011- 
admodim  liodie  pterumque  apud  llutos  fteri  vidcrus. 

Corruplctai  inipugnalione.  Erasiiius  mallel  impig- 
malionc,  unde  pigmeutn  dicla  videntur,  iit  ille  ;iit.  Sed 
ego  impigiiialioiiein  alibi  iioii   legi. 

XV.  —  Ptantica  adullerari.  Tertiilliantis,  lib.  11  de 
Cullu  feminariiiii  :  Displicet  nimirum  illis  ptaslica  Dei. 
Et  paulo  anle  dixerat  :  Nam  elsi  accusaiidus  decor  non 
est  ut  felicitas  corporis,  ul  divina;  pluslica;  uccessio. 
El  in  libro  dc  Spectaculis  :  Plasncain  Dei  supcrgressu, 

Vlato  cotore.  Juvenalis  ijaiira  6  : 


^;,3  DIVI  CYrRIVM  ibG 

rumjvnle  modicarainc.  Dicit  Deus " :  Facimnus  homi-  A  pmiorcm  ?  Aiidaci  connlu  cl  sacrilego  contemptu  ci  i- 
nem  ad  imaghiem  ct  simUiludcm  noilrnm.  (Uen.  i,26). 


Et  aiidci  qiiisquam  mutare  cl  convcrtcre  quod  Deiis 
fccit?  Manus  Deo  iiiferunt  quando  id  qiiod  ilie  for- 
mavit  rcformarc  et  iransfigurare  conlenduni,  ucscicn- 
tes  quia  opus  Dci  esi  oinnc  qiiod  nascitur,  diaboli 
quodcunique  inutatur  ''.  Si  quis  pingciidi  arlifei  vul- 
lum  alicujus  el  specicni  ct  corporis  qu;iliiaiein  iBiiiulo 
colorc  signasset,  ci,  sigiiato  jam  consummatoque  si- 
niulHcro,  nianus  alius  inferret,  ut  jam  fonnala,  jam 
picta  quasi  pcriiior  rcformarct,  gravis  prioris  ani- 
flcis  injiiria  et  jusia  iiulignatio  vidcrciur.  Tu  te  exis- 
limasimpunc  laturam  lam  improbx  tcnieritalis  auda- 
ciam,  Dei  ariilicis  oifcnsam?  Ut  cnim  iinpudica  circa 
bomines  el  incesia  fucis  lenocinantiljus   non  sis , 


ncs  tuos  inficis,  malo  pr.rsagio  ruluronmi  capillos 
jam  lilii  flcinimcos  auspicaris ,  ci  pcccas ,  prob  ne- 
(as!  capito  '',  id  esl  corporis  parlc  incliorc.  Et  cum 
scripiiJin  sii  dc  Domiiio :  Caput  atitem  ejiis  et  capilli 
cnmt  albi  velut  lcma  aut  ni.t  {.\poc.  i,  1-4),  lu  exe- 
craris  caniticm,  deieslaris  alburem  qui  sll  ad  Domini 
c:ipiit  similis. 

XVll.  Non  metuis,  oro,  quae  talis  es,  ne,  cum  rcsur- 
reciioiiis  dics  vcnerit ,  ariifex  luus  te  iion  rccognos- 
cai,  ad  siia  prajmia  et  proinissa  vciiientcm  rcmo- 
vcai  et  cxcludat,  increpans  vigorccensoris  ol  judicis 
dicai:  Opus  hoc  meuin  non  csi,  ncc  iinago  nostra 
csl.  Cutcm  falso  medicamine  polluiaii ,  criiicm  adul- 
lcro  colore  mulasii,  expugnaia  est  mcndacio  facles, 


corrupiis  violaiisque  quie  Dei  suui ,  pcjor  aduliera  B  figiira  corrupta  est,  vulius  alienus  esi.  Deuin  vidcre 


dclineris.  Ciuod  ornari  te  pulas,  quod  putas  coini, 
impugnatio  esi  ista  divini  operis,  prxvaricatio  cst 
veritatis  <=. 

XVI.  Moncntis  Apostoli  vox  esi :  Expurgate  vetut 
(ermentum,  ut  silis  nova  coiispersio,  sicut  eslis  azijmi ''. 
Nam  et  pasclia  noslrum  immolatus  esl  Christus.  Jiaque 
(esla  celebrenmi  ',  non  in  (ermenio  velere,  tieque  in 
(ermenlo  nialitiie  el  nequiliw,  scd  in  aaijmis  tinccritatis 
et  veritaiis  (I  Cor.  v,  7).  Num  sinccritas  perseverat  et 
veriias  qiiando  qux  sincera  sunt  polluunlur  colorum 
adulieriis  ',  et  adullcrinis  medicamiiiuni  fucis  f  iii 
mendacium  vcra  mulanliir?  Dominiis  tuus  dicii:  Non 
potes[acerecapilluinunumalbum  aut  nigrum  (Mailli.  v, 


non  poleiis,  quando  oculi  tui  noii  sunt  quos  Deus 
fecii,  scd  quos  diabolus  infccit.  Illuui  tu  scclaia  es, 
ruiilos  alque  depiclos  oculos  scrpeniis  iinitaia  cs, 
de  inimico  luocompia,  cum  illo  parilcr  ct  arsura. 
Itec,  oro,  cogitanda  non  sunl  Dci  servis?non  dic  seni- 
per  ac  nocie  metuenda?  Viderint  quid  sibi  nupixper 
placendi  sludium  de  conjugum  solatio  blandiantur; 
quos  dum  in  cxcusalioncm  suam  prolcrunl ,  ad  so- 
cieiatem  crirainosa;  cousensionis  adsciscunl.  Yirgines 
cerle,  quibus  bic  sermo  nunc  coiisulit,  qux  se  ejus- 
modi  ariibus  compserint ,  inter  virgines  non  putem 
deberenumerari,  sed  tamquani  coniacias  ovcset  mor- 
bidas  pecudes  >  a  sancto  ct  puro  grcge  virginiiatis 


30) :  ct  tu  ad  vincendam  Domini  tui  voccm  vis  te  Cisc  G  arceri ,  ne  contagio  suo  csteras  polluant  dum  si- 

LECTIONES  YARIANTES. 


»  Ciim  dicat  Deus  Ijh. 

h  Quod  aUdilur  el  mulatur  Ar.  Seap.  liod.  4. 

•=  Impuguatio  veritaiis  iVf).  l.  Pem. 

•l  Azyinu   i  er.  A««p. 

'  Itaque  epulemur  Yoss.  5. 


'  Coloribus  adultcriis  Bod.  2. 
K  Mcdicaminum  succis  Lam.  Bod. 
Oxm. 
t  Proh  nefas  !  in  capul  Bod.  1. 
i  Pccudes  deeH  in  JVC.  2. 


1.  Adulteriiiis  delet 


STEPH.  BAHJZirNOT.(E. 


(lavo  crinem  nbscondenle  gulero,  Dio  Chrysoslomus 
Oral.  21,  ait  Achillis  coniain  luissc  flavam.  Apulciiis 
lib.  n  do  Asino  aiirco  ;  rubor  leiiiperaliis,  (latum  ct 
ina[(eclalum  cnpilliiiitm.  Idcm  lib.  V  :  Pcr  islos  cin- 
mmeos  et  undique  peiuiulot  crines  tuos.  Ovidius,  lib. 
>lll,  de  Arle  amandi : 

Fcmina  canitien)  germanis  inQcit  kcrbis, 
Et  melior  vero  ipixiilur  arle  color. 

Opus  Dei  esi.  Imitatus  est  magisirum  suiim 
Cyprianus.  Tcrlullianiis  enim  in  libro  ii,  de  culiu 
(eminanim  aii :  Quod  ndscitiir  opiis  Dei  est.  Ergoquod 
(imiilur  diiiboli  negolium  csl. 

Manut  beo  in\eruiit.  Terlullianus  ibideni  :  Illc 
indubitule  huiusmudi  inqenia  concinnavit  ut  in  vobis 
pareal  manut   tot  quodam   modo  Deo  in[erre. 

Si  quit  pingendi.  Cilat  liunc  locum  sanctus 
AuKusllnus   iib.   iv  de  Doclrina  clii isliana,  c:ip.  il. 

XVI.  —  Capillos  (lamineos.  Tcrlullianus  ibidem, 
male  ac  iiessime  sibi  auspicaniur  (lainmco  capile.  Vide 
lib.  III  Obscrvationum  tuperi,  cap.    14. 

Capitli  erani  albi.  Passio  saiiciarum  Perpelua 
ct  Fclicitatis  :  Et  vidimus  in  cudem  toco  tedentem 
quasi  huminem  canum  niveos  habenlem  capillos. 

XVII.  —  Te  non  recognoscat.  JuHus  Firraicus  in 
libro  de  Errore  profanarum  rcligionuin  :  Cum  cohors 
vetlra  ad  tribuml  judicanlis  Dei  accesKril,  nihil  vo- 


bisciim  ^[(erelis  quod  Deus  qui  vos  (ecii  agnoscal.  IIic- 
ronymus  in  Epislola  ad  Furiam  de  viduiiaie  servnndn  : 
Qua  (iducia  erigit  ad  co'lum  vultus  quos  condilor  non 
agnoscit.  Apnd  Yiciorem  Vitensem  lib.  v,  cap.  9, 
exlat  ohjurgaiio  Muritix  diaconi  Canhagiiiiensis  ad 
Elpidoforuin  olim  christianum,  ciii  fiicrat  delegauim 
membra  confessorum  Chrisli  suppliciis  grassanli- 
bus  laniare.  Ad  illum  ergo  ait  inter  cictera  .Ifu- 
riila  Dcum  non  agniiurum  illum,  cum  venerit  dies 
exlreinus,  et  dictuinm  :  iVoji  conspicio  vultum  sigiia- 
D  culi  mei,  characterem  non  video  Trinilalis.  Inipera- 
lor  Coiislaniinus  in  tiiiilo  Codicis  Theodosiaiii  dc 
Pceiiis  ;  Si  quis  in  ludum  fueril  vel  in  metallum  pio 
criminum  depreliensorum  qualil/ile  damnalus,  niinime 
in  ejus  [acie  scribclnr,  dum  et  in  nianibus  el  in  suris 
possil  pmiia  damnaiionis  iina  scripiione  compreliendi, 
qiio  (acies,  qua;  ad  siiiiiliiudinem  pulchiiiudims  ca- 
lcslis  esl  [igurala,  miniinc  maculetur. 

Depiclos  oculos.  Pliniiis  lib.  xi,  cap.  37  :  Pal- 
pebrw  in  genis  liomini  utrinque.  Mulieribus  etiam  in- 
(eciai  quodain  modo.  Tanta  est  dedecoris  a([eclaiio 
VI  tingantur  oculi  quoque.  Hieronymus  in  Epis- 
tola  ad  Furiam  de  Viduitate  servanda  ail  :  A'ec  orbes, 
id   cst  oculos,  «(i6io  (uliginalos. 

Metuenda.  Erasmus  monuit  alibi  legi  medilanda 
quam  leclionem  cgo  rcpcri  in  libro  Fuxensi. 


*57  LIBER  DE  HABITU  VIRGINUM.  m 

mul  (legiint,  neperdant  alias  qua>cumqiie  penerniii.  A  lis,    auribus ,    lingna    minuit    illa    qu«    habebat. 

XVllI.  El  qiioniam  conlinenliic  hoiiuni  "  qii.Terimus, 
perniciosa  qiiaeiiiie  et  infesla  vitemns  i'.  Nec  illa  proe- 
tereo  qiia!,  dum  "» negligenlia  in  usum  veniunt,  con- 
Ira  pndicosei  sohrios  moresliconiiam  sibi  de  iisurpa- 
lione  feccriint.  Quasd  mi  non  pudet  nubeiUibus  inle- 
resse,  ct  in  illa  lascivienlium  liberiaie  sermonuin 
colloquia  incesta  iniscere,  audire  quod  non  decei , 
quod  non  licet  '  dicere ,  observari  et  esse  pr.TCsentcs 
inler  verba  lurpia  et  teniulenta  coiivivia  qiiibus  libi- 
dinum  foines  accendilur,  sponsa  ad  patientiam  stu- 
pii ,  ad  aiidaeiam  sponsus  animatur.  Quis  illi  in 
nupliis  locus  est  cui  <•  animiis  ad  nuptias  non  est , 
aut  voluplaria  « illic  et  la;ta  esse  quae  possuni  ubi  el 
siudia  et  vola  diversa  sunt?  Quid  illic  discitur,  quid 


XIX.  Quid  vero  quae  promiscuas  balneas  adeunf, 
qua;  oculis  ad  libidiiiem  curiosis  pndori  ac  pinlicilioe 
corpora  dicata  piosliliiunt  ?  qiia;  cuiii  viros  alqiie  a 
viris  nuda;  videiu  turpileracvidenlur,  noiine  ips;i!  il- 
lecebriim  viiiispncstant?  nonne  adcorruptehim  et  in- 
juriain  snam  desideria  proesentium  sollicilant  et  invi- 
tant?  Viderit,  inqni?,  qiia  illuc  mente  qiiis  veiiiat, 
mihi  taiitum  reficiendi  corpiisciili  cura  esl  el  lavandi. 
Non  te  purgat  isla  '  defensio,  nec  lascivia!  et  pc- 
lulantix  crimen  excusat.  Sordidat  lavatio,  ista  non 
abluit,  nec  emiindat  membra,  sed  maculnt.  Iinpiidice 
tu  neminem  conspicis.  sed  ipsa  conspiceris  iinpu- 
dice.Ocnlos  tuos  turpi  obleclatione  non  polluis;  sed, 
videlur  ?  Qiiantum  a  proposito  suo  virgo  deficit ,  B  dum  oblectas  alios,  ipsa  polliieris.  Speclaculum  de 
qiiaiido  pudica  quae  vcnerai  impiidica  discedit?  lavacro  facis.  Theatro  s  suiil  foediora  qiio  convenis. 
Corpore  licet   virgo    ac    mente    perinaneat ,    ocu-      Verecundia  illic  omnis  exuitur,  simul  cum  amiciu 

LECTIONES  VARIANTES. 


*  Donum  ross.  1. 

•>  Vitamus  O.ton  ex  4  cortd.  Incesta  Lam. 

■^  Quod  non  licet,...quocl  non  decct  Voss.  1.  Bod.  2. 

<I  Quis  illis,...  quibus  Lin.  Bod.  4. 

STEPH.  BALUZII  NOT^ 


«  Voluniaria  Thii. 

f  Sordida  ista  Petn.  Yoss.  2. 

8  Theatra  Vosi.  1.  Vetus  Innom. 


XVIII.  —  Nubentibus  interesse.  Damnat  virgines 
clirislianas  quaj  nuptiis  inlercranl,  ubi  sane  mnlia 
etiam  in  convenlibus  honeslioribus  liiint  qux  non 
videntur  congruere  ""  prolessis  virginilatem.  Nam 
fesceniiina  qua;  cantahanlur  iii  nnpiiis  maximam  li- 
centiam  et  lasciviam  cxliibehant.  Isia  foriiter  in 
hoc  loco  exequilur  sanctiis  Marlyr.  Ilieronymus  in 
Epistola  ad  Demelriailem  de  Virginilate  servanda  : 
Stridor  PuniccB  linguiv  procacia  tibi  fescennina  cantabit. 
Sed  de  fescenninis  vide  .Miirciumnfi  Catullum.  Imino 
sanctnsGregorins  NazianzcnnshorlaiHrOlympiadem, 
quse  mariiata  erai,  ne  ad  nupiiale  convivium  eat, 
ubi  et  perpoiatnr  et  denique  infacetis  facetiis  indul- 
geiur.  Omne  enim  coiivivium,  ut  lih.  i,  cap.  2,  ait 
Quintiliaiius,  obscoenis  cantibus  strepit ,  pudenda 
diclii  speciantur.  Ei  Prudeniius  in  Humartigenia 
dixit  :  Convivale  calentis  cnrmen  nequilice. 

In  iiia  lascivieniium.  Iia  habeiit  undecim  libri 
veleres  et  ediiio  Manutii.  Non  displicet  lamen  lec- 
tio  veieruin  editionum,  in  quibus  scriptiim  est,  m- 
ler  ilUim  lascivientem  libertalem.  Ilabctur  autem  illa 
in  quinque  libris  velerihus.  Codex  Beccensis  liabct, 
in  illa  libertaie  convivantium.  Lascivam  licentiam  di- 
xit  Horatius  lih.  i,  Od.  19. 

Ad  audaciam  sponsus.  Ilildebertiis,  Epist.  36 : 
Nesciunl  virgines  quid  ex  maritali  licenlia  muliebris 
suslineat  iultrmitas.  Descriptio  liceniia;  maritalis  ex- 
stat  iii  veicri  ppigraminaie  quod  exsiat  inter  noias 
Saliiiasii  ad  Scriptores  hislorice  augustw,  pag.  285. 

Quando  pudica.  Ilic  Incus  in  exemplaribus  ma- 
niiscriptis  ei  in  vnlgatis  ediiionibns  diverso  modo 
legitur.  Eienini  noniiulla  eoruin  habent  quomodo 
pudica  qurn  venerat  tmpudica  discedil.  Alia  conirario 
sensu,  quando  impudicior  qua:  venerat  impudica  dis- 
cedii.  Ego  pnt!feio  priorem  lectioiiem,  eam  ciiam 
ob  causa;n  quod  Cyprianus  iii  siniili  argnniento 
scrihit  ad  Donalum  pag.  i  :  Quas  pudica  fortasse  ad 
speclaculum  matrona  processerat  de  spectaculo  rever- 
lilur  inipuaica.  Sic  Martialis  lib.  i,  Epigr.  50,  lo- 
quens  de  Levina  casia  ei  ad  balncas  aiiuliora  iiii : 
Penelopc  venit,  nbil  lleleun.  Alia  Kigallio  inens  fuit. 
Nam  lamcnctsi  iii  coiilextii  posuerii  leciioncin,  quam 
ego  pra'fero,  iii  ohscrvatioiiibiis  siiis  cam  niagis 
probal,  qiia;  liabct  impudicior  qmc  veneral,  pudtea 
discedit.  Hieroiiyinus  iii  Episiola  ad  Salviiiam  de 
servanda  .Viduitate  :  Tenera  res  t/i  feminis  fama  pu- 

Patrol.  IV.  S.  CypRUN, 


dicitiai  est.  In  Epistola  Oeonis   ad   Paridem  apud 
Ovidium  : 

Nulla  reparabilis  arte 
Lsesa  pudieitia  est.  Deperit  illa  semel. 

Quid  enim,  iiiquit   Liicretia  apud  T.   Livinm,    salvi 
esl  mulieri  amissa  pudicilia ?  Saiieca  Hippolylo  :  lHens 
impudicam   facere  non  casus  solet. 
XIX. —  Promiscuas  balneas.  Olim   femiiias   lavari 

C  cum  viris  signiim  esse  adiiller%  putab:ini,  ul  vi- 
dere  est  apiid  Qninliliaiium  lih.  v,  cap.  9.  Iliero- 
nymns  in  Episiola  ad  Laeiam  de  Instiiutione  /ilice : 
Mihi  omnino  in  adulta  virgine  lavacra  displicent,  qucc 
se  ipsam  debcl  erubescere  el  nudam  videri  non  pobse. 
Et  paulo  post  ait  illain  e  contrario  halneariim  fo- 
menlis  sopitos  ignes  susciiare.  Baliiearnin  enim  ca- 
lor,  iit  idem  scrihit  in  Epistola  ad  Fiiriani  de  Vi- 
duitale  servanda,  novum  adoIesceiiinl:B  sangiiinein 
incendit.  Iileiii  iii  Epistola  ad  Rusticum  monacum  : 
Balnearum  fomenla  non  quaerat  qui  catorem  satiguinis 
jejuniorum  cupii  frigore  extinguere.  JErms  Spartianiis 
tradit  Adrianuiii  Imieratorem  lavacra  pro  sexibiis 
scpara^visse.  Et  Jiilus  Gipitoliniis  scribit  M.  Anto- 
niiiiiin  philosophum  lavacra  mista  siibinovisse.  yEIiiis 
vero  L:impridiiis  docet  Alexiindrum  Severiim  hjlnoa 
misla  Roma;  exhihcri  prohibnissi:,  et  cuiiiiclios  niliil 
in  palaiio  ciir.ne  voluisse  nisi  halneas  fciniiiarum 
Concilium  Laodiccnuiii  canone  30  :    Quod  iwn  opcv- 

Tv  teal  sacris  officiis  deditos  aut  clericos  aul  coniinenles 
vel  omnem  laicuin  clirislianum  lavacra  cnm  mulieribus 
celebrare,  quia  hcec  apud  gentes  reprehensio  prima  est. 
Rcctc  prolecto.  Nam,  iit  ait  Oviiliiis  in  lihro  iii  do 
Artc  amandi  :  Celant  furlivos  balnea  miilta  jocos;  ubi 
piilo  legendiim  iiiisM.  Vide  Palavii  animadversiones 
ad  Epiphanium  in  hairesi  30,  quae  est  Ehionitarum, 
Coteleriiim  in  noiisad  Constiintioncs  apostolicas  p:ig. 
131,  editionis  parisiensis,  et  Beveregium  in  annot:i- 
tioiiibiis  ad  canonem  77  Trullaniim. 

Verecundia  exuilur.  Ilerndi>tus  lih.  i :  Mulier  exuta 
tunica  verecundiam  exuil.  Hieronymus  lib.  i.  adversus 
Jovinianum?  Scribit  Herodotus  quod  mulier  cum  vesle 
deponit  et  verecmidiam.  Uufimis  lih.  i.  in  Ose:im  :  A 
vullu  suo  verecundiain  ,  quoe  solet  obscoenilali  impedi- 
mentum  esse,  depulerat.  Pliiiius  lih.  xxxv,  cap.  10 
nicntionem  facit  iiovae  nupta;verecundia  notahilis.  Ju- 
stiiiuslib.  XIV  iiaditOlympiademmatrera  AlexandriM. 

15 


4S9  DIVI  GYPRIANI  ■  460 

vcslishenoy  corporis  ac  piidor  ponitiir,  denolanda  A.  eslole  tales  qunlcs  vos  mantis  Palris  inslituit  :  ma- 


ct  conlrcctanda  virginitas  revclatiir.  Jain  niinc  coiisi- 
dera  an,  cum  vestita  es,  verccuiida  sis  inter  viros  talis 
cui  ad  inverecundiam  proficil  audacia  niidilatis. 

XX.  Sic  ergo  frequcnter  Ecclesia  virgines  suas 
plangit,  sic  ad  inlames  earum  ac  detesiabiles  fabulas 
ingemiscit,  sic  flos  viigiiuim  exlinguilur,  lionor  con- 
tincniia;  ac  piidorca:ditur",  gloria  omnis  ac  dignitas 
profanalur  !  Sic  se  expugnaior  ininiicus  per  artes 
suas  inscril;  sic  insidiis  per  occulla  f.illenlibus  diabo- 
lus  obrepit.  Sic,  dum  ornari  cultius,  dum  liberius 
evagari  virgines  volunt,  esse  virgincs  dcsinunt,  fur- 
livo  dedecore  corruplx,  vidua;  antequam  nuptjc,  non 
mariti  sed  Cbristi  adulierx  ;  quam  fuerant  pra;miis 
ingentibus  virgines  desiinat.T!,  tam  magna  supplicia 
pro  amissa  virginitate  sensura;. 

XXI.  Audiie  itaque  me  ■>,  virgines,  ut  parenlem ; 
audite,  queeso,  vos  ijmentem  pariter  ac  nioiientem  ; 
audite  uti!italibus  el  commodis  vesiris  fideliter  con- 
sulenlem.  Esiole  tales  quales  vos  beus  ariirex  fecit : 


neai  in  vobis  facies  incorrupta,  cervix  pura,  forma 
sincera.  Non  inferanlur  auribus  vubiera,  necbraciiia 
iiicludat  aut  colla  de  armillis  ct  inonilibus  calcna  pre- 
tiosa  ;  sint  a  compcdibus  aureis  pedcs  libcri,  crincs 
nullo  colore  fucaii,  oCuli  conspicieiido  Deo  digni. 
Celcbrentur  lavacra  cum  feminis,  quarum  iiiter  vos 
pudica  ''  lavalio  est.  Nupliarum  festa  improba  cl  con- 
vivia  lasciva  *  viientur,  quoruiii  pcriculosa  conta- 
gio  cst.  Viiice  vcslein,  qii.-e  virgo  es  :  vincc  auriim, 
qux  cariiem  vincis  ct  sreculum.  Non  cst  ejusdem  ■=  noii 
possea  inajoribiisviiiciclinqwrem  minoribus  inveniri. 
Arcla  f  el  angusla  esl  via  qna;  ducil  ad  vilam  [Matlh.  vii, 
11 )  duriiset  ardiiuss  est  liines  qui  tenditad  gloriara 
(ii.1'a).Per  bunc  viKlimilemmarlyres  pergunt,  euiit 
B  virgiiie?,  jusii  quiqiie  gradiunlur.  Lata  el  spaiiosa  ili- 
nera  vii.ite.  Leiliiiles  illic  illecebriE  et  mortiferie  volnp- 
laies.  ">°  Illic  diabolus  blanditur  ut  fallat,  arridet  ut 
noceat,  illicit  utoccidat.  Primus,  cum  cenieno,  marty- 
ruin  fructus  esl,  secundus,  sexagenarius,  vesler  est. 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Caditur  JVeap.  Ponitur  Tat.  1 ,  2,  3. 
••Mc  deest  in  Oxoii. 

■"  In  vos  pudica  Impress.  fere  omiies.  Debet  in  vos 
Oxon- 
i  Temulenta  Ter. 


«  Ejiisdem  virtutis  et  animi  foss.  2. 
'  AddU  Lin.  Parem  se  integrllas  prsestat  in  omnibus, 
nec  boiium  virgiHiialis  cultus  infamet. 
t  Arclus  Bod.  2. 


STEPH.  BALUZII   NOT.E. 


expirantem  Capillis  et  veste  crura  contexisse  ne 
quid  posset  in  corpore  ejus  indecoruin  videri.  Et  Q. 
Curtius  lib.  v  ail  femiiiarnfii  Babybmiae  convivia  ine- 
uiiiium  in  principio  fuisse  inodestum  liabituni ,  duinde 
sununa  quicqiie  ainiciila  cxuissepaulalimque  piidorem 
profanasse  ,  ad  ultinunn  ima  corpornin.  Qua  de  re 
vidc  Ludovicuni  Cxliuin  Rliodiginniu  lib.  v,  cap.  11. 
,\  Gellius  lib.  xv,  cap.  10  scribit  ex  Plnlarcho  Mile- 
sios  vlrgiiies  Milesias  (|u;r.  sine  ulla  evidenti  causa  vi- 
lam  suspendio  aniiuereni ,  decrevis^e  ui  qiuc  corpo- 
ribus  suspeiisis  demortua!  forent,  ea^  oiniies  iiiida; 
cum  codem  laquco  quo  esscnl  pnecincta;  cfferientur, 
el  poil  id  dccreluni  virgines  volnntariaiii  inorlcm 
non  pelisse  pudore  sobi  deierrilas  lam  inboiiesii  fii- 
ncris.  Clandam  nolas  islas  insigni  loco  Valerli  Maxi- 
mi ,  qni  lib  .iv.  cap.  5  ait  vercciindiani  cssc  pareniem 
oinnis  bonesticoiisilii,  lulelain  soleinniiim  orflcioruin, 
inagisiiaiii  innoccniia;,  eaiiii|ue  oiiiiii  teiiipore  favo- 
rabilem  pia;  se  ferrc  vnltuni.  Idem  lib.  vi,  cap,  1 
pudlciiiani  aitcsse  viioruinpariier  ac  fcininarum  pr;«- 
cipiiuin  lirmanicnluiii.  Atiioii  soluin  iii  fomiiiis  vilii- 
perabiiiur  nudiias  ,  scd  etiain  In  viiis.  Nariat  eniin 
Mas.>uriui  Sabinns  apud  A.  Gcllium  lib.  x,  cap.  15 
II  uuinein  dialein  noii  potuisse  tunicam  iiiiiinam  exuere 
nisi  in  locis  leciis ,  ne  sub  coelo  tamquam  in  ocnlis 
Juvis  iiudiis  cssct. 

Pudor  poniiur.  Qiiainvis  ita  scriptum  sit  in 
omnibus  fcre  libris  iiiannscriplis  el  iii  cdilioiiilius, 
mallcni  tainen  scripliim  fuisse  caidilttr,  uli  lcgiliir 
in  nno  codice  Ili;iiiigi:iiio  et  in  Beccciisi,  et  nii  se 
lcgisse  in  veleribus  aliquol  libris  teslaiilur  Miuclliiis 
cl  Paiiieliiis.  Nain  p;iiilo  posl  islic  vidco  i-cripliim, 
Itonor  conliiieiiiice  a,-  pndor  ccediliir.  Haiic  lcclioneiii 
con(irniari;  vidctnn  liaiu  codex  Gambcronensis  apiid 
Paniclinm.  iieiiiqnc  aliiis  Ncapoliianiis  in  iiiargine 
cxeniplaris  mei  Maiiiiii;in;B  edilionls  uolalus,  in 
MUibns  sciiplum  cral  Urdiltir.  Et  laiiicn,  (|iiaiii(|u;iin 
(•avera  sint,  noiisiini  aii.snsniiiiarc  coiilra  =■"  lot  ve- 
U.riini  codiciim  ct  cdilioiniin  aiiciorilatcm.  Grcgoiiiis 
N:i7.i,iiizcnus  iii  carniinc  ad  Olympiadcin  ail  piido- 
ris  i.acluram  nagitiorum  oinniiun  ccrlissiinam  csse 
pareniein. 


Deiwianda.  Id  est  denudanda.  Yide  nolas  ^d  EpiS'- 
tolam  Lxiii,  pag.  477. 

Conirecianda.  nissimuliindum  non  est  couspecianda 

scriptuin  esse  iii  uno  libro  vclere,  laiidato  in  inargine 

Q  cditionis  Lngdunensis  anni  15ii,  in  quo  dcscriplaj 

suni  varia;  leciioiies  ex  pluribus  aiiliquis  cqdicib.MS 

nianuscriplis. 

Verecunda  sis.  Codex  Biirgundicus  ,  verecuiida  tit 
virginiUis  inter  viros. 

XX. — £.i;pw(;>in/or.Veteresc(lilioneset  quinque  libri 
veteres  babent  expiignatiis.  Qiia>  lcctio  poiesl  essc 
bona,  Ego  tainen  aliaiii  praefero,  iiim  qnia  liabelur  in 
editioniliiis  Manuiii  et  Morcllii  ct  in  duime(;iin  aiiti- 
quis  codicibiis,  inin  eliain  quia  iiifra  in  \iln-o  de  lapsis 
logiiur  pag.  184:  Uosiein  nunc  el  expugnalorein  do- 
ineslicum  iion  liaberenl. 

Vidm  ante^uam  iiupla:.  Ilieronymus  in  Epistola  ad 
Eustochinm  dc  scrvanda  Virginiia"tc  :  V((<(;(j,s  plerasijue 
viduas  antequain  iiuptas  iiifeliccm  coiiscienliam  menlila 
tantiim  vesle  protegere.  Iii  Apolngia  Apulcii :  Fartasse 
adliuc  vidun  iinlequam  niipta  domi  sedissel.  Ovidius 
lib.  II,  Fasioriiiii,  vidua;  ccssate  puella!. 
_  XXI. — Timenlcin.  Haiic  Icciionem  priercrnnt  omnes 
"  ferc  veicics  libri  cl  cdiiiones.  Pamclius  posuii  do- 
cenicm;  iiiiani  leciioiiein  ego  reperi  in  sex  codicibus 
auliiiiiis,  in  qnoriiiu  uno  primo  scriptuin  fuit  (JHien- 
tem,  scd  postea  id  deleliim  est  ut  scriberetur  docen- 
tcm.  Alii  nuincro  viginti  li;ilicni  timeitiein.  Ait  ergo 
Cyiniaiius  liinere  se  pro  viiginibus  Ueo  dicalis,  si 
iioii  obscrvaverini  viiaiu  proposito  siio  cougruenleiii; 
adcoipic  ilbis  adiiioiict  ut  iii  iiicuplo  per.scvcrenl. 

QiHCvirgo  es.  Poslea  scqniliir  iii  edilinne  Erasmi , 
ex  ipia  ahic  acccpernnl,  qua:  Deo  servis.  Al  cgo,  ciiiii 
isiud  niiu  invoiicrim  nlsi  in  nno  veleri  liliro,  dcsit 
iiuli;ni  iii  omiiibus  aliis,  id  est  viginli,  in  primis  vcro 
in  Scgiijtriano,  cxisiiinavi  iioii  cs-c  Cypriaiii  et  ad- 
diliiiii  fui>se  ;i  qiiodani  siiidioso,  fortassis  iii  inargi- 
iic,  per  spi'cieiii  inierpreiatiouis.  Iiaque  cxpuiixi. 

Cum  cenieito.  Reiinni  liaiic  leciioiicm  ,  qiiia  cxtat  iu 
oiniijbus  antiquis  codicibus ,  cliain  iu  ScguiiJnano,  ct 


m  LIBER  DE  lUBITU  YIRGINUM.  462 

UliipiiJ  niartyres » non  esl  carnis  cl  sxcuM  cogitaiio,  A  liraeiis.  Nnllus  vobis  (lc  parlu  circa  filtos  melus  esi, 


iicc  parva  cl  levis  ct  dclicaia  congressio,  sic  et  in 
vol)is,  qnarum  ad  gratiain  i^  merces  sccunda  esi,  sit 
et  virtus  ad  tolorantiam  proxima.  Non  est  ad  magna 
facilis  ascensus.  Quem  sndorcm  perpfitimur,  (jucra 
lnborcm,  cum  conamnr  ascendere  coilcs  cl  vcriices 
niontiuni?  Quid,  ut  ascenilamns  ad  coilum?  Si  pnc- 
minni  polliciiationis  atlcndas,  minus  cst  quod  labo- 
ras.  Iinniorlalitas  persevcranii  <^  d^tur,  perpctua  viia 
promittiiur,  rcgniiin  Dominus  poUicetur. 

XXII.  Servate'',  viigines,  servatc  qnod  esse  ccepi- 
siis,  servaie  qnod  eriiis.  Magna  vos  merces  niar.el, 
prxmium  gramle  virlutis,  nuinus  maximum  castita- 
lis.  Yuliis  scire  quo  malo  careal  ei  quid  boni  lciieat 
conrmcniiai    virtus?    MiUtiplicabo  ,    inqgit    mulieri 


iiec  mariius  cst  domlnus,  sed  dominus '  vcsler  ct 
c:iput  Ciiristus  est  ad  instar  et  vicem  masculi.  Sors 
vobis  et  condilio  comninnis  est.  Domini  vox  est  iii 
illa  diccnlis:  Filii  swciiti  linjus  fjencmU  el  generan- 
tur.  Qui  autem  haliuerinl  diynnlionem  swcnli  illius  cl 
resurrectionis  a  morluis,  non  nubunl,  neqiie  matrimo- 
iiium  faciunt.  Neqne  enim  incipicnt  mori  :  a-quates 
emm  snnt  Angelis  Dei,  cum  sinl  filii  rcsmreclionis 
(  Luc.  XX,  51-56).  Quod  fuluri  sumus  jam  vos  essc 
coepislis.  Vos  resurreclionis  gloriam  in  isto  sxciilo 
jain  teneiis,  per  saeculum  sine  sicculi  coniagiono 
iransiiis.  Cum  castae  perseveraiis  et  virgines,  Angelis 
Dci  esiiscequales.  Tanlum  inaneat  ei  diirel  solida  ct 
ilL-csa  virginilas,  et  ul  ccepit  forliter,  jngiter  perseve- 


Deus,  trislilias  tuas  el  {lemilus  tuos,  et  in  trislitia  "  pa-  B  ret ;  nec  nioiiilium  aut  veslium  qu:crat  ornamenta, 
ries  filios,  et  eonversio  tua  ad  virum  tuum,  et  ipse  tui  scd  mornin.  Dcum  speclet  et  coBluui,  nequc  oculos 
dominabitur  {Gen.  iii,  16).  Vos  ab  liac  sententia  li-  ad  sulilinie  porieclos  ad  carnis  el  muudi  concupi- 
licrse  eslis,  vos  mulierum  triatilias  et  gemitus  non      scentiam  deprimat  ant  ad  tcirenas  deponat. 

LECTIONES  VARIANTES. 


°  Martyrenn  Oxon.  Martvras  Tliu.  Corb. 
1-  Ad  graliam  7?orf.  1,  i.  Thu.  Foss.  Corb.  MR. 
•=  PerseveranUbus  Bod.  1. 
A  Servate  quod  debetis  Foss. 


"  C.nm  tristiiia  rer. 

'  Dominus,  Dominus  Deus  vesler.  Bod.  1,  i,  1. 

B  Nec  ad  terrena  Bod.  2. 


STEPH.  BALUZII  NOT/E. 


in  editioniljiis  qua;  Manutianam  anlctcsscrunt.  Pru- 
dcntius  in  Carminc  de  sanrta  Agnete  ail : 

Cingit  coronis  inlerea  Deus 

Froiitem  duabus  martyris  innuba;. 

IJDam  decemplex  edita  seplies 

Morces  perenni  lumiiie  conficit. 

Centeniis  cxlal  fruclus  lu  altera. 

Iii  codice  Pitlioeaiio  el  in  Veroncnsi  legilur  istic:  Pri-  ' 
mns  cum  ceniesimo.  Hiernnymus  in  "'  Epistola  ad  Eu- 
siocliium  deservanda  Virginitatc  :  Centesimus  el  sexa- 
(icsimus  (ructus  de  uno  sunt  scmine  castiiaiis.  Joaniies 
Saresbericnsis  lib.  viii,  Policratici  cap.  M:  iSon  tmnen 
qnod  conjugali  detrahnm  cnslilali ,  seU  centcsimum  attl 
sc.ragesimum  fiuclum,  licel  de  radice  tiicesimi  oriatur, 
ndidine  urbilror  tricesimo  conipurandum. 

Sexagenarius.  Prudentius  I.  ii  advcrsus  Symmachum: 

Siint  et  virginibus  pulcbcrrima  pra;nua  noslris. 
Et  mox  : 

Hic  decies  seni  rediguntur  in  liorrea-fructus. 

Cogilalio.  lla  omnes  fere  libri  vcteres.  Diio  lanicn 
lialicnt  coUuctatio.  Iii  Veroncnsi  scriplum  primo  fuit 
colluclatio,  sed  supra  lincam  scripium  est  cogiiatio. 

XXII. —  iVoii  nubunt.  Codex  Fiixensis,  non  tnibent 
ncque  nubentur.  Seguicrianiis  ct  uiiiis  alins  vctiis  noii 
niibunlur  tantuni.  Niibendi  vocabulum  sa;pc  rcpcritur 
iii  obscG^nis,  iit  posl  Lipsiuni  annotavil  vir  doclissi- 


innuptam,  id  cst.viigLncm ,  qua)  non  congressa  crat 
ciim  marito.  Nam  et  Rufinus  lib.  i,  cap.  6  liist.  ec- 
cles.,  innuptani  dixil  pro  virgiiic.  Pro  qiio  llieronynius 
iii  iniiio  libri  adversus  Ilelvidium  dixii  Mariain  fuissc 
inairem  anlequam  nuptara,  quia  niniirura  coiiceperat 
ex  Spiritii  saiicto  antcquaro  ex  spoiisa  (ieret  iixor  Jo- 
seplii.  Et  sancius  Anibrosius  iii  Epistola  de  lionoso 
episcopo  acciisato  in  synodo  Capiicnsi  quod  dicerel 
Mariain  virginein  babiiissc  plures  liberos :  Neque  eiiini 
elegissel  DominusJesns  nasci  per  viryinem,  si  eainjndi- 
casset  tam  inconlinentem  fore  ut  iltud  genilale  dominici 
corporis ,  illam  autam  regis  wterni  concubitus  humani 
seiiiine  coiiujuiiiusiei.  Catcruni ,  iii  id  quoque  obitcr  di- 
cam,  Rigaltius  arbiirains  csi  biiuc  locuin  ex  Apoloqeiico 
TerluUiaiii  sic  scribeiiduiii  essc  ut  dicaiur  Cliristnm 
niillaiu  de  pudicilia  babcrc  matreni ,  qiiia  videbat  La- 
tinum  LatiniuiH  et  Paraclium  iia  legissc  in  qnibusdam 
vetustis  exeinplaribiis.  Ego  coutra  puto  relinendam 
csse  lectionem  vulgaiam ,  qua;  veiustissiinoriim  et 
optimoruni  codicum  aucUirilate  niiiiur,  nt  sciisus  sit 
Clirisli  inairem  nullam  tuipudiciti.i;  labcin ,  iioii  qiii- 
deni  obsca;na;  atireclatioois  injuriara,  ut  Riifiiii  ver- 
bis  utar,  passam  cssc,  quippe  qiia;  niiniquam  cum 
inariio  exercuerit  conjngalc  commercium,  sive,  ut 
loquar  cum  Laclantio,  minquam  pcr  voluptatis  ille- 
cebras  copulata  cst  cum  iiiarito.  Vide  Erasnii  aiiiio- 


iiius  Joaiines  ScUtcnus  lib.  v,  cap,i  dejure  naiurali  D  'atioiies  iii  bunc  locuin  Mattlia;i. 


el  gentiuin,  ct  nos  quoqiicalibi  inonninius.  Et  ila  vide- 
iiir  ctiain  sensisse  Servins  grainmaticus  in  secimdiim 
yEneidos:  Innupia;,  qiiw  nunquam  nubil.  Namvirgo 
poiesi  et  iiuberc.  Tertiiliianiis  lib.  iv,  adversus.Marcio- 
nciii :  Mancnte  niatrimonio  niibere  adutterium  est.  Idcm 
iii  Apoloijeiico  agens  dc  Iiicainatione  Clirisli  ait  Dei 
Filiuin  iiiillam  de  inipndiciiia  halicie  matrero,  etiam 
quani  videbntur  liabere  non  nupscrat.  Ubi  maiiifesiuin 
c:-t  voccm  nupserat  positam  c-se  pro  coitionc  miilicris 
ciiiii  viro.  Alioqui  falsum  cssclquod  ait  Tcrtullianus, 
ciiin  ceriiim  sit  .Mariani  iiiaireni  Cbiisti  ductam  fnis^e 
a  Joscplio,  nnpiani  fuissc  Joscpbo,  uxorcm  ejus  fiiis- 
se  ,  et  propierea  Clirisluni  existimaUim  liliuiu  fabri, 
qnia  filiiis  cjus  mulieris  erat  i\wv  fabii  uxor  erat,  qiiia 
(iliiis  cst  qiiem  nuptia;  dciuonstrant.  Hinc  in  scholiis 
saiicii  Cyrilli  de  Incarnatione  Domini  eap.  25  legi- 
lur :  Naius  est  enim  ex  virgine ,  el  solus  Itcibet  mairem 


Jam  vos  esse  coepistis.  Ilieronymus  in  expnsitione 
psalmi  XLiv ,  ad  Principiam :  Se.vns  devoratur  a  dh-- 
gine.  Chrislum  portut  in  peclore.  Jam  possidet  qiiod 
fujura  est.  Idem  in  Epistola  ad  EiislocbiumdeCusto- 
dia  virginitalis  :  Gunde  soror  ,  gaiide  filia,  gaude  mi 
virgo,  qiiia  qnod  aiim  simulanl  lu  vere  essc  ccepisti. 

Graiiam.  Ilanc  Icctionem  prideriint  omnes  fere 
libri  vcteres  ct  veiercs  ediiinncs.  .Manuiius  inaliiit 
gloriam.  Ilinc  acceperunt  posieriores  editioncs.  Ego 
iot  velernin  exeinplariuin  et  cdilionuin  coiilra  scri- 
bentium  auctorilalcm  conlciiinerc  noii  audco.  Si  quis 
lanieii  inavull  gloriam,  judicio  suo  friiatur. 

CaslCB  perseveratis  et  virijines.  Hieroiiyiiins  in  Epis- 
tnla  ad  Eustocliium  de  Custodia  viiginiiatis  :  Et  quia 
mariioriim  expertcB  sunt  dominatum ,  castai  vocantur  el 
nonnw.  Quid  sinl  nonnac  qua;rc  in  glossario  Latino 
Cangii. 


4G3 


DIVI   CYPRIVNI 


m 


XXXni.  Prinia    scnlenlia   crescerc   cl  gcnnrarc  A  iuisil  :  Primiis  /lomo,  inquif,  dc  terrai  Ihno,  sectindus 


prxccpit,  secunda  caniincntiani  snasit.  Cum  adliuc 
rudis  mundus  ct  inanis  est »,  copiam  '•  foecunditatc 
gencrantes  propag.imnr,  ct  crescimus  ad  liumnni  ge- 
iieris  augmentum  :  cum  jam  rcferuis  est  orl)is  ct 
mundns  impletus,  qui  capcrc  conlincntiam  possunt, 
spadonum  more  vivcnles,  casirantur  ad  regnum.  Nec 
lioc  jubct  Dominus,  sed  horlatur  ;  ncc  jugum  neces- 
silatis  imponil,  quando  maneat  voluniatis  arbitrium 
liberum.  Sed  cum  liabilationes  multas  apud  Patrem 
suuni  dicat(Joan.xiv,2),  melioris  babilaculi  liospitia 
demonsiraf.Habitacula  istameliora  vos  petilis,carnis 
dcsidcriacaslrantcs,  majorisgratiajprsmium  in  cflcles- 
libus  oblinelis.  Omnes  quidetn  qui  ad  divinum  lavacrum 
Bapliismi  sanclilicatione  pcrveiiiunt ,  homincm  illic 


liomo  de  coelo  ^.  Quain  ille  de  limo,  tales  et  qui  de 
limo  ;  el  qualis  coelestis,  tales  et  ccelestcs.  Quomodo 
poitaviiims  imaginem  ejiis  qui  de  timo  est,  portemus  et 
imaginem  cjus  qui  de  caelo  est  (1  Cor.  xv,  47-19)  llanc 
imaginem  virginitas  porlal,  porlat  iniegritas,  ""  saii- 
ctilas  portalct  veritas ;  porlant  disciplinac  Dei  nicmo- 
rcs,  jusiitiam  cuin  religione  relinenlcs,  stabiles  in 
lidc,  huiniles  in  tiniorc,  ad  omncm  lolerantiain  for- 
tcf,  ad  susliiiendam  injuriam  iiiiles,  ad  faciendam 
misericordiam  facilcs,  fraterna  pacc  unanimes  atque 
concordcs. 

XXIV.  Qure  vos  singula,  o  bonse  virgines,  obscr- 
vare,  diiigerc,  implcrc  debciis;  qux  Duo  el  Cliristo 
vacantes,  ad  Dominum,  cui  vos  dic:\siis  ,  et  majore 


veterem  gratia  lavacri  salutaris  cxponunt,  et  innovati  B  et  meliorc  parlc  praicedilis.  Provcctic  aiinis,  juniori- 


Spiritu  sancto,  a  sordibus  contagionis  anliqua^  ilcraia 
nalivii.ite  purgauinr.  Scd  naliviialis  iicrata;  voliis 
major  sancliias  ct  verilas  competit,  quibus  desideria 
iamcarnis  et  corporis  nulla  sunl.  Sola  in  vobis  qiia> 
sunt  virlulis  et  spiritus  ad  gloriam  remanscrunt ". 
Apostoli  vox  cst,  quem  Dominus  vas  elcctionis  succ 
dixil,  quem  ad  promcnda  •^  mantlata  coclestia  Dcus 

LECTIONES  VARIANTES, 


bus  fucite  magisterium :  minores  natu,  prajbcie  com- 
paribus  incitainenium.  Hortainentis  vos  miituis  cxci- 
latc,  aemulis  de  virlute  documentis  ad  gloriam  pro- 
vocate.  Durate  fortiier,  spiritaliicr  pergiie,  perveniie 
feliciier.  Tantum  incmcniote  tiinc  nosiri,  cum  inci- 
piet  in  vobis  virginilasiioiiorari. 


"  Esset  Oxon.  ex  omnilm  mss.  Est  Impr. 
*  Cojiiosa    Ar.  Copia   foecunditatis  Bod.  1 ,  2.   yer. 
Voss.  i. 


'  Ad  gloriam  deest  m  Ar.  MR. 

tl  Pronierenda  IUR. 

«^  Secundusdecoclo  Thu.Foss.Corb. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 
XXIII.  —  Habitaiiones.  Codex  Fuxensis  mansiones.      bns,  ncque  in  ullo  eorum  veterum  exemplarium  qui- 
Quod  fortasse  meliiis  est.  Nam  in  capite  xiv,  Evan-  p  bus  usus  sum,  id  esl  viginti  septem. 

-  ■  ■ J ■ -•'  ~ '  =-■ •"••  ^"   ^       Virginitas  honorari.  Id  est,  cuin  in  vobis  Dominus 

martyriiim  coeperithonorarc,  ut  scriptuiii  csl  iii  libro 
de  Laude  martyrii,  pag.  55:2,  quiindo  ignes  au(  cruces, 
ul  aii  in  lioc  ipso  libro  de  Habitu  virginum,  pag.  175, 
sanctusMartyr,  autferrumvelbestias  paiiemini  utco- 
roiiain  inartyrii  accipiaiis.  Prudentius  in  Carmine  de 


gelii  secuiidiim  Joanneni ,  ad  quod  istic  resplcit  Cy- 
priaiius,  legitur  iii  cditiune  vulgala:  In  doino  patris 
niei  mansiones  mullce  sunt.  Sed  bcic  mcminisse  oporlet 
Cypriaiium  aha  versione  usum  csse  quam  ea  qua  nos 
uiimur. 

Ad  divinum  lavacriim.  Iia  posui  scculus  fidem  unius 
libri  iiiei  vcleris.  Aique  ca  lectio  milii  videtur  opti- 
iiia.  Nani  alia  esi  adiiKidum  iiiiricata  ,  qua:  iia  liabet: 
Omnes  quidem  qui  ad  diviiiwn  miiniis  el  patriuin  Bap- 
tisini  sanctificatione  perveniunt.  Quid '"  eniin  heic  facit 
vox  pairiitm '.'  Et  laineii  illa  habeiur  iii  codice  Seguic- 
riaiio  ct  in  scx  aliis.  Alii  sepieni  et  vetcres  ediiioiics 
prefcrunl  palrimoniuin,  Becccnsis  pnd-inm.  Sed  iiul- 
iuiii  lioruni  vocabuloriim  congruii  liulc  loco,niea  qiil- 
(leni  sentcntia.  Si  (|uis  tamen  horum  alteruirum 
retiiicrc  volueril.  non  rcpugno. 

Quomodo  portavimus.  Kefcrl  lianc  postremam  libri 
isiius  pariein  sancius  Augustinus  lib.  iv  de  Doctiina 
christiana  cap.  21 


sanclo  Fructuoso  cpiscopo  Tarraconeiisi  :  Carcer  chri- 
sticolis  gradus  coronw  est.  Hieronymus  iii  Qux- 
stione  xi  ad  Hedibiam  :  Triumphus  Dei  est  passio 
marlyrum  et  pro  Chrisli  nomine  ciuoris  eflusio  et  intcr 
tormenta  Iwlitia.  Virginitas  igilur  iiicipit  lioiiorari  cum 
virgo  f brisiiana  incipit  pali  pro  nomine  Christi.  Cy- 
priaiius  in  libro  de  Uiiiiate  EcctesicB,  pag.  201  :  Coii- 
fessio  exordium  gloriw  esl ,  non  meriium  jum  co- 
roiice,  nec  perficil  laudem,  sed  initiat  digiiitalem,  ct 
Episl.  Lxxvii,  iid  Marlyres,  p;ig.  159  :  l''ustibiis  cwsi 
prius  giaviler  et  ufjticti  per  ejusiiiodi  poenas  initiaslis 
confessionis  veslrce  gloriosa  primordia.  liide  illa  quc- 
rela  Secuiidx  virgiiiis  el  niarlyris,  quu!  cum  videret 


XXIV. — iiinor^j na(u prirfrete.Post  isla  Pameliiis.cui  D  Buniiam  sororem  suain  (lagellari,  clamavit  ad  judi- 
pra-ivcrat  edilio  qun;  dicitur  Gravii,  adjecit  ex  codice  cein  :  Cur  soiorem  meam  gtoriu  nfftcis,  me  vero  ejiis 
Afnigenicnsi  ct  ex  Coloniciisi,  mujoribus  miuisierium;  gloiiie  non  paieris  esse  pariicipem'.'  Celerinus  in  tpi- 
idqiie  optiiiici|iiadrare  ail.  Ego  non  dispulo  an  optiinc  slola  ad  Lucianum,  pag.  29  :  iiic  coronet  te  cujus  no- 
iiuadrei.  Illud  tantuin  aio,  mc  ideo  expuiixisse  hx-c  men  confessus  es. 
duo  vocabula,  quia;illa  nuii  inveiii  In  anliqiiis  cdilioni- 


LIBER  DE  LAPSIS. 


A»r.iMENTUM.   —   Pollicitiis  crat  frequenter  Cypria-  tius quid  scriplurum  de  ratione  lapsoriim  :  Iwc  igiliir 

nus,  ubi  primuin  pax  Ecclesia;  reddila  foret ,  se  cer-  libro  promissis  satisfacit.  F.t  in  primis,  ob  ociilos 

STEPII.  BALUZII  miJE. 


DE  LAPSIS.  —  Lihri  isiiiis,  iit  ab  aliis  jam  obser- 
valuni  esi,  mentiuncm  facii  ipsc  Cyprianiis  Epist.  u 
pag.  66,  el  Ponlius  diacouusin  viia  ejus,  tuin  etiain 


sanclus  Augustinus  et  sanctus  Fulgenliiis  in  locis  in- 
fra  notatis.  Adduiit  aliqui  Eiisebium  Cxsariensciii, 
sed  falso.  Dccepit  cos  indiligciitia.  Cum  enim  Rufi- 


465 


LIBER  DE  LAPSIS. 


4CG 


posita  ctm  gaudio  lam  insperaia  Ecclesiw  pace,  e«  A  licerepotest  ut  non,quiDominurn  tolo  corde  et  anima 


confessorum  caterorumque  stanlium  in  fide  constantia 
el  deinde  cum  dolore  summo  lapsorum  ruinis ,  ac 
persecutionis  prxteriKe  causis  explicatis,  disciplinx 
nempe  neglectu  et  peccaiis  ftdetium  ;  graviter  increput 
lapsos  quod,  ad  prima  staiim  verba  minanlis  inimici 
idolis  sacriftcaverint,  et  non  polius,  juxta  Chrisli  con- 
sitium,  secesserinl:  ilem  quod  jamsacriftciis  macalati, 
contra  Evangelii  tegem  ,  unle  expinta  delicla  ,  ante 
exomologesin  criminis  factam  vini  inferrent  corpori 
el  sanguini  Domini,  et  communicalionem  ac  pacem  a 
i/uibusdam  presbyteris  sine  episcopi  senientia  extor- 
querenl.  Delerrilos  proinde  vindicta  divina  lapsorum 
aliquot  qui  indigne  communicarant  ( obiler  inlerjecta 
mentione  libellalicorum,  quod  a  crimine  non  excusa- 


et  virtute  diligimus  <^,  benediciiones  ejus  et  laudes 
semper  et  ubiqne  cum  gloria  pra:dicemus.  Exopia- 
tns  votis  omnium  dies  venit,  et,  post  longx  noclis 
liorribilem  tetram(|uecaIiginem,DominiIuce  radiatus 
muiidus  eluxit''. 

11.  Conressores,  praeconio  boni  nominis  "  claros  et 
virtutis  acfidei  laudibus  glnriosos,  Ixiis conspectibus 
intiiemur,  sanclis  oscuiisadha;rentes,  desideraios  diu 
iiiexplebili  cupiditate  compleciimur.  Adest  militum 
Cbrisli  cohors  candida,  qiii  perseculionis  urgentis  fc- 
rocium  turbulentam  stabili  congressione  fregcrunt , 
paraii  ad  patieniiam  carceris,  armali  ad  tolerantiaiu 
mortis.  Kepugnastis  ^  fortiier  sxculo,  spectaculuni 
gloriosum  pra;buistis  Deo  k,  secuturis  frairibus  fuisiis 


rentur),  et  animatos  eoruni  exemplo   qui,  ^Kamuis  B  exemplo.    Religiosa  vox   Christum  >*  locuta  est,   iii 


nullo  sacriftcii  aut  libelli  facinore  conslricli,  quoniam 
tamen  de  hoc  vel  cogitavermtl,  hoc  ipsuin  apud  sacer- 
dotes  Dci  dolenier  el  simpliciter  confttentes,exomolo- 
gesin  faciebanl ;  ad  confessionem  delicli,  ad  pceniten- 
tiam  publicam ,  ad  salisfactioneni  plenam  mullis 
hortalur.  Poslremo  vilari  ntoitet  Novatianos,  confu- 
tans  Scripturis  aliquol  itlorum  hceresin. 

'.   l.  Pax  ecce,  dilectissimi  fraires,  Ecclesia:  reddita 

est  et,  quoil  diiricile  nuper  iiicredulis  ac  perfidis  im- 

possibile  videlj.'il'jr,  ope  iitque  ultione  divina  securi- 

tas  nostia  reparala  est.  Iii  iietiliam   nienles  redeuiit, 

el,  tenipesiate  pressuricac  nube  »  discussa,  iranquil- 

litas  ac  sereniias  refulscrunt.  Dandse  laudes  Deo  ,  et 

bencficia  ejus  acmunera  cum  gratiHrum  actione  cele-  Q  sexum  quoque  vicerunt.  Veniuiit  et  geminata  militia; 

branda,  quamvis  agere  gratias  nosira  vox  •>   ncc  in      su»   gloria  virgiiies,  et  pueri  aiinos  suos  virlulibui 

persecutione  cessaverit.  Neque  enim  tantum  iiiimico      transeuntes.  Necnon  et  ca:tera  slantium  multiludo 

LECTIONES  VARIANTES. 

'  Repugnaiites  Bod.  1,3. 
s  Deum  secuturls  ^oss.  1. 
h  Chrisli  «od.  1.4. 


qucni  se  semel  credidisse  confessa  est.  lilustres  ma- 
iius,  quac  non  nisi  divinis  operibus  assueveraiit,  sa- 
crificiis  sacrilegis  restilerunt.  Sanctificala  ora  coe- 
lestibus  cibis,post  corpus  et  sanguinem  Domini,  pro- 
fana  coiiiagia  et  idolorum  reliquias  respueruni.  Ab 
impio  sceleraloque  velamiiie  ,  quo  illic  veiabaiitur 
sacrilicantium  capita  captiva,  capulvestrum  libcrum 
mansit.  Frons  cura  signo  Dei  pura,  diaboli  coronam 
ferre  non  potuit,  coronae  se  Doinini  reservavit.  Quam 
vos  Isete  sinu  '  suo  excipit  i  inater  Ecclesia  de  pra:lii) 
revcrieuies  !  quam  beata,  quam  gaudens  portas  suas 
aperit,  ut  adunatis  agminibus  intrelis,  de  lioste  pros- 
trato  trophxa  refereiites!  Cum  triiimpbantibus  viris 
el  femina:  veniunt ,  qux  cuin  s.iiculo  dimicantcs  ^  , 


*  Nnbe  discussa  et  caligine  discissa  Ar.NC.  1.  Bod.  "2. 
iMm.  Ebor.  Tempesiate  pressa  ross.  3.  Nube  etcaligine 
Oxon.  Rigall. 

^  Noslra  vov  convenil  Bod.  i. 
"=  Nos  qui  Deum  lolo  corde  et  aiiimo  diligimus,  bencdic- 
tiones  ejiis  el  laudes  noii  Voss.  3. 
<i  Eluxil  et  coiifessorps  Bod.  i. 

*  Numinis  Ben.  Lurainis  Ar.  Voss.  1.  Lam.  Bon.  3. 


i  Laitos  iii  sinuin  foss.  1, 2,  3.  La!to  sinu  Oxon.  Impr. 
I  Excepil  Borf.  i,  i,  iMm. 

*  •Cum  sseculo  sexum  quoque  Bod.  13.  i.  Um.  Ebor. 
Voss.  1.3.  Thu.  Corb.  m.  2.  Affl. 


STEPH.  BALDZII  NOT^. 


nus  latine  verterit  Historiam  ecclesiasiicam  Eiisebii, 
credenies  illuin  eam  vertis.se  simpliciler  ei  nibil  addi- 
dissc  de  huo,  sibi  persuaseriint  ea  qii%  in  inierprete 
lcgunliir  de  lioc  Cypriani  libro  exsiare  eiiain  apiid 
Euscbium.  ()uod  verinn  noii  csi.  Ha;c  suiit  verlia 
Riifini  :  C.yprianus  de  his,  id  esl  de  Lapsis  librum  ma- 
gniftcentissime  scriplum  edidil,  in  quo  el  Lapsos  ad  D 
pcenilenlium  cohortandos  el  conlradicenles  alienos  esse 
a  Christi  visceribus  statuil.  Ilunc  porru  librniii  ct  li- 
lirum  de  Uitiiale  Ecclesiw  frequenler  citat  Venericus 
Vercellensis  episcopus. 

I.  —  Pax  ecclesiai  reddila.  Post  obitiim  Decii,  ut 
oslciidit  Pearsoiiiiis  iii  Aiinalihiis  Cyprianicis. 

Sitbe.  Rigallius  addiilit  etcaltgine.  Sed  lianc  addi- 
lioncni,  qu.c  liaiid  dubie  esi  ex  giossemaie,  non  agno- 
BCuiil  alia-  editioncs  nec  lihri  veicrcs.  Reperia  esl  in 
dunbus  tantum,  iii  iiiio  nimirum  rcgio,  ex  «luo  pulo 

Rigaliiuin  accepisse,  el  in  Moyssiaceiisi. 

Voiis  omnium.  (^odex   Fuxensis,  vocibus  et  voiis 

omnibus. 

II. — Coliors  cnnrfit/fl.  Tcrlulliaiiiis  in  libro  i  ad  Uxo- 

rem  :  Tola  illa  Ecclesia  candida  de  sanctitale  conscri- 

biiur.  Ubi  vide  Rigaliium.  Idem  Tertullianus  in  libro 


de  Corona  :  Et  de  marlyrii  corona  laurea  meliut  coro- 
nandtts.  Vide  nolas  Joinnis  Ludovici  de  la  Cerda 
pag.  6i9.  De  massa  candida  vide  Baronium  an.  2C1 
ct  303. 

Sacriftciis  sacrilegis.  Septem  libri  veleres  habent 
sacriftciis  ac  sacrilegiis. 

lieservavil.  Diio  libri  vetcres  mancipavit. 

Sexttm  vicerunt.  Supra,  Epist.  xxxi,  pag.  164  texu 
suo  forliores.  Ubi  viilc  iiotas. 

Annos  suos  virtulibus.  Ila  veteres  cdiliones,  vigiiili 
ettrcs  libri  iiosiri,  et  qualuor  Aiiglicaiii.  In  iino  rcgio 
et  in  Moyssiacensi  legitur,  annos  suos  continenlioe  vir- 
litlibus.  Ciim  aulem  vox  conlinenlia;  desii  in  lani  niiil- 
lis  anliquis  codicibus,  cum  non  couveniat  "*•  liiiic 
loco,  ni  ait  Laiiiiius,  nobisvisumcst  illaiii  esse  delcii- 
dani.  S:iiie  Panielius  ili:im  adjecit  ex  editioiie  (|ii.c 
dicilur  Gravii  ct  ex  quodam  veleri  libro.  Vernni  idoiii 
Latiniiis  jainpridem  pronuntiavil  eain  aiiclorilatciii 
taiiti  noii  esse  ut  persiiadere  possit  vocem  lianc  esso 
relineiid:im. 

Staniium.  Veteres  edilioiies,  codex  Seguierianus, 
Graiianopolitanus,  receniior  Vlctorinus,  et  unus  Va- 


«7 


MVI  CTPRIANI 


m 


vesiram  gloriam  seqtiittiri  pfoximis  el  peiie  conjunc-  A  iiiimicus   populaiionis  su^  slrage  dcjccil.  Quid  hoc 


tisiaoilis  iiisigiiilms  vcstigia  Vesira  comilalur.  Endein 
clin iHis sincciitt>s  c(irdis,  eadem  <idei  lenacis  inlegri- 
las.  luconcussis  pnriccptorum  coelestium  ladiciljus 
""  iiixns  el  evingelicis  iraditioiiibus  roboridos,  non 
pra;.cii|  ti  cxilia,  iioii  desliiiala  lormeiiia  ,  non  rei 
familinris  daiiina,  non  torporis  siipiilicia  tCrrucruiit. 
Explorand;c  fidei  pra;linicbanlnr  dies.  Sed  qui  sxculo 
renimliasse  se  memiiiit,  nulluin  sa'cnli  diein  iiovil; 
nec  lcmpora  lerrena  jam  coiiiputal  q«i  xteinitatom 
dc  Deo  speral. 

III.  Nomo  ",  fratres  dilectissimi ,  «eino  lianc  glo- 
riam  mnliici,  ncrao  incoiTuptnm  slantium  flrmitatem 
maligiin  olitrecialioiie  debililct.  Cum  diesne^anlibus'' 
pi.TSliiutiis  cxcessil ,  qiiisquis  professus  iiilr;i  diem 


loco  laciam  ,  dilectissiini  fratres  ?  flucluans  vario 
nieiitis  aestu,qiiidaul  qunmododicam?  Lacrymis  nia- 
gis  quam  verbis  opus  est  ad  exprimeudum  '  dolorem 
quo  corporis  iioslri  plagadellonda  est,  quo  populiaii- 
quaudo  iiumerosi  multiplex  lameiitauda  jacttira  est. 
Qiiis  enim  sic  diirus  aul  ferreus,  quis  sic  Ci-aternai  cha- 
ritaiis  (-'  obliliis,  qoi  inter  suorum  mulliformcs  ruinas 
el  luijubies  ac  mullo  squaliire  dcformes  refiquias  cou- 
siiiuius  siccos  oculos  lenere  praivaleat,  nec,  crum- 
pcnle  staiim  flclu,  priusgcmiius  suos  lacrymis  quain 
vocc  deproiiiat?  Dolco,  fratres,  doico  vobiscum,  ncc 
milii  ad  leiiieiidos  dolores  meos  integriias  propria  et 
sanitas  privala  blaiidilur,  qunndo  plus  paslor  in  grc- 
gis  sui    vulnere    viilnerelur.   Cum   singulis  peclus 


non  esi,  Clirisiianum  se  esse  confessns  esi  '■.  Primiis  B  nieum  copnlo,  moeroris  et   fuueris  pondera  luctuosa 


cst  victori;te  tiuilus,  gcntilium  manibus  npprchensiim 
Domimim  conftieri  :  sccundus  ad  gloriam  gradus  >■  cst 
cauia  secessione  suhtractum  Domino  reservari  >•'.  Illa 
puhlica,  hnec  pHvaia  confessio  esl.  Ille  jodicem  s;v- 
tulivincit,  hic  contenios  Dco  suo  jiidiceconscicnliam 
puram  cordis  tutegritaie  custndit.  Illic,  foriitudo 
promptior,  hic  solliciimlo  securior.  Ille  appropin- 
qnar.te  liora  sua,  jam  malunis  inv^ntusesl;  liic  for- 
tasse  dilaiiis  csi  qui  ,  pairimnnio  derelicto,  Idciico 
secessil  quia  non  erat  negaUirus  :  conlilereiur  ulique 
ci  fuis.sci  ei  Ipse  deientus. 

IV.  lifls  marlyrum  coelesies  coronas,  has  confesso- 
nim  glorias  spiriiales,  has  sianiium  frairum  maxi- 
m;i8  eximiasque  virtutes  nioestiiia  uua  contrisial. 


participo.  Cuin  pbmgentibus  plango,  cum  dcnciitibus 
defleo,  cum  jnceiilihus  jaccre  me  credo.  Jaculis  illis 
grass;mtis  ^  inimici  inea  simul  meinbra  pcrcussa  sunt, 
saivienlcs  gladii  per  mea  viscera  iransicrunl.  immu- 
nis  et  iiber  a  persecutionis  incursu  fuisse  non  polest 
animus.  Iii  prosiraiis  fralribus  et  me  prostravit  af- 
fectus. 

V.  Habenda  lamen  est ,  fr.itrcs  dilectissimi,  raiio 
vCriiatis,  nec  sic  mcniem  debet  ei  sensum  persecu- 
tionis  inl'est;c  teuebrosa  '  caligo  ciccasse,  ui  niliil  re- 
inanserit  lucls  ct  luminis  unde  divina  pra;cepta  pcr- 
spici  possini.  Si  cladis  causa  cognoscitur ,  et  medela 
vulneris  invenltur.  Dominus  probari  fainili;iin  suam 
vohiit;ct  qiiia  iradiiani  nobis  divinitus  discipliiiam 


quodavulsam  iioslrorum  viscerum  parieni  violenms  G  pax  longa  corrupcrai,  jacentem  (idem  ei  pene  i,  ut 


■  Nomo,  fratres,  nemo  Yosi.  1 .  iMtn.  Mfl 

"  Ncgjiitliiiii  Voss.  1.  5. 

*  So  uon  e»l  CQulessus  ?  Lam. 

<*  C.iadus  esl,  cuiiiqiiis  se  Vdss.  1 

"  Sorvavit  Ko«.l. 


LECTIONES  VARIANTES. 


ti(aun<  habenl  r/rcMttisfniKinm.  Scd  h*c  lectio  bona 
n(me>i.  Lnmonianns  \t;)\)Kl  ndtlanlium. 

Dmniiti.  Il.ec  vox  deesl  in  niili(|ii;s  cililiOiilbiK  cl  In 
Ire.lccim  libris  viMrrihus.  Lnsnius  adjecil.  Nom  re- 
pcri  aul.Mii  iirim  iiisi  in  (|iiinque  codicibui.  Reiiniii 
laiMcn,  i|ilia  viditiir  necessaria. 

Kxphranda;.   Il.inc  leciionem  exhibeiit  sexdecim.         , 
veicra  excinplaria.  Codex  Uimicnsis  saiicii  Dionysii  n  c 
liahel  :  tspngnandx  ftdei  prwfigebanlur  die$.  Hiirgun- 
diciis,  ,)rttni(),(/a(»(»i(«r.   Voteres  cdltioiies,  tw(n»e- 
baiilhr.  ' 

,,  "'•  T-^"""»  »««"o"e.  De  hae  secessione  saiicti 
Bl.nr  tyris  sic  scrihit  iiiter  alia  Poiiliiis  ilincnniis  •  .Se- 
ijuuurul  piobiinus  secessum  itlmn  non  Iwinmii  i)».si(. 
Inmmilttlecoiiceptvm,  scd,  slculi  csl,n;e  Ms.J divi- 
num  .  bic  de  I'aulo  ercmila  ail  Ilicrnny.m.s  :  Cmn  ncr- 
sccaiomsprocella  denolaiet,  in  vilhm  remotioiem  et 
secr,rtiorim  recessil.  Vide  libiuin  TcMulliaiii  Oe  Fuqa 
tn  jirrseeiilione.  ■' 

—  pMus  aiil  ferrcus.  Cicero  Aclioiio  ii  in  Vcr- 
rcm  :  Qms  lam  fuii  illo  lanpore  durus  nc  fcrreits,  quis 
tam  whumaim.  Juvenalis  Suiiru  i  ■  ' 


'  Exlenden(ium  Ar.  Lam.  Ben.  Ebor.  NC.  2.  Bod.  2. 

S  Sic  cladis  Lam. 
iii;rassaiilibusl,i»i.  NC.  2. 
•  hircsi:e  iilecehroSa  Vosi.  L3. 
j  Kl  ul  peno  Liim.  Bod.  2. 

STEPII.  BALUZII  miM. 

Vide  mx  de  incursit  notavimus  ."id  Episiolam  x\iii, 
paK.  4"ii. 

In  proslhitis.  Oplaliis   li|).  i,   nonnnllos  fnHeslum 
proslravil  iii  morie;n. 

.  y.  —  Paxloiiga  coiTKpcrn^.  Saiicius  Augu.vtiiiiis  iii 
Epislnl;!  ad  ISoiiiraciiiin  coiiiitem  ;  Decuit  ciiim  cos 
solticitiido  quos  negiHjintes  securilas  feceral.  Siilpiliiis 


...  ..  .       Nani  i|iiis  iniriiix' 

lam  paliens  urbis  lain  lcrreus  ul  lonoal  sc! 
iHfBr.u    Codex  Fuxensis  iinpeiu.  Paulo  posl  in 
I.OC  ipso  hbro,  nec  prt>strmu,  e,l  peisecuiwnh  Unpeiu. 


'overus  lib.  Ji  saor;e  llislori;e  :  Pterique  eoritin  loiiga 
riirsum  pace  corrupli.  i:i  infni  :  Hiirsiim  corrupli  ton- 
gm  pacis  mnto  idolis  libaventnl.  Vollciiis  P.ilcrcnlus 
lib.  II,  Paniioiiia  insolens  tonya-  pacis  boiiis.  El  Taci- 
liis  lib  IV  Aiitintium  Inidil  Pisoiiein  fiiisse  paoe  incu- 
riosiim.  Juveiiali»  Sal.  vi  :  ^unc  putimur  longx  pacis 
iiuita.  Lik;iiiiis  lib.  v  :  Loiigaquc  in  pnce  quielos  bcl- 
lorum  priiiiitssparsil  jiiror.  .Mndcsius  in  libro  de  Vo- 
cabulis  rei  iiiililaris  :  Longa  secuiitas  pacis  hoinmes 
parliin  ad  delectulionem  olii,  paiiiin  ad  civilia  irndiixil 
officia.  Cicsar  lib.  ii  de  Bcllo  civili :  Mullitudo  iiisoleiis 
dtuiuiniliileolii.  Cassi;nius  lil».  v,  c;ip.  1!)  :  Scilicel  ne 
pacisolio  mites  Clirisli  tcniescens  incipiat  obtivisci  coii- 
slinttiomim  suariim  gloriosa  ceriamiiut,  ac  securiialis 
iiurlia  dissotulits  ptwiniorum  slipeiidiis  ac  triumplio- 
ruin  ineiilis  defraiidetur.  Sniictiis  Leo  P.ipa  ser- 
nioiie  II  iii  solemiiilule  E'piphani;c  :  Yigilaiiler  cn- 
venda  sutit  ilta  discrimina  quie  de  otio  ipsius  pacis 
oriunlur.  Vide  nolas  nosiras  ad  librum  vi  Salviaiii. 


m 


UBM  DE  LAPSIS. 


no 


ita  dixerlin  ,  tlorinienlcm  ccnsura   ccelesiis  crexit ;  A  liacio  coloratl.  Ail  dccipienda  corda  sinipiicitim  cal- 

lidic  fraiKles,  circiimveiiiendis  fratribus  subdoLc  vo- 
IiMitales.  Jiingcre  cum  infidelibus  vinculum  matii- 
monii,  prostiiuere  geniilibus  <■  membra  Clirisii.  Non 
jurare  lanimn  tcmeie,  sed  adhnc  eliam  pejerare :  pra;- 
positos  superbo  tumorc  contemnere;  venenr.lo  sibi 
ore  maledicere,  odiis  periinacibus  inviccm  dissiderc. 
Episcopi  phirimi,  qiios  et  liMitamento  cssc  oporict 
Cictciis  ct  exemplo,  diviiia  procuratioiic  contempia  , 
piocnralores  rerum  Sa^cularium  fierl,  derelicta  callic- 
dra,  plebe  deserla,  per  alienas  provincias  oberraiilcs, 
ncgoiiaiionisquacstuos;cnundinas'J  aucupaii,  esurien- 
tibus  in  Ecclesia  frairibus  ,  habere  argentum  largilcr 


cumqiie  iios  pcccatis  nosiris  amplius  mereremur, 
clemcntissimus  Dominus  sic  cuncta  moderatus  est, 
ut  lioc  omne  quod  gestiim  est  exploratio  potius  qiiain 
persecuiio  videretur. 

VI.  Studebantaugendo  pairiinonio  singuli,  el,  ol)liti 
qiiid  credenles  aut  sub  Aposlolis  ante  feeissent  aut 
semper  facere  deberent,  insatiabili  cupiditatis  ardorc 
ampliandis  facultatibus  iiicubabant.  Non  iii  sacerdoti- 
blis  "  religio  devota,  non  in  ministris''  (Ides  integra, 
non  in  operibus  misericordia,  non  in  moribus  disci- 
plina.  Corrupta  barba  in  viris,  in  feminis  forma 
fucata,  adulterati  post  Dei  '*'  maiiuSoculi,  capilli  men- 

LEGTIONES  VAIUANTES. 
a  SacerdotlisiJOd.l.  i.  Jj 

i>  Ministeriis  Bod.  i.  4.  Thu.  Foss.  Lwn.  Manul.  Gromv. 
Lips. 

STEPH.  BAH3Z1I  NOTiE. 


'  Proslituere  cum  gentihus  NC  1.  Pem. 
<i  QuaisluosasnuiiUinas  Bod.  4. 


Aniplius  mereremur.  Ita  antiquseeditioues.  Erasmus 
scripsit  amplius  pati  mereremur;  quod  ego  reperi  in 
qualuor  antiquis  exempiaribus.  Gravii  (|ux  dicitur 
cditio  id  quoque  babuit,  sed  minuiiore  charactere 
scripluiu,  ut  inlelligi  daretur  dubium  videri  an  esset 
Cypriani.  Vox  aiiiem  pati  iion  invenitur  in  octodeciui 
exemplaribus  nostris  neque  in  qiiinque  Anglicaiiis, 
neque  in  editionibus  Manutii  et  Morcllii.  Ego  suppo- 
silam  arbitror  a  quodam  sciolo  qui  putaret  seusum 
non  esse  iutegrum  absque  illo  vocabulo,  siout  Freiii- 
shenaius  ad  librum  ii  Historiarum  Taciti,  ubi  legitur 
tncipi  vicloriam  raius,  cxistimal  vocem  ratus  adje- 
ctam  esse  ab  aliqiio  cxlraneo,  qui  deessc  aliquid  beic 
putabat.  Erasmi  lameii  editio  posset  adjuvari  ex  eo 
quod  paulo  post  seqiiitur,  quid  non  perpeli  tales  pro 
peccatis  ejusmodi  mereremur. 

VI.  In  ministris.   DuO  iibri  vbteres   habent  mi-  C 
nisteriis. 

Capilli  mendacio  cotorati.  Iiifra  in  hoc  libro , 
pag.  191,  et  quw  capillos  tuos  inficis.  Ovidius  lib.  iii, 
de  Arte  amandi  :  Feminu  canitiem  germanis  mficit 
lierbis.  Marlialis  lib.  vi,  Epigr.  57  :  Menliris  fictos 
uiigiiento  Phcebc  capillos.  Columella  in  pra;ralioiie  li- 
hroriini  de  He  rustica  :  Capilum  et  ciipilloruiii  concin- 
nalores  non  solitm  ipse  nudivi,  sed  el  ipse  vidi.  Vide 
noias  ad  librurii  de  Habitu  virginuin  iii  vcrbo  lapiUis, 
pag.  5i8. 

Jungere  cum  iiifidelibus.  Cilai  liunc  loi^iim  saiictiis 
Aiigilstimis,  lil).  i  '"  deConjiigiisiidnlierims  (ap.  2!  : 
Qnamvis  beatissimus  ('.yprianus  inde  non  dnbilei  nec  in 
levibus  peccatis  conslitiiat  jungere  cuin  infidelibiis  vin- 
ciitnin  riialrimonii,  atque  id  csse  dicut  proHlituere  gcn- 
tililjiis  meinbra  Clirisli.  llem  iii  libro  de  Fide  el  Ope- 
ribus  cap.  19,  Ul)i  hinc  ctdligil  (pucdaiii  uno  s;eculo 
iiilcr.via  cssc  (\\ix  in  alio  noii  liccbaiit.  Sane  Tertul- 
liauus  (Idcel  niiam  liilci  regulam  esse  immulabilem,  W 
(.'nicra  vcro  corrcctioiiis  et  disciplin:^^  .■idiiiiitiie 
iioviialcm  correclimiis.  Vidc  riirsiiiii  <.niictiiiii  Au- 
giisliniim  in  Epislola  ad  Boiiifacinm  de  rariis  Consuc- 
Indiiiibns  Fcclesiarum  et  provinciuruni.  Ilipidiiymiis 
lil).  I  coY.lra  Jovininnum  :  Jnngunlur  geniilibus  tt 
templa  Cliristi  idolis  prosliluunt.  Idcin  iii'  Episuda  ;id 
Eiislncliiiim  de  Custcdin  virgiititalis :  Si  uulein  et  ilUu 
qna:  virgincs  suiil  ob  alius  tamen  cnlpas  viryiiiilcte  cvr- 
poriim  iion  salvanlur,  qiiid  fiel  illis  qucc  vroslilucrunt 
menibra  Clirisii?  Conciliiim  Arelateiise  primum  ca- 
iHiiift  il  :  Dc  puellis  jidelibus  qua;  genlilibus  jungunlur 
ptticuil  ul  aliquanlo  teinpore  a  comiiiuiiione  sepurentiir . 
Vide  Rigallii  observaiioncs  in  librum  ii  Teriulliaiii  ud 
Vxorem.  In  tiliilo  Codicis  'Mieodosiiini  de  Nhpiiis 
genlilium,  pracipihir  iil  nulli  prdvinciiiliiim,  cnjiis- 
cuiii  qiic  ordiiiis  aiii  loci  riierit,  ctim  barbara  sit  uxore 
coiijiigium,  nec  ulli  geiitiliuiii  provineialis  femina  to- 
puiclur,  ei  sj  conlra  factuni  fucrii,  capilaliier  expic- 


tur.  Geniiles  istic,  ut  recle  observat  Jacobus  Cotlio- 
fredus,  iion  dicunlur  respectu  fidei  seu  religioiiis, 
verum  respectu  Romaiionim,  barbari,  ct  specialim 
ii  qui  ex  variis  gcntibus  felicitatem  Ronianam  seqneil- 
tes  se  ad  iiiiperium  contulerant.  Itaqiie  provincialibus 
opiioiiuiilur,  id  est  Ronianis,  non  eiiam  Christiaiiis. 

norUimenlo.  Ilaec  est  editio  Manulii,  cuin  sii- 
periores  ediliones  habereul  ornnmenlo.  Lectionein 
Maiiutiiiiiam  inveni  in  duodecim  veiustis  codicibus. 
Alii  exlai  in  aliis  septeiii  ,  iii  ediiicine  Morelliaiia, 
et  apud  sancltim  Augtisliiium  lib.  iii  conlra  Cresco- 
nium.  cap.  56.  Vide  qiiai  in  similicasu  adnotavi  ad 
Epistolam  XV,  pag.  401.  Iii  Concilio  Toleiano  iii, 
canone  10,  legiiur /ior(am(;n(o  concilii  el  alibi  orna- 
mento. 

Procuralores.  Vetitum  isiud  semper  in  Ecclesia 
Dei.  Iiisigiiis  est  in  ea  causa  locus  in  canone  IG, 
poiicilii  Cariliaginensis  habiti  P.  C.  Ilonorii  XII  oi 
Tiieodosii  VIII,  exlatqtte  apud  Graiiamim  21,  q.  2  : 
Placuit  ut  episcopi.  Vide  Fpitomein  juris  pontificii 
Aiitonii  Aiigustini  lib.  iv,  tit.  73,  et  notas  iiostras 
ad  librtim  Agobardi  de  modo  RegimimS  ecclesiastici. 
Vide  eti;iin  invectivaiii  Jacobi  Cardinalis  Papieiisis 
adversus  Joaiiiiem  Cardinalem  Ailrebatenseni.  Siil- 
pititis  Severus  lil).  i  Historim  sacrw,  cum  dixissct 
levilis  nullam  potestateiii  daiam,  quo  liberius  servi- 
reiit  Deo,  addit  :  Equidem  lioc  exemplum  non  taciius 
prmterieiim,  lcgenduinque  minislris  ecclesiarum  libenter 
ingesserim.  Fienim  prmcepti  liujus  non  soluni  imnie- 
mores  sed  etiain  igiiari  milii  videntur.  Tanta  lioc  tein- 
pore  iiniinos  eoriiin  luibendi  cupido,  velitt  tiibes,  incessil. 
Inliiant  possessionibus ,  prwdia  excolunl,  aitro  incu- 
banl,  emnnt  vcndunlque ,  qiimstui  per  oinnia  stitdenl. 
Vjdc  sanctuin  Gregoiitim  lib  viii,  Episi.  xi^adversns 
Biisilium  episcopuin  Ciipuanum.  llieronyinus  in  Epi- 
stola  ad  iNepoliaiiuni  de  Viin  clericorum  :  Procuru- 
lores  et  dispensalores  domornm  iilicnariim  qitomodo 
possinil  csse  clerici  qiii  proiirias  jiibenlur  coiitemnera 
(aculiiites?  Quo  relerri  etiam  pdssiiiit  eS  qiia;  dilci- 
iiiu-i  iii  iiotis  ail  Capituiaria,  pag.  1109. 

Derelicia  calliedra.  Contra  regulas  ecclesiaSlicaj 
disciplina;.  Vide  concilia  .\fricana. 

Jn  Fcclesia  frairibus.  In  ediiionc  Panielii  adjec- 
tuiii  est  non  subvenire.  Sed  ego  additameiilum  illud 
iion  repcri  iii  veleribiis  libris  a  me  visis  iieque  in 
.\iiglicaiiis.  Saiie  Pithojaiius  liabet  niliil  Iribuere. 
(jtio  ctiam  iiiodo  scripitim  qiioqtie  luisse  in  Cainbe- 
ronciisi  testaiur  Pamelitis.  Et  lamen  miiiimc  nccesr 
sariuiii  milii  videiur  lioc  addiiameiitum.  Repichcndit 
( yprianus  episcopos  (itii  cum  viderent  Iratres  iii 
Eccle.-ia  esurienles,  auitim  el  argentum  siliebniit. 
Dixi  atiruni  et  argentum  ,  (piia  in  tiiio  libro  meo  ve- 
leri  scripliim  est  :  Fsnrieniibus  in  Fcclcsia  (rairibus 
atirum  habere  lurgiier  velle,  el  Jii  alio  argentum  pro 


DIVI  CYPmANl 


473 


vollc, 

li|.lic.iiilil)U»  foeiiiis  iiiigiMc.  Uiiiil  iion  peipeii  lali-s 
prii  pccc;itis  ojiisiiiodi  inereieiiiur,  ciiin  jaiii  priilcm 
l)ra;iiioiiut'ril  ac  ilixcrit  ceiisura  "diviiia  :  Si  derelUiue- 
rinl  ^  legem  meam  et  in  judiciii  meis  lioii  ambulaveriiil, 
«i  jusiilicuiiones  meas  profanaverint  el  prucepta  mea 
non  observaveriiil,  visitabo  in  virga  facinoia  eoiuin  el  in 
flagellis  delicUi  eorum':  (Psal.  Lxxxviii,  31-53). 

VU.  Pr;i!iiuiiliala  sunl  isla  iiobis  et  ante  prtwlicla. 
Sed  nos,  dala;  legis  et  ohservalioiiis  iuinieniores,  id 
cgiiniis  per  uosira  peccau,  ut,  duin  Doniiiii  maudala 
coiilemnimus ,  ad  correctiouem  ^  delicti  et  piobaiio- 
nem  fulci  rcmediis  seveiioribus  vciiireiiuis.  Nec  sal- 
tem  sero  coiiversi  ad  Doinini  timorem  suinus,  ut  hanc 
correptionem  nostram  probationemque  divinam  pa- 
lienterel  foniler  subirenius  •=.  Ad  prima  stalim  verba  B  Anie  aciem  miilii  vicli,  sine  congressione  prosliati ; 


fundos  insidiosis  fMndibns  raperc,  usuris  mul-  A  iv,  10).  Nonne,  iram  divinjc  indignationis  oslendens  el 

pa'ii;c  nieiuiii  praMiionens,  deiiuu  dicit  :  Adoruverunt 
cos  B  f/iios  (ecerunt  digiti  eoruin  ;  et  curvalus  esl  komo 
et  huinilitaius  est  vir,  et  non  laxabo  illis  {Isa.  ii,  8). 
El  iierum  Deus  loquilur  dicens  :  Sacrificans  diis  era- 
dicdbiiur,  nisi  Doinino  soli  (Exod.  xxn,  19).  In  livan- 
gelio  quoque  postmoduiii  Dominus,  iii  vcrbis  docior 
et  consuminator  i"  iii  faclis,  doceiis  (|uid  (iorcl,  el  la- 
ciens  qnodcumque  docuisset,  quicquid  nunc  geritiir  et 
gereiiir  nonue  aiiie  prKmonuil?  Nonne  el  neganiitius  ' 
aiterna  supplicia  el  saluiaria  conliiciilibus  pricuiia 
ante  coiistituit? 

VUl.Excidcruut  qnibusdaiiv,  proli  nefas!  omnia  et 
de  mciTioria  recesserunt.  Non  expectaverunt  saliem 
ut  ascenderent  appreliensi ,  ut  interrogati  negarent  i . 


minanlis  inimici  maxinius  fratruiii  nnmerus  lidem 
snam  prodidii ;  ncc  proslralus  est  persecuiionis  im- 
petu,  sed  volunlariolapsn  seipso  piosiravii.  Quid  oro 
inaiidilum,  quid  iiovum  vencrai,  ut.vclui  incogniiis  ' 
alque  inopinaiis  rebiis  exortis ,  Cbri^ti  sacramentum 
lemcritate  pr«cipiti  solveretur  ?  Noniie  liaec  et  Pro- 
pbeix  anie  ct  Aposloli  postinodum  nuntiaverunt  ? 
noiinc  jiisloruni  presi,uras  et  gcnlilium  seniper  inju- 
rias  pleni  sanctn  Spirilu  praidicaveruni?  iionne  fidem 
nosiram  .seniper  armans  el  Dei  servos  coelesti  voce 
corroborans  dicit  Scriptura  diviiia  :  Dominuin  Deum 
luum  adorubis,  et  illi  soli  servies  (Deut.  vi,  13;  Matth. 


nec  hoc  sibi  reliqueruni.uisacrificare  idolis  vidrren- 
tiir  inviii.  Uliio  ad  loruin  currcre,  ad  morU.ni  spoiile 
properare,  quasi  boc  oliiu  cuperenl,  quasi  aniplec- 
tercnlur  occasionein  daiam  quam  semper  oplassent. 
Qnoi  illic  ^  a  niagistralibus  vespera  urgenie  dilati 
sunt?  quot,  ne  eoriim  differrelur  interilus,  eliam  ro- 
gaverunt?  Quain  viin  potest  lalis  obtcndere,  qiiacri- 
inen  suum  purget,  cum  vini  niagls  ipse  fecerit  ut  pe- 
riret  ?  Nonne,  quando  ad  Capiiolium  sponie  venluin 
esi,  quando  ultroad  obsequium  diri  facinorisaccessuiu 
esl,  labavii  '  gressus,  caligavit  aspectus,  Ireinue- 
runt  viscera,  bracbia  concidcrunt?  nonne  scnsus. 


LECTIONES  VARIANTES. 


"Scriptura  Yoss.  1,  J. 
t>  Filii  add.  loss.  \. 

'  liiimiilaics  eoruin  el  in  (lagellis  dcUcta  corum  ;  nil- 
sericoriliain  aulemab  eo  nondispergam  abeis.  ('oss.  3. 
<t  Corrcplioueni  Ar.  l.am.  Yoss.  1. 
•  Falioiiler  subireiuus  foss.  3.  iwi. 
t  IgDOtis  Yosi.  1. 


8  Adoraverint  deos  ross.  5.  p. 
*i  Doclor,  coiisumuialur  in  factis  Thu.  Foss. 
i  Fulnra  sua  Bod.  4. 

i   Expeclaverunl  saltem  ul  inlerrogali   rogarenl,  ut 
thus  accendereiit  Yoss.  3.  Impr. 
k  Quod  illic  Voss.  i.  quid  illi  Oxon. 
1  Lapsus  est  Boss.  1. 


STEPH.  BALIJZII  NOTiE. 


aurum.  Bed,  quod  jiigulum  petit,  sanctus  Augustinus 
liuiic  euniilciii  locuiii  refercns  in  Epislola  ad  Mucro- 
bmm,  lil).  III,  advenus  Ciescoiiium,  cap.  3ti,  el  lib.  iv 
de  BupliiiHo  contra  Donalistus,  cap.  9,  iioii  habet  hoc 
addiiaiiieniuin<  Dcest  etiani  apiid  Venericuni  episcu- 
puin  Vercellenseni  iii  libro  de  Uniiute  Ecclesia  ei 
apud  Thiiiiiani  Valdenscin  in  Ductrina  x  de  Sacra- 
mentalibus.  Hieronyiiius  in  Epislola  ad  Nepotianum 
dc  Vila  clericoruin  :  Glorla  episcopi  est  pauperuin 
inopicE  providere.  Jgnominia  omniunt  sucerdotum  est 
vropriis  sludere  dwiliis.  Vide  ;Pro»pcruin  sive  Ju- 
lianuin  Puineriuiu  lib.  iii  de  Vita  contemplaiiva  '" , 
cap.  ^4. 

Fundos  rapere.  Citat  hunc  locum  sanctus  Au- 
giistinus  lib.  iv  de  Daplismo  contra  Donalistas,  cap. 
10,  et  in  Epislola  ad  ttacrobium.  Jullanus  Puineriiis 
lib.  1  de  Vila  conteinplativu,  cap.  13,  liiqiiens  de 
episcopls  :  Fundorum  terminos  siiie  lermino  cupidi- 
talis  exlendunt,  et  se  passiin  exquisiiis  deliciis  dtdunl 
qwe  animiim  corpusque  debilitant.  De  Potamio  Olys- 
slpona:  cpiscopo  iia  lcgilur  iii  libcllo  preciiin  Maiccl- 
lini  et  Fausliiii  :  Sed  et  Polainio  iion  fuit  iimlla  sacrai 
fidei  privvaricalio.  Denique  cum  ad  fiiiidum  properat 
quein  pro  impia  fidei  subscriplione  ab  hiiperalore  ine- 
ruernl  iinpelrare,  dans  novas  paeiias  limjuw  per  iiuain 
blasphemaverul ,  in  via  morilur,  iiullos  fructus  fundi 
vel  riiionc  percipiens.  Hleronynius  iii  Epistola  ad  iNe- 
poliaiiuin  de  \  Ita  clerlcuruiii  :  Turpe  est  aiite  fvres 
tacerdotis  Chruii  criici/iii   el  pauperis,   et  qui  cibo 


quoque  vescebatur  alieno ,  lictores  consulum  et  mililes 
excubare,  judicemque  provincim  meliiis  apiid  te  prun- 
dere  quam  in  pulalio.  Cui  loco  recte  adjungi  possnnt 
ca  quu:  Aniinianus  Marcellinus  llb.  xxvii ,  dicit  de 
conviviis  episcopuruin  'Koinanoruin  siii  temporis, 
quos  ait  epulas  curasse  profusas,  adco  ut  coruin 
convivia  regales  superarent  mcnsas.  Vide  supra 
pag.  444. 

Justificationes.  Novem  libri  nostri  et  sex  An- 
gllcani  elcdiiio  Morelliana  pra:feruiit  ;usfiiias. 
j)  VIII.  — Ascenderent  appreheiisi.  H*c  est  lectio  edi- 
tionis  Aiiglicana-,  quain  conlinnaut  vetera  excm- 
plarla,  quam  veru  Kigaltins  iii  ubservatloiilbus  suis 
ait  esse  vcrissiinam.  Cxterum  Manutlus  ct  Morcllius 
iioii  luere  prlini  qui  eain  indiixeruiit,  ut  pntassc 
videlur  Kigaltius.  Habetur  eniiii  in  antiquis  cdltio- 
iiibus.  Videqua:  iiulauius  ad  Eplstolaiu  vi ,  pag.  592. 

Ad  forum.  Et  hlnc  in  Capilolium.  Naiii  supra 
pag.  407 .  adnotaiuin  est  furum  fuisse  juxta  Capi- 
tulium. 

ISegareiil.  Posi  ha:c  .Manutius  et  Paineliiis  ad 
duiit  ut  ihus  accenderent.  Sed  haiic  lcciionem  iiie- 
rito  reprobat  Kigaliius ,  quamvis  eaiu  retinueril. 
Quippe  iiusplain  reperitur  iii  antiquis  excmplaribiis, 
iii^i  quod  Aiigli  unum  citant  ex  biblioiheca  Vati- 
cana. 

Quain  seinper.  Sexdecim  llbri  velercs  et  editio 
Morellii  h;ibeiit  libenler. 

Quot    ne  eonim.    Codcx    Seguierianus ,  quod  ut 


-173  LIBER  DE  LAPSIS.  i7{ 

"*  obstupuit.liiigua  liaesil,  sernio  defecil?  Siare  illic  "  A  cibis  pollui  violariqiie  cogantur,  non  exeunt  de  me- 


poiiiii  Dei  seivus,  el  loqiii  cl  rciinnliare  Clirislo,qui 
jaiii  diabolo  reiiuiiliaveral  et  si culu  '!  Noune  ara  illa 
quo  moriturus  accessit  rogiis  illi  fuit?  noiine  diaboli 
aliare,  quod  foetore  tetro  fumaie  ac  redolere  con- 
spexerai,  velui  fiiiius  et  buslum  vit:u  sus  horrere  ac 
fiigere  debebat  ''  ?  Quid  hostiam  leciim,  miser,  qiiid 
viciiinam  imiiiohiturus  inipoiiis?  ipseadaramhosiia, 
victima  ipse  venisli;  immolasli  illic  saliilem  tiiam,  spein 
tuani,  lidem  tiiaiii  luiiestis  illis  ignibus  concremasli. 
IX.  Ac  mullis  proprius  iiiteritus  saiis  non  fuit. 
Ilortamentis  muluis  in  exitiuin  <:  populus  impiilsus 
est,  mors  invicem  lelhali  puculo  propinata  esi ;  ac,  ne 
quid  deessei  ad  crimiiiis  cumuluin,  infanles  quoque, 
parentum  manibus  vel  imposlii  vcl  attracti,  amiscnint 


dio  nec  recedimt !  Alibi  qiioque  vox  aiidltur  e  coelo, 
prcmoiiens  quid  Dei  servos  facere  convcniai  dicens  : 
Exi  de  ea,  populus  .meus,  ne  parlkeps  sis  delictorum 
ejtis  el  ne  perslringaris  plagis  ejus  {Apoc.  xviii,  i), 
Qiii  exit  el  cedit  e,  delicii  particeps  iioii  fit;  plagis 
vero  ct  ipse  perstringiliir  qui  socius  criminis  inveni- 
lur.  Et  ideo  Domiiius  in  persecutioiie  secedere  et 
fugere  mandavit,  atque,  ut  id  (ieret,  el  docuit  et  fecit. 
Nam,  cum  corona  de  Dei  dignaiione  descendai,  ncc 
possit  accipi  iiisi  fuerit  hora  snmendi,  quisquis  in 
Chrislo  maiiens  iiilerim  cedit,  non  lidem  negat,  sed 
lempus  ^  expeclat :  qui  autemcum  non  secederetcc- 
cidit ,  negalurus  remansit. 
XI.  Dissimuianda,  fratres  dilectissimi,  veritas  non 


parvuli   quod  in  primo  siatim  naiiviiatis  exordio  B  esi.nec  vuliierisnostri  maleriaeicausareiicenda.  De- 


fuerant  consecuii.  Nonne  illi  cum  judicii  dies  venerit 
dicent :  Nos  nihll  inali  d  fecimus,  nec,  derelicto  cibo 
et  poculo  Doniini,  ad  profaiia  contagia  sponte  prope- 
ravimus.  Perdidit  nos  aliena  perfidia,  parciites  sensi- 
miis  parricidas.  Illi  nobis  Ecclesiam  matrem,  illi  pa- 
trein  Deum  negaveruiit;  ul,  diim,  parvi  et  impiovidi 
et  tanti  facinoris  ignari,  per  alios  ad  consoriium  cri- 
minuin  juiigimur,  aliena  fraude  caiieremur. 

X.  Nec  cst,  proh  dolor !  jnsta  aliqua  et  gravis  caiisa 
qu;«  laiUiim  facinus  excusei.  Kelinqiienda  erat  pa- 
Iria  el  pairiiiionii  facienda  jactura.  Cui  eniin  nas- 
centi  atque  morienli  non  relinquenda  quandoque  pa- 
tria  et  patrinionii  sui  facienda  jaciura  est  ?  «  Christus 
non  relinquatur,  saluiis  ac  sedis  seiernae  jaciura  ti- 


cepit  mulios  patriinonii  sui  amor  cxcus,  iiec  ad  rece- 
deiidum  parati  aut  expediii  esse  potueruni  quos  facul- 
tatessusevelutcompedesligaverunt.  Illa  fucrunt  renia- 
nentibusvineula,  ilLecatena;  quibuseivirtusrelardata 
esi,eiridespressa,et  inens  vincia  ',et  aiiima  praiclusn, 
utserpeiiti  lerrain,  secundum  Dei  senienliam,  devo- 
raiiti  prxda  et  cibiis  nerent qui  lerreslribus  iiihx-rerent. 
El  idcircuDoiiiiiius,  bonorum  magister  ct  pramiuneiis 
in  fuluriim  i  :  Si  vis,  inquit,  perfectus  esse,  vade,  vende 
omnia  lua,  et  da  pauperibus,  el  habebit  lliesaurum  in 
coelis  ;  et  veni,  sequere  me.  (Maiih,,  xix,  21).  Si  hoc 
diviles  facereiil,  per  divilias  suas  ^  non  perirent  ; 
thesaurum  in  coelo  reponenies,  hostem  niinc  et  expu- 
giiatorem  ^  domesiicum  non  haberent.  Esset  in  coelo 


nieatur.  Clamai  ccce  pcr  prophetam  Spiritus  sanc-  C  cor  et  animus  et  sensus,  si  thesaurus  esset  in  coela: 
tus  :  Discediie,  discedile,  exile  inde,  el  immundum  no-  iiec  vinci  a  saiculo  possel  qui  unde  vincerciur"',  in  sa;- 
lite  laiigere.Exile  de  medioejiis,  separummi',riHifertis  culo  iiun  Iiaberel.  Sequeretur  Dominum  solutus  el 
viisa  Domini  (  Isa.  lu,  H).  Et  qui  vasa  sunt  Domini  liber  ",  ut  Aposioli  ei  sub  Apostolis  mulii  et  noiinulli 
ac  leniplum  Dei,  ne  iminunduni  tangere  et  feralibus      sa;pe  feceruut, '"  qui,  et  rebus  suis  et  parenlibus 

LECTIONES  VARIANTES. 

'   V  I"'cquoinodo  Voss.  2.  Illic  num  Bod.  2.  ii  Horam  Voss.  3. 

»  Debuerat  Voss.  1 .  i  Fjjes  prodila  et  niens  victa  ross.  1 . 

lixiliim  .suum  Oxon.  j  Sic  xi  Mss.  El  praiiiioiieiis  el  consulens  Oxoii. 

a  m^scio  ciir  Biiluz.  hic  vilerponul  iiiali  Goldh.  k  Noh  suas  Lam.  Tht:.  Foss.  Voss. 

Jaclura  est?  Lit  Chrislus  Oxon.  l  Hosteni  nunc  expugnaloreni  Oj:o(1. 

.'Mindainini  l/a»i.  Qui  portatis  Lin.  Bod.  ■"  Vincirstur  EmendiU  Gronov.  Qbs.  mon.p.  40. 

"  Securus  et  liber  Bod.,  4. 

STEPH.  BALUZII  NOT^.! 


»Et  secedit  pem.  Lin.  ross.  3. 


inlerrogati  negarent,   ne  eorum  differrelur  inleritus  et 
rogiioeriinl . 

Drnchia  conciderunl.  Codex  Seguierianus  ,  nie»i- 
bra  concideruHl. 

Imiiioluiiirus.  Quidain  'libri  veleres  et  veteres 
cdiiiuiies  liabciit  immolaturus  rel  supplicaluius.  Ita- 
qin;  qiiidaiii  librarius  anliqiius  scripsil  immoliiliirus. 
Alins  supra  lineam,  ut  luin  solebai,  scripsit  vel  sup- 
piiraturus.  Ex  bis  duabus  lectiuiiibus  ii  qui  poslea 
seculi  sunt  eam  elegerunt  qua;  illis  magis  placebal. 
Egu  pncforu  eain  qu;e  habet  immolalurus,  quaiii  iion 
duliiio  liiisse  priniain.  Naiii  el  iiiux  sequiliir  :  Im- 
molasti  hic  siduiem  tuam.  Aliam  lectioiiem  adjiivare 
possiinl  liac  verba  Terlulliani  ex  liliro  de  Jejiiinis  : 
Saccis  voliili  el  cineie  conspersi  idolis  suis  invidiain 
supplicein  objiciunt. 

IX.  —  Infiintcs  qiioque.  Cilat  Iiiinc  locuin  sanc- 
Ins  Aiignstiniis  in  E|iisl(da  «</  Uonifaciiim  episcopum. 
Oplatiis  lib.  III  :  Omnibus  locis  leinpluin  erul  aiil  sceliis. 
Jiiquiuubantur  prope  morientes  senes,  ignorans  pollue- 


])  batur  iiifantia,  manibus  parvi'  pueri  portabanlur  ad 
nefas,  parenies  incruenla  parricidia  facere  cogebantur. 

Amiserunl  parvuti.  Hunc  (|uoqiie  locuin  referl 
sanclus  Auaiustliius  in  Epistula  ad  Bonifacium  episco- 
pum ,  ut  Cypriani  testiiiiuniu  piubet  parvulis  apiid 
Deuiii  non  ollicere  paienlum  peifidiain. 

Aliena  fraiide  caperemur.  Ita  sex  libri  vttcres  et 
snnclus  Augustiiiiis.  Pleriijue  taiiicn  libri  bubenl  mo- 
rerenliir,  quiiique  alienaviorte  morerentur. 

XI.  — y/te  cateiioe.  Sanctus  Augustinus  Traclaiu  x 
iii  Evangelium  Joaniiis  :  £ii(  tibi  avarilia  caleiia  pe- 
dum. 

Qiii  lerrestribus.  Pamelius  adjecil  cupidilutibus , 
paiuni  firiiiis  lestiinoniis.  Idem  paulo  pusi  siiiiili 
aucluritale  addidltet  consulens  post  vucein  privmoiieiis. 
Sod  isla  noii  cxtant  in  aniiquis  codicibns  neqiie  in 
amiquis  editionibus.  Aiigli  lameii  ca  ictiiiuciuiii , 
qiiiimvis  lils  tarerenl  euruni  bbri.  Vux  cupidilaiis 
adilii.i  haud  dubie  est  a  i|iiiiilain  sludiosu  (|ui  iiiira 
legcbal,  qui  lerrenis  cupiditatibus  prwgravanlur. 


DIVI  r.YPniANI  178 

Clirislo   nexibus  aiJli*scnmt.  A     XIII.  Scd  lormenU  poslmodum  venerant;  ci  cru- 
XII.  Sequl  aulcni   Chrislum  qiiomodo  possimt  qui 


47S 

dercliclis,   individui 


patrimonii  vinculo  detincntur  ?  .\ul  quonindo  coelum 
pctuNl.ei  ad  subliniiaetalia  consconduntqui,  lerrenis 
cupiditatibus  degravanlur?  Possidcre  se  crcdunt  qui 
potiuspossidcntur,  ccnsussuiscrvi,  ncc  ad  pecuniam 
suamdomini,  scd  magis  pecunia;  mancipali.  Hoc  tem- 
pus,  hos  honiiiies  Aposlolus  denotat  diceiis  :  Qiii  au- 
im  volttiit  diviles  (ieri,  inciduiit  in  tentalionem  el  nms- 
cifiittam  "  et  desideria  vmlla  inulilia  et  noceiuia  ^,  quai 
mergiint  hominein  in  perditionein  ei  in  iiiteriiuin.  Radix 
eiiim  oinnium  matorum  esl  cupiditas,  quam  quitlam  up- 
pelentescnavernnt  a  fide  et  interuerunt  se  dotoribus  mul- 
tis  (l  Tiin. ,yi,  9).  Dominus  dutem  quibas  nos  prxmiis 
ad  conlempium  rei  ranlillaris  iuvitat?  I>arva  bacc  ct 


ci.Ttus  gravcs  reluctaniibus  imminebaiu.  Queri  de  lor- 
meiilis  polcst  qiii  pcr  tornienta  siipcrauis  est  ?  1'otust 
cxcusaiioncm  doloris  obtendcrc  qiii  victus  est  in  do- 
lore  ?  Poiest  rogare  talis  el  dicerc  :  t  Ccrtare  quiilcit] 
forliicr  volui,  ct,  sacramenti  inci  mcmQr,  devotionis 
ac  lidei  :iri!ia  suscepi ;  scd  me  iii  congressione  piignan- 
tcm  cruciamcnt:)  varia  ct  suppiicia  longa  viceriinl. 
Sietit  mens  stabilis  et  lides  fortis,  ei  cum  lorquenti- 
bus  poenis  iinmubilis  diii  aniina  luciala  est :  scd,  cuin, 
duiissinii  judicisrecrudejcente  sxviiia,  jamfaiigatuiii 
nunc  flagella  "  scindereiil,  niinc  cmituiiderent  fiis- 
tcs,  nunc  equulcus  extendcrct,  nunc  iingula  etfodcret, 
nunc  flaniina  torrerct,  caro  me  in  colluclalione  dcsc- 
ruil,  innrmiias  viscerum  cessit,  nec  animus  scd  cor- 


cxigua  hujus  lemporis  damna  (|uibus  mercedibus  peii-  g  pus  in  dolore  dcfecil.»  Polest  cilo  '  proficcrc  ad  vc- 


sat.'  A^eiiio  esl,  inquit,  qui  relinquat  domum  aut  agriim, 
aut  parenles  aut  frntrcs,  aiit  uxorein  aut  fitios,  propter 
regnuin  Dei,  et  non  recipiat  septies  tantum  in  islo  tem- 
pore,  in  saxulo  autem  venturo  vilam  a:lernain  (  Marc. 
X,  29).  Quibus  cugiiilis  et  de  Uoinini  polliccntis  vcri- 
late  compertis;  non  lanluin  timenda  non  est  ejiis- 
modi  sed  el  optanda  jactura  ,  ipso  denuo  Domino  >= 
prxdicante  et  inoncnte  :  Beaii  eriiis  cuin  persecuti  los 
fuerini  ^,  ei  separaverint  vos  ei  cxputeriiil,  ei  maledixe- 
rini  nomini  veslro  ut  nequam  propier  Filium  hoininis. 
Vaudete  in  illa  die  el  exullate  ;  ecce  enim  merces  veslra 
mulla  ett  in  cwtis  (  Luc.  vi,  S2). 


niam  caiisa  talis.  Potest  ejusinodi  excusniio  cssc  ini- 
serabilis.  Sic  liic  e  Casto  et  /Eiiiilio  alii|uando  Domi- 
nus  ignovit;  siCi  in  piiina  congressione  devictos,  vic- 
lores  in  sccuiido  prxlio  rcddidit,  ut  furtiorcs  ignibiis 
fierent  qui  ignibus  anie  ccssissent,  et  unde  superaii 
esseiit,  inde  supcrarent.  Deprecabantiir  iili  nun  la- 
ciyniarum  miseraiiune  sed  vuiiieruin,  nec  sola  la- 
meiitabili  voce,  sed  laceraiione  corporis  ct  doloro. 
llanabat  pro  flclibus  sanguis,  et  pro  lacrymis  cruor 
seiuiustulatis  visceribus  delluebat. 


'  Muscipulaindi:il)oli  ross.  3. 
l»  Mulla  et  noccnlia  Ox6n  ex  i!SS. 
•^  ElDeoJos».  1.  3.  ,1    ■ 

ii  Kueriul  homiues  4r.  Boa.  2,  3. 


XIV.  Nunc  vero  qux  vulncra  oslcnderc  vicli  pos- 

LECTIONIiS  VARIANTES. 

C      '  Flagella  adhuc  BodA,  3,  4. 
r  CUo  deesl  in  Yoss. 
?  Sic  sic  Lam.  ross.  1.  Foss.  Spir.  Imp.  nup. 

STEPtl.  BALUZII  NOT^. 


XII.  —  Possiderese  credunt.  Vide  snpra  pag,  3Si. 
Nec  ad  pecuiiiam.   Quiiii|uc    libri  Veleres    babeiit 

nec  veciinice  suai.  kWi  t\m ,   nec  ad  pecmtium  doniini, 
sed  ipsi  potius  pecuniie  •^'. 

F.rraverunt.  Kcvoc.iviiiius  nccessario  hanc   leclio- 
neiii,   qiiani  Maiiutius  eliniinaverat  ponens  naufraga- 
veriuit.  Quaiiiquain   illins   mulationis  primiis  aiicior 
niin  esi  M.iiniiius,  ciiin  ea  lcctio Juu  exlarct  in  niar- 
giiie  ediiiouis  qii.e  diclllir  esse  Gravil.  Ka  {ju.im  iios 
r<-|io$uiinus  exiat  in  aiiiiipiis  cdiiionibiis  et  in  deccm 
et   iiovein   veluslis   cxeiMplaribiis.  M:iiiiiliaii.iiii   iiiiii 
invcni  nisi   iu  quiiKjue.  Pnnielins,  ipiaiiivis  eam  re- 
tiiincrit  iii  ciiiilexlii,  luagisaliain  probnl  iii  observii- 
tionibus  siiis.  In  iiiio  vero  libi-o  ex  iikiic  vfioniin  li- 
brarinruni  srriptuin  esl  lumfragnViriinl  el  eiraveriint.  ^, 
Kt  lanien  Cypriaiiiisin  librorfe  uraiiune  domiiiica,  pag.  " 
210;  in  librodeOpereei  F.teemofnjms,  piig.  2i0;  etlib.  111 
TcKiiHonioriim  lap.  Gl,  habel  naufragaverunt  a lide. 

Sepiies.  Qualuor  libii  veleres  et  ediiio  Manniiaiia 
haticnl  centies 

XIII.  —  Vcnfrniii.  Iia  veteips  cdiiioncs  et  xxvii  li- 
liri  vcieres,  in  qnibns  |iOiio  VeriTncnsciii  ct  Scgnie- 
rianuni,  nisi  qnod  eiirnm  Ires  liabent  B«ieruii(.  Eras- 
nins  scripsit  venlurn  ernnl. 

In  dolore.  Codcx  Lanionii  per  dolorem.  Qiuid  for- 
tasse  nielius  esl.  Vide  Epislolam  ni  Basilil  ud  Am- 
pinlochiiim,  iibi  iia(i:iide  iis  qni  non  ferentes  dolores 
ad  iicgalioneiii  Cbrisii  iracli  suni. 

Itctnciaiiiibus.  Qiiainor  libri  veteres  prsefcrunt  in 
lucialioitibus,  aliiis  in  Ivclaminibits. 

Conijressione.  Codcx  Fiixensis  coltiictalione. 

Fatigatum.  Moielliu>  ct  1'amelius  addiinl  jam  las- 
sum  corput.  Sed  ego  delcvi,  quia  ooij  reperi  in  ullo 


veicri  libro  quam  in  Beccensi.  Sed  tamen  in  vnriis 
leclionibiis  positis  ab  erudlio  quodam  in  niarginibus 
edilioiiis  Lugiluncnsis  ainii  154!,  adnotatum  vidi 
Cinitia  liiinc  locuiii  ;Vim  lassum.  C;cs;ir  llb.  i  de  bcllo 
Gallico  dixil  i)(?ifc«i(>«sej;Hnimn(«m  corpus. 

In  dotore  delecil.  Ilieroiiyinus  iii  caput  1  Epistdlie 
P;iiili  apostiili  ad  Galalas  :  In  marlijrio  non  eadiiit 
puenn  ptecliiur  qiti  nbsquc  cotlncliilioiie  cl  lorinentis  sln- 
liin  prositivilad  nefiandiiin  el  iltc  qiti  inler  equitleos,  /itli- 
culas,  iijiicsqite  dislorlus  coniputsiis  esl  quod  credcbnl 
negare.  Et  in  capiit  vi :  Si  (/iiis  pro  Clirisli  nominis  coii- 
fessione  crucintiis  atiiim  i.i  loriiientis  viderit  dcnigusse, 
iompaiialitr  rutacribits  negaloris,  et  non  lam  iltitm  ric- 
tum  quam  se  ricisse  mirelur. 

(.fli/o  ei  Aimitio.  Kalciulariiim  vetiis  ecclesi.TB  Car- 
Ihagliieiisls  eililiim  a  Mabilloiiio  :  xi  Kul.Juniassnnc- 
torum  Casii  et  /Eniilii.  ln  mailynilogiis  Bcdieet  alio- 
rum  legilur  eadeni  die  ;  In  Africu  Casti  el  /Fmilii, 
qiii  per  ignein  passionis  marliirium  consimimaveriiiil. 
iScribil  Ciipriniiitn  in  libro  de  Liipsis.  Exiat  inlci-  Soi-- 
iiiones  K;iiicii  Augustiiii  Sciino  in  naUiti  pliirimornm 
niarlyntm  iiiciplens  :  Siinclorum  mariynim,  (|iioiii  1111- 
peri  eiliioies  operuni  saiicti  Angiisliiii  collogeruni  cx 
indiculo  Possiiiii  dictum  esse  in  nalali  taiicioruin 
Casii  et  .(Einilii. 

Viclores  in  sccumlo.  Sie  sanclus  Joaniies  Clirysos- 
loinus,  in  inltlo  scciindie  Paraulesis  ad  Tlieodornm 
/«;)s«m  aitniultos  i|iii  vi  lornienloruni  Iracli  Clirisluin 
ncgavcianl,  rediiilegrato  ceriainine  mariyriicoronam 
ie|,ori:isse. 

Semiustulatis.  Codeit  Lamonii  semiusii  laleris. 
XIV. — Quas  ptayas.  Codcx  Segiiieriamis,  quam  vim^ 
quas  plugai.  '■ 


477  I.IBER  nE  LAPSIS.  ilfi 

sunl,  qiias  plagas  hianlium  viscerum,  qua;  lormenta  A  per  dolorem,  gratias  aget  postmodum  cum  scnserit 
menibrorum,    ubi  non  fldcs  congressa  cecidii,   sed      saiiitaiem. 


congressionem  perfidia  prjevenit?  Nec  excusat  op- 
pressnra  necessitascriiuinis  ubi  crimen  est  voliinlaiis. 
Nec  lioc  ideo  dico  ut  fiatrimi  causas  ouerero,  sed  ul 
niagis  fratres  ad  precein  saiisfactiinis  instigem  :  nani, 
cum  scriptum  sit,  Qui  vos  fetices  dictmi,  iu  errorem  vos 
miltuHi,  el  semitm  pediim  vcstrorum  turbant  (  ha.  ni , 
12) ,  qiii  peccanlem  blandiiiieiitis  "  adulanlibus  pal- 
pat,  peccandi  fomitera  subministrat ;  nec  coniprimit 
delicla  ille,  scd  nulril.  Al  qui  consiliis  foriioriltus  re- 
darguit  siniul  aiqiie  instruit  fiairem,  promovet  ad  sa- 
lulein.  Qiios  diligo,  inquit  Doniinus,  rcdargao  et  cus- 
ligo  (Apoc.  111,  i9).  Sit  oporiet  ei  "*  Dei  sacerdotem 
non  obsequiis  decipiciitibus  fallerc,  sed  remediis  sa- 


XV.  Emersit  enim,  fralres  dilcclissimi,  novum  ' 
genus  cladis ;  et,  quasi  pariim  persecuiionis  procella 
sicvieril,  accessitad  cuinulum  sub  inisericordia;  litiilo 
maluni  fallens  el  blanda  pernicies.  COnira  livaiigc- 
lii  vigoreni,  contra  Dominicac  Dei  legein  lemeriiaie 
quorumdam  laxatur  incaulis  communicatio  ,  irrita  ct 
falsa  pax,  periculosa  '•  dantibes  et  niliil  accipicntibus 
piolulura.  Non  quserunt  sanitatis  patientiam,  nec  vc- 
ram  de  satisfactione  mediciiiani.  Pcenitcntia  de  pec- 
loribus  excussa esi,  gravissimi  exlremique  delicti  mc- 
moria  subluta  e>t.  Opcriuntur  morientium  vulnera  , 
ei  plaga  lethalis  altis  el  profundis  visccribus  inflxa, 
dissimulato  dolorej  contegitur.  A  diaboli  aris  rever- 


lularilius  providcre.  linpcrilus  est  medicus  qui  tumen-  B  lenles,  ad  Sanctum  Domini  sordidis  et  infeclis  iiidoro 


les  vuliicrum  sinus  inanu  parcenie  conireclat,  et  in 
aiiis  recessibus  viscerum  virus  inclusum  duin  servat 
exaggerat.  Aperiendum  vuhnisestct  secaiidum,  et,  pu- 
traminibiis  amputaiis,  medela  fortiore  curandum.  Yo- 
ciferetur  el  clamet  licet  et  conqueratur  xger  impatiens 


manibus  acceduiit.  Mortiferos  idolorum  cibos  adliuc 
pene  ructaiHes,  exbalanlibus  eiiam  nunc  scelus  suuni 
faucibus  et  contagia  funesta  redolenlibus,  Domini 
corpus  invadunt,  quando  occurral  Soripiura  divina,  et 
clainet  et  dical :  Omnis  mundus  manducabii  carnem  , 


LECTIONES  VARIANTES. 


*  Verbis  Voss.  3. 

1  In  nos  novum  ross.  3. 


«  f.onira  Deum'  et  Dei  Toss.  3. 
<i  PernicioSa  Ebdr. 


STEPH.  BALUZll  NOT^. 


Impmtus  est  medicus.  TertuUianus,  in  libro  de  pne- 
nilcnlia  :  Miserum  est  secari  et  caulerio  exuri  et  puloe- 
ris  alicujui;  morducilale  cruciari.  Tamen  qum  per  insua- 
vilatem  medenlur,  ea  el  emotumenlo  curaliouis  oflensam 
sui  exciisanl  el  prwsenlem  injuriam  supervenlurm  ulili- 
lalis  (jraliii  coiumendanl .  Idcm  iii  Scorpiace  :  Et  esl 
planecjuaii  swvilia  medicinai  de  scapetlo  deque  cauterio,  G 
de  tinapU  incendio  ;  non  tamen  secari  et  inuri  ei  exedi 
idcirco  malum,  quia  dotores  uliles  affert.  Klinfia  :  (Jlu- 
tans  deuique  ille  et  gemens  et  mugiens  inler  manus  me- 
dici  poslmodum  eadem  mercede  cumutabil,  et  artifices 
optimos  prcedicabil  et  swvos  jam  negabit.  Liicifcr  Cal.i- 
riianus  in  libio  de  Moriendo  pro  Dei  Filio  :  Qaid 
euim  licet  ferro  medicus  tecel ,  cauterio  urul ,  sinapis 
incendio  ad  oninem  dotorem  wgrum  deducal,  lamen  nec 
secnri,  exuri,  exedi,  morderique  essel  inimicum,  quippe 
quod  idcirco  bonum  sil  qiiia  dulores  inutiles  auferal  per 
adliibilos  salulis  causa  dolores.  Casi-i  iiiiis  Cnllal.  vi, 
cap.  6.  Elenim  seclio  vel  uslio  salutaris  quw  illis  qui  ul- 
cerum  conlagioue  pulrefucti  sunl  jiie  itiferlitr  a  inedico 
mala  a  toteranlibus  credilur.  Pari:iiiiis  iii  Paiu'iii'si  ad 
l^asnilenliam  :  Prudtnlcs  wgri  medicos  tion  verenlur  ne 
inoccullis  quidemcorporum  parlibuselium  "^"  secnluros, 
eliam  perusluros.  Meniinimus  tjuosdam  remola  eiium  el 
verecunda   menibrorum   non   erubescetites   in    ferro   et 

caulerio  el  gruvissimu  illa  pulveris  mordacila  e  duriisse.  ij  Papa  III,  lil).  xi,  Epist.  211  :  Ideoque  simorbutn  luuiu, 
Isliid  Fulgeiilius  PUiciadoslib.  i.  Myiliol.  Vdcalcbiriir-       quod  abiil,  invenerimiis  indtiraiutn,  viotentiori  nos  co- 


co3  qui  gravius  laborant  urere  et  secare,  ut  eos  cu- 
renl.  Prudeiilius  iii  Carmine  de  Romano  raariyre  : 

Pulate  fcrrum  triste  chirursos  meis 
Inferre  coslis  quod  secat  salttbrlter. 
Non  esl  amarum  quo  refonnalur  salus. 

Ovidius  lib.  I,  Meiainorphoseon  :  i 

Cuucta  prius  tenlanda,  sed  iminedicabile  vulnus 
Enso  recidendum  esi,  ne  pars  sincera  trahalur. 

Idem  lib.  i,  dc  Remedio  amoris  : 

Ut  corpus  redimas  terruni  paliaris  et  ignes. 

Vociferetur.  Terlulliaiius  lib.  ii  adversus  Marcio- 
nem  :  Quidenim  si  medictim  dicas  esse  debere,  ferramenla 
vero  ejus  accuses  quod  secent  el  inuranl  e.l  amputent  ct 
(onslriclmt,  quundo  siiie  inslrumenlo  ariis  medicus  esse 
non  possit'?  Hiohiiiyini  nomiiie  EpisUila  scripla  :id 
Aniicum  ii;groluin  :  Manusmedici  multa  ccedendo  con- 
ferunt  saninuem  non  sitie  murmure  palicnlis. 

Aiijer  impalietts.  Siipra  Episi.xwi  pag.  57  :  iVoii 
est  nisi  piiiieiitia  tnorbis  nccessaria. 

Cum  senseril  sanitalem.  Jiilius  Firmieiis  in  libro  de 
Erroie  proranariini  religioimm  :  Sic  l.oino  recepla  su- 
niinie  et  satuie  sibi  reddila  qtiicquid  wgrolantis  corporis 
vilio  invitus  passus  esl,  lioc  lotum  pro  ulililate  sua  f:c- 
tnm  esse  sUinlis  animi  jitdicio  co»/((t'/Hi-.  lnnoceiili'is 


gico:  laiiieiiani.  Hiennymus  iii  Episiolaad  Marcellam 
do  Onaso  :  Medici  quos  vocanl  cliirurgicos  crudetcspu- 
Iniilur  et  miseri  sunt.  Aniion  est  miseria  alietiisnoti  do- 
tere  vutneribus  et  morluns  cnrnes  iiictemenli  secare  ferro? 
Ideiii  iii  Epislola  ad  Amaiidiiiii  |iiesbyl<riiiii :  1'ulridm 
curnes  fcrro  indigent  cl  cauterio ;  nec  esl  medicinw 
culpa,  sed  vuliteiis,  ciim  crndcliiale  cUmcnii  uoii  pnrcit 
medicus  ul  parcal,  swvil  ul  misirealur.  Ideni  iii  Epis- 
tola  ad  .^lalrem  cl  Filiain  :  Pulridwcumesferro  curan- 
lur  et  caulcrio.  Siriciiis  Papa  iii  Episiola  ad  Ilimeriiiin  : 
Ferro  necesse  esl  exscindanlur  vulnera  quw  fomenlorum 
non  senserinl  medicinam.  Eiiiiodiiis  iii  Vila  Epipliaiiii : 
Ai(i«//imm  a  nicdico  ad  ptcitissima  curntionuinwgernd- 
dticlus  est  ab  illo  quiprimum  putrila  ferromembra  de- 
secuil  el  laleiitem  penilus  a  sinu  viscerum  produxil  illu- 
vicm.  Xeiiophunin  libru  v  de  Pa:diu  Cyri  aii  medicos 


ges  uisislere  mcdtcinw,  ju.xla  quod  necessaria  ctira  de- 
poscet;  cujus  asperitntem  clsi  forsnn  in  prwsenli  rcfu- 
gins,  sanilnlc  lamcn  rccepla,  ipsiuscoltaudabiseHecluni, 
iicperiluiti  quoquc  meilicum  benediccs.SiewecA  lib.  v  dc 
liciieflciis,  c:ip.  20  :  Son  esi  specinttdum  an  doleal  ali- 
quis  beneficio  acceplo,  sed  an  dolcre  debeat. 

XV.  —  Iirila  el  fatsn  pux.  Ciceio,  lib,  x  Epislola- 
rum  ad  Alliciini,  Episi.  1  :  De  pace  idem  sentio  qtwd 
lu,  simulnlionem  esse  nperlam ,  parari  aulem  beilum 
aceirimum.  Vide  snpra  pag.  4f)7. 

Snnilatis  pniienliam.  Liher  Flori  p(Biii(«n/inm.  Et 
mox  pio  medicina  codex  Lamonianus  Iiabei  poeuiten- 
linm. 

Excusstt.  Iia  dnodccim  libri  veteres.  Alii  undecim 
et  veteres  ediuoius  exclusa.  Uiraque  leclio  boiia  esi. 
Codex  Fossalensis :  fceni/en/ia  de  peccatoribus  cxclusa 


479  DIVI  CYPRLVNl  «0 

et  anima  quaicumque  manducaverii  cx  carm  sacrilicii  A  gnandis  ailliiic  lapsis  «  occulla  populatione  grassatur, 
salulmii  quod  est  Domini,  et  immuiidilia  ipsius  super 
ipsum  est,  peribit  anima  illa  de  populo  suo  (Levil.  vii, 
20).  Aposiolus  iiem  leslctiir  el  dicai  "  :  JVoii  potesiis 
culicem  Domini  bibere  el  calicem  dannoniorum,  non  po- 


teslis  mensm  Domini  communicare  et  meiisic  daimonio- 
rum  ( 1  Cor.  x,  21  ).  Ideiii  coiiluinncibus  cl  pervica- 
cibus  coinniinalur  el  deiiunlial  dicciis  :  Quicumqtte 
ederil  panem  aut  biberit  culicem  Doinini  indigne,  reus 
erit  corporis  et  sanguinis  Domini  (  I  (ior.  xi,  27). 

XVI.  Spreiis  bis  oiniiibus  aique  coiilcmplis,  anle 
cxpiata  dclicia,  anle  exomologesin  f;iciain  criminis  , 
aiile  purgatani  conscicntiam  sacrilicio  ct  manu  sacer- 
dolis,  ante  olTtnsaiii  pliicataiii  indignaiilis  Doinini  el 
niiuanlis,  vis  inrerlur  ciirpori  ejns  et  saiiguini,  el  plus 


ullaiiieiilalio  conquiescai,  ul  dolor  sileal,  ut  delicli 
memoria  evanescat,  ulcomprimalur  peciorum  '  gemi- 
lus,  statuatur  llelus  oculorum,  nec  Doininum,  gravi- 
ler  olTeiisuin,  longa  el  ploiia  poenitcntia  deprecelur, 
ciiin  scriptum  sit :  Slemenio  unde  cecideris,  et  age  pa- 
iiitentiam  (;ipoc.  ii,  5). 

XVII.  Nenio  se  fallat,  nemo  sc  decipiat.  Solus  Do- 
minus  inisereri  potest.  '"'  Veuiam  peccatis  quae  iu 
ipsumcoinniissa  suiil,  solus  poiest  ille  lirgiri  qui  pec- 
cala  noslra  poriavit,  qui  pro  nol)is  doluit,  quein  Deus 
tiadiditpropeccatisnoslris.  Iloino  Dcocsse  non  potesl 
inajor ;  iicc  remittere  aul  donare  indul^'cntia  sua  ser- 
vus  polest,  quod  in  Dominum  delicto  graviore  coin- 
inissuni  est ,  ne  adbuc  lapso  ei  boc  acccJat  ad  crimen 


modo  in  Dnminuin   manibus  aiqiie  orc   dclinquunt  ,  ]{  siiiescial  csse  prxdictuin  :  A/n(edicfus /lomo  qui  spein 


quamcum  Doiuinum  negavcrunl''.  Pacem  putani  esse 
quam  quidain  vcrbis  rall.icibiis  veiidilant.  Non  est  pax 
iila,  scd  bcllum;  iicc  Ixelcsix  jungitur  qui  ab  Cvan- 
gelio  scparatiir.-  Quid  iiijiiriaiii  benericium  vocaiit  ? 
quid  impietaiem  vocabulu  pietaiis  appellanl?  Quid  eis 
qui  flere  jiigileret  rogare  Dumiiium  sunm  debent,  iii- 
lercepta  poeiiiieniix  lanientaiioue,  communicarese  si- 
mulant  ?  iluc  sunl  '^  cjusinodi  lapsisquodgrandofrugi- 
bus,quod  turbidum  sidus  arboribus,  quodarmeijlispcs- 
tilens  vasiiias,  quodnavigiissa;va  lcmpeslas.Solatium 
a'tern:c  spei  ^  adiiniint,  arborcm  a  radice  subverlunt, 
sermonc  inorbido  ad  letliaie  conlagium  serpunt,  navein 
scopu!is,neiii|>orlumperveiiiai,  illidunl.Non  conccdit 
pacem  facililas  isia  scd  tollit ,  nec  communicaiionem 
tribuit,  sed  impcdil  ad  saluteni.  Persecutio  csl  lixc  Q 
aliaei  alia  lentalio,  perquam  sublilis  inimicus  impu- 


habet  e  in  liomiiie  (Hier.  xvii, 5).  Dumiiius orandus  est, 
Doininus  nustra  satisfaciionc  placundus  est ,  qui  ne- 
gaiitcni  negare  se  dixil,  qui  omue  judicium  de  Palrc 
solus  accepit.  Credimusquideni  posse  apud  judicem 
pluriinuin  mariyrum  meriia  et  ojiera  justorum,  sed 
cum  jiidicii  dics  venerit,  cum,  post  occasum  sxculi 
liujiis  el  muiidi,  ante  tribunal  Cbrisii  populus  ejus 
adsliteril. 

XVill.  Cxteruni,  si  quis,  pr.Tepropera  festinalionc 
lemerarius  reinissioncm  pcccatoriini  darc,  se  cuuclis 
putai  posse  ■■ ,  aiit  aiidet  Domini  praecepta  rescindere, 
non  lanluin  nibil  prodest  sed  ci  obest  lapsis.  Provo- 
cassc  est  iram,  iion  servasse  seuteiitiam,  nec  niiseri- 
cordiain  prius  Dei  deprecandam  pulare,  sed  coniempio 
Domiuo  de  siia  facultatc  prxsuincre.  Sub  ara  Dei 
aiiimx  occisurum    marljrum  clamant  magna  voco 


LECTIONES  VAIUANTES. 


*  Comminetur  cl  denunllel  Bod.  1,  2,3,  4. 

'  Ferfca ante  olTensam...  negaveruul  iiiler  contcmptis 
et  anle  expiata  Yer.  Iinpr.  pra-ter  Baluz.  interponuiil. 
vxon.  niillam  ad  li.  I.  vancuuem  leclionum  uffert. 

'  Hiccsuut  Ar.  i.od.  1,  i,  3. 

>!  Solaliuuj  spei  Bud.  1,  2,  3,  4.   rost.  1.  adimunt  radice 


Bod.  1,  2,3,  4. 
^  linpui^iiandishominibus  ross.  2,  4.  Pem. 
'  I'ecialorum  iiii.  ^oss.  1. 
K  CoiiUdil  Ar.  Bod.,  2.  Bcn. 
•»  Dare  se  cunciis  posse  Imp.  Dare  se  posse  Bod.  2. 


STEPH.  BALUZII  NOT.E. 


<4<t'Wexi;uMa.lIir.inu|ucIcciiunemprntulillibrariiis,iit 
Ictlor  inlelligprelUberniii  sibi  esseeain  pr;efcrre  qu;e 
sibi  magis  arrideret,  ut  s;cpe  acciJitin  libris  veieribus. 

Immunditiaipsius.  Ita  cliain  lib.  iii.  Teslimoiiiuruin, 
cap.  91.  .\l  Cassiamis  lib.  vi,  cap.  8  Collat.  xii,  cap. 
2,  01  CollaL  XXII,  cap.  a,  legil,  in  quo  esl  immundilia, 
peribit  coram  Doiiiino. 

XVI.  —  Sprelis  liis  oiiinibus.  Itesliluimiis  liunc  lo- 
ciini  iili  reperiliir  in  aiilii|uis  exeinpLiribus  in  edl- 
rioiie  Morclli;ina,  ct  iii  ea  i|ii;c  dicitur  Giavii.  In  qno 
scculisuiniis  tonsiliuin  Ui£i;iltii ;  qui  qiiainvis  reli- 
iiuerit  iii  contexlu  velcreni  lectiiineiii,  proniinliat  iii 
cbservatioiiibus  suis  illuiii  qiiain  nos  revncaviiiius 
esse  verissiiii;iin. 

Ante  exomolvgesim  faclam.  Nimiriim  apud  sacerdo- 
les  Dei,  ul  aii  infia  Cyprianiis  in  lioc  liluo,  pag.  190. 
Uuliiiiis  in  IVil.  xxxi  :  Licel  uulcin  Deus  dimiiial  pec- 
cutii  ex  qito  lionio  in  vulunlnle  paiiilcl.  tuiiien  con/ilen- 
dumesl  minislris  Kcclesia;  Vide  Socralem  lib.  v,  ca().  19, 
cuin  annol.ilionibus  llenrici  Valcsii.  Vide  etiaui  iiilia 
m  iioiis  ad  paginaiii  209,  peccare  ncc  sutisfacere.  "» 

\erbis  fallncibiis.  Codex  Segiiieriaiiiis  fallenlibus. 

Arborem.  Ilaic  vox  deesl  iii  sexdccini  codicibiis  an- 
liqnis  ei  i^i  anli.|iiioiibns  cditionibus.  Decrai  etiaiu  in 
alio  vcicn  ,  scd  addiia  csi  postca  bnpra  lincam.  tpi- 


siola  noinine  llieronyini  scripla  ad  Aniicuni  xgroluni : 
Non  enim  est  arbor  sotida  nec  robitsla  nisi  quai  assidui 
tuibiiiis  incnrsioiie  slipilibits  concussis  liuc  alque  itlnc 
incliiiata  lenintur,  in  qitam  swpe  venloritm  turbinuin 
flainen  inciirrul.  Ipsis  enim  vexationihus  conslringilur, 
preinilur,  fixisijue  radicibiis  ciliiis  roboralitr. 
jy  Xyil. — Soliis  Uominus  misereri  polcsl.  Tcrtiillianiis 
iii  liliro  de  B;ijilisnio  ;  Scd  neqite  peccalum  diiiiillit 
netjite  spirilum  induUjel  iiisi  solits  Deits.  Item  in  liliro 
de  pudicitia  :  Quis  eiiiin  diiniltil  delicta  nisi  solus  Deus? 
S;iiiciiis  Joaniies  Clirysostonius  llomilia  iv  iii  caput  i 
M.ililiu;i,  ait  iieiuineiii  posse  pcccata  diiiiittere  iiisi  so- 
iuniiiiodo  Diviiiaiii  Naluraiii.  Guidu  de  Perpiniano 
scribeiis  adversus  lirrores  Ariiienoruin  aii  :  Dicitiit 
eliiiin  quud  liomo  non  reinillere  polesl  peccala  nisi  solus 
Deiis.  Kuriciiis,  lib.  ii ,  Epist.  il  :  l'iwsliibit ,  ulcre- 
dimus ,  misericordia  ipsiiis  ul  qui  pcenilendi  vobis  aiii- 
mitm  iiispirare  digiiutus  esl,  qui  solus  polesl  et  siinare 
corrupla  et  reparare  collitpsn  et  delcre  coininissn.  Vide 
Maldoiiaii  Tractatum  de  Sacrameniis,  pag.  255,  se- 
cuiid;e  editionis. 

Pliiriiuum  martyruin.  Velercs  ediiiones  et  oclo 
libri  veleres  liabenl  plitrimum  valcrc  martyrum.  Sed 
vux  valere  iion  exlat  in  aliis  :intii|iils. 

XVllI.— /"'flcufJn/e.Veleresediiioiics  cl  novcm  libri 


481  LIBER  DE  LAPSIS.  *      482 

dlcenles :  Quousque,  Domine,  sanclusetverus,  nonjudi-  A  Noli ,  ait  « ,  orare  pro'  populo  hoe,  el  noli  poslulare 

pro  eis  in  prece  et  oratione  ,  quia 


cns  el  vindicas  sanguinem  nostrum  de  liis  qui  in  lerris 
inhabitant  (  Apoc.  vi,  10)  ?  El  reqiiiescere  ac  palien- 
liam  lencre  adhiic  jubenlur.  Et  quemquain  posse  ali- 
quis  cxi~tiniat  remiltendis  passirn  donaiidisque  pec- 
catisljonuin  fieri  contrajudiceni  velle,  aut  priusqiKim 
vindiceluripsealiospossederendeie/MandaiUniartyres 
aliquid  fleri;  sedsi  jusla,  si  liciia,  si  noncontra  ipsum 
Doininum  a  Dei  sacerdote  "  facicnda,  si  ohieniperaniis 
facilis  ei  prona  consensio,  si  petentis  fiierii  religiosa 
nioderatio.  Mandant  aliquid  martyres  fieri  *> ;  sed,  si 
scripta  non  sini  in  Domini  lege  qux  mandant ,  ante 
csl  ut  sciamus  illos  deDeo  iinpeirasse  quod  postulant, 
lunc  facere  quod  mandant.  Neque  enim  staiim  videri 
poiest  de  divina  majestate  concessum,  quod  fuerit 
liumana  pollicitatione  promissum. 

XIX.  Nam  etMoyses  pro  peccaiis  populi  peiiit,  nec 
tamen  peccantibus  veniam  cum  petisset  accepit :  Pre- 
cor,  ait,  Doniine,  deliquit  populus  hic  delictum  grande, 
et  fecerunt  sibi  deos  aureos  ;  et  nunc,  si  dimittis  eis  , 
delictum  dimitte  ;  sin  autem  ,  dele  me  de  libro  quem 
scripsisti  ''.  Et  dixil  Dominus  ad  Moysen  :  Si  quis  deli- 
querit  <•  ante  me  ,  deleam  eum  de  libro  meo  (  Exod. 
xxxii ,  31  ).  Ille  amicus  Dei  ,  ille  facie  ad  faciem 
loculus  sxpe  cum  Domino  ,  quod  petiit  iinpelrare 
iion  poluit ,  nec  Dei  indignantis  ofTensain  siia  depre- 
catione  placavit.  Hiereniiam  Detis  Jaudat  et  prxdicat 
dicens  :  Prius  quam  te  formarem  in  utero  novi  te  ,  el 
prius  quam  cxires  de  vutva  sancliftcavi  le  ,  el  prophe- 
lam  in  gentibus  posui  le  (  Hier.  i  ,  5  ).  Et  eidem  pro 


noii  exaudiam  in 
tempore  in  quo  invocabunt  me ,  in  lempore  affticiionis 
sua;  {  Hier.  xi,  14).  Qiiid  vero  justius  Noe  ,  qui 
cum  replela  essei  terra  pcctatis  ,  solus  inventus  cst 
juslus  in  lerris  ?  Quid  gloriosius  Daniele  ?  quid  illo 
ad  facienda  mariyria  in  lidei  flrmitale  robuslius  ,  in 
Dei  digiiatione  felicius  '  ,  qui  loties  et  cum  confli- 
gerel  vicit ,  et  cum  vinceret  supervixit  ?  Qnid  Job 
iu  operibus  promptius  ,  iii  tenlalionibus  fortius  ,  in 
dolore  patieniiiis  ,  in  tiniore  submissius  ,  in  flde 
verius?  Nec  his  tameii  ,  si  rogarent  ,  concessurum 
se  Deus  dixil.  Cum  proplieta  Ezecliiel  pro  deliclo 
populi  deprecareiiir  ,  Terra  ,  inquit  ,  qua;cunique 
peccaverit  mihi  ut  delinquat  delictum,  extendam  manum 
B  meam  super  eam,  et  obteram  stabilimenlum  '*'  panis 
et  immittam  in  eam  famem ,  et  uuferum  ab  ca  hominem 
et  pecora.  Etsi  fuerint  tres  viri  hi  in  medio  ejus  , 
Noe ,  Daniel  el  Job  ,  non  libcrabunt  /ilios  neque  ftlias , 
ipsi  soU  sttivi  erunt  (  Ezech.  xiv,  13  ).  Adeo  K  non 
oinne  quod  petitur  in  prsejiidicio  petenlis  ^  sed  in 
danlis  arbitrio  est  ;  nec  quicquam  sibi  usurpat  et 
vindicat  humana  sententia  ,  nisi  annuat  et  censura 
divina. 

XX.  InEvangelio  Dominus  loquiiurdicens:  Qui  con- 
fessus  me  fuerit  coram  hominibus  '  ,  et  ego  confiiebor 
eum  corani  Patre  meo  qui  in  coelis  esl.  Qiti  autein  me  ne- 
gaverit,  et  ego  nejfato e«m(L«c. xii,8).Sin{'ganiemnoni 
negat ,  nec  conlitenlem  conliielur.  Non  poiesi  Evan- 
gelium  in  parte  consislere  et  in  parle  iiulare  :  aut 


peccatis  populi   deprecanli  freqiienlius  et  oranii  ,  G  ntrumque  oportet  valeat ,  aut  ulrumquc  vim  veri- 

LECTIONES  VARIANTES. 


■  Ad  DpI  sacerdotem. 

b  Fieri?  Si  Oxon. 

"=  Lihro  luo  Lam.  Qucm  scripsi.  foss.  1. 

A  Dcliqueril  ross.  1.  Pem. 

"  Ait  Dominus  Oxon. 


f  Facilius  J'oss.  2. 

«  A  Deo  ross.  2. 

k  In  preces  judicio  potentis  yoss.  1. 

i  Corain  homiiiibus  Bod.  i. 

i  Confiteniein  non  NC.  4.  Lin. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


vcteres,  etiam  Seguierianiis,  pra^ferimt  facililaie.  .\lii 
quatiior  felicilalc,  iiimirum,  iit  opinor,  pro  facilitate. 

]lonum.  Pameliiis  posiiil  rf/(;»«i»,  iiescio  qua  auclo- 
rilaie.  Ego  sane  bonum  vidi  sciipiiim  iii  omnihus  an- 
tiqiiis  ediiionibiis  et  in  omnihiis  lihris  velerihiis. 

Vindir.elur.  Falluntur  profccto  qui  pnlanl  lianc 
vocem  isiic  accipiendain  esse  eo  seusii  qiio  acciiiilur 
apud  Oplaliim  cuin  loi|uiliir  de  nssibus  ciijusdam 
niarlyris  nondiim  vindicali.  Isiic  eniin  vox  illa  rcfcrri 


dicariab  eo.  Lucifer  Calaritanus  in  Apologia  i  pio 
sancto  Atliaii;isio  :  Talis  mos  est  Dei  culloribus  ul 
lolum  reservenl  Deo  ,  scientes  esse  magnum  vindicari  ab 
eo.  Vide  Uigaliii  observaiiones  ad  libriim  Terliilliaiii 
de  Oruiione.  Jiilius  Capiioliiius  iii  Perlinace  dixit  : 
.Aliquoc  eliam  mortuos  vmdicavit.  Qiiod  lameii  referri 
non  potesl  ad  iiiorluos  vindicalos  iii  seiisu  Oplali. 

Si  non  conira.  Bigallius  istic  ait  isia  sic  uiio  Iractu 
perductnda,  si  non  conlraipsum  Dominum  a  Dei  sacer- 


per  conscqucnliam  iiecessariani  debetad  ea  qii;e  aii-  D  dole  facienda  sil  oblempcraiilis  facilis  el  pronu  eonseu- 

lecedunl  ,  cx  qtiihus  liqucl  cxisliniasse  Cyprianinn 

pliirimum   posse  apiid  jiidicciii  nicriia  marlyrum  ct 

opera  jusiorum,  sed  cum  jiidicii  dics  vencrii ,  cum 

posi  occasiim  sseciili   liiijiis  et  niuiidi  anic  tribuiial 

Cbrisli  populus  ejus  adsiiterit.  Et  mox  Cypriaiiiis  af- 

fert  locum  ex  Apocalypsi  in  quo  aiiima;  niarlyruni 

occisorum  sub  ara  Dei  conslituUc  poslulant  a  l)eo 

viiidiciam   de  perseculoribiis  suis.  Alia    erat  causa 

niarlyruni  nondiim   occisorum ,  quos  Cyprianus  ait 

non   posse  reniillcre  nequc  donare  peccaia,  neque 

ipsos  posse  alios  defendere  anleqiiam  ipsi  vindiceii- 

lur,  uli  postnlahaiit  aniiiix  martyrum   occisoruin. 

Eodcm  sensu  Epist.  lvi,  pag.  !f6,  aii  Donrmiim  pas- 

^ioiies  iiostras  ci  vtiliieia  viiidicattnum.  Vide  eiiain 

exireinani  parU'in  libri  de  Bono  patieniiw ,  p;ig.  255. 

Tertullianus  in  libro  de  1'uga  in  perscculione  :  Poles 

iluque  le  mariyrem  vindicare,  scientes  esse  magiium  vin- 


sio,  liancque  scripluram  pulat  esse  verissimam. 
Laiidat  auiem  codicein  Vernncnsem  ,  iii  qiio  scriptiim 
crat  sil  pro  sunt.  Sic  eliam  in  cililione  Morelli;iiia. 
Al  in  Seguieriano  legitiir  :  Mandant  aliquid  nuirnjres 
fieri,  si  justa,  si  licila,  «i  nonconlra  ipsum  Dominum  a 
Dei  sacerdote  facienda.  Sit  obiemperaniis  fiicilis  ei 
prona  consensio,  si  petenlis  fueril  religiosa  moderalio. 
Ila  etiam  ferine  codex  sancti  Arnulphi. 

XIX. — Fecerunt  sibi  deos  aureos.  Wxc  desunl  in  an- 
tiqtiis  editionibus  et  iu  qualuordecim  codicihns  ina- 
nuscriptis.  Exsiaiit  lamen  in  aliis  scptcni,  cl  iii  qiii- 
hiisdain  additur  el  iirgenteos  ,  qiiod  dccst  iii  Fiixcnsi 
ei  iii  ediiioiie  Morellii.  In  capite  iv  Epistnla;  ad  For- 
tiiiiatuin  de  Exhorialione  niartyrii  legitiir  :  Fecenml 
sihi  deos  nureos.  In  libro  vero  i  Teslimoiiioriim , 
cap.  1  :  Fecerunl  sibi  deos  aureos  el  argenteos.  In  ca- 
piie  XXXII  Exodi,  feccrunique  sibi  deos  aureos. 


484  WVI    CYPRlANl  484 

tnlis  amilUl :  si   neg.mles  rei  ciiniinis  non  critnl ,  A  fracius  cst.  Jaccns  sianlibus   el  integiis  vulncrntus 


nec  contilenles  procmiiini  virtiilis  accipienl.  Porro,  si 
liiles  quse  vicerit  coroiialur  ,  ncccsse  est  iil  vicia 
pcrlitiia  punialur.  Ila  niarlyres,  aiil  niliil  possuiit  si 
Evangclium  solvi  poicsl  ,  aiit  si  Evaiigcliuin  non 
polcst  solvi  *  ,  contra  Evangelium  foccre  non  possuiit 
qiil  (le  Evangelio  marlyres  fiuiii.  Nemo  ,  fralres  ili- 
leclissimi ,  nemo  inf.imel  inariyrum  (Hgniiaicm '', 
ncmo  eoruni  glorias  desirual  et  cnronas.  Manet 
iiicoimpl.'E  fldei  robur  ineolume  ;  ncc  dicerc  aliipiid 
aul  faceie  conira  Chrisium  polesi,  cujiis  et  spcs  et 
(idcs  ct  virlus  et  gloria  omnis  in  Clirislo  est.  Ut  ab 
episcopis  conlra  mandaliim  Dei  fial  auctorcs  essc 
non  possunt  qiii  ipsi  Dei  mandata  fccerunl.  An 
quisqnam  major  Dco  aul  diviiia  bonitale  clemenlior  , 


miraliir  ;  et  qiiod  non  si;ilini  Domini  corpus  inqui- 
iialis  manibus  accipiat  ,  aut  orc  polliiio  Domini  san- 
giiincm  bibat  ,  saccrdotibiis  sacrilcgns  irnsciliir. 
.\lquc,  0  tuani  f  iiiiniam,  furiosc,  deiiieiiiiam  !  Iras- 
ceris  ei  qiii  abs  te  avcricre  iram  Dei  nililur  ;  ci  ' 
ndiiaris  qui  pro  te  Domini  misericordianulcprecatiir  , 
qui  vulniis  luum  scnlit  quod  ipse  non  scnlis  ,  qni  pro 
lc  Incrym.is  fundit,  quas  forsilan  ipse  noii  fundis. 
Oncras  adhuc  crimen  et  cumulas  ;  et  cum  sis  ipse 
implacabilis  n  ad  antisiiies  cl  sacerdoics  Dei ,  putas 
circa  le  Domiiiiim  posse  placnri  ? 

XXIIl.  Aecipc  potiiis  ct  admilie  qua;  lofjuimur. 
Quid  siirdoe  aures  saliilaria  pr.Tcepla  non  aiidiuntqu;c 
nioncnius?  quid  e.Tci  oculi  poeniienlia;  itcr  noii  vident 


qui  aut  infectum  velit  quod  passiis  esl  Dcus  fieri ,  aul  B  <TioJ    oslcndiinus?   quid  pcrcuha  •'   ei  alienala   " 


quaji  illi  ininus  polestatis  ad  proicgendam  Ecclesiam 
suam  fueril ,  auxilio  nos  siio  putet  posse  servari  ? 

XXI.  Nisi  si  hxc  ignaro  Deo  gesta  sunt ,  aut  non 
pcrmiltentc  °  illo  omnia  ista  venerunt  ,  cum  doeeat 
indocilcs  et  admoneat  immemorcs  Scriplura  divina  , 
qux  loquilnr  diccns  :  Qius'dedit  in  diieplionem  Jacob 
et  hrael  iis  qui  pradubnntur  iUum  ?  Nonne  Deits  , 
cui  peccaverunt  ?  Et  noluerunt  in  viis  ejus  ambuUire 
neque  nudire  legem  ejus  :  et  superduxit  super  eos 
iram  animatiouis  sua;  {Isa.  xLii,  24).  Et  alibi  lesiatur 
ac  dicit  :  Numquid  non  vnlet  manus  Dei  ut  snlvos 
(aciat  ,  attt  gravavil  nurem  ul  non  exaudial  1  Sed  pec- 
cata  vetlra  inler  vos  et  Deum  separant  ,  et  propler 
delicta    vestra  averlit  faciem  a  tobis  ne  niisereatiir 


niens  rcmcdia  viialia  noh  percipil  qn:c  de  Seripturis 
ciEleslibiis  et  discimiis  et  docemiis  ?  Aul  si  incrcdiilis 
(|uibusdniii  minnr  fides  est  futuroriini,  vel  prcsenti- 
bus  ierre:inlur.  Ecce  eorum  qui  ncgavcrunt  qu.x- 
supplicin  conspicinius,  quos  eorum  irisli^s  cxiius  fle- 
nuH  ?  iNcc  liic  esse  sine  poeiin  pnssunl,  qiiamvis  ncc- 
dunidies  vencrii  poenae.  Plecluniur  inlerini  '  quidam, 
quo  cjeleri  «orrigantur.  Exempla  sunt  omnium  tor- 
nienla  paucorum. 

XXIV.  Unus  ex  hisqui  sponle  Caiiitolium  negatu- 
riis  asccndii,  poslquam  Chrisliim  ncg,ivit  obmuluil. 
Poeiia  inde  coepii  unde  eoepit  ct  crimen ;  ut  nec  ro- 
gare  jani  possct  qui  verba  ad  prccum  iniscricordi^im 
non  liabcret.  Aiia  in  bnln.cis  coiislilula(lioc  eiiim  cri- 


{  Isa.  cix,  I).  Dclicln  polius  iiosirn  repulemns.acliis  C  niini  ejus  ei  inalis  deerai  j,  iii  ct  ad  bahieas  staliii 


nnsiros  et  •■  animi  sccrcla  revolvenies ,  cuiiscien^itic 
nieriia  ponderemus.  Hedeat  in  cor  nosiruni  noii 
anibiilasse  iios  in  viis  Domiiii  ci  abjecissc  legem  l)*i, 
pnvccpta  ejus  et  moiiiia  salutaria  nuinqiiam  servarc 
vuluisse. 

XXII.  Quid  de  eo  boni  seniias ,  quem  timorem 
fuisse  apud  ciim  ,  qunm  fidem  credas  qucm  cori  igcrc 
ncc  meius  poluil ,  quem  persccuiio  ipsa  non  refor- 
ni:ivit  ?  Alia  et  crccta  cervix  necquia  cecidit  inflcxn 
C5l.  Tiinicns  aniiniis  ct  superlnis  nec  quia  viclus  cs^ 


pergcret  qu.Te  lavncri  viialis  gratiam  perdidissei),  illic 
ab  inimiindo  spiriln  immuiida  corre|ita,  laninvitden- 
libus  lingiiam  qiin  tuenit  vcl  pasla  iiiniic  vel  locuia. 
Poslqunm  sccleraius  cibus  sumplus  csi,  in  pcrnicicm 
suain  rabics  oris  arniaia  est.  Ipsa  sui  caniifcx  exsiilit, 
ncc  diu  supeiesse  postmodiim  potuii  :  doloribus  vcn- 
iris  et  visceriim  criiciala,  defecit. 

XXV.  Pricsciite  ac  tesle  me  ipso  accipile  qiiid  evc- 
ncril.  Parcnles  forie  fiigicnles,  dum  Irepidl  miniis 
consulunt,  sub  nuliicis  aliineiilo  parvulam  filiain  ic- 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Si  Evangelium  solvi  notest ,  aut  si  non  polcst  soU  i 
roiitra  Lin.  Lam.  NC.  1,  2.  Vcm.  F.bor.  Foss.  1.  liod.  1, 
2, .-,  1. 

•"  Ncmo  h.inc  gloriam  mulilel  Bod.  o. 

'  Aut  pcrniiltciilc  Lin. 


•1  Aclus  iioslri  Bod.  i,  2,  4. 
°  Ob  luam  Bod.  1,  2.  3.  ross.  -2. 


f  Niliiur  et  C0(/.  1,  2,  5. 

8  Iiii|ilac;ibilis  irasc(}ris  Oxoii.  Ad  saccrdotes  Dei  ir.isce- 
ris,  cl  iiii.  ros. 
h  Pr;cclusa  Pem.  foss.  1,  2.  .VC.  2.  nod.  2. 
i  In  teira  SC.  i. 
D     1  Noii  d(;cral  Lam.  Eiior.  JVC.  I. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


XX. — Dilectissimi.  Trcs  Hbri  veiercs  :  Ncmo,  fratres 
dilerlissimi,  nemo  lianc  gloriam  mulilel  iieque  infainel. 

XXIII. — tlcmus.  C(i(fcx  Burguiidicus  aildil  ci  dole- 
mus.  Sic  cliani  in  Valicano  scripliim  csse  inveni  ad- 
iiolatum  in  edilioiie  Aiiglicaiia  '*''. 

Dies  venerit  paenm.  Codex  Seguicrianus ,  judicii  dies 
iciieril. 

C.oiriganlur.  Sic  Erasmus  ct  alii  post  cum.  Qua> 
lcciio  saiie  bona  esl.  Ei  tamen  aiiiiqiKc  cdiiiiiiii's  ct 
trcdccim  libri  noslri  ilcunnic  tics  .Vnglicaui  prx'fe- 
riiiit  dirigunlur. 

XXIV,  —  iV(;cMm.  Islud  tiuoquc  mularc  oporluit 


proptcr  auctoriiaicni  vclcruniexemplnrium  ei  cdilio- 
nis  S|)ircii>is.    Er.isiiiiis   prinius   posuit    precaiitluin. 


leciioiicm   illnm  iioii  rcpcri  iiisi   in  codice 


Scd 

Turniii'iisi.    (;;cicniin    jiro    miseiicordiam   F^uxciisis 

liabct  incdelnin. 

(■orreplii  luninvil.  Erasmns  scripsit  coriepln  cccidit 
laninvil.  Al  Vdceni  cecidil  iiuIIuh  vclenini  llliioruin 
iioslroruiii  agiioscil,  nisi  qiiod  diio  cx  illis  babent 
coiicidiL  Noii  e\larc  ciiam  iii  Vfioiioiisi  cl  iii  Ueuc- 
vcnlaiio  ,   iteniqiie   iii   Segiiieri;iiio  ,    iiiilii  comprr- 

tlllll  osi. 

X.W,  Minus.  Panicliiis  poslca  voccni  sibi  posuit 


m  LIBER  DE  LAPSIS.  486 

liqueruiU;  relictam  nutrix  detulit  ad  magislraius.  lili  \  Domini  sangiiine  polus  de  ptfllulis  viRceribus  enipit. 


ci,apud  idoium  qiio  po|iiiliisconfluebal,qiiod  cariiem 
necduni  posscl  cdere  per  ajlaiem,  panem  mero  mix- 
lum,  quod  tamen  cl  ipsum  de  immolaiione  pcieuii- 
tium  supereral ,  Iradiderunt.  Recepit  (iliam  postmo- 
dum  maler.  Sed  faciniis  puelia  comniissum  lam  lo(|iii 
ct  indicare  non  potnit,  quam  nec  inlelligcre  priiis  po- 
tuit  nec  arcere.  Ignorationc  igilur  obreplum  est  ut 
sacrificantil)us  nobis  eain  secnm  maler  iiiferret.  Sed 
eniiii  puella  mi\la  cum  sanctis,  prccis  noslroe  el  ora- 
lioiiis  impaiiens,  nunc  ploratu  concuti ,  nunc  mcntis 
acstu  coepit  fluctuabunda  jacluri,  et  vcliil  tortore  co 
gentc,  quibiis  poteral  indiciis  cnnscientiam  facti  in 
simplicibiis  adlmc  annis  rudis  aniina  falelialur.  L'bi 
vcro  solemiiibus  adimplelis  calicem  diacomis  oirorrc 


Taiita  cst  potcslas  Doinini,  tnnta  majeslas  !  Socreia 
teiiebranim  sub  cjus  luce  detecta  sunt ,  saccrdotcm 
Dei  nec  occiilta  crimina  fefellerunt. 

XXVI.  IIoc  circa  infantem  quae  ad  eloquendum 
alienum  circa  se  crimen  necdum  babuit  reiatcm.  At 
vero  ea  quac,  «late  provecla  et  in  annis  aduliioribus 
constituta,  sacrificaniibus  nobis  latenter  obrepsii.non 
cibnm  sed  gladium  sibi  suniens,  et  velul  quxdam  ve- 
nena  leiliaiia  inlra  faiiccs  el  pecius  admitteiis,  angl 
et  aiiiina  exxsiuanle  concludi  postmodum  coepit.  Et 
pressnram  non  jam  persecutionis  sed  dclicti  sui  passa, 
palpitans  et  tremens  concidit.  Impiinitum  diu  non 
fnit  ncc  occultiim  dissimulatoe  coiiscientix  crimen. 
Qux  fofellerat  boniinem  ,  Deum  sensit  ultorem.  Et 


prsscntibus  coepit,  et  accipienlibus  cxteris  locus  ejus  g  cnm  quxdam  arcam  suam  ,   in  qua  Domini  sanctum 


advenil,  ficiem  suam  parvula  iiisiinctu  divina)  majes- 
taiis  averiere,  os  labiis  obtiir.iniibus  premcre  ,  coli- 
cem  rccusare.  Porslitit  lamen  diacomis,  ei  reliiclanti 
Wret  de  sacramcnto  calicis  inludii.  Tunc  sequiiur 
siiigUllus  et  vomiius.  In  corpnre  atque  ore  violalo 
Eucharistia  permancre  non  poiuit.    Sanctific«tus  iii 


»  Inquinatis  Pem.  voss.  2. 
•>  Et  cum  alius  Bod.  1. 


fuit,  manibus  indigiiis «  tentasset  aperirc,  igne  inde 
surgenle  dcterrila  est  ne  auderet  atlingere.  Et  qui- 
dcm  alius  •>,  quia  et  ipse  maculatns  sacrificio  a  saccr- 
dole  cdebrato  parlem  cuni  c»teris  «  ausus  cst  latcn- 
ter  accipere,  sancium  Domini  cdere  cl  conireciarc 
non  pouiit,  cinerein  ferre  se  aperiis  ""•  manibus  inve- 
LECTIONES  YARIANTES. 

"=  Caeieris  accipienlibus  Pem.  ygs^.  % 


STEPH.  BAHJZII  NOTif:. 


cx  conjeclura  Caucliii ,  fassus  eam  non  reperiri  in 
aliis  exemplaribus.  Kgo  sane  nuspiam  illam  invcni  in 
iis  quibus  usus  siim. 

Paitem  mero.  lia  omues  libri  veleres  et  editiones. 
Plllioeanus  tamen  liabel  panem  mordidil  mixtum. 

Arcere.  Quaiuor  libri  velcres  prajfcriinl  cnvere.  In  q 
uno  tamensciiptumest  aicereetsiipralineam  velcavere. 

Riidis  auimn.  Iiifra,  in  libro  de  Bono  Palieiiliae, 
pag.  251  :  Plornlu  el  gemitu  rudis  auima  tcstalur. 
Teriullianus  in  Apologctico  :  Ftigientem  animatn  no- 
vam  expectn,  excipe  rudent  sntiguiuem.  Hieronymus  in 
Kpisiola  ad  Clesiphiinlcni  adver.sus  Pcligianos  :  As- 
seris  posse  homiuem  esse  sine  peccato ,  si  vetit ,  et  post 
gravissimum  sonmum  ad  decipiendns  rudes  animas 
jruslra  conaris  adjuitgere  iion  absiiuc  Dei  grutia. 

FatebatuT.  Duo  libri  velercs  testabatur. 

Calicem  diacoiius.  Vide  Beveregium  ad  canonem  ii 
syiuidi  Ancyranse.  Similcm  fcrme  hisloriam  de  (pia- 
daiii  juvenciila  Araba  nalidne  narrat  Prospcr  in  libio 
inscripto  Dimidium  temporis,  cap.  6. 

Ofc(iiraii(i6ns.  Iia  qiiindcciin  libri  veteres  et  editio- 
nes  Maimlii  ei  Morellii.  Velcres  et  oclo  vetcra  exein. 
plaria  liabeni  o()duittii(i()Hs.  Qu;udiscre|iaiilia  orta  esl 
cx  commulalione  lillciaruni. 


ca  qua;  sequuntur  in  lioc  loco  La<Uanlii,  tiiro  ptiani 
alius  lociis  ejus  ex  libro  iv  divinarum  institutionum, 
cap.  27 ,  ubi  de  hac  ip.sa  re  agens  scribii ,  quidam 
miitistrorum  noslroruin  sucrilicanlibus  dominis  adsiste- 
vent. 

lntra.  Non  adinonerem  me  mulasse  pro  eo  quod 
Pamelius  posuit  inter,  iiisi  iia  tue  facere  cocgissct 
auciorilas  veiermn  excmplarium.  Quippe  omnia,  si 
duo  tanlum  excipias  ,  babeiit  inira.  Iia  eiiam  habet 
editio  Morellii. 

PeciHs  admittens.  Pamelius  seciilus  auctorilatem 
codicis  Camberoiiensis  posiiit  pecttis  sangiiiitem  ad- 
mitteiis.  Eam  leciionem  reiinuit  Rigaliius,  Aiigli  cx- 
punxcruiit.  Kecle.  N(m  exlai  enim  in  libris  nosiris 
iieqiie  in  diiobus  Petavianis  ab  Alberlino  citalis. 

Arcam  suam.  Hospiiiianus,  lib.  ir.  tap.  5,  de  Tem- 
plis  affeieiis  bunc  lociim  saiicii  Cypriani  miiliiim 
dispiitai  adversum  iios,  prnpterea  quod  Eucharisliam 
concludimus  in  arca  sive  lecha  vel  armario ,  el  ait 
niillum  de  includeiida  Eucbarisiia  mandatmn  exsiare 
vcl  Clirisli  vel  Aposlolormn.  IniUiliter  profeclo  scri- 
pla  illa  siiiil  ab  llospiniano.  Nani  nos  id  facile  coii- 
cedimus.  Iii  illa  Ecclcsio  novitale,  cmn  illa  inier  por- 
sccuiores  suns  degeret ,  ei  iii  occiillo  Chrisiiani  pei-a- 
gercnt  divina  mysleria,  lociis  non  erat  tutiis  et  certiis 


XXVI. — Sacrificantibus  nobis.  Hanc  leciionem  eihi-  D  in  qun  coiicludi  possel  Eucharisiia.  Iiaque  Jdisiribuc- 


hent  oclo  codiccs  anlii|ui  ei  ediiio  Morellii.  Scd  vc- 
tcrcs  ediiiones ,  etiam  .Mamitiana  ,  ct  iredecim  libri 
veteies  noii  habcnt  vocom  nobis,  quam  crgo  arbilror 
noii  esse  neccssariam.  Noii  sum  lamer.  aiisus  expiin- 
geie,  quia  non  officit  senieiitiw  sancli  marlyris.  Si- 
niilc  qiiid  habelur  iii  libro  Lactanlii  de  Mortibus  Per- 
secutorum  ,  cap.  10  ,  ubi  quidum  miiiistrorum  scientes 
Dominum  ,  cuni  adsistcrenl  immolnitti ,  imposuerunl 
(ronlibus  immortale  sigitum.  Qui  locus  niiUam  haliel 
dilficjllalein.  Qni|ipe  ministri  scienlcs  Doiiiinum  nnn 
possunl  csse  alii  qiiam  Cliristiani,  prxserlini  cum 
sialim  LacUiniius  dioal  illos  iinpnsnisse  froniibus  suis 
sigiium  criicis.  Et  taiiien  fuii  iiiipor  qui  cxisrniiarot 
Iiiiiic  loipiendi  inodum  csso  ambigmiiv.,  dnbinm  eiiim 
csse  an  iniiiislri  illi  fucriiit  iiiiiilslri  Diiicleliaiii  aut 
Chrisliaui.  Chiisiiaiiospuno  fui  se  osicndunl  ciiaiii 


bauir  lidelibus  a  mmislris,  et  unusquisque  parieni 
suam  deferebat  doniiim  ut  communioiiein  accipeiel. 
.\t  pnstea,  cum  tntus  orbis  factus  fuissct  chrisliaiiiis, 
dcceiis  ct  congrucns  visuin  est  in  loco  ccrlo  ct  tulo 
eam  rcpnncie  '^'  ul  ea  siaiim  disiiibuereliir  sumcre 
volentibiis ,  iion  in  occulto,  ut  in  primis  cccle-i;c 
saxiilis,  sed  palani  et  publice  et  statini  cum  qnis 
cii|icrei. 

Domini  fanctum.  Id  esl  Eucharislia,  quain  in  iiii- 
liis  clHisiiaii.T  religionis  unusiiuisque  donium  fero- 
bat  ui  sil)i  ipse  liberc  comnuiiiioneni  corporis  CliriBti 
imiierliretur,  Terlulliaiius  in  libio  ii  ad  Uxorem  : 
Non  sciet  maritus  quid  secielu  ante  oinnem  cibum  gus- 
lcs.  Vi:le  qu;«  nolainiis  ad  libriim  di;  Bnno  palicntix. 

Manibus  indigitis.  Codcx  Voronensis,  uiius  meus, 
cl   dun  Anglicani  liabcul  iiir/it/iKKi», 


4R7  WVI  CYPRIANI 

nil.  Documcnlo  uiiius  oslcnsum  esl  Dominnm    recc-  A  Deus  aulein  in  eorde'^  (I  Reg.    xvi,  7).  Ipsc  quoqiic 


derc  cum  ncgalur ,  nec  inimcreiiiilms  ad  salulem 
prodesse  qiiod  siimilur,  qiiaiido  gralia  saliilaris  iii  ci- 
ncrcm  sanciilaie  fiigicnte  muialur.  Qiiam  miilli  qiio- 
lidie  »  pcenilcnliam  non  agenlcs,  nec  delicti  siii  con- 
scicntiam  confiienles,  immundis  spiritil)iis  adimplen- 
liir,  qiiam  mulli  usque  ad  iiisaiiiam  menlis  excor- 
dcs  dcmentiK  furore  quatiiinUir?  Ncc  neccssc  esi  ire 
pcr  exilus  singulonim,  ciim  pcr  orliis  mulHformcs 
ruiiias  lam  delicioriim  poeiia  sii  varia  qiuiin  deliii- 
quentiummultiliidoiiumerosa.  Linusquisque  conside- 
ret,  non  quid  aliiis  passus  sii ,  scd  quid  paii  ei  ipse 
merealur.  Ncc  evasis.se  se  credat ,  si  ciim  interim 
poena  distuleril ,  cum  timerc  plus  dcbeai  quam  sibi 
Dei  judicis  ira  servavit*'. 


Domiiius  pr;i;moneal  ct  pnisiniat  dicciis  :  El  scient 
omnes  ecclesiw  quia  ego  sum  scruliilor  renis  el  cordis 
(Apoc.  II,  23).  Perspicil  illc  abdila,  ct  secrela  alque 
occulta  considcral.  Nec  Dei  ociilos  poiesl  aliquis 
evaderc  dicentis  :  Ego  Deus  a)>pro.timans,  el  non 
Dcusde  lonijinquo.Si  abscondilus  fueril  liomo  in  abscon- 
dilis,  igu  eryo  non  videho  etim  <-'  ?  Noiine  cwlum  el  ler- 
ram  ego  implco  (llier.  xxiii,  25)  ?  Videt  illc  corda  et 
peciorasinguloiuin,  cl  jndicaliirus  csl,  noii  lanliiiiide 
faciis,  sed  et  de  vcrbis  el  de  cogitationilnis  noslris  , 
omiiium  incnics  voluiilalosi|ue  conceptas  in  ipsis 
ailliiicclausi  pecioris  latcbris  intiieiur. 

XXVIll.  Denique  qiianio  ct  fide  m.ijorcs  ct  limore 
nicliores  suut  qui  quamvis  niillo  sacrilicii  aiii  libclli 


XXVII.   Nec    sibi   quorainus  aganl   poeniienliam  B  facinoreconstricti,  quoniain  lamen  de  hoc  vd  cogila- 


blandiaiitur  qui  etsi  ncfandis  sacriliciis  manus  non 
conlaminaverunt,  libellis  tamen  conscicniiam  polliie- 
runt.  Ei  illa  professio  denegantis  coniestaiio  est 
christiani  quod  fuerat  >"  abnuenlis.  Fecisse  se  dixil 
quidquid  alius  faciendo  nomniisit.  Cumijuc  sciipiuiu 
s\l,Nonpoleslisdiwbusdominis  servire{Mnllh.  ^1,24), 
scrvivit  sxculari  domino  qiii  oblempcravit  ejus  ediclo ; 
magis  obaudivit  humano  imperio  qiiam  Deo.  Viderit 
an  minore  vel  dedecore  vel  crimine  apud  homines 
publicaverit  quod  admisil.  Deum  tanien  judicein 
fiigere  et  vitare  nonpoierit,  cum  dicai  Spiriius  sanc- 
tiis  iii  Psalmis  •.^Quod  ett  imperfecliim  meuin  vidcrunl 
oculi  lui ,  et  in  libro  tiio  onines  scribentur  (  Psal. 
cxxxviii ,  16).   Et  iterum   :   Homo  vidct    in  fiicie , 


veruiil,  hoc  ipsuin  apud  sacerdoles  Dei  dolcnter  el 
simpUciter  confitenlcs,  exoinologesin  conscieniix  fa- 
ciuni,  aiiinii  sui  poiidus  exponunl,  salulnrcm  inedelam 
parvis  licei  et  modicis  vulneribus  exquiruni,  scientcg 
scriplum  esse  :  Deus  non  derideiur  (Gal.  vi,  7).  Deri- 
deri  ei  ciicuinveniri  Deus  noii  potest  nec  asiulia  ali- 
qua  fallenie  deludi.  Plus  imnio  delinquit  qni  sccun- 
dum  hominem  Deum  cogitans  cvaderc  .se  pueiiam 
criminis  credit,  si  non  palani  crimen  admisit.  Cliris- 
tus  iu  pr*ceptis  suis  dicit  :  Qui  confusus  nie  fuerit, 
confuiiilet  euin  filius  homiiiis  (Marc.  viii ,  38).  Et 
Christianum  se  puiatqui  Cliristianus  esseaiit  confun- 
ditur  '  autverelur?  Quomodopoiest  esse  cum  Christo 
qui  ad  Clirisluni  pertinere  aul  erubescil  aui  meluit? 


LECTIONES  VAU1.\NTES. 


*  Quolidle  immundi  Bod.,  i,  3,  3,  4.  Spir.  Q 

1'  Ira  Dei  reservavit  Bod.,  1,  2,  3,  4.  Lam.  Ebor.  Lin. 
tiC,  1.  Censura  Oxon. 
"  Quod  eum  fuerat  Lam. 

STEPII.  BALLZII  NOT^ 


«i  In  eor  Ver.  Ben. 

«  >'on  videlK)  euin?  Videt  ille  Ben.  Lain.  Ebor.  NC,  1. 

(  Aul  deest  in  Oxon. 


Sanciitate  tugiente.  Codex  Seguicrianiis ,  tancto 
inde  fugiente.  Paulii  anle  dixil,  /ii  qiia  Doniini  sanc- 
lum  ftiit.  Itaqiie  ista  leciio  videiiir  essc  nielior.  Sed 
non  sum  ausus  miiiare,  qiiia  reliqui  libri  pra^ferunt 
sanciiiaie.  Ea  quippe  lectio  boniiin  quoqiie  sensum 
coiisiituit.  Caplaho  aiilcm  haiic  occasioneni  uieinen- 
deiii  extremam  panein  Epistohc  lcriiic  Pelagii  II  ad 
episcopos  Isiri.i!,  iibi  legilur  sanciiiate  servanie.  Pro 
quo  scribenduiii  esse  servavil  docet  velus  codex  ex 
quu  illa  ediia  est.  Ibidcin  pauto  anle  addeiida  siint 
Iria  vocabula  i\\\m  cxcideriinl  veieri  librario.  Le- 
^endum  igilur  :  Qui  de  iterando  baplismate  tcripserat. 


XXVII.  —  Fugere.  Antea  legebatur  sublerfugere; 
quam  lectionem  cgo  arliiiror  esse  opliinain  ;  veriiiii 
aucloritas  veicrum  librorum  exegit  ntiniilarcni.  Siiiit 
auleni  iiumero  xvi  coniprobantes  liaiic  nuiiuiio- 
nem. 

Abscondiiis.  Dusc  suiit  hiijus  loci  lcctiones  in  co- 
dicibns  manuscriplis.  Qiiiilam  eniin  habeni  abs- 
condilis,  alii   abdiiis.  Uiraque   lectio  bona    cst. 

Nonne  coelum  implco.  Hxc  desiint  in  antiqiiis  edi- 
lionibiis   et  in  quindecim  codicibus  anllqiiis. 

Conceplat.  Codex  Fuxensis,  conlemplant.  Qux  lcc- 
lio  non  esi  mala. 


l?n,!'c"-""ri"'^"''"'  '^''^"rT  P"''"''""-J^-'  ^^>'g"^-  D     \\\m.-Fide  majores.  Veteres  editiones,  decem 
tiniis  III  Iibro  ae   nnico  Baplismo,    rap.  12.  -■   -  .'....  ^o,  ui,v,i,,ii 

Pmnileniiam  non  agentes...  confiienies.  hia  priniiiin 
cnicrsere  e  typographia  Manuiii.  Iiiveni  in  tribus 
.;intiquis  codicibus.  Desunt  auteiii  iii  sexdecim  et 
in  cdiiione  Morcllii. 

CiMim  «i6i.  Anlea  in  omnibus  edilionibus  ct  in 
omnibus  fcre  codicibus  manuseripiis  legebniiir  quein. 
Facile  erat  exisiimare  repoiienduiii  esse  ^iinm.  Et 
tiincn  c.im  leciionein,  quam  puto  e.se  verissiinam, 
nuspiam  reperi  nisi  in  codice  Kemensi  sancii  Dio- 
nysii.   Ciius  .Anglicanus  pnefert  qiia;. 

Irn.  ll;pc  csi  scripiura  viginti  vcterum  cxempla- 
num  noslrorum  et  octo  Anglicanornm.  Eorum  auc- 
loiiusimlii  (versuasit  ut  iia  poncrem  pro  eo  quod 
cditiones  babent  centura,  quamvis  lia;c  quoque  leciio 
bona  git  et  reperiaiur  in  quibusdam  libris  vete- 
nbus. 


libri  nosiri,  et  scx  Aiiglicani  prseferunt  /irfe  majore 
el  timore  meliore.  Alii  sexdecim  ita  quoquc  habeiii, 
nisi  quod  In  illis  scrjpiiim  est  mcliores.  Qiiatiior 
Iiabent  majores.  Epiiome  Lactantii  cap.  43  :  tugrnlo 
populo  ab  hairedilaie  sunimolo,  aliam  sibi  plebem  fidc- 
liorein  de  exteris  genlibiis  congregaret. 

Qui  confusus.  Ita  veieres  editiones  et  iredecim 
libri  veteres.  Tres  alii  liabcnt :  Qui  confusus  me 
fuerit,  confundain  el  ego  eum  coram  Palrc  nieo  qui 
in  cmlis  esl.  Beccensis,  Qni  confusus  fueril  me  corain 
homiiiibus,  confundel.  Coiilra,  in  aliis  diiobii.s  scrip- 
tiim  est :  Qui  me  confessus  fuerit,  confilcbilnr  emn 
fitius  hominit.  Sic  eiiam  supra,  Epist.  ix,  |raj;.  18. 
At  leciio  qua;  habet  Qui  confusus  exiat  eliaiii  siipra, 
epist.  LXiii,  pag.  109.  Ego  puio  lianc  discrepanti.Tni 
esse  imputandam  lemcritali  lilnarioruin. 


«89  LIBER  DE  LAPSIS,  490 

Miniis  plane  peccaverit  non  videndo  idoJa,  nec  snb  A  Clirisii  qiiod  perdidit  cogitare,  accipere  preiiosa  or- 


oculis  circiimsianlis  aiqiie  insiillanlis  populi  sancli- 
talem  fidci  profanando  ,  non  polluendo  manus  suas 
funestis  sacrificiis,  nec  sceleratis  cibis  ora  maculando. 
Heceo  proficit  ut  sit  minor  culpa,  non  ut  iniioccns 
conscienlia.  Faeilius  polest  ad  vcniam  criininis  per- 
vcnire.  Non  esi  tamcn  imniunis  a  crlmiiie.  Ncccesset 
in  ngenda  poenitenlia  alque  in  Domini  misericordia 
dcprecaiida,  ne  quod  minusesse  in  qualilate  delicli  « 
videtur,  in  neglecta  satisfactionecuiiiuleiur. 

XXIX.  Confiieantur  singuli,  quaeso  vos,  fratres  di- 
leclissinii,  '"  delictum  suum,  dum  adhuc  qiii  deliquit 
in  sxculo  est,  dum  admitli  confcssio  ejus  potest,  dum 
satisfaciio  et  remissiofacta  per  sacerdotes  apud  Domi- 
num  grata  est.  Convertamur  ad  Dominum  meiite  tota; 


nainenla  et  monilia  elaborata  <^,  nec  divini  el  cceles- 
ti^  ornatusdamna  deflere^Tu,  licetindtimenla  pere- 
grina  et  vestes  sericas  induas,  nuda  es.  Aiiro  le  licet 
et  margarilis  gemmisque  condecores,  sine  Chrisli  de- 
core  deformis  es.  Et  qutc  capillos  luos  inficis,  vel 
nunc  in  doloribus  desine  ;  et  quse  nigri  pulveris  duc- 
tu  i^  oculorum  liniameiita  depingis,  vel  nnnc  l.icrymis 
oculos  tuos  ablue.  Si  quem  de  luis  charum  '  mortali- 
talis  exitii  perdidisses,  ingemisceres  dolenlerclfleres, 
facie  inculta,  veste  nnitala,  neglecio  capillo  ,  vullu 
nubilo,  orc  dejecto  indicia  moeroris  ostendcres.  Ani- 
mam  tuam,  misera  e,  perdidisii,  spiritaliter  morlua 
supervivere  hic  tibi  etipsa  ambulans  funus  luum  por- 
tare  coepisti;  et  non  acriler  plangis,  non  jugiter  in- 


et,  poenilentiam  criminisverisdoloribus  exprimenies,  B  gemiscis  ,  non  le   vel  pudore  criminis  vel  continua- 


Dei  misericordiam  deprecemur.  Illi  se  anima  proster- 
nat'',  illi  mocstilia  satisfaciat  ■=,  illi  spes  omnis  incum- 
bal.  Rogarequalilerdebeamusdicitipse:flei)<r<!mmi,in- 
quit,  ad  iiie  ex  toto  corde  veslro,  sinmlque  et  jejunio  et 
flelu  et  planctu;  et  scindite  corda  vestra,  et  non  vesti- 
menta  veslra  [Joel  ii,  12).  Ad  Domiiium  toio  corde 
redeamus.  Iram  et  offensam  ejus  jejuniis,  fletibus, 
planciibus,  sicut   adinonet  ipse,  placemus. 

XXX.  Lamentari  eum  pulamus  ex  toio  corde,  je- 
juniis,  fletibus,  planctibus  Dominum  deprecari,  qui  ex 
primo  criminis  die  lavacra  quotidie  cum  feminis  ce- 
lebrat,  qui,  epulis  affluentibuspastus  etsagiiia  largiore 
distenlus,  cruditates  suas  poslridie  ructat,  nec  cibos 
et  potus  suos  cum  pauperum  necessitate  communicat? 


tione  lamentationis  abscondis !  Ecce  pejora  adhuc 
peccandi  vulnera,ecce  majora  delicla,  peccasse  nec 
satisfacere ,  deliquisse  nec  delicta  deflere. 

XXXI.  Ananias,  Azarias,  Misahel,  illustres  ac  no- 
bilespueri,  qiioininus  exomologesin  Deo  faccrentnec 
inier  flammas  et  camiiii  exsestuaniisincendia  quievc- 
runt.  Bene  sibi  licet  conscii  et  Domiiium  fidei  ac  ti- 
moris  obsequio  saepe  promerili,  humiliiatem  lamen 
tenerc  el  Domino  satisfacere  nec  inter  ipsa  gloriosa 
virtutum  suarum  martyria  destiierunt.  Loquiiur 
Scriptura  divina  :  Slans,  inquit,  Azarias  precatus  esi, 
etaperuit  ossitum,  et  exomologesin  faciebat  Deo  siinul 
cum  sodalibus  suis  in  medio  ignis  {Dan.  iii,  25).  Da- 
niel  quoque,  post  fidei  atque  innoccntia;  sua;  multipli- 


Qui  hilaris  ac  Ia;lus  incedit,  quomodo  moriem  suam  C  cem  gratiam,  post  dignalionem  Domini  circa  viriulcs 


deflet  ?  Cumque  scripium  sil,  Non  corrumpelis  effi- 
giem  barbm  vestrce  (Levit.  xix,  27),  barbam  vellitet 
facicm  suam  comit?  Et  placere  nunc  cuiquam  studet 
qui  Deo  displicet?  An  ilia  ingemiscit  et  plangitcui  va- 
cai  cultum  preiioso;  vesiis  induere  nec  indumentum 


ac  laudes  suas  sa;perepetitam,  jejuniis  adhucpromc- 
reri  Deum  nititur,  in  sacco  et  in  cinere  volutatur, 
cxomologesin  faciens  dolenter  et  dicens  :  Doiiiinus 
Deus  magnus  et  forlis  et  metuendus,  qui  servas  testa- 
mentum  luum  et  miseraliones  eis  qui  tc  diligunt  et  coti- 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Minus  esse  delicU  Lam.  Ebor.  NC.  i.  Bod.  2.  Len. 

h  Illi  se  prostcrnat  Ben. 

0  Illius  majestati  satisfaciat  voss.,  1. 

<i  Laborata  Lips.  Gromv.  ex  codd.  mss. 


"  Nlgro  pulveris  ductu  yer.  Inductu  Pem. 

f  Sic  codd.  novem.  Caris  Oxmi. 

8  Animain  tuam  miseram  voss.,  1,  2.  Pem.  Lin. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


XXIX. — Quceso  vos,  fratres.  Post  ista  sequebaturin 
libro   Veronensi  :   Confiualur   unusquisque    delictum 


nelum  in  libro  de  Harmonia  mundi,  canlico  ii,  cap.  C, 
et  notas  nostras  ad  Gralianum  dlst.  22,  cap.    Pio- 
suum.  hibete,  pag.  453. 

Dum  admitti  confessio.  Post  mortein  enim  non  ad-  Peccandi  vulnera.    Codex  Lamonii  habct  genera. 

l?^'ii!'T-...^.''°"'"|PF'i?.J'PV.^  J"'''*''''*  """   ^^''  "'D     Peccasse  nec   satisfacere.    Quintillianus,  Ijb.    xi. 

cap.    1,  Tulissimum  ergo  poenitentiai  confessio  et  satis-> 
faclio   culpa;.  Teriullianus  in  libro  de  Pueniieiitia : 


ait  Cypriaiius.  Vide  Pamelium. 

Corde  vesiro.  Codex  Piihoeanus  addit  et  ex  lota 
anima  vestra. 

XXX. —  Cum  feminis.  Ita  omnes  editiones  ante  Pa- 
melianam.  Pamelius  ilaque  cxpunxit  has  voces,  tum 
quia  illas  non  reperiebat  in  suis  codicibus  maiiii- 
scriptis ,  tum  quia  iis  opus  non  csse  crcdebat. 
Sane  desunt  in  trcdecim  nojlris.  Vcriini  exslant  in 
aliis  quindeciin  et  in  uno  Aiiglicano.  Non  vidco 
autem  cur  expungi  debeant,  cum  videam  siipra,  in 
libro  de  llabitu  Virginum,  pag..l79,  balneapromiscua 
cum  viris  et  feminis  interdici  virginibus.  Iliiic  eniin 
coUigilur  fcminas  lavare  consiievisse  cum  \iris.  Vide 
jioias  ad  librum  de  Jlabilu  Virginum,  pag.  530. 

'"  Barbam  vettit.  Vidc  lib.  iii  Testimoniorum,  cap. 
84  ;  Savaioiiem  et  Sinnondiim  ad  Sidonium  Wb.  i\ , 
Eiiist.  24.  Vide  eiiam  Franciscum   Gcorgium  Ve- 

Patroi.  IV.  S.  Cypiuan. 


Confessio  enim  satisfactionis  consilium  esl.  Vide  supra, 
pag.  538,  ante  exomotogesim  factam. 

XXXI. — In  sacco.  Quinque  lihri  veteres  pra;ferunt 
in  cilicio  et  sacco,  Seguierianus  in  cinere,  in  cilicio. 
Infra,  in  fine  hiijus  lihri,  pag.  192,  stralo  sacco  ad- 
liwrere  in  cinere  et  cilicio  et  sordibiis.  Tertullianus 
in  libro  de  Poeniientia  dixit,  sacco  et  cineri  incubare, 
corpus  sordibus  obscurare,  et  in  asperitudine  sacci 
et  horrore  cineris.  Saccus,  ut  ait  Hicronyinus  iii 
Epistola  ad  Marcellain  de  Muneribus  acceptis,  est 
signum  orationis  atque  jejunii. 

Qui  servas.  Veteres  ediliones  et  quatuor  libri  ve- 
teres  addunt  et  disponis.  Alii  tres  habenl  quidem 
disponis,  sed  non  habcnt  servas. 

16 


^91  DlVl  C\PRIANl  49a 

tervant  imperk  tua ;  peccavimus,  facinus  ndmisimus,  \  non  communicantium  raiam  diicunl;  liominiinis  coii- 


impii  fuimus,  transgrcfsi  sunius,  ac  deseruimus  prwcepla 
lua  el  judicia  tua;  non  audivinms  verba  puerorum  tuO' 
rum  Proplielarum  quai  locuti  sunt  in  nomine  luo  supcr 
reges  nostros  el  omncs  genles  et  super  oiuncm  lerram. 
Tibi,  Domine,  juslitia  ",  nobiiautem  confusio  {Dan.  ix, 
4-7). 

XXXll.  11*0  mites,  hacc  siiiiplices,  liauc  innoccn- 
les  In  proineranda  Dei  niajesMie  ""  feccrnnl;  eiiuiiic 
salisfacere  ei  Doiiiiiiuin  rognre  deireciiint  (lui  Dimii- 
num  negaverunl  1  Qnaeso  vos,  fratres,  acquiescite  sa- 
lubribiis  reiiiediis,  coiisiliis  obedile  inclioribiis;  cnin 
lacryiiiis  noslris  ve.stias  lacryinas  juiigite,  cuni  niis- 
tro  gemiiu  veslros  geiiiiius  copulale.Bog;iinus  vos,  iit 
pro  vobis  Deuiii  rogiire  possiiiius.  Preces  ipsas  ad  vcis 


tra  Deuin  credunt,  qui  conlra  homines  Deo  iioii  cre- 
dideriint. 

XXXIV.  Ejusmodi  homincs  iiuaniiim  polcstis  etfu- 
gile  <=,  perniciosis  conlactibns  ailiKi'roii!Ci  salnbri 
cauiione  viiaie.  Sermo  eoruin  sicui  canccr  serpit, 
colloqiiium  velut  coiit:igiiiiii  iransilil,  noxia  ct  yene- 
naia  pcrsnasio  pcrscciilione  ipsa  pojus  inierlicit.  Il|ic 
superesl  pGeniloiiiia  qu;«  salisfaciai ;  qiii  aiilcm  poe- 
nilonliam  criiniiiis  tolluiit,  saiisfaclionis  viaiii  ciau- 
diini.  Iia  fitul,  duin  lcmeritalc  qnurumdani  vel  pro- 
milliiur  salus  falsa  vel  crediiur,  spes  ver*  salulis  adi- 
maliir- 

XXXV.  Yos  vero,  fralrcs  dilectissiroi,  quorum  ti- 
mur  i(i  Dc|iin  pronus  est,  cl  i|)  r^jiia  licci  auiniiis 


prius  verlimus,  quibus  Deum  pro  vobis  ul  misereatur  g  consiiliitiis,  ma|i  sui  mejnor  esl,  po^ni^enfes  ac  dq- 


oranius.  Agiie  poenilcutiam  plenam,  ijoleniis  ac  la- 
nienlantis  aiiimi  proliale  nioesiiiiain. 
{  XXXllI.  Nec  vos  quorunidam  movcat  aut  erfor  iin- 
providns  aiit  siupurvanus,  qui,  cum  teiicaiituf  in  lain 
gravi  crimine,  percus^i  suiii  aninii  caciiate,  ul  iicc 
inlelligant  dolicla  nec  plangant.  (ndignanlis  Dei  nia- 
jnr  ha;c  plaga  est,  sicut  scriptum  esl  :  Et  dedit  illis 
Deut  tpiriium  transpunctionis  [Isa.  xxix,  10).  Et  ilc- 
ruin  :  Dilectum  veritatis  non  recepcruni  ul  salvi  ftetent ; 
ac  proplerea  mitlet  illis  Deus  operalionem  erroris,  ut 
credant  mendacio,  ut  judicenlur  omnes  qui  non  credide- 
runt  verilaii,  sed  sibi  placent  iii  injusliiia  (  U  Tliess.  ii, 
10).  Iiijusiesibi  placentes  cl  iranspunct:u  mciitls  alie- 
natioiie  demenles   Doniiiii   pr.ccepta    conlenmunt , 


leiiles  peccala  vestra  perspicite,  gravissinium  con- 
sciuiiiix  criiucn  agnoscite,  ad  inleliigcntiam  dulicti 
Yes||'l  pciijos  cordls  aperite,  opp  desperanies  miscri- 
coidlam  Domini,  ncc  tanicn  jain  voiiiam  vindlcaiiles. 
Deiis,  quaiituin  patris  pielate,  indiilgeiis  '^  senipcr  ''cl 
honnscst;  laiitum  jiidicis  niajeslate  nictucndiis  cst. 
Qiiaiii  inagiia  dullqiiiiiius,  taiii  grandilcr  defleamus. 
Alto  vulncri  diligens  et  longa  inediciiia  i)u|i  desi(. 
Poei|iienlla  crimine  niinor  iion  slt.  Putasne  lu  Domi- 
num  cjlo  f  possc  placarl,  quem  vcrbis  perjjdls-ab- 
niiisli,  cul  patrlmoiiiniii  prajpomre  maluisil,  cujns 
teniplum  sacrllega  coaiagione  violasti?  puias  facilc 
eum  misererl » lul,  quem  luuin  noii  esse  dlxisii  ? Orare 
oportet  impensius  et  rogare,    dicni  luclu  Iransigcrc, 


medulam  vuliierii  negliguiit'',  agero  poeiiiienilam  no-  q  vlgiliis  noctesacfletiljiis  diicere,  icnipus  oiiiiie  lacry- 


luiil.  Ante  adinlssuui  faciniis  iiiiprovidi ,  post  facl 
nus  obstinati,  necpriusstablles,  nec  postmudum  sup- 
plices.Qu.indo  dcbnerant  slare,  jacuerimt;  qiiando 
jacere  etprdsicriierese  Deo  debcnt,  starese  opinan- 
lur.  Pacein  sibi  ultro  nemiiie  dante  siniipscriiiil.  Fal- 
sa  poUlcilaiione  seducii  etapostails  acpcrlidis  juiicil, 
crrorem  pro  veritate  susciiiiuiil.  Commuiiicatloiiem 

LECTIONES  VAUIANTES. 


iiiosis  lanieiilallonlbiis  occiipare,  stralos''  solo  a(|i|a!- 
rcre,  iii  cinere  ei  cllicio  et  sordibus  voluiari,  post 
indiimcnfum  Ciirisii  perdjtum  niiUum  jain  vellc  yes- 
liluin,  post  dlalio|i  ciiiuin  nialle  jejunium,  jnstis  opc- 
ribqs  incuinhere,  quilius  peccala  puigantur,  cleerao- 
syiiis  freqpcnier  insistere ,  quiliiis  a  niorle  aniinx 
libcrantur.  Qiiod  adversarius  aiiforebai  Clirislus  acci- 


"  Gloi-ia  addiint  edd.  ab  Eramo  ad  Oxon.  usque. 

k  Nogligentes  lam.  Ebor.  liod.  2. 

'  Kugilu  Oxm.  codd.  l'em.  NC.  2. 

d  Cleiiiuiis  Pi-w.  loss.  2. 

«  Seniper,  sempcr  et  bonus  Pem. 


t  Sic  octo  codd.  Anglic.  Qio  deeslin  mipr-  veU- 
8  1'usse  miseicri  lui  l'im. 

h  Slraio  sulo  AHhuU  Tlm.  Foss.  Stratos  solo  adhKrere 
cincrj  Oxon.  Lips. 


STEPll.  BALLZII  NOT^. 

Tibi,  Domine,  juttitia.   Erasmus  edidit  :   Tibi,  Do-  1)  vrliii  roiiiplcincntiim  oliscrvaiionnin  siianim  descri- 

liit  lniiic  Cypiiiuii  lociiiii.  liiicriin  adniDiico  qrgii- 
iiieiiiuiii  lllud  Beali  Blienanl  doessc  in  postcrioribiis 
Ciliiionilins  (.)icriiiii   TertiiHlanicoiiim. 

Quod  ndv('rs(irius  aufnebnt.  Infia  iii  llbro  de  Opcre 
cl  Eleemosyiiis,  pag.  SiS  ;  Palriinonimn  D<o  credi- 
inni  ih'c  respublicn  eripit  ncc  fifcua  invfidit.  Saiicliis 
Aiignrtiiiiis,  lii  llltro  L  lloiuiliiintin ,  Iloiiiilla  4.S  : 
lloc  lollil  fiscus  qiiod  non  nccipil  Chrislus.  Vidq 
eiiiii(Ioiii,  EiMinatioiiu  in  1'sal.  cxi.vi.  Lacianliiis,  c.  8 
do  Morliliiis  1'ci'scciiloriiiii  :  Cruenlissiimis  fiscus  nmle 
pariis  opibus  afflncbal.  Pllnius  iii  Paiiegyrico  Tra- 
jaiii  :  Swpins  viiuilur  fisciis,  cujus  ninlii  cntisa  nun- 
quuni  esl  nisi  sub  bono  principe.  In  Kpiloinc  Vicloiis 
lc^iliir  Trajaiiiiiii  (iscum  vocassu  liciiom,  qiiod  co 
cr.  sicnlc  ailus  rorK|iii  tabcscaiil.  SymiiKichiis  ia 
rolalioiic  pro  ara  Vicloria;  :  Fiscus  'boiwrnm  prin~ 
ciiwm  non  sncerdoiiim  dainnis,  scd  Iwsiium  spoliis  un^ 


mine,  gloria,  tibi  jutlilia.  Sed  ego  vocein  qloria  iiiis- 
piam  repori  in  codicibiis  maniiscripiis.  Non  cxslat 
aiitcm  in  capiie  iii  Prophctix  p.anielis,  ex  quQ  isla 
sunipia   sunt. 

XXXIIl. — Gravi  criiiiine.  Oualiiordocim  libri  nostri 
cl  oclo  Aiiglicani  pr.ileiiinl  liaiic  leciioneiu  pro  co 
(|U>>d    alilii   scripluin  ost  grundi. 

XXXIV. —  Trnnsilii.  li.i  viilgii  libri  vclercs  ct  cdi- 
lionos.  Qiriilaiii  laiiioii  alitcr  haliunt.  Iii  duobus  ckIui 
lcgiliir    liniisliiiit,  in   alio  deintiin  trnnscinciil. 

Illic  superesl.  P.inicliiis  posuil  illic  scla  siiperesl 
ox  nianHSori|>tis  ct  voluri  exousso.  At  vox  svlu,  qii* 
iiiiuili',  osi,  «leo>l  iu  iiiiiiiilins  liliris  iiosiiis  pnuicr 
iiniiin  Giaiianiipiiliuiiiiiiii   cl  in   siptciii  Aii(;liuanls. 

XXW. —  Oini'i>  ofmtei.  Bu.iius  Ulionaiiiis,  cinn 
ninlia  di:  Poenilciilia  ot  Ciiiilessiono  ilixlssel  lii  ar- 
gHnienlo   libri   ToauUiani  </<;  i'a;/ii(o/i(in ,   (lciiinm 


493  LIBER  DE  UNITATE  ECCLERIyE.  494 

pial.  Ncc  lencri  jam  ncc  nin.nri  palrlmoniiim  dobcl,  A  moiieiiic,  declaial '  :  Riverlimmi,  'M(\Mt,ttdDomi!iiini 


qiiO  qiiis  el  deccpliis  ct  viiliis  ost.  Pro  iios-le  vilaiula 
ns,  pri)  lalroiic  fiigiomla,  pio  glailio  meluciida  pos- 
siclcmiUiis  "^  cl  veiicno  :  ad  Imc  lairiiim  profucrit  i|iioJ 
rcmansil  iit  iiidecrimcii  ci  culpa  icdimaiur.  liiciinc- 
taiiier  cl  largiicr  fiu  iipcralii),  ceiisus  oiiuiis  in  mode- 
laiii  viilneris  crogelin',  0|iil)us  ^  cl  raciilialibiis  mdsIi  is 
qiii  de  nubis''  judicatiiriis  csi  Domino  foeiicrctur.  Sic 
siil)  Apnsiolis  (ides  viguii:  sic  primiis  credentimn  po- 
piilus  Clnisli  mamlala  soivavii.  Promjiii  crant,  largi 
craul  "^,  distribuciidum  pcr  Apostolos  toiuin  d;d)aiit, 
ct  iioii  talia  dclicls  rcdimcbaiit. 

XXXVI.  Si  prccom  toio  corde  qiiis  facial,  si  vcris 
poDiiiicntix  lamcntalioiiibus"!  ct  lacrymis  iiigcmiscat, 
si  ad  vcniaiii  dolicii  sui  Ddmiimm  jiisiis  cl  coiitinuis 


Dcnm  veslrnm,  (luoniam  misencors  el  pms  es!  eh  pnlicns 
cl  miilla!  miscralioiiis,  el  iiui  senlenliam  fleeUii  ncher- 
siis  mnliiias  irrocjdlns  {Joel.  u,  15).  P.ilcst  ille  iii- 
diilgciili;iin  dan;,  sciilcnuim  sii im  piil  sl  ille  dcdco- 
leie.  Poeniiciili,  opcr;iuli,  ro2;;\iiii  |i!.iC3l  clcmcnlor 
igiioscorc,  potcsl  in  acooiiliim  rcrcrro  qiruri|ii;d  pro 
lalibiis  ct  policiiiit  martyrcs  cl  fcccriiit  s;iocrdotos. 
Ycl  si  ([iiis  pliis  cuiii  suis  satisfaciionibus  mnverit,  si 
cjus  iiam,  si  imligiianlis  offcnsam  jiisla  (jopiccaiiime 
placavcril,  dal  ille  et  arma  riirsum  iiiiibiis  victus  s 
armotiir,  ropaiai  ot  corioboral  vircs  qiiibns  iid;s 
iiistaiirala  vcgctclur.  Rcpolet  ccrtamen  siimn  milcs, 
ilcr;'bitaciein,  provocabilboslcm,  ctquitjcm  factiis  ad 
])r;cliiim  forlior  per  dolorcm.  Qiii  sic  Dco  sniisfcccrit. 


opcribiis    iiinecial,   miscrcri    laliiim    potcsl    qui  ct  B  qui  paMiileiitia  facli  sui,  qni  pudorc  dclicii '' ,  p'iis  et 


niiscricnriliam  siiain  protiilit  dicciis  :  Cmih  conversiis 
ingemiieris,  litnc  salvaberis,  el  scics  nbi  fncris  {ha.  xx.\, 
J,')).  El  itcruin  :  Xoto  morlcm  morienlis  <",  ilicii  Domi- 
uus  ,  (juanlim  ut  rcvcrlalur  elvivnl-  {F.zeat.  xxxiii, 
II.)  EtJoIicl  proplicta  pietalom  Doinini,  Domino  ipso 

LECTIONES  VARl.\NTES 


virluiis  ct  fldci  de  ipso  lapsiis  siii  dolorc  coiircpcril, 
cxaudiliis  ct  adjnlus  a  Domiiio,  qii;\m  coiiliisl;ivcral, 
nuper  Ineiam  facic!  Ecc'esiain;  ucc  jam  sobun  Dei 
vciiiam  mcrebitiir,  scd  ct  coronam. 


"  Opcrihiis  lin.  I'em.  NC.  2.  Dod.  3. 

i"  (Jui  de  bouis  Tlm.  Voss. 

"  Largi  eraiit  acl  dislribuciiduin  Pein. 

d  Lamcnlis  twi.  Ebor. 

"  Pcccaloris  Lin. 


f  Dccl.iral  diccns  Bod.  2.  lam.  Ebor. 
f  Virlus  aruiclur  liod.  I. 

h  Pfrnitcntiani  ladi  sui,  qiii  pudorcin  dolicli  Bod.  1,  3, 
4.  Tku. 

STEPil-  B.VLllZU  NOT/E. 

Doinino  fxni^relnr.  Iia  scriboro  placiiit  ideo  qni» 

IIKIH, 

s  et 


(lelur.   Novella   Antbomii    A.    dc    Bouis  vacaiilibiis  : 

iSequc  eiiim  utiud   iinperulvria:   maieslali  vhlelur  nc-  p  ila   loqiiilur  Cypii;5niis    iii  lihro  de  llnbiln  Virgin 

coninindnm  qiiuin  comiiiunc  jns  omnibiis  reservnre  sub-       p;ig.   H)7.   Sic  ctia  ii  h;ilioiit  qiiid;iiii  libri  volcn 


jeilis  el  iiiliil  lunplius  bonis  liccre  principibus  nisi 
(jnod  licenl  privalis.  Ainmiaiiiis  .M;iirelliiius  lib.  xwiii, 
agoiis  ilc  pr.cfecliira  Olybrii,  ail  :  Caliimniarunt  acer- 
rinius  inscclalor,  fisci  lucra  iiiiite  polcrat  inlercidcns. 
\'encno.  Qircdnm  cdiiiiincs  balieiil  vendenda,  cam- 
qi;e  lcclionom  niiisis  probal  Paincliiis.  NoElram  pri- 
bant  sexdccini  liliri  nostri  ct  undecim  Anglicaiii. 
Nci|ue(iiiliium  csse|iotesl  (piin  sit  v;rissiiu:i.  Eaindcm 
pr.cfcnmt  ninncs  velcres  cditioiics,  cti;im  Maiiutiana 
ci  Miirclliana. 


cdilio  Spircusis,  liim  cli;im  Vcneia  veiiis.  Iliero- 
liyiiins  iii  Di;ilOr;o  advcrsns  l.iicifcrianos  :  l''eo  fa;- 
neral.  Miriialis,  lib.  i,  Epig-  4i  :  llicc  oiiinis  ftencrat 
uiin   deos. 

XXXVf. — Z)e/Ji.'(;/i,'re.  CodcxMiiys>i;iceiisis  aildil  de- 
licin  remillere. 

Dal  ilte  armn.  Coilcx  Lanioiiii  :  Dat  ilte  arinn  jus- 
liiiiv  (iiiibus  jiislus  (irineinr. 

Dei  veiiinm  merebiliir.  M  csl  conseipielur,  nl  ait 
L;ictaniius,  lib.   iv,  cap.  17. 


LIBER 

DE  UNITATE  ECCLESI.E. 


Anr.LMENTLM. —  Occasione  scliismalis  Novaliani ,  utl) 
5i(i,s  Cnrlliaiiinicnses  dclcrrcrel,  alio<iui  non  mut- 
lum  (ib  illo  abtiorrenlcs.  propler  ISoviiliim  et  nlins 
(luosdnin  suce  Ecclesia:  presbyteros  lolius  Iriujadiai 
aiiclores,  librum  liunc  conscripsil  Cijprianus.  Alqite 
in  priinis ,  poslquain  ,  adversus  illorum  insidins 
conimunilos,   ad    conslanliam     liorlalus    esl,  tiere- 

STEPII.  6AL 

°'''  Cnin  in  cdilioiie  Aiii;liraiia  pr;r'cbire  oslciisiim 
sit  ot  piiibatiim  vcrmii  biijiis  libri  liluliim  csso  »k 
IjmtateEcci.ksi.e,  mi  (■it;iliirali  anliipiis,  ct  iili  pric- 
fcruiil  oiimrs.fere  voti'rcs  liiiri,  (;ii;i;ii  Scgiiiori;imis  , 
cam  seiiieiitiain,  (pi;c  uiiin  vid^Uircssc  optima,  sei[ui 


seon  cnusnm  esse  docel  iiuod  capul  V.cctesiKnoiiqucc- 
riliir,  primalus  Pelri  conle  iinilur,  cl  ciilticdra  ac 
KccLsin  wia  cl  Episcopatus  uniis  deserilur.  Deinde 
liiin  Scripliiris  liiin  fiijuris  Vcleris  cl  ISovi  Tcsta- 
menli  unilalem  Ecctesla;  coniprobal.  1'vrro  ISova- 
liani  amliilionein  in  iiivadcndo  Episcopalu  Itoinano, 
vchit   nliud  ngens,  pniicis  proscculus,   liile  dcducit 

ijzii  Nor^. 

placiiit.  Illiid  laiitiiin  addniii,  Francisonm  B.tlduiiiiiin 
iii  Epis!ol;i  "(/  Lucanium  sivo  C.nlviniiin  pra-fiva  ejns 
Aniiotnliiiiiliiis  iii  Optaliiiii  tcslnri  sc  ,  duiu  TridcMii 
(;ssi'i,  id  ipsiiin  lcgissc  iii  cudicc  Apiilu  Aiitoiiii  Au- 
giisiiii. 


195  Dl^VI  CVrRIANI  ■196 

»c.yia'  \m  corum  paiiciKile  conlrn  Erclesuim  ({iiid-  \  cn  csl  circimivpiiiondi  iKjminis  cacca  et  hlebrosa  fal- 


iliiani  faccre  illiiil  iln'lh.  xvilt:  i  Vbiciiwqiic  fiierinil 
iliio  vel  IrCi  coUecli  in  iioiiiiiie  meo,  etc;  ncque  mnr- 
lijriiim  illis  pnsse  prodesse  cxtra  Ecclesiiiiii.  Posl  liwc 
ilocel  noii  mirari  eos  oporlere  qiiod  vigerenl  liareses, 
jam  olim  n  Clirislo  vrcediclm  (obiler  inlerjectis  schis- 
miiticorum  stippliciis);  neqne quod confessores  quidam 
r,omiiui  scliismnti  consenlirent,  qttippe  ciim  nnle  obi- 
liiin  nenio  bentvs  lit,  et  in  ipso  Aposlolorum  cotlii 
Judns  prodiior  exsiiierit ;  vilandn  ilcm  scliismnticortm 
el  liwreticorum  consorlin.  Ad  pacem  dcniquc  ei  iiiia- 
nimilalem  per  Scriptiiras  liorlatiir. 

I.  Cuic  mo:ieat  Dnminnscl  dicnl:  Vos  estis  sal  lerrai 
[Mntth.  V,  Wj,  ciiniqiie  esse  nos  jtibeat  nd  innoccn- 


iacin.  Sicaliiniiio  sl;itiin  iiiiiiuli  rcfi^llit,  oi,  verbis  "' 
inciidaciliiis  blamiier.s,  nnlcs  .ni.iinns  iiicaiiia  crcdii- 
lilale  dccopit.  Diiniiiiinn  ipsiiin  icnlarc  coiialiis,  qiiiisi 
obreperet  rursus  et  fallcret,  latenlcr  acccssii.  Inlel- 
lectiis  lamcn  est  el  rctiisiis  <• ;  el  idco  proslraliis , 
qiiia  agniiiis  atrpie  dclccliis, 

II.  Uiidc  nobisexeiiiplum  dalum  esl  vclciis  hnmi- 
nis  viam  fiigerc,  vesiigiis  Clirisli  viveniis  <"  insislcre; 
ne  dcniio  incauli  in  morlis  laiiueuin  revolvamiir,  sed, 
ad  periciilum  providi  ',  accepta  immorialilale  polia- 
mur.  Iinmorl;ililalc  autcin  p;iliii  qiiomodo  pnssumus, 
nisi  ea  qnibiis  mors  expngnatur  et  viiiciliir,  Clirisli 
mandnia  servemns  ,  ipso  moncnle  et  diccnlc  :  Si  t'is 
cd  vilnm  veiiire,  scrvn  mandala    (Mntth.  \\\,  17).  YX 


linm  simpliccs,  ct  t:inicn  cuin  simpliciialc  pnidenlcs  B  ilerum  :  S)  fcccrilis  qiim  b  Hiniirfo  vobis,jnm  iion  dicovos 


(lb.\,  16),qnid  aliud,  fralresdilcctissimi,  qiiam  provi- 
dcre  nos  convciiii,  et  soUiciio  corde  vigiluiles,  siib- 
doli  hosiis  insidias  inlelligere  pnriler  ct  cavere  nc 
qiii  Cliristum  sapienliam  Dei  Pairisindiiiinus,  miniis 
sapcrc  in  Uienda  salule  videaninr?  Neqiic  eiiini  per- 
sccniio  sola  meiiienda  cst  »  et  ea  qua;  subnieiidis  ac 
dejicicndis  Dei  servis  aperla  iinpiignaiione  grassan- 
tur  •'.  Facilior  caulio  esl  ubi  inanifcsia  formiJo  cst, 
cl  ad  ccrtancen  aiiimus  anle  prj;siruitur  qiiandn  se 
advcrsarius  conritetiir.  Plus  metuendus  ^  est  et  ca- 
vendiis  inimicus  cum  lalenter  obrepit,  cum,  per  pacis 
iinagiiiem  rallens,  occultis  accessibus  serpit;  iindc  et 
iiumen  serpcnlis  accepil.  Ea  estcjussempcr  asiiiiia, 


scrvos,  scd  amicos  (Jonn.  xv,  44,  15).  IIos  dciiiqiie 
fortes  dicit  et  stabiics,  hos  siiper  pelram  robnsla 
mole  ■»  fyidaios ,  hos  contra  omnes  lcmpeslaies  »  et 
liirbincs  s;rculi  imiiiobili  et  inconciissa  lirmilale  soli- 
d;ilos.  Qiii  aiidil,  inqiiit,  vcrba  mea  ct  fncit  en,  similiibo 
eum  viro  snpienli  qui  wdificavil  domum  suiim  siipra  pe— 
«rfliii.  Defcendit  pltivia,  venerunt  i  flumina,  flaverunt 
venli  el  impeqeruiit  in  domnm  illnm  ,  et  non  cecidit; 
fundnla  eiiim  fuit  ^  siiper  pelram  (Mallli.  vii,  24, 
25).  Vcrbis  igilur  ejiis  iiisisicre,  quaecumqiie  et  do- 
ciiit  et  fecit  discere  el  facere  debemus.  Cxlerum  cre- 
dere  se  iii  Chrislum  ',  quomodo  dicit  qiii  non  facit 
qiiod  Chrislus  facere  proccepil  ?  Aul  unde  pcrvcniet 

LECTIONES  VARIANTES. 


1,3. 

Pem.  Ar. 


■  .Meluenda  esl  ea  qna;  ....  gra.ssanltir  Yoss.  i.  Impr.  Q  Ver.  Neap.  Tlm.  Foss. 

i»  Ea  qua;...grass;ilur  Oxon.  e  10  edd.  Hilimis  probal  Ltps.  ''  Robiisla  ct  soliila  ross 

<^  'rimciidusS«/is6.  Uorf.  1,  2, 5.  Cflm(»ro)i.  i  Molcstias  oinncs  S;)Jr. 

"1  Kelrusus  liim.  NC-  i,  2.  Ebor.  lut.  i.  j  Adveiierunt  Lain.  Ebor 

*  Viiirenlis  alii.  Hnltiz.  nescio  cw.  Kl  vpnoriint  Tlni.  Foss. 

f  1'i-ovldi  ci  cauli  Kbor.  NC.  1.  Bod.  2.  Ben.  k  Erat  Lain.  Vem.  Ebor.  NC.  1. 

«  Si  lccerilis  quod  £6or.  Foss.  1.  Pem.   Lam.  NC.\.  i  Credere  se  Clirislo  T/im.  Voss.o. 

STEPIl.  BALUZII  NOT.E. 


Ver.  MR.  Voss.  3. 


I.  //idiiiniMs.Ita  duodcciin  libri  nostri  el  iinns  Yossia- 
lins.  Qii;r  sane  leclio  niclior  cst  qiiain  alia  qiii'.  Iiabot 
induimitr.  Infra,  in  lioc  ipsn  libro,  p.ig.  19G  ,  Timica 
coiniex.i  oslendil  pnpuli  nostri ,  ijKi  C.hrisliim  iiidiiiiiiiis  , 
riineordinm  colimreiilcm.  Sic  pro  eo  qiind  in  velcri  iii- 
lcrpri-laiioiic  In  n  li  iii  pra'l:ilioiic  liliri  priini  lcgelia- 
inr  cl  i/i  bnrbaruni  sermonein  plerumquc  Vdcnmur,  t\iix 
IiClio  ccric  falsa  csl ,  iil  (islendil  vir  (lociissiiiiiis 
J)oiniiiis  Itciialus  M;;ssucliis;  illc  rcpohiiil  vncnmiis , 
:i(iiiolaiis  liiinc  crrorciii  fnis-e  facilcin  pro|ilcr  atiini- 
l:ilcin  lillorariim  s  cl  r,  cl  priiplcic:i  prodivo  liiissc  [) 
Icsliiianiibiis  scriliis  poslcriorcni  pio  piiiiri  scrilicre. 

Fncilior  cinlio.  Dcniosllnnes  in  i  riiilipiiica  .'^cribil 
niliil  c<se  fiiriiiiilaliiU;  prccavciilibiis;  Circro,  lil».  i 
Officioriim,  loviora  cssc  qiKc  iC|ieiiliiio  arnpio  inodo 
accidiint  (inam  o:i  qii;e  incdilala  cl  pra'p;ir;ila  infcriiii- 
liir  F.l  lib  III  Tii>culaii;iriim  yircsliniinni  :  F.riio  id 
iinideiii  iion  est  diihiiim  qiiiii  oninin  qiiw  iiinla  i)uliiiiliir 
tiiil iinpriirisaqrnviorn. UiiWims,  iii  P-.^il.  xi.v  :  (irnvius 
fcriiiiil  icla  qnw  prwvisa  iioii  sunl.  Vide  liliriiin  de  Zclo 
ct  l.irore,  png.  Voh.  Vidc  c:i;iiii  siipra,  png.  .iOG. 

Mniiifesln.  M;iiinliiis  posiiil  niniiifislior,  iicscio  qiia 
aucioriiaic.  N;ini  cl  vclcics  oilitiiin;'s  ct  xxi  lihri  no- 
Mii.  iii  (piibiisiioiiiino  Scgiiicriaiiiini ,  cl  oclo  .Angli- 
c;iiiipr.cicruiil  nianifcsln.  F,;;o  vcro  nrbilror  cain  lcc- 
lioiicni  cssc  meliorcni.  Panlo  posl  lcgitiir,  p:ig.  194  : 
Ciwenda  suiil  attteni  non  solum  qnw  snnt  aperlc  nia- 
ufeHn. 


Confitcliir.  Iia  omncs  ediliones  Pamelinna  anliqiiio- 
res,  viginii  sex  cxcniplaria  iioslni,  cl  qiiiiiqne  Aiigli- 
caiia  Painolius  ox  fiile  codicis  Caiiiberoii';iisis  scrip- 
sit  profitelnr.  Ciii  opo  iion  pnssiim  nsseiiliri.  Noluin 
esl  illiiil  Polroiiii  :  Uiibes  confitenlem  reiiin  ;  ol  illiid 
Ciccronis  iii  qiiadam  E(ii>lola  .id  Aiticiim  :  Ciim  lio- 
viiiies  nefarii  de  palrio  pnrricidio  confiterentiir. 
^  Circiimvcnicndi  liomiiiis .  Iii  iino  volcri  codicc 
Cdlbciiino  logiiiir  circiimveniendis  liomnibus.  Sic  etiain 
in  diiobus  Aiiglicaiiis. 

Lntebrosa.  Unus  codcx  rcgius  et  iinus  Aiiglicaniis 
liaboiu  lcnebrosa. 

1'. — Dico.  Pnmcliiis  .scripsit  f/icrtw,  camqiielcctio- 
iiciii  ait  csse  ineliorem.  Idciii  taineii  siipia,  pag.  108, 
Episl.  i.xiii  nd  Cwciliiim  ,  in  qiia  idom  lociis  cst  dc- 
scripiiis,  cdidii  dico.  Qiio  eiiain  modo  scripiiim  cst 
iii  oinnibiis  ferc  libris  antiqiiis  ct  iii  cdilioiiibiis  qu.x' 
Pamelianain  aiitoccsseiiiiil.  Falcndum  lanieii  cst 
qniiiqiio  libros  velores  li;il)erc  dicnin. 

Stiper  pelrnm.  M  esi  siipcr  Christiim  ei  lidoni  qiuc 
iii  ciimesl.  Ilicroiiymiis  in  Expliiialioiie  Psalnii  xi.iv 
ad  Principiniii  :  Supcr  pelrnm  Clirislnm  slubili  rnlione 
fiindata  e.st  Ecclesia.  Viile  sancliim  .Aiigiisliiiiim  Ser- 
monc  Lxxvi  de  Verliis  Evangelii  secunduni  .M:itth:cui», 
Scrinone  ccxcv  in  Naiali  aposioloriini  Pclri  ct  Pauli, 
ct  lib.  I  lietract.,  cap.  i;  tiim  eliain  llincinaruin  Remoii- 
scni  in  Epislola  ad  Latidunensem,  cap.  v,  pag.  402. 


437  LIBER  DE  UNITATE  ECCLESI^.  49S 

iil  piiwiiium  fiJci,  qiii  fiilcm  iinn  viiit  .servaro   maii-  A  caccil.iie,  circuinscriliit  cl  decipit  iiovi  itiiicriserroie. 

Rnjiii  (le  Ipsa  Ecclcsia  iioiiiiiies;  cl,  dimi  sijji  iippio- 


daii?  Niilet  neces.se  est  et  vagciiir,  ei,  spirilu  enoiis 
abrcpliis,  veliit  piilvis  rpu  m  veiiliis  cxciiiit  vcntileliir ; 
iiec  ninJjulMiido  pro(iticl  a.l  s:iliitciii,  (pii  salutaris  vi:c 
iion  lenet  vcrilatem. 

III.  Cavenda  sunt  antem,  fratrcs  dilectissiini  ",  non 
solum  qiKi!  sunt  aperia  aupie  inanifesia  '>,  sed  et 
aslulae  frandissuljliliiale  lalleulia.  Quid  vcro  asiulius, 
quidve  siibtilius,  rpiamut  Chrisii  advcnlii  dcleciusac 
prostratiis  inimicus,  postfiuam  lux  Geiilibiis  venit  ct 
sospitandis  lioniiiiiLus  saluiare  liinicn  ciriilsit,  ul 
surdi  audilum  gratia;  spiritalis  adiiiiiteiciil,  aperi- 
rent  ad  Dciiiii  ociilossuos  cccci,  innriiii  a;ieina  saiii- 
tate«  revalcsccient,  claudi  ad  Ecclesiam  Currereni, 
muli  claris  vocibiis  et  piecibus  orarenl,  videns  illc 


piii  |iiasse  jam  luiiiini  atipic  cvasissc  sa'culi  noctcm 
vidcntiir,  alias  iiesciciitibiis  lencbras  nirsus  inrundil, 
ut  cuni  Evaiigelio  Cliiisti  et  cum  observationc  cjiis  ct 
iege  non  stanles,  Cliristianos  se  voceiit,  ct  ambnlan- 
tes  iii  lenebris  liabcre  se  lunien  existimciit,  blandicnte 
adveisaiio  aUpic  fallenic,  qui,  secundimi  Apostolivo- 
cein,  Iransfiguratsevclutangcluin  lucis(II  Cor.  xi,  U), 
etmiiiislros  suos  siibornat  veliit  niinisiros  jiistitiic, 
asseienles  nociem  prodie,  interilum  pro  saliiie,  dos- 
pcraiioiicm  siib  obienlii  spei,  pcrfidiaui  sub  pnclcxiu 
lidci,  aiitichiisluin  sub  vocabulo  Chrisli;  ul  ,  duni 
vcrisiinilia  mentiuiitur,  veritaleni  sublilitale  friislreii- 
tur.  IIoc  eo  lit,  fratres  dilecli.»simi,  duiii  ad  vcrilalis 


idola   denlicla  el  pcr  niinium  crcdentiiiin  popiiliim  jj  originem  noii  rcditiir,  nec  caput  quxritiir,  iicc  magi- 


sedes  suas  Tic  leinpla  dcserla,  excogit  ivcrit  novam 
fraudem,  ut  sub  ipso  chrisiiani  noniinis  titulo  fallat 
incaulos  f  Hvrescs  iiivenit  et  schisinata,  qiiibns  sub- 
vcrlere!  fidcin  ,  veritatcm  corriiniperct ,  sciiideret 
uniislem.  Quos  detiiiore   iion  polest  in  vix  vcleris 


stri  'i  coelestis  dociriiia  servaiiir. 

IV.  Qiia;siipiisconsidcrcielc.xaminet,  iraclatulong  1 
ati|iie  argiiinentis  opiis  iion  est.  Probatio  cst  ad  lidem 
facilis  coinpciidio  verilaiis.  Loi|uiiiir  Doininiis  ad 
Petrum  :  ligo  libi  dico,  inquit,  '  quiatu  es  Pelnis,  el 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Il(cc  duo  rcrba  desuulin  \7,  codd.  Amjlic. 
h  Apcrtc  nianifosta  Vo.is.  5.  Spir. 
•=  Salute  tnm.  Ibor.  NC,  1. 


«1  Magisterii  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod.  2.  rer. 
"  Iiiquit,  l'ctre  Vois.  2. 


STEPII.  BALUZII  NOTiE. 


'  III. — Ad  vminlisoriyinoii.  Qiianivis  b;vc  lcotiobona 
sit,  ei!0  laiiien  niallcm  ■.niilalis,  iili  scripluin  cst  panlo 
posl  IJuilinis  cjinsdein  oriiiineiii,  qiiaiii  lliiitatcin  slaliiii 
iorlissime  iir^el  jancliis  .Mailyr.  Teiiulliaiins  in  libro 
de  VrccscripUonibns  iidversiis  hicielieos  :  Oiiine  ijenus 
ad  oriijiiieiii  sunni  censeiilur  necesse  esl.  Eliam  pro  eo 
qiiid  viilgo  logilur  iii  ioilio  Episiolie  XLll  ,  pag.  .^0  :  C 
Sunclilas  iic  veriliis  puriier  exigebiil.  Coilox  IJeinciisis 
saiicti  Diouysii  li:diel  Unilas.  Kt  vinculo  Uuilalis  logi- 
mus  in  Epistola /''irmi/iam',  pag.  Ii5.  Arnulphus  epi- 
Bcopus  Lexovicnsis  dixil  in  concilio  Tiironensi  :  Nisi 
Ecclesia  liabueril  unilalcm  ,  non  eril  una.  Si  una  non 
fuerii,  non  erii.  Sed  liaiic  unitalcm  ila  inlerprelatur 
Joaimes  de  Tnrre  Ciomaia  in  Suinmu  de  Ecclesiu, 
lib.  111,  cap  50,  utaiicndenda  sit  ad  uiiani  siiproinam 
poiesialom  legiiivain  totiiis  Ecclesiae  (|ii:i' esi  in  P.ipa. 
Kgo  malo  lo(|ui  ciim  s:inc;oCypri:iiio,  '''"  qiiaiii  vaiias 
illas  el  delortas  ihcnlogiiniin  scliolaslicoruinintcrpic- 
lalioncs  seqiii  qii;c  aiilii|iiilali  igiiot;o  fuere. 

IV. — Loqiiilur  Dominus.  Quoniam  locus  iste,  iitin- 
tcrpolaliis  esl,  fiind:iinoiiliiiii  est  niaximo  iiiter  nos  ct 
adversarins  nostros  coiilroversi;o ,  iieccssariiim  milii 
vidctiir  iit  ciim  illiim  sic  inierpolatiiin  noii  posuerim 
iii  conlcxtii  ubi  esso  iioii  dobot,  refcrain  uii  ost  iii 
cdiiioiie  Maniiiiana  ei  iii  Kigaltiana.  Sic  eigo  liabet  : 
I  Loqnilur  Domiiiiis  ad  1'ciruni.  £(/0 /idi  (/ico,  iii- i. 
qiiil,  quia  lu  es  l'elrui,  el  supcr  isliiin  pelrani  wdificabo 
Ecclesiam  meuin ,  et  porlii'  inferi  non  vincenl  eiiin.  El 
tibi  diibo  claves  reijiii  ccelnrum  ,  el  iiuw  tiiiaveris  snper 
lerram  erunt  lignla  el  in  coclis ,  el  ijuwciimque  solveris 
super  lcrrain  eriinl  soliiia  el  in  cielis.  Et  eidem 
post  icsurrcclionem  siuun  dicit  :  Pusce  ovcs  nieas. 
Et  qiianivis  Apostolis  oniniljus  post  rcsurrcc  - 
tioneni  parom  poleslalom  liilmat  et  d  cal  ,  Si- 
cut  niisil  ine  Paler  el  cijo  millo  vos,  accipile  Spiriluin 
sanctum  ,  si  cui  rcmiscrilis  peccutu  remiltenlur  illi ,  si 
cujus  lenuerilis  lenebiinlnr,  lainon  iil  Uiiilaloin  inaiii- 
feslarei,  iinam  Cailicdrani  constitiiil,  ct  iinitalis  ejus- 
dcin  origiiiitm  ab  iiiio  iiicipioiilcm  siia  anclnritalo 
disposiiit.  Iloc  cr.iiil  nliipio  el  caitcri  Aposloli  (piod 
fuit  Petrus  pari  coiisnrtio  |  ia'dili  et  lionoris  et  po- 
lestalis.  Sed  cxordiiiiii  :ib  rnilale  proficiscilur,  el 


Priinaliis  Pelro  daiiir  ut  ima  Christi  Ecclesi.i  et  Ca- 
iliedra  una  innnsireiiir.  Et  pasiores  suni  omnes,  ct 
groximusoilonilitur,  (piiab.Apostolisoimiibusiinanimi 
coiisensionepascaliir,  niEcclesiaChrisii  uiia  iiionstn,'- 
liir,  etc»  Ltpaulopost:  «  HancEcclcsiiT'  Uniialein  qiii 
noii  leiiet,  icncreso  (idem  oredil''  Qni  Ecclcsi;e  roiii- 
liiiircl  resistit,  qui  cathodram  Peiri,  siiperipiem  fun- 
daiaesl  Ecclesia,  dcsoiit,  inEccIosiaseessecoiiddit?  » 
Fatondiim  ost  liiine  lociim  sic  cxsian!  iion  soluin  in 
aiitiipiocndicoMarcellill,  qiio  iisiis  estOiinpliriusPan- 
vinins ,  sed  eliam  ,  ipiod  est  niajoris  auclorilatis  et 
iiioineiiti ,  in  Episiola  seeiinda  Pelagii  pap;u  II  ad 
episcopos  Isirim  :  utmerito  liinccolligi  delicre  videa- 
liir  h;ec  qii.i!  iiiihi  vidcnliir  liodic  iioii  essc  Cypriani  , 
esse  antii|ua,  et  ca  vere  cssc  (^ypriani  crediium  esso 
!Cvo  Pclagii ,  id  est ,  ante  niille  annos.  Sed  taineii 
s<  riptiira  quani  iii  conlexiii  sequiiniir,  iion  snlimi  edi- 
tinnibiis  Maniitiana  aiitiqnioriliiis,  sed  eiiam  cndiciini 
inaniiscriptnnim  auctoritatc.  Diio  inprimis  moinor.i- 
bilcs  Yeroncnsis  ct  Sogiiicrianiis.  Oe  ViM-oneusi 
teslali  suiit  jamdudiiin  Laliniiis  ct  Aldiis  ManiiliMS 
Paiili  (iliiis,  scriptuni  fiiisse  aiite  inillc  aiiiios:  Sogiib;- 
rianum  qiioque  ,  qiio  cgo  utor,  conslil  oinnimn  ipii 
cum  viderunt  judicio  ct  consensii  scriplum  quoipie 
cssc  aiite  millc  annos.  Lalinius  ait  hoe  aildilaineii- 
tiiin,  qiind  e  texlu  expniiximiis ,  non  reperiri  iii  sop- 
lem  (odicibiis  Valio;iiiis.  Ego  vidi  scplcni  el  viginli 
iii  qiiibiis  pariter  deest.  Vcrba  Cypiiani  siiie  adilil;i- 
ineiiio  rclaia  ci  titaia  riieriiiu  a  C:illixlo  II  scribeiiie 
ad  iluinbablnm  archiepisenpum  Lii^duiieiisom  ,  ;i 
Cardiii;dil)us  in  oppido  Lilnirno  eoiigrcgatisanno  1408, 
et  a  coriectorilius  Roinanis,  qiii  iii  sua  editione  litiin: 
lociiin  cdiderunt  eo  modo  (pio  rclalus  esl  a  Gratiano, 
qininvis  sciioiil  illiiin  aliler  h;ilie  e  iii  edilione  Ma- 
iiiili;iii:i.  Ilis  addcndiim  piito  codiccm  Epislolariiiii 
I'clagii  ad  opisoopos  Islri;i',  ipii  imiciis  est,  iion  0  sj 
sciiptiim  a;vo  Pelagii,  scil  post  qiiingontos  ;id  luiniii 
aiiuns  ;ib  cjiis  oxcessii.  Ex  qiio  seipiiiiir  cndicos  iqie- 
nini  saiicli  Cypriaiii,  ipii  claiisiibiin  illani  non  ba'ii'i<t, 
ejiisdeiiisalleiiiau(;lorilaiisesse;iccodiceinEpistolariiiii 
Polagii.  Addo  verisimile  videri  codices  Gerinaniiriim 
illaiii  non  habuissc  aivo  Vciicricl  Vercclleiisis  cpiscopii 


499 


IJIVI  CYI>HI.VNI 


SOO 


tuoer  hmic''  pctrammtificabo  Ecclesummcam.elporlcc  AiAcnlcm  ''^  i»A    auclorilalc   "  ilisposuit.  Hoc   erant 


iii[eroriim  non  rincentcam.  littibi  ^  dubo  ctaves  '"  regnl 
coelorwn :  ct  qttce  '  ticjaveris  super  tcrram,  erunt  tiyata 
el  III  catis;  ct  qniccuwqne  solvcris  supcr  lerram,  crunt 
solulii  el  in  cwtis  (flaiih.  xvi,  18,  19).  El  iicnmi  ei 
doin  |)i)i  risiiii-wiionein  siiani  ili  it  :  VasCe  oivs 
vicas  [Joan.  \xi,  15).  Siij  cr  iiliiin  uiniili  ''  x-ililicat 
Kcclesiani  sii:uii,  et  illi  i  a^^cemhis  iiianilit  ovcs 
siias  '.  El  qiianivis  Aiiosliilis  oiiinibus  post  icsuriec- 
rioneiii  snain  f  parein  poiesiaiem  lii!iu:it  8  ct  dical , 
Sicut  mi  il  me  P,iter,  et  eijo  mitio  vos :  iiccipiie  Spi- 
ritnm  siiiiclum;  .si  (•«;ii.s ''  remiieritis  pccciita,  rcmillentnr 
illl',  si  cKJiis  ienucrilis,teHebimtur  '  (Joan.  xk,  21  25), 
lanicii,  iit  uniialcin  J  iiia"iiifeslarel,  unain  catliedrain 
cousliliiii  •>',  uniiaii-  ejiisdein  oiiijiuem  '  ab  uii')  iiici- 


utique  et  cxleri  Aposloli  quod  fiiil  Pnlrus  »,  pari 
consorlio  pr;vditi  el  hniioris  et  poleslatis,  scd  cxor- 
dium  ab  iiiiiiale  proliciscilur  r,  ci  primatus  1'etro 
datur  '1,  ui  uiia  Cbii^ii  Kecle^ia  cl  catliedia  una  moi;- 
siiciur  "■.  lil  pastores  suiit  omiies,  ct  grex  (iiius 
osiciulitur,  ([ui  ab  Aposinlis  omnibus  iiiiaiiimi  coii- 
seii.-io:ie  pascatur,  iit  Ecclcsia  Chrisli  una  munsire- 
tiir.  Quain  iiiiam  Ecclesi:im  cii  im  iii  Cainiet)  caiitico- 
rum  Spiriius  sanciiis  cx  persoui  Oomiui  desigii:it  et 
diiii:  Vnacst  culiimbamea,  perfeclu  mea,  uiiaestmalri 
siiw,  ctectn  gcniirici  siim  (Cant.  vi,  9).  llanc  Ecdcsia! 
uiiilalcin  "  qui  iion  iciiet,  leuerc  sc  (idem  crcdii  ?  Qni 
Ecclcsi;erciiiliuiretrcbislil,quicatbediainPclri,super 
(jucm  fuiidata  est  Ecclesia,  deserit ',  in  Ecclesia  se 


»  Sii;  -Ir.  Bol.  4.  Impr.  Isum  Oxon. 

b  Eaiii  tibi  liaijo  Tlui.  Voss. 

•=  yua.vuiiiquc'  Vem. 

ii  Sic  l'cm.  Voss.  i,  5.  Impr.  velt.  el  receiilwres.  Supcr 
uiiiim  Oxon.  ciiin  Spir.  Vcl.  iimom.  lieni.  Erusin.  Grav. 
Morcl.  Ilud.  1,2,  5,  i.  Lam.  Etiur.  1  css.  \.  !iC.  \.  Liii. 
l'wis.  /tf.i.  Uiicinis  inclnsil  Lips  cd.  Iiwc  verba  .-Supcr 
iiluiii...  <i\cs  suas. 

e  El  illi  pasceiidas  niaiidat  ovcs  suas.  IIwc  oimst 
OxoH.  «rf.  .        ,  ,       , 

f  l'usL  resiirroilionoa)  sii.iin  rfeest  tii  OiOH.  el  4  f«((. 
Pem.  l'aris.  '  oss.,  2.  Ilod.,  i.    . 

»  Tnbiiai  culiial.  Spir.  et  imiom.  Pem.  Erasm.  Gioo. 
tlorel.  l'u,nel.Ri(j  Triliuai  |;olcstalciii,  un  iiii  Uiiieu  callic- 
draiii  lOiisIiliiil  cl  uiiitulis  oiigiiicui  atque  raliuiicin  siia 
aiicliiiilalodisjicsiiit.  lla.'e  oraiit  iiliqiie  et  ca.acri  qiiod  et 
rotnis,  scd  |.riiii:itus.  Ilod.  i. 

i>  Sic  codd.  0  Aiiglic.  Si  cui  Oawii.  et  cxl.  vell.  edd. 

i  Holcnia  cruat  Liim. 

i  ft  uiiilatciu,  iinilalis  ejiiS'iom  oiigiiiem  ab  nno  iuci- 
picutem  luaaiioslarel  MR. 

k  Ijiiain  callicdram  conslituit.  Sic  Mimut.  Vmiu¥.  ci  Ilod. 


LECTIONES  VAUIANTES. 

t.  mgntl.  l.  I»i;)r.  cod.  1'em.  Yoss.  2.  TMic.  i.  Camberon. 
"  liicc  (jiniseriu  BtduMis,  nec  restituii  1).  Miiraniis,  diim 
cmlern  rerocarel ;  iinciiiis  ut  spuria  secludil  Lips. 
1  Lnitati^  ojus  iJciu  nrigincni  Puris. 
"'  Liii)  iucipieute  Bod.  1,  4. 
"  Oiiisineiii  sua  aucloritate  Peni.  Yoss.  2. 
"  Quuil  ct  1'etrus,  scd  piiuiatus  Bod.  i. 
r  Ar.   Lam.   Ebor.  Lin.  NC.   \,i.Ben.  Voss.  \.  Bod. 
1,  i  /iri/)(?;i(rroliciscilur,   ut  uiia  Kcdesia.  Iiute  Oxon.  el 


Lips. 

1  Piimatus  Pelro  dalur.  todd.  Pem.  ross.  2.  ral.  1. 
Bod.  3.  /  '  ))'•  fere  omnes.  El  iniiiiatus...  pascaUir.  Uncinis 
iiicliidmilur  liivc  verba  oc  spiiria  in  nutis  dicuiitiir  ab 
edil.  Lips.  ,     .     ,    . 

■•  Ul  uniCbrisli  —  quam  unain  Piimel.  Rignll.  vnpresn 
perpltires.  Cudd.  Aiiglic.  Pm. /o,vs.2.  lalie.  1.  Pasia- 
tiu'.  Ll  ixclosiii  Cliristi  una  iiionslrotur.  yiiani  Manut. 
l'i()liiascilur ;  ut  Ecelesia  uiia  uiuuslrotur  O.ro». 

»  Sic  Pamel.  Rigalt.  Oxon.  Haiic  l'olri  iiiiiUiteui  Pcin. 
10  s.  i.  1'aiili  unilatoin  Bod.  i. 

'  Sic  Pem.  Vo>s.  1.  Vai.  1.  Bod.  a  ei  plures  edd.  Re- 
sislit,  iii  iicclcsia  Oxon. 


STEPII.  B.\LUZII  NOTyE. 
Ilwc  ri,tiomimmomcnta,de  ijuibuiCriiicijudicubunt,  Q  csfe  cuivis  f;iri'e  essc  inlolligcre  ,  vcl  ex  ea  laniiiiii 


Biduziiim  iidduxerunl ,  ut  nvnnulln  ex  lioc  lcsllmonio 
ixpuiiiicnt.  SfU  icpotilu  juere  in  lcxiu.  piopUriU  qnod 
teiviiiii  liierunt  iii  unmibu.i  edilioiiibiis  ,  qnw  in  Ciillia 
iib  iiiiitis  ceiiium  cl  qitiiiqnaijinlu  prodieriinl  ,  clitim  in 
liujidliiinu.  Qiiin  iiuiin  ncccsse  jtiil  in  Laluzii  Ao/Js 
/(0(1  pi.ucu  ii.uluie,  i.c  plurii  csicnl  mniiita  ,  id  si  foiii- 
ii.k;»:  l-iri  pviuitsit.  Maihn  — Eijnidcm  noii  pituca 
luisse  iiiitulu,  iiiiiiio  el  t,niii.iu  iniivlis  lluluzii  lcsiuinur 
perjiliiiCi  eo  tvci  drficiciiles  pagiiiw  ;  al  lcijilima  sttiie 
ui.xiciiiie  liiiise  cvircplum  cltir.  Uiihizii  cdiivnm  lit.ud 
cril  iiwbtiiuuni  cuiqnc  iivlas  suptrsliiis  ciilliolicu  Iru- 
limi  pci\.iiidtnti  ;  e,il  fvniliiu  qui  vel  y.luia  iion  fuisse 
iniiau  ilciidcri.rcrit ,  piwseilim  si  noli.in  niodo  subji- 
cici.dttm  (  i'.e  Spvi.so  t.cclctitt:  >  yctiilus  iiilru.ipicial. 
Uiis  i'iio  (•(  siiiiitc.',  alias  crudilitiiis  litiud  iltt  stii.w,  /i- 
fcl  cvpiu  hvn  ipti iiciidw  iymlvti.s  snlriindas  csse  ilu^i- 
))((  «,i(t'T.Cfiiilf(;)  liiii  l)uiiixii,i  wcdiliviiia  curj  us,  iniiiibus 

»10 

(;li(l' 

iii  lcni.  iia cidtiiii disici iuiiinci cl iicli.s  dc Aitciuiilaie 

JUiilifii.H  tipud  Afiici.iiis.  IiD. 

l'iiiiiiiiiis  1'iirv  daiur.  Aill,;iliiiius(pia  (iiiii(ji:c  licic 
nu,\  addiia  <  ii  iii.i  c^bc  c\  iMiigiiiidibns  .Miii.iiiiilis  iii 
«ililcliluiii  iioii  ^ciiicl  ,  scd  divcisis  l(ii:|  (iiLu.-.  laii- 
dciii  lebiia,  apiiaicro  aiiUiii  ex  co  varictalcin  qiiod 
qii;e  cxslaitl  vctuslissiiiiii  cxciii|)laria,  ca  paucissiuMs 
vcl  iiiilla»  ejiisiuoJi  siiininiiias  iii>cri;is  li.ibcnl,  qiio.J 
lacilc  vidclur  cx  co,Jlee  Vcio.iciisi ,  ipieiu  Liiiiiiiis 
CJiiiciiJelial  aivo  suo  sciip;iiiu  liiissj  ;iiilc  iiiillc  aii- 
iiui,  ciiiu  i:i  eoiiiliil  isl.us  111  iji  appireit,  cl  iii  scp 
loiu  alus  V.ilieaiiis  desiiil  ou.iia.    .\Jdii  siiiiuniilas 
illas  maraiiides  Mni  el  cx  Cypriaui  vcrbis  c/leclus 


siiiiiiiitila  (111.1111  iii  iit:i;iiscripl()  codice  (!ardiiiali-  l!( 
sii  liii^^c  diKct  l';iinoliits ,  in  qiio  sciii.liim  cral  coii- 
ticipiciilcr  iii  coi.lcxlii  :  llic  Veira  priinuiiis  di.iiir. 
''''  Qiiodciiiiii  ex  Cyi  ii;ii.o,siibdii  L:iliiiiiis,  ilili^ciis  rl 
slu(lioi.us  lcclnr  Coilt  gerat  ;id  Idcuin  slaliin  laciliiis- 
quc  iiiviniindiim ,  iil  iii  n  argiiic  paiicis  v<'rl)is  aiiiKi- 
laial,  111  Ir.rlassis  cliaiii  iiidicciii  ei  riiiii  laiiKpiam  capi- 
liiiii  ct  lociiiiiiii  coiiiii  iiiiiiini  loxorcl  :  E\  (piibus 
colbgit  itlciii  vlr  (loclisiiiius  el  cinuiicUB  iiaris  crili  • 
ciis  n  liiicmlani  iii  ciiiito.Mii  liiisse  leciioiicm  voiiistin- 
riimct  pluriiiiii  cndicuiii,  eliiidicari  l;iiiicii  oporlni.se 
qu;e  iii  iccciiiioribns  leperla  craiit,  scil  iioii  siaiiiii 
iii  Cyi  riaiiicoiilcxiiiin  rcfcrri.  Siiiiilemol)ser\;ilioiieiii 
icpcri  III  aniioiaiionibiis  Oioiiysii  Lauiliini  in  Ctuenti- 
iiam  Ciffioiiis  et  iii  ii  Catilinariam. 
l'aslorcs  iunl  oijoifs.  Id   est  cpiscopi   oniiios   fiiiit 


pasioics  gictiis  CliiiMi.  Iliiic  vidciiiiis  iipiid  Cypiia 
ftmi    fl   vultjt.ri  li.ma  cvniniciilaiini,  Iwdirctur.  At  ,    miiii  ci  nlilii  iHtis  m:  iiividiii  \ocaie  rralies  et  collc- 
w  liii.c  ct  .iiilc  loiriijinda  iiiit  imnitltirc  si  vis ,  vidc-  ^  cas.  lo^lc 


gas.  lo^lca  liiiniilitas ,  qiia'  pr;i'(  ipiia  dcbel  cssc  iii 

cpisfOiK)  virliis,  nl  palcl  cx  J-.|iisli.l;i    ixix  Cypiiaiii, 

tflccil  iil  cpiscopi  sc  vocaKiit  servos  scrvoiuiii  Dei , 

eliaiii  sancius  r:i|ia  Gicgnriiis  el  alii  aliipKit  cpiscopi 

Unii  aiii  posi  ciiiii,  scd  iioii  i  niiics  doiiec   ad  iilliina 

lcuipoia  vciiliim  e.-i.  Yiilc  JoauuemSarisberieiibCiu, 

Iib.  viii  Policriitici ,  cap.  23. 

Ilaiic  licctcsiw  uniiaiem.  Ivo  part.  v,  cap.    501, 

posiiit:   Pelri  iUnitatein   qui  iion  tenet.  Iiuiialuiii   cx 

gliisseinalc. 

/{  5i,sli(.  Pamelius  adiliJil ,  (;iii  cathctlram  Petri  , 
!ii;)i;r  iiuem  fuiuluia  esl  Ecclesia,  qiic  exstaiit  etiain  ill 
Ei)istol:i  sccunJa  Pelagii  II,  tid  episcopos  Istrice  cl 
iii  .lclis  AlcxuiiJri  Ili,   apuJ   U.uoiiiu.ii,   luiii    ctium 


§01 


LIBER  Dfe  t]?JitAtE  ECCLESI^. 


ri02 


essc  coiifidil?  (|iiando  cl  boauis  ftposuilus   Pauliis  A  tleniiiml,  iiumerosilaslicct  ditrnsa  videaliir  cxiindan- 


Iioc  idem  doccai  ct  sacrameiituiii  iinilalis  osiciidat 
dicens  ;  Uilum  corpus  el  unus  spiiitus,  una  spes  voca- 
tionis  veslrw,  unus  Domiiius,  uha  fides,  unuin  Baptisma, 
uniis  Ueus  {Ephes.  iv,  4-6). 

V.  Quain  unilaleni  firmiter  lenere  et  vindicare 
debemus,  maxime  episcopi,  qui  in  Ecclesia  procsidc- 
mus,  ul  episcopalum  quoque  ipsum  unum  alque  indi- 
visum  prol)emus.  Ncnio  fraternilateni  mendacio  fal- 
lat,  nemo  fldei  verilatcm  perfida  prKvaricatioiie  cor- 
rumpat.  Episcopalus  unus  est,  cujus  a  singiilis  in 
solidum  pars  leiieiur.  Ecclesia  quoque  una  esi,  quSe 
iii  niiillitudiiieni  latius  incrcmcnio  foccuiuiilaiis  cx- 
tendiiur.  Quomodo  solis  niulti  radii ,  sed  luiiicn 
unum;  et  rami  arlioris  mulli,  sed  robur  uiium  tenaci 


lis  co|ii:i;  liirgilaie,  iiuiias  taiiien  servaliir  iii  origine. 
AviUc  radium  solis  a  corpnrc,  divisioncm  liicis  ^  uni- 
tas  iion  capil  :  ab  arbore  friinge  ramuni,  fraclus  gcr- 
niiiuire  non  polerit:  a  froute  prsccide  rivuin,  pr;e- 
cisus  arescit.  Sic  et  Ecclesia  Domini  luce  perfusa 
pcr  orbem  totum  radios  suos  porrigil;  uiium  lamen 
lumeii  est,  quod  ubi(|ue  diffunditur,  ncc  uiiila^  cor- 
poris  scparalur.  Ranios  siios  iii  universam  lcrrarn 
copia  uberlaiis  exteiidil,  pionuenles  largilcr  rivos  la- 
lius  cxpandil '■;  uiiiiin  tamen  caput  est  et  origo  uiia, 
et  uiia  iiiaier  foecunditaiis  successibiiS  copiosa.  Illiiis 
foelu  iiascimur,  illins  lacte  nulrimur,  spirilu  cjiis  ani- 
iliamur. 

\'l.  Adulternri  noii  polest  sponsa  Christi,  iucor- 


radice  fundatum  »;  et  cum  de  fonte  uno  rivi  plurimi  B  ru|)ta  esi  ei  pudica.  Unam  domuni  novit,  unius  cubi- 

LECTlONES  VARIAINTES. 


°  Sed  arbor  una,  fjnaci  radice  fundaia.  Pem,  Voss.  2. 
Ter.  Mun. 
*>  Corporis  lucis  Ben..NC.  1.  Lam.  Pem.  Bod.  2.  Non 

STEPH.  BALUZII  NOT^. 


recipit  Voss.  3. 
"=  Prolluentes  rivos  Lam.  Ebor.  latius  pandit.  Tlm. 


apud  Ivonem  in  Inco  paiilo  ahte  laiidato  et  apud 
Gratinnum  dist.  93,  ubi  correctores  Roiiiani  adiio- 
lant  verba  ha;c  (\ux  a  Gratlano  et  Ivone  rcreruiitiir, 
exstare  iu  iino  Ciidioe  Vatfcano  opcriim  saiicti  Cy- 
priaiii,  itemqiie  in  altero  liionasicrii  sancii  Salvatoris 
Boiioiiia'.  Verum  iioii  habentiir  iii  aiitii|uis  editio- 
nibus  ncqiie  in  lilnis  nostiis  aniiquis.  Saiie  adnota- 
lum  esl  iii  ediiione  Anglicana  exst.ire  inquaiiior  ve- 
tustis  codicibus  Anglicaiiis.  Painelins  le^tatiir  se 
invenisse  in  Camberoiicnsi.  Cyprianus  Epist.  xl  , 
pag.  53,  Catliedra  una  super  pelrain  Domini  voce 
fundatn.  p 

Uiiiim  corpus.  Descripsit  liufic  locum ,  cit.ins  Cy-  *-' 
priaiuini ,  Paulns  papa  It,  in  Epislola  scripia  qd  Ar- 
cliiepiscopum  Colosseusem,  aniio  14()0  ,  14  Kil.  Aii- 
giisli :  Q"ia  uniim  corpus  et  uiius  spirilus  onines  siiinus, 
qui  uiiiim  Dominum,  iinum  Deuin,  unam  ftdem  prwdi- 
caiiius  el  coinnus.  Undeet  Unitatein  firmiler  teiiere  cl 
vindicure  debemus  omiies  episcopi,  ut  episcopalum 
qiioqiie,  ut  be,:lus  inquit  Cijprianus,u>iimetiiidividinim 
coniprobemus.  llliid  iiitcrini  licic  admniieo,  scriplnin 
(juoipic  cssc  individuuin  coinprobemvs  iii  codicc  Biir- 
giiiMlico.  Ex  qiio  appaict  Paulum  papaiii  usiim  csse 
qiii  dam  simili  cx"iiiplari. 

V. — Nemo  fiateinitnlem.  Islis  vcrbis,  seil  panliiliim 
miilatis  et  muiilaiis  ,  tanii|uam  stiis  iinus  est  Piiis 
p:ipa  II,  in  colivenlu  Maniuano,  iii  vidcre  est  iii  tonio 
iiono  Spicilcgii  D.iclieriaiii,  pag.  312. 

Episiopatus  unus eat.  llaiic  pericopen  oniisil  Pius II, 
iii  ciiiivenlu  MantiiMiio.  Poioial  lanieii  ea  noii  ii.'U- 
lililcr  ini  scciiiuluin  eoriim  sentinlinm  (|iiie;!iscopiim 
iiiiiim  iiiletpreianiiir  dc  episcopo  lUiiiiaiii),  qni  (^x  ]) 
illiiiiiiii  (ipinioiie  cst  sponsns  Lccle>ia;  C:.ih"lii.T,  id 
esl  iiiiiversalis,  ut  noiMviintis  stiprii,  p:ig.  450.  Vidc 
15c'liiriiiiiiuiii,  lib.  II  de  liomnno  Voiilifice,  c:ip.  W, 
cl  Epi-t(i!ain  Lxxiii  Slanislai  llosii  Ciirdiiiiilis,  (jui 
iiniiin  saccKlolcin  iiileiprelalur  ciiin  ijticni  vociire 
solcimis  vicarinni  Cliiisli.  • 

{Juiiiiiodo  sutis.  Isla  el  alia  pliira  loca  isliiis  operis 
Cypri:iiii(  i  liildcbertns  cpiscopiis  CciiOiiiiiiicnsis  latii- 
({uaiii  sua  ,  millii  Cypriiilii  inciilioiK;,  posiiit  iu  Scr- 
ilioiie  de  Pace  in  iioxa  cdilinnc,  pag.  70y. 

Ab  arbore  fraiiije.  Cilat  liiiiic  locuin  sancltis  Aii- 
gilsliniis  Seriiioiic  cclxxxi,  cap.  20;  et  lib.iii,  coiilra 
Cresioiiiiiin,  Ciip.  53. 

P/u'(iMis  arescit.  lli  loino  ix  Spicilegii  Datberiuii 
lcgiliir  decrescii.  At  iii  veiiistis  scliedis  ex  qiiibiis 
ediiii  est  lia'c  oriiiio  Pii  discrlc  scripium  est  arescit. 
Sic  ctiiiin  in  iiova  ediiioiie  Uildcberli,  pag.  710. 


VI.  —  Adulterari  non  polest.  Referl  hunc  lociirii 
Siincliis  Fulgenlius  lib.  i ,  cap.  1,  de  liemissione  prc- 
caloruin.  Ego  cum  viderem  ih  lioc  Cypriiini  loco  el 
iii  alii)rum  veieriim  scripiorum  liictibraiionibus  Ec- 
ciesiam  Yoc.ari  sponsam  Clirisii,  Chri^tum  vero 
spousuin,  el  (]uidcm  uiiiciim,  legcrcm  aulcni  in  eo- 
deiii  locoCypriani  spoiisiim  Chrisii ,  qiiawi  ille  noii 
(li;rerK|uii.  iion  derelinqnil ,  iie(|ue  derclinqnci ,  atit 
a  sc  iibjiciel  vi;l  alicnabit,  qiiam  ei  tlesponsavit  R;i- 
ler,  iit  iii  libro  ix,  Epist.  ii,  ait  Pelrus  abbas  Cel- 
bii.^is,  qiiiim  Inniicenliiis  p.ipii  111,  Wi.  i,  Episl.  iv, 
aita  Christo  desponsaiani  fiiisse;  ciim  ''^  legercin,  in- 
qiiaiii,  iii  hoc  (lypriani  loco  sponsam  Cliristi  adiilie- 
liiri  iioii  posse.  ipsnsqiie  eliair.  Roinanos  Poiitifices, 
Biiiiifaciiim  islius  noiniiiis  priiiitiiii,  Leoiicm  qitoqiic 
isllus  nominis  iirimiim  iii  Epistola  ad  Aiiatoliuin  , 
Leonein  IX  in  Epistola  ad  liobertum  abbatem  Ciisa;- 
Dei  lii  Arveriiis,  Alcxandriim  lll,  in  Epistola  ad  Bo- 
nonienses ,  .Tiniilum  ejiis  Ociavianum  iii  Epislola  eii- 
cy(  lica  de  Electione  sua,  Iiinocenliuin  III ,  in  pltirimis 
Episiolis  siiis,  Honorilim  III  iii  Epislola  ad  regem 
Portugalensein ,  ('.leinenleni  V,  iii  coiicilio  Viennensi, 
Caidiiiales  ad  imperatorem  Fridericum  scribentcs, 
apiid  Baroninm  an.  ll.")9,  §  lxiii  ,  et  alios  vocaie 
Ecclcsiam  uiiius  viri  Clirisii  sponsaiii ,  Clirisluni  vc- 
ruin  et  unicum  sancla;  Ecclesi;e  sponsuiii ,  puiabani 
hinccoUigi  non  iiiinierilo  posse  Ecclesiam  csse  iini- 
viram ,  uli  dicltiin  a  mc  csl  olim  iii  Notis  ud  Ago- 
bardum.  Videbam  priTlcrca  eam  ,  quani  Tertiilliaiiiis 
in  ipso  iiiilio  libri  ud  Martyriis  vocat  dominain  ina- 
liciii  Ecclcsinm,  votaiani  liiisse  iiiaircm  ei  dominani 
Uomaiii  Ppniihcis  a  P..scliali  H,  in  concilio  Lalera- 
iiensi  cl  a  (Jllciiienie  V,  in  ciincilio  Vieiiiiensi.  Uiidc 
recle,  m  niibi  vidcbainr,  colligebaiii  illaiii  iioii  posse 
esse  sponsam  cjus  ciijiis  iiiater  cssct  et  doniina.  Et 
laiiieii  invciiti  siiiit  poslca,  qui  dicer^eni  Papain  quo- 
(pie  esse  sponsum  Ecclcsiic,  iion  soliim  Roiiiaiiii;, 
'  qiiod  esl  cxlra  conlrovcrsiam,  sed  cliam  lolitis  scti 
univcrsiilis  Ecclcsia;.  Qtiod  sciisisse  Gicgoriuiii  Pa- 
piim  X,  liqiict  cx  decrctis  (■iiis  edilis  iii  conciiio  Liig- 
duneiisi.  i'iistca  Joaiiiies  AJon.icbi  C:irdiiialis  iii  cap. 
Fc/icis  do  Pceiiis  iii  Sexio  ,  ctiin  dixissct  uiiatii  cssu 
Ecclesiani,  exlia  (piam  iiiilliis  salvaliir,  sljiiiiii  addit  : 
Et  islius  est  spunsiis  1'apii.  Dciiide  Joaimes  Aiidic;e 
iii  cap  ;  Piu  c()iisi(/t'ia/(o.'/(;  ile  Excessibns  iii  Scxlo, 
ait  !'ap;iin  e-sc  geiieralciii  spoiisiini  EcclcsiiC.  Eti  - 
gciiius  Papa  IV,  scribcns  iid  Caroliiiii  Ml,  rcgciii 
Kiiiiicoiimi  aptid  Odorictim  Raynaldnm  iin.  Ii3'if,  § 
XXIV,  ait  sc  esse  veruiii  Vicarium  Jesu  Cbrisii  alq;io 


g03  DIVI  CYPRIANI  mi 

culi  sanciitatcm  caslo  piidore  custodil.  Ilacc  nos  Deo  A  Pater  ttmwi  sumiis  {Joan.  x,  30).  El  iterumde  Palrc 


scrval,  lixc  iilios  regiio  quos  gcncravit  assignal.  Quis- 
quisab  Ecclesia  segregatus,  adultera;  jungitur,  a  pro- 
inissis  Ecclcsia;  separatur  :  nec  perveniet  ad  Ciuisli 
pncmia,  qui  relinquit  Ecclesiam  Clirisli.  Alienus  cst, 
profanus  est,  liostis  est.  Habere  jam  non  potest 
Denm  patrein,  qui  Ecclesiam  non  habel  matrem.  Si 
poiiiil  evadcie  (luisqiiam  qui  extra  arcam  Noe  fuit, 
el  quiextra  Ecclesiam  foris  "  fuerit  evadit.  Moiiet  Do- 
ininus  et  dicit  :  Qiii  non  est  mecum,  adversus  me  esl ; 
el  qui  non  mecum  colligil,  spargit  (Malth.  xii,  50). 
Qiii  pacein  Clirisii  et  coiicordiam  rumpit,  adversus 
Cliristum  facii.  Qui  alibi  prxter  Ecclesiain  colligit 
Christi  Ecclcsiam  spargit.   Dicii  Dominus  :  Ego  el 


el  Filio  et  Spiriiu  '"  sancto  scriptum  est :  Et  hi  tres 
uuum  stinl  ([  Joau.  v,  7).  Et  quisquam  crcdil  haiic 
unitatein  de  divina  (irinitate  venienien),  sacrameniis 
coelestibiis  coliKreniem,  sciiidi  in  Ecclesia  posse  ct 
voluntatiim  collideniium  divorlio  separari  ?  Hanc  iini- 
latem  qui  non  tenct,  Dei  legem  noii  tenel,  non  tcnet 
Palris  el  Fiiii  (idcin,  vilani  iion  tenet  et  salutem  •>. 

VII.  IIoc  unilaiis  sacramenlum,  lioc  vinculiim  con- 
cordix  inseparabilitcr  coh.Tcrentis  ostcnditur  quando 
in  Evangelio  tunica  Domini  Jesu  Clirisii  non  dividi- 
tur  omnino  ncc  scindilur,  sed  sortientibus  de  vesle 
Clirisli  qiiis  Christum  ■■  indueret,  inlcgra  vesiis  accipi- 


tur,  et  incorrupla  aique  indivisa  tunica  possidelur.  Lo- 
LECTIONES  VAUIANTES. 

»  Ecclesia;  fores  Thu.  B  potiiis  omis!(.   Id  rero  retinendiim,  inquil  Lips.  editor, 

t  Vcrilatem  non  lenet  ad  salutem  Oxon.  Pem.  Ar.  Bod.       quonium  ila  optime  signilicatur,  in  quo  omnis  liujus  argu- 
2.  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Nec  salutem  Voss.  3.  mcntivis  jmitaesl. 

«  Potius  iiiduerci  Ita  velt.  edd.  et  multi  codd.  Baluz. 

STEPH.  BALLZII  NOT^. 


iinicum  Ecclesix  sua>  sponsum.  jEgidius  cardinalis 
\iierbiensis  iii  oralionc  ad  Julium  papaiii  II  liabila 
in  concilio  Lnterancnsi  aniio  1511,  v  Non.  Maii  : 
Appello  ergo  te,  Juli,  pontifex  maxime.  Siimmtis  ille 
te  nppellat  Deus ,  qui  suam  te  gerere  in  terris  vicem 
voluil,  qiii  a  Uinlo  jampridem  senatu  le  unum  delegit 
qtii  iionuin  usque  in  anniim  Ectlesim  sum  le  sponsum 
defemlit.  Sic  Odoricus  Raynaldus  iii  epislola  dedi- 
cainria  loini  xiii  Annaliuni  Ecclesiasiicortim  ad  Iii- 
iiociniliiim  X,  ait  Ecclesiam  toto  orbe  diffiisam  esse 
illiussponsaiii.  Vidit  Alexaiidera  Turre  magnam  csse 
in  ea  re  diffiruitaiem,  magnum  periciilum,  si  dice- 
reliir  Ecclesiaiiyion  esse  univiram,  item  si  negaretur 
Papaiii  esse  sponsum  Ecclesiai  iiniversalis.  Iiaque  C 
ciini  in  libro  iv,  cap.  \i,  de  fidgenii  radio  ecclesiaslica 
Hierarcliia!  dixisset  Christum  esse  unicuin  ac  singu- 
larcin  Ecclcsia;  sponsum,  quod  esse  videtur  verissi- 
muni,  vellcl  lainen  Papam  qiioque,  quem  vocat  oecu- 
meniciim  Ecclcsia;  episcopiim,  esse  eliam  sponsum 
Ectlesi:e  uiiivcrsalis  ,  confugit  ad  sophislaruin  argu- 
tius  et  subiililates,  et  ex  seiisu  illorum  dixit  duos 
esse  sponsos  Ecclesise,  unum  iiivisibilem ,  id  cst 
Chrisiiim,  ci  alium  visibilem,  id  cst  Papam.  Quo  ni- 
hil  liiigi  piiicsi  inepiius.  Quid  ciiiin  ringi  potesl  incp- 
lius  ipiani  dicere  niulierem  duobus  viris  esse  malri- 
inonio  jiiueiam,  uiii  vero,  allcri  iinagiiiario.  Et 
lanieii  Bellarininus,  bb.  ii,  cap.  31,  de  Homano  Pon- 
lifice,  ausiis  cst  ita  cxisliinare,  iii(|iiiens  ilbim  iia  diti 
spiiiisiini  Ecclfsiic  loco  Cliristi  ut  Clirisii  vicariumct 
niinisiruiii.  Non  bene  profccto  inereiitur  de  Roinano 
Ponlilicc  qui  vanas  ilias  el  fiililos  oplnioncs  coinnii- 
nisciiiiliir.  Conteiitus  esi  illc  siia  siiproma  digniiaie, 
qiia  liulla  cxcclsior,  excelleiilior,  cininciitior  ,  alque  -p^ 
siibliinior  cst  in  orbe  terrarimi ,  cui  niilla  poiestas  " 
acqiMri  poiest,  ut  aii  Pius  papa  II  ad  Caiolmn  VI[ 
rcgein  Fraiicoriiin  sciibens  apiid  Rzoviiiiii  aii.  lliil, 
§  IX.  Christus  cst  spoiisus,  licclcsia  sponsa,  poiiiiCex 
Komaiius  aniiciis  sponsi.  Eam  Clnisiiis  asccnsurus 
in  cadiiiii,  ui  ail  saiicius  Augiistiiiiis,  coiinncndavit 
discipiilis  suis,  non  ut  aniet  alJqiicMi  ipsoniin,  scd 
ipsuiii  taniqiiam  spdiisum ,  illos  lainqiniii  sponsi 
aniicos.  i'ra'clare  crgosaiicius  lieniardiis  iii  Epistola 
cxci,  iii  ndilione  Mabillonii  scribens  noininc  cpisco- 
poriiin  ad  IniioceiUiiim  papain  ait :  libi  commissa  est 
spousii  Cliristi ,  amice  sponsi.  Ttium  cst  ciimdem  uni 
viro  tirifiiiem  casliim  c.xhibere  Chrislo.  Itlein  Eiigeniuin 
papaiii  III  nionuit  iion  debere  illuiii  ,  si  aiiiiciis 
spoiisi  essft,  vocaic  Ecclesiain  priiicipein  siiam  ',  scd 
princi|icm,  sicul  llicroiiyinus  Eiistocbium,  qiiu;  vir- 
uiniiatein  siiam  Cbrislo  dicaverat,  ideo  ait  se  vocaro 
doininam,  quippe  sponnam  domini  »ui.  Virgines  cnim 


qua'  se  Chrisio  consecrarunl  Ecclesia  vocare  solet 
sponsas  Chrisii,  ut  etiain  olim  scribehat  sanetus  Ful- 
gentius  cpiscopus  Knspeiisis  ad  Probain  de  Viigi- 
nitale  :  Vnus  omniinn  sacrarum  virginum  sponsus. 
Rectissiine  Innoccntius  papa  [II  iii  sermone  iii  cle 
Consecratione  Poniiftcis,  cnin  disseruissel  dc  iinioiie 
sacianieiitali  Clnisii  et  Ecclesia;,  "'  Cbiistum  aulem 
vocasset.sponsum,  sc  vero  dixisset  aniicum  sponsi , 
snbjunxit  se  esse  sponsum  Roman:ie  Ecclesi.x'.  Addo 
eilain  Alypium  et  Augustlnuin  scribeiites  ad  Julia- 
nam  disertc  vocare  Chrisiuin  universie  Ecclcsiai  tmi- 
cum  sponsum. 

Si  poiuit  evadere.  IIoc  loco  usus  est  Alexander  III 
adversus  iniperatorem  Fridericuin  ,  ut  patet  ex  ejus 
Aclis  apiid  liaroniiim  an.  11C4,  §  xli. 

Et  hi  ires  unum  siint.  Vide  Erasiiium  in  caput  quiii- 
tiim  Dpisiobe  prima;  Joannis,  Noias  Aiigloruin  ad 
huiic  locuin,  et  Ritbardum  Simonem  in  Hisiuria  cri- 
tica  Novi  T<;s(n/H(?nii  lom.  i,  cap.  18,  pag.  212.  Vide 
etiaiii  Itinerurium  R.  P.  Edmundi  Maricne  parte  ii , 
pag.  79. 

MI. — Qiiis  Chrisltim.  Scio  Maiiutium  et  alios  post 
eum,  uno  Morellio  exccpto,  posiiisse  ipsam  pro  Chri- 
sium,  uli  eiiain  ego  vidi  scriptiimin  uno  vcteri  libro, 
et  cum  in  alils  duobus  veteribus.  At  ego,  qui  vidco 
libros  nostros  vcteres  xxv  et  qiiaiuor  Aiiglicanos 
iieinqiie  oinues  veiercs  ediiiones  halierc  Chrisium , 
arbitratiis  siiin  eam  lectioiiem,  qiuc  boimin  seiisiim 
constiuiere  poiesl,  essc  retiiiendani,  ut  sensus  sit 
voliiisse  Cyprianum  diccre  sortilos  fuisse  niiliics 
qiiis  Chiistiim  iiidiierei,  id  est  vestein  qiia  Cbrlstiis 
liii'rat  liuliilus,  iiiiproprio  saue  usii,  sod  tameii  vero. 
Eodeiii  fcre  inodo  Paiiliis  Apostolus  eos  qui  iii  Cliii- 
sio  baplizaii  suiit  Cbrisluiii  siribii  indiiisso,  id  est 
haliuisse  indumcntuiii  Clirisli,  ut  iiiter|irciatiir  Uie- 
ronyinus.  Quo  eiiaiii  loqueiidl  iiiodo  uliiiir  Cypriaiiiis 
iii  libro  (ic  Lapsi.s,  pag.  l'J2.  Ilic  eiror  apud  Cy- 
priaiiiim  liand  dubie  ortus  est  ex  eo  ((uod  iii  aiitbpio 
qiiodam  cxeinplaii ,  cul  ego  vuli  siniile  ,  scripiiiin 
ciai  XPM,  et  is  (lui  ex  illo  codice  descripslt  opera 
sancii  Mai  lyrls  ,  ciiiii  legere  nescirel  has  iioias  ,  ini- 
perile  posiiit  ipsam,  resplclcns  ad  liiiiicaiii.  Alli 
dtiiide  posiieruiil  cam,  piilantes  haud  dubie  lianc 
voccin  niellus  luiicloco  coiigrucre  qiiain  ipsani.  Nam 
ccrliini  est  veleres  llbrarios  qui  sancli  Marlyris 
opera  dcstripscrunt  per  licciiiiaiii  sa;pi;  suain  niu- 
tasse  vciba  Cyprlaiii  et  alia  siinilla  siipiiosuisse , 
qiiomadmodiiiii  pluribus  exeniplls  osiciidiiiius  in  his 
noiis.  Illiic  01  la  lot  syiioiiynia  (iii.o  apud  Cyprianuni 
occurruiit  In  veleribiis  liliris. 

Indivisa.  Iia  undcciin  libri  noslri  et  scpieni  Argli' 


m 


LIBER  DE  UNITATE  ECCLESI/E. 


506 


qiiilur  nc  dicit  Scriptur.i  divina  :  Dc  luinca  autem,  qidn  A  Sitis  autein  compositi  in  codem  sensu  et  in  eadem  sen- 


de  superiore  parte  non  consutilis,  sed  per  lotuin  textdis 
fuerat,  dixerunl  ad  invicem  :  Non  scindamus  iltam,  sed 
sortiamur  de  ea  cujiis  sit  (Joan.  xix,23,  24).  Unitateiii 
ilia  ''  |)ori£rb.il  de  siipeiiore  pane  venicnlem,  id  est  de 
coelo  ct  a  Patre  vciiieiilem,  qiiasab  accipiente  ac  pos- 
sidenle  sciiidi  oninino  non  poierat,  sed  lolam  simul 
ct  solidam  >>  firmitatemiiiseparabiliier  oblinebat.  Pos- 
siderc  non  potest  induinentum  Christi  qiii  scindit  et 
dividit  Ecclesiam  Ciirisli.  Contra  denique  cum,  Salo- 
nione  moriente,  regnum  ejus  et  populus  scinderetur, 
Achias  prophela  Jeroboam  regi  obviiis  factus  in 
campo,  iii  duodccim  scissuras  vestimentiim  suum  di- 
scidit  dicens :  Suine  tibi  decem  scissuras,  quia  hwc  dicil 
Doininus  :  Ecce  scindo  regnum  de  manu  Saloinonis,  el 


teniia  {[  Cor.  i,  10).  Et  ilerum  dicit  :  Sustineiiies 
invicem  in  dilectione,  satis  agcnies  servare  unitatem  spi- 
ritiis  iu  conjunclione  pacis  "  {Eplics.  iv,  2,  3).  Stare  tii 
elvivere  puias  posse  de  Ecclesia  recedentoni,  sedes 
sibi  alias  et  divcrsa  domicilia  condenlem,  cuiii  diclum 
sit  ad  Ualiab,  in  qua  prasformabatur  Ecclesia  :  Pn- 
trein  tuuin  el  malrein  tuain  et  fralres  luos  et  totam  do- 
mum  palris  tui  colliges  ad  le  ipsain  in  domuin  tuam, 
et  oinnis  qui  exierit  oslium  doiniis  luw  foras,  reus  sibi 
eiit  {Josue  ii ,  i8,  19).  Item  sacrainentum  Pascliai 
iiiliil  aliud  in  Exodi  legc  contiiieat  '  quam  ut  agnus, 
qiii  in  ligura  Cbristi  occiditiir,  in  domo  nna  edaliir. 
Lo(iiiitur  Deus  dicens  :  In  domo  una  comedetur,  non 
ejicietis  de  domo  carnem  foras   {Exod.  xii,  46).  Caro 


dubo  libi  decem  sceptra,  et  duo  sceptra  erunt  ei  propter  g  Christi  et  saiiclum  Domiiii  ejici  foras  iion  poiesl,  nec 


servum  meum  David  et  propler  Hierusalem  civitatem  quqin 
elegi  ut  ponain  noinen  meum  illic  (III  lieg.  xr,  31,  52, 
5(>).  Cum  duodecim  tribus  Israel  scindereniur,  vcsti- 
menluin  suum  propliela  Achias  discidil.At  vero,  quia 
Clirisli  populus  non  poiest  sciiidi,  tunica  ejus  per  lo- 
lum  lexlilis  et  cohicrens  divisa  a  possideiitibus  iioii 
cst.  Individua,  copulaia,  connexa  °  Ojiendil  populi 
nostri,  qui  Clirislum  induiinus,  concordiam  coh;creii- 
lem.  Sacranieiiio  vestis  et  signo  '^  declaravil  Ecclesise 
unitalem. 

VIII.  Quis  ergo  sic  esl  sceleratus  et  perlidus,  quis 
sic  discordiai  furore  vesanns,  ut  aul  credat  scindi 
jiosse  aut  audeat  scindere  unitatein  Dei,  veslem  Do- 
niiiii,  EcclcsiaiH  Clirisli?  Moiiei  ipse  in   Evaiigclio 


alia  ulla  «  credeiilibus  prseter  unani  Ecclesiam  domus 
csl.  Haiic  domum,  lioc  uiianiinitatis  i"  hospitiiim  dc- 
signat  et  denunliat  Spiritus  sanctiis  in  Psalmis  di- 
cens  :  Deus  qui  inhabiiare  [acit  unanimes  in  domo  {l'sal. 
Lxvii,  7).  In  doino  Dci,  in  Ecclcsia  Clirisli,  unaniines 
habilant,  coiicordes  et  siiiiplices  perseveraiit. 

IX.  Idcirco  et  in  coluinba  vcnil  Spiritus  sancliis  : 
siniplex  animal  et  Ixium,  non  felle  amaruin,  non 
iiiorsibus  sajvum,  non  uiiguium  laceraiione  '  '"  vio- 
Icniuin,  hospitia  liuniana  J  diligerc,  uiiiusdomus  con- 
sortium  nosse;  cum  gcnerant,  simul  lilios  cdere,  cuni 
comineant ,  volatibus  iiiviccm  cohaerere,  coiiimuiii 
convcrsaiione  vilain  suara  dogeie,  oris  osculo  con- 
coidiam  pacis  agnuscere,  legein  circa  oinnia  iinaiii- 


suo  el  docel  diceiis  :  Et  eril  unus  grex  et  unus  pasior  Q  milatis  iniplere.  llacc  est  in  Ecclesia  iioscenda  sim- 


plicitas,  h.-cccbarilasohtinenda,  ut  columbas  dilcclio 
fralcriiitatis  iiniteiur,  ut  niansucliido  el  lenilas  agnis 
et  ovibiis  ;cquctur.  Quid  facit  in  pcctoic  clirisliano 
luporuiii  feritas  el  canuni  rabies  et  veneiium  leihale 
serpeiilum  ct  crucnia  s;X!vitia  besliaruni?  Gratulan- 
diim  est  cuin  lalcs  de  Ecclesia  separanlur,  ne  co- 


{Joan.  X,  dC).  Ei  esso  posse  uno  in  loco  ali(|uis  exis- 
tiiiiai  aut  inulios  pastoics  aul  plures  giegcs?  Apos- 
lolus  iieiii  P;iulus,  baiic  eamdcm  nobis  insinuans  uni- 
latc:ii,  obsccrat  ct  liorlalur  diccsis  :  Obsecro,  iiiiinit, 
vos,  frulres,  pvr  noinen  Doinini  nostri  Jesu  Cliristi,  ut 
id  ipsum  diccilis  oinnes,  et  non  sinl  in  vobis  scliismaia. 

LECTIONES  VAUIANTES. 

"  Unitatem  illc  Lain.  Ebor.  NC.  Pem.  Dod.  J,  2,  3.  ''  VincuJo  pacis  Voss.  3. 

Paris.  ross.  3.  Tliu.  Foss.  Spir.  t  Continet  Pem.  Voss.  2.  Conlinetur  Voss.  5. 

1' Seniel  solida   (iriiiilaleui   Piiris.   Semel   et  solidam  b  Nec  alia  una  Iniu.  Efcor.  iVC.  1. 

O.TOH.  h  Lnitatis  Voss.  1. 

"^  Iniiiviilua  co|)uhi,  connexa  loss.  3.  Innom.  i  Noii  morsiljus  Istiim,  noii  iingulalum  Thn.  Foss.  Spir. 

ii  Vcstris  declaravit  Foss.  Spir.  j  Hospilia  cousuevil  Luin.  Ebor.  Ben.  NC.  1. 

STEPIl.  BALUZII  NOTiE. 

caiii ,  mclius  profecto  quam  alii ,  in  quibus  scriptiini  D      VIII.— £(  erit  unus.  Omnes  fere  libri  velcres  liabcnl 
csl  iiidividua.  Individiiinn  est  qiiod  iion  potest  dividi,       et  ernnl 


iiKlivisnni  (|iii)d  iioii  est  divisuiii.  Ci'riuiii  esi  aiiiein 
vcst(.Mii  Cliiisli  polnissc  dividi  cl  noii  fiiisse  divisain. 
T:iiii(Mi  poslea  Cyprianiis  c;iiiideni  lunicam  appellat 
iiiilividiuiin,  ralionc  niiniruin  argiiiiii^nii  qiiod  trac- 
t;iliat,  nt  ostenderct  concordiain  [lopiili  Clirisliani 
iiiiliviiliiain  et  pcrpetuam  essc  debere.  Uiiliniis  in 
Psiii.  XXI  :  Quod  vcro  iiiconsulilem  et  ineliorem  non  di- 
viseruni ,  Ecclesice  concordium  figuraverunt.  Tertiil- 
lianus  iii  exlreiiio  libro  de  Patienlia  :  Cuni  ergo  Spi- 
ritiis  Dei  descendil ,  individua  palieniiu  comilalur  enin. 
Duliiiaie  aulcm  licet  an  vcra  sit  narralii  Riiperli , 
sancli  i\iiloiiini ,  ct  alioriini  (|iioriiiiid:iiii  sciilieiiliiiin 
liiiiic;iin  iiicoiisiitilciil  fict;iiii  fiiisse  a  beala  Viigiiic 
Miiria.  {Cui  laiiien  Iradilioiii  siilfnigaliir  haud  ignobile 
D.  Cerbironii  ea  de  i  c  opnsciiliiiii  cui  liluliis  :  lli-.|.  de 
la  lobc  s;iiis  coiiliiiede  N.-S.-.I.-C.  (pii  cst  riivcKJe 
daiislKgl.  (Iii  .Moii,  dcs  U(;ii(jJ.  d'Aii;entcuil,  1070, 
iul2.  Edo.) 


Schismala.  Trcs  libri  vetcres ,  dissensiones.  Sic 
eliain  iii  vcteri  libro  legisso  se  iiioiicl  Morclliiis. 

Totain  doinum  pmris.  Codex  BcGcensis  :  Toiiim  [a- 
miliaiii  tiiain  coiligcs. 

Siinclum  Domini.  Idest  Encliaristia,  ul  anlca  dixi- 
niiis,  pag.  541. 

W.—Simplex  aniinal.  Tcriulliaiius  in  liliro  dc 
Aiiima  :  Spirilus  fignra  columbie  delapsus  iii  hoiuiiicm , 
ul  nalura  Spirilus  saiicli  declararelur  per  aiiiinnl  «'(«- 
plicilalis  et  iiinocenliw ,  quod  eliam  corporalitcr  ipso 
felle  ciircat  columba.  Iluliiius,  iii  Psal.  Lxvii ;  Scincin 
Kcclesia  merilo  dicitiir  coluniba  ,  giiia  [el  amiiriludinis 
non  hiibel,  el  quiavirlnte  simplicilntis  pullcl. 

Ne  coluinbas,  ne  ovcs.  Sopra,  Epist.  lvii  ,  png.  93, 
dixil  (lcdial)olo  :  Uiinin  priino  aggrcssiis,  ul  lupns  avem 
seceriiere  a  grcgc ,  nt  accipiler  cotuinbain  al>  agmine 
votanlium  separure  tenluverat.  Criidoliter  iniiniciis 
fiiissc  vidctur  episcopis  siii  iGinporis  (loaiiiiCo  Uus* 


5Q7  i>iVi  ttMtiAKi  m 

liimlin?,  nc  nrrs  riiiisii  f^vn  slm  cx  vciiciial.i  cmta-  A  aiKliic  semones  pscudojnoplularum ,  quonmm  visionei 
ginni!  prxtlemiir.  Colixrcre  cl  rniijiingi  n^n   pnlcsl 


aMisiiliuio  ciim  diilccilinc,  caligo  ciliii  UitniMe,  pltivia 
ciitn  siTcniiatc,  piigna  c;mi  pace,  cnm  rocciimlit.ile 
slerililas,  ctim  roniilms  sicciias,  cum  iraiwinillilale 
lemppslas.  Nemo  cxlsrtmcl  boiios  dc  Ecclosia  posse 
discedere  :  iriticnm  non  rapii  vcnlus,  ncc  arbnrcin 
sollda  radice  fundatam  procella  snbvertit;  iiiancs  pa- 
lcjc  lempeslatc  jaclanliir,  invalida-  arbores  tiiibiiiis 
inciitsionc  evcrlutiuir.  HoscxecraUirel  pcrcmit  Joan- 
nes  apostolits  dicciis  :  Ex  nobis  exieruht,  sed  non 
fuerunl  ex  nohis  :  si  enini  fuissenl  ex  nobis,  mansisseiit 
ulique  nobiscum  "  ([  Joan.  it ,  19). 

X.  Ilinc  liaTcses  cl  raclx'  suiit  freqiienlftr  cl  liuni, 
diiin  iicrvctsa  nicns  iton  liabct  pacem,  diim  pcrddia 
dlscordalis  non  leiiet  uiiilateni  •>.  Fieri  vero  bacc  Oo- 
miiiusperiiiiilit  el  paliuir,  iiianenlc  propri^c  libcrtalis 
arbilrin,  ut,  dum  corda  nostra  et  nienies  nostras  ve- 
rilaiis  discrimen  examlnat ,  probatorum  fides  iiucgra 
nianiTcsia  Itice  clarescat.  Per  Aposloluro  pncnionel 
Spiriius  saitclils  et  dicil  :  Oportel  luereses  esse,  nt 
probaii  manifesli  sinl  in  vobis  (I  Cor.  \i,  19).  Sic  pro- 
baniiir  fidcles,  sic  pcrddi  detegumur.  Sic  ct  antc  jiidi- 
cii  dieni  liic  qun  |ue  jain  jiisioriim  aique  injiisioruni 
anintae  dividuniur,  et  a  frunieiito  '■  palea;  separantur. 
ili  sunt  qui  se  iiltro  apud  temerarios  eoilvends  ■>  sihc 
diviiia  dispositionc  pra>ficiuiit,  qiii,  se  prxpositos  sinc 
ulla  ordiliatioiiis  lege  constiluiint,  qni,  nentiiieepiscn- 
palnm  dnnic,  episcopi  silii  noincn  assiiinunt ;  qnos 
designaliii  Psalinis  Spirilus  saiictus  sedeiitcs  in  itesli- 
Icmia;  caihedra  (Psal.  i,  I)  ,  pesles  et  liies  lidoi,  stT 


coidii  coruni  fruslranlur  eos.  Loquunlur,  scd  non  ab 
ore  Doinini.  Dicuut  eis  qni  ubjiciunl  verbiim  Dti  :  Pax 
cril  vobis  ei  omnibus  ambulunlibus  in  voluniaiibus 
suis.  Omnis  qui  ambulal  m  elrVolre  cordis  sHi,  noii  te- 
nirnl  snper  euiii  mala.  ISon  loculus  suiii  ad  eos ,  et  ipii 
prophelavcrunt .  Si  stelissenl  in  subslantia  mcn,  el  au' 
dissent  verba  »icn ,  et  si  docuissent  poputuin  meum, 
convertissem  eos  a  malis  cogitaiionibus  eoriim  (Uier. 
XXIII,  16,  17,  21,  2-2).  Ilns  eosdem  deiiuo  iJnitiiniis 
desigttat  el  dciioiat  diccns  :  .Vc  deretiqiierUnt  fontcin 
aquK  vivm ,  el  effodenmt  sibi  lacus  detricos  ,  qni  non 
possunl  dqiiani  pdilBre  [Ibitt.  ii ,  13).  Qtlandu  aiiiid 
baplisnia  pra;ler  ilniini  essi!  iioil  posslt ,  bapliz;ire  se 
possc  opinaiiltir.  Vitie  fnnie  deserto  ,  vil:i|is  el  salu- 
taris  a(|ii;fe  giaiiatn  pollit eiitiir.  Non  ablimniur  lllic  •-' 
"  lioinilics ,  sed  poilMs  soididantur ;  ncc  puigatitilr  de- 
licta  ,  scd  imiiio  cmnulaniur.  Non  UeO  iiaiivitas  illa, 
sed  diabolo  lilios  geiierat.  l'er  hiendatiuin  nati  Veri- 
taiis  proinissa  nnii  capinlit :  de  perlidia  piocrcati  (idci 
gratiani  perdunt.  Ad  pacis  pra;niiuni  '■"  vcnire  non 
pnssuni,  (jui  pacem  Doniihi  discordiie  furore  ruperunl. 
XII.  rSec  se  (|iiidain  vana  iiiierprelaiionc  decipiaut 
qtind  (li.tcril  Uoiiiinus  :  libicumque  fuerint  dno  aut 
tres  collccti  in  nomiiie  meo,  ego  cum  eis  sum  (ilaiili. 
xvui,  19,  20).  Corrup:ores  Evangelii  atquc  interptc- 
tes  falsi  extrenia  pniiunt  ct  siipeiiora  prseiercuni, 
liariis  iiieinores  ,  cl  parlcin  '  subdole  compiiinenics; 
ut  ipsi  :ib  L^cclesia  scissi  siint ,  ita  capiiiili  uiiius  seii- 
tcnii:iin  sciiidiiiil  :  Doniiiius  eiiim,  cuin  discipulissiiis 
unanintitaleni  suaderel  el  pacein  :  Dico,  inquil,  vobis 


peiitis  ore  f.dleiiles  ,  ei  C(irrniitpeiiil:c  vcrilalis  ariifi-      quoniam,  si  diiobus  ex  vobis  convenerit  in  lerru,  de  oiniii 


ces.vcnena  lcibalia  lingnis  pi>sliieiis  evnnienles  ; 
qiioriiin  serino  ut  eancer  serpii  (ll  Tim.  \i,  17),  qlln- 
riiin  tractatiis  peeioiibiis  etcordibus  singiilnrum  iiior- 
l:ilc  virus  iiifiiudit. 

XI.  Cnnlra  (jirsmodi  claniat  Dominus,  ab  his  rcfi u>.- 
nal  ci  revocal  erraniein  plebem  suaiii,  diceiis  :  Notite 


•'  .Mansisseni  nobiscuin  Thu.  Fqss. 

>>  Diini  pcrversa  mens  iioii  leuet  uiiitatem  Ar. 

'  A  Irilico  Voss.  .3. 

d  Couveutus  Voss.  3. 


re  quacunujue  pelieritis,  conliitget  vobis  a  Pulrc  nwo  qni 
in  cmlit  est.  libicumque  enim  fturinl  duo  aul  Ires  cvl- 
lecti  in  noinine  mco,  ego  cum  eis  siim  (Ibid.) ,  osicu- 
deiis  iioii  miilliludini,  scd  iinaniiuit:ili  deprecanliiiit) 
plitrimiim  Iribtii.  Si  duobus,  iiiqiiii,  etvobis  conveneiit 
in  lerra;  uiiaiiiniiUiteni  prius  posuil,  concoidiani  pa(ii 
LliCTlONES  VARIANTES. 

e  {llls  0.ron. 

'  ParUiii  nk'iiioies  ct  parlim  Bod.  1.  Voss.  I.  Puris. 
thu. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


binchius   in  cap.  135  Comnicniarll  shi  in   labrna- 

iuliim  f(r(/.i is,  (oinpaiaiis  cos  ■•Kcipilii ,  aiens  illos  ,. 

|:opiiliiin   Dniiiiiii  ikim  ut  |  asioies,   sed  sarnl:iriiiiii      Corneliuin.  Vide  (in:e  de  Liiciaito  noiainus  ad  Epi 


lunt.  Vitle  iiotas  noslras  ah  libriim  quinlnin  Salviaid. 
X — ^Siiic  (/iriiin.  llt   Nnvaiiaiiiis   Honi:e  advcrsiis 


ukik;  Mgire  ac  iiKKlcrati.  El  atldil  :  Kl  ut  nccipiler 
pullos  siios,  diim  viiteul  ,  ad  cupliiiulini:  piariiim  vo- 
larc  comptltii,  ci  esl  fcrns  ac  civilelis.  ila  pervnsi  pra- 
luii  pullus  tuos,id  esl  eos  qui  ipsnrum  liiuyunlur  mu- 
ticre ,  prailas  iibicuti:quc  poninl  i^qcre  conipcllunt. 
Sewpcr  ciiini  vbi  renini  tiwpiiralivm  Ivcra  spaant , 
versuii.  rigidi,  ac  rruilelcs  sunt ,  chiii  tameu  Dcits  oiii- 
nipoieiis  prwUitis  Kcctcsiw liaud  seriis  ointii iiilcrdixiiit 
incteinciilia  ac  cruilelilatc,  qitam  Judceis  omni  lucipi- 
irum  qciiere.  Vidc  (■liaiii  Nlcohiiiiii  dc  Cusa  ,  lib.  iii 
de(.nncordiinlia  Catlwlicn,  c:ip.  29. 

'  '  Amaritudo  cain  dulredine.  Cnrncllus  Cel-ns,  lib. 
IV, c:ip.9./>ii/cirtOHi,ii((i(,i)Hic,jsi,),(.  Ariiobinslib. vii: 
yeiiuc  eiiiin  in  dtikediiietu  vcrterc  amiiriludu  se  powtl. 
llKToiiVilius,  in  pnvraii.ine  Epi.sl(il:c  ad  AUasiam  : 
Alin  dulcia  ptncent ,  nonnullos  siibamara  lUlecliiul. 
Ilorum  ilomachiim  ccidu  rciwvanl,  illoruin  (atsa  siisten- 


slobini  XVI ,   pa^.  405 

Tidc/H/Mi;.  Aiilea  lcgebatiir  traclus  in  anlitpiis  cdi- 
lioiiiliiis  Ucnibiiluis  ctlidil  tactus.  Qii;c  lcciio  iiiai;is 
arrisil  Erasnio  j  Maiiinio,  Paniclio  ,  cl  Rigallio,  scd 
nnii  Motcllio ,  qiii  posuil  Irnclalus.  Qii:e  cst  vcia 
icclio  ,  (|uam  c(iiiririn;inl  xxvi  liliii  iidsiri  cl  dereiii 
Aiiglic:iiii ,  liini  eliain  cdilio  Veitela  aiiiii  Mt.il.  Il;ii;c 
veio  lcclioiieiii  laniciteisi  Kigaliius  noii  posiieiii  iii 
coniexin,  ait  lanien  in.obbcrvaiioiiiljlis  siiis  iia  scri- 
bi  oiiiiiino  deberc.  iloc  judiciuni  sccuia  esl  cdiiio 
Aiifjlicaiia. 

XII.  — CorruploresEvaiigelii.  Riifiiius,  iii  Psal.  cx  , 
ixplicaiis  adversiis  li;erclicos  h:cc  vcrb;i ,  qiioniatn 
cccr  pcccalorrs  inccndrrunt  arcain,  ail,  id  eitt  sanclam 
:irnptitriiiiisiiiserri,ribus  el  suis  seiL^iibus  appticaverunt. 
Mciii,  lili.  v  Hist.  i.crles.  ,  cap.  28  :  Scripluras  aulenl 
divinas  absiiuc ulla  limoiis  Dei  revercnlia  corruperunt. 


Ud  LIBER  DE  UiNITATE  ECCLESI^.  510 

aiilc  prrmisit,  iit  convenint  nobis  fideli'cr  ei  firmilcr  A  Iwbelis  aclversiis  nliquem,  nt  ei  Pdlei  vesler  qni  in  ccelis 


doctiil.QiKiniodo  auiein  polest  eicuin  nli(|uoconvcniic 
cul  ciim  corpore  ipsius  Ecclesioe  cl  ciim  universa  fra- 
teriiitiue  iion  convenit?  qiioinodo  possunl  iluo  ;iiit 
Ircs  iii  iiomine  Clirisii  colligi  (iiios  conslat  a  ClirKto 
ct  alj  cjus  Evaiigelio  separaii?  Noii  ciiim  iios  alj  illis, 
sed  jlli  a  nobis  recesseriint.  Et  cuiii  Ikitcscs  et  sclii- 
smnia  postinodiim  nala  sliil,  dum  convenlicula  siln 
divcrsa  consliluiint  ,  verilaiis  capul  alqiie  origiiieni 
reliqueniiii.  Doiiiinns  aulem  de  Ecclesia  siia  ■'  loqiii- 
liir,  ct  ad  lios  qni  siint  in  Ecclesia  loqiiitur,  ut  si 
ipii  concordes  fnerint ,  si,  secuiidiim  qiiod  nian- 
davit  el  inonuil,  duo  aiil  ires  licet,  collecti  una- 
nimitcr  oravcrint,  diio  aiil  ties  licct  siiit,  iiiipe- 
trare  possint  de  Dei  majcsiaic  (|iiod  postiilaiit.  t/6i- 


esl  remillal  vobis  peccaln  {Marc.  w  ,  Sri).  Ei  ails;icrili- 
ciiini  cuin  dissensione  venichlcm  rcvoCat  ali  iiliiiri,  ct 
jiibel  prins  coiicoidare  ciiin  fraire,  tiinc  ciini  pace  rc- 
deniiteni  l)eoiiiuiiusiitl'eiTe(.W(i///i.  v^aij^qiiia  iiccad 
Cain  niiiiiera  respexit  Dciis  {Gen.  iv,  5)  :  ne(|iieciiii!i 
pacatum  lialiere  Deiim  poterai.qni  cuin  fralre  paceiii 
per  zeli  discordiain  hdit  habebat,  Quam  sihi  igilu^ 
paceiii  proinittiiut  inimici  Iralnim,  qu:c  sacriflcia  ce- 
lebraie  se  credunt  a!iiuili  sacerdoluni?  Au  scciini 
esse  Clirisiuiu  cmn  collccii  fiierint  opinanlur,  qiii 
extra  Cliristt  Ecclesiain  colligiintur? 

XIV.  Tales  eii:iinsi  occisi  in  confessione  nominis 
fiierint,  inacula  isia  nec  sanguine  abluilur  :  inexpia- 
bilis  et  gravis  culpa  discordia!  nec  passione  purgalur. 


cuinqnc   fiierim  dno  uiU  ircs  collccli  in  noinine  meo,  B  Esse  inarlyr  "»  non  potesi  qui  inEcclesia  iionesi:  ad 


ego,  inqiiit.  cuin  cis  sniii,  cuni  siiiiiiliciljiis  scilicet  at- 
quc  pacalis  '',  cuin  Di;:iiii  limentihiis  et  Dei  pr.ccepla 
serv.Tniibiis.  Cuiii  liis  diiolius  vel  trilius  licet  esso  se 
dixii ,  qiiomodii  ei  cum  trihus  piieris  in  camiiio  igiiis 
fuit  {Dnn.  iii),  ct  (|uia  iii  Deiim  siinpliccs  aiqiie  intcr 
se  unaiiimcs  iieiniancbanl ,  flaniinis  ambienlihiis  me- 
dios  spirilii  rorisanimavil.  Quonio.lo  .^posiolis  dnobus 
in  cuslodia  claiisis  {Act.  v),  i|uii  siin|ilices, qiiia  uiia- 
nimeserant,  ipseadluil,  ipse,  resolutiscarceris  claiis- 
tris,  ut  vcrhuinqiiod  (ideliter  prsedicabant  iiiiillilndiiii 
traderinl,  ad  foinin  rursiis  iiiiposiiii.  Qiiaiido  ergo  in 
jirajccplissuis  iioiiil  cldicit :  fJbi  fnerinldiionut  lri'scol- 
lecli  in  noiiiine  ineo  ,  ego  '■  ciun  cis  suin,  noii  lioniiiics 
al)  Ecelcsia  dividii  t\in  insiiiiiii  cl  fccit  Ecclesiaiii,  sed 


rcgniim  pervenire  noii  potent  qui  eam  quoe  regiialiira 
esi  derelinquit.  Pacem  nobis  Christus  dedit,  concor- 
dfes  alque  unanimes  esse  prKCepit,  dileclionis  et  clia- 
ritatis  fcedera  iiicorrupta  alque  inviolata  servari 
mandavit.  Exliibere  se  iion  potest  niarlyrem  qui  fra- 
lernanl  iioii  teiiuit  cliaritatem.  Docet  hoc  el  conlesla- 
tur  Paiiliis  apostoliis  dicens  :  Et  sihobuero  fidem  itu  ut 
montes  Iransferam,  cliarilalem  autein  non  liabeam,  niliil 
mtni.  Elsi  in  cihos  pauperuin  dislribuero  omniumen,  el 
si  Irndidero  corpns  mcuin  ut  ardtnm,  cltaritnlein  auteiii 
non  liabeam,  niliil  proficio.  Cliaritas  mngnnnima  esl,  clia- 
rilns  benigna  est,  charitas  non  annulalur,  non  ngit  perpe- 
ram,  non  inflntur,  non  irritatiir,  non  cogitat  matum  <",  om- 
nia  diligit,  oiniiin  credit,  onntia  speral,  oninia  sustinet. 


exproliraiis  (liscordiain  perlldis,  et  fidelibu<  pacem  siia  C  Charilas   nuinqiiam  excidit  f  (I  Cor.  xiii,  2,  5,  7,  11). 


votccominciidaiis,  ostendit  niagis  esse  seciiin  duohiis 
aiil  irihns  iinaiiiniiter  oiaiilibiis  (|uam  cnm  dissilenii- 
biis  pliiriinis,  pliisqne  impctrari  possc  paiuoruni  con- 
cindi  prece  quaiii  discordi  sa  orntionc  iiiiilioruiii  ''. 

XIII.  Ideo  et  cuin  oniiidi  lcgcin  darcl,  aildidil  di- 
ceiis  :  El  cum  slelerilis  ad  orntioitcni ,  reniilliie  si  qiiid 


Niimquam,  iiiquit ,  excidit  cliaritas.  II;cc  enim  seiii- 
per  in  regiio  erit ,  lixc  in  aiternum  fraternitatis  sihi 
coluicreiitis  uiiiiaie  diirahit.  Ad  regnnni  coelorum  iioii 
polcsi  perveiiirc  discordia;  ad  pruMnia  Clirisli  «,  qiii 
dixil,  Hoc  esl  niandnlum  mcitnt,  iit  diligtttis  invicein. 
queinadmodum  dilexivos  {Jonn.  xv,  12),  pertiiierei.vJi 


LECTIO.NES  VARIANTES. 


"  Ad  Eeclesiam  siia;ii  Ipqiiiiur  Voss-  l. 

b  1'acilicus  Ver.  Phicalis  Voss.  .". 

•=  lijjo,  iiuiuil,  cuni  cis  Ar.  Vuris  Hod.  1,  2,  3,  i.  Lnm. 
I.in. 

ii  Cimcorilanliani  paceni  (iii;;in  discordanlium  oialioncm 
iiiuUorum  Voss.  3. 


"  Non  agii.  perp(|ram,  non  inflainmata,  non  gauaci  suiier 
injiistiliaiii  Lam.  Lin. 

f  Kxcidel  Itabent  codd.  ix  AngHc. 

8  i\i  c  praimiiim  Cliristi.  Ar.  Lam.  Ebor.  Voss.  1,  2,  3. 
A'f;.  1.  Paris.  Tltu.  Foss.  oxon. 


STEPII.  DALUZII  miJE. 
XIII. — Pacnlvni.  Tre^  lil)ii\ci(  resh;ibciil;)/na(li(iH.  D  sanciiim  Joaniieni  Clirysostomnni,  homilia  uiidcciiiia 


Alii   lics  ct  \ctiislioi(s  cdilioncs   iiddinil   lel  piccm 
a]:vd  L/cK»!.  I~(  d  ca  (1(  siiiil  in  aliis  cdilioiiihiib  (I  in 
(|iiiiidtcini  .'inliqiiis  cxcniphnilms.  I',(  cic  iiiili  iii    Pii- 
loelius  cxistiniai  irrcpsissc  in   tixlnni   cx  nuiigiiie. 
Kgo  faciliici  ciciiideiiiii   addiln   fiiisse  snpra   liiie;!ni 
iii  ccdiciliiis  nnliiiuis .  i;ii  tw\e  riicir.iii  fiiissc  iiiciiiii- 
niissnpia.   Ci  dcx    Tiiif-nciisis  liahct  :  A'(r,i(c  inim 
linbeie  poccni  iqnd  Dcvm  pcterat.   Eiixi  ii^is  :  i\((/!((; 
enim  pncnn  Doniiiii  liiibere  pvlerat.    lii    Epistola    .se- 
(iiiida  l'cl;igii  II    ad  Episcopos  Islria',  lcgiiur :  Ncqne 
ciiini  liabcre  pacaliiiii    Duniiiwni  poieral.   Alitcr  liiinc 
Cypriani  lociiiii  cxpressil  Ludoviciis  Roiiianiis  iii  ser- 
iiioiie  i|iieiii   liahiiit   iii   concilio  Biisilceiisi.  Sie  eniin 
posnil  :  Neque  eniin  Deuin  liiibere  pncaliim  polerit  qui 
cuni  frnlre  \iiicemnoii  liatiet,  sedzeli  discordinin. 

XIV. — Tnles  eliainsi .  .M  hiiiicliiciiin  virdoclissiiniis 
Joaiiiies  Pearsoiiiiis  bpiscopiis  Cestiensiis  iii  Vindiciis 
Epislolarum  sancti  Ignalii,  cap,  9,  (:ensel  respexibse 


iii  Epislchini  ad  Ephesios,  tuni  ait  viruni  qiicmdani 
.•■anciiiiii  (!ixisseiic  iniiriyrii  (|nidi  m  sain>uiiicni  posse 
pcccalcni  s(  hisniaiis  cliierc. 

Vl  iirdcnni.  Ila  cliani  lih.  iii  7V,5/iiiio>)ioriitH,cap,  5. 
Al  llicrciiyniiis  in  capiil  (|liiiiliiiii  Epislola:  nd  Galutns 
refcri,  in  vcicii  vcr-ionc,  pm  «xto.m  legi  glorier.  VA 
vidcliir  llii  i(  nyiiiiis  piarcric  caiii  lcctioncni ,  cum 
liaido  pos!  dicat  illinii  (imc  liiibel  ardeam  esse  eiro- 
iciii  qui  iipiid  ncslros  inolcvil. 

Clinriuis  ii.ngiianiir.a.  Ita  etiaiii  in  libro  de  Zclo  et 
Livore,  pag.  2.51),  iii  lihro  de  Bono  pniienliai,  pag.  2.^j2; 
el  lih.   111  Teslimon/oniHi,  cap.  3.  Vide   aniioiaiioiies 

Eiasini    in    liuiic  locum   Epislola;  prima;   Pauli   ad 

Corinlliios. 
Piiiinere  non  polerat.  Pleriiiuc  lihri  vcleres  \trx- 

fcrniit,  ad  ClirisUim  perlinere  non  poleril  qui  dileclio- 

n<>m,  Reiiniiiiniis  euruin  lectioiieni   (jui  plures  iiu- 

mcro  sunl. 


m 


DIVI  CYPRIAM 


512 


potoril  qui  dilcclioneni  Cliristi  pcifida  dissensionc  A  mngislcrio   siio   diiciiii,  proplielas  omnes  ct  legem 


vi'ilavil.  Qiii  cliarilalem  non  liabcl,  Deum  non  liabet. 
Joaiiuis  licali  aposloli  vox  est  :  Deiis,  iiiquil,  di7«;c(to 
esl;  et  qui  innnel  in  dilectione,  in  Deo  nianet  ",  et  Deiis 
in  illo  manet  (I  Joan.  iv,  16).  Cuiii  Deo  manerc  non 
possunt  qui  essc  in  Ecclcsia  Dci  iinaiiimcs  nolucrunt. 
Ardcant  licet  nammis  ct  ignibus  trndili  vel  objecli 
bcsiiis  animas  siias  |  onnnt,  non  crit  illa  fidci  coronn, 
sed  poena  pcrlidia; ;  ncc  religios*  virluiis  cxitus  glo- 
riosus,  scd  despernlionis  iiiteritus.  Uccidi  lalis  potesl, 
coronari  non  potesl.  Sic  se  chrisiianum  essc  profiie- 
tiir  quomodo  et  Cbrislum  diabulus  sirpe  menlilur, 
ipso  Doiiiino  pr;i;nionciile  et  dicente  :  Multi  venient 
in  noiniiie  mco  dicenles  :  Ego  suin  Cliiistus,  et  mulius 
fallent  (Jfarc.xm,  G).  SicutilicClirislusnoiiesl,quam- 


prxceplis  dunbus  inclusit.  Quam  vero  iiniialem  ser- 
val,  qii.im  dilcclioncm  custodit  aut  cogilat,  qni,  dis- 
cordia'  fiirnre  vesanus,  Kcclesiam  scindil,  fidcm  de- 
slriiii,  pacciii  turbat,  cbniitatcin  dissijiat,  sacramen- 
lum  profaiial? 

\VI.  Malum  hoc,  fidelissimi  fratres,  jam  pridem 
coepcral ;  scd  iiunc  crcvit  ejiisdcm  innli  infcsta  cla- 
des,  el  cxsui-gcrc  nc  pullulare  plus  coei  it  li;i'rclica> 
perviTsitaiis  ei  scliisiiiatuin  vencnala  pernicics,  qui:t 
ct  sic  ""^  iii  oceasu  miiiidi  ficri  oportcbai,  pra;iiuiitinnle 
pcr  Aposiohim  nnbis  ct  pru;nioiiciitc  Spiiilii  snnclo  : 
In  noiissiniis,  inquit,  diebus  (iderunl  lcmpora  inolcslii, 
et  erunt  lioinines  sibi  pluceiitcs^  superbi,  lumidi,  cujiidi, 
blaspliemi,  pareniibui  inobedienles,  inijraii,  imirii,  sine 


vis  fallat  in  nomine,  ita  neccliristianiis  videri  poicsi  B  affcctu,  siiie  lwdere<',  dclalores,  inconiinenles,  iiwniies. 


qui  11011  permanet  in  Evangclii  cjiisei  fidei  veritale. 

XV.  Nam  ci  prophetare  ct  d:ciiionia  cxcliidere  •>  ct 
virtules  inagiias  in  terris  fnccrc  sublimis  uliqiie  et 
admirabilis  resesi,  nontaiiien  regnum  coeleste  conse- 
quitur  qiiisqiiis  in  bis  omnibus  invenitur,  nisi  rccii  et 
justi  iiineris  obscrvaiione  gradiaiur.  Deniiiitiat  Do- 
nunus  el  dicit :  Multi  mihi  dicent  in  illo  die  :  Domine, 
Doinine,  noniie  in  luo  nomiiie  proplieiavimus,  et  in  luo 
noinine  dwinonia  exclusimns,  cl  in  nomine  tuo  viriuies 
viagnas  feciinus?  El  tunc  dicain  illis  :  Nuinquam  vos 
cognovi ;  rccedite  a  me,  qiii  operamini  <:  iiiiquiiatcm 
(Jia(l/i,vii,23,  23).Jiistitia  opiis  cstut  promereriquis 
possii  Deum  jiidieeni  :  pr;cceplis  ejus  el  iiioniiis  ob- 
lempernndum  csi,  ut  acci|  inr.t  mciiln  nosira  nicrce- 


bcnuin  non  anianles,  prodilores,  proeaces,  sluporc  in- 
flati  f,  voluplalcs  maijis  quain  Deiiin  diligcnles,  liuben- 
tes  deformalioiiem  rciigionis,  viriulmi  auiein  ejus  abne- 
ganles.  Ex  iis  sunt  qni  repunl  in  doinos,  et  prwdaniur 
mulicrculus  oneratas  pecculis,  .qmv  diicuntur  variis  de- 
sideriis,  semper  discenles  el  nuinquam  ad  scieiitiam  ve- 
ritatis  pcrvenientes.  Et  qiiomodo  Jniiines  et  Mambres 
restileriint  Moijsi,  sic  et  hi  resistunt  Ycrilaii,  sed  non 
proficientf^  pluriniuin.  Imperitia  enim  eoruin  manifesla 
erit  omnibus,  sicul  ct  iiloruin  fiiit  (II  Tt»;.  iii ,  1-9). 
Adiiiipleiilur  quacumque  prxdicta  siiiii,  ci  ;ippi'Oiiiii- 
quanlc  jnm  sxculi  finc,  lioniinmn  pariicr  ac  teiii|io- 
riini  piobalionc'-  veneruiil.  Mngis  ae  magis  advcrs.- 
lio  sa:vicnle  enor  fnllil,  exliillit  slnpor,  livor  iiiccii- 


dcm.  Domiiuis  iii  Evaiigelio  suo,  cuni  spci  et  fidci  C  dil,  cupiliias  cxciccal,   dopnivat  impictas,  supcrbi:! 


noslnc  viain  coinpeiidiobreviantc  dirigerei  :  Dominus 
Deus  tvius,  iiiqiiil,  Deus  unus  est ;  et :  DiUges  Doininum 
Deum  tiium  de  lolo  corde  tito,  et  de  lota  anima  lua,  ct 
de  tottt  virlute  liia.  lloc  esl  priiniim  mandaluin ;  et  se- 
cundum  siinile  liiiic  :  Diliges  proximum  tuiim  tamquain 
te  ''.  In  his  duobiis  prwceptis  lota  lex  pendet  et  prophe- 
l(e(Murc.  xii,  29-51).  Uiiilatcm  simul  el  dilcclionem 


iiillal,disci)rdi:i  exaspcial,  ira  pnccipiliii. 

XYII.  Nuu  tamen  iios  iuovcat  aul  iiubel '  mulloruni 
nimin  ct  nbrupla  pcrfidin,  sed  polius  fiJ 'in  nostram, 
praMiuiiiiaiite  rci  vcritnie, coiroborct J.  Utquiilniii  tn- 
lcs  csse  1  oepcruiil,  quin  bx-c  aiile  pi';i:dicia  siini,  ita 
ca:tcri  fratrcs  ab  cjusmodi  cavcanl,  qiiia  et  lia;c  ;iiili; 
pr;cdicta  sunt,  iiislrueiile  Doiiiiiio  ct  diceiito :  Yos 


LECTIONES  YARIANTES. 

f  jii  Dpo  maiiol.  Cnm  Dco.  Pcm.  liii.  loss.  1.  jVC.  i.  «  Voiiuli,  scd  nnii  prolicionl  Ar.  Lani.  Ebor.  Lin.  Tliu. 


*>  Kx|n'llerc  Lam.  Ebor.  Lhi.  Hvd.  2. 

"^  Operabamliii  .VT   t,  2  Pem.  Voss.  2.  Tha. 

■t  To  ipsiiiii  Pein.  Lin.  Voss.  5. 

"  .Sinc  misoriiordin  Voss.  3. 

'  Iiiflati,  siipcrbi  Ar.  Amliliosi  Voss.  i.  3. 


Foss.  Ben.  NC.  1.  Voss.  i.  Tliu. 

h  l'iol):ilioiu's  Ver.  Voss.  5. 

'  Torrenl    Voss-    1.    3.   Uuiiia   ct  obriipla   NC.    1,5. 

)  Kidcm   ni)slr:mi  pr^onoviuis  corroborel  Ben.  l^r;cuuii- 
tialse  rei  Paris.  Uoi  vcriule,  rcs  ipsa  Vat.  3. 


STEPII.  RALUZIl  NOTiE. 

XV. — Vt'r/t(/cs  nuignns  fitcere.  Yidc  iiolas  nostras  D  Apuil  TorliiHiaiimn  iii  libro  de  Exhorlnlione  Caslilnlis 


ad  liliniiii  Ai;oli  ;idi  de  Piivileijio  et  Jure  saccrdolii 

XYI. — Fiilelissimi.  Il;i  hihiics  vclercs  cdilioiics.  vi- 
ginti  liliri  nostri,  cl  sc|itciii  Anglicani.  Mnrcl.ius 
|K)suit  di/cf/issiiiii.  Sod  lini:c  loclioncm  cgo  iiini  iii- 
vciii  iiisi  iii  Iribus  ;iiiliquis  codicibiis.  Et  laiiicn  Pa- 
mcliiis  eaiii  rctiiinil.  tiiin  ipiia  ilbini  iiivciiil  iii  m;ir- 
giiie  cdiliiinis  qiin:  diciUir  Grnvii  ct  iii  codicc  Cniii- 
bcroiieiisi ,  liiin  ctinni  iitiia  vdceiii  fideliisimi  ii:co- 
gnilain  cs.se  nil  Cypri;iiio.  Quiid  vcriini  iioii  cst. 
Quippc  iii  pluribus  niiliqiiis  cxcoiplnnbiis  scriplnm 
in  pliiribiis  locis  niiiiiintherti /ir/f/issimi  pro  co  (piod 
in  :iliis  lo^itiir //j7iT//s.sim). 

Pitreiilibtis  iiiiibcdienics.  Cndcx  Tliiiaiiiis  :  Pnren- 
tibiis  in  dictn  invbcdienles.  Ila  cliaiii  coilcx  .snncli 
Arniil|ilii  cl  Cariiolciisis.  At  Beccciisis  b:iliot,  parcn- 
libus  in  diclo  non  innlienics.  Scx  libri  iioslii  cl  duo 


Aiigrnani  pr.vferuiil  iiidiidic/Kfs.qni  lam,  obuudiciuet.      csi,  p:ig.  ^29. 


logo  o6niu/i(.'»/i(iiii.  Yiilo  Groiioviiiin.c^ip  xiv  obsci'v:i- 
liiiniiin  siinruiii  lii  Scriploribus  Ecclesiaslicis. 

Ilesistunl  vcrilati.  P<isle;i  addiliir  iii  addilioiic  (|ii:i! 
dicilur  Gravii,  homines ""  corrupli  seiisu,  reprobi  circa 
fidem.  Sed  ego  illn  iii  iiullo  ooruiii  vcloriiiii  cxoiiipl:i- 
riiiiii  rcpori  quilius  iiior.  Dcsiiiit  olinin  iii  qiiiliiiMLiiii 
Anglicniiis  cl  iii  aiilii|iiis  edilioiiibus  ;  cni|uo  do>idi;- 
rari  iii  iiiaiiiiscriplis ,  cxccplD  Colonicnsi ,  ol  iii 
cxciisis  omiiibiis  lostattir  Paiiicliiis ,  qui  addit  c;i 
niiiilli  pouiissc  a  Cypiiaiio.  Scio  saiic  illa  linbcri  iii 
Epi^lnl;!  scciiiida  P.nili  ad  Tiinollicum.  Scd  iioii  iileo 
neccssc  cst  ut  poii;iiiliir  iii  coiitcxtii  Cypi'i;iiii ,  ciiiii 
noii  exstotit  iii  ;iiiliqiiis  cxciiiplnribiis  liiciibr,  tioniiiii 
ejiis.  Ncqiie  oniin  illo  si'iiipoi'  doscribit  inlcgr.i  |iic;i 
qii:c  accipit  cx  Epi>tolis  Paiili,  ct  iiilordiiin  (pi:cdain 
addit  quu;  in  illis  uou  cxsiaiit ,  ut  supra  obscrvaluni 


f)I5 


LIBER  DE  UNITATE  ECCLESIiE. 


S14 


niiiem  cavele,  ccce  prtvclixi  vobis  omnia  (Marc.  xu,  25).  A  miil  ad  audaciam  fucranl,  cxitiiis  a  Doniinoignis  pio- 


Vilalo,  fiMmso  vn?,  fialrcs,  ejiisinodi  lioniiiies,  et  a 
laicre  aliine  niirilms  veslrispcrnicios:!  colloqiiia  veliil 
coiilngium  inortis  arcele,  siciit  scripluni  csi  :  Sepi 
aiircs  luim  spiiiis,  el  noli  audire  liiujuam  neqmm  ( Ec- 
cli.  xxviii,  28j.  Et  ileriini  :  Corrumpiint  ingenin  bo- 
na  confabulaiiones  pessima;  ( I  Cor.  xv ,  35)  :  Docet 
Doiniiins  el  adnionet  a  talihus  recedendiim.  Caci 
suni,  inqiiit,  duces  cmcorum.  Ccecus  aulem  ca;cum  du- 
ceiis,  simvl  in  (oveam  cadunt  (Matih.  xv,  14).  Aver- 
Eandus  est  lalis  atque  fugiendus  qnisquis  fnerit  ab 
Ecclesia  separalns.  Perversus  est  luijnsmodi  et  pec- 
cftl,  ct  est  n  senietipso  dainnatns  (Tit.  iii,  11).  An 
csse  sibi  cnin  Clirislu  videliir  qui  adversus  sacerdoles 
Clirisli  facit,  qiii  se  a  cleri  ejiis  et  plebis.  societale 


perala  nltione  consiimpsit,  adnionens  scilicet  ct 
osiondens  contra  Deuni  ficri  quidquid  iniprobifucrinl 
ad  deslrucndam  ordinalioncm  Dei  liumana  voluntale 
conati.  Sic  el  Ozias  rex,  ciim  lliuribulum  fercns  (11 
Parat.  xxvi,  19),  ei  coiiira  legem  Dei  sacrificium  sibi 
violenler  assumeiis,  resistente  sibi  Azaria  sacerdote, 
oblcmperarc  iiollet  el  cedere,  divina  indignatione 
confusus  et  lepra!  varietate  in  fronte  maculaius  esl 
(IV  Reg.,  v),  ea  parie '"'  corporis  notatus  offenso  Do- 
mino  ubi  signanturqni  Dominuin  promerentur.  Et  filii 
Aaroii,  qui  iinposnerunt  aliari  igiiem  alieniim,  quem 
nnn  prajceperat  Dominns,  in  conspeclu  stalim  Do- 
niini  vindicalis  extincii  sunl. 
XIX.  Quos  iniitaniur  scilicet  aique  sectanturqui, 


socornil?  Arma  illc  contra  Ecclesiam  porlat,  conlra  R  Dei  lradilioneconlempla,alienas  doctrinas  appetuntet 


Dei  dispositionem  repngnal.  lloslis  altaris,  adversus 
s.To.rificium  Ciiristi  rebollis ,  pro  fide  perfidus,  pro  re- 
ligione  sacrilogus,  innbscqnens  servus,  filius  impius, 
fratcr  iniinicus,  contemplis  episcopis  et  Dei  sacerdo- 
tibiisdorcliclis,  constiluere  audet  aliud  altare,  pre- 
ccm  ;dieiam  illicilis  vocibus  facere,  Dominica!  hosti;n 
vcrilaient  pcr  falsn  sacrificia  proraiinie,  nec  scire 
quniiiam  qui  conlra  ordinationeni  Dci  nilitnr,  ob  le- 
iiicrilaiis  aiulaciam.divina  animadvcrsinne  piiniinr. 

XVIII.  Sic  Cliore  et  Dalhan  et  .\biroii,  qui  sibi  con- 
Ira  Moysen  et  Aaron  sacerdolem  sacrificandi  licen- 
ti.iin  vindicare  conali  sunt,  poeaas  pro  suis  sialim 
cimaiibns  pepcndcrunl  (Num.  xvi,  27).Torra,conipa- 
gibiis  ruplis,  in  profiindnm  sinnm  patuii,slaiiles  alque 


magisteria  humana;  instilutlonis  induciint;  quos  in- 
crepat  Dominus  ei  objurgat  iii  Evangelio  suo  dicens  : 
Bejiciiis  mandalum  Dei,  ttl  iradiiionem  veslram  slaliia- 
lis  (ilnrc.  vii,  9).  Pcjus  hoc  crimen  esi  quam  quod 
adniisissc  lapsi  <>  videnlur;  qui  tamcii  in  poenilenlia 
criminis  constituti  Denm  plenis  satisfaclinnibus  de- 
precanlur.  Hic  Ecclesia  qnneritnr  ct  rogalur,  illic  Ec- 
closise  repugnalur.  Hic  polest  necessilas  fuisse,  illic 
voluntas  lenetur  in  scelere.  Hic  qiii  lapsus  est  sibi 
tanlnm  nocnit,  illic  qui  hxresim  vel  schisma  facere 
conaius  csi  multos  secum  irahendo  decepii.  Ilic  ani- 
mx  unius  est  damnum,  illic  periculnin  pliiriinorum. 
Certe  peccasse  se  liic  et  intelligii,  ct  lanicnialiir  et 
plangil;  ille  lumens  in  peciore  suo,  el  in  ipsis  sibi 


vivenlcs  recedcnlis  soli  liialusiibsorbnil.  Nec  lanlum  C  doliciis  placens,  a  matre  filios  segregat,  ovcs  a  pas- 
cos  qiii  anclores  fueraBi  Deiindigiiaiuis  ira  percussil,  lore  sollicilat,  Dei  sacnmenta  disiurbai:  et  cum  lap- 
.scd  ct  CKleros  ducentos  quinqiiaginlapariicipescjus-  sus  scmel  peccaverit,  ille  ((uotidie  peccai.  Poslremo 
dcin  fnroris  et  coniiie?,  qiii  coaguhui  cuni  iisdem  si-      lapsus,  inarlyrium  posimodura  consecutus,  poiest  rc- 


"  Hi  qui  sacrificaverunl  Pm.  Voss.  2 


LECTIONES  VARIANTES. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


XVII. — A  semelipso,  dainiialns.  Tn  codice  Bnrgundico 
Cfliiscqiioiitcr  addiiiir  :  A  seinelipsis  damiiali  sunt  qiii 
seiib  Kcclesia  Clirisli  sepnranl.  El  niox  post  ba;cverba, 
ndrersns  sacerdulesClirisli,  siibinngilur  in  eodeui  vcleri 
Cddifc :  C«»i  Clirislo  esse  non  vidcbilur  qui  contra 
sacerdolem  Clirisli  fucit.  Veriiin  nciiio  non  vidct  li;ipc 
es5o  nicia  glossomaia  qu;o  ex  ora  libri  irrcpseriiiit  in 
loxliiin.  C:i!icrniu  ea  in  nullo  alio  libro  reperiuntur 
(|u;im  in  Durgundico,  el  niilla  edilio  ea  haliel.  Undc 


Qua;  lcciio  polest  csse  bona.  Verum  cinn  illa  non 
inveniatiir  nisi  in  qiiinqiic  codioibus  aniir|nis,  alia 
exsiolin  aniiquis  editionibnsetin  xxi  libris  veioribiis, 
placnil  scqiii  exempluin  edilionis  Anglioanx,  in  qiia 
scripluin  est  cedcre. 

Ubi  siynantur.  Id  est  in  fronte,  uli  diclum  esl  paulo 
anlc.  Hicronyiinis,  in  Praifalione  in  libruin  Job :  Er/o 
cliristianns,  et  de  parentibus  chrislianis  nalns,  el  vexil- 
luin  Cnicis  in  niea  fronle  porlans.  Vidc  llospiiiianum 


iiiloriin  collii;i(ur  non  slaliin  tniiislurenda  esse  in  jj  lib.  ii  rfe  7>i»;)/;s,  cap.  10,  pag.  lCi  ;  cl  iioi;is  noslras 
'         '     '"  -'•-'■' ■ ■  ad  libruni  Latlanlii  de  Mortibus  persecutoruin. 

XIX.  —I'ejus  hoc  crinien  es/.  Codox  Gratianopolila- 
nus :  Pejiis  lioc  criinen  esl  quam  qiwd  lii  qui  sacri/ica- 
vernnl  admisisse  lapsi  videntur.  Vernm  isliid  glosseiiia 
cst  quod  ex  ora  libri  irrcpsit  in  tcxiuin.  .\ucinr 
Episiohe  seciind*  Polagii  II,  adEpiscopos  Isiriw,  iit 
isi;i  qii;idrarent  cuni  suo  propoiiio,  scripsil:  Peiiis 
scliisinaiis  crimen  esi. 

In  peccalo  suo.  Codex  Flori,  in  peclorc  suo.  Islic 
errore  lypographi  scriptuin  est  peccatoie.  Emcndan- 
duiii  csi. 

Posnnodum.  Ita  omnes  libri  vcteres.  Edilioncs  an- 
liqiuu  iKibcnt  primilionem  ,  eliaiii  Erasinioa.  Quod 
idco  annolo  quia  valde  miruin  cst  hiinc  liominem, 
pcriiissimuin  videlicet  lingiia;  laiiii.ne,  qui  non  potuit 
ignoiaie  bancvocem  noncssc  laiinam  ei  nihil  sigiii- 
licare,  qui  praeierca  sciebai  alibi  legi  postmodum  ; 


lextiiin  qiia-  iii  aiili  iiiis  codioibus  reperiiintur  inserla 
liioiibialionihns  vctoriim  sciipimiiin  e!  dococlo  jiidi- 
cio  in  iis  ulcndiim  csso.  Vido  aiiinilalionos  Erasnii  in 
capiit  tortiiim  EpisioknPauli  ad  Tiimn. 

.\cleri.  Codcx  Vcroiiensis,  ub  Ecclesiaeius  el  pkbe. 
Lanioni;iiius,  qui  se  a  clericis  ejus  et  plebe, 

iSec  scire.  Ua-c  scriplur;i  babetur  in  oniiiihiis  anli- 
qiiis  ciMlioibu-i  ct  edilionihiis  ,  nisi  qiiod  iii  codioe 
linigiinilioo  scripliiin  cst ,  Nescit  quoiiiam.  Qiiidam 
vero,  scd  p;iiici,  ne  scire.  .M;inulius  odiilil  ncc  dicjnatur 
tcire.  Quod  ab  co  rccie  ficuiin  ail  Paiiicliiis  ad  vi- 
lanilum  hypcrhaloii,  admoiicns  iiilcrim  vocein  digna 
inr  nnn  cxslare  iii  iiianuscriptis.  Saiie  ogo  illaiii  in 
niilloeormn  vetorinn  exoinpkuium  quihusuiorreperi. 
Docst  cliam  iii  soptcin  Anglic;iiiis,  ui  iniiiiine  dubi- 
landinn  sil  qniii  oxpungi  dcheat. 

XVIII, —Cw/cre.  Edilio  Manutiana  liabet  credere. 


Illt 

giii"  proiiiiss.apcrcipere;  ille,  si exlra  Eiclesiain 
rll  oecisiis,  ad  Ecclesiac  noii  pnlesi  prsrmia  perve- 
iiirc. 

XX.  Nec  f|iijsqiiain  niiielnr,  (lileclissiiiii  fralics, 
niam  (le  coiilessoriliiis  fpiosilam  ad  isla  proccilorc  '', 
inde  qiioque  aliqiios  lani  nef:iiid;i  qnani  gravia  poc- 
(aro.  Neqiie  enini  coiifessio  iniiniiiieiii  facil  ali  iiisi- 
diis  dialioli,  aiil  coiilra  lenialioiies  cl  p;  riciila  cl  in- 
ctiisus  alqae  iinpclus  saxiilares  adliiic  in  sa'cnlo 
posiinm  pcrpcliia  sccuriiale  defeiulil.  C:rleriiin  iinni- 
qnani  in  coiilessoribiis  fraudes' et  slnpra  el  adulleria 
p  ■slmodum  videremiis,  quac  nunc  in  qiiibiisilaiii  vi- 
deiiles  ingemi-ciinus  el  duleinus.  Quisqi)is  ille  coii- 
fissor  csi,  Salomone nwjor  anl melinr  aiil  Dco  cliarior 
non  esl :  qui  lamen  quamdiu  in  viis  Doiiiini  ambula- 


DIVI  CYPnUM  ■i'*' 

fue-  A  aciu  siijciim  disciplin.t  modesius;  iitqui  Chrisiicoii- 
fcssor  dicilur,  Cliristum  qucm  confiielur  in.itelnr. 
Nani,ciim  dical  ille:  Qui  se  extollH  ImmitiabUur,  el  qui 
liuiiiilial  se  exaUabHnr  (Luc.  xviii,  1.4),  ci  ipse  a  Palre 
cvaltiilus  sii,  quia  sc  in  lerris  Sermo  et  Virius  et  S.-»- 
pieiiiia  Dei  Paliis  liiimiliavit,  quomodo  poicst  cxiol- 
lenliam  diligcrc  qui  cl  iiobis  liuiniliialcm  sua  lege 
maiid:ivit,  ct  ipse  a  Palre  amplissimiim  iiomen  pr:e- 
mio  liiiinilitiitis  arci^pit?  Confessor  esl  Clirisii,  scd  si 


non  '"  po-tea  bbispbemcuir  poripsum  majesias  etdi- 
«nilas  Clirisli.  Liiigua  Chrislum  confcsfa  nonsil  in.a- 
ledica,  non  sii  liiibnlenla,  noii  conviciis  et  lilibns 
porslrcpcns  andiaiur,  non  conira  fratres  ct  Dci  s:i- 
cerdoies,  post  vcrba  laudis  '',  sorpciitis  vciiena  jaciiic- 
lur.  C;elcriim,  siculpabilis  el  delestibilis  posliiiodiim 


vii,  laiiidiu  graliaiii  quam  de  Doiiiino  fuerai  consccu-  JJ  fiieril,  si  coiifessioiiem  siiam  ni:ila  convcrsalione  pro- 


tiis  obtinnit ;  posiquam  dereliquit  Dniiiini  viam,  per- 
didii  elgraiiara  Doiiiiiii.  Et  jdeo  scriptum  esl":  :  Teiie 
qiiod  liubes,  ne  aliut  aecipial  coronam  luam  {Apoc.  iii, 
H).  Quod  utiqne  Dominus  non  minarclurauferri  posse 
coroiiain  jusliti*,  iiisiquia,  recedeiite  jusiiiia,  recedat 
iieccssc  est  et  corona. 

XXI.  Confessio  exordium  gloriae  esl,  non  nieritum 
jam  coronx ;  nec  perlicit  laudein,  sediniliai  digniia- 
lem.  Cumqiie  scripiiim  sil,  Qui  persevernverit  usque 
in  liiiem,  liic  salviit  erit  {Mttiili.  x,  22),  qiiidi|nid  anlo 
(iiiem  fueritgradusest  quo  ad  fasiigiiim  saluiis  ascen- 
dilur,  nou  terminiisquo  j:im  eiilminis  summa  tenea- 
inr.  Coiifessor  esl;  sed  post  coiifessionem  periciiliiin 
inajnsesl,  qiiia  plus  adversarius  provocatiis  esl :  cou- 


degerii,  si  vimm  suam  lurpi  foediiale  iiiaciil:iveril,  si, 
Ecclcsiain  deniqne,  iibi  confossor  f.icius  est,  dcrolin- 
qiieiis  etunilniis  coiicordiam  sciijdcn.s,  fidcm  priiiiam 
perfidia  postcriore  niiitaveril ,  blaijdiri  sibi  pcr  con- 
fossioueni  iion  potesl,  qiiasi  sit  cleclusad  glori;c  pr.TC- 
miiiiii,  quaiido  ex  bop  ip:iO  magis  crevcrinl  mcrita 
poeiiariiin. 

XXII.  Naiii  ct  Jiidani  inter  Apostolos  Domiiuis  elc- 
git,  et  laincn  Daniiniiin  Judas  poslmodiini  prodidit. 
Non  laiiicn  idcirco  Apostoloriiiii  (ides  et  liiuiiias  coci- 
dit  qiiia  prodiior  Jiidas  ab  coriiiii  socieiale  defecil. 
Sic  el  liic  noii  stalim  confessoriiiii  sanclitas  et  digni- 
lasconiiiiiniita  est  qnia  quoriimdaiii  fides  rract.a  est. 
Bcatiis  P:iiiltis  apostolus   in  Episiola  siia   loquilur  : 


fessor  esl;  lioc  magis  slare  dobet  cuiii  Doniiiii  Evan-  q  Quid  ciiiin  si  cxcideniiit  afidequidam  illorum?  numqitid 


gelio  per  Evangelium  gloi  iam  coiiseeutus  a  Doiiiino. 
Ailenim  Doniinus  :  Ctii  ihii/(hhi  datnr,  inuUiun  qum- 
rilurabeo;ct  cui  plus  dignilalis  ndscribilur,  plus  de 
itlo  exigitur  scrvitutis'^  [Luc.  xii,  48).  Neiiio  por  con- 
fessoris  exeniplum  pereat,  nomo  injnsliiiain,  iienio 
iiisoleniiam,  nemo  perfidiain  de  confessoris  moribus 
discai.   Confessor  est.  Sit  hiimilis  ct  quielus,  sii  iq 


iufidelilas  illoruin  fidem  pei  evacuavil  ?  Absil.  Est  cniin 
Deus  vcrax,  oinnis  aulcin  lioino  inendax  (  Rom.  iii, 
5,  4).  St;il  coiifessorum  pars  iiiajor  et  inelior  iii  (idei 
sii;e  roborc  ct  iii  lcgis  ac  disciplin.T:  Doiiiinic;e  veri- 
laie;  iicc  ab  Ecclesia:  pacc  discciiniit  qui  se  iii  Ecclc- 
sia  graiiam  consecutos  de  Dei  digiiuiione  mcmine- 
runt;   alque  lioe  ipso  ampliorcm  coiiscipiuiitur  fidei 


LECTIONES  VARIANTES. 


*  Rogni  cff-Ioruni  Lam.  Ebor.  Bod.  2.  Bcn. 
h  Ad  islam  disseiisionem  procedere  Bod.  3.  Prosilire 
Ver. 
«  El  ideo  Lfmt.  Ebor.  HC.  1,  2.  Bod.  1,  2,  3,  4.  Paris. 


Voss.  1,  2.  nt  idco  in  Apocalvpsi  Dominiis  ad  Joanncm 
gravilor  coniniinatus  Yer.  ilunut. 

i  Ollicinm  scrvilutis  B  :d.  3. 

"  Vorba  laudis  et  conle.ssioiiis  Ver. 


STEPII.  BALUZII  NOTyE, 


mirumcsl.inqiiam,  illum  pravam  lcciioncm  rciimiisse 
in  comcxiu,  boiiain  posuisse  in  margiiio.  Edllio  qii;c 
dicilur  Gravii  pia^fert  eani quae  bon.i  est.  Iiide  cxort;c 
suiit  aliu:  edilioiies. 

XX. —  Gialiain  Doiiiini.  Post  h;rc  verba  Maiiiiiiu? 
addidil  ,  sifiil  scripluin  esl:  Et  e.Tcilavit  Doiiiiiiiis 
Saianam  ipsi  Sutomoni ;  ct  ideo  iii  Aiiocalynsi  Doiiiiiius 
nd  Joannem  graviter  comminatur.  Qii:c  Ui;.^altins  ait 
esso  iii  voieri  libro  Veronensi.  P.iiiielio  iion  plaeiiil 
li.'ee  addilio  Maiiiitii,  niiniriiiii  qui;i,  ul  illc  ail,  Do- 
iniiius  iii  iilo  loco  iioii  loqiiltnr  iid  Joaiiiieiii,  sed  ad 
Angeliiiii  Pliiladi'lplii;c.  Ilaqiio  Pamcliiis  reliiiuit  i|ui- 
deiii  eain  adilitioiiem.  sed  dcleyit  ca  qii;e  rcferiinlnr 
ex  Apocahjpsi.  lia  eli.un  Uigalliiis.  Ego  vero  omiiia 
siippriuio,  ipiia  illa  non  iiivoni  iii  ulln  vctcruiii  oxom- 
pliiriiim  nosiroriiin,  qnia  do-iiiil  iu  uiidccim  Aiiglic;i- 
nis  i'l  in  cillliiiniliiis  M:iiiiilian  I  ^imiiinioiibiH. 

Wl. — .isceiiditur.  Codex  saiicii  Dionysii  Ri.Miioiisis 


J)  exicndiiur.  Pro  quofortassislcgcndum,  est  cscendUnry 
iit  apud  Tiiciiniii,  lib.  xiii,  Aiiiialiiini  cscendere  sug~ 
gesliiin  iniperaloris  ot  lib.  \\,  poslea  escendere. 

"'"  Coiifcssor  per  Evnnyfliuin.^npn,  e|ii^l.xxx,  pag. 
iO :  ^ii  non  iiliim  (le  Eiangelii  conscrvalione  invenianlur 
consecini  iiiidc  mariijres  liuni.  Ulii  viiie  iiolas  no^tnis, 
p^g.  i\C,. 

Piodegcrit.  Ilaiic  leoliiiiicin  li;ibciit  oodex  Vorn- 
iieiisi- el  soxdociin  libri  iiosiii.  Eaiii  priiiiiis  iiivexit 
l';iiiioliiis,  cciilioiicni  Cravii,  ul  ijise  :'il,  secnliis.  Ego 
lanieii  iii  illi  e.liliaiie  logi  prodideril.  II  le  vcio 
pisiroiiia  leoiid  babeliir  iii  oiiiii  bus  ediiioiiibns  (pia; 
P.iniolian:iiii  aiiicccsseiii.:i  et  iii  deccin  cndicibiis 
;iiiliqiiis.  I'iil  1  aiiloiii  illam  csse  iiielioreni.  Siipra, 
opi^t.  LXXiv,  p.'ig.  (i|  :  Proditorcs  fidei  ct  Ecclesicc 
Cuilwlicr  iiiipiujiiuiorcs.  Ucliiiui  cig  i  li'o:ionem  qii;c 
pliiriniii  vcioriiiii  bliroriim  auotoiiuio  iiiiiiur.  Nain 
el  illa  qiioqiie  bona  c-jl. 


[,17  LIBER  DE  l'N|TATE  ECCLESl/E.  518 

siiac  Liudem,  quod,  ab  corum  perfidia  sogrcgaii  (ini  A  delici  ot  sequi  filius  piicis,  a  dissensionis  malo  coiiii- 


jiiiicli  conrossionis  consorlio  fucriuU'',  n  conuigio  cri- 
iiiinis  rcccsscruiil,  veroi'  iliuinin:ili  Evaiigeiii  liiminc, 
piira  el  candida  Doiiiiiii  liice  radiaii,  lam  suiil  iii  coii- 
scrvandaClirisii  pace  lauilabilos,  qiiain  fiierunl  in  dia- 
boli  coiigrcssione  viclores. 

XXIII.  Oplo  eqnidem,  dileclissiini  lialrcs,  ct  coii- 
siilo  pariicr  et  suadco  ut,  si  (ieii  potesi,  neiiio  de  fra- 
iribiis  pereat  et  conscnlientis  popiili  corpus  umim 
greinio  suo  gaudens  inatcr  iiicludai''.  Si  lamen  quos- 
dain  schisniatuin  duces  et  disscnsionis  aiicloic*,  in 
cxca  etobsiinala  deinonlia  perinancntes,  noii  poliie- 
ril  ad  saliitis  viaiii  consibuin  saliibre  rovocaic,  cx'tcri 
lamen  vel  simplicilate  capti,  vel  errore  indiicii,  vel 
aliqiia  fallentis  astuli;c  calliditatc  deee|ili,  a  fallaciu; 


iierc  liiigiiam  "'  siiam  debel  qiii  novit  cl  diligit  vincii- 
liiin  cliarilalis.  Iiiieisiia  diviiia  iiiainlaia  ^  et  niagislcria 
saliitaria,  passioiii  jaiii  proxlmiis  Doiiiinus  addidil  di- 
ceiis  :  1'iicf.m  dimillo  vobis,  pucem  meam  do  vobis  (Joan. 
xiv,  27).  Iliinc  nobis  hxreditatem  dedit,  dona  omnia 
siKic  pollicitalionis  et  pra^mia  in  pacis  conservaiione 
promisil.  Si  colneredes  Christi  sumus,  in  Chrisli  pace 
maneaniuss.  Si  filii  Deisumus,  paciliciesscdebcmus. 
Beati,  liiqiiil,  pacifici,  quouiiimipsi  filii  Dei  vocnbiin- 
iw  [Malth.  V,  9).  Pacilicos  esse  oportct  Dei  fdios, 
cordo  mile-;,  sermone  simplices,  alfectione  concor- 
des,  (idelitcr  sibi  unanimitatis  nexibus  cohxrentes. 

XXV.  IIsDC  unaiiimitas   sub  Apostolis  olim  fult. 
Sic  novus  credentiiim  populiis  Domini  mandala  cus- 


vns  laqueis  solvile,  vaganles  grossus  ab  erroribiis  li-  JJ  lodiciis,  cliaritatem  siiain    leniiit.  irobat   Scriplura 


berate,  ilor  recluin  via;  coelesiis  agiiosciic.  Coiites- 
tuilis  Apostoli  vox  est  :  Pranipiinus  vobis,  inqiilt,  in 
tiomine  Doinini  noslri  Jesu  Cliristi  ul  recedatis  ab  omni- 
bus  fratribus  ainbutantibus  inordiniilc  el  non  secundum 
trudilionem  quum  acccperunt  a  nobis  (II  Thess.  iii,  6). 
Et  iterum  dicit  :  Neino  vos  decipiat  inanibus  verbis. 
Proplerea  enim  venfl  ira  fe|  super  rdios  conlumacia;  ^. 
Nolite  ergo  esse  parlicipes  eoruiii  (Ephes.  v,  6,  7).  Re- 
ccdendiim  esl  a  delin(|uentibu5,  vel  inimo  fiigiendiiin, 
ne,  dum  quis  niale  ambulantibus  juiigilur,  ei  per  ili- 
nera  erroris  et  criminis  graditiir,  a  via  veri  Itineris 
exorraiis,  pari  criinine  cl  ipse  loneatiir.  Deus  unus 
est,  et  Christus  uiius,  et  uiia  Ecclesia  ejus,  et  (Ides 
una ,    et  plebs  una  in   solidain  corporis  uiiilatem " 


diviiia  qii.c  dioit  :  Tnrba  iiutem  eorum  qui  credideranl 
aniina  et  mente  unaagebant  ^  (Act.  iv,  52).  El  ileriim  : 
El  erimt  perseierantes  omnes  unanimes  '  in  oratione  cinn 
niuUeribus  el  Maria  qum  (ueriil  mater  Jesn  el  fralribus 
ejus  (.ict.  i,  14..).  El  ideo,  qiiia  efficacilius  preciluis 
orabant,  ideo  inipetrare  ciiin  fiducia  poierani  quod- 
cur|K|i]c  de  Domiiii  ipisericordi.i  pos|uIabaiit. 

XXVI.  In  nobis  vcro  sic  unaiiimitas  diminiila  est, 
ut  et  largiias  opcrationis  inlracia  esi  i .  Doinos  tnnc 
et  fundos  veniimdabanl,  et  lliesauros  sibi  in  coelo  re- 
poncntcs,  distrlbuenda  in  usus  indigentium  pretia 
A|iostolis  olTorebant.  Al  iiunc  de  |ialriinonio  nec  de- 
ciiiias  damus;  etciiin  vendcre  jnbeat  Doiiiinus,  enii- 
iniis  poiiiis  et  aiigemus.  Sic  iii   iiobis  cmarcuit  vigor 


concordi*  gliitino  copiilata.  Scindi  unittis  non  potcst,  £,  fidei ,  sic  crcdentium  robur  elanguil.  Et  idcirco  Do- 


iiec  corpus  unum  discldio  compaginis  scparari,  di- 
viilsis  laceralioiie  visceribns,  in  frusta  di-ccrpi.  Qiiid- 
quid  a  niairice  disccsserit,  scorsiim  vivere  ei  spirare 
non  potcril,  substantiam  saliitis  ainittit. 

XXIV.  Monel  nos  Sjiiritus  sanclus  ei  dicit  :  Quis 
est  hoino  qui  tult  vilnm  el  anuit  videre  dies  optimos? 
Contine  linguam  luam  a  miilo,  et  tabia  ttta  ne  loquantnr 
insidiose.  Dectina  a  mato  et  fac  bonuin,  quiere  pacem  el 
sequere  eam  (Psal.  xxxiii,  15-15).  Pacem  quaerere 


miiius,  tcmpora  iinslra  respiciens,  in  Evangelio  siio 
dicit  :  Filius  hominus  cnm  veneril,  pntas  inveniet  fidem 
in  terra  (Luc.  xvni)?  Videmus  flori  qood  ille  pr;e- 
dixit.  Iii  Doi  tiniore,  in  loge  jiistiii;c,  iii  dilectione,  i;i 
opere  fides  iiulla  cst  :  iiemo  (utiironim  melum  cogi- 
tat ; ''  diem  Domini  et  irain  Dei  et  incrcdiilis  vcniura 
snpplicia  et  statuta  perlidis  iBtcrna  tormenla  ncmo 
considerai  :  quod  inelueret  i  conseientia  nostra,  si 
crederet;  quia  pon  credit  omnino,  nec  inetuit.  Si 


LECTIQNES  VARIANTES. 


"  Atque    lioc    ipso   majoreiu    consoqiiuntur   lidei  suoe 

laufJem,  lino  ampli(jrein,  ([uod scgrcyali  qiiilius  juiicli 

confessionis  consorlio  lueruiit  Ver.  Paris.  Qui  junctis  coii- 
iessioiiibus  1'aris. 

b  StPterunl  vero  Bod.  3.  At  vero  Bod.  1,  2. 


Mater  F.cclesia  Voss.  3. 
(i  DilDdeiitiae  Ar.  Lum. 
'^  Unilate  Bod.  I.  4. 
f  Inier  sua  deuique  mandata  Ver. 


f  In  Chrisli  paceni  abeauius  Cor.  Mancamus  Ar. 

^  Aniinam  ol  mentem  uiiain  habehant  Bod.  5. 

■  Pcrseverantes  unanimes  Lam.  Ebor.  Lin. 

i  lit  largitas  oiieratioiiis  imracla.  Uomos  Ver.  Infracta 
sit  Voss.  3. 
p     k  Motuin  cogitat,  diem  Bod.  I,  4.  Impr. 

1  Quod  quidem  uielueret  Voss.  1.  Quod  mctuoret  Vcr. 
Quidciuid  melueret  Ben. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


XXIV. — /nsidiosf.  CodexCompendiensis  lialiet  do- 
lose,  qualuor  alii  dotuin,  Burgiindiciis  iniquitatein, 
Eligi;inus  HK^KrfacitiiJi. 

llwreditdtein  dedit.  Manuliiis,  hareditatem  Cliristus 
dedil.  Sed  vocein  Christus,  <[\ix  saiie  necessaria  noii 
esl,  noii  agiioscuiit  libri  veteres,  ncque  vcteres  edi- 
tioiies. 

Cohwredes.  Faiendiiiii  est  majorem  velerum  libro- 
ruiii  partem  balioro  siiiijilicilor  hivredcs  et  lectionem 
quaiii  cgo  retineo  cxsi;ue  in  sopieni  laiiiiim  et  iu 
velustis  edilionilius,  iiiler  quas  |iono  Morellianam. 
Quaiiivis  vero  iiiajor  voicriiiii  lili;(iriiiii  piis  li:ibo:it 
Itivredes,  ego  aliam  leciioneinljr.elero,  (pra   i;i  ca- 


pilcviii  Eiiisiohe  Panli  nrf  Romanos,  ex  qua  sumpliis 
est  bic  locus,  legiliir :  Si  auiem  filii  ci  hieredes,  hieredes 
quidem  Dei,  cohicredes  autem  Chrisli.  Sic  oiiaiii  re- 
fertiir  hic  lociis  Episl.  i.vi,  pag.  90,  ct  epist.  lxxxi, 
pag.  104,  cl  iii  Epislofi  ad  Eoiliin;itiim  rf^  Exhorla- 
tioneMitrtyrii,  cap.  ii,  ct  lib.iii  Testimoniorum,  cip.  16, 
X\\.—Qu(i;(ueriit.  Revocavih;iiic  lectioncm,  (|uain 
et  omnes  lere  liljii  velcres  ot  editioncs  i>ameliana 
aiiliquiores  habeiil.  I';imelius  posiiii  (uit  cx  codi- 
ee  iiis.  et  i|iiia  ita  lcgolial  in  liliin  de  Oralione  Doini- 
iiica.  Al  cgo  leotion;'iii  ill.uii  iioii  rciieri  iiisi  iu  coilice 
Uciiicnsi  saiicli  Oi  iiiy.>ii.  I'osto;i  viiloliiiiiiis,  p;ig.  556 
P.imeliiiiii  posui.-se/'«i/i!i  iilivi)  de  Oriiiioiie  Duminica', 


^,g  DIVI  CYPRIANI  ^20 

ai.lemcrcdcrct.eicavcrel:sicavcrci,  eTadcrcl.  Ex-Ain.pIi.ilos  npp.ol.endat.  L..ccni  in  bonis  operibus 


citfiiiius  .los  (pianti.in  possi.iims,  diicclis^imi  fiatrcs  , 
ct,  soiiino  incrliic  vetciis  aliruiito,  ad  obscrvanda  ct 
gerciida  Dominl  procccpla  vigilcmus.  Simiis  talcsqna- 
lcs  cssc  nos  ipsc  praccepil  diccns  :  Sini  lumbi  vestri 
accincti  et  lucerna  ardeuies  in  manibus  teslris ;  el  vos 
timiles  liominibiis  expcclnntibus  dominum  snum  qnnndo 
teniat  a  nupliis,  ul  cum  veneril  et  pulsaveril  (iperinnt 
ei.  Beati  serri  quos  adveniens  Doininus  iiivenerit  vigilan- 
tes  (Luc.  XII,  55-57).  Accinctos  nos  cssc  oportel, 
ne,  cum  expcdilionis  dies  "  vciicril,  impeditos  nos  et 

LECTIONES  VARIANTES. 
•  ProdiUonis  dies  Pm.  Imp.  ■  ^  Rognabimus.  Amen  Voss.  Z. 

STEPH.  BALUZII  NOT^. 

XXVI  —Imneditot  et  t»ip/ici(os.  Pamelius  scripsit  B  non  agnoscunt  reliqiii  iicqiic  velcres  eilitioncs.  Et 
impeditos  nos  et  implicitos.  Quam'  sane  leciioncm  re-  alioiiui  scnsus  cst  inlcgcr  absque  illo  vocabulo.  Itaque 
peri  in  iribus  anliquis  exemplaribus.  Sed  vocein  iios      dclevi. 


nosi.iiin  liimci.  cl  fulgcat,  ut  ips..m  nos  nd  lucein 
clariialis  mienia;  del.ac  sxcnli  nocte  perducat.  Ex- 
pecieinus  solliciti  sempcr  ct  caiiti  advcntiiin  Domini 
repcntinniii,  ul,  quaiido  illo  pnliavcril,  cvigilel  fides 
nostra,  vigilanti»  pra;mium  de  Domino  receptura. 
Si  lia-.c  mandata  scrvcntiir,  si  hscc  moiiiia  ct  proc- 
cepia  lcneaiitiir,  opprimi  rlormicntes  diabolo  fallcnie 
non  possumus,  servi  vigiles  Chrisio  domiiiante  re- 
gniibiimis  •'. 


LIBER 


DE  ORATIONE  DOMINICA, 


Arcohentcm.  —  Tres  complectitiir  paries  traciutus  aliud  sunt  quam  magisleria  divina,  fundamenla  scdi- 

&.  Cypriani   de  Oratione  Dominica,  in  qiio  librum  f.canda;  spei  "^,  firmamenta  corroborand;c  f.dei,   nu- 

Tertulliani  de  Oralione  imitatur.  In  priore  ostciidit  irin.cnta  fovendi  cordis,  giibcrnaciila  dirigeiidi   iii- 

Orationem  Dominicam  esseomniumexcellenlissimam,  C  neris,  prncsidia  oblinendic  saluiis  ;  quic,  dum  docilcs 

summespiritualemet  adimpetrandum  cfficdcissimam.  crcdentitim  mentes  in  tcrris  inslruunl,  ad   coDlcstiu 


/ii  altera  vero  parie  Dominico!  Orntioiiis  compleclitur 
expiicationem,  seplemque  ejus  partes  prwcipuas, 
TertuUiani  vestigiis  inluerens,  decurrit.  Demuin  in 
tertia  parle  Oralionis  conditiones  expendit ,  docetque 
Orationem  esse  debere,  1°  pirseverantem  el  assiduam, 
e.Templo  Christi  Domini  ;  2°  vigilantem  ac  toto 
corde  effusam,  exemplo  sacerdotis  qui  t  ante  oratio- 
nem  prw(aiione  praimissa  parat  (rairum  mentet  di- 
ccndo  :  Sursum  corda,  et  respoiidet  plebs  :  Habe- 
inus  ad  Dominnm;  i  o"  bonis  operibus  ei  elcemosijiiis 
consociatam,  Tobia:instar  et  Cornelii ;  i°  omuibiis  diei 
lioris  ac  praiserlim  Iribus  ab  Ecclesia  Oralioni  des- 
tinatis,  tertia  Himirum,  sexta  cl  noiia,  mane  nec  non 
ct  vesperc  esse  orandum.  Edd. 
L  EvANGEUCA  pr.TCepla,  fiatrcs  dilectissiini,  iiiliil 


regna  perducunt.  Mulia  cl  per  IVophctas  scrvps  suos 
dici  Dcus  voliiii  ct  audiri;  scd  quaiilo  majora  ''  qiuc 
Filiiis  loquitirr,  qua;  Dei  serino  (|ui  in  Propheiis  luit 
propriavoce  testatur,  non  jam  mandans  ut  parelur 
vcnienti  via,scd  ipse  veniens,  cl  viam  nobis  apciiens 
ct  ostendcns ;  ut  qui,  in  lcnebris  mortis  crrantes,  im- 
providi  et  ca-ci  prius  fuiinus,  luce  graiia;  luminati, 
iter  vita;  duce  et  rectore  '  Domino  lencrcinus. 

II.  Qui  intcr  cxteia  salutaria  sua  moiiita  et  pra;- 
cepta  divina  quibus  popuio  suo  consulit  ad  sahitcm, 
ctiam  orandi  ipse  formam  dedit,  ipse  quid  precare- 
mur  monuit  ei  inslruxit.  Qui  fecit  vivere,  docuil  ct 
orare,  benigiiitate  ea  scilicet  qiia  ei  c;clera  daie  ct 
D  coiilcrredignatusest;  ui,  duin  precectoralionef  qiiam 
Filiiis  docuii  apud  Patrcm  loquimur,  facilius  audia- 


LECTIONES  YARIANTES. 


"=  Fundamcnta  corroborandaa  fiilei ,   nulrimenla  xdiR- 
candx  siiei ,  firniampiiumi  fovendi  cordis  Voss.  3. 
•i  Meliora  ross.  2.  Fcm. 


'■  Iler  viM  duce  Lin.  NC.  2.  Bod.  1,  2,  i. 
*  Orationera  Voss.  3, 


STEPH.  BALUZII  NOTiE.. 


»»»  DEOUATIONE  DOMINICA.  —  Sanclns  Hila- 
rius  cpiscopiis  l>iciaviensis,c.  SConunciilarii  in  Mal- 
thanim,  sic  biqiiitur  dc  libro  isto  :  De  orationis  autcm 
sncramenlo  neceuiiate  nos  commentandi  C.yprinnus 
sanctm  tiiemoria' (ifierafcil.Sanctns  Angnslinns  in  Epis- 
tola  ad  \aleri;imiin  :  Legimiis  cis  etiam  libruin  beatis- 
simi  marlyris  Cgpriatii  de  Oralione  Dominica,  cl  oslen- 
dimiis  qucmudinodnm  docueiit  omiiia  qiiw  ud  mores 
nostros  perlineni,  quibus  rectc  vivimus,  a  Paire  nosiro 
qti  iii  cali$  ett  exposcenda,  m  de  libero  prcesumentes 


nrbitrio  a  divina  cjralia  decidamus.  Ejiisdem  argu- 
ii.cnii  librnni  liabciiins  apud  Tertullianum.  In  coiici- 
li  I  Gcrnndensi  siaiuliim  csl  iii  oinnibns  diebns  post 
inatniinas  ct  vesperas  Oraiio  Dominica  profcratur. 
Et  lamcn  postea  noimulli  sacerdotes,  ul  in  cauoiic  dc- 
cimo  concilii  Toletani  quarli  legitnr,  iiivcnli  snnt  qi.i 
Doiiiinica...  Oi-aiionem  non  quoiiilie  scd  dic  lantum 
dominica  diccrcnt.  Vide  Wcseli  Gansforiii  Gronin- 
gciisis  Traclatum  de  Oratione. 


hH 


LIBER  DE  ORATIONE  DOMINICA. 


Mi 


niiir.  Jam   pracdixcrat  lioram  venirc  qiiando  vcri  A  et  non  Dcus  de  longmqno.  Si  abscondhus  (tierh  liomo 


adoraiores  adoraicnl  Palrcm  in  spirilu  ct  vcrilale 
{Joan.  IV,  25),  el  iin|ilcvit  quod  antc  promisit ;  ut  qui 
spiritum  ct  verilalcm  dc  ejus  sanctilicaiiono  ■■■  pcr- 
ccpimus,  de  iradilione  qnoquc  cjus  vcre  et  Fpiritnli- 
lcr  adorcmus.  Qnx  enim  potest  essc  magis  spiiiialis 
oialio  quam  quse  a  Clirisio  nobis  dala  est,  aquo  nobis 
cl  Spirilus  sanclus  missus  est?  Q:irc  vera  niagis  apud 
Palrem  prccatio  quam  qu;c  a  Filio,  qui  csl  Yeritas, 
de  cjiisore  piolata  esl?  ut  aliier  orare  qiiam  docuit 
non  ignoranlia  sola  sil,  scd  ct  culpa,  quando  ipse 
posuerit  et  dixerit  :  Rejicitis  mundutum  Dci,  tit  tra- 
diiionem  vestram  statualis  (  Marc.  vii,  8). 

IIl.  Oremus  ilaque,  fratrcs  diicctissimi,    sicut  ma- 
gislcr  Deus  ''  docuil.  Aniica  et  familiaris  oratio  est 


in  abscondilis,  cijo  ergo  non  videbo  eutn'?  Nonne  cochwi 
et  lerram  cgo  iinplco  '•  {llierein.  xxiii,  25,  24)?  Et  itc- 
rum  :  In  omni  loco  octili  Dei  specutanltir  boiios  cl 
mulos{Prov.  xv,  5).  Et  quando  in  unuui  cum  fra- 
Iribiis  convcninius,  et  sacrificia  divina  cum  Dci  s-a- 
ccrdotc  cclebramus,  vcrccundiai  et  disciplina;  inc- 
niiircs  csse  dcbcmus,  non  passiin  vcntilarc  picces 
noslras  incondiiis  vocibus,  liec  pelilionem  coinmen- 
dandam  modeslcDeo  tuniuituosa  loqiiacitalc  jaclarc, 
qiiia  Dcus  iion  vocis  scd  cordis  auditor  est.  Ncc  ad- 
moiieiidus  est  ciamoribiis  qui  cogitationes  liominuni 
videt,  probanle  Doinino  et  dicentc  :  Quid  cogilaiis 
nequam  in  cordibiis  veslris  {Luc.  v,  22)  ?  Et  alio  loco  : 
Et  scicnt  onines  ecclesia;  quia  ego  sum   scruialor  reiiis 


Dcuin  dcsuo  rogare,  ad  aurcs  ejus  asccndcrc  Cliristi  B  et  cordis  {Apoc.  ii,'25). 


orationc.  Agnoscat  Paler  Filii  sui  vcrba  cum  precem 
facimus.  Qiii  habitat  intus  in  pectore,  ipse  sit  et  in 
voce.  Et  cum  ipsum  habeamus  apud  Patrem  advoca- 
tum  pro  pcccatis  noslris  (1  Joan.  n,  1),  quando  pecca- 
tores  pro  delictis  nostiis  pciimus,  advocaii  nostri 
vcrba  promamus.  Nani,  cum  dical  quia  quodcumque 
pctierimus  a  Patre  in  nominc  cjus  dabit  nobis , 
{Joan.  XVI,  25),  qnaiilo  cfficaciiis  impctramus  quod 
pctimus  in  Cliristi  nominc,  si  peiamiisipsius  oratione  ? 
IV.  Sit  autem  oranlibus  sermo  et  precatio  cum 
disciplina,  quietem  contiiiens  ci  pudorcm.  Cogitemus 
iios  sub  conspectu  Dci  starc.  Placendum  est  divinis 
oculis  et  lial)itu  corporis  et  modo  <^  vocis.  Nam ,  ut 
impudcniis  est  clamoribus  strepere,  iia  contra  con- 


gruit  verecuiido  modeslis  prccibus  orare.  Denique  C  vi,  5). 


V.  Quod  Anna,  in  primo  Rognorum  libro,  Ecclcsi;e 
typuin  portans,  custodit  ctscrvat ;  quae  Dominum  non 
clamosa  pctitionc'',  scd  tacite  ct  modestc  inira  ipsas 
pectoris  Jatebras  prccabatur,  Loqueliatur  prece  oc- 
culta,  sed  nianifcsta  fide  ;  loquebalur,  non  voce,  sed 
corde,  quia  sic  Deum  sciebat  audire  :  et  iinpetiavit 
eflicaciter  quod  peliit,  quia  fidcliter  posiulavit.  Dc- 
clarat  Scriplura  divina  quxdicit :  Loquebalur  in  corde 
suo,  et  labia  ejus  movebanlur,  el  vox  ejus  non  attdieba- 
lur ;  et  exaudivit  eam  Deus  { I  Reg.  i,  13).  Itcm  legi- 
mus  iii  Psalmis  :  Dicite  in  cordibus  et  in  stralis  vestris, 
et  iraitspungiinini  {Psal.  iv,  5).  Pcr  Illcreiniain  qiio- 
que  hxc  eadem  Spiritus  sanclus  suggcrit  ct  docet  di- 
cens  :  Iti  sensu  atitem  tibi  debel  f  adorari  Dcus  {Baritcli, 


magisterio  suo  Doniinus  secreto  orare  nos  pra;cepit, 
in  abditis  ct  scmotis  locis,  in  cubiculis  ipsis,  quod 
niagis  convcnit  fidci ;  ul  sciamus  Deum  ubique  esse 
pra:sciiiem,  audire  omnes  et  videre,  et  majestalis 
suae  plenitudine  in  ^"  abdila  quoque  cl  occulta  pene- 
trare,  sicut  scriptum  est  :  Ego  Deus  approximans. 


VI.  Adorans  autem,  fratres  dilectissimi,  nec  iilud 
ignoret  quemadmodum  in  tcinplo  cum  Pharissco  Pu- 
blicanus  oravcril,  noii  allevatis  in  C(elum  impudentcr 
oculis,  ncc  manibus  insolenter  ercctis,  scd  pectus 
suum  pulsans,  etpeccaia  inius  inclusa  contestans  , 
divinx  niisericordise  implorabat  auxilium.  Et  cuin 


LECTIONES  VARIANTES. 


^  S.ilisfaclione  pro  sanctificationc  Oxon. 

b  Magister  Domiuus  Ar.  Magister  docuit  Bod.  2,  3. 

"  Modulo  vocis  Viclor.  Voss.  2. 

•t  Impleo,  dicit  Dominus  Victor. 


0  Clamosa  vocc,  nec  pctitione  Ebor. 
f  Tibi  dchenius  adorare  1'aris.  In  sonsu  autem  libi  cssc 
debet  adoraiio  Domini.  Ver.  In  corde  autem  Vict. 


STEPIl.  BALUZII  NOT^. 


11.  ■ —  Magis^  spiritalis.  Pamclius  monuit  scriptum 
essc  spiritulior  inquatuor  anliquis  codicibus.  Ego  quo-  t^ 
qiie  iia  repori  in  sex.  Vide  notas  ad  librum  de  Habiiu 
Virginum,  pag.  525. 

Qua  a  Clirislo.  Manulius  posuit  quw  verc  a  Cliristo. 
Scdcgi)  voccm  vere,  qiia;  noii  baheiur  iii  antiqiiisedi- 
lionibus  iicqiie  iii  vclcribiis  libi is  iioslris,  et  inntilis  est, 
abjcci.Neinnquippedubitarcpoiest  qnin  OratioDomi- 
nica  composita  sit  aChristo.  Edilioi|Uoque  Anglicana 
cam  voceiii  rcjccii. 

III.—  Detwi  de  stio  rogure.  Scncca,  Epist.  10  :  Au- 
dacler  Deum  roga,  niliit  de  alieito  rogalurus. 

Clirisli  oralione.  Seculi  in  boc  loco  snmuseditionem 
Rigaltii ,  quain  ipse  veram  essc  probat  raiione  ct 
cxemplo.  Nltilur  autem  ea  plurium  veterum  librorum 
aucloritate. 

IV. — Denique  Magisleiio.ZtlM  liunc  locum  sanctus 
Fulgenlius  lib.  ii  ad  Trasimunduin,  cap.  16. 

Abdiiis  ct  semoiis.  Veteres  ediliones  ct  trcs  lil)ri  ve- 
leics  prxlciunt  abdiiis  ei  secniis  vel  semolis,  ullector 

PATROL.   IV.   S.    CVPRIAN. 


eain  lectionem  acciperet  quam  mallet.  Iiaquc  quidaiii 
haljcbant  in  abditis  et  secretis,  alii  in  abdilisvet  semotis. 
Cogilationes  Itomintim.  Vox  lioininuin  decsl  in  aiiti- 
qiiissiina  cditione  biijiis  libri  (|uam  babeo,  in  quibus- 
dain  editionibus,  ct  in  qiiibusdam  codicibus  aiuiquis. 
Ccrtc  non  cst  ncccssaria. 

V. — Labia  ejits  inovebanlur.  lloratius,  lib.  i  Episl., 
IG-.Lubra  moves  melucns  audiri.  Persius,  Sat.  5  :  Lnbra 
moves  tacitus,  id  esi,  ctam  bene  precando,  iit  ait  Vol- 
scus  interpretans  hunc  lociim.  Sic  Juditli  commenda- 
tur  quod  orarct  cum  lacrymis  et  labiorum  motii  in 
silentio.  Augnstinus  iu  libro  quinqiiaginta  Homilia- 
riim,  Homilia  xxiii  :  Tacita  toqtiebalur,  non  sermona 
rogabat,  sed  devotionem  osiendebat.  Alio  seiisu  apud 
Pctronium  Qiiarlilla  commovebal  vnlgiler  labra. 

Dicile  in  cordibus.  Qiiatuor  libri  vetcrcs,  et  in  his 
Seguierianus,  habcnt  :  Dicite  in  cordibus  vestris  ct  in 
cubitibus  vcstris  compungimini.  Quod  congruit  cum  ver-> 
sione  viilgaia  psalini  iv. 

17 


523 


DIVI  CYrRIANI  S2l 

Non 
eiiim  dicimus,  Pater  meus  qni  es  in  calh,  iicc  Puitem 
meum  da  mihi  hodie;  ni'c  diiiiilii  sibi  laiitiirii  iimis- 
(liiisiiuc  dcbilum  posUilal,  aiil  iil  in  iciilaiioiicm  iion 
iiiduealiir,at(|uca  malo  liljercuir,  iiiose-»°soli)  rngat. 
Puliiica  est  nobis  cl  comniunis  oralio  ;  ei  qnandoora- 
miis,  non  pro  uno  sed  pro  lolo  populo  oiamiis,  (piia 
tolus  populus  uiiiim  snmus.  D<!us  pacis  cl  coricordix 
niagislcr,  qiii  docuit  uniialcin,  sic  orare  uiuim  pro 
omiiibus  voliiil  quoiiiodo  iii  uno  omnes  ipsc  porlavit . 
Hanc  oralioiiis  logcin  scrvavcruul  trcs  pueri  in  ca- 
mino  ignis  iiiclusi,  consonanics  in  prece,  el  spiriius 
coiiseiisiiine  coiicordcs.  Quod  dcclaral  Scripluri'  di- 
vina;  fides  :  ct  dum  docel  quomodo  oraverint  i:\lcs  ^, 
d:it  exeinpluni  quod  iinilari  in  precibus  debeamus,  ut 

ex 


sibi  riiarisxus  placcrcl,  sanclificari  hic  magis  mcruii  A  quis  cum  precatur,  non  pro  se  tantum  precctur 

qui  sic  rogavil,(iui  spcm  salulis  ii<m  in  (iduci:!»  inno-  "   '■-'  "  " "''"' 

cenli;e  suic  posiiil,  ciim  innoccns  ncmasil,  sed  pec- 

caia  confessus  humililcr  oravil,  ct  cxaudivii  orintcm 

qui  humilibusigiioscii.  Qu»  Dominiis  in  livangelio  suo 

poiiit  cl  dicil  :  llomines  duo  ascenderunl   in  lemptum 

orare^',unus  phariia;usel  iiiiiis  ■•  piifc/iraiiMS.  Pharisa-us'^ 

cum  sletisset,  talia  apud  se  precabatur  «' :  Deus,  gratias 

tibi  ago  quia  nonsumsicut  cwteri  liomines,  iiijusti,  rap- 

tores,  adulteri,  quomodo  et  publicanus  isle.  Jejuno  bis 

in  sabbalo,  deciinas  do  omiiium  quarumque  possideo  . 

Publicanus  autem  de  longinquo  stabat,  el  ncqiu  oculos 

volebal  ad  ceelum  levare,  sed  percuiiebat  pectus  sunm 

dicens  :  Deus,  propiiius  esto  mi/ii  peccatori.  Dicohobis, 

deseendit  liic  justificatus  in  domum  suam  magis  quain 

ille  phariswus.  Quia  omnis  qui  se  extom<!  humiliabittir,  B  l«lcs  es-e  possimus  :  Tuiic  ille  ires,   in(|uil,  quasi 


et  qiu  se  humiliai  exallabitur  (Ltic.  xvni,  10-U) 

\II.  Quae  nos,  fratres  dileciissimi,  de  diviua  lec- 
lione  discentcs  ,  postqnam  cognovimus  qualiter  ad 
oratiouem  acccdere  debeamiis,  cognosc^inius,  docenle 
Domino,  el  quid  orcmus.   Sic,  iiiqwil,  orate  :  Pater 

NOSTER  QUI  ES  IN  COELIS,  SANCTIFICETUR  NOMEN  TUUM, 
ADVENIAT  REGNtJM  TUUM,  FIAT  VOLONTAS  TUA  ^  SICDT  IN 
COELOET  IN  TERRA  :  PANEM  NOSTRUM  OUOTIDIANUM  DA  NO- 
BIS  IIODIE,  ET  REMITTE'NOBIS  DEBITA  NOSTBA  SlCUt  ET 
NOS  REIIITTIMCS  DEBITORIBUS  NOSTRIS;  ET  NE  NOS  PATIA- 
RIS  i    INDIJCI  IN    TENTATIONEM,  SED  LIBEllA    N03  A  MALO. 

Amen  {J/a(//j.  VI,  9-13). 

VIll.  Aiite  omnia,  pacis  doclor  aiquc  unitatis  ma- 
gisier  singillaiim  iioluit  el  prlvaiim  precem  fieri,  ut 

LECTIONES  VARIANTES. 


tiiio  ore  hijmnum  cancbant  et  beiiedicebaitt  Dominum 
(Dan.  111,  51).  LDquebaiilur  quasi  cx  uuo  ore,  el  non- 
dura  illos  Cliristus  docuerat  oiare.  El  idcirco  oranti- 
biis  fuii  impetrabilis  ei  elficax  sermo,  qiiia  piomere- 
b.itur  Domiimm  p.icifica  elsimplex  el  spirilalis  oia- 
tit».  Sic  cl  Aposlidos  cum  discipulis  post  ascensum 
Doniiiii  invenimus  orasse  :  Eraiil,  iiniuil,  perseveranlcs 
omnes  iinaniines  in  oratione  cum  mulieribiis  et  Maria 
qua;  fiierat  mater  Jesu,  et  fratribus  ejns  (Act.i,  H). 
Pcrseverahanl  iii  or:itioiic  uiianiincs,  oralionis  su.t;  ct 


instaiiliam  simul  el  concordiain  declaiantcs  •:  quia 
Deus,  qui  inhabilare  facit  unaninies  in  domo  "'  (Psal. 
Lxvii,  7),  non  admiliit  iii  diviiiam  ctxleniain  domuni 
nisi  cosapud  quos  csi  unanimis  oratio. 


»  Non  fiduciam  Grmov.  Monob.  p.  m,  adiiolat  <;««>«<-  C      '  Nenos  indiicas  .ir.  F.bor.  Pem.  lin.  Voss.  2.  Bod.  3, 


HOiH  esselumc  lectionnn,  quain  lamen  neiim  uccepil. 
!•  Adorare  onmes  edd.  ante  0.ton. 
«  Klaller  ebor.  Yvss.  3.  El  alius  Ver.  Lan.  JVC.  1. 
<1  rharisaius  aulem  Lam.  Ebor. 
«  Preeabatur,  dici^ns  .VC.  l.tom. 
'  Amen,  aineDdico  Bod.  i. 
B  ExalUl  Ar.  Lam.  Paris.  Bod.  2. 
t  Tua  in  coelo  cl  Bod.  1.4. 
i  Dimilte  Pem.  Ebor.  Paris.  Lam.  Ver. 


i.  El  DC  passiis  fucris  iiuluci  nos  Ver. 
k  Tale  dal  excmpluni  Voss.  3. 
MH.  •  Orationis  siia;  insianli.i  sinnil  el  <»neordi:i  dedsranles 

quia...  Lips.  ed.  qui  iidiutul  suam  leclionem  probvbilio- 
rem  videri,  titpole  qtuv  in  5  edd.  moiietur  {n  J .   Wnlkero 
«1  Ifervilii  et  Burniaiuii  miscellun.  observatt.  vol.  iii,  t.  i, 
p.  13). 
■"  In  Uomo  una  Pem.  Voss.  Bod.  4. 


STEPH.  BALIZII  NOTJS. 


VI.  —  Sanctificari  hie.  Pameliiis  aucloritale  codicis 
Cambcronensis  posuit  snncliftcari  publicaniis  hic.  Ve- 
riim  vox  publicaiius,  <iii;fi  valde  siipcrfliia  el  iniililis 
esl  in  hoc  loco,  iioii  icpcritiir  iii  aiili  |uis  cxciiiplari- 
lius  noslris  ncqne  in  Anglieaiiis,  neqiie  deiniiin  iii  cdi- 
lionihus  anliiiiiis.  Itccie  ergo  receruiit  Asigli  <liim 
e:im  expunxcruiil.  (•roiiovius,  cap.  14  siiarum  Obscr- 
valioiiiiiu  iii  SLriploribos  ccclesiasiicis,  jam  dixerat  D 
additaiiientum  csse  ex  iiiier|iret;iiiiinc. 

Qiii  /ii<mi/i6i(s.  Pniiicruis  cx  «oUeiu  cndice  Canibe- 
roiiciisi  scripsii,  (/ui  scniper  liwnilibus  iynoscil.  Voccm 
sc'i)i|ier  noii  liabciil  veicrcs  editiones  iicc  libri  vclcrcs. 
El  ""  limeii  Aiigli  caiu  rciimieriiut ,  qnanivis  octo 
curiiin  liiiri  iltaiii  iiou  liabeant. 

Volebat  id  ccelum  Lvnre.  Ciidcx_Scguieri:iiiiiP,  lcva- 
bnt  ud ca-lum.  Sic  (liaiu  in  ii'io  vctcn  liliro.  Iii  Kvaii- 
gclio  scciiiiduiii  Lucun,  nolekit  nec  octilos  ad  cceluin 
lernre.  Ubi  vidi:  a;mir,atioiicb  Krasnii. 

Vm.  —  Vniintis  mngister.  Codex  Fuxeiisis,  tiniliitis 
ninnlor  et  magister. 

Singilliilim.  Iti  sctilcmd.-cim  libri  velcres.  Al  niiti- 
qu  r  Citiliiiiies,  eliniu  Maiiuli:)iia  ct  .Morrlliaiii,  el 
UHiliH-iiu  velcra  cxcMijdarii  pr.Trcnint  singnlnlim.  Sic 
Cliam  in  iiova  noslia  Cijiicilionrn  cdiiii:n''j  p  ■j.  101)7, 


ninniiiiniis  vetcres  cunciiti  Ciialeedonensis  codiccs 
li:>bere  singillatim  pro  eo  quod  cdilioiies  habeiit  sin- 
gulalim. 

Pro  se  solo.  Coilex  Turononsis,  hoii  pi-o  se  solo. 
Il.iiic  lcciionem  conlirinarc  vidctiir  uniis  veiiis  nicus, 
in  ([110  scri|ituin  est  :  Ne  ut  quis  cum  precatur  pro  se 
liinUim  precelur. 

diristiis  doruerai.  Paiiicliiis  cx  codicc  Camhero- 
nen-i  posiiil,  C.hristus  in  cnrne  visns  doaicrnl.  Pamclii 
edilioKeiii  scciili  sunl  Iligallins  cl  Angli.  Scd  ciim 
eam  ailditiinciii,  qu;e  miixiim'  sn]ieifliia  csl,  iicqirc 
l.bri  viieros  lialicanl  iicqne  vcleics  cilitioiics,  dclcvi. 

Asceiutiin.  I)ii:e  velercs  cliiioncs  ci  ircs  libri  ma- 
niiscripii  liaiiciildscaisiini,  diin  n.sci'/i.s7onfi/H.  Ego  prJC- 
fcrrciii  ««ceHsfliii,  nisi  oinnes  fcre  lihri  vclcrcs  rcpu- 
giiarciil.  Nalii  Tcrtiilliaiiiis  el  Cypriaiiiis  scrihcrc  so- 
lciit  rciiiissaiii  pro  rcmissione.  Vide  glossariitin  Laii- 
iiiim  C.tiigii. 

Quw  fnerai.  Ila  oinnes  vcie;es  eililioncs  et  oninia 
V(;lcra  cxciupl;iri;i  P.inicliiis  ex  iiiiico  coilicc  Cambc- 
ronensi  posiiii  qnw  fiiii.  Vidc  nolas  ad  exticiuani  par- 
lciii  libi  i  de  Viiilule  Kcclesiiv ,  p;i,;'.  351.  Noii  vjdoo 
.•iiiliMii  ciir  islnd  miiliiri  debucrit,  cum  iitriusque 
lei.l!oiiis  ideiu  sil  scusus. 


^25  LIBER  DE  ORATIONE  DOMINICA.  526 

IX.  Qtialia  anlem  sunt,  fra(res  dileclissimi,  oraiio-  A  cere  vuHis.  Ille  eiiim  liomidda  fnitab  inilio,  et  in  vcri- 


nis  Domiiiicsc  saciamenla,  qiiain  niulla,  f|uam  inagna", 
Lrcviler  in  sernione  col!ecla,  scd  iii  virlule  spiriia- 
lilor  copiosa,  iil  niliil  oinniiio  pr;t'leriiii>suin  sil  (pioil 
1:011  in  preciliiis  aUpic  oi-aiiiinilms  nosiiis  tcelcslis 
(l.irlrin;t'Compeniliocoi!iprclieii(l;ilur.  Sic,  ail,  trnle  : 

l'ATEn  NOSTKl!  Qll  ES  l.N  tOF.LIS.  Ilc^niO,  IIOVIIS,  rCIKltll-, 

cl  Uco  suo  pcr  graiiam  cjiis  i-esiiiutus,  Paier  priino 
iii  lnco  i!icit,(piia  filiuses^c  jainccjepii. /»  sua,  ini]uil, 
popria  venil,  el  sui  eum  noii  receperniil.  Qiwlquol  aii- 
lem  emn  recepcrunt,  dedil  illis  polestalem  ut  /ilii  Dei 
ficrenl,  hif  qiii  creduiit  in  nomine  ejus  {Ipan.  l,  H ,  12). 
Qiii  ergo  credidii  in  nomiiic  ejns,  et  Hictus  csi  Dci  li- 
lius,  liiiic  dt;l)el  incipere  ul  el  graiias  agai  cl  prolitea- 
tur  se  Dei  filimn,  diim  nominat  palrem  sibi   csse  iii 


late  nonsieiil,  quia  vcritas  non  est  in  illo  [Joan.  viii,  ii). 
Kt  per  Esaiain  proplieiam  Dciis  clamai  imlignans  :  Fi- 
lios  geiieravi  et  exnllaii,  ipsi  autem  ine  spreveriwt. 
Agnovil  bos  possessorenisuum,  el  asiinis  pirescpe  doiiiini 
sui ;  Isntel  aulem  "'  me  non  cngnovil,  cl  popidus  mens 
Ine  non  inlcllexil.  Ya; !  gens  peccntrix,  popitlus  plciius 
peccalis.  semeii  nequam,  filii  icelcsli.  Dcrcliqiiisiis  Domi- 
nnni,  el  in  ihdiqnationcm  niisislis  illiiin  SiiiicUnn  Israel 
{Isa.i,  i-i).  In  quornm  cxprohrationem  Clirisliani 
(;iian(lo  oramiis,  Pater  noster  dicimns,  qiiia  iiosler 
esse  coepit  et  Ji;d3eorimi,  qui  eum  relinqiieriiiit,  essc 
desiit.  Nec  peecator  popiilus  poicsl  csse  (ilius,  sed 
qiiibiisremissa  peccalormu  daiur'',  eis  filioruiiinomcn 
adscrihitur,  et  cis  aeternilas  repromittiir,  Domino  ipso 


coelis  Deiim  ;  coiitestelur  (luoquj  iiiler  priina  siatiin  B  dicente  :  Omms qui  facii  peccatum  serrtis  est  pcccaii , 


iiatiTiiaiis  siia;  verba  renuniiasse  sc  lerreno  ct  car- 
nali  |ialri,  clpalrem  soliini  nosse  se  ct  liaberc  coepisse 
(]iii  sil  iii  coelis,  sicut  scriptum  est  :  Qui  dicunl  pairi 
el  matri :  Non  novi  le,  el  [ilios  stios  non  agnovenint,  lii 
cttslodicrnnt  prwcepla  lun  et  tesiamentum  tuum  serva- 
veruni  {Deiit.  xxxiii,  9).  Item  Domimis  in  Kvaiigelio 
siio  pracopii  nc  vocemiis  iiobis  palrein  In  lcrra,  qiiod 
sil  scilicet  nobis  uniis  paier  qni  est  in  coelis  (!Hatilt. 
XXIII,  9).  Et  discipulo  qui  nicnlionem  dcfiiiicli  palris 
fcccrat  respondil  :  Siiie  mortui  niortuos  suos  iepelianl 
{Maitli.  viii,  22).  Dixeral  enirn  palrem  siniin  mortiium, 
tmn  sit  credciiliuni  Paler  vivus. 

X.  Nec  hoc  solum,  fratres  dilectissimi,  animad- 
vcrlifc  cl  iiitclligere  debcniiis  qiind  appcllemus  Pa- 


Servus  autem  iion  manet  in  domo  in  wtcrnuni,  plius  au- 
tetn  niaiiet  in  (clcrnmn  (Jonn.  vill,  5i,  35). 

XI.  Qiianta  aiilem  Doiniiii  indulgeiitia  ,  quanta 
circa  nos  dignaiionis  cjus  ct  hoiiiiaiis  ubeitas,  qiii 
sic  nos  voluerit  oraiionem  celebrare  in  conspcctu  DeL 
ui  Deum  palrein  vocemiis,  et,  ut  cst  Clirisius  Dei 
tiliiis  ,  sic  cl  iios  Dei  (ilios  nuiicupemus  '■  !  Qtiod 
noincn  nemo  nostriim  in  otatione  anderet  aitingere  , 
nisi  ipse  nobis  sicpermisisselorarc.Meminisscilaquc, 
fiatres  dileciissimi  ,  el  sciro  debennis  quia,  qiiando 
palrcin  Deum  diciinus,  qiiasi  (ilii  Dei  agcre  dcbeinus,, 
ul,  qiiomodo  nos  nobis  plaecmiis  dc  Deo  paire  ,  sit 
sibi  placeat  cl  ille  de  nobis.  Conversemur  qiiasi  Dei 
tcmpla  ,  ut  Dcuin  in  nobis  constet  habitarc  :  nec  sit 


hcnuiui  sil  in  cflclis,  sedcor  jimgiiiiiisct  dicimus,  Pa- C ''cgeiier  aclus  iiosicr  a  spirilu  ,   iit  qui  coclesles  et 


TF.K  NOSTER,  id  cst  corum  qui  ercdtmt,  coriini  qiii, 
per  eum  sanctificali  et  graliie  ppirilalis  iiativilaie  re- 
parali,  filii  Dei  esse conpcnint.  Qna:  vox  eliam  Jud:ios 
porsiriiigil  et  perciitit,  qui  Cliristum,  sibi  per  Proplie- 
i;ii  aiimintiatiim  cl  ad  se  priiis  missum,  nnn  lantiim 
iiilideliier  spreverunt,  sed  et  cnidcliter  necavenmi  : 
(pii  jam  non  possunt  patrein  Dcum  vocare,  cum  Do- 
iiiimis  eos  confundatct  redargiiai  dicens  :  \'os  de  dia' 
btilo  palre  nati  esiis,  et  concupiscentias  palris  veslri  fa- 


spiritales  esse  coepimus,  nonnisi  spiriialia  ei  eoeleslia 
cogitemus  ct  agamus  ,  quia  et  ipse  Dominiis  Deus 
dixii  :  Eos  qui  clarificanl  nie  clarificabo ,  el  qui  me 
spernii  sperneliir  (  I  lieg.  ii  ,  30  ).  Bcaius  quoqtie 
Aposlolus  in  Epislola  siia  postiit  :  Non  cslis  vesiri, 
Einpli enim  esiis  prelio  magno'\  Cliiriftcatc  el  portiite 
Deinn  in  corpore  veslro  (  1  Cor.  vi,  19,  20  ). 

Xil.  Posl  lioc  dicimus  :  ^^ancticetur  nojien  tulm. 
Noii  qiiod  oplemus  Deo  ut  sanctiQceiur  oraiionibus 


LECTIOilSLS  VAUIANTES. 


"  Quam  magna.  quam  granclia  Ar.  Bod.  2.  j1/R. 

b  Kemissa  peccatorurii  cJaiitur  Ilod.  i.  1,  llcmissio  Vict. 


"^  Filios  nunctipcmus  Impr.  ante  Oxon. 

ii  Kni)iti  cslis  magno  NC.  1.  4.  Lum.  Bod.  3. 


STEPII.  15ALL7.II  mi/E. 

X.  —  Filios  generavi.  Ilanc  leciionem  inveni  in  de-  D  vcrleriinl  semen  pessiiiium    Qiio  eliam  niodo  habciit 
ccm  liliris  velenbiis  cl  iii  cclitioiie  Mamitiana.  At  iii       Ires  libri  nosiri  veteres. 


«riis  ediiionibiis  ct  in  sepieoidecim  veiiistis  exempla- 
I  ilms  legilur  gemii. 

Vie  geits  pecciliix.  Seciiltis  siiin  edilioiicm  Angli- 
c;iiiam,  cp.iia  eaiii  vidi  coifirmalam  aiiciorilalc  vete- 
nim  ccliliAniim  et  qiialiiordccim  vilcriim  rilironiin. 
Niin  cl  Terlulliamis  in  libro  adversiis  .ludwos  hoe 
codem  mcido  refcri  liiinc  lnciim,  iii  noiavit  eiiain  Pa- 
iiicliu-.  Aliim  Uiclionem,  qii;c  liabel  :  Vw  genli  pec- 
ciilrici.  poptilo  pleno  pecciilis,  iiivcni  in  Ireilocim  ve- 
iiislis  cxcmplaiilitis.  lii  11110  inco,  po;ni/'j  gravt  iniqiii- 
liilc.  Qiio  eliam  mndo  sciipliim  cst  in  c.ipile  1  lsai;x' 
iii  c(liii,'>iic  viil;;aia.  0l)scrv;it  autciu  Ariiobiiis,  lih.  1, 
cihiiicos  iiobis  cx|irobr;is-e  (pind  rcs  iiii>tra'  bnrbaris- 
iiiis  '■lsii'u3cisiiil.s  ()lisi;:r  csseni  ci  viiiornin  de'cirini- 
t;ite  polliiUc.  Vidc  lib.  111  Teslimoniorum,  cap.  3, 
pap;.  270. 

Scmen  ueqiiani.  S.'plu;igiiita,  iit  ;iii  Hitronyinus, 


XI  — Cliirificaie.  Codex  Moiiasloricnsis,  glorificale 
vel  cliiriftcate.  Ilinc  fictuin  iil  i|uidam  libri  vctcres 
li;ibcaiil  glorificale,  alii  ctdriliciile.  Vido  nolas  ad  II- 
liriiin  de.Ilabilu  Viiginuiii,  pag.  524. 

XII — Snnclificelurnonien  luuni.  Refcrt  liiine  lociun 
saiictiis  Aiigii.Minus  lib.  iv  coiilra  dtias  F.pisioUis  Pela- 
ginnonnn,  (■:>[).  9.  Iliciroiiyimis  lii  Epistola  acl  Siiiiiain 
ct  Erclchim  :  Saiiclificcliir  noiiien  linim,  noii  quod  110- 
bis  orainihiis  sanclificelur  quod  pcr  se  Siinctum  esl,  scd 
qiio  peUimus  ul  qitod  pcr  iialnrnin  siti  sanctum  cst  snnc- 
lificelur  iii  nobis.  Uiiliniis  iii  Ps;il.  i.xxv  :  Saiictiftcettir 
noineii  luiiin.  Qiiod  noii  sic  peliliir  quiisi  noii  sil  iiomeii 
.s'(»c'nm  Dei,  sed  ut  siiiiclum  Itabeiiliir  nb  liominibiis,  id 
esl  iln  illis  iiniolescal  Deus  ul  non  exislintcitt  iiHqnid 
sancliits  qitod  maqis  offendere  limeant.  Vide  Terlullict-» 
iiuin  iu  libro  de  Oralioiie. 


Eii7 


DIVl  CVIIUAM 


S28 


iMisiris,  soil  f|iiO(l  pc^nmiisabco  nlnoincnrjiis  sniir- A  ci  iisc  tlirisiiis   cssc  rcgnnni  Dci  ,   qneni  venirc 


liliccinr  in  iioliis.  CaMcriini  a  qiio  Dens  sandificalur, 
qni  ipscsanclificai?  Scd  qnia  ipsc  dixit :  Sumliislolf, 
qiioiiKim  el  ego  sancliis  snin  [Lev.  il,  4i),  id  pctiiiins 
(i  riig.nnins,  nl,  qiii  iii  Diiplisnio  saiiclificali  sniniis  , 
lii  co  (piod  csse  cocpiiiins  pcrscvcrciniis.  Et  Iioc 
i|noiidie  deprccamur.  Opns  esi  enim  nobis  qno- 
lidljiia  saiiclificationc,  nl,  qni  quotTdic  dclinquimus  , 
dclicia  nnslra  sanciificationc  "  assidiia  rcpuigciniis. 
Qiia;  aiilcm  sil  sanctificatio  qu:c  iiobis  dc  Dci  digna- 
lionc  coiiferlur  Aposlolns  pr.cdicat  diccns  :  Neqne 
(oriikarii  ,  neque  idolis  servienles  ,  neqiie  ndiilieri , 
vrqiie  niolles  ,  neqne  niasculorum  opiiclilorcs  ,  ncqne 
furcs  fUeque  (raudulcnli ,  neque  ebriosi ,  iieqtie  vinledici, 
neque  raplores  regnuin  Dei  consequeniur  '".    K(  Iikc 


qu(iti(liccnpiiiiiis,ciiiu5  .''ilvcnlns  iilcito  iioliis  repra;- 
seiileiur  optanius.  Nain,  cnin  rcsiirrcclio  ipsc  no.slra'' 
sil ,  qnia  in  ipso  rcsurginiiis  ,  sic  ct  rcgmim  Dci 
pxtest  ipsc  iiitclligi,  qiiia  in  illo  rcgii.iliiri  sumiis. 
Bene  aiitcm  rcgnnni  Dci  pciiiiiiis  ,  id  cst  rogiium 
coelesle  ,  qiiia  est  ellcrrestre  rcgnuni.  Scd  qui  re- 
nuiiliavil  jani  sscculo,  m:ijor  cst  et  Iionnriliiis  cjus  et 
rogno.  El  idco,  (|ui  sc  Dco  ct  Clirislo  dedical  '^ ,  non 
lcrrcna  sed  coelestia  regna  desiderat.  Contimia  aiilem 
orationc  et  prccc  opiis  csi  ne  cxcidanuis  a  rcgno 
coelesii  ,  sicnt  Jnd;ci  ,  quilitis  hoe  priiis  promissuin 
fnorat ,  excidcriinl  ,  Domino  manifcslanle  cl  pro- 
b;iiiie  :  Mvlii,  ini|nii,  vciiieni  ab  Oriente  cl  OccideiUe  , 
el  recunibenl  cum  Abraliam  el  Isaac  el  Jacob  iii  regno 


qiiidein (iiislis  ;  sed  abluli  eslis  ,  sedjuslilicati  eslis  ,  scd  B  coelorum ;   lilii  aiilein  rcgni    expeUenlur  in    lencbias 


sanclificali  eslis  <•  in  noinine  Doinini  nostri  Jesu  Clirisli 
cl  in  Spiiilu  Dei  nostri  (I  Cor.  vi,  9-11  ).  S:incli- 
lic:ilos  nos  dicil  in  noininc  Domini  Jr.su  Clirisii  ct  in 
Spiriln  Dei  noslri.  Hxc  sanctificaiio  ut  in  nobis 
pcrmaiicat  oramns.  Et  quia  Doininus  ct  jiidcx  iioslcr 
fanato  a  se  cl  vivificaio  comminatiir  jam  non  ddin- 
qncre  ,  nc  qiiid  ci  dcterius  fiat ,  lianc  coniiiinis  ora- 
lionilus  prccem  facimns  ,  lioc  dicbus  ae  noclibus 
posluiamns ,  nt  sanctificaiio  ct  vivificatio  qux  dc  Dei 
gratia  suniilur  ipsius  protectione  serveinr. 

XIII.  .Scquilurin  orationc  :  Advemat rec.nusi  teum. 
llognuiii  eiiam  Dei  rcpraescnlari  nobis  peiinins , 
.sicnii  ct  nomen  cjus,  ut  in  nobis  sanclificclur  pnslu- 
lanius.  Nara  Deiis  qnando  non  regnat?  aut  apud  eum 


cxicriorcs.  lllic  crit  ploralio  '  el  stridor  denlium 
(J/n/l/i.  viii,  H,  12).  Ostendit  qnia  anic  filii  rogni 
Juda;!  craiit,  qiiaiido  ct  filii  Dei  esse  peiscverabant. 
Poslquam  cessavit  circa  illos  iiomcn  patornuni  , 
cessavit  el  rcgiium.  Et  ideo  Chiisiiani  ,  qni  in 
oralionc  appellare  pairem  Deiim  cccpiiiins ,  nos  ct  s 
ut  regmiin  Dci  nobis  vciiiai  oiamiis. 
,  XIV.  Addimus  quoqiie  cl  dicimus  :  Fiat  voluntas 
TUA  sicuT  iN  coELO  ''  ET  iN  TEttRA ;  pon  ul  Dcus  faciat 
qiind  vult ,  sed  nt  nns  faccrc  possimus  qiiod  Deus 
vnll.  Nam  Dco  (jiiis  obsisiit  qiiominiis  qiiod  velit 
faciat?  Sed  qiiia  niibls  a  diabolo  obsislitiir  qiiomiiius 
pcr  omnia  nosler  aniinus  aique  aciusDeoobscquatur, 
oranius  el  pciimus  ul  fiat  in  nobis  voIuiilasDei ,  qux 


ipiando  iticipit   qiiod  ci  scinper  fuil  et  essc  non  C  ut  fiat,  In  nobis  opus  est  Dei  voluntaic',  id  cst  opc 


i'esinii  ?  Noslrnm  regnum  petimus  adveiiire  a  Deo 
iioliis  reproiiiissmn  ,  Clirisii  s:inguine  ct  passioiie 
qii.esitmn  ;  ul,  qui  in  sa!Ciilo  aiilc  servivimus,  post- 
iiiodmn Cliristo  dominante  rcgnemns,  sicut  ipse  pol- 
llcctur  et  dicit  :  Veiiile,  benedicli  Patris  mei,  percipile 
regvum  qitod  tobis  paruluin  esl  ab  "«  origine  mundi 
(  Matili.  XXV,  34).  Polcsl  vero ,  fratrcs  dileclissimi , 


ojus  et  prolectinnc  ;  quia  nemo  suis  vitibusforiis  est, 
£cd  Dei  indulgcniia  et  miscricordia  lutus  cst.  De- 
niqiie  el  Dominus,  iiifirmitalem  liominis  qiicin  por- 
labat  osleiidciis,  ait  :  Paler,  si  fieri  poiest,  iranseat  a 
me  calix  isle  (  ilatili.  xxvi,  59).  Et  cxemplum  disci- 
pulis  suis  iribucns  ut  non  volimiatcm  suain  scd  Dei 
facianl,  addidit  dicens :  V(;ri(«ilam«ii  non  qiiod  ego  volo. 


LECTIONES  VARIANTES 

"  S.ntisfiictlono  Ar. 

i^  Possiilfbuut  Pem.  Jlod.  i.  Voss.  1. 
-  -  \  S.niulilicaios  iins  dicil  Lam.  Ebor.  Voss.  l   Bod  1   " 


•',  Xostra  deeil  in  8  Angl.  et  nmlUs  impr.  in  quiius  receii- 
lissmnucd.  Ltps. 


"  Dicavit  Utm.  Ben.  Bod.  2,  3.  DicatBorf.  1,  1. 1'aris. 

f  Erll  fletus  Bod.  1,2. 
"   B  tepimus  nossc  ioii.  Pem.  Voss.  2,  3.  Ben.  Bod.  1. 
Cupimiis  Ar. 

b  Tua  iii  ealo  1'aris.  August. 


STEPII.  BALCZII  NOT^. 


.ippeiiloret.  Qiiinqiic  libri  vclcros  Iiabciit  concubi-  D      »"  Xlll.  —  RcsHireclio  ipse  sil.  Omiicscdiliones,  si 


tores.  Sie  oti;im  so  iii  aiiliqiiiy.siiiio  codicc  lcgissc  tos- 
lalur  .Morclliii.s,  in  iinocoilioo  Bodloinnoedilio  An"li- 
<-:iii:i.  Sic  eiiam  cditio  vulgat;i  Epistolarum  sancti 
Paiili. 

Fravdiilciili.  C.-dox  Fiixonsis  friiiidatores  vd  fraii- 
iluleiili,  iil  ;iiliilriiim  ossol  iiilo},'niiii  Io(  li.ri  icliiiond.n 
ioolioni.v  qiKc  sihi  nia|;is  anidcict.  Kgo  pnolrio  iilii- 
niaiii,  (|uia  eam  lepcii  i:i  xxv  libris  vclcriliiis.  Ali:im 
r.iro  n'pori. 

Mtilicuic.  Itn  oninos  liliri  voteics  ct  omiies  anti- 
'|n:v  odiiioncs.  Maiiini;iiia  li;.|ici  jusliliciilo.  Morelliiis 
roiiiniit  vclcrem  looiinnoni.  l':imcliiis  ct  Bigalllus  ina- 
Jnonii.l  jusliliciilo.  Sic  ctiam  .An-jli,  quaiiivis  biilio- 
iciil  aiKloritalem  pliiriuiii  votoruiii  oxeiiiplarium 
tmnrn  sciiiicniitim.  Vide  oouciliu,).  CartbaKuionsc 
l  ypriani  pag.  332,  in  allocntionc  Felicis  a  Bagai 


Morelllaiiam  excipias,  liabent  reswrcclio  noslra  ipse  sit. 
At  vox  (losd-rt  dcest  in  omnibiis  cxoiiipbiribus  nostris 
ct  In  0(  tn  Angllcaiiis.  Ceric  vidotur  iion  esse  nocessa- 
ria.CiBloriim  vooabiilo rcsKnw/iVniis  uli  nnlcntCiccro- 
iiiaiii  ct  qiii  nibil  scribcrc  volmit  quod  noii  sit  piinn 
I.itiiiilalls.  .\t  Clnisli:iiii ,  lio:iilnos  simplices  cl  rc- 
riiin  iiia};is  (|nam  vcrlinrum  ciiriosi,  crodidcriiiit  silii 
licere  iili  vocabiilo  qiio  unico  significarenl  icdiliim 
Chrisli   ad    vit:iiii.    Iiaquc    dixoriiiit   resurrcclionem. 

Niliil  vnlgaiiiis   iii  libris  vclcrum  sciipioruiii  ccclc- 

siaslicoriim. 

E.xpellenlur.    Codcx    Gratianopolilaims  ,     ejicien- 

lur.  Lamoiiiamis,  mittentur. 

XIV. —  yl(((/imHs  qunquc.  Citat  liunc  locuin  sancliis 

Anf;ustiiius  lib.   iv  conlra  duas  Epislolas  Pclagianu- 

rnm,  cap.  9.     i 


520 


LIBEIl  DE  OR.\TIO?«E   DOMINICA. 


530 


ml  quod  tu"  {Mntili.  xxvi,  5fl).  El  a'io  locoiJicil :  Non  A  Vdliiiiius  ipsa  r;i(:ianiiis  ,  diim  spirilus  coelcsria  el  di- 


desccndi  dc  coslo  itl  faciam  voliiiilalcm  iiicam,  srd  vo- 
lunlulem  cjus  iiiiiniisit  mc^Joan.  vi,  52  ) .  Qiioil  si 
filius  obaiidivii  iit  facerct  palris  voliiiiialciii ,  f|uaiito 
tnagis  sciviis  obaudirc  dcbet  ul  facial  doinini  voluii- 
tateni?  sicul  in  Epistola  sua  Joaiiiies  <|iior|ue  ;id  fa- 
ciendaui  Dci  voluntatcm  liorlalur  ci  in^truit  dicens  : 
Nolite  diligere  nunulum  ueque  ea  qiim  iii  mundo  sunl. 
Si  qiiis  dilcxeiit  muiidum,  non  esl  charitas  ''  Palris  in 
illo  ,  quiu  oinne  quod  in  miindo  est ,  concupiscentia 
carnisesl,  ct  concupiscentia  oculorum ,  el  anibitio  sai- 
culi  ,  qiiw  non  est  a  Piitre  ,  sed  ex  concnpscenlia 
mnndi  <^ ;  el  mundus  Iransibit  el  concupisceniiaejiis ;  qiii 
atilem  fecerit  volunlatem  Dei  maiiet  in  wternum  ,  quo- 
modo  el  Dcns  niaiiet  in  wtcniiim  (  I  Joiin.  ii,  15-17). 


vina  fiiia!ril,  caro  tcrrciia  el  siccularia  coiicupiscii. 
Ki  idco  pctiniiis  iiiipeiise  '  iiilcr  duo  isia  npc  ct  aii- 
xilio  Deicoiicordiani  lierl ,  ut  duin  cl  iii  i-piritu  ct  i:i 
cariie  volunias  Dei  geritur,  qua;  per  eum  renala  csl 
aiiiina  servelur.  (Jiiod  aperte  atqiie  inanifeste  s  a|:o- 
stoliis  Paiilus  sua  voce  declarat :  Caro,  iiiquii,  concu' 
jiiscil  adversiis  spirilitm,  el  spiritm  adversus  carnem. 
lla'c  eniin  invicem  ndversanlur  sibi,  ul  von  quce  vultis 
ipsti  facialis.  Manifesta  autem  sunt  opera  ''  cariiis,  qiiw 
sunt  adulleriii,  fornicationes  ,  immunditia;,  spurcitiw, 
idoluliitria,veneficia,  lioinindia,  inimicitia;,  conleiitiones, 
(vniitlationes,  animositates,  provocationes ,  simullntcs, 
dissensiones,  liareses,  invidi(e,ebrielatcs,  comcssnliuiics, 
el  liis  sintilia ,  quw  prwdico  vobis  siciit  prwdixi,  quo- 


Qiii  iii  a;lernuin  inaiicre  voliimus  ,  Dci  ,  qiii  ajicrmis  B  "'"'" ''/"'  '"''o  «3«"'  rcgnum  Dei  non  possidebunt.  Fruc- 


cst ,  vuluiitatem  raceredcbcuiiis. 

XV.  Voliintas  autcin  Dei  esl  quamClirislus  ct  fccit 
ct  dociiil.  Uiiniililas  iii  coiivcrsiitioiie,  slabilila  sinfulc, 
vcrccundia  iii  vcrbis  ,  iii  factis  jiisiitia  ,  iii  opcribus 
niisericordia  ,  iii  moribiis  disciplina  ,  iiijuriam  faccre 
niin  nosse  ,  ct  ficlam  posse  loloraic,  ciim  fraiiibiis 
paccm  tciicre  ;  Dciim  tnto  corde  diligere,  ainarc  iii 
illo  qiiod  patcr  cst ,  limrre  quod  Deiis  est ;  Cliristo 
iiiliil  oniiiinn  piicponcre  ,  qiiia  ncc  iiobis  qiiitquam 
illo  prcppnsuit;  cliarilali  cjiisiiiseiiarabiiiter  adlixrere, 
ciiici  cjus  foniter  ac  lidcnier  assistcre  '• ;  qiiaiido  do 
cjiis  iioiiiiiic  ct  lioiiorc  ccrtaincn  cst,  exliibcre  iu  scr- 
nionc  coiistanliam  ,  qi.a  confitcniur  ,  in  quxsiione 
lidiiciim,  qiia  cnugrcdiinur,  iii    mnrte  patieiuiam  , 


tusaulem  spiritus  est  charitas  ',  giiudium,  pax,  maijna- 
iiimilas,  bonilas,  fides,  mansuetudo,  conlinentia,  casli- 
tas{Gal.  v,  IT-Si).  Et  idcirco  quoiidianis,  iiiimocon- 
tiiiiiis  oralioiiibus  lioc  prec:imur,  et  iii  cado  ct  iii 
tcrra  voliintalcni  circa  nns  Dei  (icri ,  ijuia  li;cc  est  vo- 
luntas  Dci,  ul  lerrena  coilcsiibus  cedant,  spiriialia  ct 
diviiia  pra:valeant. 

XVn.  Potcstctsic  iiitclligi,  fratres  diicclissiiiii,  ui, 
qiioniiiin  niaiidat  ei  moiiel  Duminiis  etiain  iiiiinicos 
diligere  el  pro  iis  ijuoque  (|ui  nos  persequuniur  orarc, 
pctainus  cl  pro  illis  qui  adhuc  lerra  siint  i  et  nccdum 
coelestes  esse  coepcruiil,  ut  et  circa  illos  vidunlas  Dci 
lial,  qiiani  Clirisius  iKiiniiiem  conscrvando  el  rcdinlc- 
grando  pcrfccit.  Nani,  cum  discipiili  ab  eo  non  jani 


qiia  coroiiainur.  IIoc  est  colKcrcdem  Cliristi  essc  vclle,  G  («ra  appelleiitur,   .sed  sal  terrw  {ilatlli.y,  15),  et 


lioc  est  pnecepiiim  Dei  laccre  ,    lioc  est  voluniaicm 
""  Patris  adimplcre. 

XVI.  Ficri  nnteni  pciimus  volunlatem  Dei  in  coeKi  ct 
in  lcrra;  qiiod  ulrunu|ue  ad  consuuiinatioiicni  noslra: 
iiicoliimitaiis  <■  pertinct  ct  salulis.  Nani,  cuni  corpus  e 
lerra  et  spiriiuin  possidcanms  e  coelo,  ipsi  tcrra  ct 
coclum  siimus  ;  et  iii  ulroqiie,  id  esl  et  cnrpnrc  ct 
spiritu,  ul  Dei  voluiitas  flal  orainus.  F^st  eiiim  intcr 
carneiii  et  spiriiuni  ciilliici;ilio,  cl  discordaniibus  ad- 
versus  se  invicem  qiiolidianacnngrcs>io,  iilnoii  qu;e 


Apostolus  prinuim  lioiiiincm  vocci  de  terras  liino,  se- 
ciindum  vcro  de  ca'lo,  nicrilo  ct  nos,  qui  essc  debc- 
inus  patri  Deo  siuiilis,  qui  soleni  siium  oriri  facit  su- 
per  bonos  et  malos  et  pluit  super  juslos  et  injustos. 
(Matth.  V,  ■15),  sic,  Cliristo  inonente,  oramiis  ct 
pctimus  ut  precem  pro  oinniiim  salute  faciainiis ; 
ut ,  quoinodo  iii  coelo  id  est,  in  nobis,  pcr  lidcm 
nnstram  voluntas  Dei  facta  esl  iit  essemus  e  ca'lo, 
ila  et  in  terra,  lioc  cst  iii  illis  non  crcdeutibus  ^,  (i.it 
voluiiUiS  Dei,  iit  qiii  adliuc  suiit  priina  nativitale  tcr- 


LECTIONES  VARIANTES. 


»  Tu  vis  voss.  3. 

>•  Dilecllo  Ebor.  Tliu.  Foss.  Lin. 

•^  Conoui.isceniia  s;eculi  ci  inuiidus  T/m.  Foss.  Transit 
Faris. 

ii  1'ortitcr  ac  fideliter  Bod.  5,  i.  rorlitcr  ac  libeuler  iii- 
sislere  Ver 


I 


Voluntatis  Pem.  Man. 
f  Iinpense  re;ici(  Lips. 


D 


"  ipene  Paulns  Paris.  Bod.  \,  2,  5,  i.  Manut. 

1»  Facta  Lin.  NC.  2.  Paris.  Bod.  I,  5,  4.  Manut. 

i  Agapcs...  suavilas,  ticniguilas  Ver.  Uan. 

i  Tcrreni  suut  Ar .  odA,i.  r/iu.  f oss.  Terrcna  s;i- 
liiiml  Vict. 

^  In  illls  credenlibus  Bod.  1,  2,  o,  i.  Jliu.  Foss.  Vicl. 
Man. 


STEPII.  BALDZIl  NOTiE. 


XV.  —  In  quwstione.  Vide  notas  ad  Epislolain  xxi, 
pafr.408. 

XVI.  —  Fieri  anlem  peliinus.  Cilal  liiinc  Incum  san  - 
clu.;  Augusliniis  iii  libro  ninx  laudato  et  lib.  u  coitlra 
Juliauniii  Pclaqiaiiuiii,  cap.  5. 

linpensc.  Ailvcrbiinn  hoc  deesl  in  viginti  et  uno  co- 
dicibiis  iiiiiiipiis  ei  iii  exccrpiis  Flori.  Iii  cdiiioue  (pi;e 
dicilur  Cravii  scriplum  cst  inimitiori  cliaiaclcre.  iit 
d;irctiir  inlclligi  diiliiiiiii  csse  aii  rctincri  debcrct.  Ego 
rcliiini  ipiia  cxlal  iii  codi  (■  Sc!?ni(rr'raiio. 

XVII. — Polestet  siciiiifirnji. y.l  liunc  qiioqiie  lociiin 
cilat  sancliis  Augiisiiiiiis  io  Epislola  «((  Valeniinunh 


Pro  iis  qui  nos.  Id  esi  pro  iiiimicis  nostris  qui  non- 
diim  in  Christum  crediderunl,  nt  cxplicat  Angiistiiius 
iii  coilcm  libro  iv  coiilra  duas  Kpistolas  Peliiijianoriiin, 
cap.  10. 

In  illis  non  credentibus.  Ncsalio  decst  iii  omiiilms 
feie  lihris  noslris  et  iii  Anglicaiiis,  luin  eliain  iu  :iii- 
liquis  cdilioiiibus,  Exslat  auiem  iii  ca  qun!  diciiur 
Cravii  et  iu  Morelliana.  Eam  babuisse  codiccin  qiio 
saiK  lus  Augiisliiius  ntebalur  chire  colligi  possc  viilc- 
liir  cx  libro  ejns  de  Prwdeslinalione  snnclorum  cap.  8. 
{Vulgo  <  in  illis  iion  crcdculibiis  »,  scd  refrugaiilibiis 
edd.  prope  omnibui  el  vctl.codd.  Neque  oporiel  iltmi 


m 

reni 
XV 


DIVI  CVPRIAM 


m 


i,  incimaia  csse  coeleslos  ex  aqiia  cl  spiriiu  naii.  a  a'ieriuim  vivere  si  qiiis  ed.Mil  de  ojiis  panc,  ul  mani- 
»CVI1I.  l>iocc(lenic  i.rilionc  iioslnlainus  et  dicinuis  :      fesiuni  csl  eos  vivcre  qui  cor|ius  '">  cjus  allinguni  et 

Eucliaiisliam   jure   conimnnicalioiiis  acci|iiuiii,   iU) 


rANEM    ^OSTRUll    (JIOTIUIANIIM    DA  NOBIs  linDIE.    Qliod 

polcsl  cl   spiialitcr  cl  biinplicilcr  inlclligi,  quia  el 

iilcnjue  iniillechis  niiliUlcdiviiia  pr..licilad  salatciii. 

Kain  paiiis  vila;  CliiisiUi  csi  ;  et  panis  liic  oinimiMi 

noii  esi,  scd  noslcr  csi.  El  (luoiiiodo  (licimiis  Puler 

nosier,  (|iiia  iiileliigcnliuin  d  credcnliinu  palcr  esl, 

8ic  el  piwein  mstriim  viicaiiiu<,  ((uia  Chrislus  corum 

i|ui  coipiis  cjtis  conlitigtiiil  "  panis  est.  Hnnc  aiiteni 

panoni  dari  nuliis  quoiidie  iiosinlanius,  ne   qiii  iu 

Clirislo  sumus   el  Eu(  liarisliaiii  iiiiolidie  ad  cibuiii 

saluiis  acci|iinius,   ii.tcrcedciite  aliqno  giavioie  dc- 

liclo,  dum  abslcnli  cl  iioii  communicaiites  a  coclesli 

nanc  proliilieiiiur,  a  Cliristi  cnrpore  sciiarcimir,  ipso 

pradicinte  cl  moncnle  '>  :  Ego  sum  punh  viia;  qui  de  B  rcminiiat  omnibus  quce  sunt  ejus.  non  polesl  meus  d,s- 

calo  detcemli.  Si  quis  ederil  de  meo  pane,  vivel  in      cipulus  esse  (Luc.  xiv,  53).  Qiii  aiileni  Cl.risli  cocpit 

anerimm.  Panit  <^  aiitem  quem  ergo  dedero  caro  mea  est      essc  discipulus,  secunduin  magistri  sui  voccm  reiiun- 

pi-o  saiculi  •!  vita  {Joan.  v|,  51).  Quando  ergo  dicit  iii      tians  omnibus,  diurnum  debet  cibum  pelerc  ncc  iii 

LECTIONES  VARIANTES. 

«  Noslcr  ((itii  corfius  cjiis  con'.ingimiis)  Oxm. 

»>  Dicpnl.!  Bod.  1,  4.  Paris.  Vict.  Aug.  smpiut. 

«  raiiom  auiem  Lips.,  qui  addit :  Ilu  editiones  velt.  pro- 


coiitra  liniciiduin  est  cl  oraniluni  ne,  duiii  qnis  abs- 
tciiius  scpirattir  a  Clirisii  lorpnrc,  procul  rcnianeat 
A  .«alnte,  comminanle  ipso  ci  dice^ie  •  iVisi  cderiiis 
cariicm  FHiilioiiiinis  eibiberilit  :a-j\inem  jjus,non  lia- 
bibilis  vilam  in  vobis  (.Joan.  vi,  53).  El  ideo  paiiem 
noslrimi,  id  est  Cbrislum,  dari  iiobis  quotiilii;  peti- 
nius  "1.  'I"i '»  Ciiristo  nianemus  el  vivimus,  a  .sanc- 
lifiiaiioiic  ejns  ct  corpore  noii  rccedaimts. 

XIX.  Polcst  vcr6  et  sic  inielligi,  ul  qui  stcculo  rc- 
niiiitiavimns,  et  divilias  cjus  el  ponipas  fide  grati.e 
spirilalis  abjccimus,  cibiim  iiobis  tanlum  peiamus  et 
vicltun,  qnando  inslriiat  Dominus  el  dicai  :  Qui  non 


banie  Oroiiovio  Obs.  tnonob.,  p.  131. 
'i  Mundi  Voss.  3. 


STEPll.  B.\LUZ1I  NOT^. 


legiste  .\ugusi.  dc  Pnvriest.  Sanet.  cap.  84.  Noslrie  le- 
clionis  leiiius  expedilus  :  'rerrem  eniin  sicubi  iu  eis 
tolunias   Dei  fii  ,    ccelesies ,  i.  e.   credenies   evadunt 

■ — Goi.DIIORN.) 

X^  III.  —  Paiiein  uosirum  quotidiaiium.  Viilc  llierony- 
iniini  iiicap.  ii  Epistol.T  ad  Tiliiin,  el  Maldonali  Com- 
meiiUiiiuiii  in  capiit  v  Malllixi  iii  priiiia  cdilioitc.  Nain 
piistcriorns  uun  sunl  conscnlaiic.Te.  Iliiic  nialo  niedici- 
iiam  atlttlil  is  qni  aniio  1P77  nova  cdilione  donavit  C 
Iraclalnm  Maldonati  de  Sacrainenlis.  Posiiil  ciiini  in 
prrfatiuiie  siia  verlia  cjiis  qualia  linbeniur  in  priiiia 
ediliniK!  Coiiiniciilariniuni  iii  EviiiKieiui. 

('Inisius  corum.  Ila  eniciulaviinus  liiiiic  locum  ex 
lidi!  (iciiidccim  libniruin  iinstroiiim,  in  (|iiiliiis  est 
ScKiiieriiuius,  et  dcceni  Aiiclicaiinnim,  iii  quibiis 
eliaiii  le>;itiir  coulinguul.  Coiifirniant  liaiic  cnicnda- 
lidnciii  lia-c  vcrlia  i|ii:c  paiilo  post  sc(|tiiriiliir  :  Maui- 
fentiiiii  enl  tos  mere  qui  corpua  ejus  coiilinguiit.  {  Noii 
poliii,  ifuia  liic  Uul.  seiiuerer.  lieliqui  ud  unum  omiies  : 
<|tii:i  (.lir.  iiiislcr,  (pii  corpii-  cjiis  conlinitiniiis.  )V«/- 
Iterus,  luiic.  obs.  p.  55 ,  Innic  lociim  pn-  mms.  sic  re- 
siilui  miiiiet  :  (pioinoilo  diciiiiiis  Palicni  iKislriiin, 
(piia  —  vni iiniiis  Cliiisliim,  qnia  is  (^.oniiii,  ipii  cor- 
piis  cjiis  Cdiiliiiginms.  Prnlnlifsem  lccliuiiem  iinle  liiit. 
vuliiiirem  ,  mutclo  solum  Cliri!.tiis  iiosiriini  ,  iiisi 
tulemiili  veieribus  fnittet  allocuiio  !  Puter  iioster. 
— Coi.piionN.) 

//i(i/c  iiuicin  panein.  Cilainr  bic  locns  a  saitcio  Aii- 
gii^liiiu  lib.  IV  conlru  duiis  F.pislolus  Ptiiigiauoruiii, 
cap.  9,  ct  in  roiicilii)  Tolciano  iv,  caii.  10.  et  ab 
A(ircvalilo  in  libro  de  Corpore  et  Siiiiiiuiue  Domiiii, 
iii  lomo  xit  Spicilegii  Uacbcriani  |iay.  5U.  (Siiiis  linic 
perspicuum  esl,  iiuulidie  udliiic celiile Cijpii:.ulcviiiiiiniii- 
Cttsse  fidelet.quod  iiim  indc  nb  Aposloiisuiiluium  fuisse, 
pulel  ex  .iil.  Aposlolorum  uon  iiiio  m  loco.  Piidinavit 
en  coHsueludo  iisque  ud  D.  llieion.  «lulem  lioiutv  ;  et 
VI  lliainiius,  Vel  iiiso  lesle  epislola  iid  Lucum  liilicum 
el  upoloijet.  iid  Pumucli.  pru  libiis  coiilruJuviu.  ;  Mc- 
diuluiii  iid  D.  Ambrui.  uniue,  iiuemudniudum  colligerc 
est  ex  ult.  cup.  lib.w  el  v  ile  Siicriimeul.;  el  iu  Ajrica 
mqiiead  D.  Auguslinicrlulem.ul  piilei  ex  episloluf.wiw. 
Aliiui  111  Orienie  jiimdudum  desicrul  ea  cousueludo,  uli 
pulet,  lum  ex  dicio  lib,  v  Ambrosii  ile  Sucrnmeni.  et 
libr.  u  de  Sermone  Domiiii  l>.  .\ugustin  ;  tuin  ex  D. 
Chryuti.  Uom. lxi  ad  pup.  Antioch.,  iii  in  Epiilulam  ud 


Eplies.,  ei  XXII  ad  llebrwos,  ubi  varias  nffertohscivnlio- 
nes,  tum  eoriim  (lui  in  solemniuitibus  commimicnbant 
in  AdveulH  el  Qundragesima,  lum  eorum  qui  in  Pasclia 
iliimliixdt,  (iiil  bis  aut  ler  in  unno,  lum  ln'rcmiiariim 
qiii  ex  humiHliile  quadam  semel  qiinlaniiis  aul  singulis 
bieniiis.  Qiiare  non  lain  urgenl  D.D.  Cltiysosl.  el  llie- 
roniimiis  communioncm  iiuolidiunain.  quain  dignain  Eu- 
cliiirislite  siiinplionem. —  Pamf.liijs.) 

Absienli.  Ciidcx  Gialiaiinpoliianus  lialiet  nbslincntcs, 
Lamoiiiaiiu<,  nbsenles.  Ei  paiilo  post  iii  Graliai  opii- 
liiaiii)  scripiiim  cst ,  qui  iibslinel  sepureliir.  V.s  i\\\a 
forlassis  colligi  piisset  lcgcndnm  cssc  aimd  Angiisli- 
iiiiin  in  l"C0  iiinx  cilalo  cl  lib.  li  de  Dono  persevcriin- 
tiai,  cap.  i.  iibslincule.i  pro  e.)  qncd  velcri^s  cdilioiics 
liabcbaiil  absviilcs.  Vcriim  lii  nova  opciiim  saiicli  Ai- 
};iisliiii  ediliiiiH^  aiiti.ilaliini  c-l  uhslenli  sciii|ier  scii- 
pliiiii  esse  in  maniiscriplis  G.iHicanis  ct  Vaiicani-i. 

Ptiiiis  au:em  qucm.  Vide  Groiiovium,  e.ip.  14  Ob- 
teriatioiiiiiii  in  sii  ipioribns  ccclesi:isiici>. 

lii  ())nH(/iii».ncc  (lcsiinl  in  (liiobiis  antiqnis  cxeitl- 
pliiribiis.  Et  (puiiiivis  cxsiciil  in  muliis  aliis  el  iii 
cdiiionilms,  pnio  cssc  Mipcrflua.  Non  siim  laiiicn  aii- 
siis  (lelerc  coiitn  liil  vclcrum  librunim  sciiptiiiam, 

Procul  remiineul.  C\\n\  vocciii  procul  iii  iiiillo  vclc- 
riiin  librornin  nosironim  rcpercrim  ipiam  inTliitaiio, 
line  valde  iiicliiiabaiii  iil  delcrem.  Sensus  eiiim  iiile 
gcr  esi  al)S(|ne  illo  vocabnlo.  Codex  Segiiicriaiiiis 
„  pro  procii/  lialiet  exiriiiuns,  uttus  meus  ctalins  vcltis 
^  seporoliis  nianeut,  oclo  libri  iioslri  ct  qualuor  Atigli- 
caiii  ulicnus.  Qiix  varia;  lcctioiics  inlrodticlic  vidcn- 
iiir  ab  iis  qni  ncsciobaiit  vuceni  rcmuue^it  subim  coii- 
sliuiere  oiiiimnm  seiisnm,  iii  in  sinnli  arguniciito 
dixi  oliiii  in  capilc  37  piMfalioois  me;c  iii  coiicilium 
Cbalccdoiieiise.  Itiirinus,  lib.  viii,  c  ip.  9  :  Scd  lioc  so- 
liim  siiiguli  pnvescebiinl  ne  forte  dinn  properam  sol  ur- 
gens  cliiuderet  diem,  sepnralus  n  coiisorlio  miirlijrum 
remiineret.  Saiictus  '"'*  Anibrosius  ,  lib.  i  Officiuruin, 
c.  41,  agcns  de  s:ini  li)L;itirciilio  :  t'i((«  viderel  Xisluin 
cpiscopum  suum  iid  muriyiium  duci,  flere  ccepil,  iion 
passionein  illius,  sed  siiuin  remansioncm.  Sic  ronlins 
diacouus  in  libio  qiiein  scripsil  de  Vila  sancli  Cy- 
piiuni  ait :  Quid  lioc  loco  fiicium  inier  gnudium  pas- 
sionis  el  remiineiidi  dolorem  ? 

Punem  noslrum,  id  esl  Clirislum.  Cilatur  hic  loGUS 
in  caiione  10  concilit  Tolclani  iv. 


b33  LIDEP.  DE  ORATIONE  DOMINICA.  531 

loiiguiH   i]csii.U'ri;i  i^eiiiioiiis  exlciulcre,  ipso  iicnmi  A  juslo,  ciim  scripliim  s.it :  Non  occidel  Dominus  faiiic 


Domino  piacscrilieiiie  et  dicciite  :  NoHlein  crasiiiiuin 
cogiiare ;  crasiinui  enim  ipse  cogiiabit  sibi  :  svjfuii  » 
diei  mnliiia  sua  {Matlli.  \i,  54).  Merito  ergo  Chrisli 
<]isci|iiiliis  viclum  sibi  jn  diein  posuil.ii,  qiii  de  cras- 
liiio  cogiiare  prol)il;etiir ;  quia  et  conlrarium  sibi  lil 
ei  repugnaiis  ut  quxramus  in  sueculo  diii  vivere,  qiii 
petimiis  regiium  Dei  velociier  adveiiire.  Sic  ct  beatiis 
Apostolus  nionel,  ronniins  cl  corroboraiis  spci  niistia! 
ac  lidei  iinnilaiem  :  Nikil,  iiiquit,  iniulimus  in  liunc 
tnundum,  verum  necaiiferre  possumus.  Habenlcs  iluque 
exliibiiionem  et  legumeniiini,  liis  conlenti  sinms.  Qiii  aii- 
tem  votunl  diviles  fieri,  inciduni  in  lentaiionem  el  miis- 
cipulam  et  detideria  mitlia  el  noceniia,ijua;  mcrgiint  lio- 
minem  in  perditionem  el  in   interitum.   Radix  enim 


aniinain  jnslain  (Prov.  x,  93).  Et  iteruin  :  Junior  ^-  [ui, 
et  seniii ;  et  non  vidi  jiistum  derelictum,  neque  scmeii 
ejus  (jUKrens  panem  {Psal.  xxxvi,  25).  Iteiii  Dominus 
pioiiiiltat  et  dicat  :  Nolite  cogitare  dicentes  :  Quid 
edeinus,  aiit  qiiid  bibemus  ,  aut  quid  vestiemur?  Uaic 
enim  nationes  qnmrunt.  Scit  autem  pater  vester  qiiia 
lioriim  oiiiniuin  indiyetis.  Qua'riie  primum  regnum  Dei 
etjustitiam  ejus,  ct  liccc  omnia  apponenlur  vobis  {Miillli. 
VI,  31).  Ou;iienlil)iis  regiium  et  jiislitiam  Dei  oniiiia 
proinitlit  apponi.  INam  ciiin  Dci  sini  oniiiia,  liabeiiti 
Dcum  nihil  dcerit,  »i  Deo  ipse  non  desil.  Sic  Danieli, 
in  leoniim  laciijiissii  regis  incluso,  praiidiumdiviililus 
procuratiir,  et  iiiicr  fcras  csurieiiles  ct  [larceiiies  "^ 
lioino  Dei  pascilur  {Dan.  xiv,  50).  Sic  alitur  Ilelias 


omniummalorumeatcupiditas;  quamquidamnppelevles,  B  in  fuga ;  et  in  soliiudiiie  corvis  ministraiitibus,  el 


nnufragaverunt  a  fidc  et  inseruerunt  se  doloribus  mullis. 
(I  Tim.  VI,  7-10). 

XX.  Docet  non  tantum  contemnendas ,  sed  et 
periciilosas  esse  -divitias,  illic  esse  radicem  inalo- 
rum  blandieniiuni  '',  cxcitalein  inenlis  bunianoi)  oc- 
culta  deceplione  faileiilimn.  Unde  eldivitem  siultum 
saicularcs  copias  cogilaiiteni  et  se  exubcraiiliuin  fi  iic- 
tuuin  largitate  jaciantem  rcdarguit  Deus  dicens  : 
Stulte,  liac  nocle  exposiulalur  anima  tua.  Quce  ergo 
pnrasti  cujus  eriint  {Luc.  xii,  20)?  Lsetabalur  stultus 
in  fructibus  ipsa  nocte  inorilurus  ;  et  cui  vita  jani  de- 
erat ,  victus  abundantiani  cogitabal.  Conlra  aulem 
Dominus  perfectum  ci  consumiiiaium  docet  licri  qui, 
omnibiis  suis  vendilis  atqiie  in  iisum  pauperum  dis* 


voliicribus  cibuin  sibi  apporlaiitibus,  in  persecii- 
tioiie  nutritiir  (lll  Reg.  xvii,  6).  Atque,  o  buinan;B 
nialiii;o  deiestanda  crudclitas!  ferx  parcuiil,  avcs 
pascuiit,  et  homiiies  iiisidiantnr  et  sxvimit. 

XXII.  Tost  ha'c,  ctpio  peccaiis  noslrisdeprccaniiir 
dicentes  :  Et  remitte  •'  nobis  df.uita  nostiia  sicirr  et 

NOS  REMITTIMUS  DEBITORIBUS   NOiTRlS.    PoSt  Subsidiuill 

cilii  peiitiir  et  venia  delicli ,  ut  qui  a  Dco  pascilur 
in  Deo  vivat,  nec  lantiim  prsesenii  et  icmporali  viuu 
sed  ct  ajlcrna;  consii!;itiir  ;  ad  (|uam  veniri  potesl,  si 
peccaia  doneniur  :  qii;e  dcbita  Doiniiius  ■appollil, 
siciit  in  Evangelio  suo  dicit  :  Dimisi  tibi  omnc  debi- 
tum,  qiiia  nie  rogasti  {Matih.  xviii,  32).  Quam  neces- 
sarie  aiitem  ,  qiiani  provideiiter  cl  saliit:iriter  adiiui- 


tribiiiis,  thesainuni  sibi  coiulat  in  coelo.  Eum  dicit  (]  nemnr  quod   pecc;itores   siimus  ,  qui  pro   peccaiis 


posse  se  scqiii  et  gloriam  Doininicx  passionis  iiiiitari 
qui,  expcdilus  cl  succinclus,  nullis  laqiieis  rei  familia- 
ris  involvitur,  sed  sululus  ac  iiber  f;'culiaics  suas  ad 
Deum  aiite  pra'iiiiss,>s  ipse  quoque  coiiiiialiir  {Maitli. 
XIX,  21).  Ad  qiiod  ut  possil  uiiusiiuisqiie  nostnim  pa- 
rare  .-e,  sic  disc;it  orare  et  de  oratioiiis  !cge  qunlis 
esse  debeai  iioscere. 
XXI.  Neiiue  eiiiiii  deesse  quotidianus  cibus  potesl 


»  Siifficit  enim  ^lr.  Bod.  2. 

'i  Radicem  oninium  Pem.  Voas.  2.  Bod-  4. 

"  Juvenior  1'aris.  Bod.  1,  2,  3.  Tliu.  Foss. 


rog:ire  conipelliiiKir!  ul,  diim  indulgentia  de  Heo 
pclitiir,  conscienti;c  sua;  animiis  recordetur.  Ne  qiii.s 
tibi  quasi  iniiocens  pbiceat  et  se  extollendo  pliis  per- 
eal,  instruitur  et  docelur  peccaie  se  quotidic,  d;ini 
qiiotidie  pro  peccalis  jubetur  orare.  Sic  deiiiquc  et 
Joannes  iii  Epislola  sua  inonet  dicens  :  Si  dixerimiis 
quia  peccalmn  non  habemus,  nos  ipsos  decipiinus  ^ ,  et  ve- 
rilas  in  nobis  non  est.  Si  autem  confessi  fuerimus  peccnla 

LECTIONES  VMUANTES. 

d  Esurientcs  ct  rugientes  Pem.  Yoss.  2.  Bod,  1,  t. 
e  Diinilte  Bod.  1,  2,  3,  4.  Aug.  Ver. 
t  Sedurimus  Foss.  1. 


STEPII.  BALUZII  NOTiE. 

\\\.—Cogiinre.  Posiea  seqiiebatiir  iii  diiobus  libris  D  lilano  sic  liabetur  :  Quw?  regniim  Dei  etjustiiiam  ejiis. 

XXII. —  QHflni  Jieccssnne.  Citat  liuiic  lociiin  sanctiis 
Aiiguslinus  lib.  iv  contra  duas  Epislolas  Pclagianoruin, 
eap.  9. 

Et  remiiundis.  Vide  Erasnuim  ad  Ininc  locuin  Mal- 
tli;vi  et  ad  capiit  xi  Luc;i;. 

Z)<;ii(«.Qii:i'posleavoi'at  peccata.  Et  tamen  siinlqiii- 
(lani  qui  piitaiil  csse  disciiinen  iiiter  deliita  elpeccata 
inier  delicla  et  peccai:i.  Vide  annotaiioiics  Erasnii 
iii  luinc  iotmn  Liica;.  Vido  paulo  post  circa  debiiores. 

Iiinoccns  placeat.  Post  li;ec  Panieliusadjeeii  ex  co- 
dice  Caiiilieroiiensi,  cnm  iiinocena  neino  sit.  Sv.ii  lioc 


nostiis  et  in  Iribiis  Aiiglieiinis  ituid  manducalis  imt 
qiiid  bibilis.(}u;v  leclio  ciiiifirliiari  posse  viiletiir  ex  hi^^ 
vcibis  Maltli;i'i,  vi  31  :  Nolite  cngilnre  dicvnies,  qnid 
edeiiius  vcl  qiiid  bibeiiius.  Qiue  vci  b:i  refcriintiir  iii  se- 
(|iii'nli  pagiiia.  Seiiec:!,  Episl.  xii  :  llle  beiUissiinus  esl 
el  sccurus  qui  crasliiium  sine  soiHciliidiiie  expectiil. 

Exliibilioiiem.  h»  ('li^iiii  iiilr.i  iii  llliro  de  Opere  ct 
Kli'cmosijiiis ,  p:ig.  240.  Libri  vcieres  cl  (|U;idaiii  \e- 
tc.rcs  ('(lilioiies  |ira'feiniil  victiini.  'rerlniliaMiis  iii  li- 
lirti  dc  Mclolatiia  :  Si  ila  nccessilas  exhibilidiiis  cb- 
tcuililur.  El  iiifra  :  Mali:  nobis  dc  nccesiitulibus  liit- 
niniice  cxliibilionis  applnudiunis.  Ideiii,  iii  liliro  (!c 
Miin(ii!;iiiii:i  :  Quid  si  iiiiipiuin  quis  cunselur,  ut  ciiriiem 
apiric  prosliliilnm  projileatur  ,  exliibilioiiis  cnusa  nn- 
henlem,  oblitiis  de  victu  elveslitu  non  essecoijiianditin? 
Cassiaiiii.'^,  lili.  I,  rap.  5,  dixit  ;iliiiieiilael  operinieiila, 
ilaiiiii:iiis  inlorpicies  qni  vesliincnta  posucruiit  |iro 
opcriinentis. 

XXI. —  Qua;rentibusregnum.  In  codicc  Gratianopo- 


addilaiiieiilnm  noii  ii:ibeiiir 
neiiiie  in  libris   noslris   vi 


iii  aiiiiipijs  cditioiiiliiis, 
leribiis,  uno  Piilioeaiio  ex- 


eeplo,  iiec  in  decein  Anglicanis.  Et  tameii  Aiigli  illiid 
rcliiiiieruiit  iii  edilionc  siia  Ui^pclilio  est  ciijiisdam 
sliidiosi  ex  iiiilio  isiiiis  libri  de  Oratione  Dominici, 
pag.  205. 

A'os  ipsos  decipimus.  Codex  Gralianopolitaiuis,  se 
diicimus. 


So5 


DIVI  CYPIUANI 


550 


wslra,  fiddis  cl  jtistus  est  Dominus  r/m  uobis  pcccala  \  fvalri  i-econtiliari  ji.bct  {Matili.  v,  24),  ut  pncilicis 


diiniitdl  (1  Joan.  i,  8).  fii  Epistola  siia  ulrumniie  coni 
jilcxus  csl,  quoil  et  rogarc  pro  peccalis  dubcaiiius, 
cl  impelreiiiiis  imlulgcntiam  cum  rogamus.  Ideo  cl 
fidelcm  dixit  Doiiiiiiuni  ad  dimilieiida  peccaia,  lidem 
pollicilalioiiis  su«  rescrvaiiiem ;  quia  qui  orare  nos 
pro  debiiis  el  pcccnis  docuit,  paternam  misericor- 
(llaiii  promisil  ct  veiiiam  seculuram. 

XXUI.  Adjuiixil  plane  el  addidit  legem,  ccria  nos 
condilionc  ei  spoiisinneconslringcns,  ut  •sic  nobis  di- 
iiiilli  debila  iiosluleiiius  secundiim  quod  ct  ii>si  debi- 
toribus  iiostris  dimillimus ,  scieiilcs  impelrari  non 
possc  quod  pro  pcccalis  pelinms,  nisi  et  ipsi  circa 
debiiores  nosiros  paria  reccrimus.  Idciico  el  alio  in 
loco  dicit  :  In  qun  mensura  mensi  fueritis,  in  ea  reme- 


prccibus  ct  Dcus  possit  essc  pacatus.  Sacrificiiim 
Deo  majus  cst  pax  iiostra  ct  fraienia  concordia,  et  de 
unitaie  Pairisci  Filii  cl  Spiritiis  sancli  plebs  adunala. 
XXIV.  Nciiue  cuim  in  sacriliciis  qux  Abel  ei  ("•lin 
primiobiulerunt  munera  eoruni  Deus  sed  corda  in- 
tuebaiur,  ul  ille  placerct  in  muiicre  qui  piacebal  in 
corde  (Uen.  ix,  5).  Abel  pacificus  ei  justus,  dum 
Deo  sacrificat  innocenler,  docuit  el  caelcros,  quaiido 
aduliarc  mmius  ofrerunl,  sic  venire  cum  Dei  tiiiiore, 
cum  simplici  corde,  cum  legc  jusliiia',  cum  coiicor- 
di:c  pace.  Merilo  illc  dum  iii  sacrificio  Dei  talis  est, 
ipse  posimodum  sacrificium  Deo  factus  csl,  ut  marly- 
rium  primus  osiendeiis  iniliarel"'  sanguiiiis  sui  gloria 
Domiiiicam  passionem  qui  ei  justiliam  Domini  babuc- 


tietur  vobis  [Malth.  vii,2).  El  qui  servus  post  dimis-  B  •'■'t  d  P^com.  Tales  dcniquc  a  Domiiio  coronantiir  , 


suni  sibi  a  domiiio  omne  debitum  conscrvo  suo  no- 
luil  ipse  dimiltere  (ilatlh.  xviii,  54),  in  carccrcm 
religaiur  :  quia  iiidulgere  conservo  suo  noliiil,  qiiod 
sibi  a  Domiiio  indulluin  fuerat  amisil.  Qu;b  adliuc 
forliiis  Clirisius  in  praeceptis  suis  inajorc  ccnsur;c 
suic  vigore  propoiiit :  Cum  steteritis,  inquil,  ad  orutio- 
iiem,  reniitlile  si  quid  habetis  adversits  aliqitein,  ut  et 
Tatcr  vesler  qtii  in  coilis  est  remittal  peccala  vestra  vobis. 
Si  autem  vos  non  rentiseriiis ,  neque  Paler  vester  qiii  in 
cielis  est  reniittet  vobis  peccata  vestra  (Marc.  xr,  25). 
Excusalio  libi  nuHa  in  die  judicii  superesl,  cuiu  se- 
cnndum  luam  senlenliam  judiceris,  et  quod  feeeris 
lioc  et  ipse  paliaris.  Pacificos  cnim  el  concordes 
aiquc  uiiauimes  csse  in  doino  sua  Deus  prxcipit,  et 


tales  in  die  judicii  ciim  Domino  judicabuiil  ".  Cxlc- 
rum  discordaiis  et  dissidens  et  pacem  cuin  rrairibus 
non  habens,  secundum  quod  beaius  Aposlolus  ct 
Scriplura  saucta  tcslatur,  nec  si  pro  nomiiie  Chrisii 
occisus  fueril,  criinen  dissensionis  fraternai  potcril 
evadcre,  quia,  sicul  scriptum  est,  Qtii  (ratrein  stiuin 
oilit,  homicida  esi ,  nec  ad  regnum  cmloruiit  pervenit 
aut  cuin  Deo  vivil  Itoinicida  (I  Joan.  ui,  15),  non  poiest 
esse  cum  Clirislo  qui  imilator  Juda;  maluit  csse  quam 
Clirisii.  Quale  deliclum  esl  quod  nec  Bapiismo  san- 
giiinis  polestablui?  quale  crimen  esl  quod  niarlyrio 
nou  polcst  expiari? 

XXV.  lliud  qiioque  necessarie  admonet  Dominus 
ut  iii  oralione  dicamus  :  Et  ne  nos  paturis  induci  in 


qualcs  iios  fecit  sccuiida  naliviiatc,  lalcs  vult  reiialos  C  tentationem.  Qua  in  parte  oslenditur  iiibil  conlra 
peiseverare;  ut  qui  (ilii  Dei  csse  coepimus,  in  Dei  nos  adversarium  posse,  nisi  Deus  anle  permiseril ;  ul 
pace  maneamus,  cl  quibus  spirilus  unus  est,  unus  omiiis  tiiuor  nosler,  et  devolio  atquc  observalio  ad 
Eit  ct  auimiis  et  seiisus.  Sic  nec  sacrificium  Deus  Deum  converlatiir,  quando  in  lciitationibus  nosiris 
rccipit  dissideniis,  et  ab  allari  revertentem  prius      nihil  malo  liceai,  nisi  poieslas  inde  Iribualur.  Piobai 

LECTIONES  VARIANTES. 

*  Viudicabuntur  Oxon.  Lips.  Impr.  omites  prwter  Morell.  el  Baluz. 

STEPII.  baluzii  not^. 


XXIII. —  Qrca  debitores.  Tres  libri  veieres  habeiit 
peccHlores. 

ncligiitur.  Ila  omncs  fcre  libri  veleres.  Nam  quod 
in  IMoy>siarcnsi  ct  iii  Graliannpolilaiio  scripluin  est 
reieifiitiir,  isliid  profeclum  cst  cx  perimitalioiic  lille- 
lariiiu.  Qui  vcro  posiea  relimicniiii  lianc  leiiionein, 
id  cst  M;iiiuliiis  ct  alii  ,  puiarunl  Vdccm  rclcijnlur 
nicliiis  coiijmigi  ciiiii  .•iccusalivo  qiiam  reli/jalttr,  non 
aniiicidvcricnles  Tertiilliaiium  ei  Cypriaiium   s;cpc 


Vide  CresoUium,  Decade  priina  AnihoioqicE  sacrw, 
cap.  I,  seci.  9.  Ilaqiie  Cypriaiius  in  Episiola  lxxxi, 
pag.  104,  f((/  CoHftssoies  ait  illos  judicaiuros  naiioiics 
et  rcgnaiuros  ciim  Cliristo.  Lacianlius,  cap.57  Epi- 
lomes  :  Nos  judiciunt  Dei  expectare  debentus,  ul  eos 
poslmodum  i/mi'  dc  iiobis  jiidicnverint  judicemus.  ll;i 
viilg:a:c  eililioncs,  ineliiis  profcclo  qu;im  in  cdiliiiiie 
Pfallii  ,  in  qiia  scripuiiii  csl,  qui  dc  nobis  juilicanl. 
Porio  iii  uno  cx  illis  scpteiii  cndicibus  antii|iiis  i|ii(is 


scripsissc  iii  cnrccrem,  ut  legilur  iii   aiiliquis   codici-  t\  comiucmoraviiuus    cl   in    Mclensi   ^ancii    Aiiiulpli 


biis,  |iro  111  carcere. 

XXIV. — Iniwcenier.  Codex  Fiixensis  liabet  pro  liac 
\oce  iiii(/o)ii's,  id  csi  verveces.  Quod  vidclur  melius 
convcnirc  ciiiii  hisluria. 

Ji((/((«/)i(;;/.  Quaiiivissciam  omues  cdilinncs,  pr:c- 
lcr  M(iiclli:inam,  cl  qnalunrdcciiu  anli(|ua  exciiipl:i- 
ria  halicre  viiidicabuiiliir,  cgn  praileio  lcclioiiciii  cdi- 
lioiiis  Morclliaii;!'  ,  ipiam  adstriiiint  scplcin  vclcra 
cxeinplaria,  ({uia  in  Evangclio  scciindum  .M:Ulli:ciim 
cap.  XIX,  el  scciindum  Liicani  cap.  xxii,  Clirisliis  ail 
discipiilos  suos  iii  rcgcncralioiie,  cuni  vcncril  liliiis 
liominis  iii  sedc  inajcslatis  su:c,  cuin  i|isi)  jinlicalu- 
riisdiKidecim  Iribus  Isracl.  In  qiio  iiumcto  jiidican- 
liuin,  iiKjiiit  sancliis  Aususliiius  iii  Scriiione  ."SI,  de 
1'aMiilcmia  :  oiiiiics  iiiieltiijuniiir  qtii  propler  livaiuje- 
lium  omiiiH  sua  dimiserunl   cl  sectiti  siint  Domiiium. 


scripium  cst  jiidicabtintur.  Ex  quo  :ilii  haud  duliie 
fecciuiit  vindicubuntur,  ntin  Cariioteusi.  Eiror  ciiim 
cst  couslans.  Eodeiii  crroie  sciiplmn  cst  iii  Apoloye- 
/ico  TerluHiaiii  iii  (piibusdam'*-'  vcteribus  libris  el  cdi- 
lionibiis  ulisculupius  ftilinine  judicalur ,  ciim  iii  cdilione 
Pamclii  rccic  posiluiii  sil  i)()i(//ca/«r,  utdiceuuis  alibi. 
Vide  aiinoLiiidiieslIcnrici  Valesii  ad  Euscbiuni,  libvi, 
c.  -i^.  (liesliltii  tecliunem  qtia',excepto  Morellio,  omni- 
biisiinle  llul.  conimtinis  ftiil.  Ilic  e  septem  edd.  posuit : 
jndiCabuiil,  quod  sune  melitis,  qitia  islitis  uivi  opinioni- 
bus  rcspoudet.  Cfr.  Ep.  \\(liul.  lxxxi),  II.  Nequevero 
ntclioru  neiiiper  qenuiiia.  Into  probiibilius ,  einendato- 
rcin  qucnidant  vulijari  leclioni  MoreUiunain,  quain  linic 
illiint  subsliUiisse.  Sed  lul  liiiiiiduni  iwii  facile  rein  per- 
dticttl,  iiisi  qui  qtinlcs  sinl  eild.,  in  qiiibus  iiltcrulruin  lc 
gitur,  nccuraie  novciil. — Golduok^.) 


S37  LIBER  DE  ORATIONE  DOMIINICA.  538 

Scriptura  (iivina  qux  dicii  :  Veml  Niibiicliodomsor  A     XXVIIl.  Qiiid  mirum ,  fratres  dilcctissimi ,  si  ora- 


rex  Ikibijloniw  iii  llierusiilem,  el  expuiinubul  eani,  et 
dedil  eani  Domiiius  in  maim  ejus  (IV  Rcg.  xxiv).  Daliir 
aiitein  poteslas  adversus  nos  inalo  secuiiduin  nostra 
pcccatii,  sicut  scripliiin  est :  Quis  dcdit  in  direplioiiem 
Jacob  el  Israd  cis  qui  praidantur  illum  ?  nonne  Deus  cui 
jieccaverunt  ?  et  nolebant  inviis  ejus  ambulare  neque  nu- 
dire  lecjem  ejus,  et  superduxil  super  eos  iram  animalionis 
siia;  {Isa.  xlii,  2i).  Et  iteruni,  S;donione  peccanle  ei  a 
pra:ceplisatquoa  viisDoniinirecedenic,positiini  est:£« 
e.Tcitavit  Domiims  Satanam  ipsi  Salomoni  {lllfleg.  xii). 
XXVI.  Poiesias  vero  dupliciteradversns  nos  datur, 
vcl  ad  poenain  cnin  deiinfininins  ,  vei  ad  gioriain 
cinn  probamur ;  sicuti  dc  Jul)  factum  videinus  ,  nia- 
nifestante  Deo  et  dicente  :  Ecce  omnia  qiMcumque 


lio  tnlis  est  quam  Deus  docuit,  qui  magisteiio  suo 
oiuiicm  preccm  iioslrain  salutaii  sermone  breviavii? 
llocjam  per  Esaiam  proplietam  fuerat  anlc  priedi- 
cium,  cum,  pleiuis  Spiritn  SLinctode  Dei  majesiateac 
pietale,  loqneietiir  ^'^  :  Yerbum  coiisuminaiir,,  inquil, 
et  brevians  in  jusiitia,  quoniam  sermonem  breviatum 
fiiciel  Deus  in  loto  oibe  terroi  {Isa.  x,  22).  Nam,  cum 
Dei  Sermo,  Doniinus  iioster  Jesus  Ciiristus,  omnibus 
venerit,  et,  coliigeiis  docios  pariter  el  indocios,  omni 
sexni  atque  a;tali  priccepla  salulis  ediderit,  prxcc- 
ptiirum  suoruin  (eeit  grande  compcndium ,  ul  in 
disciplina  coeiesii  discenlium  menioria  non  laboraret, 
sed  qiiod  essei  simplici  lidei  necessurium  veioeiter 
disceret «.  Sic,  cum  doceret  quid  sit  vita  scierna,  sa- 


liubet  in  maniistuttsdo ;  sedipsum  cave  nelangas  {JobjB  cTSiMcnlwn  vitas  magna   et  divina   brevilate  com- 


),  12) V  El  Dominus  in  Evangeiio  suo  loquiiur  lem- 
pore  passionis  :  ISulliim  haberes  adversum  me  polesta- 
tem ,  nisi  datum  esset  tibi  ilesuper  {Joan.  xix,  11). 
Quando  autem  rogamus  ne  in  lenlalionein  veniamus, 
adinonemur  iiilirmitalis  et  imbeliicitatis  noslrse  duin 
sic  rogamus,  ne  quis  se  insoienter  exlollat ,  ne  quis 
sibi  siFperijc  atqiie  arrogaiitcr  aliquid  assninal ,  ne 
qnis  sibi  aut  confessionis  aul  passionis  gioriam  suam 
ducal,  cum  Dominus  ipse  bumiiilalem  docens  dixc- 
rit  :  Viijilaleel  orute,  ne  venialis  in  tentiuioneni.  Spi- 
ritus  quidein  promplus  est,  caro  autem  infirma  {Marc. 
XIV,  58);  nt,  dum  prancedil  iiumilis  el  sunimissa  con- 
fessio  et  dalnr  totum  Deo ,  qnicquid  suppiiciter  cum 
timore  et  iionore  Dei  peiilur  ipsius  pielate  pra;sleliir. 


piexus  est  dicens :  llwc  est  autem  vita  wlerna,  nl  co- 
gnoscunt  te  soliim  et  verum  >•  Demn,  et  quem  misisti 
Jcsum  Cliristuni  {Joan.  xvu,  8).  liem,  cum  de  Lege  el 
Proplieiis  praicepta  prima  el  majora  decerperei , 
AiuU,  inqiiil,  Israel,  Dominus  Deustuiis  Deus  uiiuscst. 
Et  diliges  Doininum  Deuin  tuum  de  loto  corde  tuo,  ct 
de  tola  aniina  tua,  ei  de  toln  virtute  iua{l)eut.\i, i,  5). 
Hoc  estprimum  mandatum.  Et  sccuiidum  simile est liuic  : 
Diliges  proximum  tibi  tamquam  te  ipsum  °  {Marc.  ait, 
29-51).  In  liis  diiobus  prwceptis  tota Lex  pendet  el  Pro- 
plielai  {Mattli.  xxii,  iO).  El  iierum  :  Quwciimque  vo- 
luerilis  ut  faciant  vobis  liomines  bona,  ita  ct  vos  fiicile 
illis.  Ilwc  est  enim  Lex et  Proplietw  {Ibid.  vii,  12). 
XXIX.  Nec  verbis  tanluin,  sed  el  factis  Dominus 


XXVil.  Post  isia  oinnia  in  consuminationo  oralio-  C  orare  nos  dotuit,  ipsc  or;\ns  frequenter  et  deprecans. 


nis  venit  cl.insiila  universas  petiiioiies  et  preces 
noslras  coilccta  brevilate  coiicludens.  In  novissimo 
cniin  ponimiis,  sed  libera  nos  a  malo  ,  compreben- 
deiiles  adversa  cuiicla  qiiaj  conira  nos  in  hocmmido 
moiilur  inimicus;  a  quibiis  poiest  »  esse  lida  el  firma 
luicia,  si  nos  Deus  liberel,  si  deprec:uitibus  aique 
iinpiorantibus  opem  stiam  praestet  ^.  Quando  aulem 
dicimus,  libera  nos  a  mai.o,  niliil  reiiianet  qiiod  ui- 
ira  adliuc  deljeal  posliilnri,  qnando  scmei  proteeiio- 
nein  Dei  adversus  inaimn  pctamiis  ;  qua  iinpetrata  , 
coiitra  oiniiia  qiia;  dialiolus  et  mundus  operaniur 
seciiii  .siainus  et  liiti.  Qiiis  eniin  ci  de  sa;cuio  metus 
cst  cui  in  sa;culo  Deus  tiilor  est? 


et  quid  facere  nos  oporier«it  exempii  sni  contesiaiio- 
nc  demonsirans.sicutscriptum  est :  Ipseautem  fiiii  se- 
cedens  in  soliludiiicm  et  adorans  '  (Liic.  v,  16).  Et  ile- 
rum:  Exivitinmonleorare,  etfuit  periioctansin  oratione 
Dei  {Luc.  VI ,  12).  Quod  si  ilic  orabat  qui  sine  pecci- 
to  erat,  quanto  magis  pcccalores  opoi  tet  orare?  El 
si  iile  per  loiam  noctcm  jugiter  vigiians  conlinuis 
precibns  orabat,  qiianlo  nos  inagis  in  freqiienlanda 
onlione-debemus  iioelc  vigiiare? 

XXX.  Orabal  aulcm  Dominiiset  rngaliai,  non  pro 
se,  quid  enim  pro  se  innocens  precarelur?  sed  pro 
deiiclis  nosiris,  sicut  et  ipse  declarat ,  ciiin  dicit 
ad  Petrum  :  Ecce  Salanas  poslulavil  b  ut  vos  ve.va- 


LECTIONES  VARIANTES. 

"  A  (luilins  non  |  oiesL  correx.  Oxon.  nullo  cod.  allato:  J)     "  Proximum  luum  Oxon.  Tibi.  Ver.  MR.  Lam.  NC.  1. 
1)  Nisi...  i)ra.'slet  correxit  Oxou.,  nec  uUum  cod.  excita-      Tiinniuani  le  Paris. 
vil.  t  Orans  Lam.  Ebr  Ar.  Bod.  %  o. 

•^  l':(:cli,'sia  (liscerel  Pem.  8  Expelivit  Oxon  el  velt.  impr. 

ii  Te  soluin  veruia  Pfliis. 

STEPII.  BALUZII  NOTiE. 


XXVI.  —  Ne  taiiijas.  Post  ista  additnm  est  in  liluo 
Fiixeiisi :  Etiilio  locodicil :  Ecce  irado  illum  tibi.  Tan- 
tuin  iinimnm  illius  cuslodi.  Qiiod  siimplnin  cst  ex  ca- 
pile  II  iiliri  Jiili,  iit  cilalur  a  Terliiiliano  iii  libro  de 
Euijii  iii  persicutioiic. 

Teiiipore  pnssioiii.^.  Pameiiiis  adjecil  ex  coilice 
Caiiiberoiieiisi  ad  Vilnlum.  Sed  cgo  isliid  iioii  repcri 
jii  iibris  nostris,  el  in:iniresliiiii  esl  dccs  e  iii  ciliiio- 
liibii'.  i|ii:e  l'aiiicliaii;im  aiiiece>seriiiil. 

Qiumdo  iiulem  roijnmus,  Ciial  liuiic  lijciim  sniiclus 


Augiisiinus  lib.  IV  contra  duas  Epistotas  Pelagianorum 
c.ip.  9. 

XXVII.  —  Venit  cliiusula.  Tcrliiliianiis  in  liliro  de 
(h:iiioiie  :  Et  respondet  climsnla  interi^reluns  qnid  sil 
Nenos  inducas  in  tentalionem. 

Sed  libera  nos  a  mulo.  Vide  aniuilaliones  Erasiiii 
in  capiil  X(  Lnc;e. 

X\X. —  Posiidnvil.  Viilgata;  edilioiies,  Hilariiis  in 
libio  X  dc  Triniliite,  c.  38,  et  llicroiiyniiis  lib.  il 
udversus   PcUujium  iiiihcnl  exprtivil,  mi  lci;ilur  iii  c.w 


S30 


DIYl  CYPRIANI 


r;.iO 


ref^qmmodo  IrUiciim.  Ego  avlemroqnvi  fro  le,^iedeficiat  \  scriiilimi  esl  cx  personft  Rpclcsinc  Inqncnlis   in  Cnii- 


fidesliiii  {Luc.  XXII,  ol,  5-2).  Elposlmndum  |iioonmi- 
bus  Palrcni  dcprccaiiir  diceiis  ;  iVoii  pro  liis  iiuiem  rogo 
solis,  sedel  prn  ilbsqiii  crediluri  suiil penerbnni  iiisorum 
in  nie,  ul  omnes  viiiim  siiil,  siciil  lu  l'alcr,  iii  iiie  el  eijo  iit 
te,  ul  ctipsi  in  nohit  uiium  siiU  (Joaii.  xvii,  20).  Ma;;iia 
Doniini  propior  saluicin  nostram  beiiigiiitas  parilcr  ct 
pictas,  uinon  conlcjilusquodnos  saiigiiincsuo  rcdiiiic- 
ret,  adlmc  pro  nnliis  ainplius  ei  rogarel.  Roganlis  auicin 
dcsidcrium  vidclu  quod  fuurit,  ut,  qiiomodu  uniim 
siml  paicr  ciniius,  sic  et  nos  in  ipsa  uniiale  uianea- 
mus.  Ut  liiiic  quoque  possit  inlelligi  qiiantiiin  dcliii- 
qufll  ('ni  uiiiiatcm  scindit  et  paccm,  tuni  pro  lioc  el 
rogavcrit  Uominus  ,  volens  scilicet  sic  plebeni  siiam 
salvam  fieri  et  in  pace  vivere  '',  cum  scirct  ad  re- 
gnum  Dci  discordiam  iion  venire. 

XXXI.  Quando  aulcin  siamus  ad  oratioiicm,  fratres 
dileclissimi,  vigilare  ei  incuiiibcre  ad  prcces  lolo  cor- 
de  dubcmus.  Cogiiatio  oinnis  carnalis  et  sscciilaris 
absccdat,  iiec  qnicquain  tiinc  aiiiinus  quain  jd  soluin 
cogitci  quiid  prccatur.  Ideo  et  sacurdos,  aiite  ora- 
lioiiem  pr^fatiune  prxinissa,  paral  fratrum  ineiites 
diceiido  ;  Sursuiii  corda  ;  ut ,  diiui  icspondcl  plcbs, 
Uabeims  ad  Donmuin,  admunealur  nihil  aliud  sc 
qiiain  Doininum  cogitare  dcljcre.  Cluudalur  contra 
adversariuin  peclus,  cl  soli  Deopatcat,  nec  ad  se 
bosten)  Dei  tcmpore  orationis  adire  patialur.  Oljrc- 
pit  enim  frcquenlcr  ct  pcnelrat,  ei  subliliter  fallcns 
preccs  noslr.-is  a  Dcu  avocat,  ut  aliud  li:ibeainus  in 
cordc,  aliiid  in  vncc,  qiiando  inlcnliune  sinccra  Do- 


tifo  Canlicoriim  :  Ego  dorinio  *■  ,  et  cor  mcuiit  vigilat 
{Cinl.  V,  2).  Quapropiur  solliciic  ci  canle  Apobtulns 
arlinoiiel  diceiis  :  liislale  oraiioni,  vigUuiites  i/i  ea  (Co- 
luss.  IV,  2  ),  docciis  scillccl  et  oslciiduns  eos  iinpe- 
ii  are  quod  poslulant  de  Deo  possc,  qiios  Deiis  vidcal 
iii  oiMlioiic  "  igilare. 

XXXII.  Oraiilcs  aulcm  non  infrueluosis  ncc  midis 
prccibiis  ail  Deuiii  vcnianl'.  Iiiefficax  pelilio  csl  cdiu 
prccalur  Dcuin  slerilis  nraiiu.  iNaiii,  cuni  omnisiirbor 
non  [aciens  (rucltim  excidaiHr  el  in  igiiem  Millaiiir 
(iliilili.  vii,  19),  iitiquuel  seriiio  iinn  baliens  friicliim 
prnmeriri  Deuin  non  polus.1,  ipiia  iiiilla  est  opcraiin- 
nc  faicundiis,  EtidooScriplura  diviiia  iiisiriiii  diccns: 
Duna  csl  ornlio  ciim  jejuiiio  ei  eleemo.iyiia  {Tob.  xii,  !l), 

B  Nain  qiii  iii  die  judicii  praeiniuiii  pro  o|)crilius  cl  elcu- 
mosjiiis  rcddituriis  cst ,  lindic  qiioqne  ad  oraiinnem 
cuin  opcralioiic  *•■  vcnicnii  bcnignus  audiior  csi. 
Sic  duiiitpie  Ciiriiclius  cenlurio  cum  orarel,  meruil 
audlri.  Fuil  eniin  faciens  iniiltas  clcomosynas  iii  plu- 
bcm  el  scniper  orans  Dcum.  Iluic  circa  lioram  iio- 
naiii  oranii  adslitil  .\iigeliis  tcstiiiioiiiiim  rcdduns  sui 
oporis  f  el  diceiis  :  Coriieli,  oralionestucc  ct  eleeiiiosgiiai 
tua:  asceiiderunt  ad  memoriam  corani  Deo  {Acl.  \,  i). 

XXXIII.  Citu  nralioiics  ad  Dcuiii  a<condunl  ipias 
ad  Deuiii  inerila  nostri  opcris  imponuiil.  Sic  ct  Ua- 
pliael  angelus  Tobiae  orai.iti  seinper  el  seniper  opc- 
ranti  lestis  fuit  dicens  ;  Upera  Dei  nvelare  el  conjilcri 
honorijicum  esl.  Nam,  quando  oriibas  luet  Sarrn,  ega 
obluii  memoiiam  oralioiiis  veslrw  in  conspeciu  cl(iriinii.i 


minuni    debeai,  non  vocis   sonus ,    sed   aninius  el  C  Dei.    Ei  ciiin  scpelires  (u  moriuos  simpiiciier,  ei  qiiiu 


scnsus,  orare.  Qusc  niiiem  srgniiia  esl  alicnari  ut 
rapi  «  incpiis  cngiiatinnibiis  cl  prnf.inis  cuni  Dn- 
ininiiin  dcprccaris,  "'  qnasi  sil  aliud  qiioil  maj^isdc- 
bcas  cojiitare  quain  qund  ciiiii  Dco  liipicris?  Quo- 
mndo  te  audiri  n  Dco  posiulas,  ciiin  ic  ipse  noii 
aiidias?  Vis  esse  Dcniii  uiemnreiii  liii  cum  rogas, 
quaiido  tii  ipsc  memor  lui  iion  sis?  Hoc  csi  ab  liosie 
iii  toium  non  cavere  :  boc  est,  qiiaiido  oras  Dciim, 
majesialcm  Dei  iiegligeniia  orationis  offcndere : 
lioc  csi  vigilare  oculis  ut  corde  dormire,  cuni  debcat 
Chi  istianus  el  cuin  dorniii  ociilis  cordu  vigilaru,  sieut 


iion  es  cuiiclalus  exaurgere  el  derelinquere  prnndimn 
tuiim,  sed  abisli  et  condidisli  morliium,  niissii.i  suin 
lenlare  le ;  et  ileriim  me  misil  Deits  ciiriire  te  et  Snrriim 
iiiirKm  luaiii.  Ego  eiiim  sitm  Hnpliael,  unus  e.x.  seplein 
Angelis  juslis  qui  assislimus  et  conversiiinur  uiile  cliiii- 
lalem  Dei  {Tob.  xii,  11-15.).  Pcr  Esaiani  quoipio 
Dominus  adiiioiiet  el  docel  simllia  contcslans  ;  Silvr, 
iiiqiiil,  oiiiuem  itoduin  injusliliiv,  resolve  sulfociilioiics 
impolentium  commerciorum.  Dimiiie  qiiussutos  in  re- 
qitiem  el  omncm '  consignnlionem  injitslain  dissipa. 
Frange  esiirieiili  paiiein  luuin,  el  cginios  sine  leclo  in- 


LECTIGNES  VARIANTES. 


'  Cribraret  Vo^ss.  3. 

'■  Sic  imlgo  in  relt.  codd.  Plebem  siiam  unice,  quod  nro- 
bavit  WiilkeriisMisreU.Obs.p.Sl. 
"=  Aliinari  ul  tapi  Puris.  Bod.,i,  2,  5,  4.  ilR.  Maiiul.  " 


<i  Dormio,  inqnil^r.  Lam.  NC.  1. 

'  (Aim  eleinosyiia  Ar.  Lam.  ,VC.  1. 

t  Suis  operibus  Ver.  Ebor.  Vem.  Bod-  4. 


STEPH.  BALL7JI  NOTiE. 


pite  II  Kvangelii  scrnnduin  Lncam.Cravii  lamenqiia! 
(licitur  cdilio  pniferi  posudiivil.  Cuiii  orgo  lccliniicm 
illam  ego  iiivenerini  in  xxvii  libris  no-lris  ct  in  iin- 
vcni  Anjjlicanis,  luin  cliMin  in  Hliro  Tcrliilliaiii  ile 
Fuga  in  persecuiione ,  apud  saiitlimi  Aiij;ii>liiiiiiii, 
Eiiaralioiic  iii  psaliiiiim  c,  el  iii  cdliioiic  Moiclli:iiia 
nnii  (liiliitni  i|iiin  ita  lej  oniiidiiiii  e.<sct,  eliain  (|uia 
ila  .scripluiii  est  i-upri  in  Eplslola  vii  pag.  14. 

Vcjciirei.  Iii  Evaiigolio  Liic:('  ci  iii  iino  (Oilicc  Vati- 
caiiu,  liiiii  (liaiii  in  lilno  ii  saiicli  Aiigiistiiii  ndvcrsus 
riUiijimn  legiliir  cribriirei.  At  Ires  libii  nostri  liali,  iit 
rcnlilaiel.  Qno  eliam  niodo  scri|iliini  cssc  in  vclcstis 
cxoiiipl:irlbiis  libri  x  sancti  llllarii  de  Triiiilale  adno- 
laliiiii  pst  in  cdilione  viri  npllini   ct  doclissimi    Pclri 


Coiistani ,  cui  dcbcmus  egrogiain  edilioncm  opcriim 
illius  Saiicli.  Tcrliilli:iiiiis  iii  lilirn  rie  Fuqii  in  persccu- 
lioiie  ot  Hilarius  iii  libro  iiiox  laiid:ito  lialicnlVeriKTi!/. 

XXXI. —  Snnum  corda.  Coiiiiiiodiaiiiis  liis iiuclloiio 
70  :  Sacerdus  DomiiiicumsusuincuriUi  prwcipil.AuUqni 
ciiini  s;c|ic  scrllicbaiil  SKsiitii  pro  sursum,  iili  dixliiiiis 
ad  capiil  19  lilni  Laclaiitii  de  Morlibns  persecitioruin, 
Addo  iiiiiic  Vitriiviuiii,  apiid  qiieni,  lil».  x,  cap.  8,  lu- 
pllnr  ah  inio  siisuin  lii  vctcri  (ndlco  iiiins.  Poiri  Pl- 
llioei.  Vido  Oiiniiiasliciin  Unswcydi  ad  viliis  l\ilrvm 
cl  nolaliniirs  cjiis  r.d  Marlyroluqiuin  Adoiiis. 

XXXIII.  —  .Anijelisjiislis.  Plcriqno  liliri  voleres  lia- 
boiit  saiiclis,  ul  iii  Ilbro  de  .Morlulilale  pag.  252,  ubi 
idciii  lociis  refenur. 


Sil  liRER  DE  ORATFONE  DOMINICA,  Ui 

duc  in  doiniim  luam.  Si  videris  nudiim,  vcsii ;  ct  do- \  ui  rcsurreclio  Di)m\n\  matiilina  ornlione  celebreiur. 

QiKid  oliiii  Spiriliis  sanc!iis  dosigiiabal  in  Ps^iliiiis  di- 


mesticos  seminis  titi  non  despicies.  Tiinc  erumpei  lempora- 
rnneum  lumen  tuum  et  veslimenla  tua  cilo  oricutur,  et 
praibit  niile  le  juilitia,  el  clniitas  Dei  circuiiidabil  le. 
Tunc  exclamabis ,  et  Deus  cxaudiel  le,  el  diim  adliuc 
loqiieris  dicel :  Ecce  adsum  [Isa.  tviii,  G-9).  Adtsse 
se  reproniiiiit  et  aiKJire  ac  protegere  se  eos  dicit  qni, 
injiislilix  nodos  de  corde  solveiiles  et  elcemosynas 
circa  doniesiicos  Dei,  ser iinduiii  ejiis  pnesepia,  f;icieii- 
lcs,  dum  audiiint  qiiod  Deus  prajcipit  lieri,  ipsi  qiio- 
qiie  a  Dco  mereniur  aiidiri.  Beaius  aposloliis  Patiliis, 
in  necessitaie  pressune  ailjntiis  a  fralriiiiis,  opera  bo- 
na  ■'i  qua:  fiunt  saciificia  Del  dixil  essa  :  Saturalus 
sum,  iiupiil,  recipiensab  Epaphrodiio  ea  ijum  avobis 
missa  sunt,  odorem  suavilalis,  sacrifieium  accepliim  el 
plnciium  Deo  (  Pliil.  iv,  18  ).  Nani,  quando  qtiis  nii- 
seretur  pauperis,  Dciim  foenerat ;  et  qiii  dal  niir.linis, 
Dco  doiiat,  s|arilaiiler  Deo  suavilatis  odorem  sa- 
crificat. 

XXXIV.  In  orationibiis  vero  celebrandis  invcni- 
mus  observasse  ciiin  Daniele  ires  pueros  iii  fide  for- 
les  et  jn  captivitate  viciores,  horain  tertism,  sexlaiii, 
'"  iioiiam,  sacramenio  ^  scilicet  Trinitaiis,  qua;  iii 
iiovissimis  tcmporibus  nianifestari  liabebat.  Nam  et 
pritna  liora  iii  lertiam  vcniens  consummalum  niime- 
riiin  Iriiiiiatis  ostcndii  :  iieinquc  nd  sextam  quarta 
proccdeiis  declarat  alteram  trinitaicm;  et  qiiando  a 
septiiiia  iioiia  compictur,  pcr  lernas  horas  triiiitas 
perfecia  niiincr.nur.  Qua;  borariiin  spatia  jamprideiii 
spirilaliler  delciininaiites   adoratores  Dei  staluils  et 


cens  :  Itex  mcus  el  Deus  ineus,  quoninn  ad  te  orubo  '', 
Uomine,  maiie  exaiidics  vocem  meam,  maiie  nssislam  « 
tibi,  el  coiilemplabor^e  (Psal.\,'i).  El  iterum  pcr 
Proplieiam  Intpiitur  Domlims  :  Diliiculo  vigilabiint  ad 
me  dicenies  :  Eumtis  et  reverlamur  ad  Dominum  Deiiin 
nostrum  (Ose.  vi ,  I).  Recedenle  Item  sole  ac  die  ces- 
sanie  necessario  riirstis  orandum  esl :  nam  ,  quia 
Christiis  9ol  veriis  ei  dies  esl  verus,  sole  ac  die 
saiciili  recedliiiie,  qtiando  oramuset  petimiis  ut  super 
nos  lux  demio  veniat,  Cliristl  precamiir  advenlum 
lucis  xterna!  gratiam  pra^biiuriiin.  Cliristum  autem 
diein  dictum  declarat  in  P.salmis  Spiiitus  saiicius  : 
Lapis,  inquit,  quem  reprobaverunt  wdiftcanles,  liic  fac- 
B  tus  est  in  caput  anguli.  A  Domiiio  (aclus  cst  isle  '  ct 
est  admiriibilis  e  in  oculis  iiostris.  Iste  est  dies  quem 
fecit  Domimis,  ambulemus  et  jucundemur  in  eo  {Psal. 
cxvii,  22,  25).  Item,  quod  so!  appellalnssit  Malachias'' 
|)rop!ieta  testalur  dicens  :  Yobis  aulem  qiii  timetis  no- 
men  Doinini,  orielur  sol  juslitiw,  et  in  alis  ejus  curalio 
est  [Malacli.  iv,  2).  Quod  sl  in  Scripturis  sanctis  sol 
verus  el  dies  verus  esl  Christus,  liora  nnlla  a  Chrl- 
stianis  excipiiur  quominiis  fieqiienter  ac  seinper  Deus 
debeat  adorari ;  iil  qui  in  Cbrlsio,  hoc  est  In  sole  el 
in  die  vero,  sumus,  insisiamus  per  tolum  diem  preci- 
bus  et  oiemus,  et  quaiido  mundi  legc  decurrens  vici- 
busalternlsnox  revolutasuccedil,  iiullum  de  nocturiils 
teiiebris  cssc  oraniibus  daninum  potest ,  quia  liliis 
liicis  et  in  noclibus  dies  est.  Quandoeniin  slne  lu- 


lcgiilniis  ad  prccem  tempoilbus  servabaiif:.  |^i  nianl-  q  niine  est  ciil  liimcn  in  coide  est?  aui  quaiido  sol  ci 


festaia  postinodiim  res  est  sacramenla  olim  fiiissc 
quod  anto  sic  justl  precabantur.  Nam  superdisci- 
pulos  liora  lerila  desceiidlt  Spiriius  saiicliis  ,  qiii 
gratiam  Domluic.e  rcpromissionis  implevii.  Ilem  Te- 
triis,  liora  sexla  in  tcctum  supcriiis  ascendens,  sigiio 
pariler  et  voce  Dei  rninieiilis  insliuclus  est  ut  oiiiiies 
ad  grati:im  saliitis  adinliiercl,  cum  dc  emuiidiiuiis 
g<Mi  ililius  anle  diiliit:irct.  Et  Doiiiiiiits  liora  si'xta 
criicifixus,  ad  iionaiii  pecc.ta  nostra  saiiguine  siio  al)- 
liiit,  el  ut  ledlmere  el  vivilicare  iios  possei,  tunc 
vicioriam  siiam  passioiie  |ieifecit. 

XXXV.  Scd  nobis,  fratrcs  dilcciissimi,  pricler  lio- 
ras  aiiilquitus  obscrvalas,  oramli  iiunc   el  spalia  et 


et  dios  non  cst  cul  sol  el  dies  Cbrislus  cst? 

XXXVI.  Qui  anteiii  iii  Ciirlslo,  liocest  inluininc', 
scmper  sumus,  oec  noclilius  ab  oralione  cessemiis. 
Sic  Anna  vidiia  sine  iiiiermisslone  mgans  semper  et 
vigilans  peiseverabal  in  proinerendo  Dco,  sicul  iii 
Evaiigelio  "scripium  esi :  Non  recedcbat ,  iiiquit ,  de 
lemplo,  jejiiniis  el  orationibns  serviens  nocle  ac  dio 
{Luc.  11,  57).  Viderliil  vel  geiililes,  qui  necdum  lllti- 
inliiaii  suiit,  vel  Judxi,  i|ui,  descrto  luiniiie,  in  leiie- 
Lrls  remaiiserunt.  Nos,  fnitres  dilectissinil ,  qul  in 
Doinini  luce  seinpcr  suiiius,  qui  iiieiiiinimiis  et  tcne- 
iniis  quid  csse  accepia  gratla  cwperiiiius,  coiiipulc- 
nius  noctcm  pro  dic.  Ambularcnos  (rcdamussemi  er 


sacramenla  crcverunt.  N  nn  et  maiie   orandum  est,  U  lii  himine,  iion  Impcdiamur  a  tenebris   quas    ev:isi- 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Opera  qiia;  liunt  tani.  Ebor.  Lm.  ffC.  1. 
b  SacrameiiUim  Ver.  Sacranionta  Val.  2. 
•■  Doinino  servii-bant  trtin.  Borf.  2.  JVC.  i.  Serviebant 
Oxon.  Lips. 
■i  Adorabo  Ker. 


«  Astalio  Lam.  .V.l.  NC.  1,  Bod.  -2,  .5. 
f  Facliiiii  csl  islud  Pem.  Paris.  Vict. 
•!  Mirabilis  Ar.  Hen. 
k  Malacbiel  Ver.  Vicl. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


b 


XXXIV. —  Pelriis  Itora  sexla.  Vide  Tcrtnlliaiitim  iii 
Inirni  liliii  rfe  Jejnniis,  Micronymiim  iii  Epislola  ad 
Eiislocirnimrfef.'«s(o(/i(i  virginilalis,  el  Daniclis  liciiisil 
aiiiiot:iiioiics  in  Clemenlem  Alixitndrinum  p:ig.  77. 

XXXV.  —  Ubservatat.  QiKi-dani  vctcra  cxemplarla 
iiobent  o(>jciTn»(/as,  iiniim  mcimi  coiislilutas. 

Mane  assislain.  Codex  Segnicrianus,  iiiane  udslabo 
libi  el  videbo  le.  Alil  ires,  mane  udslabo  tibi  el  ex- 
audies  me. 

Ambulemus.  Tres  Ilbrl   vcleres,  exullemus  et  Imte- 


mnr.  Alii  qiialuor  el  edllio  Morclliana,  exullemns  el 
incundiinur.  Scgiiierianus  ,  laneiitttr  et  epuleiiiur  in 
euin, 

Malachhis.  Vcteres  ediliones  et  trcdccim  librl  ve- 
tcres  lialieiit  Malachim,  Fnxensis  Malucliil,  Veronen- 
sis  Malacliicl. 

XXXVI. — Deserto  lumine.liA  ferine  onine»  libri  ve- 
leies.  Qiiaiuor  timeii  iiabeni  dtserli  a  lumine.  Alii 
ires,  derelicli  a  lumine. 


545  niVl  CYPRIAM  fiU 

mus.  Nulla  sinl  lioris  iiocluriiis  precum  (ianina,  imlla  \  soIiimi  (liem,  sic  iiocic  f|iiasi    in  liimiiie  vii;ilemus. 
ciralionumpigraeligiiava  dispendia.  PeiDei  iiiiliilgon-      Oraluri   seiiiper  et   acliiri  gratias   Deo,  liic   quoquc 
tiani  recrcali  "°  spiritaliter  ct  reiiali,  imiieiiuir  quod      orare  el  gialias  agere  noii  desinainus. 
futuri  sumus.  ihbituri  iii  regno  siiic  inlervcnlu  iiociis 


LIBER  AD  DEMETRIANUM. 


tciiipus  est,  ad  mcnlem  tcdeal  liortaliir,  «c/  saliem 
iiietii  judicii  et  semper  ardeniis  yehcniim  ignis.  Imi- 
lalur  autein  ipse  parliin  Tertulliani  Apologelicum  el 
libruin  ad  Scapulam,  parlim  iViuulii  lelicis  Octu- 
viuin.  Pauel. 

!.  Oblatrantem  le  cl  adversiis  Deiim,  qui  unus  ct 
verus  esl,  orc  sacrilego  ct  verbis  iiiipiisobslrepenlcm 
frcqueiiicr,  Deinetrianc,  conleiiipscram,  vereciindius 
ac  meliiis  cxistimans  cinuitis  iiiiperitlam  sileiiiio 
speriiere,  qiiam  loiiiiciido  demeiilis  iiisaniani  provo- 
caie.  Ncc  hoc  siiie  lujgisierii  divini  iiucioriiate  T.icie- 
bam,  ciim  scripUini  sil  ;  In  aurcs  imprudenlis  iioli 
quicqiiam  diccre,  nc,  quuiido  audieril,  irrideal  scnsalos 
sernwnes  tuos  (Prov.  xxiii,  9).Et  iieriim  :  ISoli  respon- 
dere  imprudenti  ad  imprudenliam  cjus,  ne  simiiis  fnis 
illi  {  l'rov.  \x\i,  i).  Et  saiictum  (jiioi|ue  jiibeamiir 
iiilra  coiiscicnliam  iiostiam  teiieie,  ncc  inculcaiidniii 
porcis  et  canibiis  cxpoiiere,  Ioi|ueiite  Doniiiio  cl  di- 
potiiis  sint  omnia  illa,  quam  pcena.  Proinde,  diim  G  ceiite  :  Ne  dederilis  suncluni  canibiis  ,  neque  miscrilis 

STEPH.  B.\LUZI1  NOT^. 


Arguhentuu. —  Demetriano,  Africd:  procoiisuli,  conlcn- 
denti  Chrislianis  imputaii  debeie  bella,  famem  et 
pestein  quibus  tum  orbis  divexabnlur,  qiiod  ab  ipsis 
dii  non  colcreiilur ;  pulclire  respondel  {ubi  deduxil 
mundi  senio  omnia  deleriora  ficri  )  ipsos  polius 
etlinicos  tanlarum  cladium  causain  esse ,  quod  Deuin  ■> 
non  colerent  el  Cliristianos  prailcrea  injusiif  perse- 
culionibus  ayilareni.  Deinde,  ubi  illi  exprobravil  tor- 
menlorum  inusilala  genera  quibus  Cltrislianos  prw 
aliis  reis  lorqucbal,  non  ad  coiifessionem,  sed  ad  ne- 
galionem,  deorum  impoteniiiim  arguit ;  luin  quodipsi 
te  defendere  nequeanl ,  alque  adeo  Demetrianus  qui 
illos  vindicabal,  ab  ipsis  polius  coti  quam  ipse  eos 
colere  dcberel ;  tiiin  quod  a  Christianis  de  obscssis 
corporibus  ejecti,  quid  siiit  ipsi  confileaniur.  Neque 
vero  ruinas  regiim ,  jacluras  opum  et  siinilia  mala 
qiwpcrseculioiicsClirislianorum  divinilus  in  vindiclam 
comilabaiilur,  ideo  vindiclas  non  censeri,  quod  illis 
eliam  communes  esscnt,  quaiidoquidein  gaudium  iis 


AD  DEMETUI.VNUM.  —  Nihil  est  faeilius  .  nibil 
magis  obviuiii  qiiam  reprelieiiderc  sludia  iiriorum,  cum 
ingenia  liiiinaiia,  ut  lib.  iv  lipisi.  xxii  ail  Syiiimacliiis, 
proinpla  adargiiendiiincsseomiiibusliqiieat.Ciijus  rei 
excmpluni  cx  Aiiguslino  reiulimus  in  iniiio  iioiaruin 
iiosirariim  ""ad  Cyprianum.  Lactaiitius  lib.  iv.cap.  i, 
ropiebenditseii  poiins,  iitllicronymi  verbo  ular,  iiioi- 
dci  Cypriimim  qiiod  lii  liai;  oiaiioiie,  (|iia;  seripla  esl 
adveisus  ininiieiim  (liristianu:  religioiiis,  nlaliir  lesli- 
iiioniis  sacra;  Scripiiir;e,  ipi:iin  ille  iiiiipie  van.iiii, 
(icliiii,  coiiinienliliaiii<|iie  piilabat,  ciiin  poliiis  argu- 
ineiitis  et  rationc  rcfellendiis  fnisset,  id  est  bum.inis 
lestimoniis,  pbiidsoplioium  viilclicetet  liisloricormi), 
nt  suis  potissiinuiii  relolaicUir  aiieloiibus.  Coiilra, 
Terliillianiis  iii  iiiilio  libri  de  Tesiunonio  uniinw  ait  : 
Magna  curiosilute  el  majorc  longc  menwria  opiis  esl  nd 
stiidcndum,  si  quis  velit  cx  lillciis  reccpiissimis,  qui- 
bustiue  pliilosoplioruin  vcl  puclariim  vel  quoruiidibet  do- 
clrina  siiiiieniKV  scccularis  iiiagislrorum  lestimonia  ex- 
ccrpere  clirisliaiiw  veiilalis,  ul  wmuli  perseculoresquc 
ejus  de  suo  proprio  inslrwncnlo  el  erroris  in  se  el  ini  - 
quilalis  in  uos  rri  reviiiranlur.  Exslilere  qui  crederent 
saiictiiiii  (pio(|iio  llicroiiynnim  iii  eadeiii  ciim  La- 
clanlio  sciiicmia  fiiisse,  qiiia  is  in  Episiola  ad  ila- 
gnum  relert  isliid  jiidicinm  LacUintii  de  lioe  opcn; 
saiicli  Cypriaiii  ailversiis  Demctrianiiin.  Venmi  illi 
vebemeiJler,  nieo  qiiidcm  jiidicio,  criaveriinl.  Ilicro- 
nyiiiiis  ciiiiii  iii.n  rcfcrl  illod  Lact:.iitii  judiciiim  lain- 
qiiam  approbaiis,  scd  iit  osleiiderel  LacUiniiiiin  pii- 
jassc  nicliiis  fietiirmii  fiii>se  Cypriaiiiim,  si  in  rclel- 
leiido  Dcmetriaiio  usus  essel  lesiimoniis  pliilnsnpbo- 
riim  cl  poclariiiii,  (]nain  ciiiii  iisus  est  l.siimoniis 
»ac(;c   Scripinra'  advcisiis   li»miii  n)    elliiiicniii.   Id 


vero  llicronymiis  ila  faeiebat  ul  cliain  tesliinonio 
Laciaiiiii  osteiideret  posse  scripiores  ecclesiasiicos 
uli  lesiiiiioiiiis  sa;ciilariuiii  lilteinriim  in  liicubia- 
tioiiibiis  siiis.  Idein  iii  Epistob  ad  Clesiphonlcm  ad- 
versiis  Pclagiaiios  aii  posse  ciiiii  paucis  senteiuiolis 
Scripluraruiii  b:erelicoriiin  el  per  eos  pbilosopboriiin 
ar^uineiiia  convinci.  Liicircri:iniis  npnd  eiini(leiii  Hic- 
roiiymum  ail  :  Oro  le  ul  pliilosopliorum  argiimeidiiliviie 
deinisila,  chrisliaiia  ineciiin  siiiiplicilaie  loquaris.  d:- 
leriim  B;iroiiiiis  aiiiio  2.iG  npliiiiis  :iiguineiilis  osieii- 
ditceiisiiriiin  L:icianui  noii  esi-e  lcgitiin:iiii.  {Cf.  D. 
La  tsourry  dissertalioiiem  de  lioc  S.Cypriani  operc,in- 
fra  in  lioc  luino  cx  inlegro  recnsam). 

1. —  Ad  Oeme;n'((HHi)i.IiicodiccCorbeicnsisieinscr:- 
ptiis  est  bic  libcr  :  Incipil  Epiflola  sancli  Cypiiani  iiil 
Demclrianum  paciannm  (;;)isC(i;)i(iii.l'rncoiisiilcin  A(iic:c 
fuisse  ceiisuit  Nicohiiis  Vii^iiicrius  iii  su:i  liistiiii:i  ec- 
j)  ciesiastica.  Quis  aiiiein  ille  fuerit  recte  dispiitatiiiii 
est  in  iiolis  edilionis  Aiiglicaii:c,  ubi  scriptum  i;st  ve- 
similius  esse  illiiin  liiisse  judicem  in  civiiatc  C:ii  ib:i- 
giiicnsi  aut  aliquem  ei  consiliaris  qui  prxsidi  solebant 
iii  jiidiciis  assislerc. 

Ncc  hoc  sine  macjislcrii  diviiii  Post  bscc  Paiiieliiis 
adjecit  (?(  nominis,  ipiod  adililaiiienluin  cgo  leperi  in 
Iribiis  aniiqiiis  codicibus.  Deest  aniein  iii  aniii|iiis 
cdilionibiis,  in  xxi  libris  nosliis,  et  iii  qualiior  Aii- 
gliciiiiis.  lii  aliis  diiobiis  noslris  legilur,  sinc  miigi- 
slerio  diviiice  auclorilaiis.  Quo  cliani  niodo  sciipliim 
est  iii  iiiargine  edilioiiis  ipue  diciliir  Gravii.  Ibinc 
vero  leclioiiein  inrigis  probat  1'aiiiclius.  Uig:Uliiis  cl 
Aiigli  reiiiiiicriiiit  in  eontextii  addltioneni  i'aiiielii. 
Ego  dclevi,  quia  superllna  est,  et  niajor  pars  >clo- 
niiii  e.vciii;  liiriuin  e.  iii  iii)ii  babcl. 


LIBEU  Al)  DEMETUIANIM. 


UG 


viargarilns  vi:Slras  anle  porcos,no  incnlcent  cns  pcdi- k  Mm  qiii  ad  maliim  moliis   cst    mcndacio   fallenle, 


(iH.v>,  el  conrcrsieliddnlros  (W«((/(.vii,C).  Nom,cimi  ail 
n:c  s;<  pc,  RUiilio  magis  conlradicciidi  (|iiain  voio  di- 
sccndi,  vci'iics,  ct.clamosis  vocibiis  pcrsonans,  malles 
liia  iiiiiiudciiier  ingcrerc  (piam  noslra  palieiiler  aii- 
dire,  iiicpliim  videbalur  congredi  tcciim,  (|iiando  fa- 
ciiius  ossel  et  levius  tiirbulenti  maris  coiicitos  fluc- 
lus  clamoribns  reiundere  riuam  tuain  rabiem  tracla- 
libiis  cocrcere.  Cei  te  et  labor  irrilusetnullus  effeclus, 
offorre  lumcn  ca!CO,  scrrnonem  snrdo,  sapienliam 
brulo  ;  ciim  ncc  senlire  brulus  possit,  ncc  cxcxis  lu- 
mcii  adiiiitlere,  nec  surdus  andire. 

II.Hicccoiisiderans.sxpeconticiii.et  impatientem  pa- 
lleiilia  vici,cum  necdocerc  iiidocilem  possem,  iiec  iin- 
])iumre!iginnc  coniprimere,necfuicntcmlenitaiecolii- 


miilto  magis  ad  boiiiiin  movebitiir  verilale  cogciite. 

III.  Dixisli  per  nos  (ieri  ctqiiod  nobis  debeanl  im- 
puiari  omnia  isla  quibus  nnnc  mnndns  quatitur  et 
urgeliir,  qiiod  dii  veslri  a  nobis  non  colantur.  Qua 
in  parte,  qiiia''  ignarus  diviniB  cognilionis  ct  veriia- 
lis  alicniis  es,  iliiid  primo  in  loco  scire  dcbes,  scnuissc 
jam  niunduin,  non  illis  viribus  slare  quibgs  priiis  sle- 
terat,  nee  vigoreet  robore  eo  valerequo"'  anlcapr.c- 
valebal.  IIoc  etiam,  nobis  tacentibiis  el  nulla  de  Scri- 
pliiris  sanctis  praedicalionibusque  divinis  documenta 
promeniibus,  mundus  ipse  jam  loqiiiiur  et  occasum 
siii  rerum  labenlium  probalione  leslatur.  Non  hyeme 
niitriendis  seminibus  lanla  imbrium  copia  cst,  non 
fiugibus  seslate  torrendls  solis  lanta  <■  flagranlia  est, 


borc.Sedcnim,cumdic.asplurimo«conqueriquodl)ella  B  "pcsic  vernante  lempcrie  sata  Ia;!a  sunt,  nec  adeo 


ci cbrins  surganl,  qiiod  liies,  quod  fames  s:ievianl,  qiiod- 
qncimbres  cipluviasscrcnalongasiispendaiitnobis  im- 
piiiari,lacercuitranoiiop(iriii;  iiejamnon  vcrecundia; 
scd  diffidenliaiesse  incipiatquod  lacemiis,  ei  duin  cri- 
minalionesfalsas  conlemniniusrcfnlarc,  vidcamur  cri- 
nicii  agnosrcrc.Rcspondco  igilur  et  libi,  Demetrianc, 
jiariter  et  calerisqiios  lii  forsitaii  conciiastijCladvcrsiim 
nos  odia  tuis  malcdicis  vocibns  senrmaiiiio  ,  comiics 
liI)ipluresradicisalqucoriginistu;Bpiilliilalionef(;cisli; 
quosiamen  sermonis  nosiriadmitterc  crcdo  rationcm  : 


arboreis  foeiibus  auiumna  foecunda  suni.  Minus  de  effos- 
siset  faligaiis  montibuseruimlur  marmorum  crusla; , 
miniisargenli  et  auriopessiiggcruntexhansta  jam  me- 
lalla,  ct  paiipcres  vena;  breviantur  in  dics  singulos  el 
decrcscunt,  dcficit  in  arvis  agricola,  in  mari  nauta,  milcs 
in  castris,  innoccnlia  in  loro,  jiislitia  in  jiidicio,  iii 
amicitiis  concordia,  iii  artibus  pcriiia,  iii  moribiis  di- 
sciplina.  Pulasne  tantain  possc  substantiam  rei  se- 
iiescenlis  existere  quanlum  prius  potuit  novclln 
adhuc  ei  vegeta  juventa  pollere?  Minuatur  necessc 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Solita  flagrantia  Bo(/.  1,2,  3,  i.  Lam.  Ebor.   Tlm. 

FOSS. 


"  Pedibus  suis  Bod.  \,  2,  3,  4.  Suis.  Kam  cum  ^lr.  Lam. 
Ebor.Woss.^i. 
b  Qui  ignarus  md.  1,  3,  4.  Tliu.  Vict. 

STEPH.  BALUZII  NOTyE. 

/nriitoiK.  Pra!fcrohancIeciionein,quia  illam  inveiii  C  lib.  i  adversus  Syramachum  :  Tiirbidus  aer  ponebat 
iii  aiiliquis  editioiiibns  et  in  sepicmdccim  codicibus  tiquidum  ex  arca  serenum.  Idem  in  hyinno  matuiino : 
iiiannscripiis.  Eani  qiioqne  practnlerunl  Angli.  Eo  vo-      Ilwc  liix  serenum  conferat. 

Verecundim.  Hieronymus  iii  Epistola  ad  Thcoplii- 
Iiim  Alexandrimim ;  Macle  virtute ,  niacte  zeto  /idei. 
Ostendisli  quod  liuc  usque  laciturnitalis  dispcnsalio 
fuil ,  non  consensus.  Idcm,  lib.  i  adversus  Rulinum  : 
El  ostendam  quod  huc  usque  silentium  modesliw  ftieril, 
tion  malw  conscieniiw.  Sanctus  Ambrosiiis,  in  F^pisiola 
advcrsus  rilitionem  Symmacbi ,  dissimutaiionem  pro 
consensn  inlerprelanles. 

liespandeo.  Codex  sancti  Arnulplii  ct  cdilio  Mo- 
relliana  liespondemus. 

111, — Quod  dii  veslri.  Lactantius  lib.  v,  cap.  8.  Dis- 
cile  iqilur  liomines  ideo  malos  esse  quia  dii  coluntur. 

Vcrnanie  temperie.  Antea  legebatiir  verna  de  lempc- 
rie  sua  saia  Iwla  sunl.  Vcram  lcctionein  iiiveiiimiis  in 
qiiatiior  anliqiiis  exemplaribus,  eanique  sc  iii  aiitiqiio 
libro  iiivonisse  scribit  Morelliiis.  Etiam  f:ilsa  ostendit 
istam  csse  verain.  Nam  ciiin  babcai  verna  de  lemperie, 
'^  nianiresimn  esi  errorem  ortiim  esse  ex  vocc  vcrncmie, 
qiiam  librariiis  non  intellig(:ns  posnit  vernade  unico 
vocabiilo  pro  vernanle.  Siipra,  Episl.  xv,  png.- 25: 
Successil  kieini  verna  lemperies. 

Arris.  Tameiicisi  sciam  lectioncm  vulg:ilam  ,  qii.-c 
baliet  iiijris,  esse  optimam,  islam  prxforo,  qiiia  illam 
inveni  iii  quindecim  libris  nnsiris,  cii:iiii  in  Scguic- 
riano ,  cl  iii  quatuor  Bodleianis.  Sic  ctiam  habcbat 
Vcronensis.  Ita  eiiam  edilio  Morelliana. 

iuvenia.  Facile  esl  pr.neferre  lianc  leciioiicm,  ciim 
illam  liabeani  viginti  libri  nnsiri  ct  sex  Aiiglicani , 
tiiiii  ctiam  omnes  edilioncs  Pamcliaiia  aiuiqiiiores. 
Pamerms  posuit  jMt)e«(u(e,  professus  sc  iia  invenissc 
in  qiialuor  aniiquis  codicibus.  Memori;c  autein  lapsu 
facium  cst  ut  monuerit  Morcllium  ila  quoquc  pO' 
suissc. 


c:iliiilo  fici|ucnlcr  iiiimliir  Tcrtullianus  elCypriauiis. 
Couciliiim  Arelatcnse  piiiniiiii  canoiie  17.  Ul  nullin 
rpiscopus  alium  episcopum  incutcct.  Vide  Jacobi  Go- 
llinfrcdi  notas  ail  librum  i  Tcrtullioni  nd  Naiiones 
cap.  10. 

lu  conversi  elidant  vos.  Quamvis  ista  exstciit  in 
nmnibiis  cdilioiiibus  cl  iii  qiiiiiqne  antiqiiis  exein- 
plaribus,  facilc  dclercm,  cmn  de-^iiit  in  qirmdccim  li- 
brisiiostrisetiiuaiiior  Anglicanis,  lum  eiiamquia  niil- 
lius  moniciiti  siint  ad  ailstrucniliiin  id  qiiod  Cypria- 
inis  insiniiaic  vnUbal. 

II. —  Palienlia  vici.  Sic  llicronymus  iii  P^pistola  ad 
Panimacliium  advcrsiis  Joaiincin  llierosolyniitanmn  : 
J\'o/i(iHii(s  libi  occusionem  d::rc.  Videbamus  enim  slro- 
plium  ditcclionis  luw.  Injuriain  pulicnlia  vicinnis. 

Quod  bella  «(jfciiMs.Prudenlius,  lib.ii  adverusSijm- 
macliiim  : 

El  sunl  qui  noliis  bella  cxproliare  siiiislra 

Non  dnbitanl  poslquani  teiiqilorum  sprevimus  aras. 

Imbrcs  ei  pliivias.  Novclla  Tbcoilosii  dc  Jndaiis  et 
Sainarilanis  ;  An  diutius  perferinius  nnilari  lcmporum 
viccs,  irala  coeli  leniperie  ,  quw  paynnorum  exaccrbnla 
pcfidia  ncscit  valiirw  libriimeiita  servare  ?  Vnde  enini 
vcr  soUlain  (jriiliinn  abjuravit,  unde  (vslas  messe  jejiuia 
liiboriusum  aqricolinii  in  ^ipe  dcsrniiii  (irisliiruin,  unde 
Injeniis  inleinperiila  ferociliis  "'''  iiberUilem  lerraruin  pe- 
velrabiii  friqore  slerililalis  Iwsione  dannuivit,  nisi  qiiia 
tid  impielalis  viiuliclam  Iransil  teije  sua  nnlurw  de- 
crelum  '! 

Serena  tonga.  Matlbaii  xvl :  Scrcnum  erii,  rubicun- 
ilum  est  cnim  cwlum.  Hieronymus  lib.  ii  coiilra  Pc 
Jagianos,  in  tereno  palimur  lempeslotem.  Prudcnlius, 


547 


DIVI  CVPRIANI 


Ui 


csl  qtiicqiiid  fine  jani  proximo  in  occidiia  el  cxirema  A  adversa  variari,  cl  appropinquanlc  jam  jndicii  dlc 


devcrgil.  Sic  soi  in  occ.isu  suo  ra(lio>  itiiims  clnro  cl 
igiieo  splendore  j:i(  nlalnr;  sic,  declinanle  jam  ciirsii , 
exolciis  roniilius  liiiia  loiniaiur,  ei  arlior  qn.T  fiicrat 
aiile  viridis  ei  feniils,  aresccnlilms  raiius  lii  pdsinio- 
Uuiii  slcrili  seiiccliile  defoniiis;  el  fmis  qui,  (•xiindan- 
lilius  priu»  venis,  iargiler  profluib  t,  sciicciuic  dcli- 
cicns  ,  vi«  nmdico  sudore  disiillal.  Il;cc  scnlenlia 
luumlodaiaesl,  lia!cDei  lexcsi,  ul  omiiiaoiia  occidfint 
cl  aucla  sciiescani,cl  infiinienlur  fiirlia,cl  niagnanii- 
uiianlur,eicuminfiiiiialaeidiniinu!afueriiil,fiiiianinr. 
IV.Clirisliaiiis  Impuias  quod  minuautur  siiignl.a, 
iiiiiiido  senesccole.  Quid  si  et  sencs  ini|iul<'iil  (Miii- 
slianis  quod  iiiinus  valoani  in  senecuil(\  (lund  iioii 
perinde   ul   prlus  vigcant  audilu  aiiiluin,  cursu  pc- 


niagis  ac  ningis  in  piagas  generis  liumani  ccnsuram 
Dci  indignanlis  acccndi.  Non  ciiim,  sicut  lua  falsa 
qiierimoiiia  ei  iniperilia  vcrilalis  igiiara  jaclat  el  cla- 
milai,  isia  accidiiiit  qiiod  dii  vcslri  a  iiubis  iion  co- 
l.intiir,  scd  ipiod  a  vobis  noncolalur  Dciis.  Naiii,  ciim 
ipse  sit  niundi  domiiius  et  rcctor,  el  ciincia  arbitrio 
cjus  cl  nulii  geranlnr,  nec  qnicquam  fieri  possii  nisi 
qiicd  aut  fcccrit  aiit  licri  ipse  permiscril,  uiii|ue 
quaiido  ca  liiint  qii.i;  irain  Dei  iii(llgiianlis  osien- 
duiii  °,  non  proplcr  nos  (iiinl,  a  qiiibus  Dcus  cidiiur, 
scd  delictis  el  merilis  veslris  irrogaiitiir,  a  qiiibus 
Dcus  Ofiinino  ncc  qiircrilur  noc  ruiieliir,  nec,  reliclis 
vanis  snperslitionibus,  rcligio  vera  cogno.iCilur,  ul,  qui 
Dciis  iiiius  osi  omiiibus,  umis  coialiir  aboinuibus  cl  ro- 


dum,  oculiirum  acie,   virlum    robore,   succo   vlsce-  B  gciur. 


runi,  mole  mcmbrorum  ;  et  cum  oliin  ultra  oclingen- 
los  ct  nongeiitos  annos  vite  honiinnm  long;Kva  proce- 
derel,  vix  niiuc  possit  ad  cenlcnaiium  niimerum  pcr- 
veniri  ?  Canos  videmus  in  pueris,  capilli  denciiiiit 
antequam  crescaul ;  nee  a-las  in  senecliile  desinii, 
sed  incipil  a  senccluie.  Sic  iii  orlu  adliiic  siio  ad  11- 
neni  naiivitas  properat ;  sic  quodcuniquc  iiiinc  iiasci- 
tur,  mundi  ipsius  senecliile  degencrai :  ul  iiemo  mi- 
rari  debcat  singula  in  niundocoepisse  deficcre,  qiiando 
loliis  ipse  jani  nnindus   in  defeciionc  sil  et  iii  liiie. 

V.  Quod  aulein  crcbrius  bcila  coniinuaiii,  (|ii()d 
slcrllitas  et  faiiies  solllclludlnem  ciimiilanl,  qiiod,  s;e- 
vicntlbns  murbis,  valetudo  frangiiiir,  qnod  biiniaiiiim 
gcniisluis  populaiionc  vastatur,  elboc  scias  esse  praj- 


\1.  Ipsuni  deniqnc  aiidl  loquentciii,  ipsum  voce 
diviiia  inslriicjilcm  niis  paritcr  ac  nioncnieiii  :  Do- 
nwimn  Deum  luiim  ndorabis,  iii(|iilt,  el  illi  soli  servies 
{Deiil.  VI,  15).  El  iicrum  :  Non  ermil  tibi  dii  alii 
absiiiiemc(Kxnd.\\,a).  Ei  ileriim:""  iVo/i(cflHit!(/rti-e 
post  deos  (ilieiios  iit  serviaiis  eis,  el  ne  (idoruverilis  eos  ; 
cl  ne  iiiciteiis  •>  mc  in  oiieribus  ninnuum  vcslriirum  ad 
disperdcndos  vos  {lliercm.  xxv,  C).  Prnplicla  ileni  Sjii- 
rllu  saiicio  plenus  conleslalur  cl  dciiiiniiai  liam  Dei 
diceiis  :  Uac  dicit  Doniiiiiis  oiniiiiotens  :  Eo  quvd  do- 
miis  mea  descrta  esi,  vos  aulem  secUimini  uiiusquisque 
in  dommn  tuoin,  propterea  abslinebil  aelum  a  rore,  et 
terra  snbtraliel  "^  procreationes  suas ,  et  indiicam  gla- 
dium  super  lerram  et  siipcr  (rumeiituin  et  super  viuinn 


dlctum,  in  novissimis  temporibus  muliipllcari  iiiala  et  C  ei  super  oleiim,  et  iuper  liomines  ct  super  pecora,  eisuper 

LECTIO.NES  VARIANTES. 

«  Kclraliel.4r. 


«  Accenduiit^r.  Ben. 
!>  Irriletis  NC.  2. 


STEPH.  BALIJZII  NOT.€. 


IV. — Quod iiiiiiMaiifur siii^u/a.  Ei  lamcii  eadcni  inala 
cvcnissc  in  imperio  Roiiiano  aiilc  qiiam  tliii^iiana  rc- 
ligio  iii  eo  fundata  esset  cerluni  esi  ci  facile  probiri 
possei.  Ltar  taiuen  ail  eam  reiii  priibandain  irsiiiiionio 
uiiius  Coluinelhc,  qiii  viciuus  erat  nostroriim  leinpo- 
runi.  Is  crgo  in  pr.Tfailoue  llbrornm  siioru:ii  de  lie 
riitlica  ail  sa'pcnuniero  civilails  Romnua;  priiicipes 
culpasse  siia  iclaic  inodo  agroriim  inficcunilitalcm, 
modo  co;li  per  iiiiiiia  jam  lcnipora  noxiaiii  li  ugiliiis 
inlcmpcriciii ,  quosdaiii  etiaiu  pi:eillclas  (|ucrlmoi<ia3 
vclui  raiioiie  ceila  iniligassi' ,  (|ui)d  exisilni:irciit 
iilicrtate   nlmla  prinris  a;vi  dcrnligalum  cl  clfieliim 


ci  accusandiim,  sciiticniibus  sirciitls  ca  Iranslaia  snnt 
alo,  iil  asvo  Tlicodosll  A.  iin|)iilaliaiiiiir  Jiiihiels  ,  Sa- 
niarills,  cl  Pagaiiis,  iil  palcl  cx  Novclla  cjiis  lcrlia , 
Cl  ;CN0  KaiOli  M.  Tcnipeslarlls  ,  adversiis  qiios  exbtat 
lilicr  Agiiliarili  arcliicplscopi  Liigdiincnsis.  Al  sequcii- 
illius  .lciiiporibiis  e;i  iniiiHtabaintir  ciilpis  saccrdoliiin 
In  Daiiia.  llnjiis  rei  lcstis  esl  Gregorr.is  Papa  VII  qiii, 
llli,  1  Eplsl.,  XXI,  scrllioiis  ail  rcgciii  et  geiilein  Daiiii- 
riiiii  ail:  llliid  iiilcriin  non  prwlercunduin,  scd  magno- 
pere  nposloliia  inlerdiclioiic  proliibeiidiim  videtiir  quod 
de  genlc  vesir-a  nohis  innoluit ,  scilicel  vos  iiilcmpcriem 
lciiiporum,   cj>rriiptii>nes   ncris ,   quascuinque  nwlcslias 


soliini  ncqiiire  prislln:i  bcnigniuac  pr^cbcrc  iiiiirla-  J)  corporum  iid  sacerdoluin  ciilpas  transferre 


libiis  aHiiioiilam;  idqiie  llb  ii,  cap.  1,  all  iiiiii  cx  l;ili- 
g.itlone  lcrro',  qnciuadiiiudiiiii  plunuil  cieilidi-innt , 
sod  lioinlniini  incrlla  cvciilsso.  Kl  lucc  qiildcm  anle 
fiiiiilalam  rcligloncm  Cliri»ll :  (|ii:c  cuiii  Inlroiliicia 
csscl  lii  rcmptibHcaiii ,  cl  graviij  odiosaipio  csscl  gcii- 
lililiiis,  illl  cas  calainllalcs  iiiipulali;iiit  iioslrls  lioiiiiiii- 
biis,  ob  caiii  ratlononi  ipiod  alt  \\\U  dil  eoriiiii  iioii 
colerenlur.  Apiid  Runuuiii  lib.  iv,  cap.  13,  refortur 
rc.scrlpliiiii  .\iionini  Pli  ;id  Aslanos  pro  Clirlsliaiils, 
lii  quo  Inipoialor  ail :  De  molibns  outcin  lerrai  qui  vel 
fiicii  tunt  vel  eliain  nuiic  fmnl  abtuvduin  uon  eril  mce- 
rorem  vestrum  jusla  commonilionc  solini,  quoitium  qiii- 
dem  comperi  quod  in  liujusmodi  rcbus  ad  illorum  invi- 
ilinm  communet  casiis  triinsfcrlis.  Poslca  ciiiii  dcsiissct 
idolobilria ,  siisccpla  apiid  oiiiuos  iibi(pie  genlcs  Dei 
rcliglo,  el  loia  respiiblka  lacla  cssct  cliiisllaha,  cuin 
oa  iii:il:i  ovoiiicbanl  qu;c  ludis  ;;:  ulilcs  liiipuUiic  solc- 
baiii ,  iii  est  liuuiaua  iiatura  prouip'.a  ad  argnondum 


^/«,1  iiifi/)/(  a  scnectute.  Scncca  Eplsi.  xiii:  Quid 
csl  auicm  tiirpius  qiium  scne.r.  virerc  iiicipiens?  Ilem 
Episi.  xxiii :  Male  vivunt  qiii  senipcr  vivere  incipiunt. 
Qiiidam  vitcrc  incipiiinl  cuin  desincndmn  csl.  Ilciii  cap. 
i  de  IJrovliatc  vlt:i; :  /lM(/io  plcrvsijuc  diceulcs,  a  (juin- 
qiiagesiiiio  in  otiuiii  succcdam  ,  scxiigcsimuS'  aiinus  nb 
cfp  iis  :rie  diiiiiltct.  Quiiin  scruiii  "'''  csl  tuiic  viverc  in- 
cipc-e,  CHin  desiniidum  cst.  Censorlnus,  cap.  xiv,  alt 
aiiiio  scxagoslnio  liiiic  priiiiiuii  soiiosccre  corpus  iii- 
ciiieio.  Kt  <;iccio  lii  Or.ilidiic  |  ro  lloscio  Anicrino 
all  :  Hcnes  sexiig,'iiarii  niorc  mujorum  de  poiile  in  Tij- 
beriiu  dejicicbaiiliir.  T;iclliis  all  Ai^rlcolain,  ijul  aniio 
•  (inhiilicige.sinio  scxlo  ;i:l;uis  siia;  c.Mlncliis  csl,  incdlo 
In  spalio  liili'4{ra;  a'la!ls  crcpliini  fiilsso.  Idoiii  alibl  ail 
quiudccliu  aniios  csse  .^raiidc  iiiort.ills  a;vi  spatlum. 

V. —  Dcjii  omninonec  qiKvrilur.  tii  codlcc  SeguiC"" 
rl;ii;o  si  rlftoin  csl  colitKr. 


B49 


LIBER  AD  DEMETRIANUM. 


Wi 


per  omnes  labores  vianunm  eorum   {Agg.  i,   9-1 1).  A  servis,  por  quem  libi  ciiiicta  deserviiint ;  famiiLiiis 


Itcin  Proplicia  siliiis  repiilit  et  dicit  :  Et  pluam  sn- 
/)(T  unam  civilalew,  el  sujier  uliam  "  non  pluum.  Pars 
vnn  cowpluctur,  et  pars  super  quam  non  pluero  arefiet. 
Et  congregabunliir  duw  el  Ires  cirilutcs  in  unam  civitatem 
potundm  uquce  causa,  iiec  satiubuntur  ;  et  non  conver- 
timini  ad  me,  dicil  Dominus  (liiios  iv,  7,8). 

VII.  Indignritur  ecco  Doiniinis  ct  irasc  iiir,  et  qnod 
ad  cum  iion  convcrlamini  comniinaliir  ;  ei  tu  mira- 
ris  aut  <iuercris,  in  li;ic  oljsliiKilione  ei  contcmptii 
vcslro,  si  rara  dcsupcr  pluvia  dcscciHlal,  si  terrasitu 
pnlvciis  squiilcal,  si  vix  jejiinas  cl  pallid.is  Iierlias  slc- 
rilis  gleba  producai,  si  vincaiii  dcbilllet  graiido  ca;- 
dens,  si  oleain  delriincet  Uirbo  suljvcrieiis,  si  foiiicin 
siccitas  slatiiat,  aerem  pesiilens  aiira  corrnmpat,  Im- 


illi  ciijus  niilii  tilii  universa  faimilaiilnr.  Ipsc  dc 
scrvo  iiio  exigis  &crviiiitcm,  et  liomo  lioiniiicm  pa- 
rcrc  tibi  cl  obcdire  compellis.  Et  cum  sit  vobis  ea- 
dcm  sors  nascendi,  conditio  una  moricndi,  corporura 
maieria  coiisimilis  ,  animariim  raiio  coinnHinis , 
a^qualijure  ct  pari  Icge  vel  veniatur  in  islum  mun- 
dum  vcl  de  inuiido  poslmodiim  recedalur,  tainen  nisi 
libi  pro  arbilrio  luo  serviaiur,  nisi  ad  voliintatis  ob- 
scqiiiiim  pareatur,  imperiosus  et  niinius  serviluiis 
exaclor,  flagcllas,  verbeias ,  faine,  siti,  nuditate, 
ferro  etiam  frequei^ler  el  carcere  aflligis  el  crucias  ; 
rt  iion  agnoscis,  miser,  DominumDeum  tuum,cumsic 
cxerceas  ipse  dominatum  ' 

IX.  Mcrito  ergo  incursanlibus   plagis   noii  desunt 


niiiiem  nioibida   valetudo  consiimal,  cuiii  omnia  ista  g  Dei  flagella  nec  vcrbera  :  iiuse  cum  iiiliil  istic  promo- 


peccalii  piovucaiiiilnis  veiiiaiil,  et  pliis  exacerbelur  ^ 
Dciis  qiiando  nibil  lalia  ct  laiita  proliciaiii?  Fieri 
ciiim  isla  vcl  ad  disciplinam  coniuinacinm  vel  ad  poc- 
nam  malorum  dedirat  in  Scripluris  saiiciis  idem 
Deus  diceiis  :  Sine  causa  percussi  filios  veslros,  disci' 
pHnam  non  e.xceperunt  {llierem.  ii,  50).  Et  Proplieta 
devolus  DC  dicatus  Deo  ad  lia:c  eadem  respondcl  et 
dicil  :  Verberasti  eos,  nec  doluertint  ;  flagellasti  eos, 
uec  volucrunt  accipere  ^  disciplinam  {Hier.  v,3).  Eoce 
inoganliir  diviiiiiiis  pbiga»,  el  milius  Dei  iiieliis  esi  : 
ccce  verbera  desiiper  cl  flagella  noii  desuni,  et  ire- 
pidatio'nulla  ,  nulla  formido  csl  <>.  Quid  si  iion  in- 
tcrccdcrel  rebus  liumaiiis  vel  isia  ceiisura,  (luanto 
adliuc  major  iii  liomiiiibus  esset  audacia,  faciiionim 
impunitale  secura  'l 

Vlll.  Quereris  quod  minus  nunc  libi  uberes  fontes 
et  aurae  salubrcs  et  freqnens  pluvia  el  fertilis  terra 
ubsc(|uium  pradieant,  qiiod  noii  ita  uiiliiatibus  luis 
el  voluptalibus   clenienla  deserviaiit.  Tii  enim  Deo 


veaiil,  nec  ad  Dciim  singulos  tanlo  cladium  terrorc 
ciinveriaiii ,  manet  postnKidum  carcer  aeleriius  el  jii- 
gis  flamiiia  et  poena  pcrpoiua.  Nec  audiciiir  illic  ro- 
ganiiiim  gcmilus,  quia  nec  hic  Dci  iiidigiianlis  terror 
aiKliliis  cst,  qui  pcr  Pro|ibetam  claniat  ct  dieit  :  Au- 
dile  serinonem  Domini,  lilii  Israel,  quia  judiciuni  esl 
flomini  adversus  incolas  lerrm,  eo  qiiod  neque  rmseri- 
eordia,  neque  verilas,  neque  agniiio  Dci  "^  sit  super  ter- 
ratn,  sed  execratio,  el  mendacium,  el  ccedes,  et  furtnm, 
et  adullerium  diffusum  esl  super  terram ;  "'  sanguinem 
sanguini  svpermiscent.  Idcirco  lerra  lugelnl  cum  uni- 
versis  incotis  suis,  ciim  bestiis  agri,  cuni  serpentibus 
terra;,  cum  volticribus  coeli,  et  deficient  pisces  m  ris,  ut 
nenio  judicet,  nemo  revincat  {Ose.  !v,  i,  i  ).  Indi- 
C  gnari  se  Dcus  dicit  et  irasci  (|nod  ngnitio  Dei  iion  sit 
in  terris,  et  Deiis  noii  agnoscitur  nec  limelur.  Deli- 
cia  meiidaciorum,  libidiiium  ,  fraiidium  ,  crudelita- 
tis,  impieiairs,  fiiroris  Deus  increi>at  etiiiciisat,  ei  ad 
iiinoceiiiiam  neino  converiitur.  Fiuni  ecce  qiiaivcr- 


LECTIONES  VVniANTES. 


»  Lnam  Lam  Ebor.  Pem.  Lin.  NC.  I .  Woss.  2.  Bod.  1, 
2,  3,  4. 
•>  Exacerbelur  offeiisis  Pem.  Voss.  i. 


"  El  iion  accipiuiit  Bod.  5. 

(1  Nulla  cunclalio  est  Voss.  l,  2.  Grav. 

"  NeqajB  auditk)  Dei  JVC.  2. 


STEPII.  BALUZI!  NOT.*. 


VII. — iVeci'o(Merun(rieciper(?.Veteresediiioiies,etiam 
Mamiliana.clqualii-ir  libri  vet(>rcs  adiliint  nec  volue- 
runl  credere  nec  accipere  disciplinani.  Verum  uiiines 
alii  libri  veieres  liibeiit  uli  iios  cdidimiis. 

Facinorum  impiinilale.  Ciccro  iii  Oralione  pro  Mi- 
loiie':  Quid,qiiod  caputaudiiciwust,  judices,  quisigiwral 
niaxiniam  illccebram  esse  peccundi  impuiiilalis  spein.  y. 
Vide  iiolas  iKislrasad  Lnpiuii  Fciraricnsem,  p;ig.  472. 

VIII. — .'/u<!iiiHi  Deo  scrvis.  Ila  li  edcciiii  librl  vciei  es. 
Alii  ct  velu-tiores  edilimics  pr.i;l'eruiit  Deo  uon  seivis, 
(Jraliaiiop  ililiiiiiis  Demino  non  servis. 

Famularis.  Ila'c  est  scriplura  iiovcmdccim  vcici  um 
exom|ilariuiii.  Eainilem  babet  cdilio  Murelliaim.  Vc- 
luslioics  el  qiiiiique  vetera  exempiaria  :  Tu  no,t  /u- 
i»H/((ris. 

Aiiimarum  ratio  coiHmiinis.  Vide  Vettii  PrajtexUiti 
(lisserlalionein  de  Servis  apud  Macrubium  lib.  i  Sa- 
liirnnl. ,  cap.  H. 

Jpse  dominutinn.  IIu-c  lanliim  vclcrcs  cditioncs,  vi- 
ginii  ct  duo  liliri  iinslri,  el  dcceiii  Aiiglicani.  Ila 
etiam  legit  Goulariiiis  iii  libro  cpiscopi  Accoiiensis. 
M;iniilius  priiiuis  oniniuni  iiivcxil  liielieiieiii  (lua:  b;iliet 
ipse  iii  lioiiiine  dominaluin.  llcliiiuit  illain  Pamelius  , 
adiuonciis  taiiicn  solum  Muiiutium  bubea;  lias  vuces 


m  liomine,  el  nialle  se  legi  in  hoininein.  Joaiines  S;i- 
lesberiensis,  lib.  viii  Policralici,  cap.  12:  Doini  eniin 
nobis  animos  induimus  lyraniioruiii,  el  noii  quanlum  de- 
cel,  scd  qHantum  Ucet,ixerctre  voluiiius  iii  servos.  .Iiivc- 
iialis  Sulira  vi : 

Ponecrucpm  scrvo.  Mmiit  qiio  criiiiini!  sorviis 

Sunplieiuin?  Quis  te.stis  adesl,  quls  ileUilil?  Audi. 

Nulla  uiiquam  tle  iiiorle  lioiniiiis  ciiiiclailu  longa  esl. 

0  ileineiis,  iia  servns  lioiiio  csi?  Nil  feceril,  csto. 

Hoc  volo,  slc  jubeo,  sit  pro  ralione  vuUiiilas. 

IX. —  Manel  postnioilum.  Tres  libri  vclcres,  manel 
eryo  necesse  cst  positiwdum.  Ita  eiiaiii  lcgisse  so  in 
diiobus  liliris  aiitiqnis  trailil  Morellius. 

Ci(/ii  volucribiis.  Vclcrcs  ediiioncs  el  qiiiiiqnc  ve- 
lcra  exciiipl;iiia  legiinl  cum  volucribu.H  el  voluiilibus. 
Fiixense ,  cmii  volulilibus.  Sed  li;cc  desidcrantur  iii 
omnibiis  aliis  vcieribus  et  in  iis  qiios  Moiellius  vidil 
cl  iii  Osce. 

El  irusci.  Isla  cxsliibant  in  anliqiiis  edilionibus. 
M;iniiiiaiia  siistulil.  Meielliana  rcpdsiiil.  Uursum  Pa- 
meliis  1  xpimxil.  Eijo  repu..o,  qiini  quanivis  dcsint  in 
iniillis  libris  vcteribiis,  li.ibeiitur  t.imeii  iii  scplemile- 
cim.  Nam  Cyprianus  panlo  aiilc  dijiii :  ludigiiatur  ccce 
Doininiis  cl  irascilur. 


>l 


niYl  rAPRIAM 


bis  Dci  antc  pra-dicu  smil,  ncc  quls(|naiii   tidi!  pra-  A  ip-^a  et  iue  vel  dutccla  sinl  vel  ancla  ciimiiia  siiij;!!- 


soniinni  ul  in  fuuiriim  consulal  atlinonetiir.  Inler 
ijisa  advcrsa,  quibns  vix  coactaia  ei  concliisa  aiiiiiia 
rcs|iiral,  vacal  malosesseci  iii  pcricnlis  lantis  nnii  de 
sc  niagis  sed  de  allcrojudicare.  Iiuligiiamini  iiulignari 
Deiini.quasi  aliquid  boiii  inale  vivcndo  inereamini, 
qiiasi  non  oinnia  isia  qnx  accidunt  miuoia  adliiic 
siiit  et  leviora  pcccatis  vcsiris. 

X.  Qui  alios  judicas,  aliqiiando  ct  tu  cslo  lui  judex  ; 
conscieiuia!  111«  lalcbras  inliicre,  imino,  qiiia  millus 
jam  delinqiiendi  mcius  vel  piidor  esi,  cl  sic  peccaiur 
quasi  niagis  pcr  ipsa  peccala  placeattir,  qui  pcrspi- 
cuus  ci  nudus  videris  a  cunclis,  el  ipse  tc  respice. 
Aul  enim  superbia  inllalus  es,  aut  avariii.-i  rapax,  aut 
iracundia  ssevus,   aut  alca  prodigus,  aut  vinoleiitia 


loinin,  duin  nec  inlirmis  cxliibcuir  miscricordia,  ct 
defuiictis  avaritia  inliiat  ac  rapiiia.  lidcm  ad  pictalis 
obscquiuin  tiinidi,  ad  iiiipi;i  liicra  tenicrarii,  fiigicnles 
moricnruiin  fuiiera,  el  appctcnies  spolia  nioiluoruin, 
ul  appareai  in  ncgritudino  siia  niiseros  ad  lioc  fursitan 
(leiclicios  esse,  ne  possini,  dnm  curaniur,  cvadere  : 
n:iin  pcrire  a-griiiii  voluitiniiceiisuiii  pereiiiilisiiivadit. 
XI.  Taiiliis  cladium  lerror  dare  noii  |)olest  iniio- 
cenli;e  disciplinam  ^,  ct  iiiter  populum  freqiicnti 
siragc  raorientem,  nemo  considcratsc  c^se  inorialcin. 
Pas.-im  disciirrimr,  rapitiir,  occiip:itiir.  rncdaiidi 
dissiiiiulalio  nulla ,  iiiilla  cuiiclaiio.  Quisi  liceat, 
qiiasi  oporleat,  qiiasi  ille  qiii  noii  rapit  dainnum  ct 
dispciidium  proprinm  senliat,  sic  unusqiiisqne  ra- 


(emulentus,  aut  livore  invidus,  aut  libidine  incestus,  B  perc  lestinat.  In  lalronibus  est  iitcuinqiie  aliqiia  sce- 


aul  crudelitate  violcntiis  ;  cl  miraris  iu  pccnas  gono- 
ris  humani  iram  Dei  cresccre,  cum  crcscat  quolidie 
quod  punialur?  Hosicm  qiiereris  exsurgerc ,  qnasi , 
etsi  hostis  desit,  esse  pax  inter  ipsas  togas  "  possit. 
Iloslcm  quereris  exsnrgcre,  qiiasi  non,  ctsi  exieriia 
de  barbaris  arina  et  pericula  cemprinianliir,  fcrocius 
intus  etgravins  de  calumniis  ct  injuriis  potcntium  ci- 
vium  domesticx  iinpugnatiouis  tela  grasseiitur.  Dc 
stcrilitate  et  fame  qucreris,  quasi  fainem  majorem 
siccilas  quam  rapacitas  faciat,  quasi  iioii  de  capiatis 
annonarum  incrementis  et  pretiorum  cumulis  flagran- 
lior  inopiap.  ardor  excrescal.  Quereris  claiidi  imbribus 
coelum,  cuin  sic  horrea  claudaiitur  in  tcrris.  Qucrcris 
nunc  mlnus  nasci,  quasi  quae  naia  suni  iiidigciitibus 


lcriiin  vcrccuiulia  ;  avias  fauccs  et  dcscrlas  soliiudi- 
nes  diligiiiii,  ei  sic  illic  dclinquitur,  ul  tanien  delin- 
queiitium  faciiius  lencbris  ct  nocie  vcletur.  Avariiia 
palam  sxvit,  et,  ipsa  audacia  siia  tiita,  iii  fori  luce 
abriipl:c  cupiditatis  arma  prosiituit.  Iiide  fals:irii,  in- 
de  veiiefici,  inde  in  niedia  civitate  sicarii,  lam  ad 
pcccaiidum  pnecipiies  quam  impune  pcccantes.  A 
nocenie  criincn  adinittitur,  nec  iniiocciis  qui  vindi- 
ccl  iiivcnitur.  Deaccusaiore  vcl  judicemetus  nullus''. 
Inipiiniialcm  conscquuniiir  mali,duin  modesii  ta- 
cenl,  liinent  conscii,  veneunt  judicaluri.  El  idcirco 
per  Prophetaindivino  Spiritn  ct  inslinctu  rcivcrltas 
promitur  '',  cerla  et  ""  manifesta  ratioue  moiislraliir 
Dciim  posse  adversa  prohibcre,  sed  ne  ille  subveniat 


prxbeantur.  Peslem  el  luem  criminaris,  cuin  pcsic  C  nicriia  peccantium  facere  :  Numqiiid,  aii,  non  valet 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Togas,  cultUm  pacis  Bod.  1 
1"  Potesi  disciplinara  Ar.  Ben. 


"  NuUus,  quod  potest  redimi  non  timetur  Bod.  3. 
<1  Cernilur  Bod.  2.  MR. 


STEPH.  BALUZn  NOT^. 


X. — Melus.  Haiic  voccni  nos  addidimiis  cx  uno  co- 
dice  fpgio.  Fiixensis  babet  locus  vel  pitdar.  Morcllins 
ait  se  iii  uno  antiquo  lcgisse  pavor.  Quamquam  vcro 
codex  Fiixensis  disseniiat  a  regio  ,  indicat  lamen  de- 
fleri  islic  aliquid.  In  iino  veleri  lcgiiiir  tneliis  vel  pn- 
dor.  In  codice  sancti  Armilphi  vel  pndor  tanlum 
absquo  melus.  Sic  eliam  cditio  Morelliana.  Quod  in- 
dicat  deessc  lieic  aliquid. 

In  poenas.  Editio  qu;c  dicitur  Gravii  et  duo  libri 
vctcrcs  pr:T!feninl  in  plmjas.  Sic  cliam  haliebat  Vc-  D 
roiicnsis.  Paulo  siipra  scriptum  esi  maijis  el  magis 
in  pUi(]as  generis   hninarii  censiiram  Dei  indiijiuiiHis 
accendi. 

Stcrilitale  nc  fame.  Prudenlins  lib.  u,  adversns 
Symmacliiim  : 

Hinc  ait  el  steriles  friigescere  rarius  agros 
Et  trislcni  s.tvire  famem,  totunique  pcr  orbem 
Morlales  pallcre  iiiopcs  ac  p;iiiis  egeiios. 

Dixeral  eiiim  Syinmachiis  :  Secuta  est  fames  piiblica  el 
$pem  provincinriim  omnium  messis  cegra  dcccpil.  Coiitra 
cuin  sub  inipciio  Maximini  inagna  lcnilitas  cvenissct 
in  rppublica,  ''"^'  genliles  illain  rcfcrebant  ad  deo- 
rum  benigiiiliicin  lestantium  sibi  placcrc  qii:c  fieb^int 
adversus  Chiistianos.  llinc  gloriam  caplans  Maximi- 
nus  ronsruulioiiciii  cdidit  qiia  hanc  ubcrtatcm  ja- 
clnnler  satis  ac  siiperbe  ,  ut  ail  Uurinus,  extollebat.  Et 
mox  sxvitum  csl  airocitcr  in thrisliaiios.  Scd  slatim 
Deus  famem  ct  pcsiemvchemeniissimasclacerrimas 


inimisit  in  rempublicam ,  ut  constarct  bonn  qii.nc  in 
ea  cveniebant  non  ideo  iribiii  a  diis  vcliit  pnrmiiim 
persecutionum,  sed  coiiira  Deum  Cbristianoriini  vin- 
liicaro  cos  qiii  pro  iioiiiine  cjiis  injiisla  paticbaiiliir. 
Vide  Eusebinm,  lib.  ix,  cap.  7,  8. 

XI. — Nulla  cuiictatio.  Postea  Panieliiis  adjecit 
cx  codicc  Camberonensi,  nulla  foniiido  cst.  At  ego 
(ielevi,  quia  additamentum  hocnuspiain  iiiveni  nisi  in 
codice  Becccnsi.  Qua  in  rc  secutus  snm  excnipliim 
Pamclii ;  qui  cuiii  iu  edilione  qua;  diciiiir  Gravii  vi- 
derct  scriptiim  csse  mdla  cunciatio  pro  co  qiiod  i[)se 
posuit  Irepidatio  milla,  id  so  ftxpiinxisse  ail  ipiia  ina- 
iiuscripti  inon  halieiit.  Sane  ba;c  diio  voc:ibiila  qii.-e  a 
ine  cxpiiiicta  suiit  cxslaiit  in  cdiiionc  illa,  sed  ininu- 
tiore  cliaraclere  ciisa,  ut  darelur  inlclligi  dubitari 
]iossc  an  sinl  Cypriaiii.  C;i!teruin  velusiiores  ediiio- 
iies  prajfcrunt  :  Prwdandi  simulalio  nulla,  nulln  cun- 
ctaiio  esi.  Pro  qiio  iii  codice  Piihoeano  et  iii  qiiibusdani 
aliis,  in  cdiiionc  cii:iiii  Erasnii  ct  iii  Maiuitiana,  Ipgi- 
lur  dissimulalio.  Vocem  trepidatio,  qiiam  liiiic  lcclioni 
substituii  Pamcliiis,  nuspi:iin  inYCiii.  Nc(|ue  ipse  an- 
nolai  nbi  invcneril. 

ycneuni  judicaturi.  hn  cdidcrHiit  Erasmns,  Manu- 
tiiis  ct  MorcHiiis  ;  liancque  lcctionem  iiiveni  iii  iiii- 
dccim  codicibus  aiitiqiiis.  Aliam  qna;  liabei  veiiiunl, 
iiivcni  in  tredecim.  El  in  tribus  isloriini  tiedcciin  le- 
gitiir  perversi  veniunt  judicaturi.  In  codice  sancti  Ar- 
milpbi  scriplum  priino  fuit  vrnenni.  Sed  manus  re« 
ccntior  emeiidavit  ul  veiiiunt  legerctur. 


553 


LIBER  AD  DEMETRIAiSUM. 


554 


manns  Domiiti  ut  scilvoi  vos  facial  ?  aiit  gravavil  aiircm  A  iiienlis  ;  cxcngilat  novas  poenas  ingeniosa  crudelilas. 


«I  iion  cxaudiM  ?  Sed  pcccala  veslra  inler  vos  et  Deiiin 
scjmrant,  et  propler  delicta  veslra  avertil  (acieiii  suain  a 
nobis,  tic  miserealur  {Isa.  lix,  i,  2).  Peccata  iinquc 
cl  delicia  rcpiilciilur,  conscienlia;  vulnera  cogiien- 
lur;  el  dcsincl  unusquisfiue  dc  Deo  vcl  dc  uobis  con- 
queri,  si  quod  paliuir  intclligal  sc  nicrcri. 

XII.  Eccc  id  ipsuin  qualc  esi  undc  iiobis  vobiscuin 
maxiine  sermo  cst,  quod  nos  inlestalisinnoxios,  quoJ 
in  coiiUiincliiin  Dei  iinpngnalis  aiquc  (i|ij)riii)ilis  Dci 
scrviis.  Pariiiii  est  iiiiod  furcntiuni  varictalcviiioiuiii, 
quod  iniquit;ile  fcraliuin  criiiiimnn,  quod  cnicntaruin 
coinpendio  rapinarum  viia  vcstra  maculatiir,  quod  su- 
pcrslilioiiibus  falsis  religio  vcra  subvci  titur,  (|uod  Dcus 
omiiiionccquacrilur  ncc  limclur;  adiuic  insuper  Dei 


XIII.  Qn;c  lia;c  cst  insaliabilis  caruificin;»  rabies? 
qua;  incxplebilis  libido  sxviiia;?  Quiii  polius  clig(5 
tilii  allcruin  dc  duobus  :  Chrisiianum  cssc  nul  cst  cri- 
nien,  aut  non  est ;  si  crimcn  cst,  quid  iion  intcrficis 
confitentem  '!  si  criinen  uon  est,  quid  persequeris  in- 
noccnteui?  Torqucricnini  debui,  si  negarem.  Si,  pce- 
iiam  tuam  mctuens,  id  (juod  prius  fucram  et  quod 
deos  luos  iion  colucrain,  inendacio  fallentc  celarem, 
tunc  tDiTinendus  fuisscm,  luiic  ad  coiifessioucm  cri- 
niinis  vi  doloris  adigciidus  ;  sicut  iii  caH(iris  quxstio- 
iiibus  lor(|ucntiir  rci  qui  sc  iicgaiit  criinine  qiio  accu- 
saiitiir  lcneri,  ui  facinoris  verilas,  qua;  iiidice  voco 
iioii  promilur,  dolore  corporis  cxprimatur.  Nunc 
vero,  cum  spontcc  onlitcar  ct  claincm  ct  crebrisac  rc- 


servos  ct  majestati  ac  noinini  ejiis  dicalos  iiijustis  ]}  peiiiis  idenlidem  vocibus  Cliristianum  inc  csse  con- 


pcrscculionibus  faiigalis.  Saiis  non  esl  quod  ipse  tn 
Dcuin  non  colis  ;  adhuc  insiiper  cos  qui  colunt  sacri- 
lcga  infcsuiionc  pcrsequcris.  Dcum  nec  colis,  iicc 
culi  omiiii.o  perinitiis;  ct,  cuin  ca;tcri,  qui  non  lan- 
liim  ista  iucpta  idula  ct  nianu  lioniinis  facta  simiila- 
cra,  scd  ct  porlcnta  qua^dam  et  iiionslra  venerautur, 
tibi  placcant,  solu3  libi  displicct  Dci  cullor.  Fumaiit 
ubipic  in  templis  vcstris  liostiaruin  bnsta  et  rogi  pc- 
conini,  elDci  altaria  vel  iuilla  siinl  vel  occulta.  Cro- 
codili  et  cynocepliali  ct  lapidcs  "  et  serpentcs  a  vobis 
coluntur,  el  Dcus  sidus  iii  lcrris  aut  non  coliUir,  aut 
non  est  impunc  quod  coliiur  :  innoxios,  justos,  Deo 
cliaros  doino  piivas,  p:itrinionio  spolias,  caicnij  prc- 
mis,  carcerc  includis,  gladio,  bestiis,  ignibus  punis. 


lcsler,  quid  tormenta  adinoves  coiinienli  et  deos  tuos, 
non  in  abdilis  ct  seeretis  ''  bicis,  scd  palara,  sed  pu- 
blicc,  sed  in  foro  ipso,  magistraiibus  ct  pra?sidibus 
audicntibus,  deslrucnii;  ul,  etsi  parum  fuerat  quod  iii 
ine  prius  crimiiiabarii,  creverilquod  etodisscet  pu- 
nirc  plus  debeas,  quod,  duin  mc  Clirislianum  celcbri 
loco  ct  populo  circumstante  pionuntio,  ei  vos  ct  dcos 
veslros  '^  clara  et  publica  prxdicalione  confundo  ? 

XIV.  Quid  te  ad  infirmitatcm  corporis  vertis?  quid 
cuin  lerrena;  carnis  imbccillitalc  contcndis?  Cuni 
animi  vigore  congredcre,  virtutcm  mcntis  infriiigc, 
lidem  dcstrue,  disceplationc ,  si  potes  vincc,  viiicis 
ratione :  vel  si  quid  diis  tuis  nuininis  ct  polcstatis  csl, 
ipsi  in  ultionem  suamsurgani,  *"  ipsisesuamajesialo 


Nec  saltem  conicntus  es  dolorum  nostnirum  coinpen-  C  defendant ;  aut  quid  praestare  se  coleiitibns  possunt 


dio  ct  siiiiplici  ac  vcloci  brcviiate  poenarum ;  admo- 
vcs  laniandis  corporibns  longa  torincnla,  niulliplicas 
lacerandis  visccribus  numerosa  supplicia  ;  nccferitas 
atque  iinmanitas  lua  usitalis  polcsl  contcnla  esse  tor- 

LECTiONES  VARIANTES. 

«  Et  deos  el  dcas  Bod.  1. 
STEPII.  BALUZII  NOTiE. 


qui  se  dcnon  colentibus  vindicare  non  possunt.  Nani 
si  eo  qui  viiidicaturpluris  est  ille  qui  vindicat,  tu  diis 
tuis  major  es.  Si  autcm  iis  quos  colis  major  cs,  non 
tu  illos  colere,  scdab  ipsispotius  coli  debcs  ul  limeri 


"  Et  liberidcs  Bod. 
b  Semotis  Bod.  3. 


XII. —  Uiide  nobis  vobiscitm.  Vclcres  ediiioiics  ante 
Pameliaiiaui  cl  iredeciin  libri  veteres  liabent  unde 
nobiscum  maxime  sermo  est.  Pamelius  posuil  uiide  no- 
bis  vobisciim  cx  quatnor  manuseriplis  snis  tt  iino  Mo- 
relliano.  Giouovius,  cap.  14,  Observaiionum  suarum 
in  Scriptoribiis  ccclc^iaslicis,  ait  ita  scribendiim  csse 
liiinc  lociini,  itiide  nobis  ciiminaxiine  senno  esl.  S;io 


est,  adinovetiir.  Quintilianus,  lib.  v,  cap.  i  :  ^icut  in 
tormeiilis  quoque,  qui  est  tociis  frequeiitissimtts,  citm 
pars  nllera  qwvslionem  vera  fatcndi  necessitalem  vocet, 
altera  sa^pe  etiain  caiisam  falsa  diceiidi,  qitod  aliis  pa- 
tieiilia  facite  mendiicium  facial,  uliis  iiilirmitas  ncces- 
sarium.  Ilcmc.ip.  10  :  Mcnlieturin  lormeiitis qid didorciii 
pali  polest,  mcnlietur  qiti  iion  polest.  Apulciiis,  lili.  iii 


cu»ii)!na;ime  apud  veieres  aiictorcs  qiii  iarnic  scripso- -t)  Meiamorplioscon  :  Toimc/ifis  miws   erueiida.  ut  per 
-.,.,1  „.,...;  cni.,...,  .^„„  ..../,/.    1.- 1:         quKslioitem   scderis   sui    purticipes   indicet.    Q.   Cnr- 


runt  simii  solerc  pro  valde.  Et  lamcn  ego  puio  cdi 
tioncm  Pamclii,  qirn  iiililnr  aniliirilalc  plurium  vc- 
tcruni  libroruni,  cssc  pr.cleroiulain  caiijccUir.c  Gro- 
iiovii. 

fersecuiionibus  faiigalis.  In  quatuor  anliquis  cxem- 
plaribus  scriptum  csl  flagiiaiis  cl  siipra  liiicaiii  vel 
faligalis.  Scd  (aliqatis  taiitiiiii  csl  iii  aliis  scptcm  i.t  in 
qnibusdiim  ex  iliis  (pia;  Painclius  vidit.  Ipsc  cdidit 
uyiluus  absque  ulliiis  liliri  vclcris  iiiciitioui;.  Iii  diio- 
biis  vcicribus  legitiir  ftagiiatis  lanlum.  liilVa  in  lioc 
ipsi)  libio,  pag.  ii-1  :  Per  ipsa  qua;  iios  cruciaiit  ct  fa- 
tig.tiit  probari  et  corroborari  nos  sciinus. 

XIII. — Doljre  corporis  expriiitatur.  Minutius  Fc- 
lix  :  Exercentcs  i/i  Itis  perversain  qnwslionem,  non  qum 
vcrum  eriieret,  scd  qua:  iiteiiduciuin  cogcrct.  Ili.jroiiy- 
niiis  in  Epistnla  dc  Mulicic  septies  icta  :  bitm  dolor 
qiimrerct  verilalein.  Cyprianiis  iii  cxtrciiio  libro  de 
Vitiiilalc  Jdoloriim,  pag.  '■ItS:  Dolor,  iiiii  leiilalis  lestis 

Patrol.  iV.  S.  CiPuiAv, 


tiiis,  lib.  VII  :  Si  certiora  oracutis  credilis  esse  tormenla, 
ne  Itfinc  qitidem  exhibenda;  vaiiilalis  fidem  deprecor. 
C;clcruin  loriiienla  inlerdum  cxlonpicrc  pro  veritaic 
niendacium  pluribiis  cxemplis  ostensum  a  nobis  cst 
in  iiotis  ad  Viias  Paparum  Avenioncnsiiim,  p:ig.5Dy, 
ct  biijus  rci  exslal  ;ilind  cxcmpluin  iiicinorabilo  lii 
capile  X  Maltlrei  Bossi  de  gerendo  Magislratu  ,  aliud 
ctiaiii  apnd  Pciraiiicllariuni  coutiiiuaiorcm,  Oiinpliiii 
Panviiiii,  pag.  2"2."),  ubi  agit  de  Paulo  Arctii).  Vide 
ctiam  Simoiiein  Goulartiuin  in  Tliesauro  Ilisloria- 
ruin  memorabilium,  tom.  i,  pag.  293. 

C/1//1  sponle  conjileiir.  Ciccro  iii  Orationc  pro  Mi- 
louc  :  Id  qitod  torinenlis  inveiiirc  vis  id  fateor. 

Prwdicalione.  lla  cdilioiics  Maniilii  ct  Morellii  cl 
scxdcciiu  libri  vclercs.  Editioncs  aiiliqirc  ctocloalii 
pntferiml  prwconaiionc,  ct  unus  pracvnizatigne.  Vide 
glossariuai  latiiium  C:iiigii. 

18 


5So  DIYI  CYPIUAM  55(> 

ui  ilominus.  Sic  illos  laesos  ullio  veslra  defeiiJii,  qiio-  A  licet  vol)is,  prxsligias  illas  el  fallacias  suas  noii  pos- 
iiiodo  el  clausos,  ne  pcreani,  lulela  veslra  cnstodit.      sc  celare. 


Piideat  te  cos  colere  (luos  ipse  defendis,  pudeal  tule- 
luni  de  iis  sperare  quos  tti  ipsc  tueris. 

XV.  0  si  audire  cos  velles  el  vidcre  quando  a  iio- 
bis  adjuiaiilur  cl  lorqueiitur  spiriialibus  llagris  ,  et 
verboruni  tormeiitis  de  obsessis  corporibus  ejiciun- 
lur,  quando  ejulanles  ct  gemeiites  voce  liumaiia ,  ct 
polestale  divina  fl.-^gella  ei  verbera  seniienics  vcntu- 
rum  judicium  confitentur!  Veiii  et  cognosce  veracsse 
quse  dicimus:  El  quia  sic  deos  colore  tc  dicis,  vel 
ipsis  (|uos  colis  crede ;  aui  si  voluoris  et  libi  credere, 
de  te  ipso  loquetur  »,  audienle  te,  <|ui  nuiic  tuuiii 
pcctus  obsedil  '',  qui  nuiic  mentem  luaiu  iguoranti.e 
iiocte  csecavii.  Videbis  nos  rogari  ab  eis  quos  tu  ro- 


XVI.  QiioB  ergo  incniis  ignaviii  est,  immo  qux  dc- 
sipienliuin  c:cca  el  slulla  dciiicmia,  ad  liiccin  dc 
tcnebris  iiolle  vcnire  ct  niortis  aiieriia;  laqiicis  viii- 
ctos  spem  iiolle  immorialiiaiis  e.\cipeie,  nou  melucic 
Deum  coiniuiuanlem  ct  dicenlcm  :  Sacrificans  diis, 
eradicabiiur,  nisi  Doiiiino  soli  {Exod.xxu,  19).  Elilc- 
rum  :  Adoraveritnt  eos  (/kos  fcceiunl  diijili  eonim,  et 
iiicurvaius  est  liomo  el  liumilinlus  est  vir,  el  non  laxa- 
bo  illis  <^  (Isa.  ii,  8).  quid  te  nd  lalsos  deos  liumilias 
et  iiicliiias?  Quid  anie  inepia  simulacra  et  (igincnta 
tcrrena  captivuiu  corpus  incurvas  ?  Uectiiin  lc  Deus 
fecii;  el  ciiin  cactera  animalia  prona  et  ad  lerram 
situ  vergente  depressa  sini,  tibi  subliinis  staius  ct  ad 


gas,  limcri  ab  cis  quos   lu   tiiiies,  ((uos  lu   adoras;  ]j  caduin  alque  ad  Deum   sursuin  "i  vultus  ereclus  Cst. 


videbis  sub  inanu  iioslra  stare  viiiclus  et  iremere 
capiivos  quos  lu  suscipis  et  veneraris  ut  doniinos. 
Cerie  vel  sie  confuudi  in  istis  erroribus  tuis  poieris 
quandu  conspexeris  et  audieris  deos  tuos  quid  sint 
interrogatione  nostra  statim  prodere  et,  |ira:seiilibus 


Illiic  iniuere,  illiic  oculos  luos  erige,  in  stipernis 
Deiiin  (iiiierc.  Ut  carere  inreris  possis,  ad  alla  et  coe- 
lcstiu  suspeiisum  pecius  aiiolle.  Quid  le  in  lapsuni 
murlis,  cum  seri)enle  quem  colis,  sternis?  qiiid  iu 
ruiiiain  di.iboli  per  ipsaiu  et  cum  ipso  cadis?  Subli- 


LECTIONES  VARIANTES. 


•  Ipsi  loqueniur  Bod.  1,  3. 

k  Obsident  Ibid. 

0  Illis,  dicit  Dominus  NC.  1 .  Lam.  Ebor.  Bod.  2. 


(>  Deum,  suum  Lam.  Sbor.  Voss.  1.  Bod.  1,  2,  3.  Ihu. 
Fou. 


STEPH.  B.\LUZII  NOT/JC. 


XIV. — Timeri  ut  Domiiius.lna  primus  inconlextum 
Cypriani  iiilulit  Panielius  "*  ex  obscrvationibus 
Morcllii,  qui  ita  se  iiiveiiisse  ait  iii  boiio  cudice.  Ego 
quoi|ue  idem  additaiiieiituin  invciii  in  qiiinquc  anti- 
quis  codicibus.  .Non  exsiat  lanien  in  Seguleiiano.  . 
llieroiiyiiius  in  Epistola  ud  Sepoiianwn  de  Vita  Cleri- 
coruin  :  Aiiiare  filiorum,  timere  servorum  esl.  idem  iii 
Epistola  ad  Kuslicuiii  nioiiacbuiu  :  Prwposilunl  mo- 
mslerii  timeas  ut  dominum,  diligas  ut  pmeniein.  Iltili- 
nus  iii  P.-.al.  xxvii  :  Servus  est  qui  servit  ex  limore, 
filins  est  qui  obedit  ex  amore.  Lactaiuius,  cap.  26 
Epilomes  iii  anliquis  edilioiiibus  :  Quid  enim  inm  ju- 
ttum  quain  Deiim  agnoscere  ut  parenlem,  euinque  lue- 
luere  ut  doininuin.  Pro  (|Uo  Pfallius  edidil  meliiere  ut 
deum,  qiiia  ila  legcliat  in  codice  Taiirincnsi.  Sed  pru!- 
ter(|uain  quud  necesse  est  retincre  voccm  dominum 
ul  scnsus  cuiistct ,  idem  Laclanlius  iii  tapite  59 
ejusdeui  Epiioines  scribit  :  Primum  uulem  jiislitiai 
ofjicium  est  Deum  agnoscere  ut  pureiitem,  inelueie  ut 
Uominum.  Recte  prolecto.  Sic  ciiiiii  loqui  aniat  La- 
ctaiiiiiis,  ui  paiet  ex  libro  iv,  cap.  i,  ei  lib.  v, 
cap.  VJ.  Eucberiiisepiscopus  Lugduiiciisis  in  Epislula 
ad  Valerianuin  ;  Dominum,  qiiia  dominuin  vucas,  me- 
tue,  quia  pnirein,  ditige.  1  riin.isiusiii  Epi^tolaiii  P.iuli 


tiquis  excmplaribiis,  exslant  in  pluribnsaliis  opiimis, 
et  prxlerea  opliniuni  sen>um  consiiiuunt.  Maiiulius 
primus  cxpiiiixil.  Aiigli  reposucriiiit. 

XVI.  —  Quid  te  ad  fnlsos  Dcos.  Isla  Claiidius  epi- 
scopns  Tauriiieiisis  tanii|iiain  siia,  alicubi  tainen  iin- 
niuiala,  prolulit  scribens  ad  Tlicodciiiiriiin  abbateni 
Casinen!,eni.  Nam  pro  co  quod  Cypriaiius  dixit  fnUos 
deos,  Claiulius  iiiepie  poiuit  fiilsns  iinngiiies,  (|uia  coii- 
leiidebal  nullum  honorem  dcberi  itnaginibus  Saneio- 
rum.  Quia  vcro  ille  liu'c  scripserai  lainquaiu  siia,  nulla 
Cypriani  mcnlii-ne,  JoiihS  episcopiis  Aureliaiicnsis 
illuin    inoniiit  esse  bcatissimi  Cypriani   matlyris. 

Captivum.  Iia  oinncs  libri  vetcrcs,  si  Moyssiaccn- 
sem  excipias,  in  qtio  scripluin  csi  captiva,  et  oimies 
vclcres  editiones,  P.iuiclius,  ciijus  cdiiionem  secnlus 
esi  Uigaliius,  posuit  cuptiva,  quia  videbat  iii  libro 
Jonae  episcopi  Aurelianensis  de  Cullu  iinaginimi,  tibi 
locus  iiie  rclcrtiir  a  Claudio  Tauiinensi,  legi  capiiva, 
pcr  errorcm  viddicct.  .Nain  apud  Diingaliiin,  ulji  re- 
iei  Itir  eliain  liie  locus,  recle  scripltim  csi  captivum. 

Incurvus.  Ila  eliani  iii  editionc  fraginenloriim  Epi- 
siolx  Claiidii.  Sed  iii  veleri  libro  lcgilur  iiicinius. 
Ilalico  eiiiin  excinplar  boruni  riagineiiioium  cuni 
codjcc    nis.   collaliim   nianii    vlri  clarissiiiii   Juaniils 


ad  Konianos  :  Qui  timet  seivus  est,  qiti  aiitem  diligit  D  Cordcsii,  ubl  legiliir  incliiuis.  Qiio  etlam  iiiodo  scri- 

/i/ias.  Vetlius  Pruitextalus  apud    Macrobiuni,   lib.  i  .  -      . 

Salurnal.  eap,  1 1  :  Colant  ergo  te  potius  servi  quuin 

timeant.  Joannes  Saiesljericiisis,  lib.  viii  l'olicriUici, 

Cap.  12  :  C'o/(iiit  te  poliiis  servi  tui  quuin  timcanl.  Eii- 

iioditis  iu  Paiicgyrico  ad  Tlieodorlcoiii  :  llabes  linuc 

Deo  inspiranle  mttnsueliulinem  iit  le  pliis  crcdus  posse 

diligenlia  quain  liinorc.  ilxcelleiilia  buiui  sitiit  gloriie 

luie  iiiserta  mvniimciiiis-ia  cuin  le  regcs  nictuiint,  aiiienl 

famuli.  Adnoial  Vcllciiis  C.ilerciilus  Cu'sareui  di\isse 

ainari  sc  (|uain  litiicii  niallc.  Clceio  iiililjro(i(;  Seiicc- 

lule  ila  scrlliii  de  .Appio  :  Melucbant  eum  scrvi,  Vcre- 

biintui  libcri.  Vide  supi.t  iiotus  iii  Episiolam  ad  Duna- 

lum.  pug.  584. 

XV.  —  Veiburum   lonneuiii.  Sic  apnd  Pclroniuui 
Icg»  /nf;u/osiiiiiiii'ii(i.'ii.iuri(i»  tormeiiluiii. 

Quos  tu  times.  Nisciu  ciir  li.cc oiiiis-u  sinl  lii  postc- 
rionbuj  cUilioiiibus.  Ntiu  licei  Uesiut  iii  plu  ibus  a  .- 


ptiiin  est  iii  codicc  Gratlanopoiiiuno. 

Aitiinulia  prona.  Notuiii  esi  illud  Ovidii  ex  libro  i 
Mettnnorpltoseon  : 

Fronaque  ciini  spcctcnl  aninialia  fajtera  lorrani, 
Os  hoinlni  subliine  dodit,  calunique  lueri 
Jussil  el  erectos  ad  sidcra  tollere  vultus. 

Ciceri),  lib,  ii  de  Lcgibus  :  AVii»  fiim  cwlcras  niii- 
ntuiiles  abjecisset  ad  pasluin,  sulitin  liomincin  erexit,  r,d 
calique  qitiisi  cogiiutionis  domiciiiiiiiie  prisiuii  conspec' 
tum  e.TcUavil.  Prudeniius ,  lib.  ii  adversus  Sijmnia- 
cliuni : 

Condidorain  pcrreclum  homincm,  speclarc  superiia 
ManJarain,  luiis  coiiversuiu  S(!nsil)us  iii  mo, 
Koclo  habilu,  celsoque  siiu,  et  subliine  tuenlcin. 

Piissoiit  pliiiiina  loca  siinilia  prolerri.  Sed  ista  siiiri- 
ciuiil.  Vido  Ma.\iiuuin  Tyiiiini,  Disscrt.  xxwm,  el 


S57  LIBER  AD  DEMETRIANUM.  S88 

mitnicni  sem  qua  nalus  es;  persevcra  lalis  qnalis  A  accidtmt  cuiicia  isla  qujo  de  Dci  indignatione  desceii- 
a  Hco  factus  cs.  Cum  stalu  oiis  el  corpofis  aiiiinuin      diiiit. 


tuiiin  staiiie.  Ul  cognosceie  Deiiin  possis,  le  ante 
ciigiiosce.  Relinque  iddla  qu:ie  liumaniis  erior  inve- 
nit.  .\(i  neiiin  convcricu-c ;  (|ucin  si  iniploraveris, 
sulivenit.  Clii islo  crcdc  ,  (nnin  vivilluMmlis  ac  rc|(;i- 
raiidis  iiojjis  Patcr  ini.-ii.  Lx'dere  scrvos  D>i  ct 
Ciirisli  pcrsecuiionibus  liiis  dcsiiic,  quos  ia;sos  ultio 
divina  defendil. 

XVIL  liidcesl  quod  ncnio  noslruin,  qiiando  appre- 
licnditur  ,  reluciaiur  ,  iiec  se  advcrsus  injustain 
violentiain  vcstram  ,  qnanivis  niinius  et  copiosus 
Udstcr  sil  populus,  ulcisciinr.  Palientes  facit  de  se- 
cutiiranliionesecuriias.Innoccntesnoccntibusccdnnt: 
iiisoiitcs  poenis  et  cruciatibns  acquicscunl,  ccrii   et 


XVIII.  Nec  ideo  quis  piitel  Cliristianos  iis  '^  quie 
accidiini  non  vindicari,  quod  et  ipsi  videanlnr  acci- 
dciitium  iiicursione  '^  perstringi :  poenain  de  advcrsis 
niiiiidi  illo  .senlil  cni  ct  Lctiiia  ct  glorin  oiniiis  iii 
iniindo  est;  ille  nioerct  ct  dcflet,  si  silii  niale  sit  in 
sa^cnlo,  cni  bciic  non  polest  essc  post  saxuliim,  cnjus 
vivcddi  Iructiis  oinnis  bic  capitiir,  cnjns  liic  solatinm 
onip.e  linitur,  ciijiis  c;iduca  ct  brevis  vila  bic  ali(|iuim 
dulccdiiiem  coinpiilat  cl  voluptalcm  ,  qinmdo  istinc 
excesserii,  poena  jam  sola  superest  ad  doiorem.  Ca;- 
lerum  iiullus  iis  dolor  ^  est  de  incnrsione  malorum 
pr.csenlium  qnibus  (idiicia  est  fulurorum  bonorum. 
Deiiiqne  nec  constcrniiniir  adversis,  ncc  frangimnr 


(idcntes  quod   inultnin   noii  rcinaiicat  qnoJcunK|iie  B  nec  dolenius,  neqnc  in  ulla  ant  lerum  clade  aut  cor- 


perpetimur;  quantoque  major  fncrit  perseculioiiis 
in.;iiiia,  lanto  ct  justior  Gat  et  gr.ivior  pro  pcrsccu- 
lioiie  vindicta;  iiec  nniqiiain  impioruin  scelerc  in 
iiosirnin  noinen  exsnrgilur,  ul  non  siatiin  diviniius 
viiidicta  coiniteliir.  Utjncinorias  taceamus  "  antiquas, 
cl  nltiuiies  pro  cnltoribus  Dei  sxpe  repetitas  nuUo 
vocis  pra!(Oiiio  rcvolvamus,  dociimentuin  rccentis 
rei  satis  cst  quod  sic  cderiter  qnodiiue  "'  iii  taiila 
celcriiate  sic  granditer  iiiiper  secuta  dcfcnsio  est, 
riiinis  rernm,  jacturis  opiiin,  dispeiidio  militnm  ,  di- 
minutione  casiroiiim,  Nec  lioc  c;^sii  accidlssc  aliquis 
cvistimet  aul  fuisso  forluitnm  pntci ,  cnin  jaiii  pridcm 
Scriplura  divina  posiierit  et  dixeril  :  Milii  vindictam, 
cgo  reiribmm,  dicit  Domimis  {Deiit.  xxxii,  55);  elite- 


porum  valetudine  mussitanius.  Spiritu  magis  quaiu 
carne  viveiitcs,  firinitaie  aniini  inflrniitateni  corporis 
vincimus.  Per  ipsa  qnaj  nos  '  cruciant  et  f.itiganl, 
probari  el  corroborari  nos  sciiniis  ct  fidiinus. 

XIX.  Pntatis  nos  adversa  vobiscnm  tjcqualitcr 
pcrpeti,  ciim  cadem  atjversa  videatis  a  nobis  et  vobis 
non  «qiialiier  snstiiieri?  Apud  vos  impatientia  cla- 
niosa  seniper  ct  qiierula  esl;  apud  nos  fortis  el  reli- 
gio;;a  patieiitia,  qiiiela  seinpcr  ct  sempcr  in  Deuin 
grata  est ;  ncc  quidquain  isiic  Ixluin  aiit  prospcrum 
sibi  viiidicat,  sed  mitis  el  lenis  ct  coiitra  omiies  nu- 
ctiuiiiiis  iniindi  iiirbincs  slabilis  k,  diviiue  pullioiia- 
lionis  tcinpiis  cxspect;it.  Quaindiu  ciiim  curpus  lioc 
permanet,  conimune  cum  cxleris  sit  necesse  csi  et 


rnm  Spiiitus  sanclus  pra;inoiio;ilctdicat  ;  iVe  dixeris,  C  corporalis  conditio  communis;  nec  scparari  geiieri 
ULiscurme  de  inimico  meo;  sed  cxspeclu  Dominum ,  lnimano  ''  ab  invicom  datur,  nisi  si  isiinc  dc  s;cciilo 
ut  libi  ttuxilia  sii  {Prov.  xx,  22)  Uiidc  claruin  e=l  recedalur.  Inira  nnani  domnin  boni  et  mali  iiiteriin 
ali|uc   iiiDnifcslnin  qiiia  iion  pcr  iios,  sed  pro  nobis ''      coiitincniur.   Qiiicqiiid  inlra  duniuin  eveiierit   pari 

LKCTIONES  VARIiViNTES. 


"  Mon  tcneamus  yet.  innom. 

'<  Pio  vobis  Itod.  1. 

'^  Iniisquic  Vosn.  1. 

(I  Iiiouisione  Bod.  1,2,3,  i. 


«  Nullushicdolnr  Hod.  3,  4.  His  Bod.  l,  2. 
*  Vos  cruciant  O.mi. 
8  Mens  stabilis  Voss.  .3.  Slabile  Jtct.  3. 
^  Separari  buinanitus  JPciiu  Voss.  2. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


noias  nostr.is  ad  librum  Ltipi  Fcrrariensis  de  trihits 
Qmrslionihus. 

""  1'ulerinisil.  P;inicrnis  inlcrscril  Filiiim  cx  i;iiin;>nc 
coilicibiis  ct  ex  uno  (|ncin  l;in(i;it  .Morollius.  Ego  (iiio- 
(|iie  ila  invcni  scriptuiii  in  qiiiiique  antiqnis.  Glos- 
scina  cerio  est,  (piod  desideiaiiir  iii  viginti  et  uno 
iibris  iioslris  et  in  oclo  Anglicanis. 

XVll. — lluinis  reriim.  Ita  oiiiiiia  fere  vetcra  exem- 
|d;iria,  eiiain  Veronense.  Noiiiudbi  tanieii  babeiit  re- 
(liim,  inaiiilcslo  crnire.  I'a(|ue  snpcrvacanca  cst  co- 
riini  ( ur;i  qni  bas  rcgnin  riiiiuis  refcrunt  ad  tempora 
I)i'ciaiia.  Slmilis  error  siibhitiis  oliin  a  iiobis  cst  apiid 
Ai;i)l);irdnin  in  Epistola  Grcsorii  IV  pap;c.  Sic  iii 
K|iistola  siiicti  Anibrosii  ud  Cliromalium,  primo  scrip- 
Inmfuit  in  velustissinio  codice  EoclosiajLiigdiinensis, 
dat  consiliiim  rei  dicens,  sed  siatim  cmcndatnin  cst 
siipra  liiicain  el  posiiiiin  rcgi.  Iteiii  pro  eo  fjiiod  iii 
t:)iiio  IV  Concirioriim  Labbei ,  pag.  920,  iii  Epistola 
cpiscoiioriim  Pliocnioia;  nunilinuc  ad  Leonein  Imp. 
lcimr  Imius  rei  gruliri,  qii.X'  ost  vcra  lectio,  vctiistis- 
simi  codiccs  Ecclosi;o  Bcllov  iccnsis  el  inoiiasleriiCor- 
hcicnsis  luibcnt  liujus  regi  iiriiiia.  Viiie  ctiaiii  Notiis 
ad  Ciipilulnriu,  pag!  1060,  llOj.  .Ulilaiii  (iiioqiic  alia 
luca  siiiiilia,  ut  oa  usiii  csse  possinl  hominibus  eru- 


ditis  cum  iii  libros  inciderint  iii  qnibns  iidcm  crrorcs 
Cneriiit,  el  in  quibiis  einciidaiulis  defiicril  auctoritas 
librornm  vclcriim.  Iii  Epislola  Cadcsliiii  pap;c  ad  Cle- 
rum  et  Plebem  CP.  pro  eo  (inod  cdiliones  rccie  lui- 
bciit  cum  a  se  commissu  sibi  rei  ruiio  re<iuirelur,  codcx 
ccclesiiB  BcUovaccnsis  luibot  rcfii.  Iii  codcin  codice 
D  ciiiii  refcrlnr  Epislola  pap;o  Vigilii  ad  AiireHnnum 
epiiicopum  Arolalonsoiii,  et  illic  logilur  Dignum  esl 
et  cnlknlico  rei  eoiiveiiiens,  ciiiii  lcp:eiidiini  sit  regi,  nt 
iii  cditionibiis.  Ek  codeni  foiilc  lln.vit  quod  iii  ca- 
nonc  iO  ooncilii  Mcldeiisis,  nbi  Iaiid;iliir  caiion  sy- 
iiodi  .Arvernensis,  regiculnm  scriptiiin  cst  iii  vetcri 
codic.c  Anrcliaiionsi,  ciiiii  lcgciidiim  sil  reiculam.  Iit 
c;ipilo  8  libri  Agobardi  coiilrii  Leyein  Guudobaudi  lcge- 
batiir  oliin  rcsculiis  pro  reicidiis,  iit  illic  iiioiiiii.  Iii 
loinn  II  Cuijiluliirium,  pag.  1126,  in  Pra;ccpto  Liido- 
vici  Pii  scriplnm  osl  rex  pio  res. 

XVlll. — jWi(ssi(«t(iHS.Votcros  (piidam  libri  ct  votercs 
cdiiioiies  liabenl  musilaiiiiis.  .\ti|nc  ogo  put;ibani  ita 
scribi  dobcrc,  ipiia  lcgcbam  apud  Jiivciicuin  :  Ncc  inlei- 
sese  musiuiiili  vocevotnbaiil.  Scd  postca  dopreliciidi  lioc 
vocabiiliiiii  de  condcre  ex  veibo  nmssure,  adcoqiie 
scrlboiidiiin  cssc  crediili  inu.isilnnus,  nli  scriptuin  cst 
iii  codice  Segniori.ino.  Nimetapud  Sidoniuin,  lib.  vi, 


553 


MVI  (;V1'UI.\NI 


560 


so,.cperpc.imur,d«ncc.xvi  .cmporalis  ll.c  com- A  .iicbu.  nc  ..oc.ihus  j..si.er  alq«e  .nsla..ler  oramus 
so..Lpei|c..  ,  ■  ■   -  ,l,„spi-  XXI.  Ncmo  ila(p.c  sil/.  i)la...li:ilur  (1.10(1  iiob.s  cl 

profaiiis  Dei  cullnribus  ei  Dco  ailvcrsa.iiib.is  sit  i.ilc- 
riiii,  perxipuilitalem  carnis  ctcirporis,  laboruin  sk- 


plc.o,  a.l  (cicrn^c  vcl  .noriis  vcl  iminorlahlalis  ln 
lia  (liviJamur.  Non  ci-go  idcirco  coinparcs  vobis  ct 
a-qualcs  si.mus  q..ia,  in  islo  adbuc  niuiulo  ct  car.ic 
hac  consiiluii,  mumli  el  carnis  incommoda  vobiscu.n 
pariicr  incurrimus  :  .la.n,  cum  in  scnsu  doloris  sil 
omne  quod  punil,  maiiifcstum  esl  eum  non  esse  par- 
licipeni  poenae  lua;  quem  tccu.n  vidcas  a;qualiler  non 

dolcrc. 

XX.  Vigctapudnosspci  roburetlirmitas  (Idci;  intcr 
ipsas  sa'culi  b.be.i.is  rui..as  crecta  .ncns  cst  cl  imnio- 
bilis  virlus,  et  nu.nqnam  noii  laMa  patieniia,  cl  dc 
Dco  suo  semper  ani.na  seciira,  sicut  per  Propiictau. 
Spiritus  sanctus  loquitnr  et  borial.ir,  spci  ac  lidei 
n.)S.r;c  r.rn.i.ate.n  c(Blcsti  vocc  corrobiiraiiS  :  Ficiis , 


cularium  conditio  com.nunis,  ul  ex  Imc  opinoiur  .mii 
oimiia  ista  i\ux.  accidunt  vobis  ^"  irrogari  ,  cuni  Oci 
ipsius  prxdicalionect  propl.etica  «  conlcstalioiieanie 
prtcdictuin  sit  venturam  super  injustns  ira.n  Dei  et 
persccutioncs  q..;c  nos  liiimanitus  Ixdercnt  iioii  dc- 
Juiuras  ,  sed  ct  ultioucs  qua:  lacsos  diviailus  dcfcndc- 
rcnt  secuturas. 

XXII.  Et  quaiiia  suul  qua3  islic  pro  nobis  interim 
linnt?  In  exe.niiiuin  aliqnid  datiir,  ut  Dei  vindicis  ira 
iioscalur.  (l-.ctcruiii  rciro  esl  judicii  dies,  q..c.n  Scrip- 
liira  sancta  dcnuntiat  diccns  :  IJlulale ,  proximits  est 


inq..it,  iioi,  afferei  (ruclum,   et  iion  erinit  uascciilia  in  B  eiiiin  dies  Dowini,  et  obliiiio  '  fl  Deo  adcrii.  Ecceeiiiiii 


viiieis.  Meiitielur  opus  olivce  ",  et  caiiipi  iton  prwslabunl 
cibum.  Deficienl  a  pnbulo  ovet  •*,  el  non  ertint  in  pra;- 
sepibus  boves.  Ego  autein  in  Domino  exullabo,  el  gau- 
debo  in  Deo  salularimeo  (Abac. ...,  17-20).  Dci  l.oini- 
ncm  ct  cul.orem  Dei,  subnixum  spei  verilalc  el  (idci 
slabilitaie  fundalum,  .legat  inmidi  liujus  ct  sicculi  iu- 
fcsla.ionibus  commovcri.  Vinea  licet  lallat  et  olea 
decipiat,  et  herbis  siccilalc  moric.itibus  xsiuans  oam- 
pus  arescal,  quid  lioc  ad  Cbrislianos?  quid  ad  Dci 
servos ,  quos  paradisus  invital,  quos  gratia  omnis  ct 
copia  rcgni  coelcsiis  exspeclai?  Exsulia.it  scinpcr  iu 
D.imino,  •"  et  bciautur  et  gaude.it  in  Deo  si.o,  cl 
i.ia'a  a.quc  advcrsa  nu.ndi  fortitcr  l.dcraiii,  duni 
donaet  prospera  futura  prospectant  «^.  Nam  qui,  expo- 


dics  Domiiii  vcnil  iiisaiuibitis  iiidigiiationis  et  ira; ,  po- 
nere  orbein  lerra;  dcserium,  et  peccalores  perdere  ex  eo 
{Isa.  XI..,  ()).  Et  ileru.n  :  Ecce  dies  Doiniiti  venit 
ardeits  velut  clibanits  e,  crunlque  omnes  alicnigena!  et 
oiniies  iiiiqui  stipula  '' ;  el  succeiidet  illos  udveniens  dies, 
dicit  Doininits  {Malacli.  .v,  1).  Si.ccc.di  ct  cre- 
inari  alicnigenas  pracinit  Doininus,  id  est  alienosa 
diviiio  gciicre  et  profaiios ,  spiritalitcr  noi.  renaios 
nec  Dci  (ilios  factos.  Evadcrc  c.iiin  cos  solos  possis 
qiii  rcna.i  et  signo  Cbrisii  sigiiali  fuerinl  alio  in  loco" 
Dcus  loquilur,  quando,  ad  vasta.ionc;ii  .uundi  ct  i.itc- 
ritunigcnerisliumaiii  Angclossuos  mitlc.is,  gravius  in 
uliiiuoconimiuaturdiceiis  :  Vadile  et  cadiie,  et  noliie 
parcereocuiisveslris.  Nolilemiscrerisciiiorisaul  jtivenit. 


sita  nativilate  terrena ,  spiri.u  recreali  el  renati  sij-  C  el  virgines  el  parvulos  et  mulieres  inierficiie,  ul  perde- 


inus,  nccjam  mundosedDco  vivi.nus,  non,  nis.  cum 
ad  Dcuin  venerimus,  Dei  niunera 'et  promissa  capic- 
nuis.  Et  lamen  pro  arcendis  hostibus  et  imbribus 
iinpe.randis,  et  vcl  ai.fciendisvel  tempe.'a..dis  advcr- 
sis,  rogamus  se.npcr  el  p.-eccs  fundimus,  et  pro  pace 
ac  salute  veslra   p.opitiantcs    ac  placantes   Deum 


leantiir.  Omnein  aulem  super  qitem  sigiittin  scriplum 
est  ne  teligeriiis  {Ezccli.  ix ,  5,  6).  QiioJ  autcm  sit  boc 
sigiium,  et  qua  in  parte  corporis  posiium  ,  inanifcslal 
alio  in  lcico  Deus  dicc.s :  Transi  per  mediani  '  llie- 
rnsn/em.,  el  notabis  signum  super  [ronles  virorum  qiii 
ingemunt  ct  inarent  ob  iniqiiitales  qua  fitint  in  medio 


LECTlOiNES  VARIANTES. 


»  Olcic  hod.  1.  Voss.  1.  Thu.  ricl.  Grav.  Morell. 

1'  A  slalmlo  Foss.  Siiir.  Yel.  Iimomb.  Grav.  Morell. 

"^  Fo.lilcr  lolera.ulo,  lioiia  et  prospera  lulura  expectant 
J.Hiii.  Kbor.  Duu)  bona  Oxoii  exi.  ccd.Voss.X.  Thu.Foss. 
Vici. 

<»  Nobis  Vost.  J.  Ar.  Bod.  1, 2, 1.  D 


"  Et  aposlolica  Fem. 

f  Etrctrihutio  Ar. 

^  Ignis  ross.  1. 

h  Ctslipula  Hod.  3.Quasi  Ar.  Luin.  hod.i.  NC.  1. 

i  Transi  incdiam  Io/h.  £(ior.  iVC.  2.  Voss.  2. 


STEPH.  BALUZII  NOT^E. 


Epist.  10,  reperitur  vcrsiis  isle  sapiihicns :  Mussitans 
quamqiiain  cliorut  iiiridoriiin.  Graimnatici  pralerea 
alTcruiit  imiltas  auetoriia.cs  qux  facilc  probaiit  iia 
{Cribcndum  csi:C  uli  cgo  scripsi. 

XIX. — yideas  a:qualilcr.  lin  vclcrcs  cditiones.Oiio 
cliani  modo  lci;i.ur  in  iiuvcn  codicib.is  an.biuis.  .Ma- 
iiutius  cxpunxit  xqu/liler.  Ita  eliam  .Moiellius  etcdi- 
lio  Anglicana.  Non  viJcn  aulciii  ciii  expiiiigi  debiic- 
rit.  Sane  vi.lctur  caiii  voccni  iinii  csse  iiecessariani. 
Sed  iioii  cst  proptcrea  lolleuJa.  Naiii  Cypriaiins  dixil 
paiiloniitc  :  Pulntis  nos  udverinvobiscitiiiwqndliler  per- 
peti.  Et  niox  :  Caritis  incomntodit  vobiscum  pmilcr  in- 
currimus.  El  t.iiiicn  vox  a:qaaHlcr  decst  islic  iii  sep- 
leni<lcciin  libris  vcti^rilius. 

XX.  —  iVoii  eruiKiinsrtii/in. Vclcrcscditioiies  cl  scx 
libri  vctercs  habcnl  iioii  erit  ijcncralio.  Lcc.ioiiem  siiin- 
\ilam  c\  cdilioncqux.licilui-Giavii,  (|uain  Maiiutiiis  ct 
alii  posteuni  sccuii  suni.quain  uoscliam  retinuimus, 


prxferunl  novemdecim  cxcmplarlainannscripla.  Mo- 
rclliiis  pos.iit  iiflsceiiiin;,  fortc  per  errorcni  typograplii. 
Nam  liic  scribcnJi  moJus  iion  cst  latiniis.  Ei  tanicii 
cascriplura  mulliimplacuit  Parnclio.  Iii  libro  Fuxeiisi 
ct  in  Lamoiiiano  legiiur  iiou  erit  nascentia.  Vidc  glos- 
sariiim  laliniim  Cangil. 

Cibiim.  Vetcres  eJitiones  ct  novem  libri  vetcrcs 
pra;feriiiit  fritmentiim.  Alii  diio  et  quinque  Anglicani 
escam.  Scd  niajnr  pars  coilic.iin  inaiiuscriptoruin  lia- 
bet  lee.iuneni  quan.  ego  rcliuiii. 

XXII. — Seiiioris  (iHl;'Hi'ciiis.Retiniiilianclcclioncin, 
qiiani  inveiii  iii  aliiiiiot  aiiiiquis  excniphiribiis,  propler 
ralioncs  allatas  a  Pauielio,  qui  vcie  adiiotat  inirc  va- 
riare  codices.  In  quiliiisJain  cnim  lcgitiir  ui  istic, 
alibi  seniori  aut  juveiii,  alibi  senioribus  ulqnc  jniiiori- 
bits,  alibi  seiiiorcs  et  jtivenes,  dcni.iiie  alihi  seiiiorum 
neque  juveiiuin  et  virgiititm,  ViJc  lib  ii  Tesiiinoiiiorttni, 
cap.  22. 


ipsorum  (  Ezeck.  ix,  4) 


LIDiLR  DE  JDOLORUM  VANITATE. 


5f.2 


I'"l  quoil  ;ul  passiDiiciii  et  A  ardens  semper  gehennn ,  cl  vivacihiis  ilamniis  vorax 


sangiiinem  Clirisii  peitincal  lioc  signiim  ,  ct  ille  sal- 
vus  aU|ue  incoluniis  rcscrvctnr  qiiisqiiis  in  lioc  signo 
jnvenilnr,  ilem  Dei  tesiimnnio  comprobatin-  diccnils  : 
Et  eiil  smiguis  iii  sigiio  ^  vobis  super  domos  iii  .71«/- 
bus  vos  ''  erilis;  et  videbo  siiiiguiiiem,  etprolegniii  vos , 
et  noii  erit  iii  vobis  ptaga  diiiiiiiulioiiis  ciiin  perculiain 
lerram  ./Egypti  {Exod.  xii,  13).  Qiiod  anlc  occiso 
agnopr«cedit  in  imagine,  iinplelur  inCliristo,  secnta 
postniodum  veritatc.  Ul  illic,  pcrciiss.i  yEgyplo,  Judai- 
ciis  popnlus  cvaderc  non  nisi  saiiguine  et  siguo  agni 
potuit,  ita  ct,  ciim  vastari  coeperit  nuindus  cl  porcuti, 
quisquis  in  sanguine  ct  signo  Cliri^ti  inveniiis  fiierit, 
solns  evadei. 
XXIIL  Respicite  iiaque,  dum  lcmpiis  esl,  ad  vcrani 


poena  "  ;  nec  erit  unde  liahcre  lormenla  vcl  reqnicm 
possint  aliqiiando  vcl  finein.Servabuntur  ciiin  corpori- 
Liissuis  animx  infinilis  criiciatibus  nd  dolorcm.  Spcc- 
tabiliir  illic  a  nobis  semper  qiii  liic  nos  speciavil  ad 
tcmpus,  ct  iii  pcrsccutionibiis  factis  oculorum  crude- 
liiiiii  brevis  frtictus  perpeiua  visione  pensabitiir,  se- 
ciiudiim  Sciiptunc  saiicia>  lidem  dicenlis  :  Verinii 
eorum  iion  morietur,  et  ignis  eorum  non  cxlinguetur;  el 
eriint  nd  visiouem  unirersa:  carni  '  (Isn.  lxvi,  24).  El 
ilerum  :  Tuiic  stabuntjusiiin  inngna  constanlia  adversus 
eos  qui  se aiigiisliaverunl  et  quiabslulerunt  labores  eorum. 
Videnles  tiirbnbuntur  tiiiwre  liorribiU,  et  mirabuntur  iii 
subilalione  iiisperala;  snlulis,  dicenlcs  iiiler  se,  pxniten- 
liam  linbeutes  et  pra;  anqnslin  s  spirilus  gemeiites :  II i  sunl 


et  soternam   salutem;   ct   quia  jam  mundi  (inis  \n  ]l  quos  liabuimus  atiquando  in  derisum^^  et  in  similiiudi- 


proximo  est,  ad  Deum  mcntes  veslras  Dci  limore 
converlile.  Ncc  vos  dcli  cict  iii  sxcnlo  inter  jiistos  et 
niitcs  '^  inipolcns  i>la  et  vaua  dominalio,  qiiaiido  cl 
in  agro  iiiler  ciilias  ct  feililos  scgeies  lolium  et  aveiia 
flominclur.  Ncc  dioaiii  mala  accidere  quia  dii  vcsiri 
a  nobis  non  colantur,  sed  seiaiis  lianc  ir;e  Dei  ^"  essc 
feiisiirani,  ut  qiii  beiicnciis  non  inlclligilur,  vcl  plagis 
inteiligalur.  Deiim  vel  sero  qii;ieriie,  qiiia  *''  jam  pri- 
dem|)erPropbetamDoiispr;iMiionens  Iiorlaiureidicit : 
Qiiwrite  Deuni,  et  vivet  anima  veslrn  (Psat.  lxviii,  33). 
Dcuni  vel  scio  cognocite,  quia  Cbristus  advcnicns 
lioc  admoncl  ol  docci  dicons  :  Ila;c  est  auiein  vita 
(Blcrna,  ul  coguoscnnt  le  solum  veriim  Deuin  ct  qiicm 
misisli  Jesum  Cliristiim   (ioan.  xvii ,  5).  Credite  illl 


nem  improperii.  N osinsensnliviam  illorum  wstimabamus 
insnniam  ct  finem  ittorum  sine  lionore.  Quomodo  coinpii- 
Inti  sunl  iiiter  /i/ios  Dei,  el  inler  sanclos  sorseoruin  est ! 
Ergo  erravimus  a  via  veritatis ,  et  justitiw  tiimen  non 
tuxit  nobis,  el  sol  iion  orlus  *st  nobis.  Lassati  suiniis  in 
iniqiiitatis  vin  cl  perditionis ,  ambutavimiis  '  soliludines 
difjintes,  viam  autem  Domini  ignoravimus.  Quid  nobis 
profitit  supeibia,aut  quid  divitinrum  inctnlio  contulil no- 
bis?TrnHsicrunl  omniaitla  lainquam  uinbra^Sap.  v,  1-0), 
Erit  liinc  sine  friictu  poonitcnti^cdolor  pcense  ,  inani^ 
ploraiio  ct  inefficax  dcprecaiio.  lii  a;lernam  poeiiam 
sero  crcdcnl  qui  iii  viiam  xtcriiam  ciederc  noluerunl. 
XXV.  Sccuriiali  igiliir  et  vitae  ,  dum  licet,  provi- 
deic.  Offcrimus  vobis  animi  el  consilii  noslri  salularo 


(lui  omniuo  noii  fillil;  crediic  illi  qui  liajc  oinnia  fu- C  niumis.  Et  quia  odissc  non  licct  iiobis ,  et  sic  Dcii 


tiiia  pnedixil;  crcJilc  illi  qui  credcnlibus  pncmiuin 
vil;c  xtern;u  dabit;  crcdilc  illi  qiii  incredulis  ;cicriia 
supplicia  gehennx  ardoribus  irroKabit. 

XXIV.  Qua>  imic  crii  (idei  gloria,  qii.Ti  pcenaperfi- 
di;c,cum  judicii  dies  vcneril?  qme  lx>litiacredenliiim, 
qua!  nioeslilia  pcr(idoruni,noluisse  islicpriusciederc, 
et  ut  credanljamrcdire  nnn  posse?Creinabitaddictos 


plus  ]il;iccmiis  diim  iiulbin)  pro  iujuria  viceni  rcddi- 
mus,  hortamiir,  diiiii  facultasadi'sl,  dum  adhuc  nliqniil 
desajculosiipcrcst,  Dcosatisfacereelad  veraereligionis 
candidam  lucem  de  prolundo  lenebrosaisupersliiionii 
cmeigcre.  Non  invidemus commodis  vestris,  nec beno- 
fii^ia  divinacclanius.  Odiis  vesiris  beiievolenliam  reddi- 
mus ,  ei  pro  tormciitis  ac  suppliciis  qua;  nobis  iuU'- 


LECTIONES  VARIANTES. 

»  Erit  hic  sanguis  Voss.  I .  Iii  signum  Lam.  Ebor.  Foss.  "  Pneiia  deccrpet  Voss.  1 . 

Vicl.  '  Cainis  Pein.  Voss.  i. 

b  Ibi  erilis  liod.  1, 2, 1.  Hahilaverilis  /.«1.  6  Por  angusliam  Lim.  Ver. 

<"■  Intor  iiijiisLos  ot  Ininiiles  Ilod.  ,5,  4.  '1  In  derisii  Ar.  l.am.  Vicl.  Val.  In  risn  Unmil. 

>i  S!c4  codd.  .ingl.  Scialis  irain  l)ei  Oxon.  '  Et  ambulaviinus  Lmi.  Ebor.  Bod.  l,  2,  5,  4-. 

STEPH.  RALUZn  NOT/E. 
W\S,—Addiclos.  Id  est  jiidicalos,  dammlos.  Apiid  D  Livius.  Boetiiis,  lih.  n ,  de  Consolaiiono  Pbilosnphi.Te 


Oplalnm,  lil).  1,  addiclus  significal  subjediim,  snbdi- 
liim,  sicut  addiotiis  glib:i;  iii  jure  civili.  Ular  aulcin 
hac  occasioiie  iit  nioueam  vidcri  milii  opiimam  onieii- 
dalionom  fiiissc  lcnlatamaGiiillelnioFornorio,  lili.  vii, 
Epislola  iillima  Cassiodori,  nbi  M;iriaiigoliis  Acciirsius 
cdidil  :  iVoii  dici  potesl  propriuni  quod  libernre  doniinum 
non  vidclur  addilum;  pro  qiio  Eoriioriiiseonjecit  ponen- 
diini  osse  •'"'  nddiclum,  inonciis  iulerini  se  legissc  in 
veleri  m;iiiusoriploa  rfe('i(o.  Coiijecinra  Forneiii  liinc 
liona  osse  conseri  polest  quod  boiia  (lcbiloris  addicla 
sunt  ciodilori,  adooqiic  eiiam  ipsc  dcbitor. 

Servnbnulur  cnm  coriioribus.  Vidc  iiolas  nostras  ad 
librum  III  Salviani  de  liubernntionc  Dei. 

Subilnlione.  Sic  etiam  in  eodem  capile  Epistohc  ad 
Forluualum.  Ponliiis  diaconiis  in  Yita  sancli  Cypriani  : 
Proconsulisjussu  ud  Iwslcs  ejus  ciim  mililibiis  suis  prin- 
ceps  repenle  subilnvil.  A.  Gclliiis,  lib.  ix,  cap.  dS.dixit 
s<)liiiariam  diclioiicm.  Quo  vcrbo  usiis  cst  etiam  T. 


Vcrum  oninis  snbila  mulnlio  rerum  non  sine  quodum 
flmlucouligit  nniinoriim.  Yidc  not;is  ad  Epistolain  LVii, 
pag.  iG6. 

Pcciinentinm  linbcnles.  Iia  rcposiiimus  pro  eo  (|iin.| 
in  viilgalis  editiouibiis  habeliir  «(/«iito,  quia  ita  iiivo- 
nimiis  scripliiiu  in  quiiideciin  libris  nustiis  et  in  qiia- 
luor  Anglicanis.  Vide  Episiobim  ad  Forluiialum  de 
Exliorlatione  Mnrlgrii,  cap.  12. 

XXV.— De  profiindo.  Coacliis  sum  ila  scribereprop- 
tcr  ;iiicioriiateni  vetcrum  cdiiioniim.  Paiiioliiis  po- 
suit  de  profunda  cl  tencbrosa  nocte  superslilionis,  qiiia 
vidohal  Moielliiim  moiiuisse  volustuin  libruni  ila  li:i- 
herff.  Al  Morellius  iion  posuit  hanc  lcctionem  iii  cili- 
lione  siia,  scd  eain  quam  ego  revocavi.  Lcciioiicm 
Pamclii  iion  rcpori  :iisi  iii  Iribus  libris. 

Odiis  vesiris.  Prosper  in  calce  libri  contra  Collalo- 
rem  :  Nobis  Deo  adjiivnnle  sit  studium  quiela  modesla- 
que  pniientia  oiliis  ditectionem  reddere. 


Sns  1>IVI  CYPRIANl  564 

rentursalmisirmeramonsiramiis.  Crediie  cl  viv"ue;ct  Agr.iiiani   Chrisliis  iniperiit,    hoc   niuniis  misericor- 


qui  iios  ad  leiiipns  pcrsetiiiimini,  in  a-lernum  ganileie 
nobiscmn.  Quaiido  istinc  excessnni  «  fiierit,  iuillus 
Jam  poe;iiienti:K  IdCiis  c>t ,  nnlliis  sali;facliiiiiis  effcc- 
Itis.  Ilic  viia  ant  amiitiliir  aiil  lcnctnr;  hic  saliiti 
a:terna;  ciiliii  Dei  cl  frurtu  fiilci  providelnr.  Ncc 
qiii$i1>iaiii  aul  peccalis  relardelur  aiit  aiinis  qiioiiiinns 
vcniat  ad  cnnseipiendam  saluteni  •  in  isto  adliiic  imindo 
Diaiieiitipa-nitonlia  mria  sera  est;  iialcl  ad  iiidMlgcii- 
liainDei  adiiiis  ,  ei  ipi;vieiilil)us  atipie  iiitelligeniibns 
veriliilcni  f  icilis  iiccessns  est.  Tii,  siib  ipso  iicei  exilii 
cl  vil:c  tompiiralis  occasii,  |iro  dcliclis  nigcs  cl  Dciini , 
qiii  iiniis  et  verus  esi,  conf.-ssionC  et  lide  agniiionis 
cjiis  imi.lores,   venia  coiirucnii  datiir,  cl  credeiiii 


diae  suse  tribiiit,  snbigcndo  inoriem  irnpli:co  cru- 
cis ,  redimendo  crcdcntcm  preiio  sangiiiiiis  sui , 
rccoriciliando  homincni  Deo  P.itri  ,  vivificando 
nii>rt:ilcm  rcgeiicralione  coelosii.  lliiiic  ,  si  ficii  po- 
lest,  seqnamur  omnes,  liujiis  sacramcnlo  ct  signo 
ceiiscaimir.  liic  nobis  viain  vitoe  apcril,  liic  ad  para- 
disiini  rcdiices  facit,  hic  ad  coelorum  icgiia  perducil. 
Ciiiii  ii'So  semper  viveiiius  ,  l;icii  per  ipsum  filii  Dei  ; 
ciiin  ipso  scmper  exuliabimus,  ipsiiis  cruore  repa- 
raii.  Erimiis  Cbrisiiani  ciim  Clirisio  siniiil  gloriosi,de 
Dco  1'atrc  beati,  de  perpetua  volnpiaic  Ixtantcs  scm- 
pcr  in  conspcctu  Dei,  el  agenlcs  Dco  gralias  seuiper. 
Nequc  cniin  p;)terit  iiisi  hctus  esse  seniper  et  gratus  '', 
qui,  cum  inorti  fuisset  obnoxius,  faclus  esl  immorta- 


iiululgciilia  salut:iris  dc  divina  pielate  conccditnr,  et 

ad  iramonalitalein  sub  ipsa  niorie  iransitnr.  "'  llanc  B  litate  ■■  securus. 

LECTIONES  V.\RIANTES. 

"  Hcecssum  Hod.  1,  2, 3, 4.  Ver.  '  Factns  esi  de  immorlalitatc  Oxon. 

b  l,Klus  el  gratus  Thii. 

STEPH.  BALUZII  mTJE. 


.Sii/i(/isi(i»erni»o)is(i'flmi(s.lliei'onyiiiusiii  EpisiobuHi 
Pammucliiiun  adversiis  Joaiiiiem  llicrosolyiiiiianum  : 
lilinplieiiKiiiiibus  Deiim  cleiiieiitciii  poiiigiiiiiin  iiiiiimiii. 

1'iviiiteiiiin  nulla  sera.  llicroiiyimis  iii  Episiola  nd 
LcBUiin  d.;  Iiisliliiiioiie  fili;i;  :  Ninnifuam  csl  sera  coii- 
vcrsio.  Joaniics  Saie>l)criensis,  lib.  vii  Policrnlici, 
c:ip.  21  :  Pwniienlia  ijitoiiueiiuiniiuamseru  est,  si  laineii 
verii.  Seiicca  Agamcmnone  :  iit;r«  niimiiiiam  esl  ad  bo~ 
nos  mvres  via.  Q.  Ciirliiis,  lib.  ix  :  Crudelilnlein  sera 
pwnitentla  secuia  esl.  Syiiimaclius,  lib.  x,  Epist.  5i  : 


Scra  el  coniumeliosa  esl  emcndiiiio  seneclulis.  Sanclus 
Ambrosius  iii  rcsponsione  ad  Itclaiionem  Symmaclii : 
VcrHiii  ccrte  esl  quia  nullii  wliis  ad  perdiscendum  sera 
esl.  Enibescit  seneclus,  qnw  emendare  se  nori  polesl.  Ci- 
ccro,  lib.  II  Epistolariini  ad  Famdiarcs,  Episl.  vii,  ait 
sciaiii  gr:iliil;iiioneni  rcprelichdi  iinii  suleie. 

Faclus  est.  Ila  omnes  libri  velircs  pr.TCIcr  niiiini. 
Edilio  (pi:e  dicitiir  Gravii  liabet,  facins  esi  de  inimor- 
taliiiite  securus.  Iloc  seciitus  est  Painclius,  et  deiiidc 
liiuallius. 


LIBGR 

DE  IDOLORUM  VANITATE. 

QUOI)  inOLA   MI  NON  SI.NT,  ET  QUOD  DEUS  UNUS  SH',  ET  QUOD  l'EU  CIIUISTUM  SALUS 

CREDENTIBUS  DATA  SIT  J. 


Abgi'Hf.ntum.  — Trin  po'issima'liujus  libri  capita  li- Q 
lulns  ipsecoinpkclltur.  Piimum  liinc  comprobat  qiiod 
reijet  juerint  el  homiiies  potius  qnain  dii,  qiiornin  iii 
hoiiurein  inititula  tunt  lempla,  expressa  simulacra, 
immolatw  liosliw  et  festi  dies  celebrati;  alqiie  adeo 
neqiie  exteris  neque  Itomanis  quidqiinm  poltiisse  pro- 
desse  illoriim  cultum,  neqiie  illis  sed  sorti  potius  im- 
putaiidam  Uomani  imperii  polentiiim,  utpoie  qua:  et 
vicissiludine  quadam  conliijerit,  el  sunin  ipsius  ori- 
ginein  enibescal  :  neqiie  vero  auspiciis  (iiiguriisvc 
quidquam  Iribueiidum  ex  vano  ilbriim  cvenlu  con-  D 


slare;  qiiin  potius  dwmonum  essc  lios  prwsligias,  vcl 
ipsispoclis,  Socriite,  Vlinone,  Trismeijislo  et  Uostiine 
lestibus,  qiii  el  uiiuin  Dcum  et  damoniis  aijnoverint. 
Allcrum  cnput,  quod  iinus  sil  Deus,  tuin  per  moiwr 
chiiv  prw  cwtcris  diijnilalem  niajorem,  tnm  per  ipsns 
vidgi  clhnici  voces ,  0  Deiis,  e(  simi7(;s,  paucis  ma- 
nifcstum  fncil.  Postremum  de  Chrislo,  ex  Prophelis 
Judw6ruin  et  livamjelica  hisloria,  talius  prosequiliir. 

Pami;l. 


0  Oiiod  Idola  (lii  non  sint  contra  p.iganos  Vicl.  et  ulii 
yuod  credcutibus  daluiu  sit  deos  iiou  esse  Koss.  i.  Lin 

VARIORUM  NOTiE. 

De  idol.  vamt.  —  Difficile  cst  ccrto  siatnere'qiiid 
in  lilulo  islius  libri  piisiiciii  Cypriaiiiis,  si  qirul  la.iien 
posnil,  pr;rserlim  si  vcra  sit  opinio  Eijismi  cxisti- 
iiianiis  i-sse  lanliim  l'rai?ineiitiiiii  iiiajoris  npei  is,  qiii:) 
iii(;ipil  ex  alimpii).  1'lurcs  s:ine  liliri  v.iercs,  cl  ii 
qiiidcm  opiimi,  mitiuin  opcri;i  consiiiuum  iu  liis  ver- 


I.  Deos  iion  essc  (juos  colit  viilgus  hiiic  notiim  cst. 
LECTIONES  VARIANTES. 

Sptr.  Ralura  Dun.  De  iUolis  gentium  Goulart. 


bis;  Deos  non  esse  quos  colil  viUgus.  Apiid  Aiigcliim 
Piililiaiiiim,  cap.  7ti  Miscellnneorum  voc.itiir  liber 
deOrigineet  Generibus  Idolornm  1'osterorimi  diligcntia 
titiiliiiii  illi  fecit  DE  iDOi-oiiUM  VANiTATE,  aupic  ila  so 
Invenisse  in  exeiiipliribiis  .inliiiiiis  lcsl:ilur  Higaltiiis. 
Ego,  qiiamqiiani  hinic  liiulum  luispiam  rcpercriiii.  in 


E65  LIDER  DE  IDOLOliUM  VANITATE.  566 

Regcs  olim  fiiciiinl,  qu\  ob  !Tg;ilciii  incnKiiiain  coli  A  bnihant.  Iiulc  postcris  facla  snnt  sacrn,  quK  primis 
apiid  siios  poslmoiluin  eiiam  in  morle  coepcrimt.  Iiide  fucranl  assumpla  solalia.  Et  videamus  aii  siet  liacc  " 
illis  iiislituta  tem|ila,  inde,  ad  defiinctorum  vultus  pcr      apud  singulos  veritas. 

imaginem  detinendos,  expressa  simulacra  ;  et  immo-  IL  l\Ielicerles  et  Lcucotliea  prajcipitanlur  in  ma- 
labanl "  liostias,  et  dies  festos  dando  honnre  •>  cele-      ria,  et  fiunt  postmoduin  maris  numina.  Caslorcs  al- 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Sicvelusliss.  codd.  cledd.recenlior.  Bal.i.ips.  Quibusct 
iiiimolabant  Oxon.  Namel.  foss.  Corb.  Grmmv.  (quibus)  et 
Lindn. 

•>  Honores  Oxon.  Lindn.  Honorem  Lin.  Lam.  Tanlo  lio- 

VARIORUM  NOTyE 


nore  Yoss.  i.  Tew.  Boulh.  Script.  eccl.  opusc.  18i0. 

'  Aa  sit  el  hsec  Grcmv.  Lips.  Routh.  ex^i  codd.  nov. 
Oxon.  et  cod.  Drur. 


codicibus  manuscriptis,  reiinui  tamen  propier  com- 
modilatem  stndiorum.  In  cdcndo  aulem  iiiitio  ipsius 
libri  seculiis  sum  scripturain  vetcrum  librnnim  el  ve- 
lerum  edilionuni.  Quanupiam  suiitaliiiui  liliiiveteres 
qui  iiicipiunt  Deos  non  esse,  priora  iion  lialioiit. 

Pauca  liujns  libri  mcnlio  reperiliir  iii  scriptoribus 
anliquis,  quifipe  qiiem  niispiam  reperio  ciiatiiin  quam 
apud  llieronymiim  cl  Augiistinnm.  Et  Aiigusliniis 
qiiideni  ila  sciibit  in  libro  de  unico Bnptismo  adveisiis 
Peliliaiium,  cap.  4  :  Uujus  regula;  aposlolicw  seclator 
episcopus  Cijpriimus  de  uno  vero  Deo  adversns  multo- 
rum  deorum  \'ulsorumque  cullores  disputans  multa  pro- 
fert  testimonia  de  libris  eorum  qiios  prwclaros  anctores 
habent,  hoc  est  ex  illu  verilale  quam  in  iniquilale  deti- 
nent.  Cilat  cliam  lib.  vi,  de  napiismo  ndversus  Dona- 
tistas,  cap.  ii.  Hieroiiymns  auteni  in  Epistola  ad  Mag- 
num,  ponens  iii  principio  '"  sermonis  matc- 
riam  istiiis  libri,  laniqiiam  si  tilulus  cssoi,  sic  scribit : 
Cyprianus  quod  idota  dii  non  sint  qua  brevilate,  qua 
hisloriarum  omnium  scientia,  qiiorum  verborum  et  siii- 
suum  splendore  persliinxit.  Ad  eumdein  libruin  ros- 
pexisse  videiuiqiiibnsdiim  Poniius  diaconiis  in  Vita 
saiicti  Cypriani  scribens  per  illuin  gentilcs,  repcrcns- 
sis  in  se  iis  qua;  nobis  ingeiuut,  victos  fuisse.  Vernm 
ciim  i>ta  Pontii  verlia  coiivciiire  eliam  possint  liliro 


nliquando  pra;(iierint.  Cicero  in  Oralione  pro  Milonc  : 
Crmci  Jioinines  deorum  honores  tribuuntiis  viris  qui  lij- 
rannos  necaverunl.  Liicianus  iii  Toxari  scriliit  Scy- 
llias  paciificasso  Oresti  el  Pyladi,  non  lani(|iiain  diis, 
sed  lamqii.im  viiis  bonis.  Et  JiiliiisFiriniciisaitiEgyp- 
tios  Joscpbiim,  qui  coiisuluerat  coriim  egeslaii  per 
B  se|itcm  annos,  veiicrari  et  adorare  iii  deiim.  Epiplia- 
iiiiis  in  priilogo  lilirorum  adversus  lla;reses,  cap.  7,  ait 
lyiaiinos  ei  pra:sligiaiores,  qni  inveniiiinibus  Miis  ac 
fallaciis  tolum  orbcni  deceperaiil,  divinis  honoribits 
Cdnsecraiosfiiissc.Peiriis  a  Vallein  WisioimPercjnim- 
tioiium  suarinn  lesiatur  etiain  nunc  ludos  gentilcs  co- 
lerc  ul  (leos  leges  suoset  viios  illnslres  qui  pra-claris* 
aclioiiibus  siiis  iiieiiieruiit  lioiiores  divinos.  Raluz. 

Oefunclorum  vultus.  Heic  tanlum  aiinolabo  me  lioc 
Idco  iiti  ad  reddciidam  Iiaiic  voceni  Comniodia:.o, 
apiid  (|uem  Instructione  2,  legitiir  defunctos  dcns 
orabant,  pro  qiio  Rigallins  posnll  morienles  deos.  Sie 
etiain  Inslriiclioiie20  :  Adoralis eniin  stulti  malo  leiho 
defunetos.  Affero  aiiicm  hac  loca  Conimodiani  proiit 
habontiir  in  veieii  codice  ms.  sancli  Albini  Andega- 
vcnsis.  Raluz. 

Ei  iminolabant.  Veieres  editiones  et  quidam  libri 
vciercs  habeiit  ;  Nam  et  immolubant.  Alii  siinpliciter 
el  iminoliibanl ;  quam  Icclionciii  reperi  in  (|uindi;cim 


nd  Oemeirianum,  in  (|uo  samius  Marlyr  adversus  aeii-  p  codicibiis  aiiiiiiiiis.  Ubi  duo  libri  veicres  babeni  eiiain 


liIi'S  iiigcril  qiicrelas  edriim  de  (^llirisliaiiis,  iioii  audco 
aflirniaio  verba  1'oiilii  inlelligenda  tanlnin  esse  de 
libio  de  \anitale  Idolorum.  Potiiit  eniiii  Pontiiis  res- 
pexisse  ad  uirnmque  opus.  Porio  advcrsns  culliim 
idolorum  niliil  est  eleganlins  Jove  irugcedo  Liiciani. 

Baluz. 
I.  —  neges  olim  fuerunt.  Lacianliiis  lib.  vi ,  cap.  8  : 
Quomodo  erijo,  iiiijuiet  aliquis,  dii  credili  sunt?  Ninii- 
ruin  ciiiia  reijes  ninximi  aiit  poleiilissinii  fuernnl,  ob  tne- 
rila  virtiitum  suarnin  aut  mimerum  aul  arliiim  rcper- 
lariim ,  cum  churi  fuissenl  iis  qiiibiis  imperilaveranl,  in 
tiiemorium  suiil  consecrali.  Idein  in  libro  de  Ira  Dei, 
cap  \i  :  ISimirum  ii  otniies  qiii  colunlnr  itl  dii  hoinines 
fiierunt,  et  iidcin  prinii  et  muximi  reges ,  sed  eos  uut  ob 
virlnleni,  qiiiii  prwfneranl  hoinimnn  generi ,  divinis  lio- 
noribus  iiffeclus  esse  post  morlcin  ,  «»(  ob  beneficia  el 
iiivenln  qnibiis  Ininwnam  vilumexeoiuernnl,  iiinnorlulein 
iiieiiiorium  coiiseciilos  iiiiis  ignurul?  Ita  eliani  in  libro 
lleeogiiiliunum  0.  ('.leiiienlis.  ('.iccio,  lili.  ii  dc  Naliira 


pro  el.  Non  placneriini  1'amclio  lia!  diia;  lcctioncs. 
Pia'tulil  aulcni  eaiii  qiiain  iiiveiiisse  se  ait  apiiil  Gr.i  - 
viuiii  el  Costerium,  el  scripsil  quibns  et  iminolabanl. 
Veruni  vocein  qnibusego  non  vidi  in  editionequa"  di- 
citiir  Gravii  ne()iie  iii  codicibus  mamiscriplis.  Raluz. 

Honore.  Ita  scripliim  vidi  iii  tredecim  libris  vcU;- 
ribiis.  Qiiidani  alii  habent  honores  vel  honorem,  Ego 
reiinui  leciionem  qiiic  plurinm  vcleniin  libroniiu 
aiictoritaie  niiitnr,  ctim  prsesertim  hoc  scgiiienliiin 
inveneriiii  iia  (lisiinctuin  in  codice  Tornacensi  biblio- 
ihcca;  regix  ci  iii  Bcccensi ,  tuin  eliam  iii  Meteiisi 
sancti  Arnnlphi.  Baluz. 

y»(<(;;)Os(i;nssacn(/Vic(flsM»(.MinutiusFelix:Sim////cr 
ac  vero  erga  deosiitioquemajurcsnoslriimprovidi  ,creduH , 
rudi  simpUciUitc  crcdiderunt ,  (/u»i  regcs  suos  coliuit 
reliyiose,  diim  defiinctos  eus desiderant  in imaginibus  vida- 
re,  dum  gestinnl  eoriim  meinoiias  in  slaluis  "'*delinere, 
sacra  fncla  fuerunt  qua;  jueranl  ussunipta  solatia.  Vidu 
Fiilseiiiiiiin  Placiadein,  lib.  i  Mylholog.,  ubi  agit  de 


Dcoriiin  :  Perseiis  Xenunis  inidilor  eos  dicii  liiibilos  deos  D  lilio  Syro|ilianis  yEgyplii.  Baluz. 


a  qiiibus  mngnu  uiilitus  nd  vila;  cullnin  esscl  iiivenlii , 
il)siisiiue  rrs  uliles  et  saluliires  deorum  csse  vocabnlis 
tiinieiipulus.  VA  inlra  :  Snsccpit  iiulein  vila  lioniinum 
consueluiloiine  cummiinis  iil  bene/iciis  cxcelleiites  viros 
iii  coelinn  fuina  ac  volunlate  lullerenl.  U.iic  llercnles, 
hiiie  Caslor  el  1'otlux.  Iloralius  lib.  ii,  Episi.  1. 

lioMiiilus  et  Libcr  paler  ct  cum  ('aslore  Pollnx 
1'ost  ingeiilia  facta  dcorum  in  tenipla  recepli. 

Q.  Curiins,  lib.  ix,  scribil  Persas  noii  pie  soliim,  scd 
eiiani  prndenter  rcges  siios  iiitor  deos  colcre,  iiia- 
jcslalcm  ciiiiii  inipeiii  saliHis  esse  tntelam.  Jiiliiis 
Fii iniciis  in  liliro  (ie  Eirore  prolanariiiii  Rcligioiiiini : 
Aiiiul  ciiini  Cia-i  onnii  levitiis  eos  qiii  sibi  uUniid  cunlu- 
lerinil  ,  vel  qiii  consiUo  aut  virlule  se  juverunt ,  diviiiis 
appellarenoniinibus.  Elsic  ab  ipsis  betiejiciortm  graUa 
repensatur  ul  deos  dicatt  el  deos  essc  credani  qui  sibi 


\l.-^MeUcerlcs  el  Leucolliea.  Ilygiiius  fab.  ii.  ]no 
cuni  MeUcerle  fiUo  suo  in  mare  se  prwcipilnvit ;  quiiin 
Liber  Leucollieiim  voluil  appellari :  nos  tnultein  Matu- 
lani  diciniiis  :  M eUcerte.mantein  deuin  1'ulwinonem,  qnem 
tios  l'oriunininn  (//c/hiks.  Iiioaiilein  Liberi  sivcRacclu 
nuti'i.\  lingitnr.  .-^diJe  Laclaniiuin,  lib.  i,  cap.  21, 
scet.  23.  Cell 

Castores.  Angli,  (pii  post-MorcHiiim  posiieriint  in 
siia  ediliono  Cuslor  el  l'ollux  ,  adinoncnt  oporluisse 
lieic  ripoiii  Cailores,s'i  laiili  csset  reni  levis  iiioincnli 
mnlare.  Sed  liicc  ralio  nnllius  est  momcnli.  .fSam  et 
i|isi  pliires  mutalinncs  feccrunt  in  opeiilnis  sancli 
Cypriani  (|ii:c  ii"ii  sniil  niajoris  niomcnli,  Ego  vcro 
iiiiiLivi,  qiiia  (i|)0rlet  rcddere  Cypriano  s'ia  verba,  ct 
(piia  a)mil  .Miiiiiliniii  Feliccin ,  ex  qno  Cyprianiis  ac- 
ccpisse  vidctur,  hcriplum  cst  :  Castores  aUernis  mo- 
riuniur  lU  vivant.  Ila  eiiam  scriptuin  esi  in  oninibus 


507  DIVI  CYPRIANI  «08 

teinis  moriunlur  ut  vivflnt.  ^sculapius  ut  in  Deuui  A  rai  >■■,  de  cujus  nomiue  Janiculum  dictum  csl,  el  mcu- 


surgal  "  fuluiinatnr.  llerciiles  nl  liomincm  cxuat 
Oelcis  •>  ignibus  concremalur.  Apollo  Atluieii '  pecus 
pavit.  Laomedoiili  niuios  Neptunus  instiluit,  iicc 
luercedem  operis  iiifelix  strucior  accepil.  Antrum 
Jovis  in  Crcta  visilur  '',  el  sepulclirum  ejus  osteiidilur, 
et  ab  eo  Saturnum  lugatum  esse  manifeslum  ''  cst. 
Jiidc  Lalium  dc  latelira  '  ejus  noincu  accepit.  Hic 
lilteras  iuipriniere,  liic  signare  s  numnios  in  iMiia 
primus  iustilnit :  iiide  •■  .'crarium  S:ilMrni  vocaiur.  El 
rusiicitatis  liic  '  cultor  fuit :  inde  falcem  forens  sc- 
iicx  pingitur  i .  Iliinc  fugatum  hospilio  Janus  excepc- 


■    "  Rcsurgal  Groim. 

i  OeliE  Liii.  Thu. 

«  Admeto  Gronov.  Routh.exnov.  Oxon.  1.2. 

•1  Videlur  Thu.  Fois.  Dicilur  Pem.  Voss.  2.  Visitalur 
Yoss.  4. 

"  Fugalum  nianlfesluni  Pem  ross.  2.  Thu.  Micli. 
ricl. 

'  Latebris Pem.  ross.  2. 


sis  Januarius  instiluliis  csl.  Ipsc  bifroiis  cxpriuiiiur 
qiiod,  iii  medioconstiliiliis,  annum  incipienteiii  paritcr 
et  reccdentem  speciare  videatur.  Mauri  vero  niaiii- 
fesie  reges  colunt ',  iiec  ullo  velameiito  boc  iiomen 
obtcxuiit. 

III.  Indo  pcr  gentes  ct  provincins  siiigiilas  v.iria 
dcorum  religio  mutalur,  dum  non  uiiUi  ab  omnibus 
di;us  colitiir,  sed  propria  cuique  majorum  suorum 
culiura  servalur.  Iloc  ita  Alcxander  Magnus  insigni 
volumiue  ad  mairem  suain  scribii  mctu  su*  poiciia- 
tis  proditum  sibi  de  diis  bominibus  a  sacerdoic  se- 

LECTIONES  VARIANTES. 

j}      K  Et  signare  Gronov. 


h  Uncle  Oxoii. 
i  Nam  et  ruslicitatis  Mieh.  rict. 
j  Ferens  pingilur  Laiii.  ttod.  5.  ross.  2.  Spir.  Hein.Er. 
Mmi.croim.Rotilh.ex  irib.  Oxon.  novis  eldtiob.  Urnr. 

Tew.  Meerin.  .... 

k  Excepii  Foss.  Mtch.  Vtct.  Ltndn. 
1  Reges  suos  colunt  Rigalt. 


VARIORUM  NOTiE. 


libris  veterihus  tam  noslris  quam  Anglicanift ,  uno 
exceplo  Carnolensi ,  qui  babet  ut  editio  Morellii.  Et 
cuiii  agerelur  de  euiendando  Cypriaiio  ex  auctoritaie 
vctcrum  libroriim,  necessu  eral  eam  leclionem  revo- 
care  qiiam  fere  omnes  libri  iiiaiiuscripii  liabent.  An- 
noiat  Dio  Cafsius,  lib.  xxxvii ,  tcmpliim  Casioris  et 
Polbicis  quod  Romse  erat  solius  Casioris  dici  consuc- 
visse.  Yide  annotaiioiics  Erasmi  in  capulxxviii  Acto- 
riiin.  Baluz. 

jEsculapius  (ulminaliir.  Lactantins,  lib.  i,  cap.  10, 
loquens  de  jEsculapio,  n  Deo  meruii  [ulmiimri,  Pli- 
iiius,  lib.  XXIX,  cap.  I,  scribil  illum  liilmine  iciiim, 
quoiiiam  Tyndaridam  revocassel  advilain.  Coriieliiis 
Celsus  in  pVooemio  libroruin  sunrum  de  Ite  medica  ait 
yEsciilapiuui  relatuin  iiideorum  nuiiieriiin,  qui.i  baiic 
scienii:im  rudem  et  vulgareiii  paulo  sublilius  cxpo- 
suit.  Tcrlullianus  iii  .ijwloqelico  scribit  illiiiii  fulmiiie 
vindicalum ,  id  est  deiiin  faclnm.  H;\!c  cuiin  leclio  , 
quam  praiferuiii  edilioiies  Beati  Klieuani  et  Pamelii , 
milii  videtur  esse  melior  quam  ea  qu:B  liabet  judica- 
tttin.  Eodcm  sensu  Plinius  iii  Paiieijtjrico  ait  INervam 
a  diis  coelo  vindicaluin.  Sic  Optatiis,  lil).  i,  vocai  niar- 
lyreiii  viiiilicaium,  id  esi  caiionizatuin,  ui  lemporiim 
iiustroriini  verbo  iiiaiiiur ,  eum  qiiein  constabat  pro 
nnmiiic  Cbrisii  lormenta  perpessuui  et  morlem  su- 
Wisse.  Aliiid  iii  libro  de  Ln/isis, pag.  187,  signilicat  vox 
vindicalitr,  iit  illic  aiiiiot:ivi.  Passio  sancli  Pliilippi 
epi.sciipi  iii  loiiio  IV  Amileclornin  Mabilloiiii,  p.ig.  liO, 
Scolapinm  mediciim  iii  monle  Ciinusuridos  fiilmiiialum 
consecrntiouem  inereri  a  gentibus  fecit.  Yide  Lyliuin 
Gregoriiim  Gynildiim  Syntugnuiie  xii  llisioriw  Dco- 
ruin.  IIaluz. 

(l-heis.  Novem  libri  vetcres  prnefcrimt  atliiwis. 
Ati|ueila  fere  scripluin  cst  apud  Ariioliiiiin  iii  codice 
regio.  Ouaiiivis  auteiii  non  diiliiteiii  ipiiii  li;ic  leiain 
•alsa  sit,  piilo  laiiicn  inibi  licere  ca  iili  iit  ciiiciHlein 
Idciiin  Paciaiii  in  libio  de  Pcenilmlibiis ,  iii  qiio  lcgi- 
tiir  :  AUiuiinl  indefessis  flummaiuin  ghbulis  Aitiiiia 
et  Licnniculus  et  VesuviusCainpaims.  jU  iii  veleri  libro 
Cartliiisii'  iii.ijoris  scriptiim  esl  :  Kihna  Siculus  et 
Veseiius  Cumpmius.  Recte.  Quippe  .^'^llina  est  iii  Si- 
cili.i .  et  Vesiiviis  iii  Caiiipaiiia.  De  llciciile  exiisto 
vide  Frontonis  l)uca;i  iiotas  in  liliros  Tlicopliili  Aiilni- 
cbcni  ad  Autolijciim.  Festiva  ct  clcgans  cst  bistoria 
HiMciilis  SulTeciani  iu  1'^pislola  Aiigiisiiiii  ad  cives 
coloni;c  Siillectan;!;.  Balcz. 

Admeii  pecus.  Apiul  Coininodianum,  prout  editus  est 
a  Uig:iliii),  legitur  liislnicl.  xi :  Adineli  qnuijue  pecora 
pavme  feitiir.  Al  iii  libru  sancli  Albiiii  scriptiiiii  est « 
;)rimi(i«proArfMi«(i,Ovidius,  lib.  ii,  rf«;  Arte  Amaudi  ■ 


Cynlbius  Admeli  vaccas  pavisse  per  »stus 
Fcrlur  cl  iii  parva  delituisse  casa. 


BtLCZ. 


B 


Antrtm  Jovis.  Minutius  Felix  :  Adlitic  anlrum  Jovit 
visitiir  et  scpulchrum  ejiis  ostenditur.  Viigiruis,  lib.  iv 
Georgicon  ;  Dictwo  coeli  reqempaveresubanlro.  Ovid., 
lil).  in  Amortim,  Eleg.  9.  Cretes  nutrito  terra  superba 
Jove.  Vide  llieronyiuuui  in  caput  primuin  Epislol.e 
flrf  Tiiiim.  Baluz. 

Visitur.  Apud  Angelum  Politianum,  cap.  34  Mi- 
fcelkineorum,  scripliim  est  inulilur.  Ballz.  aj 

Lnlitiin  de  lalebra.  Miiiulius  Felix  :  llaque  Inlebrnin 
suain  ,  qttod  tuto  lattiisset ,  vocari  maluit  Ln/iiim.  Vii- 
gilius  .  bl)  viii  yEneidos  :  Lalinmque  vocari  ma- 
luil  his  quoniam  latttitset  tulus  in  oris  ;  (h\ ■ 
diiis  ,  lil).  I  F;islorum  :  Dicta  l  fnit  Lnlium  terrn 
talenie  deo.  Vide  Laclantium,  lib.  i,  cap.  15.  Iliiic 
collis  Laiiaris  apiid  Yaroiiem,  lib.  v,  Ae  Liiigua  latina  ' 
Ballz. 

llic  Httcras  impriinere  ,  signare  iiummos.  Pula  vcro 
saxis.  meinbranis,  corlicibiis  impressisse  litteras. 
Cell.  Gron.  et  signare.  LmDNER. 

Hic  siynare.  TertuIIianiis  in  Apologelico  :  Ab  ipso 
primnin  Inbitlw  et  imagiue  sigiialus  iiummus,  et  iiide 
wrnrio  prwsidet.  Vide  nolas  Pamelii.  Bai.lz. 

ilaitri  reges  coluiit.  Tertnllianus  iii  j\pologetico  ail 
Maiiritaiii;eicgiil(is  a  poiuilis  coli  iit  deos.  Lactaiuiiis, 
lib.  1,  ca]).  15.  Ilnc  scilicet  ratione  Romnni  Cwsares"'''-> 
siws  consecravernnt  et  Mauri  reges  snos.  MiniUiiis  Fe- 
lix  :  Jiiba  Illnuris  volentibus  deus  est.  Valeriiis  Maxi- 
iiliis  iii  pr:clalioiie  :  Iteliquos  enini  deos  accepimus , 
Cmsares  fecimus.  Ilcrodiamis,  lib.  iv ,  ait  iuoris  essi; 
Roiuaniscoiisccrareliiiperaloresquisiipcrstiiibosfiliis 
vel  siiccessoribus  iiioriunlur,  eosqiie  qui  siiiit  lioc 
lioiiore  allecli  dici  relatos  iiiter  divos.  Ballz. 

III. — /)<;  i/iis.  Ilic  locus  inultum  varie  ct  implicile 
scriptiiin  cst  in  exciiipl;iril)iis  ^iiiliqiiis.  In  cdilionc 
qiia;  dicitiir  Gr.ivii  Icgilur  de  liis  omnibus,  iii  codice 
saiicll  Eligii  Atlrcbateiisis  nb  his  omiiibus,  iii  Fiixciisi, 
Tuioiicnsi,  Corbeiensi,  Lamoniaiio,  ct  iii  cditionibiis 
Maiiiitii  ct  .Morellii,  luiii  eiiain  in  variis  lcciioiiibus 
posilis  in  iiiargiiie  libri  qiio  Graviiis  iisiis  cral,  de  diis 
hominibiis.  in  Sorbonico  ab  liis  liominibus,  iii  iino 
rcgio,  in  Tbiiano,  eliain  in  uno  iiioo,  nliis  hoininibus, 
oiiiissa  praqiositione  de.  In  Carnoiensi  ci  iii  Becccnsi 
a  piis  hominibus.  Eligat  lecior  ex  bis  variis  lcclionibiis 
eain  qiiain  ;estiiii;ibii  esse  ineliorem.  F^go  lacile  crc- 
dcrciii  cain  csse  rctiiiendam  ,  iiii  rciiiini  ,  quam 
ediliones  Maniilii  et  Morellii  pr;i;rciiiiil,  (|UJiii  Rigal- 
tiiis  qiioque  scrvavit  ct  Aiigli.  ISamz. 


S69 


LIBER  DE  IDOLORUM  VANITATE. 


m 


crcliim,  qiiod  nmjorum  cl  regiim  memoiia  servala  \  Est  Romulus  pejerante  rroculo  dcus  faclus,  ct  Picus, 


sil,  inde  colendi  ct  s.icri(ic:>iKli  ritiis  "  inoleveril.  Si 
aulem  aliquando  dii  nali  siint,  cur  non  liodieqiie  nas- 
cuniur  ?  nisi  si  forte  Jupitcr  senuit,  aut  partus  in 
Junone  defccit. 

lY.  Cur  vero  deos  pulas  pro  Romanis  posse,  ""  quos 
videas  ^  niliil  pro  suis  adversiis  eorum  arma  va- 
luisse?  Romanorum  '^  enira  vernaculos  deos  iiovimus. 


et  Tiberinus,  et  Pilumims,  et  Consiis,  qiicm  Deum 
fiandis  vcl  iit  consiliormn  deum  ,  coli  Romuliis  vo- 
Inii  poslquam  in  raptum  Sabinarum  perlidia  provc- 
nil  '1.  Dcam  quoqiie  Cloacinam  Talius  ct  invenil  et 
coluit,  Pavorem  Ilostilius  atque  Pallorcni.  Mox  a  nc- 
scio  quo  Febris dcdicata,  et  Acca  ei  Flora  nierelrices  <■. 
[Iiiterdiim  '  vero  deorum  vocabula   apud  Romanos 

LECTIONES  VARIANTES. 

"  Colendi  rilus  Ver.  Tlm.  Foss.  Corb.  Micli.  lin.  Foss.  Corb.  Miclt-  Vic.  Ilinc.  MR. 

t  Quos  saepius  videas  Gronov.  f  Interdmn...  Orbona.  llcec  prccter  edd.  Gravii,  Pamet. 

"  Uomanorum  luec  verbu  ad  ista  :  lii  dii  Roniani  uncis  liigalt.  et  Fellis  imu]ier  rcjierias  in  recentiorib.  CeUnr. 

inclusit  liigaliius.  Limlner.  Gronov.  Goldlwrn.  qui  tamen  Baluzio  adstipularc 

ii  Hodie  quoque  pervenit  Bod.  3.  MR.  videlw. 
«  Merelrices.  Hi  dii  Bod.  3.  Pem.  Voss.  2,  3.  Lam.  Tliu. 

VARIORUM  NOT^. 


Quod  majorum  et  regum  memoria  servata  sit.  Mi- 
nntitis  hoc  latius  exseqiiitur,  et  addit  cnm  deduxisse 
geniis  nb  Urano  usque  ad  Jovem.  Lisdner. 

Aliquando  dii  nali  sunt.  Cicero  lib.  i  de  Naliira 
Deoruin :  Si  itatum,  nulli  dii  ante  quam  nnti.  Elsi  orlus 
est  deorum,  interilns  sit  necesse  est.  Ballz. 

Nisi  forle  Jupiter  senuit.  Ex  Feliciscap.  xxni  de- 
promptum.  Addo  hiiic  argumenio  judicinni  Plinii, 
iib.  II,  cap.  VII,  de  Diis  pagaiiorum  :  il atrimor.ia  inier 
deos  credi,  tantoque  wvi  ex  liis  neminem  nasci,  et  alios 
esse  grandwvos  semperque  canos,  atios  juvenes  alque 
pueros,  nlri  coloris,  aligeros,  cluudos,  ovo  edilos,  et 
allernis  diebus  viventes  morienlesque,  puerilium  prope 
tlelirinnenlorum  est.  Sed  super  omnem  impudenliam, 
adultcria  inlcr  ipsos  ftngi:  mox  jurgia,  et  odia:  atque 
etiam  furtorum  esse  et  sceleruvi  numina.  CELL.\n. 

l\ .—  Pro  siiis.  Qnidaiii  liliri  vetereseicditio  Morel- 
linna  liabont  prorsus,  Ista  leciio  videtur  esse  boiia. 
Vidcrint  erudiii  critici  aii  prielerenda  sit.  Ballz. 

Vernaculos  deos.  Ila  eliam  .Minntliis  Felix.  Raluz. 

Picus.  Ciijus  corpus  m:icnlosiim  essc  dixit  Pnidcn- 
lius  in  libio  priino  adversus  Symniaclium.  Plntar- 
cliiis  m  Quwsiionibus  llomanis  qu;icrit  cur  Picum 
Riininni  vcnereniur.  Baluz. 

CoiuiUorum  Deum.  Hicronymus  in  \ila  Ililarionis: 
Ilnc  siquidem  in  Ronuinis  urbibus  jam  exinde  ser- 
valur  a  homulo  ut  propler  felicem  Subinnrum  raplum 
ub  ipso  quoque  consiliorum  deo  quadriga;  sepleno  currant 
circuitu.  Varro,  lib.  v,  de  Lingiia  L;ilina  :  Consualia 
dicta  a  Conso,  quod  tum  feria'  publica;  eideo  et  in  circo 
adaramejusttb  sacerdotibns  fiunt  ludi  illi  qnibus  virgi- 
ties  Sabina;  n(;)/(i'.  Ovidins,  lib.  iii  Fasloriim :  Fesm 
pura  Conso,  Consus  liln  calcra  diccl.  Terlnllianiis  in 
iiliro  de  Speclaculis ;  Kxinde  Indi  coiisualia  dicli,  qui  ctb 
inilio  Neptunnin  honorabanl .  Eumdem  enim  et  (jonsiw, 
tocant.  lol  slaliin  :  Quainquinn  cl  consunlia  liomulo 
defendiml,  quod  ea  Conso  dicaverit  deo,  ut  volunt,  con- 
silii,  ejus  scilicelquo  tunc  Subinnrum  virginum  ruplum 
militibussuisin  matrimonin  excogiluvit.  Vide  Dionysinin 
llnlicarn.issenm,  lib.  i,  ct  Valerinni  .Maxlmnm,  fib.  ii, 
cnp.  4,  et  1'lniarcbiiin  in  iibri)  de  Quaislionibus  noinn- 
nis.  Nnrrnl  Lilius  Gregmins  Gyrnldus  iii  Syntngninle  v 
Hislurici!  Deorum  ini'miiiisse  sc,  ciim  ingialls  Roina! 
atnlcni  lcrcret,  ad  palatli  rndiecs  pone  Annslasi:ie 
li'ni|)liim  sacollum  effossiim  fnisse  quod  tmii  plcriiiue 
(^onsi  pulnrnnl,  id  cst  NeiHnni,  proplcr  frcipicnles 
conclias  iiinriiins  ibi  reperlas,  ubi  el  elllgios  albae 
ai|iiil,i;  cnm  crisla  rnbia  iii  sacelli  fornice  seii  tesiu- 
diiie,  qiiod  tiini  plcriqiic  consilii  symboliini  inlerprc- 
labnntnr,  ci  n'deiii  Consi  subierrnneam  fnisse  in  ea 
rcgiime  probari  cx  P.  Viciore.  Ballz. 

Cloacinam.  Lactnnlins,  lib.  i,  cap.  20  :  Cloacince 
siniulacltruni  in  cloiica  iiutximn  repertum  Talius  conse- 
cravil,  ct  quiu  ciijiis  csscl  efftgies  igiiorabnl,  ex  toco  illi 
uonien  iiitposuil.  l)eCIoaciii:i  etde  (leabnsqiia;  seipinn- 
tiir  vidc  Kpisiolam  Augiislini  (,(/  Mnximum  Maduu- 
xensem,  Raluz, 


B  Pavorem  atque  pallorem.  Lactanliiis  ibidem  :  Pavo- 
rem  palloremque  Tullus  Hoslilius  figuravit  el  cotuit. 
Sanctus  Augnstinus,  iib.  xx  fonfra  F(i»s/iim,  cap.  9  : 
Nnmel  corporcdiiim  vitiorum  simulachra  Romani  conse- 
cracerunt,  sicut  paltoris  et  febris.  Ballz. 

Eebris.  Ociavinnusllor:iiianus,  lib.  iv,  cap.  I  :  Ilinc 
est  et  qiiod  Romcini  febii  cvdem  statuerunt.  Prudeniius 
in  Ilamarligenia  : 

Par  finor  illorum  ([uos  tradit  fama  dicatis 
Consecrasse  (Jeas  lebrcm  scaliiemque  sacellis. 

Cicero,  lib.  11  de  Legibns :  Araqite  velus  stat  in  pa- 
tnliofebris.  Vide  V:ileriuin  Maximiim,  lib.  ii,  cap.  f>,  ei 
Liliiiiii  Gregorium  Gyraldum  Syiitagmate  priino  lUs- 
toriiu  Deorum. 

Etora.  Iii  ejus  honnrcm  instituti  sunl  liidi  floralos. 
Ciccro  Aciioiie  v  iii  Vcrrem  di\it  :  Floram  matrem 
populo  ptebique  R.  ludorum  celebrilate  placandam. 
Lnct^inlius,  lib.  l,  cap.  'iO:  Floia,  cum  magnas  opes 
exartemerelriciaquwsivissel,  populumscripsitliceredcin, 
~  certamqne  pecuniam  retiqitit  ciijus  ex  nnnuo  foenore  suus 
natutis  dies  celcbrnrctur  etiitione  tudoruin  quos  appel- 
lanl  floralia.  Ubi  vide  noins  JDseplii  is.Tei.  Arnobins,  lib. 
VII,  i'.i;<s(i)Hfl(i(r  ''"  traclari  honorifice  Ftora,  si  quis  iii 
ludis  /lagilinsns  conspexerit  res  ngi  et  migrari  ab  tupa- 
naribus  in  ihcatra.  Saiiclus  \iigustinus  iii  iiiia  Episio- 
Liriim  qiias  dc  negotio  Calamensi  scripsil  nd  ISecta- 
riuin,  <\nx  cst  xci,  in  nova  eililione  :  llorum  ptitne 
florum  non  terra  (ertitis,  non  aliqun  opulens  virtus,  sed 
illn  den  Hora  dicjna  maler  invenlu  est,  cujus  ludi  scenici 
tuin  cffusiore  el  ticenliore  turpiiudine  celebranliir  ul 
qiiivis  inteUigiit  quate  dwinonium  sit  quod  placari  atiter 
non  potesl  nisi  iliic  non  aves,  non  quttdrupedes ,  non 
denique  sunguis  htimnniis,  sed  mullo  scciestius  pudor 
buinunus  Inmquuin  iinniolulus  inlereut.  Pliiiiiis,  lib.  xviii, 
cap.  2'l,  irndil,  Ninnam  institnisse  floialia  iv.  l\i\\. 
Mnii.  Ovidins,  lib.  iv  Fnstorimi :  Exit  et  in  Mnins  fes- 
lum  flornlc  linlendas.  Sueloniiis  in  Gnllin  :  1'rivlor 
comntissione  tudorum  floralium  novuin  speclacuti  gcints 
etephanlos  funambittos  edidit.  Ubi  vide  toinmeiU:iriiiiii 
D  Pirillppi  Beroaldi.  Tacitus,  lib.  ii,  Aii)i((/iHi»,  tradit 
.'cdeiii  Flora;  ab  Liiclo  et  Marco  Publiciis  iciliiibiis 
coiislllntnin  jiixla  circuin  niaximnm.  Viile  Jnsrninni, 
lib.  XLiii.  Vclleium  Palerciiliiin,  lib.  i,  Marlialeni  lib.  i, 
Epigr.  92,  et  Liliiini  Gregoriinn  Gyraliluni  Synlngm:Ue 
priiiio  llisloria;  Deoruin.  Fulgcntiiis  Phicindes,  lib.  i 
Mgtholog  .  dixit  virgiinculani  biscivieiitein  nornli  pe- 
lidaiitia.  Vide  (|ua)  ile  liidis  floralibiis  (lixiiniis  iii  iiotis 
ad  Epistolnm  ad  Donnluin,  pag.  379,  liAi.uz. 

Merelrices.  Qii;e  seqnnntiir  iii  editione  (|n:«  diciliir 
Gravii,  iii  Paineliniia,  Rigalliana,  et  .\nglicann,  nos 
snslnlimus,  (pila  ea  in  inillo  velernni  exemplaiium 
icpeiiinus  (|uibus  usi  siiimis,  qiiia  dcsnnt  In  plnribiis 
Angllennis,  qiiia  non  exstanl  in  ^antiqiiis  cditionibiis, 
neipie  iii  Mimitio,  et  (|uia  seiisiim,  ut  R  galiins  ait, 
abriinipnnt.  Ballz. 

1'erfitlin  provenil,  Proccs^iit  cvenlu  prospcro.  Ri- 

CAIT. 


S7I 


DIVI  CYPRIAM 


57I 


fingtinlnr,  iil  sit  opnd  illos  el  Viduusclciis,  qui  .11111110  A  l)i's,  Ronifliiis  quoqne,  iil  et  cacteris,  inipcrandilempus 


corpus  viduel,  qiii  quasi  feraiis  ct  fiiiiel)ris  intra  niii- 
ros  non  hnlielur;  et  niliilnniinus,  qiiia  exiorris  faclu<, 
daninalur  poiiiis  Roiiiana  religiniie  ,  qiiani  coliliir. 
Esl  et  Scansns  ab  ascciisiluis  diclus  ",  ct  Forculiis  a 
foribus,  cl  a  liiiiinaribus  Linicniinus,  cl  Cardea  a 
cardinibus  el  ab  orbiiatibiis  Orbona  •>  J.  Hi  dii  Ro- 
inani.  C;cteruni  Mars  Tliracius,  et  Jupiler  Crolicus, 
et  Juno  vcl  Argiva  vel  Saniia  vel  Poena,  et  Diaiia 
Taurica,  el  deoruni  niater  Idxa,  et  ^gyptia  poitcn- 
ta,  non  nuinina  :  qux  utique  si  quid  potesiaiis  lia- 
biiissenl ,  s-ua  ac  suoruui  regna  fervassent.  Plaiie 
siiiit  apiid  Romanos  el  victi  penales  c,  quos  ^iicas 
profugus  advexit.  Esl  et  Venus  calva,  niulto  hic  lur- 
jiius  calva  qiiam  apud  Honierum  vulnerata. 


obvcnil.  Cicterum,  si  ad  origincin  redeas,  erubcscas. 
Popiiliis  de  sceleratis  et  noccniibiis  congregaiiir,  et 
a<~ylo  coiistilulo  facil  numcruni  iiiiininiias  criniiiiiiin. 
Nunc,  ut  rex  ipse  '^  priiicipaiuni  lialicat,  ad  criniina  (it 
Roiiuihis  paiiicida.  Alqiie,  ui  niairiiiiniiiiim  faciaL  ', 
rcni  concordix  per  diseoidias  auspicatur.  Rapiunt, 
ferociuiii,  falluni,  ad  copinm  civiiatis  augendaiii.  Niip- 
ti*  suiil  illis  riipla  bospiiii  fcedera  et  cuni  sociis  bclla 
crudclia.  Est  el  gradiis  siinimiis  in  Rouianis  lionori- 
bus  consulaliis.  Sic  consiilaliini  cocpisse  videimis  iil 
rcgnuni.  Filios  iiilerficit  Brutiis  ul  crescat  de  sulfia- 
gio  seelcris  cominendalio  dignilalis.  Non  cigo  de  re- 
ligiouibus  sanctis  ,  nec  de  auspiciis  aiit  aiigiiiiis  Ro- 
niana  regiia  creveruiil ,  sed  acceptum  lciiipus  ccilo 


V.  Regna  autein  non  meriio  accidunt,  sed  sorte  B  fine  cuslodiiini.  CaUeriim  et  Regulus  au>picia  serva- 
varianlur.  Cseteruiu  imperium  aiile  temierunt  cl  As-  vit,  «l  caplus  est;  et  Mauciiius  rcligioiicni  tciiuil,  ct 
syrii  et  Medi  et  Versx  ^,  et  Graecos  et  /Egyptios  re-  sub  jiiguiii  missus  csi  et  vicius  s.  Pullos  edaccs  Pau- 
gnasse  cognovimus.  Iia  vicibus  poteslatum  varianti-      lus  habuit,  et  apiid  Caniias  lamen  cacsus  esl.  C.  Cx- 

LECTjONES  VARIANTES. 


"  Diclus  (tbest  a  Gromv. 
•>  Suburhana  tnss.  et  impr.  passim. 
«  Vicli  Grav.  Vliicli  Cmnh. 

«  Syri  ct  l'ersai   Lin.  Ebor.Lam.  liod.5.  Tlm.  Foss. 
Uicli.  Et  Tyri  Yer.  Yoss.  i.  Syrius  codd.  Yeron.  et  Aireb. 


Et  medi  omill.  ed.  princeps  Roulh.  ex  mss. 

•^  Ila  inss.  In  aliisexpidsa  est  lox  prinifiHmc.  Decslin 
Lindn.   ' 

'  Faciunt  Veroii.  Quod  coiwenit  ctim  conseqq.  Rapiuul. 

ff  Ei  victus  iranstulit  edit.  Baluiii,  omisit  Uoiith. 


VARIORUM  NOT^. 


Yidtius  deus.  Quis  omnia  ridicula  deornm  nomiiia 
enarrabil?  Talis  el  Scansus  esl,  qui  subseqiiilur  , 
lales  caeteri  divi  iliv;cqiie.  Multos  et  pene  innuuicros 
iiarraniiit  alii,  Arnnbius,  lib.  iv.  Lactantiiis,  lib.  1, 
cap.  20,  Aiigiisrimis,  (.'u'.  Dei  lib.  iv,  cap.  8  ;  nec  vero 
complecii  onincs  |iotueruiil.  Cellvb. 

El  Forculus  a  foribus,  et  LimeiUinus.  Aiigiistiniis  de 
Cii).,  Dei  lib.  iv,  cap  8,  extremo  :  fJ.iiim  qnisque  domui  <-■ 
suw  ponit  os/jniiniii,  et  quia  homo  est,  onniino  sujficit. 
Trcs  deos  isti  posiieritnt,  Forcidiim  (oribiis,  Cnrdeam 
curdini,  Limentiiiiiin  limini.  llii  uon  potuit  Forculiis 
siiiiul  fores  et  cardinem  Umeiique  servure.  Adde  Ter- 
lulliaii.  de  Coroiia,  cap.  13,  cxtnin.  Cei.l. 

Ab  orbitalibus  Orbonn.  Pliniiis,  lib.  u,  cap.  7:  Fa- 
niiin  dicaluin  .est  Orbonw  ad  wdem  Liirium  ,  el  (ira 
Malm  Fortiina;  Fxquiliis.  Et  Ariiobius,  lib.  iv,  cla- 
riiis;  In  lulela  suiit  Orhoncc  orbati  iibcris  parentes:  in 
Naiiiice,  qiiibus  exlrema  siint  tempora.  Cellar. 

Vicli  l'i'nnles.  Virgiliiis  de  ^Enca,  lib.  1,  72.  y/»(m 
In  llnliam  pnrtans  victosque  Pcnates.  1-indn. 

Veiiuscalva.  Laclaiiliiis,  lib.  1,  cap.  20.  Uibe  a  Gnllis 
occupntn,  obscssi  incapiloUo  Homaiii,  cuin  ex  mulierum 
cnpillis  lormenla  fecisseiil,  antcin  Vencri  caliw  coiise- 
crariint.  Bai.uz. 

V.  — .Assijrii.  Ita  vcieres  cdiiioucs  et  qiiidam  lihri 
Miiiiiliiis.  Alii  vciercs  pnfciiim 


coiisul.  Adi  Liviuni,  lib.  11,  cap.  5.  Etiani  Virgilitis 
altingitlib.  vi,  vers.  819: 

Consiilis  impcriiim  hic  priinus  saivusqiie  securcs 
AccipiPt ;  nalnsqiie  paler  nova  bella  movcntcs, 


Ad  pa.'iiam  pulchra  pro  libertate  vocaliit 
IntVlix 


Cell 


Tempus  certo  fine  ad  tenipus 'u\t]m  esl,  qiiod  ccrlo 
fine.  Ergo  allenim  alterius  glossa.  Possis  eliaiii  su- 
baudire  lenipiis  imperandi  accepluni  a  Deociistodiiint 
seii  reruieni  cerio  finc,  quo  appropinqiiante  ab  iis 
aiircrciiir.  Lindner. 

liegulns.  Iliec  et  qu;T  seqiiiinlur  ad  verbuni  fcnuo 
siinipta  siint  cx  Miiiiiiio.  Baliiz. 

Ft  viciiis.  Addidi  isind  ex  liliro  Fuxeiisi.-Aud:ici:iin 
islani  niihi  Cecil  Minutiiis,  apiiil  nneni  ita  legiiiir: 
Manciniis  religionem  teimit,  et  snb  signum  t?iiss»s  es<.  et 
dediliis.  Pro  eo  quod  Mi:iiilius  dixil  dcditus,  lilii;r 
Fiixonsis  lialici  vicius.  R.\luz. 

Pitllos  cdaces.  Diio  liliri  veleros  liabcnt  vullurcs.  Siil 
ea  lectio  non  cnnveiiil  ciini  hisloria.  ICa  ailiiiodiiiii 
fcsliva  esl.  Rcrerani  auloni  illanicx  V;ilcrio  Maxiiiio, 
lib.  1,  cap.  i.  P.  Claudius  bcllo  Punico  primo,  ciiin 
prceliiim  nnvnle  commitlere  vellrt,  auspiciumgiie  mnre 
majoriim  peliisset,  el  pullnrius  non  cxire  cavea  pullos 


nuntiassrl,  nbjici  eos  in  mare  jussil  dicens :  Ouia  csse 

.        _  nolinit,  bibant.   Sueloiiiiis  in  Tiberio :    Clnudius  Vul- 

lliiiit  ineiilioncin  Mcdorniii.  Sed  D  cher  apud  Siciliitm  nonpascenlibusin  auspicniidopiiUis, 

ac  per  conleinptum  religionismnri  deiiiersisut  hibercnt 
giinndo  esse  nolleiil,  pnvlium  nnviile  iniit ;  supern:us- 
gue,  cuin  diclatorein  dicerc  a  senalu  jiiberetur,  lliiiuin 


vclercs,  liim  cli:iiii 

Sijri.  Alii  xxm   oiiu 

alii  qiiaiuor  illaiii  haheiii,itcmqiic  .Miniitiiis.  I'r:iierea 

cntlcx  Vcroiiciisis  cl  codcx  sancii  Eligii  Allrch:iti'ii.-iis 


addiiiit  Tyrio-.  .Mcdnriiin  ivgni  iiicnlin  decst  ciiaiii  111 
cdilinnihiis  .Maiiiilii  et  Moicllii.  Assyrii  qiii  priiiio 
(licli  siiiil,  pnstca  Syrii  sunl  appclliili.  Vidi'  Ri-iiali 
Ma^siicli  disscrlalii)iies  ad  Ircnictiin,  pau'.  71,  §  142. 
Arhadiis  inipcriiiin  ab  .\ssyriis  ad  Mcdos  liaiisUilit, 
ci  po-teairanslaiuin  cst  adPersas.  Ita  docet  Jiisiiiiiis, 
lib.  1  el  XII.  Baluz,. 

Romnliis  pnrricidn.  Hierniiyniiis  in  Epislola  ad 
Riistiriini  niniiachuiii  :  Uoiiiaui comiita  est  diiosfralres 
siiiiul  rcges  hubere  non  politil  ct  parricidio  deiiictilnr. 
Liicaiiiis.  iiii.  i  :  Fralerno  priini  mnduerunl  saiiguine 
muri.  Baliz. 

Filioi  inlcrftcit  Brulus.  L.  Junius  Bruiiis,  prinuis 


viittorem  suttm  dcdil.  Iliiic  foci  P:iiili  apiid  .Mai  lialein, 
lih.  I,  Epigr.  29.  Siiuileni  fcniie  hisioiiani  dc  C.  Fla- 
niiiiio  cnnsiile  iiarr:it  Cicero  in  lihro  priino  dc  Divi- 
nationo.  ILt^c  siiiil  ejiis  verha :  Idein  citm  Iripudio 
auspicnrctur,  pullarius  diein  pra;lii  committendi  diffe- 
rebal.  Tuin  Flnminius  ex  eo  qua^sivit,  si  ne  postea  qui- 
dcm  pulli  pascereiititr,  qiiid  fnciendum  censerct  ,  cum 
ille  qiiicsccnilum  respondisscl,  Flaininius.  prxclnra  vero 
aiispicia.  si  csurictiiibiis  pullis  res  geri  poterit,  snturis 
niliil  grrclur.  Ilnqne  signa  conveUi  et  se  sequi  jussil. 
Qiio  teinpore  cu.n  signifcr  primi  Itastnti  siqnuin  non 
posset  movere  loco,  nec  quicquam  °"  proficeret,  plures 


S73  LIBER  DK  IDOLORUM  VAMTATE.  57| 

snr,  iic  an(e  briimam  in  Africam  navigia"  transniiite-  A  et  formaiii  veri  Oei  negat  conspici  posse,  ct  angeloij 

veros  "=  scdi  cjus  dicit  assisiere.  Iii  qiio  ct  Plnlo  pari 


rei  aiigiiriis  ct  auspiciis  reniienlibiis,  sprevil,  eo  fa 
eilitis  et  navigavit  ei  vicit. 

VI.  (loriim  autem  omiiium  raiio  (!st  illa  quoe  fallit 
et  dccipit,  el  prasiigiis  cnccanlilius  veriialem  slulliiin 
et  creduliim  vulgus  iiidiicil.  Spiriliis  simt  insinceri 
ei  vagi,  qui,  posieaqniim  lerreiiis  vitiis  imincrsi  siint, 
ct  a  vigoreccelcsti  terreno  coiit:igio  recesseriint,  noii 
dosinuiit  penliii  ^  perdere  et  dcpravali  errorciii  pra- 
viiaiis  infiindere.  Ilos  et  poei.x  (Lcmonas  norunt ;  ct 
Socrales  iiislrui  se  cl  regi  ad  arbiiriiini  d;einnnis 
pr;rdic:ib;it,  et  niagis  iiidc  est  ad  pcriiiciosa  vel  liiili- 
cra  poientatus;  quoriim  lainen  proecipuus  Hosi;ines 


ralionc  consenlit,  ei  iinum  Deiim  servans,  c.xncros 
angclos  vel  d;cmonas  dicit.  Hermes  qiinque  Trisine- 
gi.stus  uniini  Deuiii  lixjuiliir ,  eiimque  incompreheii- 
sibilem  alque  iiia;slimabilein  confitetur. 

VII.  Hi  ergo  spiiitus  siib  staluis  atquo  iinaginibns 
consccrati  'i  delitescuiit.  lli  afflaiu  suo  valuni  pectora 
inspiranl,  extoriim  fibras  aniniant ,  avium  volatiis 
gnbcrnani,  sorlcs  regunl,  oracula  efficiunt,  falsa  v<> 
ris  seinper  involvuiii,  nam  et  falluntiir  et  falluiit,  vi- 
tam  turbaiit ,  soinnos  inquietant ,  irrepeiiles  etiaiii 
spiritus  in  corporibus  '^  occulte  mentes  terrent,  mcni- 


•  Nauta  rocfr. 

■j  1'erdiii  ubest  ii  Grotwv. 

"  NosLros  var.  lecil.  0.ron.  Servos  forlasse  olim  legebn 


LECTlONES  VARIANTES. 
B 


tur.  RotUli. 


<!  Congregati  Lmn.  Consccralis  Roulli. 
*  In  corporihus  Woplien.  in  Misc.  crit.  vol.  X,  (.  1,  ad 
cap.  2G.  Mimitii,  particulam  toUendam  opinutur. 


VARIORUM  NOT^. 


eumaccedereni,  Flaminins  remmtiata  suo  morencgtcxit. 
Ilaque  iribus  lioris  cnncisiis  exercitus,  alqiie  ipse  inler- 
feclus  esl.  Vide  Valerium  Maxiiiniin,  lib.  i,  cap.  S. 
Icononi  cave;c  et  pulloriim  ex  anliqiiis  monnmcntis 
rcfert  Rosinns,  lib.  iii,  cap.  10,  Aiiliquilulum  Ilomu- 
nurum.  B.vi.uz. 

VI.  —  Credulwn.  Iia  scribendum  cs'e  arbitratiis 
siim,  qiiia  iia  scriptiim  inveiiiin  triliiis  codicibiis  et  iii 
ediliniie  qii;B  diciuir  Griivii  pro  eo  qiioiJ  cditiones  ct 
quidain  liliri  veleres  liabenl  prodigum.  I-Uiani  falsa 
lectio  libri  Tiironrnsis,  qii;e  b:ibcl  crudelein  ,  oslcii- 
dit  islain  esse  veram.  Vulgaiissiinimi  est  inviniri  fic- 
qiiciilcriii  vi-leriliiis  libris  inaniiscriptis  ciudelem  pro 
credulo  ct  c  converso  ,  criidclitalem  ciiam  pro  cre- 
dulitate  et  e  convcrso,  iit  iiionui  jam,  p:ig.  483.  Vide 
lom.  II  f'a|>iiulariiim,pag.  1119.  !n  Corbeiciisi,  s(u/;i(i)i  n 
et  crudelem,  qiiod  proleeio  depravatiini  est  cx  ;iliqiia 
vetcre  scripiura,  qii;e  liabiiisse  vidi^lnr  crednlum.  II- 
liid  vero,  prodiqum,  nnde  irrepseril,  non  liabco  di- 
cere:  iiisi  scriptiim  oliiii  fiiisse  perdiium;  deqii.;  illo 
perdilum  fnctuin  ab  iniperitis  prodilnm,  iic  deiiide  pro- 
digum.  Perdili  hoininesdicuiitur  scelerali  ac  nef;iiii. 

RlGALT. 

Spirilus  insinceri.  Siipra  in  Epistola  nd  Donnlum , 
png.  3:  Immuiidi  et  erralici  spirilus.MnmUus:  Spirilus 
sunl  iusinceri,  vagi ,  u  coetcsli  vigore  tcirenis  Inbilms  et 
ciipidiiatibus  degravaii.  Lactiinliiis,  lili.  ii,cap.  14: 
Spirilus  conlaminati  ac  perdili  per  oiiinem  terram  va- 
gaiiiur.  Bahjz. 

.  Vngi.  Conimodiaiiiis,  In-lrucl.  iv:  Unde  modo  vagi 
subverlunt  cvrporn  mnlln.  Ileiii.  Iiislriicl.  xxii :  Damo- 
nes  in  mundo  vagi.  Ita  iii  vetcri  coilice  saiicli  Albini. 
Pro  quD  Rigaltiiis  posiiil  vngari.  Priideiiliiis  iii  Car- 
inine  de  saiiclo  Vinccmio;  Adsunt  el  iUic  spirilus  m 
yi,  impolentes ,  sordidi.  Baluz. 


flostanes.  Vcteres  ediiioiics  el  omnes  fere  libri 
velcres  Inibenl  Sosllienes.  .Maniiliiis  posuit  Oslnues, 
Paineliiis  Hostanes.  At  cgo  Oslanes  vidi  scripliiiii  in 
tribus  antiqiiis  coiliciliiH,  Iloslanes  in  Tiironensi.  In 
uiio  ineo  vcleri  scri|iluiii  primo  fiierai  Osiann ,  scd 
pi)sl(!a  sic  emcndaliiin  est  antiquiius  nt  osteiidcreliir 
scribcnduin  esse  Soslanes.  Qiio  iiioilo  scripiuin  est 
etiaiii  in  Grati:inop()lil;ino.  In  Apologci  Apuleii  vocatiir 
Hostancs.  Cilat  liuiic  lociim  s;uictiis  Aiigiistiiiiis,  lib. 
VI  de  Baplisiuj  conlra  Donutislus,  cap.  44.  Viilc  Scl- 
deniim,  lib.  v,  cap.  II,  de  .liire  nalurali  ei  Genliuiii. 
Bai.lz. —  IMiii.,  lib.  XXX,  c.  I.  Primus  exsliil  (ntqiii- 
diin  invenio  )  commentnlus  de  eo  Oslanes ,  Xer.t('m  re- 
gem  Persarum ,  bello,  quud  in  in  (Wwciam  inoiiil , 
eniiiilalus ;  ac  velut  semina  artis  porlenlosa;  sparsil , 
vbiier  infecto  ,  quacumque  eommenverat ,  mundo.   Ilic 


maxime  Oslanes  ad  rabient ,  non  aviditalem  modo  seien- 
liw  ejiis ,  Graicorum  populos  egit.  Rigalt. 

Formam  veri  Dei.  Pliiiius,  lib.  ii ,  cap.  7:  Effigiem 
Dei  formamque  credere  imbecillitalis  linmana:  reor. 
Apiileius  iii  Apologia  :  Deus  paticis  cogitabilis,  nemini 
ejfubiiis.  Atl;ilus  martyr  apiid  Riiliiiuiii.  lib.  v,  cap.  5, 
iuleirogaliis  qiiod  noincii  liaberel  Ocus  rcspondit : 
Qui  plures  sunl  noininibus  discernunlur.  Qui  uniis  esl 
non  indiget  nomine.  Marius  Victoriniis  iiiitio  libri  de 
Generalione  Diviii:i  :  De  Deo  dicere  supra  liominein 
audacia  est.  (^icero,  lib.  i  de  Nalura  Deorum,  ait  spe- 
ciem  Dci  piirspici  cogiiatioiie  ,  iion  seiisu.  Lucreiius, 
lib.  i:  Deiis  animi  vix  mejtle  videtnr.  Lacianlius  iii 
libro  de  Ira  Dei,  cap.  11:  Apiid  Xenophontem  So- 
crates  dispuluiis  ait  forinam  Dci  non  oporlere  conquiri, 
Arnobius,  lib.  i:  Si  veram  viiliis  audirc  senlentiam,  uut 
nnllum  habel  Dens  formam ,  aul  si  iiifornuitus  est  ali- 
qua,  ex  qiiu  sit  profeclo  nescimus.  Dio  Cassius,  lib. 
xxxvii,  ageiis  de  Deo  Jud:coru;ii  ait  illos  Deum  siiiiiii 
iiieliabilein  invisibilemqiic  exisliinasse.  Cassianiis  Col- 
lat.  X  ,  cap.  i,  dispulat  adver»us  eoriim  simplieilaiciii 
qiii  iiieoiiipiehensibilein  veri  iiuniiiiis  ni:ijestatein  siib 
circiiiiiscri|ilioiic  alicujiis  ;eslim:iiit  adorainhim.  Vido 
eiiiiideni  lili.  VIII  de  llubilu  Monacliorum,  c;ip.  4.  Siil- 
pitiiisScverus,  lib.  ii  Sacne  llistoriie:  liesponsum  cst 
forinnm  Dei  mortalibiis  oculis  perspici  iioii  posse.  .Apinl 
Jiiveiicniii.lib.  II.  Ilist.  Kvangel.  Chiislus  loqueiisde 
pctia  ait: 

Hiijiis  ciiini  voccm  num(iii;im  comprchendcro  qiiistis, 
Nec  specioin  pro|>riaiii  coiicessit  visere  vobis. 

Riinnus  lib.  I.  Apologi:irmn  :  JVcc  enim,  ut  qiiidam 
pulant ,  nnlnra  Dei  aliquibus  visibilis  est  el  aliis  invisi- 
bilis.  Vide  Tcrlulliaiii  Apulugeticum  et  librum  Nova- 
liani  de  Triniiale.  Vide  etiaiii  sc!i(ili:i  Jacobi  Billii  iii 
J)  Oraiionein  Grcgorii  Naziaiizeni  de  Pluga  grandinis. 
Bahiz. 

VII. — Falsn  veris  inrolvuul.  Imilatiimcxlibroscxto 
/Eueidos,  ofcsfiiri.s  vera  iiivolveiis.  S.mclus  Ainbrosius, 
lib.  I  Officior. ,  cap.  1(5,  obscnris  vcra  iiivolvere.  Co- 
iiicedi:!  Osicroli  :  Isind  plaiie  cst  qnod  siepe  aiidivi, 
ohscnris  vcra  involvere.  Minutiii.s  Feiix  :  Sorles  re- 
giint ,  oraculn  elficiunl  fulsis  plnribiis  involula.  Tcrlul- 
ii;iiiiis,  lib.  1  ad  iNiilioiies,  iit  aon  fuha  vcris  iulexunt. 
Siilpitius  Severus,  lib.  ii  Sacrm  llisloriw  loqucns  de 
B:igua  sp;i(lo;ie  ait :  Intaminata  ab  ore  corruptoel  ful- 
sis  vera  miscenle.  Baluz. 

Irrepenles  eliam  spirilus.  Ita  veteres  ediliones  anle 
Maiiuiianaiii ,  in  ipia  resecia  et  oinissa  est  vox  s/j- 
riiiis.  Eaui  tamcn  cxbibent  xxii  vetera  exemplaria, 
Balijz. 

Oeculle  mcntem  terrent.  Ex  Veronensioplimo.  Yulgo 


g7r;  WVI  CYPmANl  f.-fi 

Lra  dlslorquenl ,  valeliulinem  frangunt,  morbos  "  la-  A  Neniie  enim  ilia  sulilimilas  potesl  haherc  cnnsoricin, 


ccssuiil,  ui  ad  culium  sui  cngani,  ni,  niilorc  aiiariiim 
et  rogis  pecorumsagiiiaii,rcmissisfiiia;='"constiinxc- 
raiil  curassc  vidcanliir.  Ilxc  cst  de  illis  mcdcla  cuin 
illoriim  ccssai  injnria  ;  ncc  aliud  illis  sluiiinm  cst 
quam  a  Dco  lioinines  avocare  et  ad  supcrstilioncm 
sui  ab  intellectH  vera;  religionis  averlerc,  cl  cum  siiit 
ipsi  poenales ,  quanrcre  sibi  ad  poenam  comiles  quns 
adcriinensuum  feccrint  eriorc''  parlicipes.  lii  Inmeii, 
adjurati  per  Deum  vcriim  a  nobis,  stiilim  cediint  et 
fatcntur  et  de  obsessis  corporibus  exirc  cogunliir. 
Videas  illos  noslra  voce  ct  operatione  <^  majestniis 
occnllx  flagris  cadi,  igne  lorrcri,  incrcmcnlo  poena! 
propag;iniis  cxteiuli,  ejiilAre,  gemere ,  dcpiecari, 
uiide  veniant  et  quando  discedaiii,  ipsis  ctiam  qui  sc 
colunl  audienlibns  conliteri;  et  vel  exsiliunt  stalim,  B 


cum  sola  omnem  tciical  polestatem.  Ad  divinniu 
imperiiim  cliaiii  de  lerris  mutuemur  excmpliiin. 
Quando  uinqnam  rcgni  socicias  aut  cum  fide  coepil, 
aut  sinc  criioie  desiit''  Sic  Tliebaiiorum  '^  germani» 
tas  rupta,  et  pcrmnncns  rogis  dissidcntibus  etiain  in 
morle  discordia.  Et  Uomanos  geminos  unum  non  ca- 
pit  regnum,  qiios  unnm  uteri  ccdit  liospitium.  Poin- 
peius  et  C;csar  .iflincs  fiierunl,  ncc  tanicn  neccssilii- 
diiiis  foedus  in  .Tiniila  poiestate  tenucrunt.  Nec  hoc 
tu  de  linmine  inircris,  cum  in  hoc  omnis  natiira  coii- 
sentiai.  Kex  unus  est  apibiis,  el  dux  uniis  in  grcgi- 
hus,  ct  in  armentis  rector  uniis  :  mnilo  magis  mundi 
uiuis  est  recior,  qui  universa  qnxcumiinc  sunt  verbo 
jubel,  raiione  dispensai,  virtuie  consummat. 
IX.  Hic  iiec  vidcri  potesl,  visu  clarior  esl ;  nec  com- 


vel  evancscunt  gradaiim  ,  proul  fides  palicnlis  adjn- 
vat  aiit  gratia  curaiilis  aspirat.  lliiic  vnlgus  in  odium 
nostri  nominis  coguni,  ui  nos  odissc  incipiiuit  liomi- 
nes  antequam  nosse,  nc  cognilos  aut  imilari  possint 
aiit  damnare  non  possiiit. 
VIII.  Unus  igitur  onuiium  dominus  est  Deus  '>. 


preliendi,  tactu  purior  cst ;  ncc  rcstimari,  scnsii  ma- 
jor  cst :  et  idco  sic  ctini  dignc  a?slimamus  diim  in- 
xslimabilein  dicimus.  Qiiod  vcro  lemplum  habcre 
possil  Deus  ',  cujus  templum  tolusesl  mnndus?etcum 
hoino  lalius  6  niancal,  inira  uiiam  xdiculam  vim  tan- 
(X  majcsiaiis  includam?  Iu  noslra  dcdicandus  csl 

LECTIONES  VARIANTES. 

*  Morbls  NC.  2.  RotU/t.  fi  Dominus  iinus  c?!  Dcus  Gronov. 

i>  Tcrrore  NC.  3.  Rorilli.  "  'f  bebaii.  fralrum  Ver.  qiiod  ghssema  videtiir  Cellar. 

•^  Voce  ct  oralione  Boil.  3.  Lmn.  Tlm  Foss.  Micli.  Lin.  f  Dei  Oxon. 

Corb.  Lin.  Spir.  ^  Laxius  fort.  Roiitli. 

VARIORUM  miJE. 
menles.  Qnamqiiam  et  Minulius,  cap.  xxvii,  secl.  3,      gein  suiiin  sequiintiir  qiiocumqueit,ct  fessiimsublcvdnl, 
uiide  lincfc  Iranscripia  videntnr,  menies  habei.  Cellar.      el  si  neqiiit  volare,  succollanl.  ViilcLactaniiiiiii,  lib.  iii , 
llloriim  cessal.  In  diiodccim  liliris  anrniHis  legiliii :  p  c.np.  10;  Senccain,  1.  i  ilc  Clemenlia,  cap.  D;  Ovid.inii, 

sania.  Ballz.  ^  lib.  iii  Pasloruin ,  ct  Dion 


Cuiii  illoriim  cultorum  ccssat  iiijuria  vel  insania. 

Cnm  sinl  ipsi  pamales  ,  poena  digni.  Salvianns  de 
Vubern.  Dei,  llb.  vi ,  p:ig.  220,  scetera  pceniiliora.  Ncc 
vclcri  aucioritaie  vorbiim  caret.  Plinius,  lib.  xviii, 
cap.  H:  Ti(ndi(iir  alica  pilo ,  vincloruin  iicenali  opera, 
iil  cst  opcra  qua;  poenx  loco  esl.  Sic  Priidenlius  in 
Liiureniio,  vers.  195,  dixit  pcenalis  labor,  dc  damnatis 
in  met.illa.  Cellar. 

"■'  Noslra  voce.  Codex  Vcroncnsis ,  non  nostra  voce, 
teil  operalione.  Baliz. 

Iinilari  possinl.  Qiiamvis  liacc  leclio  constans  sit  in 
oninibiis  vcleribiis  libris  ct  in  omnibiis  cdiiioiiilins  , 
ciiain  apiul  Miniitinni,  piilo  liimcn  vocem  possinl  non 
coiigruerc  liuic  loco  et  rcpoiieiulam  csse  aliani  qnx 
significet  pagnnos  limni^sc  iie  riigcreiilnr  vol  iniprl- 
lcrciilnr  imiiari  Cliri^liaiios.  Nisi  si  vox  illa  tolleiicla 
cst  ab  lioc  loco,  iil  legalnr  simplicitcr ,  ne  coiinilos 
(lul  imiliiri  aut  dvnnare  nonpossinl.  Sciieca,  Episi.  vii : 
Neccsse  esl  aiil  imileris  aul  odcri%.  Baliz. 

VIII.- 


ionciii  Clirysosloiiium,  Or:',t  iv 
ei  xLvni.  Bai.uz. 

/'?/  ciim  homo  lalius  manent.  Minnliiis  cap.  Tfl : 
Ciim  liomo  luxins  manenin.  Sic  ibi  ciim  Fiilvio  Ur- 
sino  expressinius,  qnia  Cicero ,  qiicin  iiiiitnri  kdIiI 
Miniilius,  liabilare  laxe ,  pro  donio  siia  cap.  .44  dlxii. 
Coiliccs  vero  oiniies  Cypriani,  si  iraiiscripsit  Feli- 
cem ,  pr.TC  se  liilius  fcriint,  ul  dnbilaie  incipiain,  aii 
nec  prior  illc  lalius,  ut  Sab.Tus  ct  Fr.  Balduinus 
lcgiiiit,  seripscrit.  Cellar. 

IX. — hichidam.  Itaomiics  vcteres  editioncs  el  oiii- 
nia  velcra  exemplaria ,  Piilurano  ct  Meiensi  oxic- 
ptis  ,  in  quibiis  soripliim  cst  incliidnm.  Ilaiic  leclio- 
nem  praMiilit  Manniins,  et  alii  post  ciim.  In  Beccciisi 
scripliim  csl  incliidalur.  Iii  Fiixcnsi  ,  inlra  iiniiin  wdi- 
cnlnm  vim  lnnla:  miijcslaUs  concludi  a'slimiis.  S;iiio 
apnd  Miiiiirniiii  lcgilnr,  inlra  unam  wdiculam  vim 
lanlw  mnjesliilis  incliidum.  Scd  illic  alia  cst  conslrii- 
r/if/in»oriim  Cermiwiias.  Vidc  Rigaliii  ob-  n  ^^°  vcriiornm.  Novaiiaiiiis  iii  libro  de  Tiinilaie 
scrvalioiics  ad  Minmiiim,  p;ig.  189.  Bali;z.  ^^•'"P-   6  :  ^ec  lameii  Deiis  inlra  Uibcrnnculum  clusiis 


fiogis  dissideiuibus.  Eteoclcs  et  Polynices  cum  mii- 
luis  viilncribiis  cxpirasscnl ,  illins  "qiiidem  c(ir|)iis 
concremandiim  rogo  imponcliatnr ;  liiijns  vero  cor- 
piis  C.icoii ,  MeiuiUi  filiiis,  scpiillnni'  tradi  vctuil , 
qiiod  p;ilriain  oppngiintiiin  vcnciil.  Ncqiic  lamen  eo 
secins  iViitigona  Sdror  et  Aigia  conjux ,  clain  noclu 
Polyiiicis  cnrpiis  siiblatinn  ,  in  cadem  pyr:i,  qiia  Eleo- 
clcs  imposiieriini.  Rcfcit  lioc  llyginiis  Fub.  lxxii. 
Obiler  adliiic  noio ,  ibidem  Fab.' lwi,  Tliebis  (ituus 
teparalur  legi  debcrc ,  iioii  fumus.  N:im  fuiius  cerlc  a 
Tlielianis  sep;iralnin  ,  nini  ilcm  fumns  e  rogo  asccn- 
dciis.  Siqniilcin  pielas  sororis  et  uxorisobstilit,  (|iio- 
minus  id  (lcrci.  Cellar. 

Itcx  unus  fs(  apibus.  Hieronvmus  in  Epistola  nd 
Rusticum  monacliiiin  ;  Fliam  niula  animnlia  ct  fera- 
niiii  gregcs  duclores  srquunlur  snos.  In  apilms  prin- 
cipes  swit.  Varro,  lib.  in,  cap.  10,  de  Uc  rustica:  Ite- 


conlinelur.  Ciccro,  lib.  il  dc  Lcgibns :  1'alrum  dclnhra 
esse  in  tirbibus  nosco;  ncc  seqnor  maiios  Pcrsarmn , 
quibiis  anctoribus  Xerxes  inflummasse  lempln  Crivciiv 
dicilnr,  qnod  pnrielibiis  inrludcrent  deos ,  quibiis  oinnia 
deberent  csse  palenlia  et  libera,  quoriunque  liic  inuiidus 
omiiis  lemphim  essel  cl  domus.  Tacitiis  ita  dc  Geriii:iiiis 
sciibit:  CaHeruin  nec  coliibere  pdriclibus  deos  ncijue  iii 
ulUim  liumani  oris  speciem  assiiiiilnre  ex  viugniludiue 
coeleslium  orbilraulur.  JEW»?,  Lainpiidiiis  iii  Alc.vaiulio 
Severo  :  Adrianns  tenipla  in  omnibits  civilalibiis  siiie 
simnlacliris  jusserut  fieri.  Saiiclns  Augnsliiiiis,  lili.  viii 
Coiiless.,  c.  2  :  ErgoparielesfaciunlCliristinnos.  IJALr/.. 
In  noslrn  dedicandut.  Laclanliiis,  cap.  2."),  dc  lia 
Dei :  Sil  nobis  Dcus  non  in  lemplis,  scd  in  corde  nosho 
consecrulus.  Idein  lib.  v.  Insiilut.,  cap.  S,  ait  llei  leiii- 
plnin  noii  cssc  in  lapidibus  aut  Into,  scd  hoiiiinein 
ipsom  qiii  fignram  Dei  gcsiai.  Bah'z. 


S77  LIBEU  DE  IDOLOliUM  VANITATE.  578 

inciiie,  ii)  nostro  coiisccraiiilus  csi  pcciore.  Ni;c  iio-  \  iriini  iiiflali.dum  divinaprocccpla  conlemnuiit,  daiam 

silji  gratiam  perdidcruiit.  Quain  vcro  fiieiil  illis  pro- 
faiia  vita  ,   qua;  coiitracla  sil  violat;c  reliijionis  01'« 


iiieii  Dco  "  fnia'ias  :  Dcus  noincii  cjt  illi.  Il!ic 
vocabiilis  opus  cst  ulii  propriis  appcllaiioiiuiu  iiisi- 
giiiljtis  iiuilliiudo  dirimciida  est :  Deo,  qui  .solus  esl, 
Dci  vocaljiilum  loluin  cst.  Ergo  unus  est,  el  ubiqiie 
lotus  diffusiis  est  ''.  Nam  et  vulgus  in  multis  Dcum 
naiuraliter  coiiraelur,  cuni  mens  et  aiiima  sui  auc- 
loris  cl  priucipis  adiiionetur.  Dici  (rc(;uciiter  audi- 
niiis,  0  Ucus,  et  Deus  videl,  et  Deo  commendo,  et  Deus 
tibi  rcildui,  ol  ijuud  ■ouli  Dem,  ol  si  Dcns  dcderii.  At- 
quj  liec  esl  suiiiriia  delicti,  nollc  agnosicre  qiicm 
igiiorare  nun  possis. 

X.  Qufld  vero  Clirislus  sil,  ct  quomodo  per  ipsum 
iiobis  saliis  venerit,  sic  est  ordo,  sic  est  ratio.  Ju- 
dieis  priiiium  ciat  a^iud  Deum  giatia.  Sic  olim  jusli 
rraiil,  sic  majores  eorum  religioiiibus  obediebaut «. 
ladc  illis  el  regni  sublimitas  floruil,  ci  generis  <> 
magiiiludo  provenil.  Scd  illi  negligentcs  et  indisci- 
plinaii  et  superbi  postuiodum  lacii,  el  liducia  pa- 


lensa  ,  ipsi  quoqiic  lcslanlur  qui,  etsi  voce  tacent, 
exilu  coiifllentur.  Dispcrsi  ct  palabundi  vaganlur; 
soli  ct  coeli  sui  prolugi,  per  liospiiia  aliena  jac- 
tanlur. 

XI.  Necnon  Deus  aule  prxdixerat  fore  ul,  ver- 
gcnlc  sxculo  et  mundi  liiie  jaiii  pruximo,  ex  omni 
gentc  ei  populo  el  loco  cullores  sibi  allegerct 
Doiis  mu.to  lideliores  et  melioris  obsequii  •-''"*  qui  in- 
dulgeiitiain  de  divinis  muiieribus  iiaurireut  ^ ,  quam 
acceplam,  Judieiconieuiplis  religionibus,  perdidissent. 
lliijiis  5  igiinr  gralii»;  disciiiUn;i;que  :irbilcr  '  tt  ma- 
gistcr  Sermo  elFilius  Dei  iiiillitur,  qui  pcr  Prophetas 
B  oraues  retro  illuniinator  el  doctor  liumani  generis 
prxdicabatur  '■.  Ilic  esl  virius  Dei,  Iiic  ratio,  Iiic  sa- 
pieuiia  ejus  ei  gloria.  Ilic  iii  virgiiicm  ilhibiiur  i, 
carncm  Spiritus  sanctus  induitur,  Deus  cum  homiiic 


«  Dei  Thu.  Foss.  Micli.  Vicl. 

b  Lbique  ipse  dillusus  Pem.  Tlm.  Foss.  Ver.  Bod.  3. 

'  Obediebant.  Sed  Cum. 

ii  Genere  il/mi.  Mon. 

"  Kiincliorisol)si>.qiiii/w;crerintiino;mH//ise(W.  dcsmU, 
in  Groiiov.  adsuiil.  Sleliores  obsequio  cl  llje  Ibrliorcs  cd. 
Lips.  Routliio  pkcuil.  ex  codd.  nov.  Ox.  1,  %  Tcw.  Vnir. 
Melioris  obscquii  el  lidci  fortioris. 


LECTIONES  VARIANTES. 

f  Haurircnl,  Iiujus  Tliu.  Micli.  Vict. 

8  Indulgeulix',  gratiae,  disci[ilin;L'quearbiter  Oxon.  Pa- 
mel.  Higall.  Liiidner.  Indulgeuiije  igiiur  oi  graiiu;  arbiler 
Lips. 

ii  Prsdicatur  Tlm.  Vict.  Miclt.  Deductor.  N.C.  1,  2. 
Diur.  1.  Tew.  Cellar.  Groim.  Lindner.  lloulli. 

i  Delabitiir PciK.  Luin.  Ver.  Tew.  Vrur.  Meeim.  Ires 
nov.  Oxon.  Cellar.  Lindn.  novih. 


VARIOIIUM  NOT.-E. 

Ncc  noinen  Deo  qtiwras.  Sic  optimus  Vcronensis  ;  lioris  obsequii.  Turoncnsis,  mullo  fidei  fortiores.  Car- 

ct  Miiiiitiani  qiiidain  libri,  cap.  I8,q\iaiiuiuam  ibi  Dei  notcnsis,  imi/(o  faciiiores.  Al  feliciorcs  pro  facilioret 

scripsimus  .    Mcursium  secuii ;     qiii   vcro  lectioue  scriptiim  csl  iii  codice  sancii  Ainiilplii.  B.illz. 

Cypriani,  (pia;  dubia  est,  ut  vidiuius,  privcipue  iii-  Qitam  acceplnm.  Co(le.\  Fuxcusis,  qua  el  accepla 

tebatur.  Cell.vr.                                                              p  Judwi  etcontempla  ninjeslale  ejus  perdideruiit  indul(jeii~ 

Dcus  nomen  est   illi.  Iiifra   lib.  ii.  Testimoiiior.,  tiam.  Igitur  ob  istius  giatiw  discipliiiam  arbiier,  clc.ln 

cap.  7,  ex  Isaia  :  Ego  DomiTtus  Deus,  hoc  mihi  tioinen  codice  saiicti  Arnulpbi  et  in  Beccensi  desunt  isla. 


quain  acceptam  Judwi  contemplis  religioiiibus  perdidii- 
seiit.  Ualuz. 

^''^Uliiminator  el doclor.  Vide  Tei  tullianum  loco  mox 
laudalo  ,  Baluz.  —  Sic  anti^piissimo  qiioquc  libro 
niaiiii  exarato  Icgitur  :  Viilgaribiis  doctor.  Sed  pr.nes- 
lat,  quod  anliquiiis,  qiiia  ex  Tertulliani  Ap(dogetico 
Iiausta  verba,  ipio  eadem  lioc  ordiiie  cap.  21  leguii- 
lur  :  Ilujus  igitnr  gratiw  discij linaque  arbitcr  el  ma- 
gister,  illtiiniiintor  uiqiie  deductor  generis  liuinani  Filius 
Dei  annunliabatur.  Lindner. 

Cariiem  spiritus.  Ita  Higaltius  iu  prima  sua  libri  is- 
lius  ediiione  cniissa  ciim  Minuiio  Felice,  atque  ita 
habcre  ait  vetustiora  exeinplaria.  Nonniilli  veieres 
libri  ct  vulgat;c  ediliones  habcnt ,  cariiein  Spiritit 
sancto  cooperante  iiidtiitur.  Deest  illud  coopcranle  in 
libro  Beccensi.  Codices  Ueinigianiis,  Divioiicnsis,  re- 
cens  Vicloriuus  ct  uiius  Hegiushabeiil,  canie  Spirilii 
I.  GIoss.  vei.  i)i(/isc(p/iii«(i(s,  «//K5ii{,  D  sniic/o  indutiw.  Sic  ctiam   euieiidatuiii  esi  ex  libro 

veleri  iii  margine  editioiiis  Lugduueiibis  aiini  iSii. 
Sic  etiani  scriptum  erat  in  libro  Floii.  Codcx  anti- 
qiius  Sangerinanensis  optiinoe  not;c  sic  liabet :  Carnt 
Sliiritus  saiictus  induitiir.  Qiiaiil  sciipluram  Paiiiclius 
repoiit  in  quatuor  iiiss.  Erasiuus  retinuit  viilgaiam 
lectioiiem ,  sed  in  margine  posuil,  carnein  Spiriius 
siinciusindiiitur.  Prffifcreiida  ha;c  luctio ,  tiuu  qiiia 
iiiliiur  veteribus  libris,  tum  quia  vox  illa  cooperanie 
vidciiir  esse  glossema.  Est  autcm  a'iti(|uis  1'atribus 
faiiiiliare  ChilstumvocareSpiriluin  saiiCUim.  Ileriuas, 
lib.  III,  Similit.  5,  sie  loqiiitur  de  Chrisli  corpore: 
IIoc  ergo  corptts,  in  qitod  iiidtictns  esl  Spiritus  snnctus. 
Jiisliiiiis  Apoldg.  II  :  S;)iri(t(W,  ergo  ac  virlulem  Dei 
nefas  est  aliHd  iiUeUigi,  nisi  verbum,  elc.  Ireiixus, 
lib.  V,  cap.  l,poslquain  dixil,  Spiritits  tanctus  de- 
scendit  iu  Maiiam,  htatim  subjicit  :  Yerbum   1'utrii 


csl.  Et  iii  Psalino  Lxvii.  Deits  iiomen  illt.  Baluz 

Dei  vocabulum.  Paiiielius  posiiit  Deus.  Sic  etiam 
liigaliius  ci  ediiio  Anglicana.  .M  omiies  fere  libri 
veieres  el  cdiiioiies  Maiiulii  ct  Morellii  habeiit  Dei. 
Qiiod  cerle  inclius  esse  facile  aniinadvcrlet  qui  rem 
aiteiiie  consideraveril.  Baluz. 

X. — Judwis  prinium.  Tcrlullianus  in  Apologelico  : 
Jiidwis  eral  apud  Detm  gralia  ob  in,^ignem  justitiam  el 
/idem  origiituUtim  auclorum.  Baluz. 

Neyligeittcs.  Multam  variaiii  in  lioc  Inco  vetera 
rxeiiiplaria.  Eorum  noiiuulhi  et  vcleres  ediiiones  lia- 
Jtciit  negligentes  disciplinw  stiperbi  postinodum  facli. 
Alia  omittuiil  vocem  ncgligentes  et  vocem  superbi , 
haheiit  aiilcm  laiitum  et  indisciplinali  postinodtwr  Fu- 
xcnse,  scd  illi  negligentcs  dieciplinum  postinodum  ino- 
bedieiites  facti.  Baluz.  —  Indisciplinati.  Lsus  lioc 
vciho  cst  eliam  Viilgatus  iiiterpres  Sapiciiti;e  libri, 
c.  17,  comiii 

LlNDNER. 

XI.  —  Mullo  lideliorcs.  Terlulliaiiiis  in  Apologetico 
Inqiieiis  dcJiidiiis,  qiii  ciilpa  sua  auiiseraiii  graiiam 
Dei ,  cuin  coeli  el  soli  sui  extorrcs  cssciit,  ait  saiictas 
voces  illis  pnenunliasse  ii(i  siit  c.i'(rt'»;is  ciirricuHs  sw- 
culi  e.v  oiniii  gente  el  populo  et  loco  cullores  sibi  ad- 
legeret  Dcus  inulto  fideliorcs.  Lactauliiis,  cap.  xliii 
Kpiloiiies,  n/i((»i  sibi  plcbem  fideiiorem  de  exleris  gen- 
tibus  coiiiircgniet.  Pliircs  liliii  velcres  et  edilioiies 
ncic  apiiil  Cyiiriaiiiim  prx'fcruiit  iiii(//o  meliores.  Iii 
f  iixeiisi  lcgiiur,  niulio  nieliores  obseiiitio  et  fide  for- 
-.lores.  Iii  Buigiiiulico,  in  Toiiiaceiisi,  ct  iu  Gratia- 
nopolilaao,  mii/(o  melioris  obseqiiii  et  fidei  forlioris. 
Aiipic  ila  se  legissc  in  antiqiio  cxcmplari  lestaUir 
lUgaltiiis  iii  Oliservationibus  siiis  ad  .\pologeiicum 
Tcrlulliaiii.  Alii  Ires  aiitiqiii,  mM((o  'idelioris  et  mc- 


679 


DIVI  CYPRIAM 


G80 


iiiisceiur.  Ilic  Deus  noslcr,  hic  Chiislus  esi,  qui  me-  A  taniuin  dc  liumiiilale  caniis  el  corporis,  exislimabaiit 


diaior  duornm ,  hominem  indiiit ,  qiiem  pcrducat  ad 
raliem.  Qnod  lionio  osl  esse  ChiisUis  voiiijl ,  ut  et 
lioiiio  possii  csse  quml  Clirisliis  esi. 

XII.  Sciob;iiii  et  Jiid;i;i  Clirisluin  csse  veiiluruin. 
Nniii  liic  illis  "  seinper,  Proplietis  adiiioiiciiiibus,  an- 
nuiitiabatur.  Sed  signiGc:ilo  diiplici  ejus  adveiitii , 
iiiii»  qiii  exercilio  el  exeinplo  lioiiiinis  fimgorclur,  al- 
lero  qui  Dcum  falereiur  •',  non  iiiielligeiido  piiinum 
advciilum,  qui  in  passionc  prxcessit  occulius,  uiiuin 
l;iniuin  credunlqui  erit  in  poleslaic  inauircstus.  Qiiud 
.lulciii  lioc  JudiBoruni  populiis  inielligere  non  poluii, 
doliclorum  meritiim  fuit.  Sic  eiaiit  sapieiiti;c  et  iii- 
telligenliaecoecilale  muklati,  ul  qni  vita  iiidigiii  essciit 
liaberent  \ilitm  ante  oculos  iicc  vidcrent. 

XIII.  Ilaque,  cum  CliristusJesns,  sccuiidum  jPro- 
phetis  aiiie  praedicla,  verbo  ct  vocis  iinperio  d.cino- 
iii.)  de  honiiiiibus  excuterel,  paralyticos  restringeret, 
leprosos  purgaret,  illuminaret  c;ccos  ,  claudis  gres- 
siiin  d.^rel,  mortuos  rursus  aniinarot,  cogeret  sibi 
tiemenla  f;imulari,  servire  veiitns,  maria  obedire,  in- 
feros  cedere,  Judaei,  qui  illum  crediderani  homiucm 


iiiagum  de  liccntia  potestatis.  IIuiic  magislri  coriini 
at(|iic  primores,  lioc  est,  quos  et  doilrina  ille  ct  s.!- 
picnli^i  revincebat,  accensiira  '^  et  indignalionc  pro- 
viicaii,  iiisceiili  tuni  •',  et  iiostrenin  dcteninm  Pontio 
Pilato,  qui  luiic  cx  parte  Roinana  Syiiani  procurabal, 
tradidcruni ,  criicem  ejus  et  inortem  sufTrugiis  vio- 
leiilis  ;ic  pcrlinacibus  ^'  .llagitanles  '. 

XIY.  IIoc  eos  factuios  ei  i|)ac  pr.rdixerai,  el  Pro- 
plielaruin  oiiinium  lestiiniiiiiiim  .sic  anle  pr  rccsscrat, 
oporlcie  illiiiii  pati,  iioii  ui  sc.iiiret  ir.orieni  «,  sedut 
viiicerel ;  ct  cuni  passus  esset,  ad  superos  dcin:o  rc- 
gredi,  ut  viui  divinie  inajestaiis  oslendcrel.  Fidcin 
iiaquc  reruin  cursus  implcvii.  Nam  et  crucilixus,  pra;- 
veiito  cariiilicis  oflicio,  spiriium  s|ionie  diinisit,  ci  die 
B  tertio  rnrsus  a  inorlnis  sponle  surrexit.  Apparuil 
(lisci|iulis  suis  t;ilis  '^  i|Ualis  ct  fucral,  :ignosccndum  se 
vidciitibus  pia:buil,  siiiiul  viiictus  '  ct  siibsianlix 
corporalis  rirniitale  cuns|>icuus,  ad  dics  qiiadraginla 
rcinoralus  est,  ut  dc  co  ad  pra;ccpla  vilalia  inslrui 
posseiil,  et  disccrenl  quae  doccrcnl.  Tiinc  in  caiiiin 
circuiiifusa  uube  sublatus  cst ,  ut  hoiiiincni  qucm  di- 


LECTIONES  VARIANTES. 


»  Hoc  illis  Pem.  rir.  Gronov.  Mouentibus  7  codd.  edit. 
princ.  Roiilh. 

•>  Faterelur.  Non  Lindn. 

•^  Accensa  ira  et  iiuligiiatione  provocata  Thu.  Foss.  Vtcl. 
ilich.  Liiidn. 

<i  Iiisecuii  sunt  et  nddideiimlBul.  el\/loulhyqua  de cmtsa 
nescio.  iiiqiiilGoldliorn. 

"■  Suffragiis  pertinacibus.  CcBlera  rejiciwit  Pem.  Thu. 


Foss.  Mich.  Vict.  Coyb.;  micis  iiicliidil  Liiidncr. 
'  f  Fla};itaroiil  Lnm.  Vicl. 

8  SicThit. Foss. Vicl.Corb. Mich.  Lmn.  Voss.Z.Sjiir.  Rem. 
Er.  Man .  noiUli.Lips.Vmvmn  iuorteiii  0.ton.  [Taiiluin]  lindn, 

1»  Talis  omill.  Roiilh.  ex  XC.  2,  3.  Talis  ut  lucral  X€.  1. 
Drur.  I.  Teiv.  Meerm. 

■  Juncius  oxon.  Junctisiffl.  Veron.  Lindn.  Roulh.  Gol- 
dliorn. 


VARIORUM  NOTJE. 
el  .Spiridis  Dei  adunitus  antiqum  snbslantiw  pbsmatio-  C  bytero,  qiiem  scqniliir,  m  Apol.,  cap.  21,  sic  dicoii- 


iiis  .\da-,  viveiitem  et  perfectum  eUfecit  homiuem.  Terln 
liaiuis,  lib.  dc  Carne  Cliristi,  n.  18  :  Sic  deiiique  Iwmo 
ciim  Deo,  dum  caro  Iwminis  cum  Spiiiiu  Dei.  Pliira 
vide  apud  doctissiniuiii  Pclriiiii  Coiistant  nioiiarlinin 
Benediciinuin  iii  pr.efatioiie  ad  opera  saiicti  llilarii 
episcopi  Piciaviensis,  §  57.  Ca^leriim  lieic  adilo  theo- 
logos  scholasticos  dispiitarc  an  Spiritus  sanclns  dici 
piissit  patcr  JesuCbrisli.VideThoniaiii  de  ArgeiUina, 
lib.  III,  disi..4,  art.  4.  Balcz.  (Cf.  Noiirrii  ii)serv. 
ail  h.  I.  Dissert.,  tom.  prxced.  el  iii  Liimp.  llist.  I'P. 
I.  XI,  p  116  ei  se(|q.).  —  Sic  e  Benevenlano  codice  : 
<;cleri,  carnem  Spirilus  saiicliis  indiiiliir ,  qua;  si  gc- 
nuina  scriptiira  Cy|iiiaiii  cst,  S()i)i(i(s  ipsc /6/if  iiit<i- 
ligalnr  oporlct.  Vu'g:itis  insortuni  cooperanle,  qiiod 
ab  sl  a  scriplis  :  Trcs  insignes  dclabilur  :  ;  lii,  ilUibi- 

lur.  LlNDNER. 

XII. — Sciebant   ct   Jiidai.  Isla   ct  qii;i;  scqniinliir 
foiiiie  sumpia  sunt  oninia  ex  capitexii   Apologeiici 


iil  lo 


Terliilliaiii.  Baluz.  _  essoqiuc  habot  vincliis,  lamqiiaiii  si  Chiislusdisci|: 

Sapieniia:.  Iii  codice  Biirginidico  scriplnni  est  insi-  "  siiis  ;i|tpariiissci  cuiii  fasciis  ct  iiistiiis  iii  (|uilnis  ( 

pieniia;  ccecilale  mulluti.  Baluz. 

XIII.  —  Credidcrdiit   Iwmincni    lanlum.    Riiliniis    iii 

Psal.  II  do  (^hristo  adversuiii  Jiid;cos  :  Quia  liuiic  in 

carne  liumilcin  vidcruiil,  superbo  corde  ct  civco  conlcni- 

pseruiit.  Iiem  in  Psal.  xni.  t.onlempsisiis  humilem  ud- 

ventiiin  lilii  Dei.  Bali'/.. 
Sijiiiim  procurabal.  Bi^ne,  procurabat,  qnia  Tacilu» 

Poiitiuin  Pilituin  procHr«(ort'm di\il,  lib.  xv,  cap.  41  ; 

iniiius  auleiii  vore  Syrifli»,  qii.nc  siib  lcg;iio  coiisulari 

erat,  nominavit ;  Pil;iliiseiiim  Pal;csiina;  lanttiin,  nec 

illi  omni,   seil  Archelai  etliiiarclii;e   in    prnvinciaiii 

rcdact;o,  sive  Judoa;  ct  Samaria;,  profccliis  ftiit.  Jo- 

sephus,  lib.ii  (lcBello,  cap.  14inoiiiilc  :  ll'/jLfOt'i;  U  ri? 

Iiu5«;av  jirlTf '.7105  uTii  1'iStp''yi  1I'),xt«;,  .Vissili  anWin 
a  Tiberio  1'iliilus  in  Jiidwamprnnnnior.  c,v.t,i.M\.  Eirat 
iiosler  cum  Teriullian),  e(clesi;o  Cailli:igiiiciisis  pres- 


lem  :  .\d  doclrinam  ejus  primores  Judivoium  ila  cxa- 

sperabanlur ul  poslreino  oblalum  1'onlio  1'ilulo  Stj- 

riain  liinc  ex  parle  lloiiiana  prncuriiiili  violenlia  sulfra- 
(jiortim  incruceni  Jesum  dedi  sibi  cxlor.sprinl.  Lind.nkr. 

A'o«  n(  senliret  laiilum  nwrlem.  Illinl  laiilum  in 
|)ltiriiiiis  iiiss.  iion  exstal.  Sic  seiuire  morlein  erit  iosiv 
oiapOofiv  ul  Gr;rci  inlerpretes  Psal  xvi,  10,  et  cum  iis 
Luc;is,  .\ct.  11,  51,  reddiderunt.  Lind.nkk. 

AppiiTuildiscipulis  suistalis,ut  anle  fueral.  Sic  exhi- 
biiit  Groiiovius,  qiiia  vocoin  peniiliiinam  falciur  Ri- 
galiius  viiioso  excidisse  cx  ediiioiic  sua  ;  ct  quarlain 
voccm  pricbel  Oxoniensis.  Li.ndner. 

XIV.  —  yiucius.  Ilaiic  leciionom,  quain  puto  essc 
nielioreni,  cxliibciit  iiovoiii  llliri  volores.  .Alii  quiil;ini 
halieiit  juncius.  Ijiiiis  vciiis  ct  qii;cd;iin  velercs  ediiio- 
iics  lialicnl  i'i!-(»s.  Qiiod  o=lciidcro  polest  scripluin 
fnisse  1'incliis  ;  sod  posle;i  ciiiondatuiii  est  aiiliqiiiiiis 
■  (loborcl  tiif(Ms.  Vidotiir  iliiipio  e;i  leclio  iiiclior 

iiilis 
(|uilnis  cor- 
piis  cjiis  piisitiiin  fucrat  iii  sepiilcliro,  ciiin  siiidoiie 
in  qna  Joscph  ab  Ariiiialli;ea  corpiis  illiiis  involverat. 
Nain  ct  iiicrodiilis  osicndii  iiianus,suas  et  pedes  in 
qnibiis  impiessa  oraiitsij;ii:i  clavnruni ,  qii;c  ostondit 
Cliaiii  Tliom;o  iiicrcilulo,  ut  esl  in  capite  xx  Evaiigc- 
lii  siciiiuliiin  Joaniicm.  Baluz. 

Ad  (lics  qmulraijiHla  :  Isiiid  Cst  eerlissiimiin  ;  ct 
11(111  ailiiioncreiii,  iiisi  vidissoiii  iiicapi!e  .17  Epiloincs 
I.acianiii  scriptiim  csse  quinqiwcicsiino  dic  iii  edilionc 
I'f;inii.  N;iin  ei  ipso  Lactantius,  lili.  iv,  cap.  21,  posuil 
qundriiijiiila.  liALiiZ. 

In  cirliiin  subtaliis  Niilla  islic  moiitio  descensiis 
Cliiisti  ad  iiiforos.  Sed  Cypri  iiiis  iii  lihro  .secuiido 
Tesliniuiiioruin  lioc  (logina  coiiiiiioiiiiii;ii,  il|ii(lqiie|  ro- 
l);it  es  losliiuniiiis  VcioiisclNoviTc.-t;iiiiciili.  Siccnini 
liabcl  c.ipiii  vigesinium  quartuui  :  Quod  a  morle  non 


m 


LIBER  DE  MORTALITATE. 


582 


lcsit ,  quem  iiiduit ,  qiieni  a  morlc  proicxii ,  ad  P;i-  A  pcr  niiilta  poenarum  genera  leulanlur.  Dolor,  qni  vc- 


trem  victor  imponeret,  jam  vcntnrus  c  coelo  ad  poe- 
nam  dialioli  el  ad  cenMiram  gcneris  liumani  "  nltoris 
vigore  ct  jndicis  jiotestate:  per  or])eni  vero  discipuli, 
niagistro  ct  Deo  moitenle,  diffiisi  pra;ccpta  in  s:du- 
lein  darenl  ^  ,  ab  errore  iciieljrariim  ad  viam  lucis 
adducerent,  csecos  et  ignaros  ad  agniiionem  veritalis 
oculareni. 
XV.  Ac ,  ne  esset  probalio  minus   solida  et   de 


rilaiis  tci^tis  est ,  adinovc.ur  ul  Cliiistus  Dei  Filius, 
(|ni  liominiliiis  ad  vilaui  ilalus  crediliir,  iioii  lanlnm 
pr;pcoiiio  vocis,  sed  et  passionis  teslimonio  praidica- 
rctur.  llunc  igiiur  comitamur,  hunc  se(|uimur,  liunc 
lialiemus  ilinerisducem,  Iiicis  principem,  salutis  auc- 
toiem,  coeliim  pariter  et  Patrem  (|uscrentil)ns  el  cre- 
dentibus  pollicentcm.  Quod  cst  Christus  erinius 
Cliristiaiii,  si  Clirislum  fueriihns  imilati  <^. 


Christo  dclicata  coiifessio,  per  lornienia,  percruces, 

LECTIONES  VAUIANTES. 

»  In  conjic.  Roitllt.  Drur.  1.  Meenn.  Vindobon.  Remb.  Froben.  Bemag.  lindn. 

i>  Dare...  adclncere...  oculare  Yoss.  5.  RoiUh. 

"  Secuti  P«m.  tam.  Tlm.  Vict.  Foss.  Mlti.  Nov.NC. 

YAUIORUM  NOTiE. 
vincereltir,  nec  aptid  iitferosreninitsitrus  essct.  Et  c;iput      .4;)o/of;iVim  Joaniiis  Pici  Mirandeix,  ubi  fusii  dispulat 
vigesiiniim  qniiiliim  :  Qiwd  (tb  inferis  lertio  die  resur-      dc  desceiiMi  Cliiisli   ad  iiiferiis,    el   Pctruiii  Fabriim 
giTtH.  Onanivis  aiilem  idem  dogiiia  scriploresCyiiria-  B  Saniorianum,  1.  iii  Agonislicon,  c.  10,  p.  26.').  Baluz. 


110  aiitiqiiioressiniiliter  pixdicenl,  in  lioiinnllis  tamcii 
syiiibolis  iion  videliir  coiiceplis  verbis  fuissc  expres- 
siim,  qnia  doscensiis  ;id  iiileros  satis  videbatiir  indi- 
caii,  cuni  Christiis  se|uillus  diceretur.  Ilinc  Uiiroins 
in  expositione  in  Syinboliim  :  Scienduni  sane  esl , 
iiiquit,  qiiod  in  Ecclesitv  Romana;  Sijinbolo  non  Itabettir 
addititm,  descendit  ad  inferna,  sed  neqtie  in  Orientis 
Ecclesiis  liabeliir  hic  sertno ;  vis  lamen  verbi  eadetn  vi- 
dettir  esse  in  eo  quod  sepultus  dicitur.  Ex  qno  facile 
colligitur  iion  recie  repreiiensiim  fuisse  Ruliniim  ab 
Henrico  Vilo  Oosihovio  in  libro  de  De.^icensu  Cliristi 
ad  inferos.  Rufinus  enim  ,  qui  alibi  noii  uno  loco 
sciibit  Chrisium  desceudisse  ad  iiirerna,  non  ait 
Cliristnm  non  descendisse  ad  infiTos,  sed  lautiiiii 
deseeiidit  ad  inferna  iion  halieri  in  Symbolo  Ecclesi;e 
Riim^in;^,  neque  in  Oricntis  Ecclesiis.  Eliain  a'vo  In- 
niiceniii  papa;  iV  deerat  iii  Symbolo  qnod  Catbolicus 
Jac(d)it;iriim  ad  eummisit  iit  iuobaret  se  tencre  (ideiii 
Ecclesiu;  Uoinamc.  Edilum  illiid  esl  ad  aniiuin  Hil 
ab  Oderico  R;iynaldo.  Vide  Bellarminum,  lib  n  de  ' 
Verbo  Dei,  cap.  6,  et  RigaUiuin  ad  libruni  TertiiUiani 
•"'  de  Prwscriptionibus  adversus  liwrelicos.  Vide  eliam 


Oculiireiit.  Visiim  dareiit.  Tert»lli;iiii  verbum 
i]uo  ni;igisiro  s;i'pe  Cypri;inus  nsiis  est.  Libro  dePoe- 
iiilenlia,  cap.  12.  Ilirundo  si  e.rciccavetit  pttllos,  novit 
illos  ocnliire  riirsiis  de  su/t  chelidottia.  ti  nictaphorice 
libro  de  Pudicitia,  cap.  8  :  In  vestibus   purpura  ocu- 

llllldis.   Ll.NDNER. 

W.—Dolor  veritatis  testis.  Vi[le  quae  in  siinili  argu- 
iiieiiU)  diximus  snpra  in  Epistobim  ad  Demelriantim, 
pag.  563.  llieronyiiius  iii  Epistnla  apologetica  ad 
Asellam  :  Veritatem  magis  expriinunt  tortitenta  quam 
risum.  Balcz. 

Pimdicaretur.  Codcx  Veronensis  ct  alii  sepiem 
veieres  habenl  probareiur.  Baluz. 

Liicis  priiicipein.  Codex  Fuxeiisis ,  spei  nostroi 
principetn.  Sanctiis  Aiiibrosins,  lib.  uide  Fide,  cap.  7, 
Cbiisium  voc;it  priiicipcm  humilitaiis.  Baluz. 

Si  Cliristum  faerimus  imilati.  Veteres  ediliones 
el  pluies  libri  veteies  habeiii  secuti.  Aliam  lcciioneiii 
inveni  in  edilione  (pia;  diciiur  Gravii  et  iii  aliqiiot 
veinsiis  exeinplaribus.  Lilielliis  piecuin  Marcelliiii  et 
F;iiisliiii  :  Perdil  enitn  in  se  Clirisliani  iiomittis  appel- 
Uitionein  qtii  Chiisti  non  sequilur  disciplitiatn.  Baluz, 


"'   LIBER 

DE  MORTALITATE. 


Ar.GUMENTUM.  —  Paucis  argumenlum  explical  D.  Pon- 
lius  in  \ila  Cypriani :  <  A  qtio,  inqtiit,  Christtam 
mollioris  affeclus  circa  ainissionem  suoriim  atit , 
qiiod  mftJHS  esl,  fidei  parvioris  ,  consotarenlur  spe  fu- 
ttirorum.  >  Inpritnis  eitint,  ubi prwdictas  docuit  ejus- 
cemodi  afHicliones  a  Christo ,  non  timendam  docet 
mortalilalem  seu  pestem,  eo  qnod  ud  immortalilatein 


D 


ducal,  atque  adeo  ftdem  illi  deesse  qtii  non  ad  me- 
itora  festinal.  Neque  mirnm  quod  Christiuno  cum 
gentilibus  .uttt  iiiala  htijus  vitte  coinittunia,  citin  pliis 
cwteris  iilis  in  smculo  sit  laborandiim  :  alque  proinde 
exeinplo  sanctorum  Job  et  Tobiw,  palienlia  opus 
esse ,  neque  miirinurandiim.  Nisi  eniin  prwcessctil 
pugna,  non  posse,  victoriam  coniingcre,  ei  qtinnttitn- 


STEPII.  DALIJZII  NOT^. 


De  MORTALiTATE. — Hujus  llbri  cum  laude  mciiiio- 
iicni  s;ipcracitsanctus  Aui5iisliiiiis,iii  primisveroiii  li- 
liio  de  Pra:desliii(ilioiiesaiiclortim,  c.  14,  inqiiiens  iiliim 
iiiiilti.s  ;ic  poiie  oiiinibiis  qiii  ecclesi;isticas  liiteias:iiiiaiit 
l;iiid;ibililirnotuiii.ldeinin  Epislola  ad  Vilatem  aitCy- 
pri:iiii  iii  lincloco  totam  iiileiiliiinem  esse  iil  sciaiiiiis 
bonisfidelilius  gralulanduiii  essemorientibiis,  quando 
vita;  iiMitaiiiiiiibus  aiifernntur,  deinceps  in  beaiissinia 
srcnritale  mansiiri.  Ejusdem  libri  nieininil  Eiisebiiisin 
Cliroiiico.  Pestileits  niorbiis,  inipiit,  imi/(n.s  totiusorbis 
provinciasocciipavil,  miiximeiiue  Atexitiidtiant  et  Aiijtjp- 
tuin,ulscribil  Dioinjsins,  el  Ctipriani  de  Mortulitale  testis 
«I  tiber.  Lbi  vide   noias  JOiCphi  Scaligcri.  Eadcm 


habet  ctiain  Jornandcs  iii  libro  de  Rebtis  Geticis,  ubi 
si  ribil  liaiic  cbiileni  lacrymabilitcr  exposilam  a  Dio- 
iiysio,  (iiium  el  nosf.r ,  \m\tx\\  ,  conscripsit  vcnerabilis 
inarltjr  Chrisli  episcopiis  Cypriuttus  in  tibro  ciii  tilutus 
esl  de  ilorlalitaie.  E;im  peslilentiam  Eiisebiiis  poiiii 
pDsliiiiirleiii  p:ip;i;  Cornclii,  Petaviii-,  lib.  xiii  de  Doc- 
Irina  temporuin,  aiiiiosii|ieriiiro.  Et  laiiien  Cliristoplio- 
nis  Saiuiiiis  liiinc  Cy|)ri.iui  iraclaliini  ri'poiiil  iiUer 
ciis  qui  su|>positi  siiiii  saiicli)  .Mirlyri.  Egiegie  vero 
illiiin  lefiilMl  cl;irissi;mis  ^'earsoiiiiis  io  AitnuiibiisCy- 
ptiunicis.  Niniia  miseria  cst  audaccm  esse  liomiiicm 
niiuis. 


gf^j  DIVl  CYPKIANI  58t 

i'iimorbicommiwessmn'iruMtUi'Uiis(iiic,imiicin\i\\u\)c(>  ii.ilidt,  f|iii   posilus  iii  cocleslilius  caslris 


lumen  communem twn  essc;  adrcfngcrium  cnimjiistos, 
nd  supplicium  rapi  injuslos.  Deimle  objeclioni  lacila: 
quod  per  lianc  mortaliialem  privmenlur  martyrio  , 
respondel ;  non  esse  in  nostra  potestale  inartyrium  , 
et  vet  animuin  ad  martijrium  proinptuin  Dco  judice 
coronari.  Postremo  non  ila  lugendos  docet  morluos  , 
ut  geiitilibus  scandalo  siinus,  tamquain  spc  rcsurrcc- 
lioiiis  careainus.  Quin  si  et  iiosliai  accersitioiiis  dics 
tenerit,lubenti  animo  ad  Domiimm  liinc  emigrandum, 
prwsertiiH  cum  ad  patriim  transinigreinus  :  iibi  nos 
magnus  charorum  numerus  exspectat ,  [re^iueiis  et 
copiosa  tiirba  desideral ,  jam  de  stia  iinmorlalitule 
secura,  el  adliiic  de  noslra  salute  soUiciia,  facit  au- 
lem  occasionis  qua  librum  liunc  scripsil  mcniionem 


iliviiiaii)  jaiii  s|iL'ral,  iii  :kI  pi ocellns  cl  im  liincs  miiii(li 
irepiilalio  nulla  sil  iii  noliis,  iiiilla  liirbalio,  quanilo 
hxc  venlura  prxdixcril  Doininiis  proviclr.  vocis  lior- 
laiu  insiriiens  ci  doccns  el  pnrparans  alipic  cono- 
borans  Ecclesix  sua;  popiiluin  ad  oniiicin  tolcranliain 
fuliirorum  ,  bella  el  funics  cl  lerr;c  nioliis  ct  pcsli- 
lenli.is  per  loca  singula  cxsurgere  pnciiuniiavit  ct 
ceciiiii.  Et  ne  inopiiiaius  nos  cl  noviis  reruin  infe- 
siaiuiuni  inclus  quaicrcl,  inagis  ac  magis  in  novis- 
siinis  leuiporilius  advcrsa  crcbrcscere  aiilc  ijmmuo- 
niiii.  Fiunl  eccc  ijnic  dicla  biinl;  ei  (piando  (iunl  qu;c 
aiilc  prsedicla  siinl ,  seqneiiliir  cl  qiuccumquc  pro- 
missa  sunl,  Dominoipso  pullicenle  ciditenie:C'iimai(- 
lem  videritis  liwc  oinnia  ficii,  scilolc  qiwiiidm  iii  pioxiino 


Euaebius  in  Cliroiiico  :  i  Pestileiis  inorbus,  iiuiuit,  to~  B  "'  'erjnum  Dei.  [Luc,  xxi,  51 ).  Ucgniim  Uci ,  fralres 

dileciissiiui,  esse  coepil  in  proxiino.  Prxniiiim  vitx  ct 
g;iudiiim  salutis  xlcrn:c,  ct  pcrpelua  scctiriias  ",  et 
possessio  paradisi  nupcr  amissa ,  muiido  Iranscunte 
jam  veniunt;jam  lerrenis  coclcslia  ct  magna  parvis  et 
tadiicis  rcierna  succcdunt.  Quis  bic  auxietalis  et 
solliciludiiiis  locus  csl  ?  Qiiis  intcr  h;cc  ircpidus  ct 
ma-stus  csl,  iiiti  cui  spcs  el  (ides  deest?  Ejus  cst 
cnim  iiioriem  limerc  qui  ad  Christuni  iiolit  irc.  Ejiis 
cst  ad  Christum  nollc  ire  qui.  sc  non  crcdat  cum 
Chrislo  incipere  regnare. 

III.  Scripium  est  eiiiin  justum  fide  vivere  (  Uoin. 
1,  17).  Si  justus  es,  et  lide  vivis,  si  verc  in  Chrislum 
credis ,  cur  non  cuin  Clirislo  fulurus  et  de  Doiiiiiii 
pollicilatioiic    securus    qiiod   ad  Cbrisluin  voceris 


I  (lus  orbis  inultas  provincius  occupavit,  maximeiiue 

f  Alexandriam  et  Aigtjplum,  ut  sctibit  Diomjsius,  et 

I  Cypiiani  de  Mortalitute  testis  esi  liber.  > 

*"  Etsi  apud  plurimos  vestrum,  fralrcs'dilcciissinii, 

mens  solida  est  et  fides  (irma  et  aiiima  dcvoia  ,  qu;c 

ad  pr;csentis  morialiialis  copiam  non  niovciur,  scd 

tnmquam   pctia  forlis   et  slabilis   tiirbidos   inipcUn 

niundi  et  violentos  saeculi  flucius  frangit  potiiis  ipsa 

nec  frangiiur,  et  tenlationibiis  non  vinciiur,  sed  pro- 

batur,  tamen  qiiia  animadverlo  iu  plcbc  quosdain  vel 

imhecillitate  animi,  vel  fidei  parvitate,  vcl  dulccdine 

soccularis  vitaj ,  vel  sexus  inolliiic ,  vel ,  quod  majus 

cst,  vcritaiis  errore  miiins  stare  fortiier  iicc  pccloris 

sui  diviiuim  aique  invicium  robur  cxercerc,  dissi- 


niulanda  res  nonfuit  nec  tncenda  (|uo  minusqiinnlnm  Q  anipleclcris,  ct  qiiod  diabolo  careas   gralularis.   Si- 


noslra  mediocrilas  sufficit,  vigore  plcno  ct  sermone 
de    doniiuica    leclione  concepto    dclic:it;c    mcnlis 
igiiavia  comprimatur,  et  qui  homo   Dci  et  Chrisli 
essejam  coepil,   Dco  et  Chrisio  digiius  hahcatur. 
,    II.  Agnoscerc  cnim  sc  debct ,  fratrcs  dilectissimi , 


nieon  dciiiquc  ille  juslus,  qui  vcre  justus  fuit,  qiii 
fide  plena  Dci  pr;ccepta  servavil ,  dum  ci  diviiiilus 
rcsponsum  fuisset  quod  non  aiitc  niorcretur  qiiain 
Cliristuin  vidissci ,  ct  Cbrislns  iiilans  in  tcmplum 
cuin  matre  veaisset,  agnovil  in  Spirilu  naluiu  cssc 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  La'litia —  Ita  edd.  prope  omnes,  el  Augustin.  contra 
duas  epist.  Pelag.  IV,  8.  isului.  ratione  twn  atluta :  Secu- 


riias  (Goldhorn). 


VAUIORU.M  NOT^. 


Prwsentis  morlalitalis.  Descrihit  elegantcr  hanc 
miscram  cladem  Poniius  in  Viia  snncli  Cypriani. 

W<;/ic«((i'm(;ii/is.TertulIiaiius  iii  libro  de  Speclaculis: 
Dclicatus  es ,  cliristiime,  si  el  in  swculo  volupialem 
concupiscis. 

Suflicii.  Sic  scrihcndum  cssc  arhiiratns  sum  prop- 
lcr  aiictoriintcm  codicis  Vcroneiisis  ct  Seguieriani  , 
ct  quia  eadcm  lcctio  reperitur  iii  aliis  vi^iiiti  libris 
nusiris  et  in  decciii  Aiiglicanis.  Vetercs  cdiliunes  et 
quinque  libri  vctercs  habeiit  potcsl. 

Inviclum.  Dnolibri  vclcies  iHConipdJiii. 

II.  Sperut.  Angeh  posuerniit  s;;ii«(auclorilalc  sep- 
tcm  vctcrum  cxciiiplarium.  Qiia;  sanc  leclio  boiia  e>t, 
caiiii|uc  coiilirniaiit  duo  nosira  vctoia.  Veriiin  qiiia 
reliqua  et  ali;c  cdiiiones  liabenl  sperat,  qu;c  lcclio 
qiioquc  bona  est,  mularc  noluiimis. 

'fiirbatio.  Anlca  legehaiur  cunctatio.  Scd  ego  banc 
lociioiiein  ndiircperi  nlsi  iii  Iribus  cndicibus  nntiipiis. 
Eain  ipiain  reiiiiui  habeiil  xxiv  libri  iiostri  ei  scplcm 
AnKlicani,  et  iii  primis  Veronensi«. 

Tokrantiam  fulurorum.  Clat  liiiiic  locuni  llinciiia- 
rus  lom.  I,  p;ig.  72,  ex  iihfode  tnoriuliKii,;  ubi  laiiicii 


Sirmondiis  nionet  iii  margiiie  sumplum  essc  ex  iibro 
dc  IJnilate  Ecclesia;  suh  (ineni. 
.  Cecinil.  Et  isiud  qiioque  poneiidum  fuit  proplcr 
"  aucloriiatein  vcleruiii  librorum  ct  cdiiioiium.  Eras- 
nius  scripsit  docitit ,  itcmqiic  Manntiiis.  Ilaiic  vcio 
leciioneni  ego  non  rcperi  ni>i  in  tribiis  codicibus 
anliquis.  Aliam,  qii:c  cstnosira,  praeferuut  novenJe- 
ciiii  libii  iiosiri  et  iiiidecim  Anglicani.  Veronensis 
ila  eliaiii  habebai. 

licgnum  Dei  fintres.  Uefert  hunc  lociim  sanctiis 
Augusiiiius  lib.  IV  conira  duns  epistolas  Pelagianoruin 
cap.  8. 

''''/iicipcre.CodcxSorbonicus  in  perpctuo.  Alius  vc- 
tiis  cumChrisioperpctuo  reynoturuni.  llanc  poslreinnm 
lcclioiiem  accepi  cx  margine  cditionis  Liigdimciisis 
aniii  I54i,  ubi  posilx  siint  ab  aliqiio  viro  criiililo  va- 
ii;c  leciiones  petiiae  ex  aniiqiiis  codicibus  imiiiuscrip- 
lis.  Ciini  eas  allego,  ul  id  quoque  obiter  dicain,  nio- 
neo  siinpliciter  rae  sumpsisse  ex  uno  vcleri  libro,  ne 
qiiis  cxisliinaie  possil  nic  fnllere  quia  noa  dico  uudc 
accepla  sil  leciio. 


58S  LIBER  DE  MORTALITATE.  58G 

jam  Chi'istiim ,  de  quo  sibi  fuerat  ante  pra'tlicium ;  A  ^1»!«!   amen  dico    vobis    quoniam  vos  plorabitis   et 


quo  viso,  scivil  sc  cilo  esse  nioiitiirum.  Laclus  il«que 
dc  morle  j.iiii  proxinia  ,  et  dc  vicina  accersitioue  se- 
curus,  acccpit  in  maiius  piierum  ,  ""  et  bencdiceiis 
Doniiniini  cxclainavit  ct  dixit  :  Nunc  dimillis  scnmm 
tuum,  Domine,  secuudum  verbum  tuum  in  pace ,  quo- 
iii(im  viderunl  oculi  mci  salutare  tuum  {Luc.  ii ,  29, 
30) ;  probans  sciilcct  alque  coiilestaus  tunc  esse 
servis  Dei  paceiii ,  lunc  liberam ,  iniic  tranquillain 
quieteui,  quamlo,  de  islis  uiundi  turbinibusextracti, 
scdis  ei  securilatis  seiernx  portum  pelimus,  quando 
cxpuncla  liac  morte  ad  immorialitaiem  vcniiuus.  Ilia 
cst  eniiii  vera  "  pax  ,  illa  (ida  iraiiquilliias ,  illa  sia- 
bilis  et  firma  et  perpetua  securilas. 
IV.  (lielcriim,  quid  aliud   in  mundo,  quam  pugna 


plaiigelis,  swculiim  auiem  gaudebil ;  vos  Iristes  erilis , 
sed  Iristilia  vcsUa  in  Iwliliam  veniet  (Joan.  xvi,20). 
Quis  iioii  irislilia  Ciirere  opiet?  quis  non  ad  Ineiiliam 
veiiirc  fesiinet?  Quando  auiem  in  laeiitiam  veniat 
iiostra  trislilia  Doniiiins  deiiuo  ipse  declarat  diccns  : 
Itcrum  ''  videbo  vos,el  (jnudebit  corveslriim,  el  rjaudinm 
vestrum  nemo  au(erel  a  vobis  (Ibid.  22).  Ciiin  eigo 
Chrisliim  videre  gaudere  sit,  nec  possil  esse  gaudium 
nosiruiii  nisi  ciini  vidcrimus  Christuni ,  quje  caiciias 
aninii  quajve  dementia  est  amare  pressuras  el  pue- 
nas  et  lacrymas  mundi,  et  non  feslinare  poiius  ad 
gaudiuni  quod  iiumquain  possit  auferri? 

\L  Hoc  aulem  fit ,   fratres  dilectissinii ,  qnia  fidcs 
deest,  quia  neino   credit  vera    esse   quaj   proniiltit 


adversiis  diaboluin,  qiioiidie  geritiir,  quam  adversus  B  Deus,  qui  verax  est,  cujus  sernio  credeniibiis  xier- 


jacula  ejiis  ei  lela  confliclaiionibiis  assiduis  diiiiica t  ur? 
Cum  avaritia  nobis ,  cum  impudicitia  ,  cum  ira  ,  cum 
ambilione  congrcssio  est,  cuiii  carnalibus  viliis,  cuni 
illccebris  s;ccularibus  assidiia  ct  molesta  luctatio 
cst.  Obsessa  niens  hominJs  ct  undique  diaboli  iiifesta- 
taiione  vallala '' vix  occurrit  siiigulis,vix  resistit. 
Si  avaritia  proslr.Ka  esl ,  exsurgit  libido  :  si  libido 
compressa  est ,  succedit  ambiiio  :  si  ambiiio  cou- 
lemplaest,  iraexasperal,  inflat  supcrbia  ,  vinolentia 
invitat ,  invidia  concordiain  rumpit,  ainiciiiam  zelus 
abscindit.  Cogeris  maledicere  quod  divina  lex 
prohibet ,  compolleris  jurare  qnod  noii  licet. 

V.  Tot   perscciilioncs  animus  quolidie  patitur  '^, 
tol  periculis  pecius  urgetur ;   et  delectat  hic  inler 


nus  et  firnius  esl.  Si  libi  vir  gra^is  el  laudabilis  ali- 
qiiid  polliceretur,  baberes  uiique  pollicenli  s  fidcm  , 
nec  te  falli  aut  decipi  ab  eo  credcres  quem  siaic  iii 
seriTiouibus  atqiie  in  aciibus  siiis  scircs.  Nuiic  Deus 
lecuin  loquitur ;  et  lu  mciilc  incredula  pcrlidus 
fluctuas '.  Deus  libi  de  hoc  mundo  recedenli  iininor- 
lafilatem  aique  leiernitatem  pollicetiir;  et  tudnbiias! 
Hoc  cst  Deuin  omnino  non  nosse  ;  lioc  esl  Chrislum, 
credcnliuni  ''  dominum  et  magisiruin,  peccalo  incre- 
diililatis  offeiidere ;  boc  esl  in  Ecclesia  consliluluiii, 
fidem  in  domo  fldei  non  habere. 

Vn.  Quantuni  prosit  exire  de  s.tccuIo  Cbrisius  ipsc 
salutis  alque  ulilitalis  noslnc  magister  osteiidit ;  qiii, 
cum  discipnli  ejus  conlrislarentur  quod  sc  jani  di- 


diaboli  gladios  diu  slare,  cum  magis  concupiscendum  C  ccrct  recessurum  ,  loculus  cst  ad  eos  dfcens  :  Si  me 
sit  et  oplandum  ad  Clirislum,  subvenienle  velocius  dilexissetis,  (jauderelis  ulique,  quoniam  vado  ad  Pairem 
niorte'',  properare,  ipsoinsfruentenos  et  dicente '^  :      (Joan.  xiv  ,  23) ,  docens  scilicet   et  osicndcns,  cuni 

LECTIONES  VARLANTES. 


"  Sic  B(duz.  ralione  non  prodiUi :  coileri  omnes  Noslra 
pax. 

i»  Circum  vallata  i«/n.  F.bor.  Bod.  3,  i. 

"  Tol  porsccutlonibus  uiens  quotidie  quatitur  Fossl  .NC. 
2.  Ita  ctium  in  libro  de  PalierUia. 

<i  Vcloci  mone  Pem.  Voss.^i.NC.  2. 


"  Etmoiiente  Lam.  Voss  i.  Ebor.  JVC.  1.  Bof/.2,  3. 

'  Ileriun  aulem  Lam.  Voss.  1.  Ebor  NC.  i.  Voss.  i,  2; 

p  Haberes  |iolUceiili  t«m.  Ebor.  NC.  1.  Voss.  1,2. 

t  Crcdendi  magistniiii  Veron.  Ren.  Paris.  Lnm.  Ebnr. 
Lin.  NC.  i,  d.  Voss.  l,  2,  Bod.  2,  i.M(mut.  Credenliiiin 
magislruni  peccaio  lloutli.  Goldliorn. 


STEPH.  BALUZH  NOT^E. 


Hl. — Expuncla.  Sex  libri  iiostri,  qnatuor  iiein  qiios 
Pameliuslaudal,  uniis  Morellianus  et  unus  Anglica- 
nus  habent  expugnaia,  alii  duo  e.r(iiic/«,  alius  expulsa. 
Nos  seculi  siinius  nieliores  codices,  qiii  habeut  ex- 
puncta. 

IV.  —  Cum  avaritia.  Huiic  locum  refert  sanclus  Au- 
gustinus  lib.  iv,  contra  diias  Epislolas  Pelagi(morum,  D 
cap.  10,  ct  lib.  II  contra  Juiianuin,  cap.,  8. 

Carn(Uibus  vitiis.  Augustiiius  lib.  vi  Operis  impcrfecli 
contra  Jutianum,  cap.  14  :  llic  cst  ille  coujlictus  qiiem 
memoralus  marttjrin  libro  (/iiem  de  Morlnlitale  conscrip- 
sil  diligenter  el  eioqueiiter  explicat,  dicens  iiiter  ctvleia 
quod  nobis  sit  cum  cnrnalibus  viliis  iiKjue  illecebris  sai- 
cularibus  assidua  et  molesta  luclalio. 

Assidiia.  Vetcrcs  ediiioiios  et  scp'em  libii  velcres 
babeiit  assidua  et  jugis  el  nwtesla.  Sic  etiani  qualnor 
Anglieani.  Sed  inullo  pliires  non  liabent  etjugis.  Qiiaj 
desiinl  eliam  apud  Augusliiniui  in  locis  niox  addnccn- 
dis.  El  laiiioii  iii  inilio  libii  de  Opere  et  Eleemosynis, 
pag.  257,  legitur  (isshlua  etjiujis  operatio. 

V.  —  Diaboli  yiadios.  lii  codice  Lauiciisi  lcgitur  la- 
queos  el  supra  liiieaiu  vd  gtadios.  Hiiic  orta  discrepan- 
lia  lectioiiuiii  iii  libris  vcteribns.  Quidaiii  ciiiin  ma- 
luerunt  lariueos,  alii  gladios.  lliiiis  iii  ;iis  liabcl  laijueos 

PaTKOL.    IV.    S.    CVPRIAX. 


et  (jladios.  Adnionet  autcm  Pamelius  se  vidisse  lacjueos 
scriptiini  in  qualuor  libris  veleribus,  sed  aliani  lec- 
lioiiem  retiiiiiisse,   quia  exstal  apiid  Aiigiisliiniiii. 

Cum  viderimiis.  Viginli  sex  aiiliiiui  codices  liabenl 
quis  vel  qui  viderit.  Alii  qiiatuardccim  pra;feruiit  cre- 
dendi  vel  credere. 

VII. —  Utilitatis.  Diibiiimest  an  legi  dcbeal  uiiliuiiis 
vel  liumiliiatis.  Nam  quiliior  libii  praifcrunl  ulilitalis 
ct  supra  lineani  vel  humililnlis.  Duo  alii  uiilitatis  t:in- 
luni.  Alii  dno  huiiiililatis  tanluin.  llaqiie  libernm  fuit 
librarlis  ponere  lectionem  qiiam  niallcnt.  Ego  lnbon- 
ler  praeferrem  humilitaiis,  quia  ceriuni  est  Clirisliim 
fuissc  doclorem  eimagistrum  bninililatis,  ul  ipse  Cy- 
prianus  eiiin  vocat  iii  Epistola  lvi,  pag.  91,  ad  TUiba- 
ritanos,  Hieronymiij  In  Epistolanrf  A)i(o»iMm,  Augus- 
linus,  cap.  51  xxxiii  libri  de  Vi>gmi(n/e  ct  alibi,  saiie- 
liis  Ambrosius  lib.  iii,  cap.  7,  de  Fide,  et  Cx>sarius 
Arclatensis  iii  calce  imdecima;  Homiliac  earum  qna> 
a  nobis  editoe  sunl.  Peiriis  Blesensis  scrinone  teriio 
euiii  vocai  liuniilem  magisiruni  et  tloctorem  bnmiliia- 
lis.  lliic  facit  quod  Tcitiilliaiius  iii  libro  de  Virginibus 
velandis  ait  niliil  esse  Ueo  charius  hiimilitaie.  Ueiinui 
tainen  utilitaiis,  quia  luec  leclio  bona  cst  et  reperitur 
iii  libris  emeiidalioribus. 

19 


587 


DlVl    CVl-ftlAM 


cl)ari  <iuos^iligimus  dc  sjdcuIo  excuiil,  gaudeiuUiin  A  cuiii  diaboli  impugnaiiouc  luclandum.  Doc«l  ci  prrc- 

lioliiis  (|uam  dolcmliim.    Cujiis   ici  mcmor  bcaliis 

aposlolus  Paulus  iii  Epislola  sua  ponii  el  dicil :  ililii 

vivere  Chriilus  cst ,  et  mori  liicrum  {PhHip.   i,  21); 

lucrum  maximum  compiilans  jam  sxculi  "  laqiieis 

non  lcncri ,  jam  niiliis  pcccalis  et  viiiis  carnis  ob- 

noxium  flcri ,  cxcinpluni  prcssuris  aiigciililiiis  ,  ct 
vencnalis  dirtboli '' faiicibiis  liberalum  ,  ad  bciiiinm 
saliilis  aiierna;  Clirislo  vocantc  proficisci. 

A'lll.  Atcniinquosdam  ^"  movel  quod  ;cqualilcrciim 
gcnlilibus  nostros  inorbi  isiius  valiludo  corripial; 
qnasi  ad  lioc  credidcril  Christiamis,  iil,  iinmunis  a 
coiiiactu  inalorum,  niundo  ct  Sfecu!o  fellcitcr  per- 
friialur,  ct  non  oinnia  liic  adversa  perpcssus,  ad  fii- 
turam  jaililiatn  rcscrvclur.  Movel  quosdain  quiid  sit 


monet  Scriptura  diviiia  dipciis  :  Fili,  acceilciis  ad  teV' 
vilulem  Dei,  sla  iii  juslilia  el  limore,  ct  pra-para  uiii- 
mam  tiiam  ud  tentationem.  Rt  itcruni  :  In  dolore  sua- 
tine,  cl  in  liumililalc  lua  paliciitiam  hnbe ,  qiioniam  iu 
igne  prohatiir  aurum  el  anjenlum  ",  lioiiiiiics  veio  rccc- 
plibiles  in  caminu  humilinlioiiis  {ICccli.  ii ,  1  ,  ■i  ,  5). 

X.  Sic  Jiib  posi  rcruin  damua  ,post  pign;)r«m  fii- 
ncra  ,  vulncribus  quoque  el  verniibus  gniviicr  nlfli- 
ctu';,  iion  vicliis  est,  scd  probaliis;  qiii  iii  ipsis  coii- 
Diclalionilius  ct  doloribiis  suis  ]inlieiitiam  i'cll^M(>s:e 
mcnlis  ostciidens  ail  :  Niidus  e.vivi  de  ulero  malris, 
nudiis  eliam  ibo  sub  terram.  3omiiiufi  iledit ,  Domiiius 
abslulil.  Sicul  Domiiio  visuin  esl,  ila  faclum  esl.  Sil  no- 
mcn  Doniini  bcnedicium  {iob.  i  ,  21).   Et  cuin  cain 


liobis  cum  crcieris  morlalilas  ista  communis.   Quid  B  uxdrqiioqiie  compcllcrel  ul,  vi  doloris  iinpaticns,  ali- 


enim  nobis  in  lioc  mundo  non  commune  cum  cctcris 
quamdiu  adliuc,  sccundum  legem  prima;  iialivilalis, 
manct  caro  ista  conimunis  ?  Qiioadiisquc  isiic  in 
muiido  sunius ,  cuin  gciierc  buniano  carnis  xqua- 
litate  conjungimiir,  spiritu  separaniur.  Iiaque,  doiicc 
corruplivum  istud  induai  incorriiptioncm,  et  mortaie 
lioc  accipiat  immorlaliintem  ( 1  Cor.  xv,  55 ),  ct 
Chrisius  '•  nos  pcrducai  ad  Deuin  Palrcm ,  quxciiin- 
quc  suiit  carnis  incommoda  Sunl  niibis  cum  humaiio 
genere  cominunia.  Sie,  ciim  foelu  sk-rili  terra  jejuiia 
cst.ncmiiicm  (aines  scparat.  Sic,  cum  irriiptioiic 
liostili  civilas  aliqua  posscssa  cst  ,  omncs  simul  cap- 
tivilas  vastal.  Et  quando  imbrcin  nuhila  serena 
SHspcndunl,  omnibus  siccitas  uiia  est.  Et  cum  navem 


quij  adversus  Deum  queriita  ot  invidiosa  vocc  Inqiic- 
reliir,  rcspoiidit  ct  dixil :  Tuiiiquum  uiia  cx  iuepiis 
mulieribiis  locutn  es.  Si  bona  excepimus  de  manu  ho- 
miiii,  mala  ciir  non  tolerabimus  ?  In  liis  omnibns  qum 
cimlifjerunl  ci,niliil  peccovitJob  labiissuisin  conspccltt 
Domini{Joh  ii,  10).  llaque  illi  Ddiniiius  Dcus  penlii- 
bfl  les:ii»oniuin  dicens  :  Animndverlisti  puerum  mciim 
Joh?  Son  enim  cst  simiUs  illi  quisiiuam  iu  territ,  homo 
sine  querela,  verus  Deicultor  {Ibid.,  i ,  8).  El  Tobias, 
posl  opera  niagnilica  ,  post  iiiiscricordia:  siia;  multa 
el  gloriosa  pni^conia  ,  c.xciiaiciii  luiiiiiiiim  passus,  li- 
mcns  ct  bcncdicens  iu  advcrsis  Dcuin  ,  pcr  ipsnin 
corporis  sui  cladem  crevii  ad  laiidcm  ;  qucm  et  ipsuin 
uxor  sua  depravare  tentavit  dioens  :  Vbi  suni  tusiitio! 


scopulosa  saxa  constringuut  '•,  iiavigantihiis  naufia-  C  '"i'  '  ?  Ecce  quwpaleris{Tob.  ii,  14).  .\t  illc,  circa  ti- 


giuni  sine  exccpiionc  comniuiie  cst.  Et  oculorum 
dolor,  cl  inipeius  fcbrium ,  et  omnium  valitudo 
membrorum  cuin  cajtcris  communis  cst  nohis  quani- 
diu  portatur  in  sxeulo  caro  isla  commuiiis. 

IX.  Quiniinmo,  si  qua  coiKlitione,  qna  lege  crcdi- 
deril  Chrisiiamis  iioscat  el  tencat,  scici  plus  sibi 
quam  caeicris  In  «iBCulo  laboraiiduni  ,  ciii  ni.igis  sit 

LE  CTIONES 
"  Ssecularibus  Ar.  Ben.  Bod.  1.  2,3,  4.  Voss.  i,  2.  lam 
Lbor. 
^  Vcnanlis  diaboli  Morel. 
'   S)iiriUis  nos  Lcctio  viilg.  O.ron.  Routh.  Lips. 


morcm  Dei  slabilis  ei  firmus ,  el  ad  oinncin  loleran- 

liain   passionis   fidc  rcligionis  armatus ,  ienialioni 

uxoris  invalidiJC  iii  dolorc  nnn    ccssit ,   scd   iiiagis 

Dcum  p:itientia   niajore  promeruii.  Qucin   postnio- 

dura  H:ipliael  angelus  collaiidat  ct  dicit  :  Opera  Dci 

revelare  et  conjiteri  honorilicmn  est.  Nam,  quando  ora- 

bas  (u  el  Sara  nurus  lua ,  ego  obtuli  memoriam  oratio- 

Y.MU.^NTES. 

<l  ConlViiigunl  Lam  Lin  NC.  I.  Kbor.  Bod.  4. 
"  Aigenlum.  Sic  Job  Lam.  Ebor.  Lin.  A'C.  1,  2.  Paris. 
ttod.  2,  3,  i. 


f  Ll  elecniosyna;  1'o&s.  2.  l'em. 
STEPII.  BALUZII  miM. 
Iteatus  aposlolus.  Citat  hiiiic  locuni  sanclus  .\iigiis-  D  eiiiim  lil).  iii  Teslimoiiiorum,  cap.  C. 

Inepiis.  LjjO  niiiuivi,  cuin  anic.i  lcgereliir  i)Mi;)ii'H- 


linuslili.  \\ contraduas epislolusPcUujumorum,  cap.  10. 
VIII.— C7ins/H.s  nosperdticat.  Sicscripsi  ex  fide  qna- 
luor  veleruiii  exemiil;iriiiiii,  pro  eo  liiiod  aiiteiilegeba- 
lur  Spirilus.  Indiiobiis  aiiiciii  ex  iisqiialiior  coilicjlius 
scriptuiii  esi  Chrisius,  co  iiiodo  ipio  pcr  coinpendiiini 
qiiatidoque  solcl  scribi  Spirilus,  et  supra  lincaiii  scrip- 
luni  cst  r.ef  SpirilKs.  Pono  si'pe  iii  aiiliqnis  cndicibus 
iiianuscriplis  OperimisiiiictiCypriaiii  ei;ilioriini  vciu 
riiiii  scripinriini  ccclcsiasiicoriiin  v jdi scriptiini  Spiiitus 
pro  Chrislus  ct  c  coiivcrso,  inpriiiiis  vcro  apiid  aiic  • 
lorein  libri  de  Hebapiismaie,  qiii  pag.  50 i  relcrciis  lo- 
ciiiii  ex  EpistoUi  priiii  i  Joaiinis  iii  (p"io  legiiur  Chrisliis 
csl  vcrilas,  posiiit  Spirilus  est  verilas.  Scio  Clirisliiin 
alibi  voc;iri  spirituiii,  cliaiii  ajiud  Cv|>ri;imiiii;  seil,  ciiiii 
Inibcaniiis  aliain  lcciionem  faciliorciii,  iioccssc  noii 
esi  eain  rciincre  qii;e  poicst  habcrc  dilliculiatcni  cl  in- 
duccrc  oli-eurilalcin. 

\.—  Nudus  ibu.  Vido  Frontonis  Diicici  notas  in  lio- 
niiluim  viClirysosiomi  ud  popntum  .'iniioclicitum.Mdd 


lihiis,  (piia  i)ic';j/is  scripliiin  vidi  iji  scptcimlcciiii  libiis 
iiD^iris,  iii  oilo  Aiiglicaiiis  et  iii  ediiionc  Jloicllii. 

i\o)i  esl  similis  illi.  Ovidiiis  lib.  i  M eUimorplioscon 
loipiciis  dc  Dciicalionc  : 

Noii  illo  niclior  qui.squaiii  ncc  aniaulior  Kqiii 

Vir  luit. 

Opera  Dci.  Ila  eliam  in  libro  de  Orationc  Domiiiica 
p.  i!ll.  Aiilc  vero  iKcc^^vcrliascripUini  csl  iii  codicc 
'i  iiroiiciisi  et  iii  Fuxeiisi,  secretum  regis  ceUtre  hoiium. 
Qiioil  vidctiir  cssc  c\  glossenialc.  Ulcoiion  adilidiiiiiis 
iii  contcxlii,  qiiainvis  iii  c.  xii  T()l)i;e  scriptiini  sil :  Jii- 
crclnnireiji.^  abscondercbouumest.Wiir.xUni  Episl.  xviii: 

Arcanuin  iiequc  tu  scrulcris  ullius  umquam. 

Niirns  lua.  IIsc  (liiic  voces  dcsiiiu  in  iiovcindcciiii 
libiis  nosiris  et  iii  nndecim  Aiiglicanis.  Cerie  neccs- 
sari;i;  noii  siini,  cuin  saiis  sit  cas  posii;is  esse  p;iulo 
posl,  iibi  locus  istc  sacr;c  Soriplur;c  refcrlur. 


m 


LIBER  DE  MOIITALITATE. 


S90 


uis  vcslr(c  iii  conspeclu  dunuah  Dei.  El  cwii  scpelivcslu  \  luo  si  beiie  cuslodieris  pncccplft  ejus ,  siue  non   {Deui. 

iiior;uo5  simpliciler,  el  quia  non  es  cnnclulns  exsurgere 

cl  liereimcjuere  prandiuin  luuni  ,  el   nbisli  el  condidisli 

luoriuum,  niissus  suir.  ',3niarc  le ,  el  iieruin  ^'^  ine  iiiisit 

Dcns  curure  le  el  Snrtnn  nnrum  liiani.  ligo  eniin  suiii 

Jtnpliael  uuus  ex  seplein  Angelis  sanclis  (/iii  assisliinus 

cl  coiKersamur  anle  clarilalem  Dei  (Tob.  xii,  11-15). 

\{.  Uanc  toIer,inli:ini  jiisii  scnipcr  liiibucruiU, 
liauc  Apostoli  disoiiiiiiiam  tle  Douiini  lego  lemici-uiif, 
noii  iiiussiiaro  iu  adversi*,  scU  (niiecuniqiio  ,in  sicculo 
accidiiut  forlilcr  cl  paliciilcr  accipcre,  cum  Jud;co- 
)iim  populus  liiiic  scuipcr  offendcrit  quod  advcrsus 
Di:um  IVcqueniius  murmurarci,  sicul  losialur  in  Nu- 
nierU  Dominus  Deus  dicens  :  Desinai  murmiiraiio  eo- 
rum  a  me,el  non  moricnlur{Nuin.  xviii,  2i)).  Murmii- 


VIII, 2).  Eliterum  :  Teiiiat  vos  DominusDeusvcster,nt 
scial  si  diliyilis  Dominum  Deuin  veslruin  ex  lolo  cordi 
veslro  el  ex  lola  anima  vcslra  (Dcui.  xni,  i). 

XII.  Sjc  Abrahan)  Dcoplacuit,  qui,  u,[  placcrcl  Dco, 
ncc  amitlere  filiuni  tiniiiii,  iicc  gcrere  parriciJiuiu 
rccusavit(6'«i.  xx).Qiil  filiiim  non  p;itcs  lege  et  sorte 
mortalilatis  amillcrc  ,  (iiiiti  faccrci  si  filium  iubcreris 
occiderc?  Ad  omiiiu  paraliim  Ticcrc  liinor  L)ei  ci  fides 
debct.  Sil  licet  rei  familiaris  aniissio,  sil  de  inrcsiau- 
libus  niorbis  assidiia  mombrorum  et  crucnia  vcxa- 
t<o  ,  sit  de  uxore,  dc  liberis,  de  exccdcntibiis  clia- 
ris  funebris  ci  Irislis  aviilsio;  iion  sint  libi  scan- 
dala  isla,  scd  pra>lia;  nec  debililciit  aut  frangant 
Gliristiaui  lidem'',  scdpoliusostoiidaiitincolluctatione 


randuin  non  esl  in  advcrsis,  fratrcs  dileciissimi,  sed  J)  virlulcm  ,  cnm  contemiienda  sit  omuis  injuria  malo- 


paticnler  ct  fortitcr  quidquid  accidcrit  susliiieiidum, 
ciiin  scripliim  sit-:  Sacrificiuin  Deo  spirilus  conlribula- 
tus ,  cor  conlrilum  el  liuimlialum  Deus  iwn  despicit 
{Psal.  L,  19);  in  Dcutcronomio  qiioque  moneal  pcr 
Moy.scn  Spiritus  sancliis  ct  dicat  '■•:  Dominus  Deits  luus 
vexubil  lc ,  cl  famcin  injicict  libi,  el  cognoscelur  in  corde 


ruin  pr.TSCntium  fuliicia  futurorum  boiiorum.  Nisi 
pr«cessorit  pugna,  nou  potest  essc  victoria  :  ciini 
fucril  ii)  pugn;c  congrcssione  victoria  ,  tunc 
datur  vinceutibus  et  corona.  Navis  <^  gnbcrnalor  in 
tempesiale  diuoscitiir,  iii  acie  niiles  probalur.  Deli- 
cala  jactaiio  cst  cum  periculum  non  est.  Conflictalio 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Monct...  dicit.  rioiilli.  ex  5  codd. 

*>  Cbrisliaiiam  lidein  Roulli.  ex  trib.  cod. 


<=  Nam  gubernalor.  Priscn  el  probala  lectio  Lips.  Nam 
et  navis  expunxit  Roiitli. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 

XI. — Murinurandnin  non  es/.Hicronyniiis  in  Epistola 
iiil  1'aiiimaclinim  ct  OcfnHHmadvcrsus  Hiiliiiniii  :  Pru- 
dcnlis  lioniiiiis  esl,  clianisi  doleal,  di.isimularc  conscicn- 
tiam  cl  cordis  nubiluni  [lonlis  scrinitiitc  discuierc.  Iiilijr 
nianilala  i|ii:esaiictiis  Liiduvicus,  re.\  Enincoruiii,  nio- 
rieiis  (iedit  lilio  sii(),isuid  iiii|iriiiiis  repcrilin  :  Prwlerea. 


dias  imperalor,  leinpeslaies  gubcrnalor.  Joannes  Cliry- 
sr.sioiiiiis  iii-Epistola  CLXxxii  ad  Vcncrium  ait  giiber- 
iialdrem  iii  teiiipesiate  cogiiosci,  mcdicuni  optiinuin 
pravitn-es  corporis  inoiibos  iiidic.arc.  Sidonius,  lib.  vin, 
E|  ia.  X  :  Medicds  in  despcriiiionc,  gubernqtor  in  icm- 
pcslalc  cognoscilur.  Quiiiiilianus  lili'.  iv,  cap.  I  :  Pessi- 


si  Doniiiius  iibi  aiainam  Iribuliilionciii  ■lioberc  periniseril,  q  inus  cerlc  yiibeniator  gui  navcm,  diiin  porliim  cyrcditur, 

''  "^  '        impcgit;  G\.  CA\\.A^:'Bonus  yubernalor  numquain  fccit 

nnulYngiuui.  Vcgctliis  lib.  iv.cap.  15,(lixit:  Quid  eiiim 
salulis  supercst  ci  qni  amiseril  f/r(i'iim.'C;iriieliiis  Nepos 
in  Vila  Altici  :  ('•ubcrnator  prwcipua  laude  forlior  qui 
iiavem  ex  liieinc  marique  scopuloso  serval.  Scnecii  Epist. 
A.vx  :  Miignus  gnbcriialor  et  scisso  navigal  vclo;  el  si 
.cxarmavil,  tamen  reliquins  naviyii  nptat  ad  cursum. 
Tbeodiirclus  Episl.  i.xxtx  S(  ribit  inaris  agilaiidncin 
proderc  gubeniatoris  industriam.  Nam,  iii  ait  llicro- 
nyiiiiis  lib.  i,  adversus.liulinum  ,  iiavein  agerc  ignarus 
iiiivila  timcl.  Apiid  Avitiiin  Epist.  xvxi  legitiir:  Aiias 
(iiilcm  qna;  ullio  csl,  si  navis  in  niagislruni  vcnlis  fiircii- 
libus  non  sinc  illoriini  periculo  ccdaiur  islo  discrimine. 
Jiclius  foviassis  in  codice  51arii;esii,  in  (juo  scnptuin 
cst  :  Si  iiuulai  siiie  nuiyislro  fuerint.  JSon  siae  illoruiii 
pcriculo  cediliir  isli  discrimiui.  llanc  porro  Avili  cpi.s- 
lolaiii  It.  I'.  llardiiiniis  t.  iiCiinciliiiriiiii,  p.  9Sl,e(lidil 
lamquam  nov.im  cx  codic,:  m:miiscii|it(i  bibli(il1icc;u 


bcniqne  ct  cnin  yraiiarum  nctiunc  dcbes  susc.ipere.  Fiil 
geiiliiis  l'iai:iades  lib.  ii  Mylliologicon  :  Sapicns   eiiim 
liulorein  suuin  aiil  bcnigiiv.aii  cominendnt  aiii  obliviuni. 
Mciii  supra  dixerat   oblivioneiii  csse.nictlicin:im  iui- 
seriarum.  Iloratiiislib.  ii,  Od.  o  : 

.l^.iliiain  memeiilo  rebus  in  arduis 
Servare  lUCiUem. 

Epistola  (IJinonis  ad  Paridem,  aptid  Ovidiuin  : 

Lenitor  px  merilo  quic(iuid  paliare  rereiKluin  est : 
Oua;  venit  indigiio  poeiia,  doleuda  veliil. 

Vidc  A.Gclliiini,  lib.  xiii.  cap.  2G,  ct  qii;v,  ad  erigen- 
(liiiii  animiim  Ciccronis  cxiilis  el  alllicii,  disscrit  l'iii- 
lisciis  apiiil  Diuneni  C:issiuiii  lib.  xxvviii. 

XII. —  Sit  licet  rcifaniiUaris  amissio.  Hufiiiin  in 
Psiil.  xcv  :  Turbclur  lerra,  lurbclurniurc,  lurbeniur  oiit- 
iiiu  cleincnta;  Dci  scrvus  intreindus  niuiicat. 

TenUil  vos.  Ita  cliaiu  iiilibro  dc  ixlwruuione  Marty- 
rii,  (Uip.  9,  et  lib.  iu  'Testimonioruni,  cap.  13.  Vide  iio- 
t:is  noslras  ad  Agoliaidum  pag.  9.  D 

XII.  —  i\avis  yubernator.  Iliinc  locum,  anlca  niuii- 
limi ,  ciiui  legerclur  nani  pro  navis,  nos  sn|,iplcviiiiiis  ope 
(liKMUiii  vctirimi  exciiiplariuiii.  Iii  tribiis  ilecslvoe:iliu- 
liiiii  ?iHiii,  <piodalibieliiie!lilionii!USp()iiitiir:inte(/i((»(;i- 
nalor.  Error  csl.  Sed  Liineii  crror  ille  oslciidit  veraiii 
c-sc  leclioncmquam  nos  alTerimus.  Lactaiitiiis  lib.  iii, 
c.ip.  13  :  Nuvis  sine  gubernolore  abit  pessuin.  Lco  p:ipa 
I  iii  Episliila  ad  Uuslicimi  :  Quis  inlcr  (luclus  inaris 
uavcni  diriyel,  si  yubernalor  abscedal  ?  Scneca  iii  libro 
de  Providcnlia,  cap.  i  :  Gubcrnutorem  in  tcinpcstule  , 
in  ucie  inililcni  inlelliyas.  Idciii  Epist.  cvni.  Non  inayis 
inilii  poiesl  quiiqnam  luiis  prodessepra'ceplor,quain  gu- 
bcrnulor  in  leinpeslale  iiauscubundus.  Teiicnduui  cst  ra- 
p':c)ilc  (luclu  yubcruuculuin ,  liiclunduin  cuin  ipso  inaii  , 
cnpiciida  sunt  venlo  veUi.  Ciccro  Iili.  ii  dc  Oivinationc  : 
Mcdicus  morbum  inyravesce/ilcm  raiionc  pnuviUct,  iim- 


imquain 
erre.  El 


regi  e.  la  laiiicn  cdila  fuer.ii  a  Sirniiiiiild  aiiiio  IGl.j. 
Dclicala  jncUilio.  Tcrliilliainis  iii  libio  de  Cfiiona  : 
Novi  p:islores  eornm  iii  pnce  lcones,  in  pnvUo  ccrvos. 
Sidiiniiis  lib.  v,  Episl.  vii  :  Cuin  .>,inl  in  prauoriis  leo- 
ncs,  in  caslris  iepores.  Marliiiiis  Magistri  iii  |:bi'0  da 
l''uriiindinc,M.  8  :  JI/((/(i  sttnl  quiin  abscntia  pcriculo- 
rutn  inutla  proponunl,  eiiitin  siue  ulla  aiiinii  licliotie  , 
tpii,  oblaiis  pcricuiis,  a  rcclo  cl  sancto  proposito  disccdunl, 
ijncinadinodnm  iti  Evanyelio  lcginius  dc  Pelro,  qni  iii 
absciiiia  ''''•'  pcricuii  de  prope  tatncn  inslaniis  dicebac 
Chrislo  :  <  Eliaiiisi  oporluerit  iiie  inori  lecuin,  non  le  nc- 
yitbo;  t  cuni  aulcm  vidissel  Ctiristum  viiiclum,  ad  voceiii 
aiiciUulmdi.rit  sc  non  novissceuni.  Apud  T.  Livium,  lib. 
iv,Vcctiiis  Messiiis,  Volscos  increpans,  ait  illusinoiio 
tuiniiliuososesse,  iii  bello  segncs.  Tacitus  iii  libro 
prinio  (lisloriariim  :  lyimvissinius  quiscpieet,  ut  res  do- 
cuil,  in  pcriculo  non  ausurus,  niniii  vcrbis,  Unyiuv  fcroccs. 
Et  inlVa  :  llUunlc  iliscrimcn  fcroccs,  in  pcriculop.aviili. 


fi'Jl 


DIVI  CYPRIANI 


►.92 


,      ■      ,..,;,  rsl  vcritalis ".  Arbor  q«a=  alia  A  "»  obsiruiu.r,  vol  c.xralnr  aspectus,  ad  documcnium 
i„  ..ulvcrsis  probauo  csl  vc"l»  '   •  ^_"  _  '  ,^,^^.^_      ,^,,  ,.  ..  .jj^.,^  (.„„„.,  ^„1  i,„pct>,s  v.s.ilatis  ct  u>o,-.,s 


,  ,.iiec  rundala  est,  ■vcntis  incumbentil)us  non  inovc- 
„„■  •  ct  navis  quae  forti  compngesolida  csl  '■,  pulsaiur 
ll„c.'ibus,  uec  foiatnr;  cl  quando  area  f<-u8es  lcril, 
veutos  grana  fortia  ct  robus.a  coutcmuunt ,  inaues 
|.alcM  flalu  portanie  rapiuiilur. 

XIII.  Sic  ci  aposiolus  Paulus,  posl  naufiagia  ,  post 
nagella  ,  post  carnis  et  corporis  mulia  el  gravia  lor- 
ineu.a,  .lou  vexari  scd  emeiuiari  se  dicit  adversis,  u., 
duin  gravius  allligilur,  verius  probarotur  :  Daius  est 
mi/ii,  inquit,  slimuliis  cmms  me(V,  aniielns  Salmut;  qui 
mccolujM-M,  ul  nonexloHar.  Propler  miod  ler  Domi- 
wim  rognvi  ut  discederel  a  me,  el  dixil  milii  :  Svflidt 
tibi  gralia  mea.  JVnm  i'ir(w«  "'  infirmilale  perficilur 
(II  Cor.  xii,  7  9).  Quamlo  crgo  iufirmilas  ei  iinbccil- 
li.as  cl  vastitas  aliqua  grassatur,  lunc  virtus  iiostia 
peiUcitur,  tuiic  fides,  si  tentata  perstiterit ,  corona- 
tur,  sicut  scriptum  esl  :  Vasa  figidi  probat  fornax ,  el 
homines  justos  tenlalio  tribulalionis  (Eccli.  xxvii,  5). 
lloc  denique  inler  nos  et  cxteros  inieresi,  qui  Deuiii 
nesciunt,  quod  illi  in  adversis  queruniur  ct  miir- 
niuranl ,  nos  adver»a  nou  avocani  a  viriutis  et  fidei 
veritatc,  sed  corroboranl  "^  iu  dolore. 

XIV.  Hoc  quod  nunc  corporis  vires  solutiis  iii 
fluxmu  venter  evisceral ,  quod  iii  faueium  vulnora 
conceptus  medullilus  ignis  exacstuat ,  quod  assiduo 
vomitu  intesiiua  quatiuiiiur,  quod  oculi  vi  sauguiiiis 
inardcscunt ,  quod  quorumdam  vel  pedes  vel  ali.iua; 
mcmbroriim  partes  coutagio  morbidx  putrcdiiiis  am- 
putaiiiur,  quod  per  jacturas  ct  damna  corporum  pro- 


prcilicit  lidci.  Conlra  tol  impctus  vas.ilatis  cl  morlis 
inconciissi  auimivirtmibuscoiigicdi,  qnanla  pectoris 
magnitudo  cst !  quania  sublimilas  iiiter  luiiins  gcnc- 
ris  iiumani  starc  erectuin,  uec  cum  eis  qiiibiis  spes  iu 
Ueum  nulla  c.U  jacerc  proslralum!  Gratiilari  magis 
opurtel  et  lcmporis  muiius  amplecli  ipiod,  diiin  nos- 
iram  fideui  fortiler  promimus,  et  laborc  ''  Kileialo  ad 
Cbristum  per  aiigustam  Christi  viam  pergimiis,  pr;e- 
mium  vila;  '•  cjus  el  fi.lci  ipso  jiidicante  capi:imus. 
Moriplaiie  limcal,  sed  qui,  cx  a.pia  ct  Spirilii  non  rc- 
natus,  gclieiina-  ignibus  iiiaiicipalur.  Mori  tiuicat  qui 
noii  Chrisii  cruce  ct  passionc  ceiisctur  :  mori  timeat 
qiii  ad  secimdain  moriem  de  bac  moric  trausibit : 
iiiori  tiuieat  qiicm,  de  s;cculo  rcecdciitcin,  percn- 
B  iiibus  paiiiis  ;ctoriia  flaiiima  lortiuebit  :  iiiori  timeat 
cui  lioc  mora  longiore  coulertur,  ut  eruciatus  cjus  ct 
gcmitus  iulcrim  dilferatur. 

XV.  Miilii  ex  nosiris  in  liac  mortaliiale  moriunlur, 
hoc  esi,  multi  ex  nosiris  de  s:ieculo  riberaniiir.  Mor- 
lalitas  ista,  ul  Jud«is  et  gcnlilibus  ct  Cbri.sii  liostibus 
pestis  est,  ila  Dei  servis  saluiaris  excessiis  est.  Hoc 
quod,  siiieullo  discrimiiicgcneris  hiimani,  cum  injiistis 
moriimtur  et  jiisti ,  luin  esl  quod  putelis  bonis  et  ma- 
lis  interituni  esse  cominuiiem  :  ad  rerrigcriuin  justi 
vocantur,  ad  supplicium  rapinii.ur  inju-ti  ;  dalurve- 
locius  lulela  (identibus,  porlidis  poena.  Improvidi 
et  ingraU  sumus,  fratres  dilcciissimi,  ad  divina  beuc- 
ficia,  nec  quid  nobis  conferatur  aguo.scimiis.  Excc- 
dunt  ecce  in  pace  tuta;  cum  gloria  sua  virgincs,  ve- 
nienUs  anUchrisU  minas  ct  cnrruptebis  et  lupanaria 


putaiilur,  quod  perjacturas  etoamna  cnrporumpro-      nioiius  diiin...i.=i.  ...m,..^  ^^ , --  >-•  ■•■r 

rumpentelanguoreveldebilitaturincessus,velauditus, '"  non  timcnlcs,  pueri  pcrieulumlubric:ca;taiisevadunt, 

LECTIONES  VARIANTES. 
a  Virlulis  Grav.  RoiiU,.  ^  Comprobanl  Ar.  Pwis  Lam.  Ebor  md.  %  3. 

b  Coi,m.ngesolidalalm».Efcor.  Fos».  1,2,  3.  i\rC.  1,  2.  d  In  l,iborc  ton    iVf;  l.tfcor.  «od.  2. 

im  Kod.  1,2,  3, 1-  «»»"'•  i'PS-  •  Prajminm  via;  Borf.  1,  2,  4.  .VC.  1.  Koiith. 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 


Din  Cassius  lib.  xLvi  adnotat  solere  plerosque  anle- 
quam  in  conspectiiui  aupic  experienUaiu  periculi  per- 
venerint  audaces  cssc.  Seiieca  Troade. 

0  luniide,  rcrum  (lum  secundarum  staliis 
Exiollit  animos,  limide  euin  iucrcpuit  nietus. 


Iliic  (piofpic  referri   jiossunl  isia   ex  capi.e   primo 

'llireiiorum  Hicremia;  :  Fucti  sunt  principes  ejus  viliit 

iirieles  non  invenienles  pnsciia  ,   el  (ibieriinl  ubsiiue  for- 

iludine  unle  faciem  subseqnenlis  (Tlircn.  \,  ii).  si   piio.iia;  iincjjia;   cMrcni   i;    \.i...     ic.  i....iuini3    in 

Arbor.  Supra  in  libro  de  inilule  /■.'(■(■/csid' pag.  Wl:  1)  calce  A|iologeUci  :  JSam  el  pro.vime  ad  lenonem  dam- 
\'rilicum  non  rnpil  venliis,  vecarburein  solida  rndice  nanlesclirislianam,  polius  quam  ad  leonem,  confessi 
undalam  procella  subverlil.  Scucca  iii  liliro  de  l'ro^  eslis  labem  pudicilia;  apud  nos  alrociorem  onini  poena 
..j...,.,.   „..,..  1.  \'nii  />«(  fii'/inr  sitlidn  iwi:  (iiriis  iiisi  iii      ri  nimii  morte.  remilnri.  Prudcutius    in   cariuine   dc 


FirfeufiftHS.  Tres  libri  \elcrcs  fidelibus.  Vidc  quae 
nota.a  suiit  supra  ad-Episiolam  (piiiiiam,  p:ig.o9l. 

XV. —  l'«iiit';i(is.  Iiidnobiisllbiisveteribus  scripium 
est  venienlis,  ct  supia  liiicam  vei  swvienii.^.  Sic  eiiaiii 
in  uno  siio  votori  legissc  sc  .cslalur  .Morclliiis. 

Lupannria  non  timenlcs.  Adversarii  clirisliaiix  rc- 
ligioiiis,  qui  saniebaiil  iimosiros,  virgines  iiiartyrio 
destinatas  iniitebant  ad  lupauaria,  sequeiiles  videlicet 
instilula  vcteruui  Koiuanorum  ,*  qiii  ncfas  puiabaiit 
si  piiella;  iuicgraj  exirent  e   vita.    Tcrtiiriiaiius   in 


7 

fundnla,,,  i,,^,^^.—  — — -   -    - 

ridciili»,  cap.  i:  Pion  esl  arbor  solidn  nec  forlis  nisi  in 
qiiam  freipiens  veiilus  incursai.  Ipsn  elium  vexnlione 
conslringilHr  et  rndices  aliius  fiijil.  Fragdes  sunt  qum 
iii  apricu  vulle  creverunl. 

XIV.  — Vaslitulis.  Iia  sexdeciiii  libri  vc.orc^  et  edi- 
tioiies  Mauiitii  el  Morollii.  Aliam  lauioii  lociionem, 
(iiix  liabel  vuslalionis ,  haliciii  cii:im  scp.cm  libri 
veteres.  Egoeam  pr;efcro  (piaiii  iii;ijiii  librdrum  maii- 
iiscriplorum  parsosicudil  essemagis  reoc|ilaiii,  prue- 
berUmciim,v()cabuloi'(/s(i(rt/isuiis()leaisanotusJlartyr. 
Inconcussa.  MuUum  variaiil  iii  lioe  loco  vctera 
exciiiplaria.  Quaalam  lialieiil  iiicoiicussi,  alia  incon- 
cnssis.  Eg"  malo  refcire  ad  ^iniiuaui. 

0;)or(c(.  Ueliiiui  luuie  vocoiii,  (|iiamvis  caiii  non 
ri'i>oicriiu  iiisi  iii  pauois  ve.oribiis  libri,  qiiia  aut  illa 
aui  alia  »iiuili$  nccessaria  csl  iii  boc  luco. 


„„.. ,, _  .., poina 

cl  omni  morie  reputari.  Prudcutius  in  carmine  de 
sancta  Agneie  : 

Hanc  iii  lupanar  iradere  ccrl  um  est  ad  aram  ni  capul  ap|>licei . 

j\pud  Runnum  I.  vii. ,  c.  12 ,  lcgitur  liistoria  ciijiisd;im 
fciiiiiue  iiobirisAnliocliena',qii:i',cuuividcrelscellilias 
suascogi  adsacrilicandum  idolis,  ct  iiisi  faccreui,  lor- 
iiieuta  et  luor.em  inicntari,  limcrei  porrone  pudiciU;u 
su:c  el  liliarum  vis  iiileirctiir,  sc  ciiiu  illis  projocit  in 
fluviiim  in  i.iiicre  posiium.  Inier  ca^lera  vcro  (|u;c 
dixit  liliabus  suis  ui  cis  siiailcicl  liiiiic  cxiliiiii,  ait  : 
1'rosliluenlur  crgo  in  publicis  Uipnnnyilnis  mcnibru  qum 
aer  pene  ipse  publicus  kubuit  incognila/  lliiic  faotuin 
II.,  qiiia  viigiucs  chris.iana;  projicicbaiitiir  in  lupa- 
naria,  crcdiiiim  sit  illas,  qiiamvis  viiii  passa;  pudioi- 
liani  vcre  perdidissciil ,  fuissc  taineii  virgines  secuii- 


LIBEU  DE  MORTALITATE.  594 

iiiiioc(Milia!  pr;i  niiiim  f«)icitor  A  inarlyiio  meo  privor,  diim  niorte  prDcvenior.  Piiiiio 


S93 

ad  coiuinciiiiu!  atiiu 
jieivciiiiiiil.lorinenta  jaiii  non  limol  delicata  iiianoiKi, 
iiiciiiin  poiscculioiiis  cl  iiianiis  ciuciauisqiie  carnilicis 
inorieiidi  celerilaie  lncrata.  Pavore  inorialiiatis  et 
tcmporis  accendiintiir  tepidi ,  consiriiigiinliir  rcmissi, 
cxcilaiuiir  igiiavi,dcserloresconipelliiiUiir  iii  rcdeaiU, 
gciililes  cogiiiitiir  ut  crcdaiit,  vetiis  lidelium  po|iulus 
ad  quieiem  vocalur,  ad  aciem  receiis  et  copiosiis 
exercitus  robore  foriiore  colligilur,  pugnaturus  sine 
metu  moriis  cum  praelium  veiierit ,  qui  ad  miiiliani 
tempore  morlalilalis  accedit. 

XVL  Qiiid  deinde  illud,  fialres  dilectissimi,  quaie 
est,  quaiii  pcrlineiis,  quain  iieccssarium  ,  qiiod  pestis 
isia  et  lues,  qnsc  horribilis  ei  fcralis  videlur,  explorat 
justitiam  siiigiilorimi,  ct  iiientes  lumiani  generis  cxa- 


in  liicononesl  in  tiia  polcslate,  sed  in  I)ci  dignatiom; 
martyriuin,  nec  polcs  le  dicere  perdidissequod  ncscis 
an  merearis  accipere  "'.  Tunc  deinde  Dens  scrii- 
taior  •>  renis  et  cordis  et  occultorum  coiUemplator 
et  cognitor  videt  te  et  laudal  et  coinprobal ,  el  qui 
perspicit  apud  te  paraiam  fuisse  virtutem,  redilet  pro 
viriiite  miTcedem.  Numquid  Cain  cum  Deo  mnims 
olRrret  jam  peremerat  tralrem?  Et  lamcn  parricidium 
menie  coiice|)iuin  Deus  providus  ante  dainnavii.  Ut 
illic  cogitalio  mala  el  perniciosa  coiicepiio  Deo  provi- 
deiue  prospecla  est  «^,  ila  el  in  Dei  servis  ,  apnd  quos 
coiifessio  cogiiatur  et  mariyrium  nieiilc  concipilnr, 
aiiimns  ad  bonum  deditus  Deo  judice  coronatur. 
Aliud  est  martyrio  animiim  deesse ,  aliiid  aiiimo  do- 


minat,  an  infirmis  scrviaiU  sani,  an  propinqui  cogna-  JJ  fiiissc  mariyriuin.  Qualem  te  iiivenit    Dominiis  cuiii 


tos  pie  diligant,  an  miserenntiir  s.erTOrum  langucn- 
lium  domini,  aii  dcprecantcs  agros  noii  deserant 
mcdici,  an  fcroces  vii)leiitiam  suam  coiiiprimaiit ,  an 
rapaces  avariiix  lincntis  insaiiabilom  sciiipcr  ardo- 
rcm  vel  nioin  moriis  exlingiiaiU,aii  cerviccm  flectaiu 
siipcrbi,  aji  audaciam  leiiiant  "  improbi,  aii  pereuiili- 
bus  cliaris,  vcl  sic  aliquid  diviles  indigcniibus  kir- 
giaiitur  et  doiioiU  sinc  iKcrede  iiioriiiiri !  Ui  iiiliil  aliud 
niortalitas  isia  coiUulerit,  licic  Clirisiianis  et  Dci  ser- 
visplurimiiiii'pr;cstiiil,quodniailyriumcoepinuisliben- 
terappetcre,  diim  morlein  discimiis  noii  liiiiere.  Exer- 
cilia  siiiitiiol>i.-.ii;i,non  fuiiera.  Dantaiiimo  fiMiiiiidinii 
gloriam,  coiUcniplu  inorlis  pnvparant  ad  coron;iin. 
XVU.  Sed  fortasse  aliquis  opponat  el  dicat  :  lloc 


vocat,  talein  pariter  el  judical,  quando  ipse  lestetur 
ct  dicai  :  Kt  scient  omnes  Ecclesice  qiiia  ego  stim  scru- 
lalor  renis  et  cordis  (Apoc.  ii,  23).  Nec  eniin  Dens 
saiiguineni  nosirnm  desiderat'',  sedfidemqu»rit.  Nam 
nec  Abrabam,  nec  Isaac,  nec  Jacob  occisi  kiiiiI  ,  ct 
tamen  fidei  ac  justitix  meritis  honorati  inter  Patriar- 
chas  priiiii  esse  merueriint;  ad  quorum  coiiviviiiiu 
Congrcg;itur  quisquis  fidelis  et  jiistus  ct  buidabiHs 
iiivenitur. 

XVIIL  Memiiiisse  debemus  voliiiiiatcm  iios,  non 
noslram,  scd  Dei  faccre  debere,  secundum  quod  nos 
Dominus  (jiiolidie  jnssit  oraro.  Qiiam  pr.-cposleriiiii 
esl,  quanKiue  pcrversum,  ut,  cum  ei  volunlatem  (ieri 
poslnlemus,  quando  evocat  nos  ct  accersit  de  lioc 


nic  crgo  in  pra;scnii  morlalilale  coiitristat  quod  qui  Q  muiido  Deus,  non  staiim  voliintalis  cjus  imperio  pa- 
paialus  ad  conrossionem  fui'ram  ,  et  ad  toleraniiam  reainus.  Obnilimur  ct  reliictamiir,  et,  pervicaciuin 
passiunis  loio  ine  corde  ct  plcna  virtule  dcvoverain,      morc  servorum.ad  conspeclum  Domiui  cun)  trisiilia 

LECTIONES  VARLVNTES. 


"  Comprimant  Pem.  Voss.  1, 2. 

b  Scrutator  est  I^oss.  2.  Pem.  Saris.  Bod.  l.i. 


°  Perspecta  lips.    Voss.  2.  3. 

<t  Desiderat  deest  in  Ed.  Princ.  aliisq.  Jioulh. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


dum  Evangelium,  ut  ex  Hiefonymo  et  Augnsiino 
probal  Algerus,  scliolasticus  Leodensis,  in  capite  76 
libri  de  Misericordiii  elJnslilia.  Ego  vero  ex  eodem 
Augustino  addo  illuin  in  Epistola  ad  Vicioriaiium 
scriberc  violciuiam  faclani  inviigiiie,  si  illa  noii 
coiiscnsorit ,  non  pro  corriiplionis  tiirpilndiiic,  sod 
pro  p;issioiiis  viilucre  deiiutandam  ,  el  in  Epistola  ad 
JJonorattim  scribere  pudiciliam  uon  violari  violciitia, 
si  mciite  scrvatur,  qiioniain  iicc  in  carnc  violalur 
qiianilo   voliinias  paiieiuis  sua  tuipiier  carne  iioii 


secundo  Meiamorplioseon,  tl  torosa  juve/itus  in  Sa- 
lyra  iii  Persii.  Miniicius  Felix  iii  ipso  ferme  initio, 
Crispis  lorosisqiic  ibidem  erroribusdetectat.  In  libro  mo- 
nasterii  Beccensis  scriptiim  est  corrosus  pro  torosus. 
XVI. — yHrfijnUiTiHs.lstiidadjecimus  ex  lide  diioniiii 
veler-um  libroruin  nosirorum  et  duoruin  item  Angli- 
canoriim. 

■   XVII.  — Perniciosa  conceptio.  Codex  Seguierianiis  , 
periculosa. 
.Aliiid  est  enim.  Joannes  Picus  Mirandnla  aliter  " 


ulitur,  sed  siiie  consensione  tolerat  ipiod  aliiis  ope-  j^  geb;U  iii  siio  codice.  Scripsit  eniiii  :  Aliud  est  euini 
raliir.  Viile  ctiain  Carolnm  Giiyelnm  lib.  ii ,  cap.  7, '^  innriijriumdeesse  aniino,  aliud  animuin  deesse  imir- 


pag.  173,  Ileorlologim.  Siietoniiis  in  Tibcrio  :  Iinma- 
tur(e  puellttf,  quia  tiiore  Iradilo  nefas  essel  viniincs 
slrnnqulari ;  viliaUe  prius  a  cariiifice,  dein  strangulativ . 
Dc  filia  Si'|;ini  iia  oiiaiii  lesialnrDioCassiiislib.  i.viii. 
Viile  Baroniiim  ad  dicni  21  Janii;irii, 

DelicdUi  inulroiia.  Violiir  Vilensis  lib.  v,  cap.  8  : 
Halroiiii  nobilis  ac  delicala.  Hioroiivmus  iii  Epistola 
ad  J'aiiimacliium  advcisiis  errores  joannis  Hieroso- 
lymilani  :  l>ei  Fiiius  unuin  morbidum  ovem  suis  lniinc- 
ris  porlavil  ad  ccetus  ,  bujulans  et  palicns  deticalam 
peccairicem. 

'^"  Vopiostis.  Tresliliri  nosiri  ct  iiniisaMorelliocila- 
tus  cxliiboiu  loronus,  iil  eslqiii  pulp;iin  c;iiiiis  macu- 
losaiii  babot ,  iii  quo  csl  robiir  ol  foi  liliiilo.  Uiide 
cervi.t  torosa  apiid  CaliilUmi  iii  carmine  do  Beic- 
cynthia,   colta   lorosa    bouin  apud  Ovidiiiin  in  libro 


Itjrio.  Ita  in  Apologia. 

Desiderai.  El  isiud  quoque  adieeimiis  ex  quibusdaiii 
codicibus  iiostrisot  ex  qiiibusdam  Anglicaiiis.  Potost 
tamen  esse  glossema. 

XVIII. — yHaiii  praiposleriim.  Isla  exslant  apiid  Gra- 
tianuin  xiii,q.  2,  ot  apiid  Guillelmiim  lUirandi  iii  irao- 
tatu  de  Modo  cetebrandi  Concilii  generatis,  part.  iii, 
I  ubr.  (>. 

Pervicacimn  more  servoritm.  Taciliis  lib.  i  Hislo- 
rianiin  :  I'crvicax  eliam  adversus  torinenta  servoriiin 
ftdes.  Vide  Macrobium.  lib.  i  Saturnat,  cap.  H.  Moiii 
T.icitus  lib.  IV  Annaliiim  tradit  Ociaviam  Neronis  ao- 
ciisat;Mii  de  servili  aiiiorc,  et  acias  ob  id  de  aiHillis 
qiiaisliones,  ac  vi  lormeiUoruin  victis  qiiibusdam  iit 
falsa  annuerent ,  plures  persiilisse  sanctitalem  do- 
inina;   liieri.  Suetonius  iii  Caligula  :  Mutieri  tiber- 


^o-; 


lilVl    l.YMUAM 


5aC 


€i  mocrorc  pcrtlucimur,  exounles  islhic  necessilalis  A  lies  rcvclatuin  csl ,  quam  frcr|uciilcr  alquc  nianifeste 


vinculo,  noii  obsciiuio  voliiiitalis ;  et  volunius  ab  co 
ina'miij  toElcsiiltiis  Iionorari  aj  (lucm  venimiis  iitviti ! 
Quid  Cigo  oraiiiuj  cl  pciiimis  nl   aJveni:\t   r.gnuin 
coclorum,  si  captivitas  tcrrena  dcloctat?  Qniil  picci- 
bus  rriipieiiler  iieralis  roganius  ct  poscimus  ut  acce- 
lorct  dici  rogiii  ,  si  uiiijora  desiJcria  ct  vota  poiioia 
suut  scivirc  istic  diabolo  qnam  rcguare  cum  Clirislo? 
XlX.   Dcniquc,  ut  nianifoslius  diviiue  pniTideiiliiu 
indicia  clarcscercnl  quoj  D.uuiiiiii  pra^scius  fuluro- 
rum  snis  consulal  aJ  veram  s.ilulcm,  cnm  (luidiim  de 
collcgis  cl  consitccidoiibusnuslris,  infiriuiialc  n  dcfcs- 
sus  et  de  appropinquaule  jwu  inorlc  sollicilus,  com- 
incadim  sibi   prccareiur,  adsiitii  dcpreciinii  cl  jam 
pcuc  luorioiili  juvcnis  Iiouorc  ct  miijosiaic  vciicrabi- 
lis  ,  stalu  celsus  i>  el  clarus  aspcctu  ,  cl  qiiciii  assi- 
slcnlCiii  sibi  vix%  posscl  Iiumanus   aspcctiis    oculis 
carnalibus  intueri,  iiisi  quod  talem  vidcre  jam  poteral 
tlc  sivculo  recessurus.  Alque  illo  <"  non  siiic  qiiaJaui 
:iniiiii  el  vocis  imlignaiione  infrcmuii  ct  dixit :  «  Piiti 
limctis,  cxirc  nou  vullis,  quid  laciam  vobis?  »  liicrc- 
paiitis  v.)x  cst  et  mouentis,  qui  Je  persccuiione  sol- 
liciiis,Je  acccrsitione  sccuris"!  non  couscntil  aJpr.o- 
scns  dctid  •riiini,  sed   consulit  in  fiiiurum.   AuJivit 
fralcr  uoslcr  ct  collcga  nioriiiiriis  (piod  Ciotcris  dic(!- 
rel.  N.iin  qui  inoriturus  audivit,  ad  hoc  audivii  ut 
dicerct.   Audivit  non  sibi  illc,  sed  nobis.  Nain  qniJ 
f  ibi  discerel  jam  rccessuriis  ?   Didicit  iimno  n()bis  " 
rcinancntibus ,  ul,  dum  sacerdotcin  qui  comiKcauim 
lieiebat  incrcpituni  csse  coniperiinns,  ([iiid  cunclis 
cxpedial  agnosCcrcmus  '. 


de  Dei  dignationc  pricccpluni  est  ul  conleslarer  assi- 
Jiie  et  publice  praMlicarcm  friitros  iioslros  uon  cssc 
liigen Jos  acceraitionc  Dominica  Jc  s;oculo  libcratos , 
cum  scianms  non  co.s  ainiili  ^  scJ  pra:miui,  rece- 
Jontcs  prjcccJcre,  nt  proliciscentcs,  ul  navigantcs 
soloiil,  JesiJeran  ros  dcbeic,  non  plangi ,  iicc  acci- 
picuJiis  csse  liic  atras  vesics,  '"  quiinJo  illi  ibi 
iiiJunicula  alba  j:iiu  suiiipsorint,  occasionom  JanJam 
non  csse  gcntilibus  nl  nos  merilo  ac  jure  reprelien- 
JautquuJ  quos  vivcrc  apuJ  Deum  Jiciiiius,  ul  exlin- 
ctos  tt  pei  Jitos  lugcaiuus,  et  fiJem  quam  sermoiic 
ct  vofc  dcproniinius  corJis  el  pectoris  tcslimonio 
non  probeinus.  Spci  nostra;  ac  fiJci  pra;varicatorcs 
sumus;  siniulaia'',  ficta,  fucata  videniur  esse  qua; 
B  Jiciinus.  Nibil  prodcst  verbis  pr:oferre  virtutcm  et 
f:ictis  Jcslruero  vcritatcm. 

XXI.  Increpat  '  denique  aposlolus  Paulus  clobjur- 
giibat  et  ciilpat  si  (jui  conlrisicnlur  iii  cxccisu  suo- 
rum  :  Noltimusi,  iiiqiiii,  ignorurc  vos,  fralres,  lie  dor- 
mieiilibus,  ut  noii  coiitrisieinini  sicul  el  cccteri  qui  spem 
noii  liabenl.  Si  enim  credimus  quia  Jesus  morluus  est 
el  resurrexii,  sic  et  Dcus  cos  qui  dormierunt  in  Jesu 
adduca  cum  illo  (l  Tliessut.  iv,  15,  ii).  Eos  coii- 
tii>lari  dicit  iii  cxccssii  suoruni  qui  spem  iioii  babcnl. 
Qui  autcm  spe  vivimus  et  in  Deum  crcdimus  et  Cliris- 
tiiin  passum  essc  pro  nobis  et  rcsurrcxisse  coiiliJi- 
imis,  in  Christo  niiincnles,  ct  pcr  ipsiim  atquc  iii 
ipso  rcsurgenles,  quiJ  aut  ipsi  recedorc  isiiuc  Je  sa;- 
culo  nolumus,  autnoslros  rcccJoiitcs  qnasi  pcrJitos 
C  plangimus  ac  Jolcmns,  ipso  Cliristo  Doniino  ei  Doo 
iioslro  nioncute  ac  Jioentc :  Ego  sum  resurrcclio  ct 


XX.  Nobis  quoqiio  ipsis  miuimis  ct  cxu-omis  qiin- 

LECTIO.NES  VARIANTES. 

8  Non  amitti,  soJ  reccJenlcs  Ar.  Hcwleri  modo  mewo- 
raii. 

1'  Si  stimulate,  Voss.  1.  J!o:l.  i. 

i  lni|ii-ol)al  Impr.  onm:'!>  v.Ujue  ad  cdit.  Liiis.  Iinjiroi  oiat 
conjiciniit  Amiti.  liicro|)al  duutiiiUum  codd.  Aiiyli. 

>  Nolo  fSod.  1.  •>.     . 


"  Stcdcccm  ims.  Anrilor.  Nosliis  j,iiti  O.ron. 
1>  Sic  .vxcodd.  .inqtic.  Exeolsti»  O,io:i. 
e  A(l  i|ucfn  ille  im.  Ehw.  SC- 1.  Uud.  2. 
'i  Si.llitiliis...  scco.rus  Houtli.  e.t  codd.  .VC.  i  iuis  5  P«- 
vicliiis. 

■•  Ndliis  dee.<,l  in  Uco./r(.  Ai"ilor.  lieiicdur  aRoiitli  Liiis. 
f  Vf  s  ■((ff-iuils  l.ani.  Ebor.  S'C.  I,  i.  Ilod.  1,  -i,  3,  4. 

STEPII.  UALtZlI  NUT;E. 

libcrlns  noii  prosit.  ICt  nliiine  quod  uni  di.rcris  oninibiis 
di.Tcris.  Auiiwit  erqo  ul  dictrct.  Iiloiii  in  libro  ilc  Itlo- 


linm   orloqinin    donnril,  qnod    exmtcinln    (iriwis.Hiinis 
lorinrnlis  de   srclere  pilltoiii   rcinhissel.    Alloiitis  li- 
borliin',  ctti   Epitliaris  noiiicii  oial,  tpiK;  liiriiiciilii 
Jilacoiiila  iiiiii>ipi:iiii    falcri   voluit  e:i   tpi:i;   illi  cbji- 
liobaiiitir,   (|U3tiivis  vora   esseiit,  mcntiouciii  fiioit 
Tiicittis  in   libro    xv  Annuliiim.  Amiiiiauus  Mnrccl- 
liiiits,   lib.    xwiii,   iiieiilioiicin  lucil    antilbo  a  qiia 
couligtia   iiiorti    lormeiila   voccs   expresscniiit   obli- 
(|uas   in  cipiil  Jninini.  ViJe  Plinium,  lib.  vii,  c:ip. 
23  ;  Jiisiinuiii,  lib.   xliv;   Sonccani ,  lib.  iv,  de  Uenc- 
/iciic,  cap.  19,  ct  Epist.  G  aj  ilUim  IiiCDin,  in  equuleo 
lencut..  IJ  csl,  ul  Murotiis  iiilcrprc.alur,  iioii  iiiJioct 
constios,  iiiliil  cormii  prodat  pr()|'tor  ([uas  loii.iiciur. 
VIJc  oiiani  Valcriiim  M:ixiini)ni,  lib.vi,  rap.  8  ellib. 
VIII,  (iip.  4;  Quiniilianuii),  lib.  ii,  cnp.  30  j  Uioooiu 
Ca.>.sitiui,  I.  xLvii;Vict()roiii  Viiciisom,  lib.  v,  t.ip.  2, 
cl  Pairiciiini  Jiinium  in  iioiis  uJ  E|.isiolaiii  Ckiiiciilis 
ad  Coriiitliiot,  pag.  9. 

XIX.  —  Ai((//ri(  u<  dicercl.  Iiilciprc.i  prH'fnli(.nis  iu 
aUoroiitlonciu  Jasoiiisci  l'api..-ci  :  Ad  Iwc  cnim  viderat 
nt  rcjerret.  Terlulliaiiiis  iii  oxlronio  liliro  de  Virgiul- 
bus  vclanJis  :  Nobis  Duminus  eliuni  rerclntiombus  ve- 
laniinis  ifiatiu  metulns  est.  Niim  cuiilum  sorori  noalra; 
amjelut  iii  louimi»  cervicet  qiiuii  iipiduuderei  verbcruns, 
Eleiiantet,  inquit,  cervices  et  inerito  nudiV.  Ihniim  csl 
vsquc  ad  luinboi  a  cuiiite  vekris,  nc  et  libi  cervicuni 


D 


lolaliiii  :  tluc  iii  loco  ex  auclorilule  Dci  cunleslor  quia 
licc  lulum  cst  sidilriilierc  quodcniiiquc  uiii  picrit  oslen- 
siim,  uiniue  oinuinin  ciiui'i.  Augiislinus,  lib.  viii  Coji- 
fess.,  Ciip.  5:  Scd  ubi  milii  liunio  Inns  Simpliciiinus  dc 
Viclorinu  isla  niirruvil,  c.uirsi  ad  imitundum.  Ad  lioc 
enim  'el  ille  narrnvcrat. 

Sncerdvieni.  llxc  liintum  veieres  eJiliones  cl  om- 
nes fore libri  iidsiri  votcreset  Auglioani.  Piimdius,  ex 
eJilioue  qi);e  Jiriliir  Gravii  ct  ex  votori  codici',  scrip- 
sit  siicerdotem  Dci.  Sod  ogo  voeoiii  Dei  nou  invoni 
iiisi  in  scx  toditibus  auliquis.  Scgiiioriiinus  illaiii  nuii 
liabot. 

XX. — 4/rasj)f«/M. Yelcrcseiiim  cocolore  ntobautur 
in  Iiictu.  Vinccnlius  Liiinciisistoiiqucriiur  vidiiassub 
Arianormn  pcrseoutiiiiie  fiiisse  depuliatas,  (piia  ni- 
iiiiriiiuferobantvesics  pullas,  id  osl  nignis.  ApuJ  Paii- 
liiiii  lib.  I  Seiilcnliur.,  lil.  i23,  cl  biiic  iii  libni  mi  /.'((■ 
jiitularium,  c.  7i5,  logiliir  :  Qui  luget  abstincrc  dcbcl 
a  conviviis  ac  ornamentis  et  vcsle  atba.  Et  taiiien  lle- 
rodiaiius,  I.  iii,  iiotat  muliercs  Uoiiiauas  in  liiolu  iii- 
dulas  luissc  vcstibus  alliis  cxilibiis,  tii  mwreiitiiini 
speoiompr;cbereiil,ciinicontraviri  vcslibiisatriscssont 
aniioii.  ViJc  etiam  Quaestiones  /toiimiifls  Plutarcbi. 
XXI.  —  Plangimui  ac  doicinus.  Ait  Cypriauusnobis, 


897 


LIBER  F>E  MORTiVIlITATE. 


vila.  Qni  credil  in  mc,  Ucel  iiwriulnr,  virci;  ct  omnis  \  Doniiiius   poliicelm',   (|iian(lo,  ut  cum  illo  siiims,  ct 


qui  vivit  cl  crcdilin  me,  non  morictnr  in  wlcrnuui  (Joun. 
XI,  2i),26).  Si  iii  Gllpi.suim  ciediinus,  si  fidoni  ver- 
bis  ct  promissis  cjus  hai)eniiis,  el  iion  moriniur  in 
xlcrniini,  "  ad  Cliristiim,  ciini  quo  et  vicliiii  cl  rc- 
gnaluri  semper  sunuis,  Ixta  securitate  veniamiis. 

XXII.  Qiiod  interim  morimur,  ad  immorlalilatem 
mortc  iransgrediniur;  nec  polest  viia  sterna  siicce- 
dere,  uisi  liiiic  conli;,'erit  exire.  Non  cst  exitiis  i.^-te, 
sed  iransitus  ct  temporali  iiincrc  decurso  ad  a;tcriia 
Iransgressus.  Quis  non  ad  meliora  venire  >>  fesiinet? 
quis  non  mutari  et  Iransforinari  '^  ad  Clirisii  speciem 
ct  ad  coelestis  glorix  dignilalem  venire  citius  exoptel, 
Paulo  apostolo  prxdicante  et  diceiite  :  Nostra  auiem 
conversalio,    inquit,  iii  ccelis  est  ^" ,  mule  el  Dominum 


cum  illo  iii  a^teriiis  scdibiis  vivainiis,  alqiic  in  rcgnis 
Cffilestibiis  gaudeamus,  Palreni  pro  iiobis  prc  cainr 
diceiis  :  Paler,  quos  milii  iledisli  volo  ut  ubi  eijo  [uero 
et  ipsi  sinl  mccum,  el  videanl  clariialem  quam  milii  dc- 
disti  priusquam  muiuhis  fieret  [Joan.  xvii,  24).  Vcii- 
turus  ad  Cliristi  sedem,  ad  regunriim  coelesliuin  cla- 
rilaleii),  Iiigcrc  noii  debet  nec  plangcrc,  sed  potius, 
seciindnin  pi)llicilatioiicm  Domiiii,  sccundum  fidem 
veri,  iii  profcctione  hac  sua  et  iranslaiionc  g;iuderc. 
XKMI.  Sic  dcnique  invenimus  et  Enoch  traiis- 
latiini  csse,  qui  Heo  placuit,  sicnt  in  Genesi  lestatiir 
cl  loquitur  Scri|itura  divina  :  El  placuit  e  Enocli  Dco, 
ct  non  esl  invenlus  postmodum,  qiiia  Deus  illum  truns-: 
lulil   ((.'wi.  V,  2i).  IIoc  fuit   placuisse  in    coiispectu 


exspcctamus  Jestm  Cllristum,  qui  lrans(ormabil  <=  cor-  jj  Dei,  dc  hoc  coiilagio  ssculi  nieruisse  transferri.  S.'d 
pus  humiUtalis  noslra;  conformatum  ^  corpori  claritatis  cl  per  Salomoiiem  docet  Spiritns  sanctus  eos  (|m 
suce  {PhiUp.  iii,  20,21).  Tales  nos  futuros  et  Cliiislns      Deo  placeant  maturius  istinc  exiiiii  el  cilius  libcrari, 

LECTIONES  VARI.\NTES. 

•^  Credimus,  fidem  vcrbis...  habeamus  et  non  morlturi 
ia  ajteraum  tcct.  omnibiis  edd.  communis  usqiu:  ud  Lips. 
paiKis  exceptis,  qui  liabeiit  Non  morieiiiur. 

•>  Veniie  solns  uddit  llabiz.  milladuta  ralione. 

'  Keforaiari  habeiit  cKteii  oiiiiies,  mutavit  Baluz.  icjnota 


ralione. 
'•  Cii'leslis  esse  Saris. 
"  Reforinabii  ium.Ebor.  Voss.  5.. 
'  Coiiforiualum  Lam.  Ebor.  Bod.  1,  3,  I. 
8  Placuit,  iuquit  Lum.  Ebor.  A  C  1, 


STEPiJ.  BALUZU  NOTyE. 


qui  spem  rcsurrectionis  habemus,licitiim  non  esse  flcrc 
morluos.  Qiiod  iiiielligeiidiiin  csl  de  immodico  fletu. 
Alioqui  enim  Cliristus  lacrymandi  usum  iu  moriibus 
amicorum  suo  cxemplo  coinprobavit  apud  Beilianiam ; 
nbi,  cunividisset  Mariamet  Juda;ns  neiites  ob  niortem 
Lazari, '*"  flevit  et  ipse.  IJiule  collegerunijudieiilliini 
valde  ainatum  fuisse  a  Chrisio.  Nam  supicm:c  ;illa! 
Iacrym:c ,  ut  diximus  ad  librum  sexiuin  Salviani, 
amanliuiu   inagis  siint  quam  nia^rcntium,   quainvis 


etiam  nicercntium  sint  ct  amicos  dcsiderantiuin.  EIc-  *-■  ni:irtyrem  Luciaiiu 

gantcr  itaqiie  Seiieca  dixit  iii  Epistola  lxiii  :  Xobis  an- 

lem  ignosci  potcsl  prolapsis  ad  lacrijmas,  si  non  niniia; 

dccurrcruiit,  si  ipsi  illas   rcprcssimus.   Nec  sicci  sint 

ocnli  amisso  amico  nec  (liiant.  Lacnjinandum  esl,  iion 

plorandiiin.  Viile  s;incli  Joamiis  Cliry.ioslonii  Iloiiii- 

iiain  de  Mortuis  non  immoderate  luijcndis,  ct  Uuricium 

lib.  II,  Epist.  i.  Videetiam  supia,  p.  1G8,  Epistobiin 

ad  Tyrasiitni.  Adile   Dinucin  Chrysosloirum,  i|ui  iii 

Oiaiione  xxix  docet  defiinctos  iiienioiia  h>'iioiaudos 

csse,  non  laeryinis.  Luclus  lcin|iiis  oliin  deliiiilum 

crat  apud  Honunios.  Soiiei  a  ait  alicubi  aiiniiui  dalum 

essemulieribus  ad  liuliiin,  iion  ut  lauidiu  liigereiii, 

sed  ne  diulius.  Apud  T.  Liviuin,  lib.  ii,  fuiius  Briili 

consulis  iu;iguo  apiiaralii  leginiui  fiiisse  Cidebraluiii. 

Sed  multo   niagis  iiborti  dccus,  inquil  Liviiis,  publica 

fiiit  mocslitia,  co  anle  omnia  insiijiiis  quod  mulrona;  an- 

nnin  ut  parentem  euin  liixerunt,qHod  liim  acerultor  vio- 

lauu  pitdicitiie  fuissel.  Sic  P.    Valcriuin    Piiblicolam 


haberi  in  pliuibus  anliqnis  codicibus  ct  editioiiibiis. 

XXII.  — /!)i(inita!om.  Diiajfuere  anliqiiitus  Inci  isliiis 
lecliniics.  Qiiidam  eniin  codiccs  pr;x;l'erunt  finnitutcm 
el  siipra  liueam  vcl  diqnitaleni.  Alii  diijnitatem  lan- 
ttnn.  Et  sic  legebat  Florus.  ilinc  oria  discrcpaiiii:i 
qiKi;  invenitur  iii  auti(|uis  cxeniplaribus.  Ego  lcgi 
jirinitatem  iii  tribus  absijue  ullo  additainento. 

ISosira  conversaiio.  Vide  Froiilonis  Duca;i  nolas  ad 
pancgyricnin  saiicli  Joannis  Chrysostoini  in  sauciuni 


Conforniaium.  Dua;  qunque  aiitiquitus  fuerc  Icc- 
tioiies  hujus  loci.  Diio  qiiippe  iibri  veteres  Iiabent 
conjujuraium ,  et  supra  lineam  vel  conformatum. 
Vctercs  librarii  posueruut  cam  lectionem  qiue  magis 
illis  placnit.  Pamelius  maluit  conligurncum^  Ego  scribo 
conformatum,  quia  ita  inveni  scriptum  in  viginti  ei 
diiobns  excmplaribiis  nostris  ,  (|Uoruin  iinum  cstSo- 
guicriaiiuni  ,  et  in(|uiiiquc  .^ngiicanis  ,  tuin  eliam  iii 
exccrptis  Flori,  et  (|uia  sic  eiiam  scriptnm  est  lib.  iii 
Testimnnioruui,  cap.  11.  Coiilra,  apud  Uegiuouoiii 
lib.  n,  cap.  108,  de  DiscipUnis  ecclesiasticis  legeiidiim 
est:  Sed  licec sciHentia  cunonicis  atqiie  apostoiicis  iiifir- 
muliir  docuuicnlis  ,  pro  co  quod  nos  edidiiiiiis  infor- 
matur.  Apud  sancium  Gregoriuiii  lib.  i,  Epist.  71 
vel  73,  (ut  Petriim  subdiacoiium,  lc^itur  :  Ut  de  (equitale 
servata  prafati  cpiscopi  relulionibus  ipse  luuderis.  Vio 
quo  ires  optiiiii  ct  antiipiissimi  libri  habant  relalio- 
lani      nibus   iiifurmemur.  Quod  cgo  meliiis  esse  pulo.    Et 


aiiiiiim  uiiiim  niairoii:c  luxenint,  tcst;;  1'hiiarciio.  Sic  j)  forlasse  Iei;euduin  esl  relutionibus  iiiformemur  et  tu 

Coriiilaiiiin),  ni  lcstalur  idem  auctnr,  in:i!rnii;c  (|Un-  '      '    ' 

qi;e  liixeniiit.  Dio,  I.  lv,  iiieni(iii;c  pndidil  dtcrcluin 

c.-se  ut  iiiUlieres  anno  integro  higereiil  pust  iihjrlcm 

Aiigusii.  Api;d  Spait:inos,  iil  iii  Lycurgo  lr;idit  I'lu- 

laitlius.  liicliis  liiiicbauir  duodeciiun  dii;. 

.S)  iii  Clirislum  crcdiuius.  Ila  scribeiidiim  ct  dislin- 
guendum  csse  ceiisniiuus  ,  stculi  aiictni  iuilcin  snx 
veteriiiii  cxcinplariuni.  Ihcc  euim  lcclio  inihi  videliir 
essc  pra;fereiid:i  vnlgata;  ,  quam  heic  subjicio  iu  gr:i- 
liaiii  illormn  ipii  ill;im  lortasse  piilabuiit  fuisse  rcii- 
nciulam.  Si  iii  Clirislam  credimus  ,  fulciii  verbis  cl 
proniissis  ejus  habeiraus ,  cl  nonmoriluri  in  aHernuni, 
ad  Christam  ,  cimi  quo  victuri  et  reynaturi  semper 
sumiis,  lceta  securilate  veniamus.  Dbi  iiilerini  adnio- 
iicndum  crt  voccm  morituri  non  exstare  in  illis  tcx 
auliquis  excinplaribus ,  morimur  vero  vcl  mori«iMir 


ipse  lauderis. 

Secunduin  fidem  veri.  II.tc  lcciio  ,  quani  cxbibent 

uiidctim  cxciiiplaiia  ,  iii  qiiibiis  pono  Segnicriaiiuin, 

est   (iplinia.  Iii   diiobiis    aliis    scriptum   cst   verbi. 

Morcllius  adnolat  sevidisse  scripium  iii  antiquis  veri, 

ulias  verbi.  Quod  conlirmat   iio.stram   lectioiiem.    In 

Ciulice  I! 'ccciisi  ct  iii  cdilinne  IMorcllii  legiluri'4;ii(«(is. 

XXlll. —  De  hoc  coiituqio.  Qiiamvis  liaiic  leclioucm 

priereral  iuajor  |iars  velcruuiexcmplarium,  iii  aliis  la- 

lucii  pluiibus  el  iii  antiipiis  cditionibus  legiiiir  de  liac 

coiiluijiune.    1'riinus   Maiiutius  invexit  cain  qiiain  iios 

rctiniiimus.  llira!|ue  boiia  est. 

Sed  et  pcr  Sulonwnem.  Vide  annotalioneiu  Pamelii 
ad  hunc  lociiin. 

(  Sed  ct  per  Salomonem  docens  Spirilus  sanclns, 
Liibnwi  SapianCiw  SalQnmi  atlscril>it,  non  Cypriaiius 


59» 


DIVI   CYPRUISI 


600 


iie,  diim  iii  islo  miinilo  dinliiis  immor.intiir,  mnndi  A  inifgra,  (ide  firmn,  virtute  robusta,  parati  ad  omnciii 


tonlaciibiis  polluaniiir.  lirtpius  esi,  \m\u\{,  ite  maliiia 
mntarct  inlellcclum  itlius  (Sap.w,  11,  li).  Plixila 
enim  eral  Dco  anima  ejus.  Propler  Iwc  propernvit 
ebducere  eum  dc  media  iniquilnle  ".  Sic  et  iii  Psalmis 
ad  Doininum  properai  spirilali  fide  Deo  suo  anima 
duvota  diccns  :  Quam  dileclissimw  hnbitniiones  tuw, 
Deus  viriuium  !  Desiderat  el  properat  uninta  mea  ud 
alria  Dei  ^'  (Psal.  lxxxiii,  2,5). 

XXIY.  Ejiis  est  in  mundodiii  vcllc  lemanerc  qiiem 
mundiis  oblccliil,  quein  siccnlum  blandicns  aique  de- 
cipicns  illeccbris  lcrrcnx  volnplalis  iiiviial.  Porro, 
cum  muiidus  odeiiiCbrisiiiiiniii,  ^^'^  qiiid  amas  euin 
qiii  tc  odit,  ct  non  ma;;is  sequeris  Cliristuin,  qui  te 
ct  redciiiil  et  diligii?  Joanncs  iii  Epistola  siia  clamat 
et  loquitnr,  ct  nc,  canialia  desidoria  seciantes,  iiiiiii- 
duin  diligMiniis  burlalur  :  iVo/ire ,  inquil,  diligere 
viunduin  neque  ea  qux  in  mundosunt.  Si  quis  dilexerit 
mundum.  non  esl  charilas  Patris  in  illo ;  quia  omne 
quod  in  muiidu  esl  concupiscentia  cariiis  est  el  con- 
cupisceiitia  oculorimi  el  ainbilio  sa:culi,  qnw  iion  est 
a  Patre,  sedexconciipisceittin  mundi.  Et  muiidus  trans- 
ibil  et  concupisceiilia  ejus  :  qiii  aulem  feccril  voluntalem 
Dei  mniiet  in  wlernum,  quomodo  el  Deus  manel  in  wterimm 
{\Joan.  II,  l.vl7).  Polius,  fratresdilectissiini,  mcnte 


"  De  medio  iiiiquitatis  Oxon. 
h  A(l  alria  liia,  Deus  Ver. 


voliiiiiaicm  Dci  siniiis,  pavore  inorlis  cxcluso,  im- 
inorlalilalein  (pi;e  scquilur  CDgitemus.  Iloc  nos  os- 
tciidamiis  cssc  qiiod  credimus,  iil  iicque  cliaroniin 
liigcamns  cxcessiiin,  et  cum  accersiiionis  propriaj 
dios  venerii ,  incnncianier  et  libcntcr  ad  Dominum 
ipso  vocaiilc  vciiiamus. 

XXV.  Qiiod  ciim  seinper  faciendiim  tiicrit  Dei 
servis,  iiunc  fieri  innlto  inagis  debet,  corrneiitc  jain 
miindo  ei  maloruminrcsiantium  lurbidinibnsoli^esso; 
ui  qni  ceriiiimis  coepisse  jam  gravia  cl  sciiiiiis  iiii- 
miiicre  graviora,  lucriim  maxiimini  conipiilciiiiis  si 
istinc  velocius  recedamus.  Si  iii  liabitaculo  luo  pa- 
rictes  vetuslatc  iiulareni,  lecta  desuper  ireincrcnt, 
domus  jain  fatigala,  jain  lassa,  xdiiiciis  sciicctulc 

]]  laboiitilius,  riiinam  proximam  ininareiur,  iioiiiic 
omiii  cclerilate  inigrares?  Si  navigante  te  iiirbida 
et  proccllosa  teinpesias  fluctibus  violentiiis  <!\ciiatis 
pra'nuntiaret  fuliira  naurragia  ,  nonnc  portnin  vclo- 
cilcr  peteres  ?  Miindus  ecce  nntai  et  labitur ,  et 
ruinam  sui  noii  jam  senectute  rerum,  sed  finc  tos- 
taliir;  el  lii  non  Deo  graiias  agis,  iioii  tibi  gra- 
lularis  quod,  exilu  maturiore  subtractiis,  ruinis  ct 
naiifragiis  et   plagis    iiniiiiiienlibiis   cxuaris?<^ 

XXVI.  Considerandum  est,  fratres  dileciissiini,  ct 

LECTIONES  VARIANTES. 

'  EximarisilOi///i. 


STEPII.  BALUZII  NOTiE. 


tiiodo  (HiH  hie  tuminfra  lib.  de  Exliort.  Marl.,  cap.  \,  C  Sapientiw,  qiii  mcruit  in    Ecelesia  Clirisli,  de  (jradu 

«(/ Toslim.  11,  cnp.  13,  c(  III,  cnp.   15.   53,  59  flc  66, 

sed  et  E(iPsii'pus  el  Irciuvus,  el  oiniiis  (iiiquil  Eusebius 

Ilisl.  ccclcsiasl.  lib.  qiinrlu,  cup.'i.-i)  (iiiliquorum  cho- 

rus;  Terlull.  eiirim    Hb.  de  l'r;csciiptioii  adv.  b;cret. 

Oiiq.  lib.  VIII.  i»  Epislolnmiid  Hom.;  D.  D.Uilnrius  in 

I's(d.  f.xxiii;  Dasiliiis  lib.  v  conlra  Euiioiii. ;  Evarislus 

epislola  ad  .\fiic.;  Eelix,  \  epislula,  nd  (inllos;  Eelix, 

2  epislola.  n<l  D.  Allumasium;  Epipliaiiius  Ibeies.  76 

et  lib.  (le  Piimlcr.  el  .Meiis.  ;  Ddinasc.  lib.  iv,  cap.  18; 

yl»i/).,  iii  l'inl.  1,  el  lib.  do  Paradiso,  c.  12;  el  vel  ipse 

J).    llicroiiijmus,  epistola  ad  Paulinmn  de   liislil.  fil. 

Cuusdin  reddit  D.  Aug.  in  hwc  verba  Ub.  xvii  de  Ci- 

vil.  I)ci,  cnp.  20  :  <  Alii  duo  libri,  quuritm  uiius  Sit- 

pientia.  ullcr  veru  Ecclesinslicus  dicilitr,  propler  elo- 

qtiii  iioimullam  siinilitudinem ,  iit  Salumoitis  dicniitur 

obliimit  cousiteludn..  t  Quod  iiisttm  taiiien  adliuc  relra- 


ttare  viiletur  lib.  ii,  c.  i:  (  Et  ccrle  muliw  ejus  libii 
tenleuliw  vii,  viii  et  ix  cap.  suU  coiiveiiiititl  Salomoni. 


Tituliti 


leclorum  Eccles.iw  Chrisli  tam  longa  aniiosilale  recilnri, 
et  ub  oiniiibi's  Cliristianis  ,  ab  episcopis  usiiue  ad  cxlrc- 
nioii  luicos  fideles  pcenilenles,  cntcchumenos,  cum  rcnc- 
rc.lione  diviitw  nuctorilatis  audiri.  >  Et  puiilo  posl : 
>  Oportet  ut  islitm  libruin  Sapiettliw  omnibus  iriiclnto- 
ribits  milciwiiniil ,  quoiiinm  sibi  eum  anleiiositernnl 
elinin  leiitporibus  proximis  Aposloloritm  eyregii  Irucln- 
torcs ;  cjiti  enin  lestcin  ndliibcnles,  nihil  se  n<ihibere  nisi 
diviniiin  lesliiiioiiium  crediderunt  t  Jiniiio  ipse  aposto- 
lits  I'(tulus,  liom.  XI  el  llebr.  xi,  ad  i),  (!  el  15.  Sii- 
pienliw  libri  cup.  ulludit.  Ilwcpatilo  prolixius,  proplcr 
eos,  qui  libriim  liitnc  elium  liodie  in  canonem  Scriplu- 
rnrum  recipere  nolitnt,  qttia  D.  Ilieron.  in  catione  Ju- 
dworuin  httbert  negal ;  quitm  tainen  in  Ecclesiir  cii- 
noiie  itumerclur  a  D.  Aug.,  conciiio  Carlhag.,  Innoccu- 
cenlio,  Celitsio  et  Isidoro,  locisinfracitaiis  tib.  Tcsi.  i, 

CUp.  20.  P,\MEL.  ) 

napius  esi.  Yide  sanctum    Aiiguslinum    cap.    li 


miiii  Dn^Tnln^n.^    S...i«-;VT.c.   Qttnrc  probulur      ^,  Pra-desttitatione  Sanctorum 
vnlii  l)n.  Juaniiis  Ihtedonis  optnio  de   Dog.   eci  les   " 
lib.   I ,   Pliiloitein  illiim  Judwuin 


1,  1'hiloitein  illum  Judwtnn,  siipru  160  (injios 
ante  naliiin  Christum,  temporibus  Oiiiw  Poiililicis,  spitr- 
sas  pnssiin  Siilomonis  senleiuius  in  uwtin  huc  conqes- 
sisse  volitiiten.  Eomngis  quod  iii  liey.  ull.  cnp.  scrtba- 
Itir  hcitlits  triu  miltia  pdrubotiirum,  curiitiiinm  (]uin<jite 
initliu.  cl  disscruisse  de  jumfiiiis.  rolucrilnis.  rcplittbits 
et  piscibtts,  clc.  Conlirmul,  qnud  ipsn  illiiis  Provcrbin, 
iion  ab  illo  sed  diu  poslcn  a  miiiislris  Ezecltiw  regis 
{nul  juxla  riibbi  Moijscn  ub  Isniu)  in  uiiitm  culleclu, 
conslct  cx  Proverb.  c.  \xv.  Vlnl  j.i(,  pro  doclrinn  Spi- 
rittts  Hiiicli  hoc loco  ctepislolu t.ww.  iic  Ad  (loiiicliiaii. 
pro  Scripiuru  diviiin  ngiioscit  Cgprinnus.  ncc  ininiis  nlii 
vcleres  t:bi  hiiiic  libium  cilniil ,  iwmiiiulim  Diomjs. 
Areopag.  ciip.  4,  do  Div.  Nom.,  elCuiicil.  Snntitteitse 
eptstolu  nd  omnes  cpiscopos.  Qitnre  litinc  lociiin  citnns 
D.  Aitg.,  hb.  (le  l'r;cdesi.  S.mct.  cup.  U  :  «  Qtiw 
citm  iia  stiit  ,iiiqitit,  non  debuit  repiidiari  scnleiUia  libri 


Deo  sito  nnima  devota.  Hieronymus  in  DiaNigo 
advciMis  Liicirerianos  :  Siinpliciias  curdis  ct  devotn  Dco 
suoaiiiinn.  Aiictor  Epislola;  ad  Uceimiiin  ,  de  fereitdis 
0;);)ro/)iiis,  edila  sub  noniinc  llieronymi  ;  \ideat  erqo 
nniiiia  Dc.u  devuta  ne  insipienlium  ■•'"  risus  eum  vel 
slultorunt    Itominuni  vanissimus  sermo  coiifitndul. 

XX.VI.  —  Fraires  dileeiissinti.  Iii  codice  Scgiiio- 
riaiio  ct  islic  et  alibi  Inc  diia;  voces  sie  scripl;c 
siiiil  ,  KF.  1)1).  Qiiod  idcirco  adnioiioo  iH  osleiidnni 
cxaciam  ililigciitiaii!  viiiiloctissiini  J'iaiinis  Tilii,  qiii, 
ciini  cdoict  opcra  Paciaiii  episcopi  l{;irciiioiiciisis ,  cl 
iii  P;ir,Tiicsi  ad  paMiiloiiiiaiii  logeret  in  libio  velori  , 
scripin  sunl  ItwcE E .J) D .  el  perpeluis  cwsn  moiiumenlis , 
iioliiit  extoiidcie  ,  (|iiaiiivis  possel ,  scd  iii  marginc 
posiiit  arbitr;iri  .sc  liis  iiotis  significaii  dileclissimi 
frntres,  quo  niodo  .scriptum  cst  iii  velcri  codice  Car- 
thusi;c   inajoris.  Galesiiiius ,  qiiainvis   niiii  tiaberot 


001  LIBER  DE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS.  002 

iileniiilcni  cogilamliim   rcnuiuinssrt  inis   miiiulo,  et  A  voluplas  sine  timore  moriendi,  ct  cum  «lerni  ale 


laniquam  lnispiles  el  peiegriuos  islic  "  interim  de- 
gcre.  Ampleclamur  (licm  qui  assignal  singiilos  do- 
niicilio  suo,  qiii  nos  istinc  creptos  ct  laqiieis  sxeu- 
ciilaiibus  exsoliilos  paradiso  rcstituil  et  regno.  Qiiis 
noii  peregre  constiliitus  properaret  iii  patriam  re- 
gredi?  quis  iion,  ad  suos  navigare  lcsiinans,  venlum 
prosiiernm  cupidius  optaret,  nl  velociter  cliaros  li- 
ceret  amplccti?  Patriam  nostram  paiadisiim  com- 
pulamus  ''  :  parcnlcs  Pairiarclias  liabere  jam  coepi- 
mus.  Quid  non  properamns  ct  currimus  iil  pairiam 
noslram  videic,  ut  parcnies  salutare  possiimis? 
Magnus  illic  nos  charorum  numeriis  exspcciat,  parcn- 
lum,  fratrum,  filiorum  rrequoiii  noset  copiosa  turba 
dcsiderat,  jam  de  sua  incoluiniiate  secura,  et  adhuc 


vivendi  quam  summa  et  perpelua  feliciia^ !  Illic 
Apostoloriim  gloriosns  cliorus,  illic  Proplielariim 
exuliamiimi  niimerus,  illic  Marlyrum  iiinumcrabilis 
populus  ob  certaminis  et  passionis  victoriani  cmii- 
iiatiis,  triimiplianles  illic;  Virgines,  qux  concupisceii- 
tiam  cariiis  el  corporis  coiilinentia;  robore  siibe;^c- 
rnnt  ;  rcmuncriili  misericordes,  qiii  alimenlis  et  lar- 
giiionibus  paiiperum  jiisiili;c  npera  fecerunt,  qiii 
Domiiiica  pruicepta  servanies  ad  coelesles  Ihesaiiros 
terreiia  pairimoiiia  transtulcrun'.  Ad  hos,  fratres  di- 
leciissinii,  avida  cupidilale  propereiiius.  ut  cum  liis 
cilo  csse,  ut  cilo  ad  Clirisliim  veiiire  contingai  op- 
temiis.  Ilanc  cogitaiionem  noslram  Deus  videat,  lioc 
proposiium  menlis  et  iidei  Dominus  Christiis  aspi- 


de  nostra  salnte  sollicila.  Ad  horum  conspectuni  et  B  ciat,daturuseis  glori»  suxampliora  pnemia  qnorum 
eomplexum  venire  quania  et  illis  et  nobis  in  com-      circa  se  fuerint  dcsideria  niajora. 
mune  Isetilia  est?  Qualis  illic  ccelesiiiim  regiinrum 

LECTIONES  VARIANTES. 
"  Hic  Lam.  Smis.  Bod.  1,  2,  5,  4.  i  Nos  paratlisum  coinputemus  Bod.  2. 

STEPII.  BALIJZII  NOT^. 


hanc  aucloritatem  ,  sic  in  sua  edilione  posiiit  uti 
Tilius  conjeccrat  esse  scribcndum. 

Ampleclumnr  diem.  Cilat  bunc  locuni  sancius  Au- 
giisliiiiis  lib.  IV,  contra  duas  epistolas  Pelagianorim, 
cap.  8. 

El  reqno.  Antea  legebatsr  el  regno  coelnti.  Veriim 
vox  coelesii  glossema  est  hominis  qiii  nesciebat 
Cypriaiium  iiii  sinipriciter  verbo  regni  ad  sigiiifi- 
candum  regnum  Clirisli  ,  id  est  coelesie.  Ego  sane 
vocem  cmlcsii  reperi  in  diiobiis  codicibus  aniiqnis.  At 


Iribuilur  Alciiino.  Ruricins,  episcopus  Lemoviccnsis, 
1.  II,  Episl.  i  :  Crcdiln  niilii,  friilres  charisximi,  qnin  illu 
jnm  de  .sun  quiele-  secura,  rie  noslra  est  snlute  soUicitii. 
Vide  dissertaiionem  kxvii  .Maxinii  Tyrii.  Piimiis 
Erasmiis  posiiit  immortuHtiite.  Eam  lcctionem  reiiiiuit 
cditio  Maiiulii,  Morellius  rejecit  ct  posiiil inco/uini/n^i'. 
Pameliiis  ,  Rigalliiis  (;t  alii  malueriint  immortalitnte. 
Diio  aiit  tria  veleia  exeniplaria  :  Jam  de  sua  securi  , 
adhucde  nostra  incoliimitute  so//(6i(i.Weseliiis  Groniii- 
geiisis  in  episiola  ad  Bernardiini  Meppenscm  :  Orniit 


deest  in  aliis  (|u,ituordccim  nostris  el  in  octo  Aiigli-  r  pro   nobis  defuncti  ut  in   illorum  felicem   socieiatcm 


caiiis. 

De  sua  iiicolumiiate.  ll;cc  est  leciio  omniuni  ve- 
leriim  ediiioiiinn  ,  omniiim  libroruiii  no>iri>riim  cl 
(lccem  Aiiglicaiioriim  ;  ;it(iiie  it:i  lefermit  sanctus 
.\iigiis;iiius  iii  libro  de  Prwdestiiwtiune  Sunctorum 
c.  10,  ct  aiiclor  S;M'iii(mis  iii  feslo  Snnctornm  omniuni 
ediiiis  in  appeiidicc  loini  v  Openim  ejusdcin  sancii 
pag.  5.'iU,  i|iii  exsuil  ciiain  iiicodice  huiniliarum    (|iii 


iruducumur.  Vide  siqira  pag.  i61. 

Pussion's  victoriiim.  Duo  libri  vetcres  gloriam. 

Gloriw  siia;.  Tredecim  libri  vcteres  h:ibeiil  clnri- 
ttttis,  vocabiilo  treqiienlissimo  apud  Cypii;iiiiiiii.  Alii 
qiiiii'|iie  cliaritatis  ,  eriitrc  videlicet  ribrarinrdui  [ir  i 
cluritutis.  Iii  Iribiis  aliis  scriptum  esl,  iluturus  eisam- 
plissima  mmiera  et  claritutis  suai  praimiu. 


LIBER 


DE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS. 


I.  Mm.TA  ct  magiia  smit,  fralres  '■  charissimi  beiie-  D  semper  operetur,  quod  conservandis  ac  viwlliandis 
neri(;ia  divina  quibus  in  salulem  nostram  Dei  Palris  nobis  Patcr  Filinm  misit,  ut  reparare  nos  posscl, 
et  Chrisii  larga  el  copiosa  clemenlia  et  operata  sit  ci      quodqne  Filius  inissusesse  et  honiinis  hlins  fieri  vo- 

LECTIONES  YARIANTES. 
"^  Dilijctissimi  Ar. 

STEPII.  BALLZII  NOT^. 

DE  OPEUE  ET  ELEEMOSYNIS.  De  hoc  libro  sic 
liiqiiiliir  s;iiicliis  llicroiiyiiius  iii  E|)istola  nd  Pnmma- 
chiuin  ile  Dorinilione  Paurmsc  :  Quantas  vires  hnbeat 
misnricurdia  et  quibiis  donundn  sitpra;miis,et  bcutus  Cy 
prinnns  iimndi  volnniine  proseqnitur,  ct  Duniclis  coiisi- 
liuin  probiit.  qni  rcqcin  iiiipiissiinnni,  si  imdirevoluissel, 
dicit  paiiiicnim  susleiitntioiie  snlvnndum. 

\.- —  Mnltn  et  iMnf/Hii.  ilic  loeus  iiigr;vcam  lingiiam 
versiis  prolaiiis  cst  iii  coiiciiio  Ejilicsino  iiiicr  u^sii- 
moiiia    P.iiriim    cl    maiiyruiii    advcr.us    li.ire-iiu 


Nc.torii.  Itaque  in  antiqua  versione  isiiiis  coiicilii  non 
describuiitiir  Cypriani  vciba,scd  ali;i  lr;iiisl:a;i  cx 
gr;cco  sermone.  Exsiat  ea  vcrsio  iniei  Op  lii  Miuii 
Mcrcatori.*,  pag.  IHO  cdilionis  uostra!.  Iliiiic  poiio 
Icciiiii  lectuin  fiiisse  in  concilio  tesUiiur  cliam  viii- 
centins  Lirinensis. 

Fiiuim  misit.  In  cditionibus  poslerioribiis  cl  iii 
tribiis  anliqiiis  coilicibiis  lcgiliir  filinm  snuin.  Saiio 
vox  sKHm  cxsUit  iii  E|iiblol.i  Paiili  iid  Cnlatns,  cx  qiia 
suinptuscst  liic  locus.   Exstatetiain   lib.  ii  Testimo- 


Iitii  *  Bt  nos  Dci  filios  fnccrct.  ffuminavii  so,  ut  po-  A  ciini  denolarciilur  dlscipuli  ejus  quod  edcrcnl,  nec 


puhtM  (jni  prius  jncebat  erigoret  :  vuliiera'us  csl,  ul 
viilnera  nosira  curarct ''  :  servivFi,  ut  ad  libcrlalem 
servienies  cxiralicrel:  mori  snstinuit,  ul  immoruili- 
Inicm  morialilnjs  cxhibcret.  .\riilta  li;e(:  siiiil  ei  iiiagna 
(liviii.T;  niiserieordi^.c  muiicra''.  Scil;nlliiic,iiu;ilis  pio- 
videiilia  ilhi  ct  f|iiaiTfa  clemeniia  csl  (jHod  nobis  sa- 
hiiari  raiione  prospicluir,  ut  homini  qur  rcdeniplus 
cst  reservando  plenius  consulaiurl  Nam,  cumriunii- 
nus  advcnicns  sanasset  illa  (|u;c  Adum  poriavcral 
viilncr.i,  ci  veitena  scrpcntis  anliqua  ''  curassei,  legcm 
dedit  sano  «,  ct  proeccpit  nc  alira  jam  peccaret,  iie 
qiiid  pcecanfi  graviiis  cveniret.  Cuarciaii  eramus  el 
in  angiisium  innoceiin;c  praiscriplioiic  coiicltisi.  Ncc 
Ii.ibcict  '  quid  rr.Tgiliialis  fiumanx  iiifirmilas  atiiue 


prius  maiiiis  abldisseiit ",  respondit  ei  dixil  :  Qui  fc- 
cil  quott  iiiCtts  esl,  fecii  et  quod  foris  c$l.  Verum  duie 
eteciiiosijnam,  el  eccevobis  mundaomnia  (Luc.  xi ,  40) : 
ddceiis  scilicelel  osiendciis  noii  mamis  l;ivandas  csse, 
sud  pccius,  cl  soides  inlrinseciis  potius  quaiu  cxliiu- 
secus  deir.iheiidas;  vcruni  (|ui  puigaveiit  quod  esl  in- 
tus,  ciim  quo(]iic  id  qiiod  foris  esi  rcpurgasse,  ct 
eniundala  iiienle,  cule  quoque  et  corporc  mundiim 
esse  toepissc.  Porro  anlcin,  monciisclojieiKloiis  iiiulc 
miir.dl  cl  iniigili  ossc  iiissiiini.s,  ;id'lidil  clecmosynas 
cssc  fatieiubis.  Miserieors  docel  cl  ii.oact  niiscricor- 
diam  lieri ;  el  (juia  servaie  iiuxriv  quos  niajjiio  iiolio 
rcdcmil  ",  posi  Ba|,uismi  giaiiam  sordidaios  doccl  de- 
niio  posse  piirg;ii'i 


iiiibecillitas  laceret,  nisi  iierum  pictas  divina  subvc-  B     Ijl.  Aguo^camus  il;iqiic,  fiaircs  cliarissiiiii^  diviu.TD 


iiicns,  jubliii;c  cl  niiscricordlx  operibus  oslciisis, 
viam  (|uaindam  lucndic  saliilis  aperirct,  ui  sordes 
poslmodum.quascumque  coulraliinius  i^,  eieeinosynis 
abliianius. 

II.  Loqiiiliir  in  Seripluris  divinis  Spiiitns  sanctus 
cldicil :  Eleciiiosijnis  clfidedeliclupitrijaniur  [Vrov.  xv, 
27).  Noi»  uli(|iie  illa  dolicla  qiiiu  lucrant  aulc  oon- 
traeta,  nant  illa  Chri«li  sangutne  et  sanctilic.itione 
purga.itm".  Iicni  deuuo  dicil  :  Sicui  aqua  exiingiiit 
iijnem,  sic  eleemosyna exiimjuii  pcccatum  (Eccli.  iii,  oj). 
Mic  quoqiic  ostendiiur  cl  probaiur  (piia,  sicul  lavacro 
aqua!  salolaris  gel»cnii;c  ignis  exiinguiiur,  ila  et  elee- 
iiio-ynis  alquc  operaiionibus  ''  ;iisiis  delicloruin 
flanmia  '    sopitur.  Et  (|iii:i  i  semcl  in  Ba|Hismo  rc- 


iiidiilgciUi;o  munus  saliibre  i',  ct  ciuuiulaiulis  piiigaii- 
disqiie  pcccaiis  iioslris,qui  Auo  aliqiio  -"  coiiscicnlioc 
volnerc  esse  11011  possumus,  inedelis  spirilalibus  viil- 
nera  noslra  curemus.  Nec  qiiisqtram"!  sic  sibi  dcpuro 
atqiie  inwmveiilaio  peclorc  blandiattir,  iil,  iiinoccitlia 
sna  rrelus,  uiedicinam  iioii  pulet  adliibendam  esse 
viilneribiis,  t  uni  scripluin  sii  :  Quis  gloriubilur  cn»luin 
u  lt(:hcre  eor,  avi  qiti»  gloriabiiur  mmiditm  se  esse  a  pcc- 
caiis  (Prov.  xx,  6)?  et  ilerum  in  l']pisioIa  siia  Joait- 
nos  poiiat  el  dic;il  :  Si  di.verimus  quia  pccciiium  non 
habeimts,  nos  ipsos  dc:  ipiiniis  '^,  ct  VL'ritns  in  nobis  '  non 
est  (I  Joan.  r,  8).  Si  awtctu  iremo  esse  siiie  pcccato  po- 
lest,  et  quisquis  inculpalum  sc  esse  dixerit,  aiilsiipor- 
btisautstullus  esl.qiiam  noccssaiia,  qiiam  beiiigiia  e>t 


iiiiss;i  peccatoritm  d;itiir'',  assidua  ct  jiigis  operatio  C  (liviiia^clcmeniia,  (lua;,  ciimsciat  "  non  decsse  saiiaiis 
Bapiismi  insiar  imiiaia ',  Dii   rtirsiis  iudtilgcnli;iiii      quaudajn  poslmodum  vulner.a,dcditcuratidisdonuosa- 

iiatidisipic  vuliieribus  remedia  salutaria! 
LI':CT;ONKS  VARIANTES. 


largiiur  »>.  Iloc  el  iu  Evangelio  Doniiivus  doeet.  Nam 


*  Sir  Lam.  Beii.  Ebor.  Ar.  Vcr.  Uod.  I,  2,  .3.  Ksso  n 
houiiiiis  lillus  voluil  liiip.  Dici  su  ol  lioiiiiiiis  llliiiiii  IVr. 

i»  Sic  West.Lam.  Ebor.  Ar  Uod.  1.5,  i.  Genec.Vcr.Tliu. 
S;iii;iret  Oxon. 

"  Misericordla!  opera  ^lr. 

•1  Sic,  Serpcnlis  anliqua  Tlin.  Foss.  Man. 

"  Saiiis  A'C.  t .  Peccaii-nl  NC.  1. 

'  tlabcbat  )l'es/.  .iitg.  Saris. 

li  lloiilrjjiiniiis  .VC.  2. 

1'  ()|.crationiljus  Bod.  1,  3,  3,  i.  Opcribos  Oxen. 

'  DoBctorHiii  foiiios  Bod.  5. 

i  ll  (piia  Bod.  1. 

k  .Sif  foss.  Lum.  Ebor.  Heuiissio  Imp.  UciToniissa  pcc- 
calorum  venia  dalur  assidua  Bod.  3. 


1  liaplismi  itislar  operaLi  Bod.  i. 

'"  iinlulgonlia  Bod.  \.  l.ai-ijialur  Dod.\.  -i. 

"  I.avisseiil  Ar.  Stiris.  Ver.  MR. 

"  Magiio  redemil  Ar.  Bod.  \,it,  5,  i. 

P  Salubre,  ul  August. 

'1  Quisiiuaiii  sibi  Lin.  Voss.  1 . 

'  Imiuaciilalo  i.cctorc  Wcd.  Ar.  Bcd.  1,  2,  o,  I.  .itiijn  l. 

'  I|.sos  scduciiiiiis  Voss.  ) 

<  Nobis  iiou  est.  Si  .lulcni  iiemo  Ar.  Suris.  Vod.  1,  2,  r;, 
i.  Tliii.  Auqitsl.  Atldit  O.con.  Si  aulcm  conle.ssi  fuciiiuns 
pB€c;»la  nosira,  li^Kslis  el  jiislos  esl  DowiHus,  (|ui  iiobis 
peccaladimillat. 

"  SlulUis  csl;  cum  scial  Avgiisl. 


STEPH.  BALlZil  NOT/E. 
niurum,  cap.^S,  Dclevi  l^imen  ,  qtiiiwlfctsi  iit  viginii  D      Peciore.  Anlea  lcgebnlnr  corde.  Nefiiic  diibilandiim 

'■'■ '  ""      '   " "        "  est    quin  Iiac  lcciid  sii  oplima.  Verniii,  ciiiii  pcf/oiY 

scii|iiuni  sil  iit  vigiiiii  ct  diiobus  libtis  nosiiis  cl  iii 


libris  veteribus  ,  apc.d  Maiitim  Meic;iloreni  ,  in 
edliionc  Spirei;si  ,  iii  aiiii(|ii;i  Vcucia  ,  in  Erasniica. 
Addita  piinio  fiiil  in  cdiiione  Maiitiiii.  Mortllius 
expmixii. 

6'i(inr(.(.  Aiiiea  lcgebalur  sannret,  Mulare  (oadus 
sunt ,  (ptia  tniiits  fere  libii  volercs  liaLciil  kciioiiom 
qtiam   proicro. 

ISiim  eitm  Domiitns.  Referl  Iitinc  lociini  sancltis 
.dtigiisiiiius  lib.  IV  coiilra  duas  Epistolas  Vcluijia- 
norum,  eap.  8. 

Aniiqtta.  Iiaveleres  libri  fcre  omnes  ct  veleres 
ediiioues.  1'atncliits  posiiil  iiniiqiti.  Qiiain  leciiincm 
inveiii  eliani  iii  qtiiluisdam  Ijbris  atiliqiiis. 

III.  —  »"'  Aijiimcumits  ilnqite.  nunc  qiioque  loeum 
refcrt  saiictus  .\iigusliitus  ibidcni,  cap.  10. 

fieequitquiim.  Ciiai  Augustitius  ibideiu  el  in  llbro 
11  ryiiiin  hdntmtm  Pelaijiaiutm,c^\  8. 


sex  Anglicatiis,  piilavi  (lclioie  inc  cedoro  ooriim  ai;- 
clorilali,  prxscilini  cmii  ila  (pioqne  s^tripliiiii  silajn.d 
sancnim  Aoiitislimiiii,  lib.  11  conlra  Juliui.nm  Pclii- 
ijiiiiium,  f:ip.  8. 

Yerilas  in  nobis  non  esl.  Postea  addiliir  iii  viilg;i[is 
edirtoiiiliits  :  ^j  itulemcunfessi  fneiimns  pccculu  nvslrii, 
ftdclis  cl  jitslusesl  Dominus  qui  nobis  peccntu  dimilint. 
Vcriiiii,  t:  tiK^nclsi  ca  exslciil  in  (|iiibusilani  codicibi;s 
atiliqnis,  ciiiit  desidcrenliir  in  sexditim  tiostiis ,  in 
pritttis  iii  Soguiotiaiio,  in  scx  Anglicaiiis,  ct  apiid 
s;iiicliim  Aiigiistiiiiiiti  in  locis  Siipia  laudalis ,  pulavi 
c.i  Moii  esse  Cypriaiil,  fcd  a  (piodam  sltidioso  lnic 
ir;iiislaia  ex  Episiola  saiicii  Joauiiis.  Cerie  absque  iis 
noii  luinus  cuiislal  sensus. 


co-j 


LIBER  DE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS. 


m 


IV.  Nunu|iiam  Jcniquc,  fiMties  dilcclissinii,  adino-  A  13).  Nc(|uc  cniin  promcrcii  miscricor;li:>m  OonTiiii 


nilio  iliviiia  ccssavit  et  lacuit  '■>  quomiiuis  iii  Scriplnris  , 
saiiclis  lam  velcrifius  qumi  iiovis '•  scinpcr  el  uljique 
aJ  iiiiscrici)rdi:u  opcra  Dci  popiiliis  provocaretur  •• ; 
et  cancnle  aique  cxliortanlc  Siiiiiui  sancio,  quisquis 
ad  spcni  rcgiii  ccelcslis  insiiiiitur,'faccre  clccmosynas 
jubcliir.  Mandal  ct  prdccipit  Esaiic  Dciis  :  Exclamci, 
inquil,  hi  forihiuliiie,  ei  iioli  jiiircere.  Sicnt  liiba  cxalla 
vocem  luaiii,  el  imnunlia  ])lebi  mem  pcccala  ipsorum  et 
doinui  Jacob  fuciiiora'^  eoruin  (ha.  uiii,  1).  Et  cnni 
pcccala  cis  sua  cx]irobrari  pr.<'cepisscl,cnm((uecorum 
f.icinora  plciio  indignaiionis  impctn  proiulisset,  dixis- 
sctque  eos  iiec,  si  oraiionibus  et  prccibus  et  jejuiiiis 
iiterenlur,  satisfacere  pro  dcliciis  possc,  ncc,  si  iii  ci- 
licii)  et  cinere  volvcicnlur,  iram  Dci  posse  leiiirc, 


poicrit  qui  miicricors  ipsc  iion  fuciil,  ant  impctr.iryit 
dc  divin:i  piel;ile  aliqiiid  iii  prccibns  qni  ad  preccm 
panperis  iioii  fncrit  liimiaims.  Qiiod  iicm  iii  rsalnis 
Spiritus  sanclus  dcclarai  et  probat  diceiis  :  Benlus  qui 
inlelliijil  super  egenuih  "  el  paujierem,  in  die  mula  libc- 
nibil  eiim  Dominus  (Psal.  xl,  2).  Qfnoriini  procccpio- 
iMini  mciiior  Danicl,  cnni  rex  Nabnciiodonosor  ad- 
vcrso  soiniiio  lcrriius  itstiiarcl,  pro  avertcndis  malis 
ad  diviiiam  opem  inipctr.indam  rcmcdium  dcdil  di- 
ccns  :  Proplerea,  rex,  coiisilinm  meum  placeat  libi,  cl 
peccaln  Uta  eleemosynis  redime  el  injuslilias  lifas  mise- 
raiionibus  pauperinn,  et  erit  Deus  parcens ''  peccalis  iiiis 
(Dan.  IV,  2.i).  Cui  rex  non  oblempcrans,  advcrsa 
qua;  vidcrat  el  inlcsia  perpessus  esi :  qiuc  cvadere  cl 


iii   novissima  lameii  ]:ailc,  demonsiraiis  solis  elee- 1{  vil:ire  poluisscl,  si  pcccalasuactcemosynisredemisscl. 


mosynis  Dcum  possc  placaii,  addidit  dicciis  :  Frunye 
esurienli  panem  tiium,  el  egenos  sine  tecto  iiiduc  in  do- 
mum  luain.  Si  videris  nudum,  vesli  eum,  el  domesiicos 
seminis  liii  non  despicias.  Tuiic  eruinpet  lemporaneuin 
lumen  luum,  et  vestimenta  ttia  ciio  orientur,  et  pra:ibit 
aiite  le  juslitia,  el  clariias  Dei  circuindabil  le.  Tunc 
excluinubis ,  cl  Deits  exaitdiet  le.  Duin  adliuc  loqiteris 
liicet  :  Ecce  adsitm  (Ibid.,  7-f)). 

V.  Rcmedia.'^  propiliando  Dco  ipsiiis  Dei  vcrbis 
data  sunt,  quid  deberent  facere  peccantes  magisieiia 
diviiia  diicuerunt,  opcralionibiis  justis  Deo  salisficii, 
iniscricordi;\;  mciitis  pcccaia  purgari.  Ei  apud  S;ilo- 
inoncm  lcgimus  ;  Conclitde  cleemosiinuin  in  corde  pau- 
peris  f,  cl  liwc  pru  le  exorabit  ab  omni  malo.  Et  ile- 


liapliacl  qnoque  angelus  paria  '  testatur,  ct  ut  cleemo- 
syna  libenter  ac  largiter  fiat  horlatur  dicens  :  Bona 
est  orniio  J  cum  jejiinio  et  eleemosyna  :  quia  eleemosyna 
a  morte  liberal,  et  ipsa  purgal  peccala  (Tob.  xii,  8). 
Oslcndit  orationes  nostras  ac  jejunia  niinus  posse  iiisi 
elecmosynis  adjnvciilur  '^,  deprecaiioiics  solas  parum 
ad  impeiraiidnm  valerc,  iiisi  factorum  ct  operum 
accessioiic  "'  saiieiilnr  '.  Rcvclat  Angclus  et  inani- 
festat  et  firmat  elccmosynis  pelitiones  noslras  efllca- 
ces  lieri,  clcemosynis  viiam  de  periculis  rediiiii,  eleo- 
mosynis  animas  a  raorte  liberari. 

VI.  iSec  sic,  fratrcs  cliarissimi,  isia  proferimus  iit 
uon  quod  Rapliacl  angcliis  dixit  vcriiatis  testiinonio 
comprobemus  :  in  Actibus  "■  Apostolorura  facii  lides 


rum  :  Qui  obturat  aures  ne  audial  imbecillum,  et  ipse  Q  posita  esl,  el  quod  clecmosynis,   iion  tanlum  a  se- 
invocabit  Deum,  et  non  erit  qui  exaudiat  euin  (Prov.  xxi,      cimda,  sed  a  priim*  niorlc  aiiimae  libcrenlur  gesia;  ot 

LECTIONES  VARIAISTES. 


"  Cessavit  el  tacuil.sic  Lain.  Ebor.  NC.  I.  Saris.  Liii. 
llod.  1,  "2,  5,  i.  r/m.  Cessavlt,  niimquam  Oxon. 

1'  Saiiclis  sem|jcr  et  uliique  Tlm. 

<=  Populos  [irovocaret  Wesl.  Saiis. 

<i  .lacob  dclicia  Saris. 

«  Remedia  de  Ilod.  3. 

t  In  sinu  p'auperis  Lam.  NC.  1.  Ebor.  Bod.  2.  Exoi;ibit 
in  'ii''  inaio  i'cr. 

8  Kgentem  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Ver. 


ti  Deus  parcens  Lain.  Lin.  Pein.  Voss.  \,  2.  Bod.  2,  3. 
Dciis  patiens  Oxon. 

i  Paria  Tobiie  ."tr.  Lam.  Bod.  2. 

i  l!o!ia  esl,  iimnit  l.am.  A  pcecatis  Ver.  Elcpmosyin 
cuin  jiislilia  llod.  l. 

k  Kleoinosyni.s  sofienlur  .Ir.  West.  Saris.  Bod.  1,2,  ,", 
i.  Karciaiiliir  alii  post  1'uinet. 

1  .Snbveniatur  lAn. 

"■  Sie  iii  Act.  II  esl. 


STEl'11.  BALLZII  NOTiE. 

IV. —  Vesiiinenla  Iwd.  Ncscio  imde  orla  .sii  scri-  senliuiit  aiilem  viginii  libri  noslri,  eiiam  Segiiicrianns 
plma  libri  Fiixcnsis,  iii  iino  legilur  et  preces  iitw  cito  ei  Veronensis  omninni  anliquissinii.  Siiiit  lamcii  duo 
exuiidiciilur.  Iii  ediliirnc  vulgaia,  e(  sunilas  lua  cilius  qiii  liabenl  siicienliir  vel  sociciitur,  alii  sex  socieiilur 
orieliir.  Vidc  llicronymuni  in  eainit  i.viii  Isaia'.  t:iiilimi.  Eaiii  piislrcmiim  lcciionem  pr;vfcrimt  scplcm 

V. —  In  corde.  \n  dnobns  lilnis  aiiliqnis  lcgilnr -|>  Anglieaiii,  sed  iioii  in  lioc  loco.  Onipiic  voceiii  socicii- 
siini  et  snpra  liiienm  vel  corde.  Ilinc  orla  est  discie-       lnr  pninint  iii  pliiasi  supcriorc,  eleeniDsynis  socienlur. 


|>aiilia  lcciioiium  iii  aiiliquis  codlcibus,  qiioriiiii  non- 
nulli  liabent  corde,  alii  siiiH.  Velcics  cililioncs  liaLciit 
sinu.  Manuiiiis  posuil  corile,  Morclliiis  sihm. 

.Uisericordiam  Doniini.  .loiias  Aiireliaiensis,  qui 
rc  lcrt  liuiic  locnni  ex  libro  de  Orcilione  Domiiiica  in 
libro  III,  cap.  ■lO,  de  lnsiilulione  luieuii,  lcgit  Dci  nii- 
ser icordiuin .  CodcxLamonii,  Deivcnium.  Scgiiiciaiius 
Deiim  laniiim. 

Purccns.  Iii  codicc  Foxcnsi  i'f/  pnrcens  vcl  puliens. 
Iliiic  oria  e-ii  lcctio  diversa  qnoriiiiid;im  libroruiii,  in 
quibus  scriptnni  csl  paliens.  C;i:Icrnm  legciidniii  cssc 
piito  piirceiis,  eo  iii  priinis  argunienlo  quod,  pr;cicr 
aiicioriiatem  vetcrnm  librorimi  el  edilioiium ,  scri- 
ptiim  csl  iii  libro  Daiiiclis  ,  Forsitan  ignoscet  deliclis 
,in's. 

SAiientur.  Iia  veieres  editioiies  ante  eam  qitie  di- 
cilurcsse  Gravii.  Sic  eliam  habct  Morelliana.  Con- 


ramclius,  coiilra  tnt  aiicloritalcs  ,  absque  ullius  libri 
vclcris  siiflriigio,  uiiilnm  qiii;i  iii  edilioiie  illa  qu;e 
diciliir  Giavii  icgiliir  furcianlur,  ct  qiiia  iii  qtiodam 
libro  Coloniciisi,  qui  cerie  iimtilns  est  iii  hoc  loco, 
lcgitnr  fiircienlur,  co  iiiodo  <pio  per  cirorcm  qiioqne 
scriiituiii  csliii  Eiixeiisi  snccfii/Hr;  Pameliiis,  inquaiii, 
ex  lcctioiic  illiiis  cdilioiiis  et  codicis  Colonieiisis  fccit 
farciantitr,  ininime  dubiians  <|iiiii  li:cc  leclio  essct 
o|)iiina.  Qiiod  certe  iion  licei.  Nam,  si  c<injecluiis  iia 
lacile  inilnlgcic  licilnm  essel,  cgo  mallem  poiicre 
cum  Goul.irlio  [ulcicmlur,  <|uam  leclionein  scio  pioba  • 
taiii  fnisse  Nicolao  Fabro.  Eadem  audacia  Paiiielnis 
in  Rpislola  Lxxvi,  pag.  \l)i ,  posnii  sf(»«(  pro  suliul, 
«t  iliic  monuimiis.  Apiilciiis  lib.  ii  Melaiiior|ilioseim  : 
II (uc  atttein  nuvissinia ,  qitain  funte  salianti  poslreimii 
pariiis  «//'udt(.  ^iJo  supra  pag.  515. 


C07 


!)IVI   CYPRIAM 


f.08 


implcta;  rei  probationc  compcrluni  csl".  Taljiili;>  '•,  A  viiam  ;i  lonwm  Cluisli  criiore  prcliosam,  do  qdanii- 


opcraiioiiibus  jiislis  el  cleeiiiosyiiis  pr.cslamlis  plnri- 
iiium  dcdila,  ciim  iiirirmala  esscl  ci  morliia,  ad  ca- 
davcr  exaiiiivic  Peiius  acciuis  csl  :  i|iii  cum  impisro 
pro  apostolica  liumatiilaic  vciiissel,  circiimslcieniMl 
eum  vidux  flcntes  el  roganles,  pallia  ei  liinicas  ct 
omnia  illa  qiix  priiis  siimpi^ciaiil  indiimciita  nioii- 
stranlrs,  nec  pro  dcfuiicla  siiis  vocilms,  sed  ipsiiis 
operibiis  dcprecaiiles.  Sciisii  !'eirus  iinpcirari  pnsse 
quod  sic  pctebatur,  nec  defuluriiin  Chrisii  aiixiliiim 
viduis  deprecaiililms,  qiiando  essci  iii  viduis  ipse  ve- 
slilus.  Cum  itaquegenibus  iiiviis  "■  oiassel,  viduarmii 
ac  paiiperiim  idoneusadvocaiiis  lcgalas  sibi  jirece^ad 
Doniinum  perlnlisset,  conversus  ;;d  corpus,  quoil  iii 
tabula  jaiii  loliiin  jaccbal,  Tubiilm,  inquit,  exsitrye  iii 


talc  paliiiiioiiii  siii  dicil  dcliere  nicrcari  :  Simiteesl, 
inqiiit,  i(Y/ii»iii  calorum  Iwmini  uegoliiitori^'  qtKBrenli 
bonns  )n(iryctriliis.  Vbi  anlem  itivenil  preliosum  titarija- 
riiatn ,  iibiii  el  vcndidii  otiitiia  quw  luibuil,  el  einit  il- 
lum  {Mailli.  XIII,  i5). 

VIII.  Eos  deiiique  et  Abrahai  filios  dicil  quos  In 
juvandis  alendisqiic  paupcribus  operarios  ceriiil. 
Nam,  ciim  Zaclia^iisdixissel  :  Kcce  diinidium  ex  sub- 
stniiliii  ii:ea  du  etjenis,  el  si  cui  qiiid  friiudavi  ',  quadru- 
pliim  reddo,  rcspomlit  Jcsus  ct  dixil  quia  salus  j  lio- 
die  Itiiic  domui  facla  esl,  quiiniam  et  hic  fitius  esl  Abra  ■ 
Iiiv(Iaic.  XIX,  8,  9).Nam,  si  Abraliaincrcdidil  Ueo  et 
dcputaium  esl  ei  ad  jiistiiiam,  utique  qiii  sccundiini 
pi;eceptum  Dei  eleemosynas  facil,  Deo  credit,  el  qui 


MOHiiiie  Jeiu  Chrisii  '^  [Aci.   ix,  ■iO).  Nce  defuit  Pciro  jj  babel  lidei  veritatem,  servat  Dei  timorem;  qui  aiitcm 


quominus  siaiim  lerret  aiixiliiim  qiii  in  Evangelio  '• 
daii  dixeral  (iuici|iiid  fiiisscl  cjiis  iiomine  postula- 
lum.  Mors  itaqiie  suspcnditiir  et  spiritus  rcdditiir, 
et,  miranlibus  ac  stiipeiilibiis  cunciis,  ad  bancmundi 
denuo  Iiiccni  redlvivum  corpus  animatur.  Yaiilum 
potucruiit  inisericordi;e  merila,  laiitum  opcra  jnsla  ' 
valueriini  !  Qii;e  Kiborantibiis  viduis  iargila  fucrai 
subsidia  vivendi,  meruit  ad  vilam  viduarum  peti- 
lione  revocari. 

VII.  Ii;i(|ne  in  Kvangelio  Dominiis,  doctor  vii;e 
nosira;  ei  inagisler  saluiis  .-cierna',  vivifKans  crc- 
deiiliiim  populiim  et  vivilicatis  consulens  in  ;etcr- 
iium,  iiiier  siia  inanil;ila  diviiia  et  pra;cepta  coeleslia 
iiibi!  ciebriiis  ni;iiid;il  el  pracipit  qiiani  ut  insistamns 


Dci  timorcm  servat,  iii  miseratioiiibiis  paupcriiiii 
Deum  cogilal'-.  OpcraUir  eiiiiii  idco  '  '"^  qiiia  ciedit, 
quia  scii  vera  esse  quae  pr;cdicta  sunt  veibis  Dei,  iicc 
Scriptiiram  sanctam  posse  mentiri;  arbores  infrucluo- 
sas,  id  esi,  sterilcs  liomines,  cxcidi  ct  in  ignciii 
miiii,  inisericnrdes  autem  ad  reginim  vocari.  Qiii  ct 
alio  iii  loco  operarios  el  fructuosos  fideles  appclbii, 
iiifructiiosis  vero  et  slcrilibns  lidcm  dcrogai  dicciis  : 
iS'i  i)i  iiijiislo  mammona  fideles  non  fuislis,  qiiod  esl  rc- 
rum'"  qiiis  credet  vobis  ?  El  si  in  alieiio  fideles  iion  fui- 
slis,  quod  est  veslruin  quis  dabit  vobis  [Luc.  xvi,  11)? 
IX.  Si  "  vereris  et  meluis  ne,  si  operaii  pluiiiiinm 
cfcu  ris,  paiiimoiii )  tiio  larga  operalione  finito  ad 
peiiuriiim  forie  redigaris,  esto  iii  liac  parte  inlrepi- 


eleemosynis  d;iiidis,  nec  teirenis  possessionilius  in   C  J"s,  eslo  secnrus;    fiiiiri  iioii  [loicsl  undc  iii  ii^iis 


culiemus,  sed  coelesles  tliesauros  poiiiis  recondaniiis. 
Vendite,  inquit,  res  vestrat,  ei  daie  eleentosijnnin 
{Luc.  XII.  33).  Kl  ilcrum  :  Nolilevobis  coiidere  llic- 
saiiros  siiper  lerruin,  ubi  tinca  et  coineslura  citerminnl, 
et  ubi  fures  effodittnl  et  furatttur.  Tliesaurizale  auiem 
vobis  thesauros  in  ctvto,  ubi  neque  tinea  ncque  coinc- 
itiira  e.xtertninal,  et  ubi  fiircs  non  effodiunt  ncc  fnrun- 
Itir.  Ubi  ennti  fnerit  lliesuurns  liius,  ibi  erit  el  cor  luiim 
{Matlh.  VI,  19  21).  Lt  ciiiii  i  l)scival;i  lcge  perfeclum 
ct  consiimmatiim  vellcl  osicndcre,  Si  vis,  inqnii,  pn- 
fcctui  esse,  vade  el  teiide  oiunia  Ina  s,  el  du  eijenis,  et 
liiibebis  thesnuruin  in  cacto ;  ei  veni  ,  sequerc  tne 
{Hatth.  XIX,  21).  Iiein  alio  loco  iicgotiatoreiii  ccele- 
stis  grati;e  et  toinp;iratorciii  s;ilulis  a!lern;i;,  disiractis 


Cliriiti  impeiidilur,  unde  opus  coelesie  celebraiiir. 
Ncc  buc  tibi  de  meo  spondco,  sed  de  sanciariim 
Scripturarnm  fidc  etdivina;  polliciiaiionis  aiicioriia  c 
piomitlo.  Loqiiitur  pcr  Salomoncin  Spiritus  sancliis 
el  dicit  :  Qnidat  paiiperibus,  numqnnm  egebil;  qtii  i.i.- 
tein  avertil  oculutn  suiim ,  in  mugna  peniiria  crit 
{Prov.  XXVIII,  27)  ;  oslciuleiis  miseritordcs  alque 
opcr;inies  egcre  non  possc.  niagis  paicos  ei  sicriie-; 
ad  iiiopiam  pnsimoduin  deveiiiie.  Item  be;iliis  ;i|iO 
SloLis  Panliis,  l)oiiiinic;e  iiispiralionis  gralia  plciiiis  : 
Qiii  iidniiiiislyiil.  inipiii,  seineii  seiniiianti,  et  piincin  id 
cdcndiim  prn:stubil,  ct  imillipUciibil  seminationem  vc- 
stram,  et  uiiiitbil  incremenla  frugiiin  jttstitia;  veslriv,  nl 
1)1  otnnihus  tncuplcteiniiii .    Kt    ilernm  :  Adminislrnlio 


omnibus  rebus  suis,  pretiosani  marg;iritaiii  ,  iioc  est  D  luijus  ofjicii  non  tanltitn  supptebit  ea  qtue  sanctis  de- 

LECTIONES  VAUIAiNTES. 


"  Tesiatiim  est  Saris. 

•>  Tabitha  clocniosviiaria  Bod.  3.  Oralionibus  Ar.  Saris 
Vod.  2, 
'  Nixis  Ver.  Onisset,  ot  Siiris. 
<l  Noiiiino  Doniiiii  West. 
''  KvangiOio  siio  Voss.  2.  Pem. 
'  Opcra  jiislilia;  A.  Ilen.  Uod.  2. 
8  Oninia  ipij'  Inlics  Voss.  I.  1'ossides  A'('.  2. 


h  Ncgotianti  Ar.  H>sr  Stiris.  Uod.  2,  3,  -1. 

'  Qiiein  defraniJavi  tSod.  ?>. 

j   (Jiiia,  iiiquit,  saliis  .S'«ns. 

k  Dcuni  fancrat  Voss.  1.  lain.  NC.  2. 

'  Opcialur  onini  Dco  Pod.  I,  2,  5, 

■"  Quod  voslrum  l.nin.  Hod.  3,  -i. 

"  Scd  Uod.  1,  2,  3,  i.  Si  Iiiipr.  Oxon. 


STEPn.  BALUZH  miJE. 
VII.  —  7'i')i,'«.  Vide  Fronlonis  Diica;i  iiotas  in  llo-      preliosa  tnarqarita. 


iiiili;is  sancli  Hasilii  de  Jcjiiiiio,  pag.  29 

Venite  omnia  t'in.  Codox  Laiiionii,  vcnde  oinniaqtia: 
possides,  et  da  eijcnis.  Alilii  ipioipie  scriplmn  vidi 
egeiiis  pro  piiuperiOus. 

Ubi  iiutcin  in'\itit.  Codex  Lamonii  :  Invetita  nulem 


VIH.  —  Wc'!i))i  cogital.  Coilcx  sancti  Albini ,  Dcitn 
fo;nertil.  liiiignndicus  ci   l.amiiiiiiiiins  ,   I)eo  fa^icnti. 

Mainiiiona.  Vidc  Coeliimi  Calc.igiiiiium  lib,  i, 
Episi.  59.  .j 


«09 


LIBER  DE  OPERE  ET  ELEEUOSYiNIS. 


010 


suiti,  sed  el  ubundabil  ■'  ;)«•  multam  cjruiinrum  actio-  A  pam,  '"conlestelur  et  dicat :  Aspicite  volalilia  cceli. 


ncm  ''  m  Deum  (1[  Cor.  ix,  dO-1-2)  ;  (|iioiii;\m,  dii 
graiiariiiii  acli»  ad  Deiim  pro  clecinosyiiis  ''  aiqiie 
(ipiiMlionilius  nostris  paiiperiiiii  oiaiioiie  dirigiliir, 
cciisiis  opcrantis  '^  Dci  retribiiiioiie  ciiiiiiil:iliir.  Et 
Domimis  in  Evangclio,  jara  luiic  ejiismodi  liominum 
corda  coiisiderans,  et  perliilis  atque  incredulis  pra;- 
scia  voce  denuntians,  conlesiauir  el  dicil  •.^Nolite  co- 
(jiiare  dicentes  :  Quid  edemus,  aui  quid  bibemus,  aut 
quid  vestiemur  '  liwc  eniin  nationes  qucerunt.  Scit  au- 
tem  ^  Pater  vesler  quia  omnium  liorum  indigetis.  Quw- 
rile  primiim  regnum  Dei  et  justitiam  ejus  f,  et  omnia 
isia  iipponentur  vobis  {Matilt.  vi,  51  55).  liis  oinnia 
apponi  dicil  et  tradi  qui  rcgniiin  et  justiliam  Dei 
qiircrunt.  Eos  enim  Dominus,  cum  judicii  dies  vene- 


quoniam  non  seminant,  ncqiie  metuiit,  neque  coliujunl 
iii  liorrea,  et  Paler  vesler  ca;teslis  alit  i  illa.  ISonne  vos 
pluris  illis  estis{Maitli.  vi,  26)?  Voliicres  Deus  pascit, 
et  passeril)us  alimcnta  diiirna  pr;csianlur;  et  quibus 
nullus  divinaj  rei  sensus  est,  eis  nec  potus  nec  cibus 
deest  :  tu  Clirisiiaiio,  tu  Dei  servo,  tu  operibus  Ijonis 
dediio,  tu  domino  suocliaro  ,  aliquid  e.\isiiiiias  dcfu- 
luruin  ? 

XIL  Nisi  si  putas  ^  quia  qtii  Cbristuin  pascit,  a 
Christo  ipse  non  pasciiur,  aut  eis  terrena  deerunt 
quibus  coelestiaeidivina  tribuuntur.  Unde  b.cc  iiicrc- 
dula  cogiialio?  undc  impia  et  sacrilcga  isla  meditalio? 
Quid  facit  iu  domo  fidci  perlidinn  peelus?  Quid,  qui 
Ciiristp  omnino  non  credit,  appellaiiir  et  dicilurCliri- 


lil,  ad  percipiendum  regiium  dicit  admiiti  qui  fuerint  B  sl';"'i'S?  Pharisxi  libi  inagis  congruit  nomeii.  Nam, 


iii  Ecclesia  ejiis  operaii. 

X.  Meiuis  ne  patrimonium  tuum  forte  deficiui  si 
opcrari  ex  eo  largiier  coeperis,  ei  nescis,  miser,  quia, 
diim  limes  ne  res  fainiliaris  dcficiat,  viia  ipsa  et  sa- 
lus  deficit;  et ,  dum  ne  quid  dc  rcbus  tuis  niinuatur 
alleiidis,  iioii  respicis  qiiod  ipse  miiiiiaris,  amator 
inigis  mammonse  quamanimx  Inx;  ui,  diini  tiines  ne 
IMO  te  patiiinonium  umm  perdas,  ip-e  pro  patrimo- 
nio  tuo  pereas  s.  Et  ideo  beiie  .^postolus  clainai  ct 
diiil  :  Niliil  intulimusin  liunc  munduin,  verum  nec au- 
[iire  qtiid  possumus.  Habentes  itaque  exliibilionein  et 
legumentum,  Itiscontenti  sinius.  Qiii  aulein  volunt  divi- 
lcsfieri,  incidunlin  tentalionem  etin  muscipulam  et  de- 
sideria  niulta  el  nocentia,  quxmergunt  liominem  in  per- 


cuiii  Domiiius  iii  Evaiigelio  de  eleeinosyiiis  disputa- 
ret,  et  ut  nobis  amicos  de  terreslribus  lucris  provida 
opciatione  facerenius  ,  qui  nos  posiinodum  iii  laber- 
nacula  aiteriia  suscipeienl ,  fldeliter  ac  salubriier 
pr;vmoneret,  addidit  post  b;ec  Scriplura  dicoiis  '  : 
Audiebanl  autein  liaic  omnia  Pliarisxi ,  qiii  erant  ciipi- 
dissiini,  et  irridebant  euin  {Luc.  xvi,  14).  Qualcs  niinc 
qiiosdam  ■»  in  Ecclesia  videmus,  (|iioriim  pncclusu) 
aiiresclcorda  ciiecata  nullinn  de  Sjiirilalibiis  ac  salu- 
taribus  monilis  lunieii  admitlunt?  de  qnihus  niiraii 
noii  oportet  quod  contemiiant  in  tractaiibus  servuni, 
quando  a  lalibus  ipsum  Dominum  videaraus  esse 
coiiicmptum. 
XIII.  Quid  libi  iii  islis  ineptis  et  stiiltis  cogilaiioni- 


diiionem  el  in  inleritum.  Radix  enim  omiiium  inalo-  G  hus  pliuidis,  quasi  inetii  et  sollicitudine  fuluroruin  ab 


rum  est  ciipiditas  :  quam  quidam  appetenles  iiaufraga- 
vciuni  a  fide ,  et  inseruerunt  se  doloribus  midlis 
(I  Tim.  VI,  7-10). 

XI.  .MlMuIs  ne  palrinioniiiin  luum  forte  deficiat,  si 
opcrari  cx  eo  laigiier  cffiperis.  Qiiando  cnim  factiim 
cst  nt  justo  posscnt  dccsse  subsidia  vii;e  '',  cuni  seri- 
pliim  sit :  Non  occidel  [inne  Dominiis  aitimam  justam 
{Prov.  X,  5).  Helias  in  soliludine  corvis  niiiiistnnti- 
bus  pascilur,  et  Danicli  iii  lacu  ad  leonura  pr.xdam 
jussu  regis  incluso  prandimn  diviiiiius  apparalur;  et 
Ui  iiietiiis  ne  opcranii  libi  et  Doiiiiniim  promerciiti 
dcsit  alimeiituni,  qiiando  ipse  iii  Evangelio,  aj  expro- 
braiioncm  coruni  qiiibus  '  mciis  dubia  est  et  fides 


operibus  relarderis?  Quid  umbras  et  pra;stigias  quas- 
dam  van«  excusationis  obtendis?  Coiifitere  iinnio 
qu;c  vera  suiit ;  et  quia  seientes  non  potes  fallcre , 
secreta  et  abdita  nienlis  exprome.  Obsedcrunt  ani- 
miiin  luum  slerilitatis  lencbra;,  ei,  recedcnte  indc 
luiiiine  vcritatis,  carnale  pectus  .•ilia  ct  profiindaava- 
riiia;  caligo  c-xcavit.  I'ecuiii;e  lua;  captivus  et  servus 
es,  catenis  cupiditatis  et  viiiculis  alligaius  es,  et 
quemjam  solverat  Cbristus,  dcnuo  vinetus  cs.  Scr- 
vas  pecuiiiani,  qua;  te  servala  "  noii  scrvat.  Pairi- 
nioniuin  cumulas ,  quod  tc  poiidere  siio  onerat"; 
iiec  meministi  quid  Deiis  responderii  diviti  cxiibe- 
ranlium  fruciumn  copiain  stulta  r  cxultaiionc  jaclan- 


LECTIONES  YARI.^,NrES. 


'  Sed  ct  abundare  facit  Bod.  i  Supra  habetur  :  supple-  D 
\il,  el  ;ibuii(lavit. 

''  Por  iimltas  graliarum  iictioiics  Siiiis. 

<^  l'cr  el(!('niosyiias  Saris. 

ii  Opfiaiitibus  llod.  1. 

"  l-jiiin  Hod.  i,  2.  Saris. 

f  Sic  Ver.  Tliu.  Foss.  deeraiitin  Iinpr. 

«  iSc  lorti;  Wesl.   Ebor.  Foss.  ni;  pro  te  |iairiinoiiium 
pcrd;is,  id  agis  ut  ipse,  pro  |iatriiiionio  iicrcas  Ver. 

ii  Deessi!  subslaiitia  Ver. 

STEPH.  BALUZIl  NOT^. 


1  Quorum  West. 
i  Pascil  Ar.  Lam.  Lin. 
it  Nisi  pulas  qiiod  Ar.  Bod.  2. 
1  Scriptura  divina  Ar.  Voss.  i.  Lmn.  Hod.  2,  3. 
"'  Tales  nunc  Ar.  Qualcs  nuiic  in  Eeclcsia  o.toii. 
"  A  tc  servata  Saiii. 

"  Sic  onerat  Ar.  West.  Lam.  Saris.  Bod.  1,  2, 
Suo  Hravius  Oxon. 
V  Copia,  siulta  se  Yer. 


X.  —  Muicipulam.  Duo  libri  veteres  addiint  dia- 
boii. 

XI.  —  Deesse  siibsidia.  Codcx  saiicli  Albini,  possil 
de,'ssc  substunim.  Sic  cliam  sciiptiim  cral  !n  Vcro- 
iiciisi. 

XII.  —  De  terrcstribiis   lucris.   Vclus  codcN  mona- 


slcrii  Compeiidiensis,  et  utnobis  de  terrcslribus  copiis 
liicrri  magna  provida  operatione  fncerenius. 

Xlll.  —  Pondere  suo  onerat.  lla  oiimes  vctcrcs 
edilioiics,  oniues  libri  iiostri ,  ct  ■"'  oclo  Aiiglicaiii. 
P:iiiicliiisex  editioneGravii,iitipscaii,  adjccit  gravius, 
ciiiii  laiiien  vox  illa  iionexsli.'t  iii  cdiiiune  qua;  dicilur 
Giavii. 


^41  I>1VI  OYPUIAM 

li  :  SlidW  inqiiil ,  linc  uocle  cxpo&Udutur  (litima  Uin  a  A  latis  tuw ,  ct 
lc.  Qiiw  "  cigo  pnriisii  ciitus  eiunt{Luc.  xii,  20)?  Qiiid 
■diviliis  luis  f>oliis  iiiciilias?  (|iiiil  in  pcpiiani  liiniii  |  a- 
Jriinoiiii  lui  poiidiis  cxaggrtias,  iit  qno  loriiplc.linr 
sivciilo  fiiciis,  p:iii|ierior  J)eo  !ias?  Uriiililiis  luas  tli- 
\iilc  cimi  nomiiio  iOco  Uio  ,  Criicliis  uios  iparlire  ciim 
OlirislG ,  fac  vilii  poBsessiniuiiii  lonc-lriiim  tCliri.-Uuii 
-pariic  ipem  ,  »tt  ei  i)ie  le  «ibi  fnciai  i  cgiioriim  coelc- 
siiiim  colixredcm. 

XIA'.  Errns  et  filleris,  (}iiisqiiis  lc  iii  saiciilo  divi- 
loni  crcdis.  Aiidi  iii  At'.ocaly|)si  Doiuiiii  liii  voccm 
cjiismodiiiomiiies  josiis  objurg.iiiDiiibiis  iiicKCjiantcm : 
Ihois,  inqnil,  Dives  siiiii,  et  diiaiii.s  sitm  ,  .et  iiuUins  ■' 
toi  egeo ;  ct  ncscis  quoniam  lu  es  •«ii.ser  .c(  iiiiscin6i/is, 
cl  pauper'',  cl  cwcus,  el  nudiis.Siiaileu  libi  cmere  a  ine 


CI2 

collyrio  imiiige  '  oculos  ttios  tU  vidcas 
(lipoc.  111,  17,  18).  Qui  crgo  locuples  cl  divcs  cs,  cmc 
libi  a  Clirislo  aurum  igiiiiiim,  ul,  sordibus  Uiis  lam- 
quam  igiic  decoctis,  csse  aiiriiin  iniindum  possis,  .si 
clccmosyiiis  ct  justa  operaiionc  purgoris.  Eme  libi 
alliam  vcslcni,  ut  t;ui  sccimdum  Adam  nudns  fucias 
ct  liorrcbas  anle  dolorinis,  indumciito  Cbristi  candido 
vostiaris.  Et  quce  malroiia  in  Ecclcsia  Cbiisti  locu- 
j>lesB,ct  .dkes  es,  inuiige  oculos  luos,  uon  siibio  dia- 
biili'',scd  colLyrio  Cbrisli;  ul  pcrvenirc  ad  vidcndum 
l>cuiii  possiSjdum  Deiim  ct  opcribus  '  cl  "'^  moribiis 
pronicreris. 

XV.  C:Bleruni,qu.T,  laliscs,  iiecoperaii  in  Ecclciia 
potos.  Egcnlcin  ciiim  ct  paupercm  non  vidoiii  oculi 
tui  supcrfusi  nigroi  is  tciicbris  et  iioctc  co;itccli   i . 


aurum  iijnilum  ^  deiijui,  nl  sis  dives;  et  reslein  at- ^  Lqch\>Ics  ct   divcs   cs ,  et   Dominicum   cclebiare 
bnm,  Jf(  vesiiiiris '-,  el  non  appareat  in  le  faditas  nudi-      cicdis  ,  qiine  corban  oinnino   iioii  repicis,  qii.c 


"»  Aiiima  liia,  quse  Ver.  Ar.'Saris. 
k  El  diUiUis,  el  luillius  Saris. 
■^  Miso.r  et  pauperWcJil.  Salh.  llod.  1. 
<1  Auiniii  probatuin  Voss.  L 


«•  Sic  llod.  I,  5,  -i.  Tltu.  foss.  Albam  vOstiai-is  Impr 


LECTIONES  Y.VIUANTES. 

f  Uugi!  Saris. 
'   K  Malroiia  Uicu|)Ies  ylr.  Saris.  Bod-  1, 
li  Dialioli  (.lefoniiis  Itoil.  3. 
i  Oporilius  lionis  el  uiocibus  Oxon, 
i  Kocte  ciecali  Z''oss. 


2,4. 


liuluaris  Ar.  liod.  2.  ilR. 


STEPH.  BALLZll  NOT^. 


lieddiiiis.  Ila  scriliendum  esl,  non  auiem  reilitus, 
Vov  eiiiin  reddilus  desocndit  a  vcrbo  rcddo,  noii  a 
lerfco.  Varro  lib  iii,  de  Itc  ruslica,  c;ip.  o  :  ijl  scxngiii- 
/rt  eo  amio  reddiderit  ea  par  villw  bis  laiiliim  (luaulnm 
luus  (iiiidiis  reddit.  Uicronymus  lib.  ii  ,  advcrsiis  Jo- 
viniaiium  ;  l'ro  magiiis  reddilibiis  paicrjdiiiHiiis  c.rigil. 
S:iiicius  Leo  papa,  Seniione  m  dc  Colleciis  :  Qiiiinio 


liiini  qiii  incipil  neiiiijiiifico,  ait  dc  Arianis  ■.Vcrcnliir 
iijilnr  popiili  jiidicinin ;  a  Doiiiiiiic.o  tid  pulaliuin  traii- 
seniil.  Vidc  liovciogii  anniitationi'S  iii  caiioncni  \li 
ciincilii  Aiicyraiii,  cl  JoaiiiiemSiopliammi  Uuiaiituiii, 
lib.  I,  cap.  I,  (/e /ii/itKS /Lcr/osiVi' C(///io/;cri'. 

Qiioniam   vcro    meiilio    inciilii   viri   clarissimi  el 
am.iiuissiiiii  patri;e  civis  ,  qiii  liiit  poisoiia  iiisigiiis, 


cnim  nirtjor  s/icic/iir  icddi/HS  rfc  iiirtjoic  scmi)ic,.;)ol.,'s/ f;  iit  vcrbis   iitar   saiicli   Cy|iri;iiii,   arrii>ieiid;i  cn  isia 


(rtiiicii  de  exigutt  salione  (riiclus  provcnire  jiislilia;.  El 
l;iineii  Ciijacms,  lib.  ik  Observiit.,  c.'\\.  IS,  soribil  re- 
diius,  ct  it;i  stribciidum  essc  ciiiiiciiilii  Saliiiasiiis  ad 
scriplores  IHsloricc  Augustm,  pag.  5.  Islicapiid  .Cypri;i- 
iiiini  Cddcx  Coiiipcndicnsis  liabct  diviiias. 

l'ossessiouuin  lerreslrium.  Noii  improbo  lcclioncm 
vcterum  cdilionuni,  (ac  libiex  possessioninn  lerrcslrium 
;)ioi'c»/MC/iris/ioHprtii/fi;)cm,l'iiintisM;iiiiitiiismiiiavit. 
Maiiiitianameditioiicm  oonlirniantvotcrae.xciiiplaiia. 

XIV.  —  Et  iniserabitis.  Il;i.'c  dcsiintiii  scpteindeciin 
libris  nosiris  ci  in  iribiis  Anglicanis. 

In  Ecclesia  Clirisli.  Valde  piilo  isla,  qiix  desiiiit  in 
anliqiiis  editioiiibus,  in  decem  codieibiis  iiosti'i.s  et 
iii  quiiiquc  Aiiglicanis,  ndilila  vcio  siiiil  a  .Manntio,  iioii 
debcre  essc  in  lioc  loco.  Noii  laiiieii  aii^nssiim  cxpiiii- 
gcrc,  quiaca  rcpori  iii  uiidecim  vetiisiis  c.xcinplaiilMis. 

XV.  —  Corbau.  Iia  scriptiim  vidi  iii  novciii  coili- 
oilius  inaiiuscriplis,  eiiam  iii  SepMiiori:iiio.  Aliilialiciit 
Corboniim  vcl  Corbiinain.  Fiixeii.-is,  C'.'rbim  el  Corba- 

iiiim.  Iii  capite  vu  Evaiigolii  scciindiiin  ilarcmn  i;,t  iii  .1)  siiit  tc-liimiiiia  (iircopiis  illii 
r^pistula  llieronyini  ad  Ccruntiain  dc  i\Ioiiiigamia  : 
Corban,  giiod  csl  donum.  Buiia  ((iioiiiic  polost  csse 
lcdio  codicis  Pillujeaiii,  in  ijuo  scripliim  esl,  quiv  ut 
orba  omiiino  uonrespicis.  Naiii  .paiilo  aiitc  Cyprianiis 
dixit  mairis  iHins  oculos  siiporUisos  cssc  nigioiis 
leiiobris  et  nocie  cimloctos.  Vide  iioias'Coielei  i  ad 
libriim  II  C'o)is/i/»(io)mHi  A;)os/o/ic,'inim,  c.  50,  cl  Sa- 
imielis.liasiiagii  E.x,Lrcitalioiics  in  Baroitiuni ,   p.  .^97. 

In  domiiiicum.  Id  est  in  doimim  iii  (piainCliristiani 
convciiiunt  ad  celcbranda  niystcria.  Coiisiituiio  Ca- 
lerii  Maximini  pro  Cbristiaiiis  apiid  Uiiliiiiim,  lib.  ix, 
c.  9  ;  Sed  et  oratidimm  doinos ,  id  est  Domiiiica  siia, 
ulinslaurenl  pro  volunlale  siia  permitlimus.  Et  lib.  \, 
tap.  T) ,  ipiidam  eoiifessor  ipii  vicer.ii  pliilosopliuni, 
ail  :  .Siti-gc  el  seiiiiere  mc  ad  Domiiiicum  tt  liiijus  ,'idei 
ligmiciituw  suscipe.  Hieroiiyiiiiis  iii  Clnoiiico  :  in  An- 
liucliia  Dominicum  (luod  vocaliir  aiircuiu  antificiiri  cw- 
pium.  Sanctus  llilarius,  iii  exiicmo  libri)  «(/  Comian- 


occiisio  ad  dcsiruenilam  labiibiiii  qii;c  de  co  et  Pelro 
lianesiii  cpiscopo  Vaiircusi  nnpcr  ciiicrsil  iii  rcpubli- 
ca  liilcraria,  Noviisqiiidam  scripliir,  testis  iioii  s;uis 
idoneiis,  scribil  l)ur;iiiliiiii  non  esse  aiicioroiii  operis 
de  Uilitms  Kccksioi  ciuliolica;,  sed  Pctriiiii  Daniisiiim 
episcopiiin  Vaiiroiisoiii,  Uuiantnm  porro,  qni  illiid 
iiiveiierat  iii  bililioilicca  l);iiiesii,  tpiaiii  preiio  Ciinip;i- 
raverai,  simm  fccisse  eo  jiire  qiio  ciiiptnrcs  e.a  siia 
laciiint  (]ii;c  ciiniiit.  Istud  vero  se  accepisse  ait  liic 
aiicior  aPciro  IScrlerio  episcopo  Moiitalbaiiciisi,  qiii 
ila  faiido,  iu  ille  ail,  andivcrat  a  Joiiiiiic  Borlcrio, 
cpiscopi) Uiveiisi,  patriio siio,  intim:i  faniiliaiilatc  coii- 
jiintto  ciiin  liancsio  ct  Piiranlo.  Miruiii  esl  qnnm 
aviilc  li;cc  iiova  liistoria  exocplacst  a  noiiiiiiHis:  qui  i, 
ui Ci  -ero  ail  ,  vnlgiis  ex  vcrilaie  pauea,  cx  opiiiioiie 
miilia  aistimal.  Prinuim  illiid  loipiiiin  ct  laiioni  |)ior- 
siis  coiisciitanciini  cssc  vidoinr,  iit  virnm  ni;ign;i; 
bonaqiie  raiino  iiemo  phigiariiim  ;iiiilcat  diccrc  abaijiic 
ccrlis  tesiiiiioniis.   Isilc  viiro  tanuiiii  abcsi  iit  ceila 

Diiraiito  abjiidicanl,  iii 
contra  omiiia  coiicorraiit  ail  ilhid  ci  as-croiiilnm. 
Narraliiiiicin  oiiiiii  do  episGo;io  MDiiIalbanensi,  qii;e 
inino  piiiiiiiiii  I  osl  tot  aiiiios  sc  cxerit.  iioii  posse  essc 
voram  ceriiiin  osl.  Patiiiius  ciiiiii  cjiis  Joaiiiics  Ueitc- 
rius  cxocssit  e  vivis  aiino  jiiioxx  ,  nieiise  jiilio.  Tiim 
vcro  episoopus  .Miiiilalbauciisis  erat  piicr  .\ii  t:iiiliim 
aiiiinniiii.  Qiiis  vero  lacile  iii  aiiimiiiii  iudiioere  qneal 
pucriiiii  isiiiis  leialis  colloqiiia  ciiiii  pairuo  misciii^sse 
dc  lam  gi';iiidibiis  ^'*'  iiialeriis  ci  do  rebiis  ita  rciiio- 
lis  ab  iisii  cting.^nio  piioioriiiu':'  Pr.otoroa  corliiin  cst 
l.iaii(!simn  ,  a:talc  gravein  ,  dnnliiis  aiile  obiliiiii  aiiiii.s 
seccssissc  iii  nioiiasteriuiii  saiicti  Gerniani  do  Pr;iiis, 
iibi  obiit  ct  seiiiilius  csl.  ProbaUile  porro  noii  est  vo- 
liiissc  viruin  dociuin  divelli  se  ct  separari  a  biblio- 
llieca  sua  ;  adcoqiie  exisiimainlum  csl  iliaiii  iraiisiii- 
lissc  iii  cas  ;oilcs  iii  (inibns  li;ibilarc  dccicvorat  ci  iibi 
revcra  habit;ivil.  ILcc  iiica  opiiiio  conliiniaiiir  losti- 
nioiiio  Gcncbiardi ,  qui  iii  Oratloiic  liabita  iii  fuiierc 


f.lS 


LIBKi;  I>K  OPKISE  £T  ELEEMUSViNIS. 


oa 


D.miiiiicimi    si.ic    sacrificio   vpnis,  qiix  pnri.ni    <le  A  filiorimi ,  qii.imlo  iii  iiiiiicnsis.  spiti(alil)US  Cliiisiiiin 


sacrificio  qiiod  p.iiiper  ohlnlit  sumis.  InUiore  in 
Kvaiigclio  viiliiam  pnccoplonini  ccelcsiium  '  menin- 
rcm,  iiiler  ipsas  prcsMiras  el  angiistias  cgcsialis 
opcranlcin ,  iii  gnzi>pliylac;nm  dii.i  qna;  sola  ''  sibi 
fiicrantminulamillonlem  :  qiiain  ciiin  aiiiiiiadvcrlcrct 
Dominns  cl  VKlcrcl,  non  de  patrinuinio  scd  de  aiiimo 
opiis  cjus  cxamiiians  ,  ct  considerans  noii  qnantiim 
scd  cx  qiianto  dcdissci ,  rcspondit  et  dixit  :  Aiiten 
dico  vobis  quoiiiam  vidua  isla  plns  omiiiims  misit  in 
dona  Dei.  Omiies  enim  isli  ex  co  qiiod  abimdavil  illis 
miserunt  in  duiia  Dei  ,  liaic  aulem  de  iiiopia  sua  om- 
iicm  qiicmcniiique  liabuil  vicliim  misil  (Luc.  xxi ,  5). 
.Mnllum  bcaia  nmlicrci  gloriosa,  qirc  ciia.n  anieilicin 
jiidicii  jiidicis  mcriiit  voce    laudari.    PiideaL  diviics 


cngiinrc",  qiii  nrriperc  so  professns  est,  debcaiiuis, 
iicc  conscrvos  lilioris  noslris  scd  Diuninum  prxfcra- 
mus,  ip>o  inslruontc  ct  mnncntc  :  Qui  ddiijil,  ini|iiil, 
palrem  aiit  malrein  super  mc,  non  cst  me  dignus  ;  ct 
qui  diligii  filium  aut  filiam  super  me,non  esl  me  dignus 
(Hlallli.  X,  37  ).  Item  in  Deulcronomio,  ad  corrolio- 
rationcm  fidci  ct  dileciinncm  Dei,  paria  cnnscripla 
siint  :  Qiti  dicunt,  inquil,  pniri  aui  muiri,  A'o»  lioiii  le, 
et  filios  SHOs  non  agnoverunt,  lii  custodierunt  prwcepta 
lua,  el  lcstamenlumtnum  scrmvcrunl  {Deut.  xxxiii,9). 
Nani,  si  Deiim  tolo  cordc  diligimns,  ncc  parcntes  nec 
filios  Deo  pra'forrc  debcmns.  Qnod  ct  Joaiines  iii 
Epislola  6H3  ponit 'i,  cbarilatein  Dci  apud  eos  nou 
esse  qiifls  videamiis  opcrariin  paupcres  nolle  :  "Qiii 


slcrililalis  alquc  infidclilaiis  Siix  •'.  Yidiia  ,  cl  vidua  J{  iinbueril,  iiiqiiit,  siibslaiitinm  mundi,  et  viderit  fralrein 


inops  rcbiis,  divcs  iii  opore  '•  inveiiilur.  Cnmqiic 
univcr-a  qu;c  dantnr  pnpillis  ct  vidiiis  conforaniur , 
dat  illa  qiiam  oportebat  acciperc;  ut  sciiimus  qiirc 
pocna  stcrilcm  divilcm  maiieat,  qiiando  hoc  ipso  do- 
cuincnto  opcrari  eliaui  paupcros  debeani.  Alqiic,  ut 
iniclligamus  bacc  opcra  <"  Deo  «lari  et  cum  quisquis 
lixc  faciat  Dominum  promercri ,  Chrislus  illiid  Dei 
doua  appellat,  cl  in  dona  Dci  vidiiam  duosqiiadranlcs 
misissc  significat,  ut  magisacniagis  possil  csscmani- 
icstum  qiiia  qui  niiscrctur  pauiioris  Doiim  foeiierat  '. 

XVI.  Sjd  nfic  illa  ros,  fratres  cbarissimi ,  a  bonis 
opcribiis  ct  jiisiis  refrxnet  et  revocot  Chrisiianiim, 
quod  exciisari  se  posse  aliquis  exislimet  benelicio 

LECTIONES  VARIANTES 

"  Pra;ceptoriim  Uivinorum  laiii.  Ebor. 

b  QuKque  sola  Saris. 

<^  Slerilitalisatque  iiifelicitatis  Ar.  Saris.  West.  Voss.l. 
Ebor.  Lam.  6.  NC.  1,  2.  Tliu.  Foss.  Itod.  \,  2, .). 

<1  Sic  West.  Ar.  lain.  F.bor.  Lin.  llod.  1,  2,  3,  4.  In 
opere  larga  iiivcnitiir  Oxon. 

<^  Hanc  opcram  A'C.  2.  p 

t  Deo  fanieral  i(orf.  1,2.  ^ 

STEPH.  IJALUZII  NOT^ 


sHKi)!  desideraniem  ',  ct  clnuseritviscera  sua,quomodo  ) 
cliaritas  ^  Dei  manet  in  illo  (Joan.  iii,  17)  ?  Si  enim  Dous 
elcemosyiiis  pauperum  famcraiiir,  el  cmn  dalur  niini- 
mis  Cbrislodatur,  noncstqiindquislcrrcnacocleslibiis 
prccfor.it  ncc  divinis  liumaiia  pr.Tcpouai. 

XVII.  Sic  vidua  illa,  in  tortio  KcguoriimliliTO,  cum, 
in  sicciiaie  ct  fame  consumptis  omnibus,  demodico 
farre  ei  oleo  quod  supcrlucrat  fccisset  subciuericiuin 
pancm  '  ,  (pio  absiimpto  nioritura  ciim  IJbcris  essct, 
snpcrvcnii  Hclias,  cl  pctiit  sibi  prius  '"  ad  cdcndiiin 
dari ;  lunc  quodsupcrruissel,  inde  illam  ciini  filiis  suis 
vesci.  Nec  obioniperare  illadubilavit,  aiil  Helbc  filios 
niaicr  in  faiiic  el  egestale  procposuil.  Fil  immo  in  con 


<5  Cliristo  crogare  Saris, 

h  INjiiii  oldicit  Suiis. 

i  Fratreni  cgonteni  Wesl.  Dcslderanlom  aliqnid  Vcr. 

i  Viscora  sua,  ab  eo  West.  'Voss.  2.  l'em.  Fuss. 

><■  Quomodo  poterit  Ver. 

1  Cineritium  Ver.  ISod.  1,  2.  4. 

™  Sibi  cibumprius  Korf.  1. 


Danesii,  paucis  diebus  post  illiiis  abiiioncm  in  coclum, 
ait  ribrosojiis  apud  h;creilos  tiim  fiiisse,  ot  iicqiic  di- 
slraclos  neqiie  vendiios  fiiisso;  luin  ciiam  aucioriiate 
Tlieveti,  qni  Dancsinm  faniiliarissime  noverat  el  ci 
supcrvixii.  Is  aiUciii  in  clogio  ejussic  de  Incubratioiii- 
busejus  loquilur,  iii  dicat  se  sperarc  eas  reperiri  iii- 
ter  liliros  cjus  cxslaiites  :ipud  propiuqnos  cjiis.   Ego 
ccrte  liabco  in  niea  bililiotbeca  diios  codices  maim- 
scriptos  qiios  certuin  csl  fiiisse  oliiu  in  bibliotlicca 
Danesii.    Dcnique  J.  Aiig.  Papius  ,  qui  primiis   opns 
de  liiubus  Ecclesia:  calholica:  edidit  Roinio  anno  ioOI, 
clGrogorio  XIV  obtiirit,  lest;itnr  Diirantuiu  liocopiis 
appcllasse  nocliiriias  lucubralioiies  suus,  illudipie  Un-  D 
iiiam  misissc  ad  cardinalciii  felleveuin  nt  illic  cxcu- 
dorctiir.  Circuiiiferiur    pnfierLa    ejusdom    Duranli 
Ejiislola  tid  amicum  suum  Joannom  IJarrcriaiu,  abba- 
lciii  Enlieiiscm,  c  carcerc  in  qucm  vir  opiinins  apcr- 
ditis  ct  factiosis  hominibus  conjectus  fueiMl  sciipta, 
tridno  anie  miserabilem  ejiis  morteni,  iii  qua  eiim,  qui 
liini  Honiai  erat,  rogat  ut  qiiaudocuui(|uc  ip^c  robus 
hiimanis  cxccsserii,  libnim  suum  curet  Koiii.t:  appio- 
bari  ac  doinde  (ypis   niandari.  An  fas  csl  opinari  vi- 
rum  gravoni,  boiiuin,  sapieutem,  tuin  niorti  destina- 
lum  ei  proxiiniim,  ila  iinpndontoiii  cssc  poliiisso  iit 
sibi  per  suiiiinam  audaci;iiii  et   injustiliain  triliiierot 
opus  quod  scirct  a  sc  nou  luissc  composituin.  Al)si( 
iit  li;cc  cogttalio  iiilraro  possil  iii  c;qiut  l;oniinis  ciii 
'  mens  s;iii;i  cst.    Opiniouis   biijiis  sou   iiotius  fabiiliC 
gummoiuu  dMlebit  dics,  camquc  libLUtibub  aiiimis 


remiltent  sdidiosi  vcritatis  et  bonariim  liiterarum. 
'Gloria  Dancsii  ikiii  iiidigel  mcndaciis  hoiuiiinm.  Vivet 
iu  nuernilate  tompiiriim  ,  faiiia  Tcruin.  Fiiit  cniin,  nt 
aii  illustrissimus  pr;i;sos  Tbuauns  ,  Iwmo  docimiinus, 
cl  qui,  quaiiufuam  nullis  cdilis  scriplis ,  meritit  ul  intcr 
doclrimi  cl  lilteris  polilioribus  prmsttinlcs  Itujus  (i'i)i  iiiros 
miHii.'it'liiV.  Cni  aoccdcns  Sciuvoia  Sainmarlbaniis  in 
Elogiis  Gallorum  doclrina  illustriuin  dolot  nullujam  su 
percsse  laniiingcnii  liimqne  diulitrni  luboris  monumenia, 

1'arlemde  sacrificio.  Vidc  Polavii  dialribani  de  I've- 
nilenliu  et  Ilcconcilialionc  veleris  Ecclesiw  inoribus  rc- 
ceptn,  cap.  5. 

Mcruit  voce  laudari.  Ilioronymus  iii  Epistola  ad  Douie- 
lriadoinrfeVir(/iiii/(J(t;si'rwmrf(i,loipieusdosanc  oJoannc 
IJaptisla  ait  :  Aiile  iliem  judicii  judicis  voce  Lattdalus. 

Infidelilittis.  Pariim  nhftiit  quin  poucrcm  infelicilatis 
jnxia  loctionom  votenim  editionuni,  quaiu  conlirmanl 
vigiiitiotduoexcmpl;iri;i  nostra  et  uiulecim  Aiiglicaii;i. 
Mauutius  p(isiiiti«/i(/i;/i(fi(is.  Alitcr  Pamolio  visiini  csl. 

Et  viiliia  inops.  Ita  rcstitui  bunc  locuiii  ex  fide  co- 
dicis  Kiiri;nndici  ct  saucli  Arnulplii.  Cateruin  niala 
noii  esl  lcctio  Grali;inop«lit;ini  et  nnius  inei,  in  (|iiil)us 
scriptuiu  est  :  Vitliia  et  inops  non  vidua  in  opere  iiive- 
nilur.  Porro  vox  largu,  qiiain  Mauntiana  edilio  jiise- 
rnil,  uuspiam  roporitur  iii  antiquis  cxomplaribus  iios' 
tris  iiripio  iii  Aiiglio;iiiis. 

XVI. —  ^ec  conscrvos.  Codox-Compeiulionsis:  Ncc 
scrvos  aut  liberos  nostros  Domiito  pnelcramui 


m 


DlVl   CYPRIANI 


C16 


spccUiDciquodDeoplaceal;  prompleaclibcnterf|uod  A  culaii  aieiidissusiiiicndisque  '■  pignoribus,  quo  niajor 


pelebaiur  offcrlur;  nec  dc  abnndamia  porlio,  sed  dc 
niodi(o  tulumdalur, cicsuiienlilnisiilieris  aller  piius 
pascilur,  iieqiie  iii  peniiria  el  fanic  cibus  anle  qiiam 
misciicoidiacogilalur;  ul,  dum  in  operc  saluiaii  ■' 
carnaliier  vita  coiilcmnilur,  spiriialiier  anima  scrvc- 
liir.  ilelias  itaque  lypuui  C.hrisii  gerens  ,  ^"  et  ipiod 
illc  pro  inisericoidia  vicem  singiilis  nuldai  (isieiidens, 
rcspiiidit  cidixit  :  Hmc  dicit  f)omimts  :  bidelia  (ar- 
ris  ''  noii  deficiel ,  el  capsaccs  olei  iwu  minueluv  nsque 
iu  diem  quo  dubil  Uomiuus  imbrem  suiicr  Urrum 
{\lieg.\vn,  14).  Secimdum  divina;  poHiiitatioiiis 
bdeni  muliiplicala  sunt  vidu;c  el  cumulaia  ipi.e  prav 
blitil,  et  operibus  justis  <■ ,  ac  niisericoidia-  meritis 
augmenta  et  incrementa  sumentibus ,   rarris  el  olei 


e.'t  numerus,  lioc  m.tjor  et  sumptiis  cst,  ila  ct  in  vita 
spiriiali  alquc  coclesti ,  quo  amplior  riieril  pigiiorum 
CDiiia  ,  c.-se  el  opeiiim  debet  niajor  impensa.  Sic  ct 
Job  sacrlficia  iiumeiosa  pro  liberis  oflcreliai ;  qu.in- 
lusqiic  crat  iii  donio  pigiionim  niimeriis  ,  t:iiitiis  da- 
b.iliir  f)eo  ct  niimcrus  bostiaruin.  Et  (jiioiiiaiii  quoii» 
die  dresse  iinn  pnlcst  qiiod  peccciiir  iii  conspcctu 
Doi,  snciificia  (|ii  iiidiana  iinn  decrant,(piihiis  possenl 
pecc;U:i  lergeri.  Prob;it  f  Scriptiira  diviiia  dicciis  : 
Job  Iwiiio  verus  el  juslvs  liubuil  filios  sejilcm  el  (ilias 
tres,  et  cmundubat  illos  offerens  jiro  eis  liostitis  Dco  se- 
cuiiditin  nunwrum  illornni ,  cl  pro  peccatis  eurum  vitu- 
luiii  unum  {Job  i,  2,  5).  Si  ergo  verefilios  luosdlligis, 
si  eis  cxliibcs  pleiiam  et  paiernam  dulcedincm  clia- 


vasa  completa  sunl.   Nee  flliis  absiiilit  mater  i|iiod  B  rilaiis ,  operari  magis  debcs,  iit  filios  luos  Dco  justa 


Uelia!  dcdit ,  sed  magis  conlulit  filiis  quod  bciiigne  '' 
ct  pie  fecit.  Et  illa  nondum  Cbristura  seicbat,  noii- 
diim  praeccpta  ejiis  audierat ,  non  cruce  et  passione 
rjus  redempia,  cibumelpolum  pro  sanguine  repende- 
bat;  ut  ex  hoc  appareal  qiiantum  in  Ecclesi;i  pcccct 
qiii,se  et  (iliosCliristo  anteponcns,  diviiias  siias  scr- 
vat,  necpatrimoiiiumeopiosumcumiudigcntium  pau- 
pcrlate  communicat. 

XVIII.  Sed  enim  multi  suntin  domo  lilieri,  el  re- 
lardat  te  numerosilas  liliorum  quomiiiiis  largiier 
bonis  operibus  insislas.  Atnui  lioc  ipso  operari  am- 
plius  debes  qiio  multorum  pigiiorum  pater  cs.  Plures 
suiit  pro  quibus  Dominiim  dcprcceris;  miiltoriim  de- 
licta  rcdimenda  sunt,  multoriim  piirgimda!  conscieii- 


operatioiie  comiiicndes. 

XIX.  Nec  euiii  bberis  "  liiis  cngit  's  palrem  qui  ct 
tCniporarius  et  innrmus  esi '',  scd  illom  '  pares  qui 
arternus  et  rirnius  lirioriiui  spirilalium  p;Uer  cst.  illi 
assign.i  f;iciiltaies  tuas  <pias  lixredibiis  servas.  Ille 
sii  liberis  luis  intor,  ille  curaior,  illc  coiiira  omnes 
injiirias  s^oculares  divina  majestate  prolecior.  Pairi- 
moiiium  Dco  crcdiluni  )  nec  respiiblica  eripil,  ricc 
tiscus  invadii,  iiec  calumnia  alicpia  foreiisis  cverlil. 
In  luio  h:i'redilas  ponitur  qu;e  Dco  ciistodc  scrvatiir. 
IIoc  cstcharis  pigiioribusinposleriiiii  providere,  lioc 
cst  fuiuris  lucredibus  paterna  pietate  coiisulere  sc- 
ciindiim  fidcinScriptiirai  sancla;  diceiitis  :Ji(»ior/'Hi  '', 
•l  seiiui,  ct  noii  vidi  jusliim  dcrclictum,  neqtie  scmen 


iix,  mullorum  aiiimx  liberandx.  IJl  iii  bac  viia  s;c-  C  ejus  egens  pane  '.  Totu  dic  miscreiur  ct  fmnerat,  et  se 

LECTIONES  VARIAiSTES. 


"  In  opere  spiritali  Saris. 

b  Hydria  fariiix  Saris-  Minuel  Ver. 

<=  Pracslilil  iii  opcnbiis  juslis  Hod.  1.  4. 

<1  Coiilulil  quixl  bciiigiie  Bod.  1 . 

"  Alcndis  susienlaiidisque  Saris. 

f  Probal  lioc  ^Vest. 

8  Nec  le  liberis  Suris.  Voss.  1. 


)'  Inlirraus  es  Sorts.  Voss.  l. 
>  Patfcin  add.  Oxon. 

j  i)eo  credeiilium  Ar.  Bod.  1,  2.  i.  Lam.  Nccfur  rapit 
Voss.  2. 
^  Juvenior  fui  liod.  \ .  Saris. 
'  Qua;rens  paneni  Suris.  Wesl.  Ar.  Bod.  i,  2,  3,  i. 


STEPH,  BALIZII  NOT^. 


XVII. — Fidelia  fiirris.  Codex  Lamonii  ^«/«.Pitliooa- 
nus,  liijdria  fiiriiKS  non  dejicict  et  vas  olei  i.on  ininHc- 
tur.  Iia  eiiam  fcrme  iii  c  xvn  I.  iii  UcgnDiuiii.  Vidc 
gancliim  Ambrosiuin  I.  ii  Ofjiciorum,  c.-i,  ci  I.  iii,c.  1. 

Capsnces  olei.  Piospcr,  seii  quis  aliiis,  I.  ii  de  l'ro- 
missioiiibus  et  Prudictioiiibus  Uei,  c:.\\\.  29  :  Capsaccs 
vlei  non  minuetiir.  Ilieronyinus  iii  Epistola  ad  Fitriuin 
de  Viduilate  servanda  :  Farina  serilur,  et  olci  capsa- 
ces  inveiiitur.  Ileiii  in  Epistola  ad  Fustocliinm  dn  Vir-  J) 
ginitatc  scrvaiid.i :  Mirum  in  motlum  cnpsace  coinpleto. 
Sulpitius  Severus  lib.  i  sacra:  llistori:r  lo(|iieiis  dc  liis- 
loriaHelisc  :  lnde,admonitus  a  Douiiiio,  Haieptte  oppi- 
dnm  pijliil,  ad  inuliercm  viduitin  divcrtit.  Cuinqite  ab  ea 
esuriens  cibum  peterct,  illa  caustiri  iion  csse  sibi  nisi  pu- 
sillum  (urris  et  pusitlum  olei,  quo  absumpto,  una  cum 
filiis  mortein  eispccttiret,  eic. 

XVIII. — Aniiiia;  liberamla!.  Quidam  libri  vetcrcs  et 
(|ii;edaiii  cditioiics  liabeiit  rediinendie. 

Tcrtjeri.  Sic  liabeiit  antiqii.x-editiones,  eiiain  Maiiii- 
liaiia,  et  oiiines  lerc  libri  veteres.  Ei  sic  o.mnino  lc- 
gendum  csse  nioiiuil  Erasmus.  Itecle.  Nain  siipia 
lipist.  VIII,  pag.  17  :  Vos  vestra  Iwliiia  tergetilis.  V;irio 
lib.  III  de  Herustica,  cap.  5  :  Ft  eiini  potius  per  cuuales 
angustosserpere  quo  (acile  extergeri  possiiil. Calo,  cap.  ii 
dc  Ke  rustica  :  Fossas  veteres  teryeri.  Coliimella,  lib. 
VI,  cap.  9  :  Tum  eliam  coiivenit  spoiigia  tiibra  deteryeri. 
Lucretius,  Ub.  iv  : 


Certe  jaci  et  tergcri  multa  videmus. 
Iiem  lib.  vi  : 

Aridus  uudc  aures  lerget  sonus  ille. ' 
Iloratius  lib.  ii  Carin.,  Sat.  2  : 

Hoc  polius  (luam  gallina  lergere  palatum. 

Idcm  lib.  1  Carm.,  Od.  7  : 

Alhus  ut  obscuri  deterget  nubila  ctt'li 
Sa-pe  nolus. 

J-iivcnalis  Sat.  v  : 

Sed  et  mox  pocula  torqiies 
Saucius  et  rubra  dctergel  vuliiera  map|ia. 

Et  Sat.  U  : 

Vasa  asjicra  tergeat  alter. 

Silius  Iialicus  lib.  ii  : 

Qiioiiiani  dala  copia  longum 
Detergere  silum  ferro. 

Q.  Ciiriius,  I.  X  :  .l/)s((;r(;(;ri(y«L'im'ic(;/n  reiiii.  Apiilciiis 
in  Apologia  :  Continuntio  etiam  iternli  Itiboiis  viiinem 
graliam  corpore  delcigel,  hiibitutliiiem  lenual.  Syiiima- 
chiis,  lib.  VI,  Epist.  75  :  Lmlilialergeat  iiubem  prtv- 
seiitis  iracundiai,  et  alibi  soepe  apud  hniic  auctorem. 

XIX.  —  Egens  pane.  Pliircs  libri  vclcics  habent 
qiiwrens  panem.  Itaciiam  editio  Vulgala. 

Fanerat.  Ita  posieriorcs  tdiliones  et  pleiique  libri 


617 


LIBER  DE  OPEHE  ET  ELIiEMOSYNlS. 


618 


men  cjus  in  benedictioiie  csl "  (Psnt.  xxxvi,  23).  Eiilc-  A  isiic  et  apparalus  uberior  et  sumptus  largior  cxlii- 


ruiii  :  Qid  conversalur  sine  viluperatioiie  in  justitia  '', 
beatospostse  filios  relinquet  (Prov.  xx,  7).  Prsevari- 
calor  iiafjiie  et  prodilor  pater  es,  nisi  filiis  luis  fuleli- 
ter  coiisiilas ,  nisi  coiiservandis  cis  religiosa  et  vcra 
piflale  piospicias.  Qiii  sliidcs  terrcno  niagis  quam 
coelcsli  palrimonio  ,  filios  tuos  diabolo  niagis  "  com- 
mendare  quam  Giirisio,  bis  dclinqiiis  el  geminum  ac 
duplex  crimen  admiltis,  el  quod  non  praiparas  filiis 
tnis  Dei  palris  anxiliuni,  el  quod  doccs  lilios  ''  p:ilri- 
nioninm  pliis  amare  quam  Cbrislum. 

XX.  Esto  poliiis  liberis  tuis  pater  talis  qualis  To- 
bias  cxslitit.  Da  utilia  ei  salularia  prsccepla  pignoribiis 
qnalia  ille  filio  dedit ;  manda  filiis  luis  quod  ct  ille 
filio  niaiidavit  dicens  :  Et  nunc,  fiti,  ntando  tibi,  servi 


beiulns  est  ubi  ad  spectaculum  conveniunt  coeloruni 
Virtulcs,  conveniunt  Angeli  omiies  ,  ubi  mimerario 
non  qnadriga  vel  consiilatus  pciilur,  scd  viia  oeler- 
na  pricslalur ,  ncc  caplalur  inaiiis  et  leniporarius 
favor  viilgi,  sed  perpeluum  prsemium  regni  coelestis  e 
accipilur ! 

XXIL  Atquc,  iit  pigro.s  et  sieriles  ct  cupidiialc 
nnmm:!ria  niliil  cirea  fiuctum  salulis  operanles  ina- 
gis  pudeat,  ui  pliis  conscieiiliam  sordidam  dedeeoris 
ac  tiiriiiliidinis  sii:e  rnbor  c:cdat  ■',  ponal  unusquis- 
que  anle  oculos  suos  dinbolum  cnm  scrvis  suis ' ,  id  cst 
cum  populo  pcrditionis  ac  niorlis  ,  in  mediuin  prosi- 
lire,  plebcm  Cbrisii  J  ,  prxsente  ei  judicante  ipso , 
comparalionis  exarnine  provocare  dicentem  :  «  Ego 


Deo  in  veritaie  ,  el  fac  coram  itto  quod  itti  ptacet ;  el  B  P''"  '^''S  quos  incciim  vides  iiee  alapas  accepi ,  Hec 


fitiis  tuis  mdnda  '**  ut  faciani  justiliam  et  eteemostj- 
nns,  et  sint  memores  Dei,  el  benedicant  nomen  ejus  omni 
lempore  (Tvb.  xiv,  10, 11). Et  ileriiin  :  Omnibus-dicbus 
vitx  tuai,  fili  ditectissime,  Deum  in  mente  liabe,  el  noti 
prailerire  pitvcejUa  ejus.  Jtisliiidm  fac  omnibus  diebus 
vilai  lua; ,  ct  noti  ambutare  viam  ittiqitilalis  ;  qitoniam 
aijente  le  ex  verilale ,  erit  respeclus  operitm  luorum  Ex 
subslantia  ttin  fuc  eteemostjnam ,  el  noli  avertere  fuciein 
tuam  ab  ittto  paiipere.  Ita  fiel  til  nec  a  te  avertalur 
facies  Dei.  Protil  Itabueris,  ftli,  sic  fac.  Si  tibi  fuerit 
copiosa  substanlia  ,  ptus  ex  ilta  fac  eteemosijnam  :  si 
e.xiguum  habueris  ,  ex  lioc  ipso  exigiio  communica.  Et 
ne  timiteris  ciim  facis  cteeinosijnam ;  prwmium  enini 
bonum  reponis  libi  in  diein  necessitalis,  qitia  eleeinosyna 


flagella  suslinni,  nec  cruccm  pertuli,  nec  sanguineni 
fudi^  nec  fimiliam  menm  protio  passionis  el  criioris 
redemi;  sed  nec  regniini  illis  coeleste  promitto ,  ncc 
ad  paradisiim  restitnta  iminorlalitalc  denuo  rcvoco; 
ct  munera  milii  qnain  prcliosa,  qnain  grandia,  quam 
niniio  ei  loiigo  labore  qii;csita,  suinptiiosissimis  appa- 
raiibuscoinparant,  rebiissuis  vel  oblig:itis  iii  niuncris 
coniparatione  velvendilis;  ac  nisi  edilio  boncsta  suc- 
ccsserit  k,  conviciis  ac  sibilis  ejiciuniur,  et  furore  po- 
pulari  nonnumquain  pene  lapidantir.  Tuos  Uiles  mu- 
nerarios  ,  Cbriste  ,  demonstra  ,  illos  diviles  ' ,  illos 
copiosis  opibiis  aKluentes ,  an  in  Ecclcsia  pnesidente 
e'.  spectanle  te  ejusmodi  munus  edanl ,  oppignoraiis 
vel  dislractis  rebiis  suis,  immo  ad  ccelestes  ibesauros 


a  morte  liberal,  et  non  patitur  irein  geltennam  ".  Mii-  Q  mulala  in  melius  possessione  translalis.  Iii  istis  mu- 


nus  bonutn  esl  eteetnosijna  omnibus  qiii  faciunl  eam 
coram  suinmo  Deo  {Tob.  iv,  2-16). 

XXI.  Quale  mnnus  est,  fratres  cbarissimi ,  cujus 
cditio  '  Deo  speclanle  celebraturl  Si  iii  gentilium 
munere  grande  ct  gloriosum  videtur  proconsules  vel 
imperaiores  liaberc  pricsentes,  et  apparatus  ac  siimp- 
lus  apud  nuinerarios  major  esl  ut  possint  placere 
majoribus ,  quanto  illustrior  niuncris  et  major  est 
gloria  Deuin  ct  Cbrislum  spectatores  babere  !  Quanlo 


neribus  meis  caducis  alque  tcrrenis  iiemo  pasciliir, 
nemo  vesiitur,  nemo  cibi  aliciijus  aui  poius  solaiio 
sustinctur.  Cnncla  inter  furorcm  edcnlis  et  spectan- 
tis  erroicm  prodiga  et  stulla  voluplalnin  frnslran  - 
lium  vanilate  depereunt.  Illic  iii  pauperibus  tuis  tu 
vestiris  et  pasceris  ,  In  ailernam  vitam  operanlibus 
poHiccris ;  et  vix  tui  meis  pereunlibus  "'  adxquantur. 
qiii  a  te  diyinis  mcrcedibus  et  |irxmiis  coelestrijus 
lioiioranliir. 


*  Benedictione  eril  Bod.  1,  3. 

^  Vilupcralione  el  injuria  Saris. 

•^  Diabolo  niavis  Fem.  Voss.  2. 

«1  Sic  Hod.  1,2,  0,  i.  Spir.  Vel.  innom.  Voss.  1.  lum. 
Ebor.  Filiis  Jifjyuf/. 

"  Sic.  lii  West.  Ar.  llen.  Pem.  NC.  2.  Saris.  Voss.  2. 
Lam.  Bod.  1,  2,  3,  i.  Vcr.  (}elicniiain  Imp. 

f  Cujiis  pra.'bilio  Uod.  1. 

8  Ac  coeleste  reguum  Lin, 

STEPIl.  BALUZII  NOT^. 


LECTIONES  VAUIANTES. 

1»  Rubnr  accedal  Pem.  Voss.  1. 
'  Diaboluni  cum  angelis  Voss.  1 . 
j  Chiislo  priescnle  Voss,  1.  Lnm.  Bod.  1,  3, 1. 
k  Accesseiit  Saris. 

1  Demonslra,  divites  Ar.  West.  Lum.  Ebor.  Sari.s.  Ilod. 
1,2,3,4. 
'"  Meis  perdeutibus  Ar.  West.  Bod.  i.  Ver.  Coib.  Uun 
D  Mor. 


veteres.  Aliac  editiones  et  iiber  Psalmorum  vulgatiis 
commodal.  Sic  etiain  cditio  Anglicaiia. 

XXI.  —  Iniperulores  liabere  prwsenlcs.  Supra  Episl. 
VIII,  pag.  17,  Clirisius  dicilur  adfuissccciiainini  mar- 
lynini.  Cassianus  lib.  vi,  (ap.  9  :  Dominus  pucjnam 
certamiiiis  noslri  jugiler  spectat.  Aiiclor  Kpislola;  ad 
Demelriadem,  iiiler  opera  saucti  llieionyini  :  Huic 
imtlo  speclucuto  vide  qiient  unitnum .  qiiam  debeas  ajferre 
virtiilein,  el  certantiiiis  magnitudinem  de  spectantium 
diijnilate  meiire. 

XXII.  —  Poiiai  unusqtiisqiie.  Ilic  lociis  rcferlur  apiid 
sancluin  Augusiinum  lib.  iv,  contra  dtias  Episiotiis 
retagianorum,  cap.  8. 

PaTROL.    IV.    S.    CWIUA.N. 


Munerarios.  Ilieronymus  in  Epislola  ad  Painma- 
cliium  de  Dormitiono  P:uilinx  :  Munerurius  punpcrttm 
et  egeittium  candiditttis.  Vide  Senecain  lib.  ii  de  Bene- 
ficiis,  cap.  21,  ct  .M:ixinii  Tauriiicnsis  Homiliani  in  vi- 
giliis  Nalatis  Dontini.  Quiiiliiianus  lib.  viii,  c:ip.  5, 
tradit  Auguslum  prinium  fuisse  qiii  dixit  inunera- 
riuin. 

Demonstra.  Poslea  sequitur  in  oilitione  Manutiana, 
prwccptis  litis  mnnitos  el  pro  lerrenis  coetcslia  recep- 
liiros.  At  cgo  ciiiii  Morellio  e.\puiigo,  quia  illa  noii 
iiiveni  iii  aiitiquis  edilionilius  ne(|uc  in  ullo  coruiu 
vcierum  exemplarium  qiiibus  u.sus  sum,  et  desunt 


etiani  in  iKivcm  Aiiglicanis. 


20 


C19 


DIY!  CVrUIANI 


620 


XXIII.  Qiiicl  ad  haec  respondemus ,  fralrcs  charis-  A  dixit  sibi  qiiicqiiid  egenli  pr;cslalur  et  panperi ,  ct  se 


simi?  Sacrilega  sleriiilate  »  et  quadam  tenelirarum 
nocle  coopertos  diviluui  menles  qua  ralione  delenili- 
nius,  quii  excusalione  purgnmus,  qui  diaboli  scrvis 
niinores  sumus,  ui  Cliristo  pro  preiio  passionis  cl 
sanguinis  vicom  nec  in  modicis  rependamus?  Praj- 
cepta  ille  nobis  dedit,  quid  facere  servos  suos  opor- 
teret  instruxit,  operaniibus  pra'miun)  polliciius,  '•'  et 
supplicium  sierilibus  comminalus ,  senlciiliam  suam 
protulil ,  quid  judicaltirus  sit  ante  praeJixil.  Qua;  po- 
test  excusalio  ^  esse  cessanli ,  qua;  dercnsio  sterili , 
iiisiquod  non  faciente  servo  quod  <=  praecipiliir,  Do- 
niinus  faciel  quod  minatur,  qui  et  dicit  :  Cum  venerit 
Fitius  liominii  in  daritaie  sua,  el  omnes  Angeti  cnm  eo, 
tune  tedebil  in  throno  claritalis  sno!  '^ :  et  coUigenliir 


dixit  offendi  nisi  egcnti  praesietur  et  paupcri  ?  ui  qui 
respeclu  fiatris  in  Ecclesia  non  movetur,  vcl  Clirisli 
conieiiiplaiione  moveatur,  et  qui  noii  cogilat  in  la- 
bore  aiqvie  iii  egestaic  coiiservum,  vel  Poiiuuum  co- 
gitet  in  ipso  illo  quem  despicii  conslilutuiii. 

XXIV.  Et  idcirco,  fcatres  cliarissimi ,  quibiis  me- 
tus  in  Deum  pronus  csl,  el,  spreto  calcatoque  jain 
niiindo,  ad  su|iernacl  divina  animus  ereclus  est,  lide 
plena,  nienie  devoia,  operalione  conlinua  prome- 
rendo  Domiiio  i*  obscquium  pra;bcaimis.  Dcmus 
Christo  vestimenta  lerrena  ,  indumenia  coelcstia  re- 
ceptiiri  :  demus  cibum  et  potum  sxcularem ,  cum 
Abr;ili;iin  et  Is.iac  cl  Jacob  ad  convivium  cuelcsle 
vcnluri.  Ne  paruin  melamusi,  pluiimum  seminemiis. 


iinl^  eiim  omnes  genles ,  et  segregabit  eus  ab  invicein ,  JJ  Sccurilaii  ac  saluli  aUerna;,  dum  lempus  esl,  consula- 


qiieiiiadinoUuiii  patlor  segregal  oves  ab  lioedis ,  el  sla- 
■  tuet  oves  ad  dexteram  suatu,  hcBdos  aiitem  iid  siiiislram. 
Tunc  dicet  rex  iis  qui  ad  dexleram  suam  erunt  "  :  Ve- 
nite,  benedicti  Patris  mei,  percipile  regnuin  quod  vobis 
paratum  est  ab  origine  mundi.  Esurivi  eiiim,  et  dedistis 
mihi  manducare  ;  sitivi,  et  potaslis  nie;  liospes  [ui ,  et 
adduxislii  me;  nudiis  ,  et  veslistis  me  '  ;  inlirmatus 
sum,  et  visitasiis  me ;  iii  carcere  fui ,  et  venistis  ad  me. 
Ttinc  respondcbunt  ei  justi  diceiites  :  Domine ,  quando 
tc  vidimut  esurientem  et  pavimus  ,  siiieiitem  et  potavi- 
mus?  quando  te  vidimus  hospitem,  et  adduximus,  nu- 
dum,  et  vestivimiis  ?  quando  antem  te  vidimus  in/irmari  k 
ct  in  carcere ,  et  venimus  ad  te  ?  Tiinc  respondeiis  rex 
dicet  eis  :  Amen  dico  vobis,  qiiamdiu  (ecistis  uni  horum 


mus ,  Paulo  apostolo  admonenle  el  dicenle  :  Ergo, 
diim  tempus  liabemus,  operemiir  quod  bonum  est  ad 
oinnes,  maxime  autein  ad  domesticos  lidei.  Boniim  au- 
tem  facienles  non  deficiamus;  tempore  enim  tuo  mete- 
miis  {Cat.  VI,  10  ). 

XXV.  Cogiiemus,  fraires  diieclissimi ,  quid  sub 
Aposlolis  feccrit  credentlum  populus  ,  quando  inter 
ipsa  primordia  majoribus  virlutibus  niens  vigcbal, 
quando  credenliuin  Fides  novo  adhuc  (idei  calore  fcr- 
vebat.  Dumicilia  lunc  ei  prajdia  vcnundaliant ,  et 
dispeusandum  pauperibus">  qiianlilatcm  libcnlcr  ac 
largitcr  Aposlolis  oQcrcbanl,  terrcno  palrimonio  ven- 
dito  atqiie  dislraclo,  fundos  illuc  irnnsfercntcs  ubi 
fructus  caperent  posscssionis  a;iern:r!  ",  illic  coinpa- 


rx  fralribus  meis  miiiimis ,  milii  fecistis.  Tunc  dicet  et  C  ranles  domos  ubi  incipcreiil  semper  habilare.  Talis 


iilis  qui  ad  sinistram  ejus  erunt  ^:  Disccdile  a  me,  male- 
dicti,  in  ignem  mternum  quem  paravit  Pater  meus  dia- 
boto  el  iing:lis  ejiis.  Esurivi  enim  ,  et  non  ■dedisiis  mihi 
munducare;  siliiii,  et  non  polusiis  me;  liospes  fui,  et 
non  adduxislis  me ;  iiudus,  et  iion  vestislis  me;  infirmiis 
et  in  carcere,  et  noii  visilaslis  me  ■ .  Tunc  rcspondebunt 
et  ipsi  dicentes  :  Domine,  quando  te  vidimus  esurienttm 
aul  siiientem  aut  liospilem  aut  niidum  aut  infirmum  aiii 
in  carcere  ,  el  non  minislravimus  tibi  ?  Et  respondcbit 
iltis  :  Ainen  dico  vobis ,  qiiamdiu  non  fecislis  uiii  ex 
miiiimis  his ,  neque  milii  fecistis.  Et  nbibunt  isli  iil  ain- 
liustionem  i  mleriiam  ,  jiisli  aulem  in  vitam  ceternam 
(ilalt.  XXV,  31-4C).  Qiild  poliiit  nobis  inajus  Clirislus 
1  dicere ?  Quoniodo  ni:igis  poluit  jiislili;u  ac  iiiiseii- 


tunc  fuit  in  operaiionibus  cumuius ,  qualis  '''^  in 
dilectione  consensus ,  sicut  lcgimus  in  Actis  Aposto- 
loruni  :  Turba  autem  eorum  qui  crediderant  aiiima  ac 
menle  iina  itgebiint :  ncc  fiiilinler  illos  disciimen  uttum, 
nec  quiciiuam  suum  jndiciibant  ex  bonis  qum  cis  erant , 
sed  fuerunt  iltis  omnia  commuiiia  (  Acl.  iv,  52 ).  Hoc 
est  nalivilale  Bpiritali  "  vere  Oei  filios  i'  fieri,  hoc  esi 
lege  coelesti  aiqnilaieni  Dci  Palris  iniitari.  Quodcuiii([iie 
eiiiin  Dci  est,  in  nosira  usurpatluiie  commune  est, 
nec  quisquain  a  beiicficiis  cjiis  et  muncribus  arcetur, 
quoininus  oiniie  humaniim  genus  bonitaic  ac  largi- 
taie  divlna  .Tqualiter  perfruaiiir.  Sic  aiqiialiter  dics 
illiiminat,  snl  radial,  imbcr  rigat,  vcnlus  aspiral;  et 
doriiiieniibus  soninus  iiniis  esi,  et  stellarum  splcndor 


cordiae  nostrx  opera  provocare,  quam  quod  pracstari  D  .ic  luna;  communis  esi.  Quo  «qualilaiis  exemplo  i  qui 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Sacrilegas  sterilitates  Lam.  Bod.  2,  i.  Ver. 

J»  Qua;  potest  es.se  defensio  Saris.  foss.  l.  Bod.  i  2 

3,  4. 

"  Sf-rvo  quicquid  alii. 

'1  In  cUiitale  SU3  Ar.  Wcsl.  Saris.  Bod.  1,231  wu 
adv.  JiiU.  el  ad  Quir  In  •,'loria  Imji.  •    '    >  ••  ""P- 

«•  Dexlram  suaiii  siinl  .li-.  Wei^t.  Saris.  Hod.  1   «  3  4 

f  fexistisuie  .Ir.  We^t  Siiris.  siip.  mlv.  Jud.'adOuir. 
Vcstistis  Imp.  "u  v»". 

K  liinriiiuin  llod.  1.  sup.  adv.  Jtid.  et  (ul  Oiiiriii  lufir- 
iiialus  sum  Imp. 


!■  Sinislram  ejiis  sunt  Ar.  West.  Sarit.  Bod.  1,  2  3  1 

'  V  euislis  aU  NC.  2.  Bod.  3,  4.  '    '    ' 

j   Coinljustioiieiii  Pem.  ross.  Igneni  Lin. 

k  lii  promerendo  Voss.  I. 

'  Metenius  iioii  faligati  Bod.  I,  4 

""  Paiiperibiis  facullatem  Weit. 

"  .i':iem:e  :  ut  illis  comparent  Bod.  3,  4. 

"  S|iirilali  vlvere  Wesl. 

V  Kiiium  Lam.  Ebor.  ii  csl. 

'I  giio  icquilaiis  Bod.  1,  2,  3.  /Equalilatis  NC.  2.  Tew 


STEPII.  BALLZII  rsOTyE 
.uilitaiis.  ItaErasniuset! 
Noluiauiein  mutire,  quainvisin  ouinibu.s  lcre  cndici- 


^^"^-  ~  f  .r:.'i''''.".:.'.'.''.'^!"'^*"'''^«'  i»'!.'  P"sl  eum.      hus  aniiquis  el  m  velusiioribus  editionibus  ieiraiur 


(vqunatts. 


6-21  LIBER  I)E  BONO  PATIENTIyE.  G22 

posscssor  iii  lcrris  reddiiiis  ac  Criiclus  suoscimi  Ira-  A  dciilium,  seciiriuuis  nostrac  saluliri!  prmsidium,  mii- 

ninieiiliini  spi'i  ,    liilcla   fidoi,  modela  pcccali  ^" ,   rcs 


tciiiiiale  parlitiir,   iliiin  largitii)nibus  gratniiis  coin- 
iniinis  ac  juslus  Chl,  Dci  Patris  iinilato"  esl. 

XXYI.  Qua;  illa  eril ,  fratrcs  cliarissiini  ,  opsMaii  ■ 
tiuni  gloria,  qunm  grandisci  siiuiina  Ixtilia,  ciim  po- 
puliiiii  suum  Doinimis  cceperit  rccciscie  ,  et  incriiis 
atnnc  operibus  noslris  pr.iinia  pniniissa  roiitribiieiis, 
pri)  terrcnis  ccelestia  ,  pro  loniporalibus  sempiterna  , 
pro  modicis  niagiia  priestarc ,  oflcrre  nos  Pairi,  cui 
nossua  snuclilicatione  •'  resuiiiii ,  .Teieriiitatcin  nobis 
immoi'taruatcuii|uc  laigiri ,  ad  (piain  iios  sangiiiiiis 
sui  vivificationi;  rcparavii,  rediices  ad  paiadisum  de- 
nuo  facere,  regiia  coelorum  lidc  et  veritaiesuoe  polil- 
cilalionis  aperirc  I  liivc  Imreant  lirmiler  seiisibus 
nostris,  liiec  iiitelligantur  pleiia  lide,  h;i;c  corde  toio 


posita  in  potesiate  facieiuis,  res  ct  gramlis  ct  f;icilis, 
siiic  pcriculo  pcrseciilioiiis,  coroiia  pacis,  veriiin  Dei 
iiiiinus  et  niaxiinum,  iiiliriiiis  ncccssariimi ,  fortibus 
gloriosiiin,  qiio  Cliristiaiiiis  adjiilus  pcifcrl  'i  giatiam 
spiriialeiii  ,  promerelur  (^liiis'iiiii  judicem  ,  Deuin 
coniputat  debilorein.  Ad  baiic  operuiii  saliilarium 
paliiiam  libeiiier  ac  prompte  certcmiis  ,  omnes  iii 
agoiie  justitia;  Deo  et  Cliristo  spectaiiie  curraiiius;  et 
qui  s:eculo  et  iiiiindo  majores  essc  jain  coepiiniis , 
cursiim  nostvin  nulla  sa'culi  ci  muiidi  cupiditnlc 
lardemus.  Si  expeditos  ,  si  celeres ,  si  iii  Iioc  operis 
agoiie  currentes  dies  iios  vel  redditionis  "^  vel  persc- 
culionis  f  inveiierit,  nusipiam  Doiniiiusincritis  iioslris 


diligantur,  lia;c  iiidesineiuiuin  operum  magiianimi-  B  ad  pncmiuiii  deerit.  Iii  pace  viiicenlibiis  coronani 
lale''  rediiiiaiitur.  Praeclara  el  divina  rcs ,  fratres  candidain  pro  operibus  dabil,  in  persecuiione  piirpu- 
cliarissiiui ,  salutaris  opcralio,  solnlium  grande  cre-      ream  pro  passione  gcminabil. 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Qui  nos  Bod.  3.  De  sanctilicatione  Bod.  2. 

b  iflagiianimilale  rcddanuir  Lin. 

•^  Moilela  peccali  reposila  .Ir. 

J  Adjutus  perferre  Bod.  t.  Prsefert  Rig.  Ac  justus  Wesl. 


Lin. 

«•  Reditionis  Lam.  Ebor.  NC.  I.  Vemi.Corb.  Vet.  Iwi. 
Spir.  Man.  Routli,  e.v  4  smis  codd. 

f  Percussionis  Muret. 


STEPII.  B.ALUZII  NOT^. 

Contmnnis  ac  juslus.  Comiiiodianiis  Inslrucl.  30  ;  esl  in  mnrtiirum  crucre  purpurea.  Iliernnymiis  Jii  Epi- 

Eslole  communes  minimis,  dum  lempus  hubetis.  Itein  tapliiu  PaulcB  ai\  Eii>tocliiuiii  :  Nonsolum  enim  effusio 

liislruct.  63.  sanguinis  in  confessione  repulalur,  scd  dcvoiai  quoque 

XXVI.  —  Coroiinm  cnndidam.  Siipra  Epist.  viii,  p.  mt'»(is  servilus  immacidala  quolidianum  marlyrium  est. 

18  :  Erat  cerle  i»  operibus  fralrum  cundida,  nunc  facla  llla  corona  de  rosis  el  violis  plectilur,  isla  de  liliit. 


UBER 


DE  BONO  PATIENTLE.' 


-»Q«- 


Ar.GLMENTi;».  —  Scripii  liujus  occasionem  iia  paucis 
e.tponit  ipse  Cypriamts  sub  finein  Episl.  ad  Jitbuia- 
num  :  t  Servatur  a  nobis  patienter  et  leniier  clutri- 
las  animi ,  collcgii  lionor ,  dilectionis  vinculum  , 
coiicorilia  sacerdolii.  Propler  Itoc  eliam  niinc  libel- 
luin  de  liono  Palientice,  quanlttm  valuil  noslra  me- 
diocrilas  ,  permitlenle  Domino  el  inspiraitle,  coii- 
srripsiinus  ,  qitem  ad  le ,  pro  iniilua  dileclione , 
transinisiinus.  »  Poslquain  ilnque  inilio,  palientiain 
veram  a  falsu  pltilosopliorum  ilislinxtt,  a  palien- 
lia  Dei ,  Cltrisli  ac  juslorum  omitium  ,  palienliain 
clirislianam  commendal.  Deinde  non  ulilem  modo, 
scd  el  necessariain  illam  esse,  tiim  Scripturis,  lum  ra- 
lionibiis  probat ,  exemplis  ilem  Job  el  Tobim ;  el  nt 
f.c  opposilo  tibi  vilio  magis  piilientiai  bonum  eluces- 
cal ,  impatienlia;  quantum   malum   sit  proseqtiitur. 

LECTIONES 
K  Dc  Patientia  liod.  i.  Lin.  Amiust. 

STEPH.  BAI 

I>E  BONO  P.VTIENTI^.  —  Ilujus  sni  opcris  men- 

lioiicin  lacil  Cypiiimn  iii  calcc  Eiii>tol;e  adJnbnia- 

n«m  ,  pag.  137.  E)iisdcm  art>ilineiili    liliniin   scripsil 

Tenuiliaiius.  Iicm  Au:^usiiiius.  Eii  uii  quidain  1'auluj 


C  Poslreino  vindiclm  cupidilalem  vilupernt ,  docelque 
Deo,  jnxta  Scripluras,  permiltendam  potius,  qiiam 
nobis  arrogandamullionem.  Si  qitoalio  aulem  inlibro 
lioc  cerle,  Terlullianitm  imilalttr,  libruin  nempe  ejtis 
de  Putienlia.  Pamel. 

I.  De  paj,ieiitia  locutunis  ,  fraires  dflectissimi ,  et 
ulililates  ejus  el  commoda  prxdicaiurns,  unde  potius 
iiicipiam  qujin  qiiod  niiiic  qiioque  ad  audienliam 
vestrain  patienriani  video  c.sse  necess:iriain ,  iil  nec 
hoc  ipsiim  qiiod  aiiditis  et  discilis,  siiie  palicntia  fa- 
ccre  possilis.  Tiinc  enim  deniuin  scriiio  ''  ct  raiio  sa- 
lutaiis  efficaciter  discitiir,  si  paiieiiter  qiiod  dicitur 
audiaiiir.  Neciuvenio,  fralrcs  dilccli.ssiiiii ,  inler  c;c- 
tcras  coclcslis  disciplinx  vias  quibus  ad  coiiscquenda 
D  divinitus  prxiiiia  spei  ac  fidei  uoslr.e  secla  dirigitur, 
ViVUI.VNTES. 

b  Scrmo  Doniini  Bod.  i. 

.uzu  notjE.; 

episcopiis  oliin  scripsii,  ui  lestalur  Gennadius,  iibrmn 
de  Palieutia. 

1.  —  Fidei  noslrte  sicla.  Suprii  Epist.  xxii,  p.  5-2  ; 

Huiniiiiiiie  ac  ninorc  sccuv  noilrw  vcreciindus.  Iteiii  iu 


6J3  Kivi  c;vi'i;i.\M  021 

qiiiil  iiiagii  sil  "  Tcl  uiilius  aJ  viUnii  vul  iiujiis  nd  A  L>l'o  viriii;  isi»  commiiiiis.  Iiutc  pniicnlin  incipii. 


(;!oiiiiin,  qiiaiii  ul  (|ui  pracceplis  domiiiicis  ol)SCf|iiio 
liiiioris  ac  (Icvolioiiis  iiiiiiliiiiur,  paticiiliani  maxiiiic 
lola  obscrvalione  Uieaimir ''. 

II.  Ilaiic  sc  seclari  pliilusoplii  qiioquc  ''  profiten- 
lur.  Si'(l  lam  illic  paticniia  falsa  cst,  quam  el  falsa 
s:i|Menlia  csl.  Unde  cnim  vcl  sapiens  cssc  vcl  paliens 
possil  qiii  nec  sapieiitiam  iicc  paticuliaiii  Dei  iiovit  <'? 
i|iianJo  ipsc  de  liis  ipii  silii  sapcre  iii  iiiiindo  vidoiiliir 
iiioiK.-al  et  dicat :  Perdam  sttpieniimn  saijieiuinm ,  ct 
pntdcntiam  prudcnliitm  reprobabo  {  Isa.  xxix,  li). 
Ilciii  be.iliis  aposldlii.s  raiiliis,  pleiitis  ^pirilii  saiiclo 
ct  vocaiidi.s  Ibrinandisqiie  ''  Gcntibiis  missus,  coiilcs- 
tciur  et  iiisiruat  diceiis  :  Videle  iic  qiiis  vos  deprmde- 
tiir  per  pliilosopliiam  et  inaiiem  fuUaciam ,  seciiiidiim 


inde  clnriias  cjiis  el  digiiilas  capiit  siiiiiil.  Origo  ct 
iiiagiiitiido  paiicnlix  Deo  aiicKirc  proecJii.  Diligcnda 
res  lioiiiiiii  qii;e  Deo  diara  "^  esl  :  bommi  qiiod  amat 
iiiajcstiis  divina  commciidat.  Si  domiiiiis  iiobis  ct 
paicr  Dcus  cst,  sectemiir  paticnliam  domiiii  paritcr 
et  patris  :  qiiia  et  servo.s  oporlel  essc  obsequcntcs, 
el  filios  non  dccct  es>e  dcgencrc.=. 

IV.  Qiinlis  vcro  in  Deo  ct  quaiita  patieiilia, ''"  quod, 
in  ciiniumcliam  sii:c  inajesl:ilis  et  lionoris  insliiula 
ab  bominibiis  profaiia  tenipla  et  tcrrena  figmciita 
ct  sacra  sacrilcg:i  patieiilissimc  susliiicns,  siipir  bo- 
iios  et  nialos  :rqiialitcr  facii  diem  nasci  ct  luiiicn  so- 
lis  oboriri ,  ct  ciiin  imliribus  lcrras  rigai ,  ncmo  a 
beiielicils  ejus   excludilur   quominus  jiisiis  similitcr 


traditioiiem  liomiiium,  scciindiim  clcmciiia  inundi ,  ct  1}  ct  injuslis  indiscretas  pluvias  hirgialiir!  Vidcinus  iii- 


fion  setii»(/uiii  Cliristum  ,  qiiia  in  ipso  liabitnt  omnis 
plciiiiudo  diviiiitatis  {Coloss.  ii ,  8).  Kt  alio  loco  : 
yeiiio  se,  iiiqnil,  dccipial.  8i  qiiis  se  pulat  sapientcm 
esse  iii  vobis ,  mundo  hmc  stultus  fiat ,  u(  fiat  sapieiis. 
Sapicnlia  enim  mundi  liujiis  stnltitia  est  apiid  Dciim. 
Scriptiim  cst  cnim  :  Reprelundam  f  sapientcs  in  astiilia 
ipsorum.  Et  iterum  :  Cognovit  Dominiis  e  cogitalioncs 
sapieiiiitim ,  quia  sitnl  stulta;  (I  Cor.  iii ,  18-20). 
Qnarc,  si  sapienlia  illic  vera  non  cst,  esse  non  potcst 
ct  vcra  palicnlia.N:iinsisapieus^  illceslqui  esllimiii- 
lis  el  milis,  pbilosoplios  autcm  nec  bumilcs  vidciiiiis 
csse  nec  uiilcs,  scd  sibi  muiiuin  placenles ,  et  boc 
ipso  qiiod  sibi  placcant  Deo  displicentes ,  apparct 
illic  '  vcram  niin  cssc  paliciiliam  ubi  sit  insoiciis  af- 


scpaiabili  ;cqualiiatc  paticiilix  iioccniibiis  ct  iniio- 
xil.< ,  rcligiosis  et  inipiis,  gralias  agciitibus  et  ingra» 
tis ,  Dci  iiutii  l«mpora  obscqui ,  elc:iiciila  f;imulari , 
spirare  vcntos ,  foiites  lluere ,  granilcscere  copias 
mcssinm  ' ,  fructus  malnresccic  viiic:iruiii ,  cxiibc- 
rarc  pomis  arbusla,  nemora  frondescerc  ,  prala  flo- 
rere.  El  cuin  crebris  immo  conlinnis  cxaccrbelur 
offeiisis  Deus_,  inJignationem  siiam  lemperal,  cl  pr;c- 
siilntiiin  scincl  rctriliiiliiiiiis  diein  paiiciiicr  exspectat. 
Ciimquc  babeat  in  potestatc  vinJiclam  ,  mavull  diu 
iciicre  patientiam  ,  siislincns  scilicct  cicmenter  et 
dillerens,  ul,  si  lleri  potcsi ,  inullum  mnlitia  pro- 
Iracla  allquaiido  mutetur ,  cl  hmno  iii  crrorum  et 
scelernni    contagione  voluiatiis  vcl  sero  ad  Dcum 


feclaUe  libcrtatis  audacia  et  cxcrti  ac  seminudi  pcc-  Q  convcrtalur,  ipso  moncntc  et  dicciite  :  Nolo  morlcm 


loris  inverccuiid:!  jacl;intia 

III.  Nos  aulcm,  fraires  dilcctissimi ,  qui  pliilosopbi 
iioii  vcrbis  sed  faciis  sumus,  ncc  vestitn  sapientiam, 
sed  vcritatc  pra'ferimiis  ,  (pii  virliituui  coiiscicniiam 
iiiagis  qiiam  jactantiaiii  novimus,  qui  nou  loquimur 
inagiia  scd  vivimus  ,  quasi  scrvi  i  el  cullores  Dei , 
paiiciiliam  qunm  magistcriis  ccelesiibus  discimus  ub- 
Ecquiis  spiritalibus  prxbeamus.  Est  enim  nobis  cum 


inonenlis ,  quaittuin  ul  reveriatur  el  vival  (  lizecli. 
xxxiii,  U).  Et  ilerum  :  Revertimini  ad  me,  dicit  Do- 
minus  (Malnclt.  iii,  7).  Et  ilernm  :  Revertimini  ad 
Doiniiium  Deuni  vestrum,  qiwiiiam  niiseiicnrs  et  pius 
el  paiieiis  ct  muliai  miseraiionis,  et  qiii  scntentiam  (le- 
ctal  adversus  malitias  irrogatas  '"  (Joel  ii,  13), 
Qiiod  item  beatus  apostolus  Panliis  commemorans  ct 
pcccaiorem  ad  poeiiileiiiiam  revocans,  proponii  et  di- 

LECTIONES  VARIANTES. 

«  Aliiiuid  magis  vel  utile  ad  viiam,  vel  magis  ad  glo-         ''  Nam  uiique  si  paiiens  Lam.  Uor  NC  1   Pem    Ar 
ri;im  esse  nccessarium  llod.  -1.  jl/fl.  Thu.  l'oss.  Sapiciis  nigalt. 

b  Teiieamus  Pein.  Voss.  1.  i  iuic  non  esse  palientiam  Lam.  Ebor.  Lin.  Bod.  1   2. 

'  Pliilo.sopbi  ([uique  I  er.  3,  4.  '    ' 

A  Novit  :  (|uomodo  et  Lam.  Kbur.  SC  i.  i  Ut  servi  Saiis.  Quia  servi  Bod  i 

'  Sprvantiisque  Roiilibus  Lin.  k  Chara  esl,  ac  bonum  Bod  1 

,/  ^'llf^''?'*^'"   '""•^s-    I-  «cprelieiuleiis  Pem.  Lin.  1)      i  Candescere  eopias  messium  Morel.  Fructus  malurc- 
Vms.i.  \C.  f  Repreliendcs  Sup.  l.  iii  ad  Quir.  c.  GO.  scere  Foss.  Nitcscere  Vicl.  Fruetus  maturatus  Lin 

■"  Malitiam  irrogatam  Ben.  Bod.  1,  2,  3,  i.  Saris. 

STEPH.  nALUZII  NOT^, 


»  Deus  Saris.  Ver. 


Epislola  ad  Qitiriniim  pr.i^fixa  libris  Tesiimoniorttm 
pag.  274  :  QuKdam  r.apilula  ad  reiigiosam  sectm  no.itra; 
discipliiiam  pcrtiiicnlid. 

II.  —  Siinieiilia  Itiijus miindi.  Ilaiic Panli  apostoli  sen  ■ 
lenii:iiii  Celsus  malcvolo  ailvcrsiim  Clirisii.iuos  animo 
vcrtibai  in  coiiirariiiiii  sensmii,  dicciido  illos  viilgo 
jaclare  nialam  rem  cssc  iii  viia  sapicntiam,  bnnam 
vero  slultiliam.  Qiiod  Origenes  adversns  eum  scri- 
Iwiis,  ait  cssc  merani  sycopliaiitiam,  iiii  rcvera  est, 
cum  sil  expresse  coiitra  vcrlia  Apostoli. 

'""  III.—  iVoii  /o'/nimHiiJi»(;/<n.  .MiiinliusFelix:  fios 
iioii  habilu  sapienliam,  sed  mciiteprwferimus.  Non  loqiii- 
mur  magHa,  sed  vivimus. 


I\ .—Maturescerc.  lu  veteres  cditiones  cl  sex  libri 
veicres.  QunD  lectio  saiicoptima  cst.  Alia ,  qua;  liabel 
miiescere,  qnam  Erasmus  iiivexit,  bona  eiiam  csl,  ct 
liabei  plurcs  libros  vcteres  conscntaneos. 

Mavitlt  diu  tenere.  Siipra  Episl.  ix ,  pa;?.  18  :  Diu 
patieiitiam  menm  teitiii.  Uiiricius  lib.  ii ,  Epist.  i  :  fe- 
neiida  est  in  tentalione  palicntia. 

Reveriimini  ad  ine.  Ilo(;  scgmciitum ,  qiiod  babetiir 
III  cdilionibus  anliqnis,  Manutiana  sustulil;  Morclliiis 
rcposuit.  Uecic  sane;  cxsial  ciiim  iii  octo  libris  vcie- 
nbus. 


623 


lAV.m  OK  DONO  PATIKNTI/E. 


m 


cil :  Ait  ummiutd  optiUtiliatn  boiiilalis  ejiis  el  snsiinen-  A  rat  ul  voliinlalem  Palris  facerel  ' ,  iiitor  c.iolcra  iVii- 


iittin  ct  palicnliatn  conlciiinn  ",  tgiiorans  (iiwiiiainpalien- 
lia  ct  bonitas  Dei  iid  paiiiitenliain  te  adiliuit  ?  Tit  au- 
lem,  secundum  dittititim  titam  et  cor  iinpantiiens,  tlic- 
smiritas  tibi  iram  in  die  iroi  ''  et  revcldtioiiis  jiisii 
jiidicii  Dci ,  qui  reddel  ttiiicuique  secundum  opera  sua 
{Rom.  II,  4-6).  Jiisliiin  jiidiciuiii  Dci  dixil  csse,  quia 
serum  est,  quia  diu  niuiliiinqiie  dilTerlur,  ut  lioiuiMi 
ad  vilam  li)nga  Dei  palieiilia  consulaUir.  Tiiiic  re- 
prseseiilalur  pocna  inipio  ci  peccalori ,  (piaiido  jani 
iion  poicst  poeiiilcniia  piodcssc  peccali  ''. 

V.  Alque  ut  plenius  intelligere  possinms ,  fralrcs 
dilcctissiini,  qiiia  palicnlia  Dei  res  est,  et  qiilsquis 
lcnis  ct  patiens  ct  niilis  esi ,  Dei  P.ilri5  iniiialor  csi, 
cum  in  Evaiigclio  iuo  Doiiiinus  prxccpla  iii  salulcni 


rabilia  '"  virUilum  suariim  quibiis  iiidicia  divin:i! 
iiiajcsuuis  expressit,  palernam  qiioque  puiienliam  tolc- 
ratiliic  tenore  servavit.Omnes  denique"  actus  '*'  ejus 
ab  ipso  starnii  advenlii  palienlia  coniile  signaiilur  ", 
qiiod  primiim  f  de  illa  siiblimilaie  coelesti  ad  lcrreiia 
dosccndens  non  aspcrnalur  Dei  Filius  carnem  hominis 
indiicrc  et ,  cuni  poccaior  ipse  non  essct ,  alieiia  pec- 
Ciila  porlare.  Iininortalitale  iiiterim  posiia,  fieri  sc 
ct  iiiorlaleiii  patiiur,  ul  injiocciis  pro  nocenlium  sa- 
liile  pcriinal^  'i.  Dominus  baptizalura  scrvo ;  cl,  rc- 
inissam  peccatorum  daliirus,  ipse  non  dcdigiiatiir 
lavscro  rcgcneratioiiis  corpiis  abluere.  Dicbiis  qiia- 
dragiiila  jcjunal,  per  qiieni  cacicri  saginaiiUir  :  csiirit 
cl  faiiiem  seiilil,  ut  qiii  in  fanie  sermonis  et  graiiie 


daret ,  ct  divina  monila  dcprdmeiis  ad  perfeclum  '^  B  fucraiit  coclcsii  pane  saturcntur.  Cuiii  diabolo  ten- 


discipulos  "  crudirct,  posuil  ct  dixit  :  Audisiis  qiiia 
dicttim  est  :  Diliges  pioxiiiitim  tuum  f,  et  odio  liabe- 
bis  iniinicum  luuin.  Eijo  aulein  dico  vobis  :  DiHijite 
imiiiicos  vesiros ,  el  oraie  pro  eis  qtti  vos  persequttntur, 
ii(  sifis  IHii  Patiis  vestri  qtti  iii  ccelis  csl ,  qiii  solein 
suum  oriri  facil  super  bonos  el  tnulos ,  el  pluit  super 
jtistos  ei  iniuslos.  Si  eiiim  dilexcriiis  eos  qiii  vos  dili- 
gunt,  quam  tnercedem  habebnis';  Noiine  sic  et  publi- 
canifaciunl^?  Et  si  snltttuverilis  (ratres  veslros  tanluin? 
qitid  amplius  facilis  ''.'  jVo»»e  elelltniciidipsuin  faciunt. 
V.slole  itiique  '■  los  perfecli?  siciil  Pater  vester  J  ca;L'stis 
pcrfeclus  est  (Matili.  v,  43-48).  Sic  perfeclos  dixit 
fieri  Dci  (ilios  ,  sic  consuimiiari  oslcndit  ei  docuil  coe- 
Icsti  nativilate  rcparams ,  si  patieniia  Dci  Patris  iiia- 


lanie  coiigicditiir,  et  iniiiiicum  tanluin  vicisse coiiteii- 
lus,  niliil  ulira  verba  coiiaiur.  Discipiilis  non  ut  scr- 
vis  doininica  poieslalc  piictiiil,  sed  benignus  ct  miiis 
fralcrna  eos  chariialc  dilexii.  Dignaius  est  cliam  po- 
dcs  Aposuilorum  lavare,  ut,  duni  circa  scrvos  lalis 
est  doininus,  exeinpb)  suo  dnccret  qualis  circacoin- 
pares  et  xqiiales  dcbeat  csse  conservus.  Nec  iiiiran- 
duin  ■■  quod  circa  coinparcs  obaiidieiiles  "  lalis  cxii- 
tcrit  qui  Judam  potuii  usi|uc  ad  cxtreuuim  loiiga  pa- 
tientia  suslincre ,  cibum  cum  iiiimico  caperc  ' ,  lios- 
tem  doincslicum  sciic  ncc  palam  osicnderc,  iradiloris 
oscuhim  noii  rcciisare.  In  Judaiis  vero  loleraiulis 
a^quaiiiiiiitas  qiiaiila  cl  qiianla  palicnlia !  iiicrcdulos 
ad  fidem  siiadendo  fleclcre ,  obseqiiio  ingratos  fovere  , 


ncat  in  nobis ,  si  siiniliuido  divina,  quam  peccalo  ^  C  conlradiccniibus  respoiidcrc  leniler,  superbos  siisii- 


Adam  perdidcrat,  niaiiiresiciur  et  luccat  in  aciibus 
iiosiris.  Qua;  gloria  est  similcm  Dco  fieri !  qnalis  et 
quanta  felicitas  liaberc  in  virtulibus  quod  divinis  lau- 
dibus  possit  9equ:iri ! 

VI.  Nec  lioc,  fralres  dilcclissimi ,  Jesus  Chrisius 
Deus  et  Dominus  noster  lantum  verhis  docuit,  sed 
imptevit  ei  factis.  Et  quia  ad  hoc  descendisse  se  dixe- 


nere  clemenier,  humilitor  persequeniibus  cederc, 
Propliciariim  inlerfeclorcs  cl  advcrsuin  Deuin  semprr 
rebelles  usque  ad  crucis  et  passioiiis  horam  vellc  cnl- 
ligere. 

VII.  Sub  ipsa  aulem  passioiie  ct  cruce,  priusqiinm 
ad  crudcliiatem  nccis  ei  cfTu^ionem  sanguinis  veiii- 
retiir,  qux  convicioruin  probra  patieiiter  audita,  qu:i> 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Sustinentiam  Pt  patienti.nm  Ver.  Ben.  Saris.  liod.  1 . 
5,4.  Ar.  Sttp.  ad  Quir.  l.  iii,  c.  5o.  Siisrmcmice  el  palien- 
tisR  O.xon.  et  aiiter.  edd. 
>   b  In  dieiu  inc  Bod.  1,4    Ver. 

<^  Sic  I.ain.  Ver.  Tltu.  Foss.  Peecanli  0.wn. 

"1  Ad  prorectum  Ebor.  Bud.  .). 
l)isci|)ulos  sHos  Pem.  Voss.  1. 


i  Qiiomwlo  patcr  Bod.  I,  2,  3,  4.  Ver. 

k  yiiaiii  pcccando  Adani  Bod.  3. 

I  Voliiiit.itcm  patris  .■idiiiiiileret  Bod.  3. 

■"  Magnalia  Ver. 

"  Omiiisdoniqiie  Bod.  1,2,  3,  4.  Lam.  Tltu. 

»  Signalur  Bod.  1,2,  3,  4.  I.am.  Tltu. 

P  Prinuiin  quod  Lain.  Ebor. 


f  Proximuiii  Ubi ,  cl  odio  habebis  iiiimicum  Ubi ,  Lnm.  n     "i  Salule  puniatur  Bod.  3. 
Lin.  Hod   1,2.4.  Ver.  '  Miiaiulum  si  Bod.  1. 

K  Nonne  et  publicani  hoc  faciiiiit  Bod.  1.  Tltu.  ^  Ol^aiKlioiitos  Lin.  !(C.  2.  Obcdientes  alii.  Comparcs 

h  Amijjins  facielis  Bod.  1,  2.  Lain.  Foss.  Uiidenitm  ?  iiutlum  fonlcin  rocis  liiiiiis  indiijilnt  Baluz. 

i  EriUs  itaque  Bod.  1,  2,  3.  Thu.  Foss.  Ver.  t  Ininiieo  caperc  .4r.  Bod.  i,  %  Lain.Ebor.  Ben.  Ver. 

STEPII.  BALUZII  NOTyE. 


Sttslinenrtam  el  palieniiam.  Dubiiari  nnn  polest  quin 
li.TC  cinondalio  certa  sil ,  ciim  ila  legatiir  iii  capile  53 
libri  III  Testiiiioniorttm ,  in  octodccim  codicibiis  iios- 
tris,  in  seplcni  Anglicanis  ct  in  cxccrplis  Flori.  Sic 
eUam  iii  Affligeinensi  scripUim  fitissc  lcsIaUir  Painc- 
liiis  ,  el  in  Vcroncnsi  et  ISciicvonlano  Rigalliiis.  Infia 
in  lioc  ipso  libro  pag.  Vji:  Tolle  suslincndi  lolcran- 
dique  subslanliitin ,  et  nullis  radicibits  ac  viribus  per- 
severat. 

V.  —  Publicnni.  Id  esl  qui  vrclignlia  redimciilcs,  in- 
qnil  Erasiniis  in  liiinc  Inciim  Mallliai,  unde  et  redem- 
ptorcs  dicunlur.    Geiws  hotninitm  olim  infiinic  apitd 


Jtidwos,  nunc  apud  Cltristianos  cuin  primis  honeslum. 
Nec  id  sane  mirum  ,  cttm  inslilores  nc  mensarii  oniiii- 
bus  pene  anleponaiilur  itpiid  utiiusqnereipttblicu:  siim- 
males,  quos  nec  Arisloteles  nec  TiiUiits  inler  honestos 
cives  hnberi  vult. 

Pubiicani,  —  ethnici.  Vide  Ciilelerii  notas  ad  lib.  iv 
Coiistilulioiium  apostolicnriim  cap.  (i. 

VI.  —  C'i))ere.  Antea  legebatur  sumere.  Nos  inalni- 
miis  leciionem  quam  praiferunt  viginli  lihri  nosiri  ct 
qniiir|ue  Anglicani. 

Osiendere.  Tertiillianus  in  lihro  de  Palicniia :  Dt^Km 
ipsnm  oslendens  palientiw  exemplttm. 


f)27 


Divi  r.YPriiAisi 


628 


coiilumcliaium  loleraUi  liitiihria,  uliiisuliantiiim  spu-  A  faciiius  agiioscaiit,  non  solum  ad  indiilgenliam  crimi- 


tamiiia  «  excipcrci,  <iui  sputo  suo  caeci  oeulos  paulo 
aiilo  loimassct;  cl  iii  cujus  iioiniiie  a  servis  nunc  ejus 
tliaholus  ciini  aiigelis  snis  lliigcllaliir,  nagclla  ipse 
patcreiur  ;  coioiiarclnr  spinis  qiii  mnrlyies  floribiis 
coi-dnal  aleruis,  palinis  i;i  facieni  verlierarcliir  qiii 
paliiias  v('r;is  viiiceiilibus  tribuit,  spiliareiur  ve.slc 
lerrcna  qiii  iiHliinienio  iiiiiiinrl;iliiaiis  c;ieicros  vestit, 
cibareliir  fclic  qui  cilimii  coclcsleiii  ilcdit,  aeeio  po- 
taretur  qui  saliilare  pociiliini''  propiiiiivil !  Ille  iniio- 
ceiis,  ille  jiisliis,  imiiio  iiinocenlia  ipsa  et  ipsa  ^  jiis- 
lilia,  iiiler  ficiiiorosos  dciiui:iiiir,  el  tcsiiiiioniis 
falsis  veriias  piciiiitur,  jiulicaliir  jiiilicalunis,  el  Dei 
Scnnoadvielimaiii  taceiisdiicitur.  Kl  cuni  ad  crucein 
Domini   CDiifnndaiitiir   sidera,    cleineuta   turbcntnr. 


nis,  sed  etad  prxmiiini  regoi  coelcstis  admitiil.  Qiiid 
polcst  patieiitiiis,  qiiid  beiiignius  dici?  Vivifiealur 
Chrisli  sangiiine  eiiam  qiii  fudii  sanguinem  Clirisii. 
Talis  csl  Clirisii  ac  tanln  palientia  ;  (pi;c  iiisi  talis  ac 
l;iiiia  exislerel,  Paulum  qiioque  aposlolum  Ecclesia' 
iinii  li;ibcrcl. 

IX.  Quod  si  el  iios,  fralres  dilcclissimi,  iii  Clirislo 
siiiiius,  si  ipsuni  iiidiiimiis, '™  si  ipse  esl  s:iluiis  noslr;C 
via,  qni  Clirislum  vesligiis  saliitaribus  sequimur,  per 
Clirisii  exempla  gradiamur,  siciit  JoaiiHCS  aposloliis 
insliiiit  diceiis  :  Qui  dicii  se  in  Chrisio  manere,  debet 
qiiomodo  itte  ambulavil  et  ipse  ambulare  (1  Joa.  ii,  C). 
Iieiii  Pcirus,  super  queni  Ecclesia  Doniini  digiialione 
fiindala  est,  in  Epistola  sua  poiiil  ct  dicit  :  Clmsius 


coiilreniiscat  tcrra,  iinx  dicm  claiidai,  sol,  nc  Jiid;i'o-  B  pdssus  est  pro  nobis,  relinquens  vobis  '  exemplum,  utse- 


nim  facinus  aspicerc  cogatnr,  ct  radiosct  oeulos  suos 
subir;iliat,  ille  non  loquitur,  nec  movetiir,  nec  ma- 
jcslaiem  siiam  siib  ipsa  sallein  passioiie  pro(ilcliir, 
Usqiic  ad  fiiiem  perseveranlcr  ac  jugilcr  loleranliir 
omiiia,  ut  consummelur  in  Chrislo  plcna  et  perfcda 
patienlia. 

VIII.  El  post  ista  omnia"',  adliuc  interfeclores 
suos,  si  (ouversi  ad  cum  vencrinl,  siiscipit ;  cl  pa- 
lienti;i  saliilari  ad  conscrvandiim  benignus  ct  pa- 
lieiis  •',  Eeclcsi;im  suam  nciiiiiii  clandit.  IUos  advcr- 
sarios,  illos  blaspiiemos,  illos  numinis  siii  semper 
inimicos,  si  pocnitciiliam  dclicii  aganl,  si  admissuin 


quamini  vestigia  ejus;  qui  pcccatiim  non  fecil,  nec  dolus 
iiiventus  esl  in  ore  ejus ;  qui  ciim  malediceretiir,  non  re- 
maledicebat  b,  ciim  paieretur  *'  non  coiiiminabutur ;  tra- 
debat  aulemsejudicaniise  injuste'  (I  Pet.  ii.21). 

X.  Iiivenimus  deniqiie  el  Palriarchas  el  Prophclas 
el  justos  omiies,  qni  figuiam  Christi  inuagine  pra;eimle 
porlabant,  niliil  niagis  cusiodisse  iii  laude  viriulum 
suarum  qiiam  quod  palienliam  forti  et  stabili  aiqua- 
iiiiiiil:ilc  lcniiorunt.  Sic  Abel  i  originem  iiiartyrii  et 
pajsioiiem  jnsti  ^'  lioniiiiis  iuiiiaiis  priinus  ct  dedicans 
adversus  fralrem  fratricidam  '  non  resistit  nee  rcluc- 
taiur,  ,sed  bumilis  el  raitis  patienter  occidilur.  Sio 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Spulamina  cxciperel  Ar.  Saris.  l.am.  BoA.  1,  2,  3,  i  C 
Ver.  Piiiieiiler  add.  Oxon. 

•>  SaUilari  pocHlo  Bod.  i.  Salularia  pocula  Lam.  Ebor. 
NC.  1.  Bod.  2.  Salutaii  pocjilo  Tlm. 

•=  Ipse  cl  ipse  Bod.  1,  2,3.  Tlm.  Foss. 

i  I'osl  ista  adhuc  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Lin.  Pod.  1,2, 
3,1. 

•^  licniyiiiis,  Ecclesiam  Oxon.  ed.  Ar.  Sans.  Lnm.  Ebor. 
NC.  I.  nm.  Voss.  i.  Lin.  ¥er.  Vet.  innom.  Spir.  Man. 
Beuigiius  el  palieiis  Imp. 

STEPII.  HALIJZII  NOT/E. 


4.  Saris.  NC.  2.  Vcr.  Thu. 


'  Nobis  Yer. 

B  Reinaledixit  Lin.  Bod. 
Maledicehal  Oxon. 

^  yui  ciim  palerelur  Voss.  i. 

i  Judieaiili  iiijustc  Ar. 

i  Abcl  in  origiiie  niundi  martyrium  Voss.l. 

k  Jusli  iiiitiaiis  .'Ir.  Bod.  2.  Vcr.    - 

1  Kratreiii  liouiicidaiii  Liiin.  Fratrieidam  Foss.  Parrici- 
dain  0x0/1. 


VII.  —  Spuiamina  excip^-ret.  Erasmusscripsilsp«m- 
jHiiiH  piitieiiler  exciperel.  .Miriiin  est  qiianlo  lavore  ae- 
('cpiiiiii  sit  hoc  adveiliiiini.  Omnes  edilioiies  qii;c 
proilicic  posl  Erasmicaiii  illiid  retiiiiieriinl.  Et  laiiien 
ego  illiid  mispiain  repcri  iii  i;iiitn  iioniero  vctcrom 
cxeiiiphiriiiin  (piibus  ilsiis  siiiii  qii:im  iii  L:iiiioiiiaiio. 
Dec^l  eliam  iii  scplcm  Aiiglicanis.  Il:ii|iie  nun  arbi- 
Iror  qiieiiiqii:;in  nie  leiiieiilatis  insimularc  pussc  ipiod 
siistiilcrim,  pr;isi'rlim  ciim  cerlum  sit  illiid  istic  nii- 
iiiiue  nccessarimn  cssc.  Infia  pag.  i^H:  Fiiciem  siiiim 


tiilliaiiHS  in  librn  de  Paiienlia:  Cain  ille  priinus  lio- 
niicida  el  priinus  (ralricida,  el  in  libro  de  Spcclaciilis, 
a  (ratricidn  inslilulore.  Liicifer  C;ilaritaniis  lih.  ii  pm 
saiiclo  Alliaiiiisio:  Ciiiii  ipioque  (riilricidw  coinparelur, 
in  morle  inniicre  desiynelur.  Cur  me  hoc  opns  iinplire 
roiiipcllebas  qiiod  ine  nl  C.iiin  (ecissel  (riitricidam  et  /i- 
tiuin  diaboli?  Pliilastriiis  cap.  128:  Kst  liaresis  qiiii; 
noii  rccle  inlelliqii  dc  Cain  quod  post  (ralricidiiim  qiiod 
conimiserut  rogiit  Doniiiiuin  mori  polius  quain  diniilii. 
Salvianus  lib.  i  de  Cuberniilione  Dei,  cap.  0,  de  liac 


110»  nrei7j(  a  (aditale  spulorum.  Tei'tulli;iniis  iii  li- J)  ipsa  le  agciis  scii|)sil: /•>fl/rifi(/ii(m  Dco /cs/e /afJHni.t. 


hro  de  Fiiga  in  persccutionc :  Fucicm  non  averiit  a 
sputamiiiibu$. 

Ipsu  ii  ipsa.  Ila  plcrique  libri  velcres.  Alii  mulli 
hahenl  ipse  el  ipse.  Ulraipie  leclio  liona  esl. 

\.  —  Frutricidam.  Egoliaiic  lccli(>iiem  pr^elcro,  Iiim 
qnia  vo\  esl  adnindiim  lalina,  el  qiii:i  caiii  inihent 
\clercs  cdiliones,  cliaiii  .Moiclliana,  el  ali(|iiol  libri 
vetcres,  Iiim  eti;inii|nia,ciimreinoIa  silabiisnviilgaii, 
puto  cos  qui  pnsiicriiiil  parriiidam  c\isiiiii;isse  aliam 
lcdionem  noii  cssc  hoii;iiii.  Cypri;iiiiis  dc  li.ic  ipsa  rc 
ageiisin  lihnu/e  Boiio  Valienliw  (lag.  2o0,  Caiii  vocat 
fr;ilricid;im.  Cicero  in  Oiatiiuic  pro  Doino  sna  ad  Poii- 
tiliecs .  E.vlra  ordinem  (erri  iiiliil  pliicnil  Cloilio.  Qiiid 
de  ive  qvod  lulisse  le  diris  ,  piirricida.  (rnlricidii ,  sorii- 
ricida,  nonne  isia  e.rlia  ordinem  lutisli?  Prisci;inus 
lib.  1-  Pio  piircnticida  per  syncopcn  (iicliim  palricida , 
(raier  (rntris  (ratricida ,  soror  sororis  sororicida.  Ter- 


Ca.ssi;iiius,  lih.  ix,  cap.  9:  Posi  fralriciilium  paeiiilerc, 
cl  Lotlal.  VIII,  cap.  21  :  A  jrairicida  et  impio.  Prinia- 
sius  in  Epislolam  Paiili  ad  Roiiianos:  Siijniiiii  Cliristi 
porlavit  lioiiiicida ,  sifuf  Ciiin  (ralricida  }iorliivil.  Cer- 
maiiiis,  cpiseepiis  Parisiensis,  in  epislola  ad  Uruno- 
cbildcin  rcginani:  Vnus  rx  ipsis  Cain  (ratricidiiim  per- 
pelravit.  Gregnrins  Turonensis  lib.  i  Ilisl.  cap.  2:  In 
(rnlrem  sanquinis  eflusione  novus  (lalricidu  consiirqens. 
Coiiciliiim  Wormaeiensc  cap.  30:  Staliiiinus  ut  pairi- 
ridw  el  (ralricida;.  Coueiliiini  Trnsloiaiium  cap.  1,5 
loipieiis  de  criiiiiiie  Cain  :  Et  ipse  usque  ad  seplimam 
generaliovem  (ratricidii  et  invidice  suw  viigus  prolugus- 
qiie  pwiins  tucret.  Aleimiiis  sivc  qiiis  ;iliiis  in  lihrn  dc 
divinis  Offiiiis,  cap.  \7>:  Fratricida  qiii  (ralrcm  occidit. 
Ilonnriiis  papa  III  ""'  apud  Odnricum  i\;iyiialduin,  ;iik 
1225,  §29  :  Crudeiior  Cain  (ralricida.  Genrgius  Pogie- 
bracius  rex  Bubemix  iii  Epislola  apotoijeiica  ad  regcm 


629  LIBER   DE  BONO  PATIENTI^.  050 

Abraliam  Deo  ciedens  tt  radicem  ac  fuiulaiiieiilimi  A  itostra;,  ctlainiis  paiiem  necesse  esl  ciim  sudorc  et 
fldui  prinius  institueiis,  tenlatus  in  filjo,   iioii  dubi-      labore. 


tat  neqnc  cuiiciaiur,  sed  prscceplis  Dei  loia  paticntia 
devolionis  obsef|uilur.  El  Isaac,  ad  Iiostiae  Doniinic.c 
siiniiitudinein  prajfiguralus,  quando  a  p;ilre  iinnio- 
landus  offerlur,  paticns  invenitur.  Et  Jacob,  lugatus 
a  fraire  de  lerra  sua  patienler  excedii,  et  majore  pa- 
ticntia  postmodum  supplex  adbuc  niagis  iinpium  ct 
perseciitorem  muiieribus  pacificis  ad  concordiain  rc- 
digit.  Josepli,  venundalus  a  fratribuset  relcgalus  ", 
non  tanluin  patieiiler  ignoscit,  scd  ct  gratuiia  fru- 
nieiitah  venientibus  largiler  "^  et  clenienlcr  iiiipcrtit. 
Moyses  ab  ingrato  ct  perlido  populo  coiilcniiiilur  frc- 
quenter  et  pene  lapidatur,  et  lainen  lenis  et  patiens 
pro  eisdem  Dominum  deprccatur.  In  David  vero,  ex 


XII.  Unde  unusquisque  nostrum  cum  nascilur'  et 
liospiiio  mundi  liujus  excipitur,  initium  suniiia  lacry- 
niis,  et  quamvis  adliuc  omniuin  nescius  et  ignarus, 
iiibil  aliiid  novii  in  ilia  psa  prinia  nativitaie  qu.im  (lere. 
Providentia  naturali  lainentalur,  "'  vil.-c  morlalis  i 
anxietates  et  laborcs  et  procellas  niundi  quas  iiigre- 
dilur,  iii  exordio  slalim  suo  pleralu  et  gemitu  riulls 
anima  tostalur.  Sudaturenim  quanuliuistic  viviliir  ct 
laboratiir.  Ncc  sudantibus  ei  laboraiitibus  possuiit 
alia  magis  quam  paiientiae  subvenire  solatia  :  t\\ix 
cuin  apla  siiil  ei  necessaria  in  isto  mnndo  univoisis, 
luin  niagis  nobis,  qui  diabolo  inipugnantc  plus  qiiali- 
mur;  qui,  in  acle  i|Uotidiestantes,  inveterati  etcxer- 


quo  secundum  cariiem  Chrisii  nativitas  oriiur,  quam  B  cilaii  liosiis  colluciaiionibus  fitigaiiiur  ;  quibus,  prae- 


niagna  et  mira  et  cliristiana  patientia,  habuisse  <i  in 
nianu  s;epe  ui  Saiil  regeni  persequentein  se  et  inter- 
ficcre  concupiscenlem  posset  occidere,  et  tameii  sub- 
ditum  sibi  et  traditum  maluisse  servarc,  nec  repcn- 
disse  inimico  vicem,  scd  occisum  adhuc  insnper  el 
vindicasse!  Tot  denique  Prophelse  inierfecti,  lot  uiar- 
tyres  gloriosis  moriibus  honorati,  qui  omnes  ad  coe- 
lesles  coronas  patientiae  laude  venerunt.  Neque  eniiii 
polesi  accipi  dolorum  et  passionuin  corona,  nisi  prx- 
cedat  in  dolore  ct  passioiiepatienlia. 

XI.  Quam  sit  auteiii  patientia  ulills  et  necessaria, 
fratres  dilectissirai,  ut  manifestius  possit  ct  plenius 
nosci,  Uei  senleniia  cogitetur  quam  in  originc  siatim 
mundi  et  geiieris  huinani  Adam,  priecepii  immemor 


ter  varias  et  assnluas  lentationum  pugnas,  m  persu- 
culioiiuni  quuqiie  cerlamine  patrimonia  rermqucnda 
siiiii,  subeundus  carcer'",  portanda)  caicna;,  aninias 
iinpendenda!,  gladius,  besii»,  igncs,  cruces,  omnia 
deniqiie  tormcnloruin  acpoenarum  genera  fide  etvir- 
lule  iialieiilia!  perferenda,  Doniino  ipso  inslrucnic 
el  diccnle  :  flac  locuhis  sum  vobis  ttt  in  me  pacem  lia- 
beaiis :  inmnndo  aulem  prcssuram  liabebilis,  sedfidiie^, 
quoniam  ego  vici  mundiim{Joan.  xvi,  53).  Siaulein  (lui 
diabolo  ei  niundo  renuntiavimus,  pressuras  et  infcs- 
laliones  diaboli  et  mundi  crebrius  ac  violeniius  pa- 
liinur,  quanto  magis  patienliam  teiicre  debcmus, 
qua  adjutrice  et  coniiie  omnia  infesta  toleremus? 
XIII.  Domini  et  magislri  noslri '»  saliitare  pr.TCcep- 


el  daix  legis  transgressor,  accepit».  Tunc  scicmus  Q  """  '^^^  '■  Q"'  (oleraverit",  inquil,  usque  ad  (inem,  liic 


qiiam  paiieiitcs  essc  in  islo  s;£Culo  dcbeamus,  qui  sic 
nascimur  ut  pressuris  islic  et  coniliciaiiiinibus  l;ibo- 
remiis  :  Quia  audisti,  inquil,  vocem  mulieris  (««;,  et 
manducasti  ex  itla  arborc  de  qua  sola  prcvcejieram  tibi 
ne  mnnducares  f ,  muledicla  lerra  erii  in  omnibus  operi- 
bus  tuis  :  in  trisiiiia  el  gemiiu  edes  ex  ea  oninibus  diebus 
vit(e  tum,  spinas  el  Iribulos  ejiciet  libi  ^,  el  edes  pubu- 
lum  agri ;  in  sudore  vuUiis  tui  edes  panem  lunm  donec 
revertaris  in  terram  de  qita  sumplus  es;  quia  terra  es, 
et  in  terram  ibit  [Ven.  iii,  17  sqq.)-  Hnjiis  sentenliie 
vinciilo  colligati  omiies  el  constricii  sumus,  doiiec, 
expuncta ''  inorie,  de  islo  sa;culo  rccedamus.  In  irisiitia 
ct  geinilu   simus   neccsse  esi  omnibus  diebus  vita; 


salvus  eril  [Matih.  x,  22).  Et  iteriim:  iJi  permanscri- 
tis,  inquit,  iii  verbo  meo,  vere  ditcipuli  mei  erilis  ",  et 
cognoscetis  veritatem,  el  veritasliberabilvos  (Joan.  viii, 
51).  Tolerandum  et  perseverandum  est,  fratrcs  dilcc- 
tissimi,  ui,  ad  spera  verilatis  et  liberlatis  admissi,  ad 
veriiaiem  et  libertatem  ipsain  pervenire  possimus  ; 
qiiia  hoc  ipsuin  quod  Christiani  sumiis,  fidei  ct  spci 
res  esi ;  ul  auiem  spes  et  fides  ad  fructuni  sui  possiiit 
pervenire,  patieiilia  opus  est.  Non  euim  pra;senleni 
.gloriam  seqHiinur,  sed  futuram,  secundum  i|uod  ct 
Pauius  1'  apiiSlulus  nioiiet  dicens  :  iS;)esfl/i)a/isimii(s'i. 
Spes  aulem  quw  videtur  non  est  spes  :  quod  eniin  videt 
quis  quid  speral  ?  Si  autem  quod  non  videmus  speramus '', 

LECTIONES  VAUIANTES. 


*  Ligatus  Lam.  Pem.  Voss.  2. 

^  Gralis  Pem.  Vvss.  2.  Graua  et  frumenla  Bod.  5. 

'  I.argilur  Bod.  3. 

il  H;ibuis.-ie  dijjiioscimr  Bod.  o. 

'■  Acccpla  gralia  no»  lcnuit,  scd  amisit  Voss.  1. 

f  Manducarcs  ex  ea  hod.  1. 

R  Gcrmiuabit  libi  NC.  1. 

'i  Kxliucla  iiiorle  Bod.  4.  Kxlincli  morto  Doil  .  7>. 

i  Lnusque  cum  nascilur  JSod   1,  2,  3,  4.  Surfs. 

i  Vilae  lcinporalis  V«r, 


D      k  Subeundus  est  Bod.  3. 

1  Sed  credite  NC.  1.  iain.  Bod.  1,  2. 
■"  Magistri  uoslri  Lam.  Ebor.Lin.  Saris.  Bod.  1,2,  5,  4. 
Magistri  saliilare  Oxon. 
"  Qui  perseveraverit  ittj. 
°  Discipuli  nici  esiis  Ar.  Saris.  Bod.  1,  2,  3i  4. 
P  Secundiim  quod  ct  Pauliis  Bod.  I,  2,  3,  4. 
1  Salvi  (acli  suniiis  Lam.  Ebor.  Pem.  Bod.  2. 
■■  Exspeciaiionem  speraiuus  Saris.  Ar.  Bod.  2 ,  4.  Ver. 


STEPH.  DALIJZII  NOT^. 


Hiingaria!  Matlbiam  gcnerum  smim  in  tomo  iv  Spici- 
legii  D;icberiaiii,  p.  4il,  \<icnl Cain  fratricidum.  l';ir- 
riciibiiu  laineii  possc  dici  inairis  aiii  fiairis  inierle- 
cloreiii  tnidil  Quinliliaiius,  lib.  viii,  cap.  6. 

XI. — Dei  sententia  cogitelur.  Cit;il  hunc  locum  saii- 
cius  Augublinus  lib.  iv  contra  duas  Epistolus  PeUigiu- 


norum,  cap.  8. 

XII. — In  mundo.  Duo  libri  veteres  habent  in  mundo, 
et  siipra  linc;im  vei  smculo.  Ilinc  factum  ut,  cum  iioii- 
niilli  iii;illciil  mundo,  alii  sa;cnlo,  allerutra  earuin  le- 
ctionuin  po.sita  sit  iii  exeinplaribus  anliquis  pro  arlii- 
trio  libiariorum. 


C3I 


DIVI  CYPRIANI 


r.5% 


per  palientiam  exsiieclamus  {Rom.  viii,  24).  Propierea  A  et  fide  major  cst,  qua;  ct  opcra  el  niarlyria  preceilil. 


cxspcclalioelpaiiciiiia  neccssaria  est  iil  id  (|iiod  cocpi- 
miis  impleamus,  ei  qiiod  crediinus  el  spcramiis  Dco 
rcprxsenlaiilc"  ciipiamns.  Oeniquealio  iii  loco  idcni 
apostolus  jiistos  ct  opcranles  ct  divini  foBiioris  incrc- 
ancnio  cflclesies  iliesauros  sibi  recondeiilcs  ui  palicn- 
tcs  qiioque  sint  instruit  et  docet  dicens  :  Ergo,  dum 
temims  liabfimits  opeiemnr  quod  boniim  est  ad  omncs, 
mnxime  vero  iid  domeslicos  fidei.  Boiiuin  aulein  facien- 
tes  non  deficiaiinis;  lempore  eniin  suo  melemus  ''  (Gal. 
VI,  9).  .Admoncl  nc  quis  impalicns  in  oper.iliono  de- 
liciat,  ne  qiiis  lenialionilius  aut  avocatus  aul  viclus  in 
mcdio  laiidis  ct  gloria;  iruicre  desistat,  ct  pcrcaiit 
pr.Teterita,  duin  qua;  coeperant  dcsinunt  cssc  pcrfccla, 
sicul  scriptiim  esl  :  Jusiiiia  jusii  non  liberabit  euin  in 


qiix'  nobi^ciim  scmpcr  a;terna  apud  Dcum  in  rcgnis  s 
ccelcsiibus  periiianebit.  Tolle  illi  paiienliam,  et  de- 
solala  noii  durat.  Tollc  illi  suslinendi  tolcrandiqiie 
subslantiam,  ct  nullis  radieibus  ac  viribus  porseve- 
ral.  AjKisloliis  dcniqnc,  cum  dccliarilatc  loqiicrelur, 
toleranliam  iili  ei  paiicntiam  junxil.  Cliarilas,  iiupiit, 
magnanima  esl,  cliaritas  benigna  est,  clwrilas  non  anim- 
laltir,  non  iiiflatur,  non  irrilalur,  non  coyiltit  muluin  '', 
omnia  diligil,  omnia  credit,  oninia  sperut,  omnia  susli- 
nel  (I  Cor.  XIII,  4-7).  Ostcndil  inde  illam  pciscve- 
rare  teiiaciter  posse  quod  novcrit  omnia  sustinerc. 
Elalio  in  loco :  Susfiii^iid^s,  iriquil,iiii'iceiiit»  dilectionr, 
salis  agentes  servare  unilalem  spiritus  in  conjunclione 
pacis  (Eplies.  iv,  2).   Probavit  iicc   unitatem  scrvari 


<iuacumque  die  cxenaverit  (Ezecli.  xxxiii ,  12).  Et  ilc,-  B  possc  iiec  paccm  nisi  sc  invicem  fralrcs  mulua  tolc- 


ruin  :  Tene  quod  liabes,  iie  alius  accipiat  coronain  luain 
(Apoc.  III ,  11).  Qnx'  vox  adborlatur  palicnler  cl  for- 
liier  perseverare ,  ul  qui  aJ  coronam  laude  jam 
proxima  niliinr'",  duranie  patieniia  coronctur. 

XIV.  Palicntia  auiem,  fralrcs  dilcctissimi,  non 
taiitum  bona  custodil,  scd  cirepellil  advcrsa.  Spiri- 
liii  sanclo  favciis  et  coelcstibus  ac  diviiiis  coba^rcns 
conlra  fticia  carnis  el  corporis,  quibus  anima  cxpu- 
gnaiur  ei  capiiur^,  viriiiiiim  suaruni  propugnnculo 
rcluclaiur.  Inspiciamtis  denique  pauca  de  inultis,  ut 
dc  jiaucis  intclligaiitur  et  cclera.  Adullerium,  fraus  , 
liomicidium,  morlale  crimen  csl.  Sit  forlis  ct  slabilis 
iii  cordc  palicnlia  « ;  el  nec  adullcrio  s.nnclilicalum  cor- 
pus  ct  Dei  tciiiplum  polluilur,  ncc  jusiilia:  dicala  in- 


rantia  fovcani,  ei  concordia;  vinculum  paiiciitia  inier- 
ccdcnle  ciisiodiant. 

XVI.  Qiiid  deiiide,  ul  non  jures  neqiie  nialcdicas, 
ul  ina  abiala  non  rcpetas,  ut,  acceptaalapa,  etaltcram 
maxiilam  vcrberanli  prxbeas,  ul  fratii  in  te  pcccanti 
non  tanlum  scptics,  sed  sepluagics  sepiies  ',  sed  el 
omnia  oinnino  peccaia  dimiUas,Ht  diligas  inimicos  tuos, 
ui  pi  o  adversariis  et  persecutoribus  prcccm  facias  ?  Po- 
risne  i  isla  perlicere '',  iiisi  paiieniise  el  tolcraniia;  te- 
neas  firmiiaiem?Quodfacluni  videmus  in  Stcpbano  '; 
qui,  ciim  a  Judxis  vi  et  lapidibus  necaretiir,  non  sibi 
vindiciam,  scd  inlcrfectoribus  veniam  postiilabat  di- 
ccns  :  Domine,  ne  statitas  illis  lioc  peccntum  (Acl.  vii, 
59).  Sic  esse  oporluii  primum  mariyrem  Cliristi,  qiii 


noccnlia  conlagione  fraiidis  inficitur,  iiec  posl  gcsla-  C  '"''^''ycs  scciituros  gloriosa  morte  pr.-ccurrcns,  nuii 

tani  Eucliaristiam  f  m.inusgladioelcruoremaculatur.       tanlum  Dominicaj  passionis  prxdicalor  cssel "',  scd 

XV.  Cbaritas  fratemitaiis  viiiculum  est,  fundamcn-      ^t  paiientissima)  leniiaiis  imitalor.  Quid  dicam  de  ira, 

tum '"  pacis,  tenaciias  ac  nrniitas  unilatis,  qua;  ei  spe      '^*'  discordia,  de  simuliale,  qua;  in  Cbristiano  essc  iioii 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Deo  repra;senUinte  Borf.  1,  2,  3,  4.  Saris.  Lin.  Ter. 
Benev.  Henei.  Deo  iTKsianlp  Oxon. 

•>  Metcinus  non  fatigali  NC.  1. 

<■  Coroiiaiiilaiidisjain|jroximainBorf.  1  3, 4.  Foss.  1 .  Lau- 
dom  quain  [iroxliue  Morel.  Et  laudcm  jam  proxiinam  Foss. 
Eias. 

'1  OuatiUir  Pem.  Yoss.  2.  Bod.  2.  4. 

^'  Siclorti  01  slabili  mancule  in  corde  patieniia ,  nec 
adultprio  S«fis. 

'  Gustal.ain  Eucharisliam  Borf.  I,  2.  MR.  Tliu.  Foss. 


Voss.  1,  2.  lam.  Ebor.  et  ormies  Imp.  anle  Pamet.  Geslam 
Eucharlsliain  Lin. 

«  MerniinTcgmsAr. Lam. Eboi: NC. Lin.  Borf.1,2,3,4. 

t"  Cogitat  inaliim,  non  gaiidel  super  iniquilalem,  colla;- 
tatnr  auloiii  iii  verilate  Lin. 

i  SepUiaginta  el  sepiem  Bod.  4. 

i  Non  polcris  isla  JJorf.  1 .  3. 

k  Perlerrc  ^lr.  Saris.  Lain.  Ebor.  Fass. 

l^  A  StC|ili;ino  Lam.  Ebor.  Bod.  2. 
Meiuil  prKdicalor  cssi;  Saris. 


STEPII.  IJALUZIl  NOT/E 

XIII.  —  neprwsentante.  Ego  non  inftcior  qniii  vulgaia  D  ait :  Et  qitod  non  statim  Doinini  corpiis  inquiiiatis  ina- 
lcciio,  quLC  prwstanle  habet,  sit  optima.  At  ciiin  no-      niftHs  accipiiit.  Vidc  Joannem  Stepliaimin  Dnranluin 

sira   niliitur  auctoritaic   noveindeciin    cxcmplariiim      ''        -        '"    '    "    '       " 

nostroriim  et  sex  Anglicanorum,  tum  eliaiii  icstiiiid- 
nio  Flori,  arbitralus  sum  eam  reddendani  csse  Cy- 
priano. 

Ad  coronam.  Miiltum  varianl  in  bnc  loco   volcra 


exemplaria.  Qiucdam  eiiim  cxliibcni  lcclionem  quain 
nos  rcliiiuimiis,  alia  ad  coronnin  lattdis,  alia  ct  vele- 
rcs  c(litioni's  nrf  coronam  et  laudcni  jmn  pro.timain.  Ex 
illis  Icclor  cain  cligci  qua;  sibi  magis  arriscril. 
.  XIV. — GesUtiam.  Omnes  vci(!rcs  ediiiones  cl  sexdc- 
cim  lihri  velercs,  ciiani  Scguicrianns,  lialiciil  gitstn- 
lain,  ocio,  cl  iii  liis  VeroiiciiMs,  gesiatam.  I^iaiii  vcro 
lcclioncm  Pamelins  rcinlit  in  conlcxlnm,  cain  vidclicet 
«b  c,iiis:ini  qiiod  inanii  non  gusleinr  Kucli:irislia  ,  scd 
obm  gcslari  solita  sil  in  mann.  QiioJ  Hif;altiiis  pioba- 
vit.  Itaipic  visum  csl  binc  lcctioncin ,  qiia;  pi;clcrea 
iiiiilur  »uclorilatc  oclo  vetcrum  cxcmplarium ,  c<sc 
rciincndam.Nam Cyprianus  in  libro f/c L'/;)jis,  pag.  1 8S 


ib.  I,  c:ip.  10,  dc  Ititibus  Ecclesia:  calholicie.  Ilciirici 
Vaicsii  aiinol:itioncs  ;id  Euseliium,  lib.  vi,  cap.  43,  et 
lib.  vii  cap.  9,  Cardiiialcm  Bonani,  lib.  ii  lierum  Li- 
(«i(;i(<irum,cap.  17,  et  llospinianum,  lib.  i  dcTempits, 
cap.  5. 

XVI.  —  Non  lanlitinsepties.  Ita  velercs  editioncs, 
eiiam  Moiclliana,  ci  diio  lilui  vclcres.  Qiiod  sum- 
pluin  esl  cx  capiie  xxviii  MaiihaM.  Itaque  hic  lociis 
vidclnr  cssc  nmlilns  iii  antiipiis  codicibus.  qiii  non 
liabciil  baiic  pailiculam.  Eain  Manutius  siislulit,  .Mo- 
rclliiis  rcposuii,  Pamelins  rursnm  snsiulil.  Codex 
saiicli  Ariiiilplii  ,  non  laHtum  sepluagiiila  el  s'eptein. 
Ea  argmnciilaiioiie  ct  ancloriialc  usus  cst  CntlKdicus 
Arnicnoniin  aiino  1247 ad  Iiinoi.eniium  Papini  IVscri- 
bens.  iii  ci  sn:idfiret  parcenduin  essc  Krideiico  im- 
peraiori,  adversus  qiicin  vclicmcnlcr  ex:irscial  ira- 
cundia  Pap;c.  Vidc  Oiloricnm  Uayiialdum  anno  1217, 
§  51.  Vidc  siijira  pig.  Wj, 


Gr,3 


LIP.ER  DE  nONO  PATIENTW:. 


m 


doboiU?  Sit  pailciuia  in  pectoro,  et  Ikcc  illic  iociiin  A  omnes  per  miiliercm  deciperc  posscl  cl  fiillere,  qiiod 


lialjcre  non  possunt;  anl  si  adirc  teiilaveriiil,  ciio 
cxdusa  disccdinU,  ul  domiciliiim  pacificum  perseve- 
ret  iii  corde  ubi  Deum  pacis  deleciet  babitare.  Ad- 
nioiictdeniqueAposioliisetdocet  dicens  "  :  Nolilecon- 
trhtare  Spirilwn  mnclum  Dei,  in  qiio  signali  eslis  in 
(liem  redemptionis  •'.  Omnis  nmaritiido  et  ira  el  indigna- 
tio  et  clamor  el  blasplieinia  atiferalur  a  vobis  (Eplies. 
IV,  30).  Si  enim  Cbrislianiis  a  furore  et  contentione 
c:irnali,  taniqiiam  de  maris  (urbinibns,  cxcessit,  et 
tranquillus  ac  lenis  in  porlu  Cbristi  esse  jam  coepit,  nec 
iram  nec  discoidiam  dcbel  inlra  pectus  admittere, 
cui  nec  malum  pro  malo  reddere  liceai  nec  odisse. 

XYII.  Necnon  ad  varia  quoque  carnis  incoinmoda 
ct  crebros  corporis  durosque  cruciatus,  quibus  bu. 


focii  in  miindi  origiiie;  ncc  tamcn  Job  gravibus  ac 
deiisis  coiiriictationibus  frangitur  quominiis  iiitor  illas 
anguslias  et  pressuras  suas  Dei  beuediclio  ^  victrice 
liatientia  prxdicelur.  Tobias  qiioque,  post  justilia;  et 
niisericordi:e  siiae  opera  magnifica,  liiininuin  amissione 
tenlatus,  in  quanlum  patienter  ca;cilalem  pertulii,  iii 
lantiim  granditer  Deuin  paiientix  laudc  promeriiit. 

XIX.  Atque.uiinagis,  fratres  dilectissimi,patienliae 
bonuni  liiceat,  quid  mali  '  e  contrario  impatientia  im- 
portot  consideremus.  Nam,  ut  patieiiiia  bonumChrisli 
csi,  sic  e  conlra  impairentia  diaboli  malum  )-;  et  si- 
cui  iii  quo  liabitat  et  manet,  Chrislus,  paticns  invc- 
nitur,  ita  impatiens  semper  exislit  ciiiiis  meiitem  dia- 
boli  neqiiitia  possidet.  Exordia  denique  ipsa  videamus. 


niaiium  genus  quotidie  fatigaiur  et  qualitur,  palientia  B  Diabolus  homiiiem  ''  ad  iniaginem  Dei   factuin  im- 


necessaria  est.  Nam,  ciim  in  illa  priina  iransgressione 
pr.Tccpii  firmilas  corporis  cum  inimortalitate  disces- 
seril,  et  cuni  morte  infirmitas  veneril,  nec  possitfir- 
mitas  rccipi  nisi  cum  recepta  et  immortalitas  fiieril, 
oporiet  in  liac  fragilitate  atque  infirmiiale  corporea  "= 
luctari  semper  et  congredi.  Qua;  luciatio  etcnngressio 
non  iiisi  patieiilia;  viribus  potest  suslineri.  Exami- 
nandis  autcin  nobis  atqiie  exploraiidis  •'  diversi  im- 
portanuir  dolores ,  et  multiplex  tenlaiionum  qua- 
lilas  irrogalur,  de  jactiiris  lacullatum,  de  ardo- 
ribus  feliriuin,  de  criiciatibiis  vuliierum,  de  amis- 
sione  cbarorum.  Nec  aliud  magis  <^  inter  injuslos 
discernit  cl  justos,  qiiain  quod  in  advcrsis  per  im- 
patienliam    queritur    et  blasphcmat  injuslus  ,   pa- 


palienteitulit:  inde  et  periit  primusel  perdidit.  Adam, 
contra  coelestc  pncccplum,  cibi  lelhalis  iinpaiiens,  iii 
nioriem  cecidii,  iiec  acceplam  diviniius  graiiain  pa- 
lienlia  custode  servavit;  et  ut  fralrem  Cain  perime- 
ret,  sacrificii  ejus  ct  miineris  inipatiens  fuil;  et  quod 
Esau  de  majoribiis  ad  miniira  desceiidii,  primalus 
suos  per  inipatientiain  leiitis  '  aniisit.  Quid  Judaicus 
populus  circa  beneficia  diviiia  perfulus  et  ingratus, 
noiine  quod  a  Deo  prinium  recessil,  impatientia!  cri- 
ineii  fuit ,  dum  Moysi  ciim  Deo  "  colloquenlis  moras 
non  potesi  ferre,  profanos  dcos  ausus  est  postiilare  ", 
ut  itincris  sui  duces  nuncuparet "  caput  bubulum  et 
terrestre  figmcntum ;  nec  umqiiam  ab  eadem  impa- 
lienlia  desiilit,  quominus,  seinper  dociliialis  ct  diviiuB 


lieiitia  justiis  '  probatiir,  siciit  scriptum  est  :  In  do-  p  admonitionis  iinpatiens,  Propbeiassuoscijustos  qiios- 

queperimendo,  ad  cruccm  quoque  ct  ad  sanguiiiem  Do- 
niini  prosilirel.  Impatientia  eliaiii  r  in  Ecclesia  liaTeii- 
cosfacil,et,  ad  Judxorum  simiritudiiiem,coiitraClirisii 
pacem  et  cbaritaiem  rcbelles  ad  hostilia  et  furiosa  odia 
conipellit.  Et,  ne  longum  sit  singula  reccnsere,  omnia 
omninoquajpaiientiaoperibussuissdificaladgloriani, 
impalientia  destruit  ad  riiiiiam. 

XX.  Quare,  fraires  dilcctissimi,  el  lionis  paiientix- 
ct  iinpaiientiue  malis  diligcnier  cxpensis,  patientiam, 
per  quam.in  Christo  nianemus,  ut  veiiirc  cum  Chrisio 
ad  Doum  possimiis  <i,  plena  observatioiic  tciicamiis; 
qii;>!  copiosa  et  multiplex  iion  aiigusio  fine  coiiclii  ■ 
dilur,  nec  brevibus  lerminis  coercetur.  Lale  paict 


lore  SHsline,  el  in  humiUlate  tua  paiientiam  liabe,  quo- 
iiiiim  in  igne  probatiir  aiiriim  et  argenliim «  {Eccd.  ll,  '4). 
XVIII.  SicJobexainiiiatusesletprobatiis  etadsum- 
inum  fasiigium  laudis  patienlia;  virlute  ^"proveclns. 
Qiiaiitaadversiis  eiimdiaboli  jacula  eiiiissa,quanla  ad- 
nioia  lorinenla !  Jaclura  rci  familiaris  infligitur,  nume- 
rosKsobolisorbilasirrogalur.  Divesincensu  dominus, 
ct  iii  liberis  pater  ditior,  nec  domiiius  repente  iiec 
pater  est.  Acccdil  vulneruni  vaslitas,  et  tabescenles 
ac  fluentes  arius  cdax  quoqiie  vcrmium  poena  consii- 
niit.  Ac,  ne  qiiid  omniiio  rcinancret  quod  non  Job  iii 
suis  leiitaiionibus  pxpcriretiir,  flrmai  diabolus  el  uxo- 
rein,  illo  anliquo  nequiii;c  suae  usus  iiigcnio,  quasi 


LECTIONES  VARIANTES. 


o  Monet  dicens  Bod.  I.  Admonel  denique  apostolus  D 
Pauliis  Ver. 

h  Dio  rpdBmplionis  Saris.  Bod.  1,  2.  Vict. 

*=  Cor|ioris  luctari  seinper  liod.  3,  i. 

ii  Piobaudis  divorsi  importaiilur  labores  Ver. 

"^  Mngis  juslos  disccrnit  Saris.  Bod.  1,  2,  3,  i. 

f  Jiisli  Voss.  1. 

e  Hoiiiiuos  voro  rocpptibilos  in  cainino  liumiliationis 
B:d.  I. 

ii  Ifcncdiclionem  vietrice  patienlia  prKdicaret  Voss.  1. 
Pem.  liod.  i.  NC.  2. 


>  Kt  quid  mali  S«ri"s. 

i  Mnluni  est  Bod.  l.  i. 

^  Deum  suporioroin  se  et  liominem  ad  Vicl. 

1  Mcnlis  Bod.  1.  3. 

"  Deo  loqueiilis  Ar.  Bod.  2.  Foss.  Vicl. 

"  Ausiis  cst  poslulare  Lam.  Ebor.  lAn.  NC.  i.  Bort.  1, 
2,  3,  i.  Est  oinitt.  O.ton. 

*'  Duccs  diccrct  Av 

V  Kiiam  in Ecclesia  l.an.  Ebor.  Lin.  NC.  1,2. 

'I  El  voiiire  cum  Cliristo  ad  Deum  possumus  Lam.  Ebor. 
Lin.  NC.  1.  Bod.  l,  2,  3,  4. 


STEPII.  BAHJZII  NOT^ 
XVIIl.  — Dei  bciiediclio.  Qiiidam  libri  voteres  prrefe-      versatiir, 

ruiil:  Dei  bcnediciioncm  victrirepaiienlia  comiletiir.  Se- 

guieriiiniis :  Dei  benedictio  vilrice  patientia  prwdiceliir. 

Sic  cliain  codox  sanoli  Aniulplii. 

XIX. — tmpntieniiii  diaboli  mahiin,  Viilo  llliriiiii  Tor- 

liilliaiii  dc  Pomilenlia ,  qui  lytiis  in  lioc  argiiincnlo 


Pcriit  primus.  Sirieii  papne  Epislola  nd  niiivcrsos 
episcopos:  Non  patiliir  quielos  nos  iib  inciirsatiune  sna 
vacnre  liosiis  antiqniis ,  ab  iiiilio  inenda.v ,  ininiicns  ve- 
rilalis,  winnlus  lioniinis,  qiiem  ut  dccipcrel,  se  aiite  de- 
cepil. 


C35 


DIVl  CYPRIANI 


636' 


pmicnli.T!  virtiis;  cl  iiliorlfls  ejiis  cl  largilas  ile  iiniiis  A  proplieiiw  libri  fiujus,  quiii  jaui  lempus  in  proximo  esi 


quiilfin  iioiiiiiiis  foiile  piollcisciliir,  sed.e-imiilaiiiibus 
venis,  per  nuilla  gloriaruiii  ilincra  dilTnndiiiir;  nec 
pnificere  aliqiiid  iii  aciibiis  nosiris  pnlesl  ad  con- 
siiniiiiaiidain  laiidem,  nisi  inde  consiiiiiiiiaiioiiis  acci- 
piat  firniiiatcm  ».  l'aiicntia  est  qii  ■.:  nos  Deo  el  com- 
meiulal  ei  servat.  Ipsa  est  qii;c  iraiii  leniperat,  qiia) 
lingiiam  fr^unat,  mciilciii  gubcrnat,  pacoin  cnsiodil, 
disciplinam  regit,  libidinis  iinpeliim  frangit,  tiiinoris 
viiilcmiaiii  comprimit,  iiitendiuni  siiniillutis  exlin- 
gnit,  cnercet  |)Olentiam  diviluin,  inopiain  paupernni 
refovei,  luetur  in  virginibus  lieatam  intcgrilalcm,  iii 
viduis  laboriosam  castiiaiem,  in  coiijunciis  et  mari- 
lalisiiidividuamcliariialem.Facit  ""  liuinilesin  pros- 
peris,  in  adversis  fortes'',  conlra  injurias  el  conlii- 


i/(  el  ii  ijui  perseveranl  iiocere  tioceant,  et  qui  iii  sordi- 
Ims  ett  sordcfcal  adliuc,  justus  autcm  adliuc  ju.!>liora 
faciat,  simililer  et  qui  sanclus  est^,  sancliora.  Ecce  ve- 
nio  cilo,  el  merces  mea  mecum  esl,  reddere  unicitique 
secnniliim  facia  sua  {Apoc.  .vxii,  10-  12).  L'iide  ctiaiii 
clainanlfs  inarlyres  ct  ad  viiidictani  suani,  dolore 
eriimpente,  properanies  exspeclare  adliiic  jubeiitiir  ct 
teinporiliiis  consiimninndis  iiiipli'ndi<qiie  iiiar:yribus 
pra'bere  palienliam  :  Kl  cum  apendssel,  inqiiil,  quin- 
lum  sigilliim  ',  tiirfi  sub  ara  Dei  animas  occisorum 
propler  verbiim  Dei  el  murlyrium  snum,  el  clamnve- 
runl  voce  magna  dicenles  :  Quousque,  Domine  sanclus 
et  verus,  non  judicas  et  viiidicas  sancjiiinem  noslruiii  de 
iis  qui  in  terris  inhabilanl?  El  dalw  sunt  eis  singulm 


«lelias  niites.  Docet  delinquentibus  cito  ignoscere;  si  B  siolai  albmi,  el  diclum  esl  eis  ut  requiescerent  brevi 


ipse  delinquas,  diu  el  niultum  rogare.  Tentalioiies 
cxpugnal,  pcrsefutiones  lolcrai,  passiones  elniarlyria 
consumnial.  Ipsa  est  qiix  fidei  noslrae  fundamenla 
rirmitcr  niiinit  :  ipsa  est  quse  incremenla  spei  sub!i- 
niiter  provcbil  "^.  Ipsa  actuin  ''  diriglt,  ut  lenere  pos- 
simus  viain  Chrisli,  duin  per  ejus  loleraniiam  gradi- 
diinur  :  ipsa  efficit  ut  perseveremus  filii  Dei,  duni  pa- 
lieiitiam  Palris  iuiitamur. 

XXI.  Sed,  quoiiiain  pliirimos  scio,  fralres  dilcctis- 
siini,  vel  pondere  injuriarum  angentiiim  vel  dolore 
de  iis  qui  adversiim  scgrassanlur  el  sajviuni,  vindicari 
velociter  cupere,  nec  illud  iii  exirema  «  parie  reticen- 
dum  est,  ut,  in  Islis  fluctuantis  mundi  turbinibus  et 
Judxorum  sivegeniilinm  et  liKreticorum  quoi|uepci- 


adliuc  lempore,  doncc  impleatur  numcius  conservornm 
el  fralrum  eoriim  qiii  poslea  ^  occidentnr  eXeinplo  ipso- 
rum  (.4j)oi;.  vi,  9-\\). 

XXII.  Qiiando  anlein  vcniat  sanguinis  jusii  diviiia 
vindiola,  deciaral  per  Malacbiaiii  propbeiam  '  Spi- 
ritiis  sancius  diccns  :  Ecce  dies  Domini  venit  ardens 
velnl  clibanus ;  cruntqiie  omnes  alienigena:  el  omnes 
iniqui  siipiila  "',  et  succendel  "  illos  adveniens  dies,  di- 
cil  Dominus  (Hulacli.  iv,  i).  Quod  ilcm  lcgiiiius  in 
Psalmis,  ubi  Dei  judicis  pr;cdicaiur  advenlus  ccnsurai 
suae  majestate  veiierandus  ;  Deus  manifestus  veniei, 
Deus  nosler,  et  non  silebil.  Ignis  anle  eum  ardebii,  cl 
in  circuilu  ejusprocetla  nimiu  ".  Advocabiiv  coslum  sur- 
sum  et    terrain  deorsum,  ut  sepurel  populum  iuum. 


secuiioiiibusconsliUUi^paiienler  exspectemusullionis  C  ColHgile  ilti  juslos  ejiis,  eos  qui  disponunt  lestamcniiim 


dicni,  iiec  ad  vindiclain  doloris  nosiri  qnerula  fesli- 
iiaiione  properemus,  ciiin  scripiimi  sil  :  Exspecta  ine, 
dicil  Dominus,  in  die  resurrectionis  mew  t  in  leslinw 
nium,  quoniam  jitdiciiim  meum  ud  congregalionea  gen- 
lium,  ut  excipium  rcges  et  effundam  super  eos  iram 
meam{Sopli.  iii ,  8).  Exspeciare  iios  jubel  Doniiiius  e 
et  fuliinv  uliionis  dicni  forti  paiieniia  susiinere.  Qui 
cl  in  Apocalypsi  loquiliir  diceiis  :  Ne  signnveris  verba 


ejus  in  sacrificiis;  elannuntiabunfi  cmli  justiiinmejits, 
quoniam  Deus  judex  esl  {Psat.  XLix,  3-6).  lit  Esaias  '' 
eadem  pr;i;nHiitial  diceiis  :  Ecceenim  Dominus  sicut 
ignis  veniel,  el  sicut  procella  currus  ejus,  relribuere  i» 
irn  vindiclam.  In  igne  enim  Douiiui  judicubunlur,  el  in 
gliidio  cjus  vulnerabitniur  {Isa.  lxvi,  15).  Et  ilerimi  : 
Dominus  Deus  viriulum  prodibit  et  cominimiel  belluin, 
excilabil  cerlamen',  et  ctumubil  super  inimicos  siios 


LECTIONES  VARI.VNTES. 


"  Firmamenlum  Lin.  Pem.    - 

•>  El  in  advcrsis  foncs  ISod.  1. 

"  Sublililer  provehit  Ar. 

<i  Ipsa  «gnitlonein  .iciiium  Ben.NC.  Ehor.  Lnm.  llod.% 

■"  Sic  Lnm.  Ebor.  Lin.  NC.  1,  2.  Ilen.Siiiis.  Borf.1,  2,  3, 
4.  Tliu.  Fvss.  N>c  in  illuiii  exlrcmi  jiid:cii  dicni  niaUiiuiii 
relnlmtioiicni  diflcrn',  iiobisciim,  bDrUiniur,  iiilcrini  aiii- 
plcciiiiiiui  |iaiiciili;c  boimsi,  utiii  cxir.  ilorcll.  rnm.  Oxun.  r\ 

'  Keliibulioiiis  nicic  Hod.  o. 

«  Fralrcs  ililcclissiml  aiid-  Oxon. 

^  Sanclus  sancliora  Lam.  Etor,  liod.  1,2,  3,4-.  Ver. 
Mitn. 

i  Quintuni  signuiii  Lwn.  Ehor.  Saris.  liod.  %  5,  4.  Yer. 


Tlm. 

i  Data  est  singulis  stola  alba  Thit.  Paitlo  post,  Ut  susU- 
nprcnl  Bod.  1 . 

k  Quiniiue  piislca  Lam.  Pem.  I.in.  Ebor.  Saris.  AC.  1. 
Voss.  1,2.  Thu.  Foss.Vicl.  Occidereiilur  Peiii. 

1  Malaclilain  Spiritus  (  cr. 

■"  Sicul  slipula  Pem.  ross.  1.  Ut  Bod.  1. 

"  Acceiidit  Bod.  1. 

"  Kjus  tciii|icslas  Bod.  5.  Valida  Pem.  Bod.  3. 

1'  VdcabilBod.  1,  2,  3,  i.  Ar  Lam.  Ver. 

1  Nunliabunt  Saris.  Bod.  1,  2,  3,  4. 

'  Nain  et  Isjias  Bod.l.  Foss. 

*  Concitabil  cerlamen  Voss.  2.  Pem. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


XXI. — Nec  ittud  in  exirema.  Resiituimns  leclionem 
veierum  ('diiionuni ,  quaiii  confirmant  xxiii  liliri  iios- 
Iri  et  XII  Anglicani!  Coacti  siiinus  delcre  ca  qiiae  mii- 
lala  el  addila  rucraiu  iii  editidiic  Murcllii  ,  i)ii;,invis 
ea  quoque  reperisscmus  iii  iribus  iiiiiiqiiis  codiciliiis, 
qiuMiivis  scircnius  Pamcliiim  ca  qiiO(|iie  iiivcni-se  ia 
quaiH'ir  aiitiqnis.  ll;cc  antein  suiil  qn;c  iios  dclivi- 
niiis,  si  qui  laiiti  :eslinient  scire  qiu;  illa  siiit:  Kec 
VI  iltuin  extrcmi  juditii  dicm  malorum  reiributionein 


differre ,  nobiscum  horiamur,  interim  ampteetimini  pa- 
tienlia;  boniini ,  ui  in  isiis ,  etc. 

QuiTutu.  Panicliiis  ex  codice  Cambcronensi  addit 
el  iiividiosa.  Al  ego  lioc  addil;inieiilum  Miispiam  re- 
pcri  iii  liliris  aiiliqnis,neque  in  cditionibus  qua3  Pa- 
iiieli;iiiani  anlece^^scrunl. 

:ioliv  alba:.  I idecim  libris  manuscriptis  legitur  : 

Dalu  esl  singulis  slolu  alba. 


C37-  LIBER  DE  ZELO  ET  LIYORE.  C38 

fN»i  fortiludine.  Tticui,  nunuiuid  semper  incebo  (Isa,  \  suam  niinium  fcstinal   ct  properat,   considerct   qnia 


XLM,  15)? 

XXIIl.  Quisaulem  est  liic  qui  l:icuisse  se  piius  ili- 
cit  et  non  semper  taceliii?  Uiii|ue  ille  qiii  sicut  ovis 
ad  vicliinaiii  diictns  est,  ei  sionl  agiiiis  coram  ton- 
dente  se  ",  sine  vocc  n^jn  aperuit  o-i  sinim  '' ;  iitiqiie 
ille  qui  non  ciainavit,  nc(|iu;  iii  plateis  vox  ejiis  aiidita 
cst ;  ulii|ue  illc  qiii  noii  fuit  contuinax,  neipie  contra- 
dixii,  cum  doisiim  sniim  ponerel  ad  flayella  el  inaxil- 
las  '"  ad  palnias,  faciem  autem  suani  nun  avcrtit  a 
fcediiatespntoruni ;  uti(|ueilleqiii,  cum  accusaretur  a 
saccrdoiilMis  et  seiiiorilnis,  niliil  respondii  et,  adini- 
raiiie  Pilato,  pdlicntisslmnin  sileniiuni  <=  tenuit.  Ilic 
estqui  <•,  cum  in  passione  tacueril'',  in  ultione  post- 
niodum  noii  taecbit.  Hic  csl  Deus  iiosler,  id  est,  non 


necdum  vindicalus  cst  i^ise  qiii  viiidicai.  Paier  Dcns 
pnccepit  l''iliuni  sniim  adorari,  ei  :ipostolns  P.inliis, 
diviiii  pnccepii  iiienior,  ponii  ei  dicit :  Deiis,  exuUavtl 
illuiii,  el  doiiavit  ilii  noiiieii  qiiod  est  siiper  omne  no- 
nien  ',  ul  in  nomine  Jesu  oiiine  genu  flcclalumi  coeles- 
liuin,  lerreslriuin  el  infernorum  (Pliitip.  ii ,  9,  10). 
Et  in  Apocalypsi  Aiigelus  Joaiini  volcnti  adorare  sc 
resislil  et  dicit  ^  :  Yide  ne  feceris,  quia  coiiscrcus  luiis 
suni  el  fratruin  tuorttm.  Jesum  Dominum  adora  '  (Apoc. , 
XMi,  9).Qiialis  Dominus  jesnsctqiianta  palientiaejiis! 
utipii  in  coelis  adoraliir,  necduin  vindicetur  in  terris. 
Ilujiispaiicniiani,  fratres  dileclissimi,  in  persccntioiii- 
bus  el  passionibus  nostris  cogitemus.  IIujiis  adventni 
plcninn  exspectalionis  obseqiiium  prasbeamus.  Necdc- 


oinnium,  scd  fidcliuin  cl  cicdentiiim  Deus,  qiii,  cuni  B  fendi  aiite  Dominuni  servi  irrcligiosa  et  iuvereciinda 


in  s^ecundo  adveiiiu  nianife.-tus  '  vcnciit,  nnnsilcbit. 
Nam,  cum  in  biimililatc  prius  fuerit  occultus,  veiiiet 
in  potestate  manifcstns. 

XXIV.  Iliinc  exspectemns,  fratres  dileciissimi,  ju- 
diccin  el  vindicem  nostrum,  Ecclesi;e  suac  popiiluin 
et  ab  initio  mundi  justoruni  omiiium  (?  nunicruin 
seeum  pariter   vindicaturuin.   Qui  ad   vindictam  '' 

LECTIONES  VARIANTES. 

j  Omnes  genu  curvenl  'NC.  l.  Lam.  Ebor.Bod.l. 
Yer. 
k  Restitit  tflin.  Ebor.  Yoss.  1.  nc.  I.  Bod.  1,2,  3. 
1  Adora.  Huius  Ar.  Lin.  Pein.  ross.2. 


festinatione  "'  properemus.  Iiisistainus  potius"et  cia- 
boremiis  "  et  toto  corde  vigilantes  p  atqne'  ad  onmein 
tolerantiam  siabiles  Dominica  prsecepta  servemus; 
ul,  ciim  ille  iroe  et  vindictse  dies  veneril,  non  cum 
impiis  et  peccatoribus  puniamur,  sed  cuin  justis  ci 
Deuin  timentlbus  lionoremur  i. 


"  Coram  tondcnte  Bod.  1, 2,  5, 4.  Yer. 

b  Slc  non  a|)eruil  Lmn.  Ehor. 

'  PaticnlissiinussileutiuiiiiVC.  2. 

<1  Hic  qui  l.am.  Ebor.  Bod.  2. 

'  la  iiassinne  prius  Ver. 

f  Maiiireslius  Lin. 

R  Juslosoniiuis  ro.S5.  1. 

h  Viniliclain  siii  Bod.  1 . 

'  Ul  sil  buper  onine  iioinen  Ar.  lam.  Ebor.  Ver. 


"■  Perdita  feslinalione  Siiris. 
"  lusisianius  auleui  Saris. 
°  Laboreinils  Lain.  Ebor.  Yer. 
P  Vigilanies  ad  Deuin  Bod.  5. 
1  Coroneniur  Yict. 


STEPII.  BALUZII  NOT/E. 


Jnslorum  omnium.  Codex  Laetiensis ,  Juslos  omnes 
seciuii  ptiritcr  vindicatnrum. 

Oiiine  genu  flectaiiir.  Septem  libri  veieres  liabcnt 
curvelur ,  sa\i\tm  vcro,  oiniies  genu  curvent. 


Paler  Deus...  inlernorum.  Hsec  desunt  in  libro  san- 
cti  Arnul|ilii ,  per  oscilantiam  iiiiiiiruin,  ut  pnto ,  li- 
brarii.  Exsianl  eiiiin  in  aliis  libris  veleribuscl  incdi- 
lionibiis. 


LIBER 


DE  ZELO  ET  LIVORE. 


-o^ ! -«!^@  C^-»^ 


Argi'MENTum.  —  Paucis  tibri  liiijus  argumenium  reddit  D 
in  lia'c  verba  D.  Ponliiis  in  vita  Cypriuiii  :  <  Qitis  , 
inquil,  livorem  de  venenatu  invidim  niatignitute  ve- 
nienlem,  diitcedine  remedii  salutaris  inliiberet  ?  i 
Principio  igilur,  poslquam  eo  gruvius  crimen  esse 
zelumseu  tivorem,  quu  occullius  est  malum,  et  origi- 
nem  ejus  diuboto  ascribendain  docuit  :  proposilis 
eliam  obiter  invidiw  excmpiis  e  Veteri  Tcslumenio  , 


radicem  malorum  ownium  invidiam  esse,  per  singnta 
viiwruin  geiiera  dedncit ;  nlque  udeo  recleel  a  Clirislo 
el  ab  Aposlolis,  non  uno  intoco,  interdictum- fruler- 
uum  odiuni,  Posiremo  vbi  Dei  exenipto  nd  dileciio- 
nem  inimicoriini  cos  udliortulus  csl,  prwmioriim  co- 
ronis  proposiiis  ab  lioc  malo  deterrel. 

l.  ZiDLARE  quod  bonum  '  videas  et  invidere  melio- 


'  Bonos  Lin. 


LECTIONES  VARIANTES. 


STEPH.  BALUZn  NOT^E. 


»«'  DE  ZELOET  LIVORE.  Cumsanctus  Augnstinus 
initium  et  iiULcdam  alia  liiijus  liliri  loca  retulissel.in 
I.  IV,  dc  Bupiismo  contra  Donatisias,  c.  8,  posieaail  ; 
Ilnr  veiba  IJijpyiani  in  Epistota,  popiilis  nola,  quam  vera, 
quum  furiia  sinl  recognoscimus.  Vereilecuit  Ciipriaiiuin 
de  Zctu  el  Livorc  el  urgueregraviter  et  inonere,  a  quo  Uim 


mortifero  malo  cor  eju$  penilus  alienum  tanta  cliaritalis 
abuiiduiitia  comprobavil.  idcin  in  capiit  v  Epistol:c  ad 
Galatas  :  Scripsil  cl  beulus  Cypriamis  tibruin  de  Zetoet 
Livore  oplimum ,  quein  qiii  legerit,  non  dubiluveril  un- 
iiuinerare  operibus  curnis  invidium.  Vide  llincinarum 
in  libro  Lv  Capituloriim,  cap.  4",  pag.  506. 


(J5() 


niVl  (.YPRIANI 


f.lO 


ril)U5  levo  apud  qnostlam  cl  modiciini  crinicn  videtiir,  A  fr.indatoreni  facial,  liicra  opponil  injnsta ;  nl  aniinain 


fralrcs  dileclissiini;  diiniqne  exislinialnr  leve  esse  et 
niodiciim,  non  linietnr;  dnin  non  liinctiir,  CDnlcnini- 
lur;  duin  conteinnitur,  non  facilc  vitatur,  cl  fil  cxca 
et  occiiiia  pcrnicics  :  qiKC,  duin  niiiins  pcrspiciinr  iit 
cavcri  a  providcniibns  "  possit,  iin|irovidas  mcnlcs 
latcntcr  afdigit.  Porro  aulem  Doininiis  prudentes  essc 
nos  jussit,  el  canta  solliciludine  vigilare  pra-cepit,  ne 
adversarius  vigilans  sempcr  ''  ct  scniper  insidians, 
nl)i  in  pectus  ohrepserit ' ,  de  sciniillis  conflei  iiiccn- 
dia,  de  parvis  maxima  cxaggerei,  et,  diim  reniissis  ei 
incautis  Icniorc  aura  ct  flatu  inolliorc  blaiiditnr,  pro- 
cellis  ac  inrbinibus  excitatis,  ruinas  fidei  et  saliiiis 
ac  vilx  naufragia  moliatnr.  Excubanduin  csl  itaf|iie, 
fralres  dilectissiini,  alque  omnilius  viribiis  claboran- 
diim  ul  inimico  sasvienli  et  jacula  sua  in  omncs  cor- 
poris  partcs  ^  qiiibus  pcrculi  el  vnlnerari  possnuiiis, 
dirigenti sollicita  cl plena  vigilaniia  repugnemiis "%  se- 
cundumquodPeiriisaposlolusinEpistola  sua  prxmo- 
nct  et  docet  dicens  :  Sobrii  eslole  ei  vigilaie,  qnia  ad- 
versariut  vester  diabotiis  lnmquam  leo  rugiens  circuil,  ali- 
quem  devorare  quwreits  '-  ( i  Pet.  v,  8 ).     ? 

II.  Circuit  ille  nos  siiigiilos,  el  tamqnam  liostis 
clausos  obsidcns,  miiros  cxplorat,  ct  tcnlat  aii  sit 
pars  aliqtia  mnroruni  niinns  stabilis  ct  minus  fida, 
cujus  aditu  ad  inlcriora  pcnelrelnr.  Offcrl  oculis  for- 
inas  illices  '  ct  facilcs  volnplates  »,  ul  visu  deslruat 
casiiiatem.  Aiircs  per  canora  musica  ^  lentai,  ut 
soni  diilcioris  audiln  solvat  et  niolliat  clirislianuni 
vigoreiii.  Lingunm  convicio  provocat,   nianuni   inju- 


peciinia  cnpiat  ',  ingcrit  pcriiiciosa  compondia;  lio- 
norcs  tcrrenos  promiitii,  ut  coelestes  adiniat;  osten- 
tai  falsa,  iit  vcra  siibripiat:  ct  cuin  laiciitcr  iion  pO' 
test  fallere,  cxcrie  aiqne  apertc  >  ininaiur,  terrorem 
lurbid.T:  persccutionis  inlcnlans,  ad  dcbcllandos  Dei 
servos  iiiqiiictus  scinpcr  et  seniper  infestus,  in  pacc 
subdoliis,  in  persccutione  violentus. 

lII.Quaniobreni,  fraires  dileclissinii,  conlra  onincs 
diaboli  fallaces  insidias  vcl  apcrtas  minas  stare  debet 
instrucius  aiiimns  ct  armatns,  tain  paratus  ''  scni|icr 
ad  rcpngnandum  qiiam  csi  ad  iinpngnandum  scinpur 
paralus  iuimicus.  Et,  qnoniani  fieqnenliora  snnt  trla 
ejiis  (|uai  latcnter  obrepnnt,  magisiiiic  occulta  et 
clandestina  jacnlalio  qiio  ininiis  perspicitur,  lioc  el 
B  gravius  ct  crebrius  iii  vulnera  nostra  grassalur,  ad 
lia:c  qiioqnc  intelligenda  ct  depellcnd.i  vigilenuis  cx 
qiiibns  est  zcli  et  livoris  maliiin.  Quod  si  qiiis  paiii- 
Ins  inspiciat,  invenict  niliil  magis  Christiano  caven- 
diini,  niliil  cautius  providendum  qnani  nc  qiiis  iii- 
vidia  ct  iivorc  capiatiir ;  iic  quis  fallentis  inimici  ' 
caicis  laqueis  iniplicatus,  duni  zolo  fratcr  in  fratris 
odia  cnnvcriitiir,  gladio  suo  ncscins  ipse  pcrimalur. 
Q'i;id  nt  colligcrc  plcnius  et  inanifcsliiis  perspiccrcpos- 
simiis,  ad  capiitejiis  atqne  origincui  reciirramiis.  Vi- 
dcanins  nnde  zcliis  ,  ct  qiiando  ct  qiioniodo  coeperii. 
Facilius  ciiiin  a  nobis  inaliim  t:ini  pcmiciosnni 
vitabitiir,  si  ejusdcm  inali  ct  origo  ct  in.igniliido 
noscatur. 

IV.  Iliiic  diabolus  intcr  initia  stalini  niundict  pcriit 


riis  lacessentibus  ad  pctulantiain  ci^dis  instigai;  ut  ^  primns  et  perdidit.  Illc  aiigclicamajcslatesubnixn:i ' 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  A  prsevidcntibus  Yoss-  1.  Prudenlibus  Pein.  Voss.  2. 
h  Sempcripse  Bc«.  loss.  2. 

"^  Latpnler  obrc|ilt  Pem.  Voss.  2.  obrepsit.  Ar.  Hod.  2, 
4.  Ver.  Thu.  Foss.  obrepenl  Vicl. 
i'  Parles  millenli  Bo(/.. 5. 
<■  Aliquid  devorare  Hod.  1,  2.  Vcr.  Tlm. 
f  Fonnasmulipbres  Bod.  3. 
K  Voluuiates  Lain.  Ebor.  Voss.  1,  2.  \C.  l.  Pem.  Bod. 


2,  i.  Vicl.  Voss. 

ti  Canora  niusica  Ben.  Tlm.  Foss. 

i  Capial,  oslendit  Bod.  1. 

j  .\tqiienianifesle  Bod.i. 

k  Sillan»  paralus  P?m.  Toss.  2. 

1  Ne  quis  inimi'  i  Pem.  Voss.  1. 

"'  Illeangolica  Hod.  1,  2.  3,  4.  Lim.  Ebor.  Lin.  NC.  \. 
Voss.  1,  2. 1'olestate  Bod.  o.  Ille  dudum  Oxon. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


I.  —  Non  facile  viialur.  Consnliationes  Zaclwi  ci 
Apnllonii,  cap.  29,  in  tomo  x  Spir.ilegii  Dachcriani , 
pag.  50  :  Etquod  esl  swviiis,  siib  specie  iiinocenliw iiialum 
non  cavetiir,  dum  vitiiri  posse  non  creditur. 

Ubi  in  peclus  obrepil.  Dcccin  libri  vctcrcs  obrepse- 
rii.  Ita  etiam  veieres  ediliones.  EditioMorellii,  quando 
in  peclus  obrepnl. 

Muroruin.  Anlea  legebatur  membroriim.  Verain 
lectionem  inveniinnsindnnhusvcinstiscxcniplaribin, 
in  Victorino  nimirnm  vetcrc  cl  in  Toriiaccnsi.  In 
Viclorino  scripliim  cst  nieinbrorum  et  siipra  linoain 
vei  nmroriini ;  in  Tornaccnsi  vero  muroruin,  et  supra 
liiioam  rel  meinbrorHm. 

II. —  Circiiil  illc.  Aiictor  Epislohc  nd  WemWrinrfem 
inlcr  operu  llieronyini:  liividere  non  cessal  auclor 
invidiw ,  el  qui  senwl  a  Deo  ipse  prcjcclus  esl,  liinlo 
majori  livore  lorquelur,  quanlo  nliqucm  iipnd  eum  ride- 
ril  clnriorein.  El  mox  :  More  dolosi  lioslis  uiiivena 
perluslrims  exploriit  omnes  adilus  aiiiina;  suw,  an  sil 
(iliquid  iiifirimim  el  minus  luluin  per  qiiod  possil  irrepere. 

Ciinora  musica.  Ilanc  leclioneni,  qiiani  pra^forunt 
aiiliqu.-i:  edilioncs,  ctiain  Morclliana,  rctinero  placuil, 
qnia  illain  cxhibcnt  seplcindcciin  libi  i  velcrcs,  nisi 
ipiod  in  ooriiin  iiim  scriptum  cst  .•soiioivi  pro  ciinora. 


ci  quia  musicam  dici  possc  dnbilabalur  «vo  Qiiiiili- 
li:ini,  iit  ipse  ait  lib.  viii,  cap.  3.  Et  tainen  qnithiMi 
alii  liliri  vctcrcs  ct  edilio  Anglicana  pnofcrnnt  canoriiin 
musiciim;  codox  Moyssiacensis  ct  Rigallius,  ciinori'in 
musicam.  Sed  hic  error  csl ;  canor  enim  estmascn- 
lini  gcncris.  Ovidins,  lib.  v  Mclamorphoseon  :  jVoii 
j)  tamen  ille  canor  mulcendas  iiatus  ad  anrcs.  Sunl  eliam 
alia  cxempla. 

Osieniat  falsa.  Ciiat  hiinc  lociim  anctor  Prmdesii- 
nali  cdilus  a  Sirmondn  in  Prologolibri  lcrlii  :  Fiiiuiis 
esl  tiber  iiiimiciis  Iwminnm,  conlra  l<idcm  Calliolicmn 
conficlus,  circumdntus  fnlliiciis,  adiitler  iiilegrm  diffini- 
lionis,  qiiique,  ul  saiiclus  Cijpriniins  ail,  fiitsn  oslciilnt 
ul  vera  surripial. 

III.  —  Tetn  quw  Inlenler.  Supra  in  inilio  lihri  de 
Uiiilnle  Ecctesiw,  pag.  193:  Facitior  caulio  csl  ubi 
manifesla  formidoesl.  (lieroiiymiis  in  Di:ilogoailvor>iis 
Luciforianos:  Sagilln  quw  conlenlo  nervo  diriijilur  dif- 
ficite  rilntur.  Aiilea  eniin  ad  eum  ad  queni  jacla  csl 
pervenil  quam  obice  ctypei  friislretur. 

IV.  —  llinc  dinbotus.  Roforl  cl  illnslrat  hunc  lociini 
sancins  .\ugus;iiins  lili.  iv,  de  lUiplisino  C(mtra  Dona- 
tisias  cap.  9.  VideSirmonduin  in libruin  Rulini  Palas- 
lini  de  Fide,  pag.  91. 


m 


LIBER  DE  ZI::L0  ET  LIVORK. 


fii2 


illo  Deo  acccptiis  tl  cliariis,  posl(|iiam   homiiiein  ad  A  digiialione  diviiia  laiilo  liosle  dciclo  '',   populus  ad- 


ii!i;igiiiciii  Dci  rncliiiii  coiisicxil,  iil  ZL-liim  iiinlivolo 
livoie  pronipil ,  iioii  prius  alicrum  dojieicus  iiislincu 
zeli  (luaiii  ipse  zelo  aiile  dejecuis,  caplivus  antequain 
caiiicnSjpcrdilusaulequam  pcrdcus,  duiii,  sliinulanlc 
livore  ",  lioiniiii  graliam  diiia;  iminorlaliialis  cripit '', 
ipsequoque  id  quod  prius  fueral  amisil.  Qualemaliim 
cst,  fraiies  dileclissimi,  quo  angelus  ceeidit,  (|uo 
circuinveniri  ct  subverli  alia  illa  el  pnrclara  sublimi- 
las  poliiil,  quodcceplus  esl  ipse  qui  decepit!  Exiiide 
invidia  grassalnr  in  lerris,  dum  livore  periturus  ina- 
gislro  ppiditionis  obscqiiitur,  dum  diabolum  qui 
zclat  imitalur,  siciit  scripiuin  est :  Invidia  aulein  dia- 
boli  mors  inlroivit  in  orbeni  lerrarum  (Sa;;.  ii,  24 ). 
Imilanlur  crgo  illuin  qui  siinl  ex  parie  cjus. 


iiiirans  iii  laudes  David  piaidicaiionis  suffragio  ^'  pro- 
siliil(III  Iterj.  xvii),  Saul  f  siiniillalis  alquc  insccta- 
tioiiis  furias  de  livore  coneopit.  Ei  ne  longuin  faciam 
singiilos  rccensendo  ",  pereuiiiis  scmel ''  popiili  ailen- 
damus  interitum.  Jiidxi  noniie  iiide  pcrlerunl  dum 
Cliristo  malunt  invidere  quam  credere  ?  Obtrcctantes 
magnalibus  qua)  ille  faciebat,  zelo  excxcanle  decepli 
sunt,  nec  ad  divina  noscenda  cordis  oculos  aperire 
poliierunt. 

VI.  Quse  nos  considerantes  ',  fraires  dilectissiini, 
conlra  laiitam  niali  pcruiciem  vigilanicret  forliter  di- 
cala  Deo  pcctora  inuiiiamus.  Aliorum  mors  proficiat 
ad  iiostram  salulem,  imprudenlium  poeiia  providenti- 
biis  conferat  isaniliilcm.  Non  est  aiitem  quod  aliquis 


V.  lliiic  dcirupie   novaj  fraiernitalis  prima  odia,  B  cxistimet  maliiiii  isiud  uiia  specie  contineri  aut  bre- 


hinc  parricidia  iielanda  coeperunt  {Gcn.  iv),  dum 
Abcl  justuin  Cain  zelat  injusliis,  dum  boiium  nialus 
iiividia  et  livore  persequiiiir.  Tanluiii  valuit  ad  con- 
summalionem  facinoris  .•cmulationis  furor,  ut  nec 
ciiarilas  fratris,  iiec  sceleris  immanilas,  nec  timor 
Dci,  nec  poena  delicii  cogiiarctur.  Injustc  oppressus 
est  qui  justiiiam  priiiius  oslenderal,  odia  pcrpessiis 
c?t  qui  odissc  non  novcrai,  occisus  est  iiiipie  qiii 
nioriens  non  repugnabat.  El  qiiod  Esaii  fr.ilri  suo 
Jacob  iuiuiicus  exslitit,  zekis  fuit  [Gen.  xxvii).  Nain, 
quia  ille  beiiediciionempairis  acccperat,  hicin  odium 
■-•"  perjecuiionis  facibus  livoris  exarsil.EKjuodJoscph 
fralres  sui  vendiderunt,  causa  vendcndi  de  .■cmiil.i- 
lionc   descendit  (6V».  xxxvii ).  Postquam   id  quod 


vibus  lerminis  et  anguslo  flne  concliidi.  Laie  palet 
zeli  mulliplex  et  foccuiida  periiicies,  Radix  est  J  ma. 
loruiii  oiniiium  ,  fons  cladium  ,  seininariiini  delicio- 
rum,  maleria  culparum.  Iiide  odiuin  siirgit,  animosi- 
tas  indc  procedit.  Avaritiain  zolus  inflammat ,  duin 
qiiis  suo  non  polest  cssc  coiilciitus  ,  lidens  alieriim 
diliorem.  Ambitionem  zclus  excilal,  diiin  cernit  qiiis 
alium  iii  honoribus  altioreni  "^.  Zclo  cxca;caiite  sen- 
siis  noslrosalque  in  diiionem  snain  mciitisarcana  re- 
digcntc,  Dci  timor  spernitur,  magisteiium  Christi  ne- 
gligilur,  judiaii  dies  non  provideiur.  Inflat  supcrbia, 
exacerbat  saivitia  ,  pcifidia  praivaricatur,  impaticniia 
concnlit,  furit  discordia,  ira  fervescil;  nccscjam  po- 
test  cohibere  vel  regere  qui  faclus   est  poiestalis 


sibi  iii  visionibus  prosperuin  fuerat  osiciisuin,  simpli-  C  aliena;.  Ilinc  D(miiiiica;  pacis  vinculum   riimpilur, 


ciler  ut  fralribus  fratcr  exposuil,  iii  invidiam  mali- 
volus  aiiiinus  criipil.  Saul  quoque  rex  ut  David  odis- 
sei,  ut  persecutionibus  ssepe  repctitis  imiocentem, 
iiiiscricordem  ,  mitem  ,  '  leniiaie  paiientem  necare 
cupcrei,  quid  aliud  quani  zcli  stimulus  provocavit 
(I  lleij.  xviii)?  Quia,  Goliath  inlerfccio,  et  ope  ac 


hiiic  cbarittis  fraterna  vioKitur,  liine  adiilteratur  ve- 
ritas,uniias  scinditur,  ad  ha;reses  aiquc  ad  scliis- 
mala  prosilitur,  dum  ohtreclatur  sacerdotihus,  duin 
cpiscopis  invidetur,  dum  qiiis  aul  qucrilur  nou  sc 
potiiis  otdiiialuiii  '  ,  aiit  dedignatur  alierum  ferrc 
priepositum.  Hinc  recalcilrat ,  hiiic  rebeilat  de  zclo 

LECTIONES  VARIANTES. 


^  Et  diiin  stimiilante  .W'.  1.  Lam.  Ebor.  Bod.  2. 
'•  Sic,  Lam.  Ebor.  Lin.  Voss.  1.  liod.  1, 2, 3, 4.  eripit,qui 
qiioqiie  Imp. 
"  Miti  vcnilatc  iiow/i,  e.r  siiis  codd. 
''  Hostp  dejecto,  Pem.  Voss.  2. 
"  PrBediciilionis  ollicio  Hod.  1. 
f  Saul  Tnx.Peni.  Voss.i. 
8  Recensendo  Lam.  Ebor.  Lin.  Nc.  1.  Voss.  1.  Bod.i, 


2,  3,  i.  Accensendo  Oxon, 
h  Simul  populi  Pein.  Ebor.  Houlh,  ex  iinocod.  Sibi  Teiv. 
i  Sic  Tlm.  Foss.  NC.  2.  (Jiise  iiunc  Oxon. 
i  Uadix  esl  cniin,  Lin.  Pem.  Yoss.  2.  Bod.  3.  4. 
^SicLain.  NC.  1.  Borf.  2,3. 
In  lionoribus  aueliorem  Oxon. 
1  Potiushonoratum  7iO(/.  3. 


STEPII.  BALLZII  NOTyE. 
Ex  parle  ejus.  Postea  sequilur  iii  codice  Pithoeano:  D  rel,  primus  zeluin  et  morlem  oilenderit. 


Jusioriim  animrn  in  maiin  Dei  sunt.  Sed  istud  addiia- 
iii(;ntum  iion  repcri  alibi. 

V.  — Nova:  (rulernilaiis.  Vox  iwva;  decst  in  duobiis 
libris  veieribus.  Cerie  videtur  supcrflua.  Non  delevi 
tamen,  quia  cxstai  in  niultis  exemplaribus  inanns- 
cripiis. 

Livore  persequitiir .  Posica  seqiiitiir  in  iribiis  anli- 
qiiis  ccdicibuf,  dnin  diubolum  qui  zelal  imitalur.  Scd 
liaic  videiilur  ropclita  a  quod;im  stiidioso  ex  bis  qux 
paulo  anic  dicla  suni.  iNovaiianus  iii  libro  de  Trini- 
laie,  »0)1  de  maligiio  iiividia;  livore  dcscendit. 

Abel  jiislum  Ciiin  zelut.  Qiiem  idoo  Piosper  lib.  ii 
de  l'romissioHibiis  ct  Vra:diclionibus  Dei,  cap.  0,  vocat 
aiictorem  inviilia;.  lreiia;us  lib.  i.  loqueiis  do  gencra- 
tioiiQ  Cain  ait :  iia  ui  el  duin  (ratiein  stittm  Abel  occidv- 


'  Seinel.  In  uno  libro  meo  veleie  sci  iplum  esl  seinet 
et  supra  liiieam  vel  siimd.  Hiiic  crgo,  iili  jain  noii  se- 
mel  (ii\iinus,  orla  est  discrepantia  qu:c  isiic  rcporitiir 
in  codicibus  manuscripiis,  quoriim  nonnulli  liabent 
semel,  alii  siinul. 

VI.  —  Indeodiuin  surgit.  Prudeiiiius  in  Ilamartige- 
nia  :  Arsit  enim  scinlilla  odiide  fomile  zeli. 

Altiorem.  Ila  vetercs  ediliones  et  scxdijcim  libri  vc- 
teres.  Manulius  posuit  auctiorein.  Poslen  Morollins  re- 
vocavit  veierem  lectionem.  Panieliiis  reposiiit  Maiiu- 
lianam,  qiiam  cgo  inveiii  iii  deceiii  libris  aiitiqiiis  , 
Scd  major  iiuinerus  vincit.  Et  ccrle  vetus  cdilio  iiiulto 
molior  est. 

Ira  (ervescit.  Quan»  Cassianus  lib.  viii,  cap.  1  vocal 
nioriiferum  virus. 


645 


DIVI  CYPRIAM 


OU 


siipcrbus,  d(!  apmulalionc  pervcrsus ,  nnimosiialc  cl  A  videiur  succcssu  mcliore  profeccril,  lanlo  invidiis  in 
livnre  iion  lioininis,  sed  hoiioiis  iniinicus. 

VII.  Qualis  vern  cst  "  animac  tiiiea,  (luae  cngitalin- 
iHim  labes,  |)ectoris  '|u:inta  rubig'»,  zelarc  in  altcro 
vel  virlulcm  ejiis  vel  felicltaicin  ,  id  csl  odissc  in  co 
vel  merita  propria  vcl  bcnericia  divina,  in  nialuni 
propriiim  bona  alicna  convertere,  illusirium  prospc- 
riialn  torqueri,  aliorum  gloriam  facerc  siiaui  poe  lam, 
cl  vclnl  qiiosdam  pectori  suo  admovcre  cnrnificcs,  cu- 
gllnlionibus  ct  sensibus  suis  adhibere  lortorcs,  qiii  se 
inicsliiiis  cruciatibus  laccrcnl,  qui  cordis  secrela  ma- 
livnlcntiic  ungiilis  pulsenl !  Non  cibiis  lalibiis  Ixtus, 
lion  polus  polcst  esse  jucundiis.  Sn.»piralur  Fcinper 
el  ingemiscitiir  et  doleliir;  diimqiie  ab  invidis  iium- 
quain  livorexponiiur,  diebus  ac  nuctibus  peclus  ob- 


mnjus  iiiccmlium  livuiis  ignibiis  inardcscil. 

VIII.  Hinc  vuluis  minax,  torvus  aspccius,  pallor  in 
facie,  in  labiis  trLMiior,  slridor  in  deniibiis,  verba  ra- 
liida,  elTricnaia  coiivicia,  niaiius  ad  ca;dis  \ioli;nliam 
prompia,  eliamsi  a  gladio  inleriin  vacua,  oiiio  laincn 
fiiriatx  nicniis  ''  armala.  Et  idcirco  Siiiritus  sanctus 
dicil  iii  Psalniis  :  Noli  zelare  '  bene  ambutaiitem  in  via 
sua.  Elilerum:  Obiervnbit  peccnlor  jiislum ,  el  slride- 
bil  f  nrf  eHHi  tlciilibus  suis  p.  Deus  aulein  irridebil  euin, 
qnoninin  providet  ijuiii  veniet  dies  ejus^'  (Ps«/.  xxxvi, 
7,  ii,  15).  iius  beatus  apostoliis  Paulus  dcsignat  ct 
dcnoiat  diceiis  :  Vciieiium  uspidiim  snb  labiis  eorum, 
et  os  eorum  maledictione  '  et  umnriliidine  plenum  est. 
Vcloces  i    ad   elfuudcndimi  samjuinem   pedes  eorum. 


scssum  siiie  intcrmissione  laiiialur.  Mala  c«icra  ha-  B  coniriiio  ^  et  calamitas  in  viis  corum  qni  viam  pncis 


iienl  terminum  >■ ,  et  quodcumque  delinqiiiiur,  delicti 
cnnsuminationc  rinitiir.  In  adultero  ccssat  facinus 
pi.-rpetrato  stupro ,  in  lalrone  conqiiicscit  scclus  lio- 
inicidio  admisso,  et  pr.-cdoni  rapacitalem  °  slaiuit 
1  raeda  possessa,  el  falsario  moduiii  pnnit  implcta  fal- 
lacia.  Zelus  lcrminum  non  babut,  permanens  jiigiier 
inalumetsinefiiiepeccaluin;quantoque  ille  cui  "^  in- 


non  (ignovenint ,  iiec  est  timor  Dei  anlc  oculos  eorum 
(«01».  III,  13  18). 

IX.  Miilio  miilum  Icvius  et  periculuin  iiiinus  cst 
cum  membra  gladio  vulncrantur.  Facilis  cura  est  iibi 
p':iga  perspicua  esi,  et  cilo  ad  saiiit.itcm  mcdela  sub- 
vciiieiitc  pcrdiicilur  "■  qiiod  videlur.  Zi;Ii  vul.icra  ab- 
strtisa  sunt  el  occulta ;  nec  remedium  cura;  nicdcntis 


LECTIONES  VARIANTES. 


'  Sic  Lam.  Ebor.  Bod.  1,  2,  3,  4.   Qualls  vero  animx 
O.roM. 

h  Termlnum  suum  Lam.  Ebor.  Bod.  2. 

<■   Piasilonis rapacilalem  Ar.  lam.  Ebor.  Lin.  Hod.  1,2, 
5,  4.  Thu.  nV/.  S.ailat  mt. 

''  Furiosae  inenlis  Pem.  Voss.  2. 

"  Noli  te  zelare  Bod.  i. 

f  Stridet  Lam.  Bod.  1,  2,  5,  4.  Thu.  Ver. 

RDcntes  Bod.  1,  2,5,  4.  B«». 

STEPH.  BALUZII  NOT/E. 


ii  Venientdies  Bod.  i.  'Venil  Bod.5. 

i  MalfilicLo  Bod.  2.  i.  Tliu.  Ver. 

j  El  vcloces  Bod.  3. 

k  Cnnlrilmlaiio  Ar.  XC.  1.  Voss.^i.  Bod.  1,  i,  3,  i.  Vcr. 
Iiilelicitas  Borf.  3. 

1  -Ouia  viam  Bod.  1. 

■»  Sic  Ar.  Lam.  Ebor.  Thu.  Foss.  Lin.  Bod.  1,  2,  3,  1. 
Vulnus  (luod  videlur  oxon. 


VII  —  Admovere  carnifices.  Taciliisl.  vi  .\nnaliiim  :  C  excessum,  uli  vidcre  cst  in  paginaI27I  Noiarum  nos- 


Keque  (riistra  piwstantissimiis  sapieiUiiB  lirmare  solilus 
f.s/,  si  recbidanlur  lyranuorum  mentes,  postea  aspici 
liiniatus  et  ictiis.  Seneca  llerciile  QEi;uo  : 

0  si  pateant  peclora  divitum, 

Quantos  iutus  sublimis  agit 

Fortuna  mulus  ! 

Laiinus  Pacalus  iii  Panegyrico  Tlieodosii  :  Habet  nes- 
cio  quos  internos  meiis  scelerata  cnrnifices.  UoeliiH  lib. 
IV  de  Consolatione  Philosopliiw  : 

Ouiis  vidos  sedere  cclso 
Solii  ciilinine  reges, 
Ueiraliit  si  (piis  stiperbis 
Vaoi  tpgniina  cullus, 
Jain  videliit  inlus  arctas 
Doininos  fcrre  caleoas. 
Hiiic  eniin  libiilo  vexat 
Avidis  corda  vcnonis. 
Hinc  (la^'ellat  ira  meuteni 
Fliictus  turbida  tnlleiis, 
Mu3ror  aiit  captos  laligat, 
Aut  spes  lubrica  lorqaet. 

Conlra  apnd  Senecam  Episl.  cxv  :  .Si  iiobis  aniinum 
b-mi  viri  ticerel  inspicere,  o  qunm  pnlcliram  fuciem,  qiiam 
nmctam,  quam  ex  maijnifico  placiliique  fulgentem  vidc- 
rcinus,illinc  fortiludine,  liinc  tcmperantia  prudentiaque 
liicentibus! 

LMniatur.  Codex  sancti  Amtilplii  et  Gratianopoliia- 
liiis,  laceratur. 

VIII. — Hinc  vultus  minax.  In  uno  veleri  libro  scrip- 
tnm  est  :  Hinc  vultus  est  contumax. 

In  Inbii»  iremor.  His  verbis  tamqiinm  suis  usiis  csl 
IVolierius  Gervasii  episcopus  Senecensis,  describeiis 
vilia  Barllioloiiia'i  archicpiscopi  llarensis.qiii  se  iioiiii- 
nalial  llrliamim  VI  iuiiiiiid  iiiiseialiilis  illiiis  scbisiiia- 
Vis  qnod  Ectlosiam  distraxit  posl  Grcgorii   pnp:c  XI 


1) 


Irarumad  Vilas  Paparum  Avcnionen.tiiim.  Labioruni 
trcinorein  antiqtii  posueruni  iiiter  indicia  mala;  men- 
tis.  Lactnntiiis  enim  in  libro  dc  Irn  Dei,  cap.  v,  enu- 
inerans  vitia  aniiiii  pertinb.ili,  interea  puiiil  oris,  id 
cst  labioriiui,  iremorem.  Hieronymus  iiicnpiitl  Epis- 
Inhe  l'auli  ad  Tiluin  :  llle  e  diverso  torvo  vuliu,  tre- 
nienlibns  Inbiis,  rucjata  fronte,  e/fra-mitis  coiwiciis,  facie 
inler  pallorem  ruborc.mquc  vnriala,  cUiinore  perstrepat. 
Ili;iii  in  Episioln  de  vilaiidn  suspccto  Contubeiiiio  : 
Qiiid  vnlluminfnmia  rubore  sulfuiidis  el Iremenlibus  In- 
biis  impaiienliiim  pecloris  confiteris  ?  Ilcm  in  Epislola 
ad  l>ammnclinim  cnnlra  Joainieiii  iliernsnlyniilaiiiim: 
licsHpiiin  ceivice  ac  tremenlibua  liibiis  conticnisti.  Iteni 
iii  Episinla«(i  Ocennum  (leiiniiis  iixnris  viro  :  Sudnre 
tamen  frons,  pillcre  rjciiai,  Ircmcre  lubia,  lingna;  snliva 
siccari,  et  plus  nlnte  quam  timore  conlralii.  Siilpilius 
Severiis  Dial.  iii,  c.  20  ,  lnqui;iisde  Briccio  nniidiim 
sana;  nienlis  :  Trcmentibus  labiis  incerloquevultu.  Fiag- 
nienliim  Petiduii  npuil  iJioinedem  lib.  iii  :  Anus  re- 
cocia  vino,  treinciiiibiis  Inbellis.  Seiieca  iii  initio  libri 
de  Ira  iiiicr  sigiia  ir.c  pnnit  ipiod  l,ib:a  qiiaiiuntiir. 
Alibi  est  iii(liciiiin  liinoris,  ii(  apiid  Hieioiiymiiiii  iii 
Epislola  nd  lyepoliunum  dc  Viln  (llericnrum  :  Piivent 
ad  ir.lroitum  tneiiici,  tremcntibusquc  liibiii  an  commodins 
liabeanl  sciscitanlnr.  Silius  llalicus  lib.  viii : 

Volvens  vix  iiiurmur  anheliim 
Inler  siogultus  lalirisqiie  trenienlibus  Aiuia. 

Seneca  Episl.  xcvii:  Proprium  aulcin  est  nocentium  tre- 
pidare.  Vide  siipra  png.  <i."9. 

IX.  —  ^'  Perdiicitur  qiiod  vidctnr.  Ita  velustiores 
tioiies  el  XXVI  velera  exciiiplaria.  Ei':i-iiius  ad<lidit 
vocoin  riiliius  boc  iiiodn  :  perduciliir  vidnns  qitod  vide- 
Itir,  iiuaiu  leciioneni  cgo  quoqiic  iuveni  in  quinqiie 


G4S  LIBER  DE  ZELO  ET  LIVORE.  C46 

ndmiltuiU  ()uae  se  inlra  conscienliJ!  lalebras  cxcci  dri-  A  liomicicla  est ;  et  scilis  (jnia  onmis  liomicida  non  linbel 


lorc  elaiiseriinl.  Qiiicmnqne  es  invidiis  et  iiialignus, 
videris  (|uam  sis  ei~  qiios  odisli  iiisidiosus,  pernico- 
sns  ,  infesliis.  Nuliius  magis  qiiaiii  liise  salulis  iiiimi- 
cns  es.  Qnisquis  illo  esi  qiiem  zelo  perseqiicris,  sulj- 
lcrfugere  et  vilare  te  poierit ;  in  te  iinn  potos  lii- 
gere  "  :  ubicumque  fiieris,  adversariiis  iniis  leciim 
esi ,  hosiis  semper  in  peciore  iiio  esl  •',  iiernicies 
inlns  inclnsa  cst,  ineluctabili  cateiiariim  nexn  ligatus 
ct  vinclns  es,  zelo  domiiianie  capiiviis  es  ,  ncc  solalia 
tiiii  ulla  suhveniuiit.  Perscveransiiiiiinm  est  liomiiiem 
persequi  ad  Deigratiam  perlineniem.  Calamitas  sine 
remedio  est  odisse  fclicem. 

X.  Et  ideirco,  fralres  dilcciissiiiii,  iinic  pciiculo  con- 
sulensDoiniiins,  iieqniszelo  fraiiis  in  laipiunm  mortis 
jnciirrerel,cuin  eiim  discipnli  interrogarenl  qiiis  iiiter 
iHos  '^  m.ajor  esset  :  Qiii  fiierii ,  inqiiit,  miiiimus  in 
omiiibus  vobis,  liic  erit  magniis  (Luc.  ix,  48).  Amputa- 
vit  omnem  a;mulaiionem  responso  sno  ,  oinnem  cau- 
sain  et  matcriain  mordacis  invidioe  eriiit  cl  abscidit. 
Discipulo  Clirisii ''  zelare  non  licet  '',  noii  licet  iiivi- 
dere.  Exalialionis  apiid  iios  non  polest  cpsc  conien- 
lio  :  de  liuiniliiate  ad  summa  cresciinus  f ,  didicimus 
undc  placeamns.  Deniquc  et  aposiolus  Paulus  in- 
slruens  ct  inonens  ut  qui,  illuminati  Clirisii  Inmine 
lenebras  nocliirii.TC  conversationis  evasimus,  in  faclis 
al(|ue  in  nperihus  luminis  anibiilemiis  ,  scribii  cl 
dicit  :  iVo.t  Irdiistrif ,  dies  aulem  appropinqiinvil.  Abji- 
ciamus  ergo  opera  lencbrarum  ,  et  induamus  K  arma 
litcis.  Tamqunm  in  die  decenler  ^  ambulemus,  non  in 


in  se  vitain  mnnenlem  {\  Jonn.  iii,  1,')).  El  ilcrum  ;  Qiii 
dicil  sc  in  liice  eise ,  el  fniuem  siniin  odil  ,  in  tencbiis 
est  usque  adlinc,  et  in  tenebris  ambulat,  el  non  scil  qiio 
eai  i;  quoniam  tenebrm  exciecaverunt  ocutos  ejus  (Ibid. 
II,  9-H).  Qui  odit,  inquit,  fratrem  siium,  inlenebris 
anibulai,  et  non  scit  qiio  eat.  It  eiiim  *""  nesciiis 
in  gchcnnam,  ignarus  et  ciiecus  pra;cipitatur  in  pce- 
nani,  recedeiis  scilicet  a  Cbristi  liimine  monentis  et 
diceiitis  :  Ego  sum  lumen  mundi.  Qui  me  secutus  fue- 
rit  non  ambulabit  in  tenebris ,  scd  habcbil  lumen  vil<e 
(Joan.  viii,  12).Sequiiur  aiitem  Christum  qui  pracce- 
ptis  ejiis  inslstil,  qui  per  magisterii  ejus  viam  gradi- 
tiir,  qui  vestigia  ejtis  atqiie  itinera  sectaiur,  qui  id 
quod  Clirisliis  ei  docnil  et  fecit  imilatur,  secnndum 
g  quod  i'etrus  ^  quoqiie  hortatur  et  monet  dicens  : 
Vlirislus  passus  est  pro  nobis  ',  relinquens  vobis  exem- 
pliim  ut  seqiiainini  vesligia  ejus  (1  Pel.  u,  21). 

XII.  Meniiuisse  dcbemus  qiio  vocabulo  plebem 
siiiim  Cliristus  appellcl,  quo  tilulo  gregem  suiim  niin- 
cupel.  Oves  n()iiiiiiat,  ul  innocentia  cliristiaiia  ovibus 
a;quetur  (Joan.  x,  2;  Malili.  x,  IG) ;  agnos  vocal,  ut 
agiiorum  natiirain  simplicem  simplicitas  mentis  imi- 
telur.  Qiiid  sub  vesiitu  ovium  liipiis  latitat  ?  quid  gre- 
gcin  Cliristi  qui  se  christianum  mentitur  infainat  ? 
Chrisii  iiomen  induere  et  noii  per  Christl  viam  per- 
gere,  quid  aliud  quam  pracvaricnlio  est  divini  nomi- 
nis,quaiii  desertio  itineris  salutaris?  qiiando  ipse  do- 
ccat  et  dicat  eura  ad  vitam  venire  qiii  mandaia"  ser- 
vaverit,  ct  eum  esse  sapieiilem  qui  vcrba  ejus  audie- 


,.    .,        ,     ,     ,  ,1.  ,••   G  "■''  6'  fecerit,  doclorem  qnoque  eum   maximum  in 

comessntwmbus  et  ebnetalwus,  non  in  concupiscenliis  ^  '      ' 


cl  impudiciliis,  non  in  certamimbus  el  zelo  (Roin.  xiii, 
12,  15).  Si  recesserunt  de  pectore  tuo  teiiebr.ic ,  si 
iiox  iiide  discussa  est ,  si  caligo  detersa  esl ,  si  illu- 
ininavit  scnsiis  luos  splcndor  diei,  si  liomo  Incis  esse 
ccepisti,  qiioe  sunt  Christi  gere ,  qnia  iux  et  dics  ' 
Clirislus  est. 

XI.  Quid  in  zeli  icnebras  ruis  ?  quid  te  niibiio  li- 
voris  involvis  ?  quid  invidiae  c.xcitate  omne  pacis  et 
cliaritatis  lumeii  extingnis  ?  quid  ad  diaboliim  cui  re- 
iiuiitiaveras  redis  ?  quid  Caiii  sitnilis  existis?  Iloniici- 
dii  nainquc  facinore  coiistriiigi  eiim  qui  zelaverit  et 
odio  habueril  fratrem  suuin,  declarat  Joannes  apo- 
slolus  in  Epistola  sua  dicens  :  Qui  fratrem  suum  odit, 


regiio  coeloruin  vocari  qui  fecerit  et  sic  docuerit 
(Matlli.  V,  19) ;  liinc  pr.Tcdieanti  profulnrum  quod 
bene  atque  iitiliier  praedicatuin  fiicril,  si  id  quod  orc 
promitnr  factis  sequciilibns  iiiiplcatiir.  Quid  vero  in- 
siuuavit  crebrius  dijcipulis  snis  Domiiius,  quid  inler 
salularia  monita  el  praecepla  cxleslia  custodiemlum 
magisservanduinqiie  maiidavii,  quam  ut  eadeni  dilec- 
lioiie  qua  discipulos  ipsedilexil,  nosquoque  invicem" 
diligainus  (Joan.  xiii,  34)?  Quomodo  auicm  vel  pa- 
cem  Domini  vel  charitatein  tcnet  qui,  iniercedeiilc 
zelo  ,  nec  pacificus  poiest  esse  iiec  cliarus  ? 

XIII.  IdQo  ct  aposiolus  Pauliis,  cum  pacis  el  chari- 
tatis  merita  depromeret,  cumque  asseveraret  flrmi- 
ter  et  docerct  iiec  fidem  sihi,  nec  elccinosynas ,  ncc 


LECTIONES  VARIA.NTES. 


"  Potes  vitare  nec  fugcre  Ar.    Voss.  %  Fugere  ubi-  D 
cumque  fugerus  Foss. 
b  Iii  p.eclore  est  Lam.  Ebor.  Tlm.  Bod.  i,  2. 
"  Quis  eorum  Lin. 

'i  Dlsci)iuluin  Cliristi  Lam.  Lin.  Bod.  2. 
•■  Non  decpt  Hod.  2. 

f  Crcsciinus  uiide  |ilaceamus  Pem.  Voss.  2. 
8  Indu,imur  Ver.  Vet.innom. 


h  Honeste  Lin. 
i  El  lux  et  dies  Bod.  I. 
i  Nesrit  quo  eal  Bod.  2. 
''  Pelrus  apostolus  Bod.  3. 

1  Passiis  est  pro  vobis  Lmn.  ttod.  I,  2.  Tlm.  Foss.  vid. 
l.  III  ad  Qiiir.  cap.  39. 
■"  Mandata  ejiis  Ver.  Bod.  2. 
°  Nos  iuvicem  Ar.  Bod.  2.  Ihu.  Foss. 


STEPII.  BALUZII  miJE.] 

manuscriplis  codicilnis.  Snstiili  lainen  eam,  pro|iler 
aiicioritatcin  lot  vctcruin  cxeinplaiium,  et  (|uia  sine 
ea  optiine  coiisiat  seiisus. 

yl(/D(;rsflri«s  luus  tecuin  esl.  Hicrnnyinus  in  Epislola 
ad  Euslocliium  de  Ciisiodia  Virgiiiitatis  :  Facile  aliis 
caremus  viiiis.  llic  liosiis  iiobis  inclusus  est.  Quocum- 
que  peryimus,  nobiscum  portumus  inimicum. 


X  — Nox  irnnsivit.  Vide  Erasini  Annotationes  in 
hiiiic  lociiinPauIi. 

XI.  —  Fralrem  suum  odit.  Vide  sanclnm  Aiigiisti- 
iiiiin  TracLitu  v  in  Epislolnni-  sancli  Joniiiiia,  el  (ias- 
si:iiniiii,  lib.  I,  cap._  20.  Vide  etiiim  llincmarum, 
tom.  1,  pag.  72. 


(ij7  DIVI  CYPRIAM  CA8 

|)asi-iincm  qiift(|iie  ipsai»  coiifessons  et  inaiiyiis  "  A  bitis  cum  ijisoiit  (jloyia  (Colusi.  iii ,  14).  Qni  cigo  in 

liapiisiiio  sccuiKliiin  lioiniiiis  amiiini  |iccc:ila  cariiaiia 
ci  inoiini  i  cl  sepnili  siiiniis.  (itii  rcgeiieralioiie  coe- 
lcsli  Chrislo  consurreximus,  qii;c  siint  Cliri^li  el  co- 
gitemus  pariler  el  gcramus,  sicul  idem  Apostolus  do- 
cet  rnrsiis  el  mdiiet  (liceiis :  l'iiinus  homo  dc  terrai 
Uino,  sccundns  liomo  de  calo.  Quidis  illc  dc.  linto,  tiilcs 
el  qiii  de  limo ;  el  quiilis  coclcslis,  Inles  cl  coeleslcs.  Quo- 
modo  porlacimns  imnginein  ejits  qni  dc  limo  esl,  porte- 
miis  et  imnginein  cjits  qui  de  cxlo  esl  {  I  Cor.  xv , 
47- 19).  linaginem  aiilcm  foeUslem  i  oriaic  iioii  pos- 
sniiiiis,  nisi  iii  eo  (piod  e.-isc  jaiii  coe|'imus  •-,  Christi 
siMii!ilndiiiciii  proebcamus. 

\V.  IIoc  est  eiiim  inntasse  (jiiod  fiieras  ct  coepissc 
csse  (piod  noii  eras,  ut  iii  te  diviiia  nativilas  Inccal, 
J}  ut  ad  l*alrein  Dcnm  dcilica  disciplina  rcspoiidcat,  ut 
liinioio  ci  laudc  vivcndi  Deus  in  liomine  clarescat, 
ipso  cxliortaiite  el  inonentc  ct  eis  qiii  sc  clarilicant 
vicem  mntiiam  pollicente  :  Eos,  inipiit,  qui  clariftcanl 
me  cliirificubo  ;  el  qiii  spcrnit  me  spcrnelttr  (I  Reg, 
II,  30).  Ad  qnam  clarificaiioiiem  •  formans  iios  ac 
prxparans  Domiiuis  ct  Filius  Dei  similitudincm  Dci 
Patris  iiisinuans  inEvaiigclio  suo  dicit  :  Audistis  quia 
dictum  est  :  Diliges  proximum  tibi '",  ct  odio  Itabcbis  " 
inimicum  tibi.  Ego  autem  dico  vobis  :  Diitgite  inimicos 
vesiros,  et  orate  pro  liis  qui  vos  perseqnunlur,  ut  sitis 
filii  Patris  veslri  "  ^iii  i«  ccelis  esl,  qiii  solein  siiitm  oriri 
facit  super  bonos  et  malos,  el  pltiit  snper  juslos  et  in- 
justos  (Lcvit.  XIX  ;  Mattli.  v,  4545).  Si  hoiiiinibtis 
lx''ium  cst  cl  gloriosum  (ilios  liabere  consimilcs ,  ct 


profutnram,  nisi  cliariiaiis  foeJera  inicgra  at<pic  invio- 
latu  servasscl,  adjecit  ci  dixit  :  Cliaritas  mogitaniina 
esl,  chnritas  beiiignn  est ,  charilas  non  zelat  ( 1  Cor. 
XIII,  4);  docens  scilicet  ci  ostendens  cum  posse  cli.i- 
ritalem  tcnere  quisciuis  inagnaniinus  fucril  et  beiiig- 
niiset  zeli  ac  livoris  alicuiis.  liein  alio  loco,  cum  mo- 
neret  ut  lioiiio  jam  sancto  Spiritn  pleniis  ei  naiiviiale 
co'lcsii  Dci  filius  faeius  noii  iiisi  spirilalia  el  diviiia 
scttelur,  pDiiil  Cl  dicit  :  K(  ego  qiiidein,  fralres,  noii 
pottii  vobis  loqitiqiwsispirilnlibus,  scd  tiiiusi  carnnlibtis, 
tamquam  infantibiis  in  Christo.  Lactevos  potavi '',  noii 
cibo,  nondum  eniin  poteratis,  sed  neqiientmc  potestis  '. 
Adhuc  enim  estis  carnales.  Ubi  eiiim  in  vobis  ''  zelus  el 
contentio  et  dissensiones  suiit ,  nonne  carnates  cftis  et 
sectmdum  liomincm  ambulalis  (I  Cor.  iii,  1-3)  ? 

XIV.  Obtcreiida  sunt,  fratres  diieclissiini,  vitia  ct 
pcccata  carnalia,  et  terreni  corporis  infesla  labcs  spi- 
rilali  vigore  calcanda,  nc,  dnm  ileruin  ad  velcris 
homiiiis  convcrsationem  rcvolvimiir,  lciii:ilibus  la- 
queis  implicemnr,  Aposlolo  hoc  idem  jirovidenter  '■ 
et  salubriier  pr;Biiioiicnte  :  Itaque,  inqnil,  fratres,  non 
secundum  carnem  vivamus  :  si  eiiiin  secuiidum  cariwn 
vixeritis  ',  incipielisnwri  :  si  aiitem  spiriiu  opera  car- 
nis  mortilicaveritis  n,  vivetis.  Quotqtiol  eiiim  Spiritn  Dei 
aguntur,  Ai  fitii  Dei  sunt  (Rom.  vm,  12-14).  Si  filii 
Dei  suinus,  si  templa  ejus  esse  jam  coepimiis,  si,  ac- 
ccplo  Spiriiu  saiiclo,  tancle  el  spiritalilcr  vivimus,  sl 
de  terris  oculos  ad  coeliiin  suslnlimiis,  si  ad  snpcrna 
el  divina  plcnum  Deo  ei  Chrisio  pcctns  creximiis, 
non  nisi  qu»  sunt  Dcd  et  Chrislo  digiia  faciamus,  sicut  Q  tunc  magis  geiierasse  deleciat  si  ad  patreni  liiiea- 


et  Apnstolus  exciiat  et  hortalnr  :  Si  consnrrexistii  •', 
in^piit,  ciim  Christo,  qucB  sursum  siint  qucerite,  ubi 
Chiisttis  est  in  dextera  Dei  sedens  ;  qua:  sursum  sttitt  ta- 
pite,  '^"  non  qtia:  super  terram  ' .  Mortui  enim  estis,  et 
vita  vestra  abscondtta  est  cum  Christo  in  Deo.  Cum  au- 
tem  Chritltts  apparueril  vita  vestra,  tunc  et  vos  appare- 


*  Sic  Bo(<.  1,2,5, 4.  r/m.  Confessionisaulmarlyrii Oxon. 

J"  Sic  Ar.  Lam.  Kbor.  lin.  Bod.  I,  2,  3.  4.  Thu.  Lacte 
vos  cibavi  Bod.  l .  Escam  t.  iii  ad  Qiiir.  c.  5. 

"  Poleslis  cibum  ferre  Voss.  1 . 

'i  Elciiim  inlcr  vos  NC.  1.  Lain.  Bod.  2. 

•-•  ProviJente  ^r.  Bod.^i. 

'  Viviiis  llod.  3,  4.  ross.  1.  Ver.  Jien.  Moriemiui  Bod. 
3.  Voss.  1.  , 

B  Morlilicalis  Ver. 

t  Consurrexistis,inquit,ClirisloFer.ConsurreximusT/iM. 

i  Non  qu»  terreoa  Ar.  Bod.  I,  2,  3,  4.  Ver.  Ben. 

j  Emortui  .Ir.  'f 

STEPII.  BALLZH  NOTiE 


mcntis  paiibus  sobolcs  subsiciva  i'  rcspondeat,  qiianto 
inajnr  iii  Deo  Patre  laUiiia  cst  cum  qiiis  sic  spirila- 
litcr  nascitur,  ut  in  aciibis  cjus  et  landibus  diviiia 
generositas  'i  pricdicelur?  Qua;  justilia;  paliiia  cst.qnsc 
corona,  cssc  se  talein  ■■  dc  quo  Deus  non  dicat  :  Fi- 
tios  geiieravi  *  et  exaltavi,  ipsi  autem  sp^reverunt  me. 
LECTIOiNES  V.VRIANTES. 

k  Coepinius  persevcremus  Voss.  1. 

1  Clarilicalionem  conrormans  Voss.  1. 

"'  Proximuin  tiium  Ar. 

"  Et  odies  Pem.  Voss.  i.  Bod.  1.  3. 

"  Similcs  Pairi  Ar.  Lin.  XC.  Bod.  2. 1.  3,  4.  Palri  vcslro 
Tltu. 

P  Succisiva,  Bod.o.  Succidiva  Vict. 

1  Geueralio  Ar.  Bod.  2. 

'  Esse  talem  Ar.  Bod.  2.  Tetalem  NC.  1.  Drur.  1.  2. 
Meerm. 

s  Sic  Bod.  i.  3,  4.  Genui  Oxon. 


Carnalibus,  tamqitam.  In  Aposloli  cr.tci  voces  car- 
nalHius,  tamqiiam  ,  qua:  a  lextu  Baliuiaiio  forte  exci- 
derant,  resiiiui.  Koutu. 

XIII.  —  Con/"f«soris  et  martijris.  Ita  scribeiidum 
csse  existimavl,  pro  eo  quod  antea  legebatnr,  confes- 
sionis  etmartyrii,  quia  ila  scriptum  vidi  in  scplcmdc- 
ciin  libris  nostris  el  in  qualuor  Aiiglicanis.  Sic  ciiam 
lcgisse  se  in  Camberonensi  testauir  Pamclins.  In 
edilione  qii;e  ditilur  Gravii  legitnr  confissori  et  ninr- 
lyii.  Qua;  lectiovalde  accedil  aJ  c;iin  (luam  ego  siib- 
stitni.Octo  veteraexemplaria  babentcaniqiiani  rcjcci. 

Infnntibus.  Tri;i  vctera  exemplaria  babunt  pnrvitlis. 
In  llbro  III  resiimonioruin  scriplum  est  infantibus. 

Lacte  vos  polavi.  Aiilea  leg<;batur.  Lac  vobis  poltim 
dedi,  non  cibuin.  Quamvis  ca  ieclio  boiia  &it,  eam  taineii 


pra;fcrri  dehere  arbiiratus  snmquam  exhibent  viginti 
libri  nostrietoctoAnglicani.tumctiam  Camberoncnsis 
a  Pameliolaudatus.etexcerpla  Elori.  Aliam  habcntali- 
quot  libri  velcrcs  ct  cdilioiics.  Inlibro  iii  Teslimonio- 
ritin,  cap.  5,  legitur  :  Liic  vobis  polum  dedi,  non  escam. 

XV.  —  Subsicira.  Uigaliins  malebat  succcssiva. 
Qiiain  lectionein  ego  deprchcndi  iii  aliqnoi  vetnsiis 
cxcmplaribus.  Iii  codiccBecccnsiscriptiimcbtsKccirfua. 

Geitcravi.  Qnamvis  lcclio  qii;e  liabct  gentiit  boiia 
sit,  istaiii  lameii  redncere  placuit,  qiiia  cxsial  iii 
omiiibns  ediiionibiis  qu»  Pamelianam  antcccsserniit, 
in  xxiii  libris  nostris  ,  cl  in  tribus  Aiiglicaiiis.  .Aliaiii 
iioii  iiiveni  nisi  in  iribus. 

Sic  spirilaliler  nascititr.  Reliqua  hnjtis  llbli  desunt 
in  codico  saiicli  .4riiul)ilii. 


649 


LIBER  DE  ZELO  ET  LIVORE. 


650 


(Isa.  I,  2).  Collaudet  le  potius  "Clnistus  et  iiivitetad  A  suos  diligit,  dilectionis  et  pacis  prscmio  lionoratur. 


pr;iemiura  dicens  :  VenUe,  benedicti  Palris  mei,  perci- 
piie  regimm  quod  vobis  paratum  est  ab  oricjine  mundi 
(Mattli.  XXV,  o-i). 

XVI.  Ilis  mediiationibus  corroLorandus  esl  ani- 
mus,  fralrcs  dileclissimi ,  cjusmodi  cxercitaiionibus 
contra  omnia  diaboli  jacula  flrniandus.  Sit  in  mani- 
bus  divina  lectio,  insensibus  Dominica  cogitatio  :ora- 
tio  jugis  omnino  non  ccsset  :  salularis  operatio  pcr- 
scvcret.  Spiritalibus  semper  aciibus  oecupeniur,  ut 
quotiescumque  inimicus  accesserit,  quoties  adire  ten- 
taverit,  et  clausum  adversuni  se  pectus  inveniat  et 
armaium.  Non  enim  christiaiii  bominis  corona  una 
cst  qux  lempore  perseculionis  accipitur  :  habet  et 
pax  coronas  suas,  quibus  de  varia  et  multiplici  con- 


In  boc  virtutum  siadio  quotidie  currimus,  ad  liasjus- 
litiic  palmas  cl  coronas  siiie  inlermissione  temporis 
pervenimus. 

XVII.  Ad  quas  ut  perveiiire  tu  eliam  possis,  qui 
lueras  zelo  et  livore  possessus,  omnem  illarn  mali- 
tiamtiua  priustenebaris  abjice  ^  ad  viam  vitx  xternaj 
vesiigiis  salularibus  reforniarc.  ""  Evelle  de  pcciore 
tuo  spinas  et  tribulos,  ut  ic  Dominicum  semen  feriili'1 
fruge  locuplclet,  ut  divina  et  spiritalis  seges  in  co- 
piam  foecundie  messis  exuberet.  Veiiena  fellis  evome, 
discordiarum  virus  exclude,  purgetur  incns  quara 
serpenlinus  livor  infecerat,  amaritudo  omnis  qu>e  in- 
tus  insederat  Christi  duleedine  leiiiatur.  Si  desacra- 
menlo  crucis  et  ciluim  sumis  ct  polum,  lignum  quod 


gressionc  victores,  prostrato  et  subacto  adversario,  B  !>puJ  nierrliam  "  piofecit  in  iinagine,  ad  saporis  dul- 


coroiianiur.  Libidinem  subegisse  coiitinentisc  palma 
cst.  Contia  iram,  contra  injuriara  repugnasse  coroiia 
patienlia:  csl.  De  avaritia  triumpbus  est  pecuniam 
sperncre.  Laus  esi  lidei  liducia  rulurorum  •>  mundi 
adversa  tolerarc.  El  qui  supcrbus  in  prosperis  non 
esl,  gluriam  de  humilitale  conscquilur.  Et  qui  ad 
paiiperum  fovendorum  misericordiam  pronus  est, 
relributionem  tbesauri  ccelesiis  adipiscilur.  Et  qui 
zelare  nou  novit,  quique,  unaniniis  el  mitis,  fratres 


cedinem  tibi  in  verilate  proliciat  aJ  muleendi  pecto- 
ris  lenitatem,  nec  ad  medelam  prosperandx  valitu- 
diiiis  laborabis.  Unde  vulncraius  fueras,  inde  curarc. 
Ama  eos  quos  ante  oderas,  dilige  illos  quibus  injustis 
obtrcclatioiiibus  invidebas.  Bonos  imitare,  si  scciari 
potes  '.  Si  autcm  cos  sectari  non  potes,  colkciare 
certe  et  congratulare  s  melioribus.  Fac  te  illis  adu- 
nata  dilcctione  participeiu,  fac  lc  coiisortio  cbaritatis 
el  fraternitatis  vinculo  cokxrentem.  Dimittentur  tibi 
LECTIONES  VARIANTES. 


»  Apud  marrani  Yer.  Mara  Oxon. 

'  Si  sectari  iion  potes  Bod.  l,  2,  3.  4.  Ver. 

s  Gralulare  Voss.  1 .  Congralulare  Imp. 


»  Me;  coUaudel  le  polius  Ar.  Bod.  1,  2,  3,  4. 
b  Futurorum  lionorum  Bod.  2,  5, 
"  Tenebraris  abige  Bod.  2. 
<t  Semen  feraci  Bod.  1. 

STEPH.  B.\LUZI[  miJE. 
XVI.  —  Sit   in  manibus.   Miror  lianc   lectionem,  C  cap.  20  :  Plurimum  itaque  prodesl   unicuique  bonis 


quam  praeferuiit  omiies  veteres  editiones  et  omnes 
libri  vetcres,  rcjeciam  fuisse  a  Pamelio,  qui  cum  pu- 
taret  bunc  lociim  esse  muiilum,  eum  supplevit  ex 
quatuor  manuscripiis  et  posuil :  Sit  anie  oculos  di- 
vina  leclio,  iii  manibus  bona  operatio,  in  sensibus  Domi- 
nica  cogitatio.  Ego  reposui  veierem  lectioneni. 

Ilabet  et  pax.  Supra  Episl.  viii,  pag.  18  :  In  coele- 
stibus  castris  pax  et  acies  habent  jlores  suos.  Ililarius 
episcopus  .'\relalensis  in  Sermone  de  sanclo  Hono- 
rato  :  Habet  et  pax  martyres  suos.  Ilicronynius  in 
Epistola  ad  Demetriadem  de  Virgiiiitale  servanda  : 
Ilabet  el  pudicilia  servata  marhjrium  suum.  Vide  IIo- 
miliam  saiicli  Joannis  Cbrysoslomi  in  laudatioiiem 
sanctx  protoniariyris  et  apostola;  Tliecl*.  Conimo- 
dianus,  Instrucl.  lxu  :  Bellum  abesl,  in  pace  martyres 
ibant 


jungi.  Adolescentibus  quoque  utile  ut  claros  et  sapienles 
viros  sequantur.  GiegoriusNazianzenus  in  carmine  ad 
Nicobuluui  ait  prudeniis  et  cordati  viri  cssc  inngna 
meiisura  vilani  suam  metiri,  aique  ad  excelleniiiiin 
yirorum  imit;itionein  sese  componeie.  Quintiliaiiiis 
lib.  I,  cap.  G  :  lirgo  consuetudinem  sermonis  vocabo 
consensum  eruditorum,  sicul  vivendi  consensum  bono- 
rum.  "2  L.icianlius  1.  i,  c.  1  :  Quoniam  bene  dicere  ad 
paucos  perlinet,  bene  autem  vivere  ad  omnes.  Ruricius 
iib.  11,  Episl.  IV  :  Sicul  vivere  commune  est  omnium, 
bene  vero  vivere  el  bene  descendere  de  liac  vita  pauco- 
rum  esl.  Sencca  Epist.  vii  :  Cum  his  versare  qui  le 
meliorem  facturisunt.  Symmacliiis  lib.  v,  Episl.  lxiv: 
Maximum  lucrum  esl  quwrere  familiaritalem  bonorum. 
Hieronymus  in  Epistola  ad  Rusliciim  :  Inler  clericos 
sectare  meliores.  Fecit  Cyprianus  quod  siiadebai.  Do- 
nos  semper  imitabaiur.  Sic  enim  scribit  Poniius  dia- 
conus  in  Vita  ejus  :  Et  sic  per  bonorum  omnium  docu- 


Victores  prostrato.  Codex  Gratianopolitanus,  con 
gressione  prostrato  et  subacto  udversario,  victores  coro 
nantur.  j,  menta  decurrens,  dum  meliores  semper  imilalur,  eliaiii 

Libidinem.  Quam  Fulgenlius  Placiades  lib.  ii  ily-  "  ipse  se  fccit  imiiandum^  Emiodius  lib.  v,  Episi.  xx  : 
thol.  vocal  honestalis  novercam.  Totum  te  studia   honesta  suscipiant.   Feslina   ut   ad 

XVII.  —  Merrham.  Iia  Iiabcnl  quatuor  libi  i  vcte-      messem  patiiain  vcnias  ,   imguuin  lcctionis  sarculo  , 
res  optimi,  etiam  Veronensis.  Sic  eiiani  scriptum  est      mores  boiiorum  imiiatione  purgando.  Iloratius  lib.  i. 


in  versione  lxx  Intcrpreium,  apud  Origenem  boiiii 
lia  VII  in  Exodu.m;  apud  sanctuin  Cyrillum  Alexaii- 
driniim  lib.  v  de  Adoralione  in  spiriiu  et  veriiaie ; 
apud  sanctum  Ambrosium  cap.  5  de  Instilutione  Vir- 
giiiis,  et  apud  sanctuin  Augustinum  lib,  ii,  Qua;st.  53 
in  iLxodum.  Et  sic  oinnino  scribendum  rccie  ostendil 
Cotclerius  ad  librum  vi,  cap.  19,  Constitutionum  Apo- 
itolicaium.  Vide  eliam  noias  Fronlonis  Ducaci  ad 
poema  xvii  saiicti  Pauliiii.  Uulinus  iii  Fsal.  xliv  :  Myr- 
rha  esl  species  valde  uinara,  de  qua  ungitur  corpus 
morlui,ut  iion  pulrescat,  et  pellit  verines. 

Bonos   iinitare.    Notum   illud  :  Tu   vivendo  bonos, 
scriboido  sequare  perilos.   Auibrosius  lil».  ii  Olficior. 

Patrol.  IV.  S.  Cyprian. 


Episl.  xviii  : 


Inter  multa  leges  et  percunctabere  doctos, 
tjiia  ratione  queas  traduccre  leniler  Kvum. 


Taeiius  laudai  Agricolam  quod  sluderct  discere  a  pe- 
ritis,  sequi  oplimos. 

Cohwrentem.  IIa;c  emendatio,  quain  inveni  in  Iri- 
bus  aniiquis  codicibus  cl  in  anliqiiis  editionibus,  inibi 
vidclur  ccrta.  Et  lameii  omnes  fcrc  libri  velcies  prx- 
ferunt  cohmredem.  Hajc  discrepaiitia  oria  biiic  est 
quod  in  quodam  vetcri  libro,  ut  in  Vicluriiio,  scrt- 

21 


m 


DIVI  GVTRIAM 


66^ 


debita  quando  el  ipsc  diiniseris  ;  accipicnnir  sacri-  A  miuit.  Cogita  qiiod  fiiii  Dei  hi  soli  possinl  vocari  qni 


.'itia  Ina  cnni  pacificus  ad  Deuin  veneris  :  scnsus  at- 
que  aclus  tui  diviiiiius  diiigenlur  quando  ca  (iu;c  di- 
vina  ct  justa  sunt  cogiiaveris,  sieut  scriptuin  csi ; 
Cor  viri  cogilet  jusla,  i<(  a  Domiiio  diriijanlur  gressus 
eJHs  {Prov.  XVI,  9). 

XVin.  Ilabes  aulein  nuilta  quse  cogitcs.  Paradisuin 
cogita,  quo  Caiu  non  ingredilur,  qui  zelo  rr.itrem 
peremit  {Gen.,  iv).  Cogila  coelesle  regnuin,  ad  quod 
non   nist    concordes  atque  unaniuies  "  Doniinus  ad- 


sint  pacilici ,  qiii  naiivilate  r oelesli  ct  lcgc  divin  i  ••  ad 
siuiililudineni  Dci  Pairis  ct  Clirisli  rcspondeant  ad- 
unali.  Cdgita  sub  oculis  Dui  iios  slarc,  spectante  ac 
judicauic  ipso  convergnlionia  ac  vila3  noslrx  curri- 
cula  decurrere,  pervenire  nos  tunc  deninni  posse  ut 
ciim  viilerc  coiilingat,  si  ipsuui  imnc  videntom  dc- 
lecienius  acliiius  nustris,  si  nos  diguos  giuliu  ejus  ct 
indulgentia  pi'a;beainus,si,  placilwi  semper  in  rejno, 
iii  lioc  inundo  aule  placcaimi.s. 


LECTIOiNES  VAKIANTES. 

"  Nisi  uaaDimes  Uu.  Bod.  1,  8,  5.  4. 

>>  Nativiiate  el  lege  Ar.  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Voss.  1,  2. 

VARIORU.M  NOT^. 

plum  erat  coharentem  et  supra  lineam  vel  colmre-  B  natus  est  postquam  parentcs  cjns  ejecli  fiicrant  c  pa- 
dm.  Id  sxpe  evenisse  in  eKeniplarilius  anliquis  Ope-  radisn,  nnn  potcst  dici  iioii  rcHlissc  iii  paradisuin, 
rum  sancli  Cypriani  jam  observatuin  a  nobis  est.  cum  in   illo  nuinqu:iin  fueiii.   (laqiie   ncui   duliilavi 

XVIll.  —  Cdiii    noii  ingredilur.   Ihinc  leciionem,      quin  lectio  lioriim  triuni  librorum  pntfcrenda  sii. 
quam  habent  trcs  libri  veieres,  piilo  esse  o|)liinain;  Gratia  ejus..  Ita   multi   libri  veieres.  Alii  habent 

aliaoi  vero,  qua:  babet  redil,  falsain.  Cain  eniin,  qui      gratice  ejus  et  indulgenlia. 


EPISTOLA  AD  FORTUNATUM 

DE  EXHORTATIOIYE  MARTYRII  ". 


PRvEFATIO. 


I.  DesideraSti,   Forlunate  carissimc,  ut,  quoniam  G  lites  Chrisli  ad  ca?Iestc  et  spirilale  cerlamcn  anima- 


persecutiouum  et  pressurarum  pondus  incumbit,  et  in 
fine  alque  in  consuinniationc  *■  inuiidi  anticbristi 
tenipus  infestum  appropinquare  jain  ccepit,  ad  prx- 
parandas  <^  et  corroborandas  frairiim  meiiles  de  di- 
vinis  Scripluris  horlamenla  componercm,  quibus  lui- 


rcm.  Oblempcrandum  fuit  dcsiderio  tuo  lain  neces- 
sario,  ut,  quanlum  snflicit  mudiocrilas  noslra  auxilio 
divina;  inspirationis  instrucla,  qiiasi  anna  ac  muni- 
menta  quxdani  pugnaturis  fralribus  de  pncceptis  D«- 
minicis  promerentur.  Parum  cst  enim  quod  Dei  ple- 

LECTIOrSES    VARIANTES. 


*  De  bono  luartjTii.  Lege  in  pace,  fraler  cbarissime,  his- 
quc  tumporibus  nostta  lemiwra  conferons,  lacitus  iiige- 
misce  NC.  2. 

STEPH.  BALUZII  NOT^. 


t>  Tn  flnem  et  consumm.iiionem  Bod.  I.  i. 
<=  Ad  iirEepsrandas  liratruni  ross.  1. 


Quamvis  dubitari  non  possil  quin  bic  llber  sit 
sancti  Cypriani,  ciii  ailscribitur  iii  omnilius  anti- 
quis  codicibiis  ct  cdirmiiibii!;,  vetiis  lamcn  error  qui 
irrepsit  in  antiquas  ediiiones  EpisloIarum  s:incli 
llierunymi,  persu.nsil  M:iriano  Viotorio,  ul  observavil 
etiam  Baroniiis,  illum  esse  sjucti  llilarii,  cpiscopi 
Pictaviensis,  argnmcMio  cliani  sumplo  ex  siylo ;  cuni 
lamen  alii  .coiitend:iiii  siylnin  ancloris  isliiis  libri 
eongriierc  ciim  stylo  Cypriani,  non  congruere  cuin 
slylo  Hilarii.  Prav:im  leclionein  qn:c  irrepserai  iii 
Epislol:is  llieroiiyini  snsinlil  diligenlia  viroruui  cla- 
rissiin(U'um  Doiiiui  1'eiri  Cousiaui  el  Doniiii  .lo^miiis 
Martiaiiay,nion:icliiiruin  onliiiis  sancti  Benedicli,  (pil 
tcsiaiiinr  veiaiii  :ic  genuiwmi  leciiuiicni  quie  in  niiv:i 
Operuni  sancii  Htcrunymi  editioiie  habclur  exstarc  iu 

omuibuscodicibiis iiiis(:ii|itis,  n:illo  exe('p;o.  Lndc 

aiitcin  ortns  sit  hie  ciior  divlBaic  coii:iius  e.-'i  L:ili- 
nns  Lalinilis,  el  piito  divinasse.  Coiijccit  eniin  vir 
doclissinius  scrip  iiiii  fuisse  in  Miaigiue  cujiisdluii 
llbri  nd  Fortnnaluni,  ul  liaic  nola  rcspjiniler.l  uoiiiini 
Cypri:ini.  idipie  poslca  in  conlexlnni  lemcrn  nda- 
iniii  ci  iion  sin)  Iiho  po  iiiiii.  E^sc  ;in:i'.m  Cypiiani 
hini:  rliani,  piv. ler  alia  iugumcnla,  p:oUi;ui-,  iiiiod 


llincmarus  apohiepi«copus  Beniensis,  ut  in  niarginc 
observavii  SlrHKnidus,  in  libro  de  PnvHestinaiione 
pag.  75,  rcfcrl  ex  Cypriano  locuni  quenubim  ex  II- 
br:)  II  Piirnliiiomeiion,  quiexslal  iit  capileoctavo  hiijus 
operis  Cy|)ri:inici.  Oiiod  amein  Pe:irsoniiis  iu  Annali' 
l>iis  CiipriHiiicis  coulcmlil  illiid  non  esse  Cvpri:ini,  scd 
O  aiietoris  Cypriano  innioris,  ei  iion  possum  assentiri, 
tiini  iinll:is  bi)ii:is  ralionos  alfenit  pro  assrreiid:!  IHn 
siia  opiiilone.  Kalsns  csi  :iiiieiH  PamcHiis  scrrbens 
piimiui  libri  isliii«  cditionem  deberi  Heiiibollo.  Ha- 
liflifr  cmin  in  odulonc  Spiien^i,  nt  iccle  moiineniiil 
Augii,  cl  iii  vcteri  Veiiclii.  (  Pu.i-katio.  Titiiliis  isle 
el  setiui!ns,c\viT{ii.\  libiii  mQVKJ^Ti-i. detiiiminliir  e.r  edi- 
lioiic  Oxoninnsi,  in  ijua  liinim  nihit  repcritiir  ul  uiide- 
iiain  ac^iiiiiinlitr  innolescal.  Edd.  ) 

I.— Jhih  ffc/ji/.  yiianivis  iioii  conKtitiicrim  rcdilcrc 
r.itionem  ouiiiliim  miiuuioiiiim  a  ine  faelarnni  iii  Opc- 
liinis  sancli  Cypriaiil,  pulavi  laineii  rcdilere  nie  dc- 
licie  iii  Uoc  loco,  licel  res  sil  exigiii  momenti,  iic 
(piis  piil:ire  po-sii  iiio  vocciti  j(mi  siinlio  coiiiraili- 
cciidi  posiiisse  |M-*)  khiic  Fi-ei  ergo  qiiia  oiiiiics  libri 
vcienis  ei  oMiiics  vctcres  edilioiie*  exliibeni  hanc  1«- 
tlioiicm. 


053  EPISTOLA  AD  FORTUNATUM.  SU 

Lcm  clagsico  iiostrse  vocis  erigimus,  nisi  credcnlium  A  ulile  et  salubre  prospeni ,  iii   exhorlalione  tam  nc- 


fulem    et  dicaiam   Deo  devolamque  virlutem  divina 
lcctione  firmemus. 

H.  Quid  aiitein  potiiis  aul  majus  curae  nostran  ac  sol- 
llciiudiiii  congruil.quam  ut  commissum  "^nobls  divi- 
niiiis  populuni  et  exciciluinin  castris  ca;Ieslibus  con- 
siitulum  adversus  dialioli  (ela  ct  jacnla  cxhorialioni- 
Lus  assidulsproeparcmus  •'  ?  Neiiue  enini  idoneus  po- 
lesl  esse  milcs  ad  l)cllum  qui  non  exercitaius  prius 
in  campo  fueiil,aut  qiii ''  agnnisticam  coronam qua;rit 
adipisci  in  sladlo  coronabllur,  uisi  iisiim  el  periliam  vi- 
rium  anle  mcdilelur.  Adversarius  vetus  esl  ei  hostis 
aniiquiis  cum  quo  pra>Hum  gerimus  <^ ;  sex  millia  an- 
nnrumjam  penecnmplenturex  quo  liominem  diabolus 
impiignat.  Omnla  genera  tenlaiidl  et  arles  alqnc  insi- 


cessaria  qii*  marlyres  faciat,  anipntandas  esse  ver- 
boriim  iioslrorum  nioras  et  larditales,  aique  amba- 
ges  sermonis  bumani  subtrabeiidas,  ponenda  sola  illa 
quje  Deus  loquiiur,  quibus  servos  sunsad  marlyriuni 
Chrislus  horlatur.  Pra^cepla  ipsa  divina  velut  arma 
piignanlibiis  suggereiula  suiil.  llla  sinl  inililaris  tnbaj 
hortameiita,  illa  pugnanlibiis  classica.  Inde  aures  eri- 
ganlur,  inde  inslrnanlur  nieiiles,  inde  et  aiiimi  et  cor- 
poris  vires  ad  omneni  passionis  loleranliam  robo- 
reniur.Nos  tanlum  qui,  Domino  permiiienls,  primum 
Baplisma  credentibus  dedimus,  ad  aliud  quoqiie  sin- 
gulos  praeparcmus,  insinuantes  et  docenles  ''  hoc  esse 
Bapiisma  in  gratla  majus,  in  potcsiale  subllniius,  in 
honore  pretiosius,  Baptlsma  in  quo  Aitgeli  baptlzant. 


diasdejlciendi  usu  ipso  vetusiatis  edidicit.  Si  iinpara- B  Bapiisma  '  inquo  Deus  ct  Cbrislus  ejus   cxuliant. 


tiim  invcnerlt  militem  Christi,  si  rudem  ,  si  non  sol- 
iicilum  '' ac  toto  corde  vlgilantem,  circumvenii  ne- 
scium,  fallit  incautum,  decipit  imperitum  ".  Si  vero 
quis  Dominica  proccepla  custodiens  ei  foriiter  Cliri- 
sto  adh;ierens  ''  conlra  eum  sieteril,  vincalur  necesse 
.cst  ,  quia  Chrlsius,  quem  confiteiur,  inviclus  esl. 

III.  Ac,  ne  in  longum  sermonem  meum  extende- 
rem,  fraler  cbarissime,  et  audienieni  vel  legenlera 
styli  laiioris  copia  fatigarcm,  coiiipendium  feci ;  ut, 
proposilis  litulis,  quos  quis  s  ct  nnsse  debeat  et  to- 
nere,  capitula  Dominica  stibnecterem  et  id  quod  pro- 
posueram  dlvinse  leciionis  aucloritalc  solidarem,  ut 
non  lam  tractatum  meum  vldear  ttbi  misisse  quam 
maleriam  Iraclantibus  praebuisse.  Qiiae  res  in  usttm 


Baptlsma  post  quod  nemo  jam  peccat,  Bapiismaquod 
fidei  nosirae  increnienla  coiisumniat,  Baptisma  quod 
nos  de  mundo  recedenles  stalim  Deo  copuJai.  In  aquse 
Baptismo  accipitur  peccaioriim  rcniissa,  in  sanguinis 
Bapiismocorona  virtuiuin.  Ani)ilecienda  rcs  est  et 
oplanda  et  oiimibus  poslulatioiiuni  noslrarum  preci- 
bus  expelenda ,  ut  qui  servi  Dei  suraus  "',  simus  et 
amici. 

CAPITULA   LIBRI   SEQUENTIS. 

I.  Ifl  exhortaiidis  itaqiie  ac  prxparandlS  "  fratribus 
noslris,  et  virimis  ac  fldei  firmitate  ad  prseconium  Do- 
minica;  confcssionis  aique  ad  prxllum  pcrsecutio- 
nis  et  passionis  armandis  ",  prirao  in  loco  dicendum 


singiilis  proficit  uillliate  majore.  Nam,  si  confeciam  C  •'^'  'J*''^  •'^o'  "O"  csse,  quae  homo  sibi  faclt.  Nequc 


ct  paraiam  jam  veslem  ^  darein,  veslis  esset  mea, 
qiia  alius  ulerelur,  et  forsiian  iion  pro  habitudine 
statura;  '  ct  corporis  res  alieri  facta  minus  congruens 
haberelur.  Nunc  vero  de  agno  per  quem  Tcdcinpti 
ac  vivificaii  sitmus,  lanam  ipsam  ct  purpuram  misi ; 
quam  cum  acceperis,  (unicam  tibi  pro  voluntaic  con- 
ficies,  e(  plus  ut  in  i  domesiica  tua  atque  in  propiia 
veste  Isetaberis,  et  ca;teris  quoque  ut  conficere  et  ipsi 
pro  arbitrio  suo  possint  quod  misiinus  exhibebis,  ut, 
vciere  illa  nuditaie  contecta,  perferani  omnes  iudu- 
niciita  Christi,  coelestis  gradae  sanctificalione  vesllti. 
IV.  Necnon  et  illud  consirtiim,  fraler  charissime. 


eiiim  qiise  fiunt  factore  suo  et  fabricatore  majora 
""  sunt,  aut  protcgere  et  servare  quemquam  possunt 
quae  ipsa  de  templis  suis  pereunl,  nisi  ab  homino 
scrventur.  Sed  nec  elcmenta  colenda  esse  quae  ho- 
mini,  secunduin  dispositionem  et  praeceptuni  Dei, 
serviunl  p. 

II.  Deslruclis  idolis,  et  elementorum  jatione  moii- 
sirala  i,  oslendcndum  Deum  solum  colendum  esse.  j 

III.  Tunc  addendum  quac  commlnatio  Dei  sit  ad- 
versus  eos  qui  idolis  sacrificant  "■. 

IV.  Praeterea   docendum    non    fticilc    ignosccrc 
Deum  idololatris. 


LECTIONES  VARIANTES. 

'  Quam  commissum,  etc,  prseparare  Ebor.  Lam.  Liii.  J)      i  Etplusln  Bod.  3,4. 
NC.  1.  Voss.  1,  2.  *  Prapareinus  iiistruenles  Ver. 

b  Aut  quis  BoU.  1 .  '  Baplisma  passionis  iii  qiio  Deus  ct  Cliristus  cjus  cxul- 

•=  Bpllmn  gcrimus  Liii.  gerilur  Bod.  1.  tanl  Lam.  Ebor.  NC.  1,  Ar.  Beii.  Bod.  l. 

'1  Si  uou  sollicilo  Ar.  Lain.  Ebor.  Ver.  Voss.  3.  "^  Servi  Dei  luimus  rer.  Ben.  Bod.l,  i,  3,  4.  MK. 

'  Dccipit  Imparatum  Lam.  NG.  i.  Ebor.  MR.  "  Parandis  rer.  reparandis  Voss.  3. 

'" "  '  Persecutiouisarmaiidis  4r.  JVC.  1.  iom.  i'fioc. 

1"  Serviunl  ei  Ar. 

1  Proslrala  A.  Ben. 

'  Serviunt  ross.5. 


f  Cliristi  vestigiis  adlia;rens  Oxon. 
K  Ou*>  (|uisqnis  Bod.  1 ,  3. 
h  Vp.stem  misissem  Ver. 
i  Habitu  siaturai  Voss.  1,3. 


II. _  Jinpnratum  mililem.  Pelroiiius 
aniia  non  Itabui. 


STEPH.   BALUZII  NOT^. 

;  Parala  mites 


C.lmslo  adhwrens.  Ihec  lcciio  Consians  cst  in  omni- 
biis  anilquis  cdiiionibiis  et  in  omulbits  aiilii|uis  edi- 
lioiiibiis  el  iu  omnibus  aiitlqiiis  llbris  lain  nostris 
qiiain  Angiicanis.  Quare  niiror  Anglos  eJiiioitem  Pa- 


mclli,  qux  bona  non  est,  retiauisse,  conlra  velcruni 
llhrorum  et  edillonitm  fidem. 

IV.  Baptisma  maju^  id  csl  Baptisina  sangiiinis, 
qitod  explicalur  paulo  post. 

Elemeiila.  Qtiinquc  libri  velercs  e(  edido  AngHcan.i 
addunt  vice  deorum.  Qitod  etiam  niox  habeiur  in 
initio  priini  capitull.  ^ 


g-  DIVl  CYinUANI  656 

V.  Ei  i|iiod  sic  idololairiac  indignelur  Deus,  ui  pix-  A     IX.  Ad  lioc  eiiim  prcssuras  et  persccuiiones  fieri 
ccpcril  eiiani  eos  intcrfici  qui  sacrilicare  ei  servirc 


idolis  suascriiit. 

VI.  Subjiingendum  posl  liaec,  quod,  redeinpli  acvi- 
\ificali  Chiisti  saiiguine,  niliil  Chrislo  praiponere  de- 
bcaraus,  quia  nec  ille  quicquam  nobis  prxposucrit,  el 
jllc  •'  propicr  nos  iiiala  bonis  prxluleril,  pauperla- 
lcni  diviiiis,  serviiulcm  domiiiationi,  morlein  iin- 
inorlaliiati  ;nos  conlra  in  passionibus  nostris  paupcr- 
tati  sxculari  paradisi  divitias  et  delicias  pricfera- 
mus  I',  dominaium  et  regnuni  a;leriium  lemporari* 
serviluli,  iinmorlaliiatem  uiorli ,  Deuin  et  Clirisium 
diabolo  et  anticbrisio. 

VII.  Insiiiiiandum  qiioquc  nc,  erepti  de   faucibus 
diaboli  et  de  laqueis  sxculi   liberaii,  si  in   angusliis 
et  piessuris  esse  »  coiperint,  regrcdi  denuo  ad  s:ccu-  B 
luin  veliiit  ct  perdant  quod  evaserint. 

VIII.  Insisleiiduin  potius  csse  ct  persevcranduiii  iii 
fide  et  virlule  '^  et  coeleslis  ac  spiritalis  gralix  con- 
summatione,  ul  ad  paluiam  et  coronam  possii  per- 
veniri. 


ut  probeinur. 

X.  Nec  timendas  esse  injurias  ct  poenas  pcrsecu- 
tionum  ,  qiiia  major  esl  Domimis  ad  proiegcndum, 
quam  diabolus  ad  iinpugnaiidum. 

XI.  Ac,  ne  expavescai  quis  el  conliirbctiir  ad  prcs- 
suras  ct  perseculiones  quas  paliinur  in  islo  inundo, 
probundum  anlc  prxdiclum  csse  "  qnod  iios  mundiis 
odio  liabilurus  essct ,  ct  quod  persecutioncs  adver- 
suin  nosexcitarel,  uiexhocMpsoquod  haec  fianl  ina- 
nifesla  sit  fides  diviiKi!  pollicitationis  in  mercedibiis 
et  prx-miis  posimodum  sccuiuiis,  nec  novum  quid 
accidat  Cbrislianis ,  quaiido  ab  inilio  mundi  boni 
laboraverini ,  et  oppreisi  aiquo  occisi  sint  ab  in- 
jusiis. 

XII.  Iii  novissima  parieponendum  esl  qua;  spes  cl 
qux  nierces  maiieal  justos  ei  marlyres  posl  coiillicta- 
lioiiefe  liiijus  lemporis  et  passiones,  el  quod  plusacce- 
pturi  simiis  in  passionis  remunerationc  quani  quud 
bic  susiinemus  in  ipsa  passionc. 


DE  EXHORTATIONE  MARTYRII. 


CAP,    I,  —  OUOD     IDOLA   Dll     NON     SINT,    ET     QIOD    NEC 
ELEUENTA  VICE  DEORUH  COLENDA  SINT. 

Osiendiliir  in  Psalmo  cxiii  :  Idola  gentium  ar- 
(jciitum  el  auium,  opera  ^  manuum  hominum.  Os  ha-  ^ 
bcnl  et  non  to(fumitur,  oculos  habent  et  non  vident,  au- 
res  hubent  et  non  audiunl '' .  Neque  enim  esl  S}uritus  m 
orc  ipsorum.  Simites  illis  ftanl  ■  qui  fnciunt  ea  i .  Item 
in  Sapienlia  Salomoiiis  :  Omnia  idola  nationum  ai- 
stimaverunt  deos  ;  quibtis  neque  oculorum  usits  est  ad 
vidcndum,  neque  narcs  ad  percipiendum  spirilum  ^, 
ncque  aures  ad  audiendum,  ncque  digili  in  munibus  ad 
tractandiim,  sed  et  pedes  eorum  pigri  ad  ambulandum. 
llomo  enim  fecit  ittos,  et  qui  spiritum  miilualus  ett  fitixil 


illos  '.  Nemo  aulem  sibi  similem  liomo  polerit  deum 
fingere :  cumsit  enim  iiiorl(ilis,moriuum  fingit  manibus 
iniquis.  Metior  est  autein  ipse  iis  qiios  coitt,  quoniam 
ipse  quidem  vixtt ,  illi  aulem  numquam  {Sap.  xv,  15- 
17).  Ilem  in  Exodo  :  Xon  facies  tibi  idoliim  nec  ctijiis- 
quam  simitiludinem  {Exod.  xx,  i),  llein  apud  Salomo- 
nem  de  elementis  :  Neqiie  opera  atlendenles  agnove- 
runl  qiiis  essel  artifex,  sed  atit  ignem,  aut  spiritum,  aut 
cilatum  aerein,  aut  gtjrtim  slellariim,  aut  niiniam  aquam, 
aut  solem  aut  luniitn  deos  putuverunl.  Qiiortim  si  pro- 
pter  speciein  lioc  wstimaverunl,  scianl  quattlo  iis  ^' "  Do- 
minus  sii  speciosior.  Aul  si  virlules  el  opera  eorum 
mirali  sunt,  inlelligant  ab  ipsis  quoniam  qtii  hwc  con- 
siiluil  fortia  fortior  esl  iilis  {Sap.  xiii,  1-i). 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Kl  liic  Lin. 

J"  l'ro|ioiiainus.  Ver. 

'  Lilioraii,  iii  angiistiis  et  pressuris  csse  cum  Jiod.  o,  i. 

<l  Fide  el  veritale  Vat. 

'  Prolialuin  jani  el  |ira!dietuin  llod.  i. 

'  El  lioc  Voss.  3. 


■'  Audiuni,  nareshabent  elnonodor.ibunt,  manusUabent 
el  11011  palpabuiil,  uoii  clamabuiil  iii  gulture  suo  Lin. 
i  lllissiiit  Ben.  Vcr.  Lnm.  Ebor.  sunl  Voss.  2. 
i  Faciunt  ea,  el  onines  qni  conliduiit  in  eis  Bod.  3. 
^  Accipiendumspiritura  Bod  A. 
1  Is  (inxil  illos  Voss. 


f  Opus  Lam.  Ebor.  Hod.  1,  2,  3,  -t.  Liii.  JVC.  1,  2.  Ver.  D     '"  Ha;c  consliluil  forlior  est  illis  Bod.  4,  2,  i 

STEPII.  BALUZII  NOT.E. 


X.  —  Injurius  et  pantas.  Codex  Cralianopolilamis 
injurias  el  piiiinas.  Sic  etiam  codex  saiicli  Ainiilplii. 

Cap.  I. —  Qiiodiduln.  Mulliim  neecavcriinl  Aiigli  in 
lioc  loco  ct  iii  iiiiliis  oMiiiiiim  c  ipitiiluruin  bnjiis  libri 
ut  coruiii  qi^e  siiiil  iid  Quirinuiii.  Posiieriinl  eniiii  iii 
inarginecapilula  qiioriim  poslea  probaiionescx  Scrip- 
liira  alfert  Cyprianiis.  E;i  vero  quis  diviniire  possel 
csse  Cypriam,  cuiii  illi  seinper  appoiiere  soleani  in 
margine  summaria  cariim  reriiin  qiue  suiit  in  con- 
tcxlii  ;  siiiniiiaria  v('ro  ipsoriiiii  i-iiit ,  non  Cypriani 
ncc  velCriim  librarionini  ?  Addi,'  (iiioil  iiicptum  ,  ul 
inilii  videliir,  iiriiiiiii  islius  libri  ptisueriiiil,  iiicipicn- 
tes  a  vcilio  Oslendiliir.  Pnclive  csscl  inleridgarc 
qiiiil  biic  loeo  signilicel  vox  thleiidiiur,  qn.-c  dcbet 
leferri  ad  aliijuiJ  uiileicdeiis,  N^s  rcposiiinius  siiin- 


inaria  capitum  iii  contextu,  uli  par  erat,  existimaiiles 
cxplodendam  essehanc  novitatein  ,  rctincndam  esse 
aiiiiqiiiUilem.  H;ecenim  summaria  suni  poiius  tlieses, 
ad  (|uaruin  probatioiiem  Cyprianiis  addiicit  leslimoiiia 
seqiienlia  ex  sacra  Scriptura.  Ideoque  iii  qiiiliusdam 
libris  aiiti(|uis  ba;c  suminaria  scrijita  suiit  majusculis 
cliaractcribus. 

Atii  lunam.  Pamelins  adjecit  rectores  orbis  lerrartim 
ex  fide  duorum  vclerum  librorimi,  cl  quia  siclogilur 
iii  capile  xiii  Iibri  Sapienliiv  el  apiid  ipstiiii  (Apriaiiiiin 
lib.  III  Teslimcniorum  cap.  29 ,  ubi  ideiii  loi^iis  refer- 
lur.  At  ego,  cimi  illa  iion  invenerim  iii  millo  corum 
velcrum  excmplariuin  qiiibiis  iitor  ,  desiiil  aulcin  in 
omnibus  edilionibus  Pameliaiia  aiitiqiiioribus ,  ca 
susiiili  ab  hoc  loco. 


0o7  EPISTOL\  AD  FOUTUNATUM.  cr;8 

CAP.  II.  —  QUOD  DEis    soLiis   COLENDUS  siT.         A  (flm   tn   fronle  sua  aut  in  manu,  bibel  et  ipse  de  vino 

Sicut  scripdim  est  "  :  Domimim  Deuni  tuum  adora- 


bis,  et  ilti  soli  servies  (Deul.  vi,13).  Ileni  iii  Exodo  :  Xon 
erunt  tibi  diiiilii  absque  me(Ex.y\,\7i).  Iiem  illic'' :  Vi- 
dele,  videle  quia  ego  sum  ",  ct  non  est  Deus  prwter  me. 
Ego  interimam  J  et  vivere  faciuni,  percutiam  et  ego  sanabo, 
et  non  cht  qui  eripiat  de  nianibus  meis '-'  {Deut.  xxxii,39). 
Itcm  in  Apocalypsi :  Et  vidi  alium  Angelum  volantem 
in  medio  ca;lo,  habenlem  Evangelium  mternum,  ut  an- 
nuntiaret  super  lerramelsuperomnesnaliones  '  et  tribus 
et  linguas  et  populos,  dicentem  voce  magna  :  Meluiie 
potius  Deum  ",  el  dale  illi  claritalem,  quoniam  venit 
liora  judicii  ejus  ;  et  adorale  eiim  qui  fecit  coetum  et 
terram  et  xnareelomniaqiixincis  sunl(Apoc.  xiv,  6,7). 
Sic   ct  Dominiis    iii   Ev:ingelio    commemorationem 


irm  Dei  mixto  in  poculo  ira;  ejus,  el  punietur  igne  et 
siilpliure  sub  oculis  sanclorum  Angelorum  et  sub  oculis 
Agni :  et  funius  de  tormentis  eorum  in  sa'cula  sivculo- 
ruma  scendet ;  nec  habcbunl  requiem  die  ac  nocte  quicum- 
queadoranl bestiam  et  imaginem  ejus{Apoc.  xv,  9-H). 

CAI'.   IV. —  NON    FACILE    IGNOSCERE    DEUM    JDOLOLATRIS. 

Moyscs  in  Exodo  pro  popnlo  rogat,  nec  impetrai. 
Precor ,  ail,  Domine,  deliquit  populus  hic  delictum 
grande.  Fecerunl  sibi  deos  uureos  ".  Et  nunc  si  diinil- 
lis  illis  deliclum,  dimitte.  Sin  autem,  dele  me  de  libro 
quein  scripsisti.  E(  dixit  Doxiiinus  ad  Moysen  :  Si  qiiis 
deliquil  anlc  me,  deleam  eum  de  libro  meo  {Exod. 
xxxii,  31  53).  Ilem  ciim  llieremias   pro  populo  de- 


precarelur,  Dominus  ad  eum  loqnitur  diceiis  :  Et  tii 
facit  primi  et  seciindi  pr.Tcepli  dicens  :  Audi  Israel.  B  „^;;  ^^^^^  p,.^  p^p„,g  /^^^^  ^,  „„;,•  postulare  pro  ipsis  iii 
Domiims  Deus  titus  Deiis  unus  est;tV.  Diliges  Dominum      pygce  et  oratione  ,   quia  non  exaudiam  in  tempore  quo 

invocnbunt  me,  in  lempore  ufflictionis  sum  {llier.  xi, 
14).  Ezecliiel  quoque  lianc  eamdem  dcnuntial  indi- 
gnaiionem  Deiliis  qui  in  Deum  delinquunt  ":  Et  fuii, 
inquit,  verbum  Domini  ad  me  dicens  :  Fili  liominis, 
terra  qucecumque  peccaverit  milii  ut  delinquat  delictum, 
exlendam  manum  meam  super  eam,  et  obieram  stabi- 
limentum  panis  p,  et  immittam  in  eam  famem ,  et  an- 
feram  de  ea  liominem  et  pecora.  Et  si  fuerini  tres  viri 
hi  iu  medio  ejus,  Noe,  Dnniel  et  Job,  non  liberabunt 
fdios  neque  filias,  ipsi  soli  salvi  erunt  {Ezech.  xiv,  12, 
14,16).  Item  in  libro  Rngnorum  primo  :  Si  delin- 
quendo  peccet  vir  adversus  viriim,  orabunl  pto  eo  Do~ 
minum.  Si  autetn  in  Deum  peccel  homo,  quit  orabit  pro 
eo  (I  Reg.  ii,  2."))  ? 

CAP.  V. —  ""QUOD  SIC  IDOLOLATRI;E  INDIGNETUR  DEUS, 
UT  PI1,ECEPER1T  ETIAM  EOS  INTERFICI  (JUI  SACRIFI- 
CARE  ET  SERVIRE  IDOLIS  SUASERINT. 

Iii  Deuteronomio  :  Qiiod  «i  rogaverit  te  fraler  tuus , 
aut  filius  luus ,  aut  jilia  tua ,  aut  uxor  tua  qum  esl  in 
iinu  luo,  aul  amicus  tuus,  qni  mqualis  est  animm  tum , 
lalenter  dicens  :  «  Eamus  et  serviamus  diis  aliis  i,  diis 
gentium;  i  non  consenties  ei ,  et  non  exaudies  eum,  et 

VARIANTES. 

i  Sic  Jiod.  1,  2,  3,  4.  Ar.  Lam.  Ebor.  lin.  Legitur  in 
Imp.  Voss.  3. 
j  Laxal)oillis,dicitDoniinusAr.iVC.l.  Lam.Ebor.  Bod. 
k  Dispergeiulos  Voss.  3. 
1  Adoraverit  Hod.  1,  3,  4. 
'"  AccepiliJod.l. 
"  Aiireos  el  argenteos  Ar.  Bod.  2. 
"  Dominuni  derelinquant  Voss.  3.     .; 
1'  Panis  ejus  Bod.  3. 
1  Alienis  Ar.  Lain.  Ebor. 


tuum  de  tolo  corde  tuo  et  de  tota  anima  tua  et  de  tota 
virtule  tua.  IIoc  primum,  et  secunditm  simile  huic  :  Di- 
liges  proximum  titum  '■  tamqunmte.  In  liisduobusprw- 
cepiis  tola  lex  pendel  et  Prophelm  {Matth.  xxii,  39, 40). 
Et  iierum  :  Ilmc  est  aulem  vila  mterna,  ut  cognoscant 
te  solum  et  vcrnm  Deiim  et  quein  misisti  Jesitm  Cliri- 
stum  {Joan.  xvii,  3). 

CAP.  III.  —  QU.E     COMMIXATIO     DEI     SIT    ADVERSUS    EOS 
QUI   IDOLIS  SACKIFICANT. 

In  Exodo  '  :  Sacrificans  diis  eradicabilur,  nisi  Do- 
mino  soli  (Exod.  xxii,  19).  I(cm  in  Deuteronomio  :  Sa- 
erificaverunt  dmnwniis,  et  non  Deo  {Deut.\x\u,il). 
Itemapud  Esainm  :  Adoraverunt  eos  qitos  fecerunt  di-  C 
gili  eoriim,  et  curvntiis  est  homo,  ct  humiliatus  esl  vir, 
et  non  laxabo  illis  i  (Isa.  n,  8).  El  iterum  :  Illis  fudi- 
stis  libamina,  et  illis  imposuislis  sacrificia.  Super  hmc 
ergo  non  indignabor,  dicit  Dominus  (Isa.  i,  vil,  6)  ? 
Item  apud  Hieremiam  :  Nolite  ambulare  post  deos 
alienos  ut  serviatis  eis,  et  ne  adoraverilis  eos,  et  ne  in- 
cilelis  me  in  operibus  mnnuum  vestrarum  ad  disper- 
dendos  '^  vos  (Hier.  xxv,  6).  Item  in  Apncalypsi  :  Si 
qitisadorat  '  bestiamet  imaginem  ejus,  et  accipit'"  no- 

LECTIONES 

'"  Scriplum  cst  in  deutprononiio  O.roii.  Lain.  Ebor.  Liu. 
f'Oss.  1.  Ilod.  1,  2,  3,  4. 

^  Itfin  in  Deuleronomio  0.ton.  Voss.  Lam.  Lin.  NC.  1 . 
hoil.  I,  2,  3,  4.  Oplime. 

'^  Egn  suniDominus  Lam.  Ebor.  NC.l.  Bod.  2. 

'1  lCgo  occiilain  llod.  1,  3,  4. 

'-  tjHi  possil  crtiere  de  manu  mea  Voss.  l,  3. 

f  Per  onines  naiioncs  Ben.  Ver. 

B  Servite  poliiis  Domino  Voss.  i.  Bod.  3.  Voss.  3. 

ii  Proxiniuin  libi  Utm.  Ebor.  NC.i. 


n 


STEPH.  BALUZII  miM. 


Cap.II. — QiiodDeus  so(«s.  Tria  siint  initia  isiiiisca- 
pitisin  ;inlii|iiisexomplaribns.  Ou^edain  enim  liabent : 
Quod  Deus  solus  s!l.  In  Exodo:  Non  eriinl.  Alia  vern  : 
Quod  Deiis  solns  colendus  sit.  In  Exodo  :  Dominum 
Deitm  tiium.  Alia  dciiiquo  :  Quod  Deiis  colendus  est , 
siciil  scripUim  est  :  Deiim  tuum  adoriibis.  Alqne  ego 
banc  posireiiiain  leclionem  :iinplcxiis  siim,  qnia  nitiliir 
auctoritatc  veleruin  cxeinplarinni.  Sane  si  loforiiin 
sacne  Sciipliirn'  qii:e  isiic  icreronliir  liiibeiida  csset 
ratio,  diibiiim  iioii  csset  (|iiin  retiiicnda  fiierii  emeii- 
datio  postcrioriiin  ediioriim.  Intcvdum  qiiippe  veteres 


scriptores  per  lapsummemori:ie  locosacra)  Scriplur.-n 
laiidanl  exaliis  locis  ,  quam  iis  iibi  verc  liabentiir  , 
nec  ea  licet  emendare  absqiu!  auctoritaie  vetennu 
libroriim,  ut  exeniplis  ostciideiniis  in  noiis  ad  libriim 
anonyinum  de  rebaplismale.  Itaipic  sccurius  visuin  est 
retinere  leciionein  maiiiiscriploriim. 

Meliiite  potiiis.  Ila  cdilio  Spireiisis.  Plcrique  coili- 
ces  liabent  (!»!(?((;.  In  quatiinr  scriptiim  cst  :  Aiidile 
polius  Dominum.  In  Beccensi  Videte. 

Cap.  IV.  —  Deos  aureos.  Qiiinqiie  libri  vetercs  ad- 
diiiit  et  argenieos.  Vidi;  iioias  ad  librum  de  Lnpsis. 


059  1>IVI  CYPRIANI  «60 

iioR  parcet  oculut  luiit  tuper  etm,  et  non  cekbii  eum  ,  A  "«'«"  "  "«^  postunl  oeeidert.  .Vagisimlem  metuile  eum 


tinnwiliimt  annunti/ibit  de  illo.  Munus  tua  erit  tuper 
eum  ,  in  primit  inierfieere  eum ,  »i  manu*  mnmt  populi 
potlrenio;  et  lapidabiinl  euin  et  morietiir,  f/uomam 
tiuwsivil  arerlere  le  a  Domiiio  Deo  iito  [Deut.  1,111,  fi). 
El  iieruiii  loquilur  Dojniiius  cl  tiicil  nec  civiuii  par- 
ecndum,  qtianisi  uiiiversaceil^cnseriiaJiJcilolalriam  : 
Aul  si  atidieris  in  una  ex  civilalibus  qitas  Dominns 
Deiis  Ivus  dabit  tibi  inhubiture  te  illic,  dicenles  :  «  Ea- 
vws  el  serviamus  diis  aliis,  »  ijiios  non  nosii  ",  intcrfi- 
ciens  necabis  oinnes  r/iii  siinl  in  civilale  ccede  gladii ,  et 
incendcs  civiialem  igni ,  et  erii  sine  habitaculo  in  mler- 
mim.  i\0M  rewdificabitur  eliam  nunc,  ut  averialur  Do- 
mintis  ab  imlignalione  ira;  sua;.  Et  dabit  tibi  miseiicor- 
diam  ei  miserebilur  tiii ,  et  muliiplicabil  le,  si  exau- 


qui  polesl  aniinam  ei  eorput  occidere  '  in  geliennam 
(Mallli.  X  ,  28).  El  iteruin  :  Qiii  umal  aiiimum  suam  , 
perdfl  eam  :  et  qui  odit  aniinam  suum  in  islo  tceculo , 
iil  viiam  (vleniam  conservabii  illam  (Joan.  xii,  25). 

CAPUT  VI.   —  QlOD,   REDEMPTI    ET     VIVIFICATI  CHRISTI 
8ANGUINE,  NIHIL    ClifllSTO    PRiePOMERE     DEBEAMLS. 

In  Evaiigelio  Dominiis  loquilnr  et  tlicil  :  Qui  diligit 
palrem  aut  molrem  supcr  me  f,  »ion  esl  me  digntis.  Kl 
qui  diligil  fHium  aiit  filiam  super  me  ,  non  ett  me  di- 
gniis^'.  Et  quinon  accipil  erucem  '  suamet  sequitur  me, 
non  est  me  digims  i  [Matili.  x,  57).  Slc  cl  in  Deiilero- 
noinio  scri|iluinest'':  Qui  dicunl  palri  et  malri,  «  Nort 
novi  te,  i  et  fitios  stios  non  agnorerunt,  hi  cuslodierunt 
prcecepla  tua,  et  leslameiilum  '  tuum  servaveriint  (Deiit. 


dieiis  vocem  Domini  Dei  tui ,  et  observaverts  prmcepla  fi  ^,^„,^  g^    ^^^^  apostolus  Paulus  :  Quis  nos,  inquil, 


«jiis  (Detit.  xiii,  12).  Cujus  pra;cep(i  et  vigoris  mc- 
jiior  Mattalliias  ijitcrfecit  euni  qui  ad  aram  sacrifica- 
innis  accesseral  ii  (I  3/«e/iaA.  11 ,  21).  Qiiod  si  anle 
advcnluin  Clirisli  cjrca  Deuin  colendum  et  idola 
spcrneiKla  '^  lixc  prxcepta  $ervata  sunt ,  quanto  mn- 
gis  post  adventDm  Cbristi  servaiida  suiil;  quandu  ille 
veniens  iioii  verbis  lanlum  iios  hortatus  sit,  sed  ct 
factis,  post  omncs  injurias  el  conlumelias  passus  quo- 
que  et  cruciflxus  ,  ut  iios  pati  et  inori  cxeinplo  siio 
docerel,  iit  nulla  sit  lioinini  cxcusaiio  pro  se  nou 
palienii,  cuin  passus  sit  illc  pro  nobis ;  ct  cuni  illc 
passus  si|  pro  alienis  peccatis,  mtilio  inagis  pro  peq- 
catis  suis  pati  ununiqiiemque  deberc  ?  El  idco  in 
Evangclio  comminatnr  ct  dicil  :  Qiiicumque  confessus 
fueril  me  coram  hominibus  ,  el  ego  confilebor  euin  <•  co-  C 
Tain  Valre  meo,  qiii  in  coalis  est  ;  qiii  aulcm  negaverit 
vie  foifliH  /loniiniiiis,  ei  ego  negabo  «11111  coirtm  Paire 
meo,  ^ui  in  etBht  est  (Matth.  \,  55).  Iiein  Aposiohis 
Panlus  :  .Si  eiiiiii  commorimur,  iiiqiiil,  el  convivenms  : 
si  tolenimua ,  el  coiiregimbimut :  si  neqabimut ,  el  ipse 
negitbii  uot  (I  Tim.  ii ,  12).  llflni  Joaiiiies  •  Qui  negat 
FiHmit ,  iieque  1'utrcm  hubel :  qui  confilelur  Filium  ,  et 
Filium  el  Pulrein  liabei  (I  Jo.  11, 23).  L'ndc  nos  ad  coii- 
'teinpluin  innrlis  liorlulur  Duiiiinus  el  corroboral  di- 
ccns  :  Xolile  tiinere  eos  qiii  occidunl  corptis ,  animam 


separabil  a  charitate  Clirisli?  pressura  an  amjttslia,  art 
perseculio ,  011  (ames ,  an  ntidiiai ,  an  periculum  ,  an 
gladiut  ?  Sicut  icriptum  etl  :  Quia  propler  te  occidi- 
mur  lotadie,  (eslimaiisumus  iil  ovesviciini<8'",  sedln  his 
omnibiissuperamus''  propter  eiimqui  dile.Til  nos  (Rom. 
vni,  55).  Et  iierum  :  Non  eslis  vestri :  einpii  enim 
eslit  prelio  magno  "  ,  glorificale  r  et  porlaie  Deum  in 
corpore  veslro  (I  Cor.  vi,  20).  El  ilerum :  Pro  omnibui 
mortuus  esl  "'  Chrislus ,  ul  et  qui  viviiiit ,  jam  non 
sibi  vivant ,  sed  ei  qui  pro  ipsis  morluus  est  et  resur' 
rexil  (II  Cor.  v,  15). 

CAPUT  VII.  —  ErEPTOS  DE  FAUCIBCS  DIABOLI  ,  FT  DE 
LAQUEIS  S.^CUU  LIBERATOS  ,  NON  DEBEKE  DENLO  AD 
SjECULUU  BEVEBTI,  NE  PERDANT  QUOD  EVASERINT. 

In  Exudo  ,  Jndaiciis  popuiiis,  ad  uinbrnm  noslri 
el  iinagiiiem  praeliguraiu.'! ,  cnm,  Deo  liilore  ot  viii- 
dice,  cvasissel  Pharaonis  aique  ^f^gypti,  id  est  dia- 
boli  ct  sxculi,  durissiiiiiiin  scrvitulom  ;  circa  Dcitin 
perfidus  et  iiigrinus  ,  adversiis  Moyscii  mussilnt,  ro- 
spiciens  soliiudiiiis  ac  labnris  iiicnminodu  ,  ei  iioh 
iiilelligeiis  liburtHiis  »c  gHlntin  benoficia  divinn,  rc- 
verli  quiprit  ad  i1igy|ili 'i,  lioc  est  ad  s.TCiili,  serviiii- 
lem  iinde  fuerai  exuuis  '  ,  cuni  magls  (iderc  deberct 
iii  Dciim  *  cl  credcre  ;  qiioiiiiim  qui  a  diabolo  et  Sic- 

LECTIONES  VAni.\NTES. 


«  Oxon.  addit :  Quaires  sollicitc,  et  si  invcnerfs  certum 
esse  qiiod  dlciiur. 

^  jVsc.enderat  Bod.  i . 

"  Idolastcrnenda  JKorf.  1. 

1  Coiilitcbor  in  Ipso  Ar.  Yoss.  1. 

•^  El  aiiiinam  Bod.  2. 

'  Cori  us  perderc  Ar.  Umt.  Boil.  2. 

f  Malrem  |>lus  qii.ini  uie  iin.  Ebor.  }<C.  \. 

•>  Et  qui  diligit  lilium  aut  (iliam  supcr  mc  iion  csl  mc  di- 
gnus  iMm.  Kbor.  Bod.  1 ,  2, 3, 4.  Demtl  i»  Impr. 

'  Tollit  cruccm  Bod.  l. 


D 


i  Non  pst  mcus  discipulus  Ar. 
k  Deuleroiiomlo  positum  cst  Bod.  ?>. 
1  Et  mandatum  Lam.  Ebor.  Bod.f. 
"  Oves  occlsionis  Ar.  NC.  2.  Bod.  2. 
"  In  liis  oiuiiibus  supcrvincimus  Ber.  Pro  co  I.am.  Ebor. 
Bod.  1,2,  j. 
"  Emti  esiisnufsno  Ber.  Lam.  Ebor.  XC.  1.  Po(/.3. 
P  Claridcalc  Ver. 

1  jEgyptuni  l.in.  Sitir.  Bod.  1,  2,  i. 
■■  t  nde  lucral  cxeniliis  Bod.  3.  abstraclus  Sf-ii'.  Morel. 
'  Fidcni  iii  Dco  habere,  I.in. 


8TEPH.   DALUZIl  NOT.E 

Cap.V.— SiaudierijiiiMiia.Ilic  locus  rcfcrliir:i  Gr.i- 
liaiio  xxiii  q.  5 :  i'i  auditris.  Lbi  glnssa  ;iil  llypi  ianiim 
fuissc  inlerrogatum  aii  iiiali  post  lulvciuiini  Don.ini 
in  huiic  niunduin  niorlc  siiil  piiniendi,  cl  illiiin  res- 
pondissc  qiiod  sic,  quia  si  anlc  advenliiin  Clirisli  hoc 
liat,  iitjirobalnraucloritatc  Dciiier.iiioniii  cl  cxein|.lo 
Malacliiu;,  ninllo  polius  p  isl  advemum  Cbrisli  hoc 
hcri  dcbci.  Joaniies  vero  de  Tiirre  cremata  liinc  col- 
legit  iion  es,e   parcendum  nialis  qui  iiiuliitudinmn 


corrumpuiit.  Auclor  glosssc  non  recurrit  nd  Cypria» 
mim,  ei  ideo  erravii  in  facto. 

Conservabil  i//fliii.Diio  libri  vcteres  habcnt  salvabit, 
aliiis  servabii,  alius  deiiiquc  iiitieiiinl. 

Cap.  VI. —  Occidiiimr.  Editio  Morelliaiia  ct  quidam 
libri  velcres  moriificamur,  et  mox  occisionis. 

Non  sii  me  digniit.  Cudcx  Seguieiiaiius  ,   non  eit 
metis  discipuliis. 
Supciaiiiii».  Codex  Veronensis,  supervincimus,  Vido 


661  EPISTOLA  AO  FORTUNATUM.  655 

culo  liberal   pnpiiitim  siuini,   protegit    liljeradiin  :  A  tus  apostohis  r.iulus,  ut    flJcs  noslra  proficiiil  ct 

crescat  ei   ad  summa  perveniat,  hortatur  diceiis  : 
Nesciiis  (luoimin  qui  in  sladiocHnunt  ■",  oiiines  qnitlein 


Qiiid  lioe  uolris,  iiMfmutit,  feeisii  iii  ejicieiulo  not  de 
Jigijplo  ?  miilim  es/  "  nobis  servire  Algypliis  qiiam 
mori  1'  1»  toliindine  Imc.  Ei  dixil  Moijses  ad  populiim  : 
Fidiie,  ci  slale  «,  ei  eernile  nitulem  quce  a  Doiiiino  csl, 
quam  vobis  faeiet  liodie  :  Dominus  ipse  pugnabit  pro 
vobis ,  et  V0I  tacebiiis  {Kxod.  \iy,  11).  Qnod  n03  ad- 
luoneiis  in  Evangclio  suo  Dominus,  et  docens  nc  ad 
diabuluin  rursus  et  nd  sxculnm ,  qiiibus  renuntiavi- 
raus  et  nnde  evasimns,  reverlamur,  dicii  :  Nciiio 
relro  auendens  et  tuperponens  manum  suam  super 
aralrum,  aplut  est  regnoDei  (Lue.  ix,  G2).  Et  iierum  : 
El  qui  in  agro  esi,non  convertaiur  relro'^.  Mcinores  es- 
tote  uxoris  Loth(Luc.  xvii,  51).  Ac,  iieqnis  aliqua  vel 
cupiditaie  reriim.velsuorum  dulcedineretardelurquo- 


CHirunl,  uniis  Inmcn"  nccipit  palmnin'!  Sic  ciinile  ut 
oecupelis  ".  Et  iili  quidein  ul  eonuplibilem  coroiinm  uc- 
cipianl ,  tot  aulein  incorruptam  (ICor.  ix,  U).  Et 
iteriim  :  Nemo  miUiani  Deo  obligat  se  molesliis  sa;cu- 
laribus,  ul  possit  placeie  ei  cui  se  probavit.  Sed  ei  si 
certaveril  qiiis,  non  coronabitiir  ,  iiisi  tegilime  pugiiavc- 
rit  (II  Tiin.  u,  4).  El  itenini  !  Oro  aulem  vos,  frii- 
tres,  per  misericordiam  I)eii  ut  constiiuatis  corpora 
veslra  liosliam  viventem ,  lanclam  ,  placeiilem  Dco  ; 
>  nec  configiireiiiiiii  v  sau.ulo  liuic ,  sed  Iransfonmiinini  in 
renovalione  spiiitut  'i,  ad  probandim  qua:  sil  volunliis 
Dei  bona  et  plncent  et  perfecla   (liom.  xi ,  1).  Et  ilc- 


niinus  Christum  sefjuatur,  addit  el  dicll :  Qui  non  re-  B  '"'"«  '•  Sumus  fHii  Dei  :  «i  aulein  <■  fiiti,  el  hwredes,  liw- 


nunliat  omnibui  quai  tunt  ejus ",  nan  potesl  meus  esse 
discipulut{Luc.xiv,  55). 

CAPUT  VIII.  —  iNSISTENDfM  ESSE  ET  PERSEVERAN- 
DUM  IN  FIDE  ET  VIRTUTB  ,  ET  COELESTIS  AC  SPIRITALIS 
GRATl.E  CO.VSUMMATIONt ,  DT  Al»  fALUAH  ET  CORONAtl 
rOSSIT  PERVENIRI. 

'  In  Paralipoinenon  :  Dominus  vobiscHin  esl,  quam- 
diu  et  vos  f  estis  cum  ipso.  Si  auiem  deretiqueritis  eum , 
derelinquet  vos  (II  Par.  xv,  2).  Ilem  apud  Ezecbie- 
lem  :  Jiuliliajusli  non  liberabil  eum,  in  qnacumque  die 
cxerraveril  s  {Ezech.  xxxni,  12).  Item  in  Evangelio  Do- 
minus  loquitur  el  dicil :  Qui  perseveraverit  usque  in 
finem^,  hic  salvus  erit  '  {Mallh.x,  22).  Et  iterum  : 
Si  permanserilis  in  verbo  meo  ,  vere  discipuli  mei  eslis , 
et  cognoscelis  verilutein,  el  verilas  liberabil  vos(Joan. 
VIII,  31).  Pr;cinuneiis  quoque  nos  paralos  semper 
csse  debere,  ot  cxpcditos  in  procinclu  firinitcr  stare, 
addit  etdicil :  Sint  lumbi  vestri  prcecincii  i,  tt  lucernw 
ardenles ;  et  vos  siiniles  homiiiibus  exspecianlibus  doini- 
num  'suuin,quaiido  reverlalur  ^  a  nupiiis;  ul,  cum  venerit 
et  pulsaveril,  aperianl  ei.  Deali '  servi  itli,  qiios  adveniens 
doinmus  invenerit  vigilanles  (Luc.  xii ,  3o).  Iioin  bea 


redcs  quidein  Dei,  eoliaredes  aulem  Uirisli;  «i  quidem 
compaliamur  ,  uletcominagnificcinur^  (liom.  viii,  17). 
Et  in  Apocalypsi  eadein  loquiUir  divinse  praRdicatlu- 
nis  liortatio ,  dicens  :  Tine  *  (/worf  liabes,  ne  ttlius  nc- 
cipiat  coroiiam  liiam  (Apoc.  iii,  II).  Quod  cxempliiiil 
""  persevcrandi  el  permanendi  designatur  in  ExodO  , 
ubi  Moysos,  ad  superanduin  Ainalech,  qui  flgiirani 
poriabai  diaboli,  in  signo  et  sacranientocrucis  >'  nlle- 
vabat  supinas  manns.  Nec  vincero  adversarium  po- 
tult,  nisi  poslquam  stabilis  in  signo  allevatis  jugiter 
manlbus  perseveravit.  <Et  faclum  esl,  inquit,  cum 
levabal  Moyses  martus,  prsevalebai  Israel;  ubi  aiitein 
submiserat  manus,  invalescebat  Amalocb.  Et  acce- 
pto  ^  lapide  sup|iosueriint  6ubeo,et  sedebat  siiper 
Q  eum.  Et  Aaroii  et  Ur  susteiitabanl  inaiius  ejiis  liinc 
cl  indu ;  ot  laGlx  sunt  manus  Moysi  stabiles  usquc  in 
occasuin  solis.  Ei  fugavit  Jesus  Amalech  ,  et  oinncni 
populuin  ejas  '.  Et  dixit  Dominus  ad  Moysen  :  Scribo 
hoc  ut  sit  inemoria  r  in  libro ,  et  da  in  aures  Jesu  : 
quoniam  delotione  deleam  '  memoriam  Amalech  do 
sub  coelo '"' (£a;o.  XVII ,  11).» 


"  Meliiis  cral  Bod.  3. 
1)  Quain  oliire  Ar.  Bod.  i. 

«^  Silete  el  slatc  llod.  1.  Slale  lidcnles  el  videte  Spir. 
ii  Xollere  veslimeiitum  sUum  Ar.  Lam.  Sbor.  Bod.  2.  A". 
C.  1,2.  Beii. 
'■  Omiiibus  quse  possiilel  Ar. 

t  yuaiTidiu  vos  Bod.  1,  2,  5,  4.  » 

s  El  iniquilas  iniqui  non  allligel  eum,  qnacumquc  die  rc-  " 


veisusfueril  ab  iniquM.nlitjus  suis  addit  Voss.  t 
li  Lvsque  ad  llaeui  lAii. 
i  Salvabilur  bod.  i. 
i  Luuibi  vesti  i  accincli  Voss.  i. 
i  Ouandoveiiiiil  l.iiin.  libor.  NC.  4.  Bod.  1,2,5,4. 
1   Felicos.l)-. /io(/.l,2,  4. 
'"  Ououiatn  lii  qui  in  stadio  currunt  Itod.  1. 
"Seil  uuiis /torf.  1,  3. 
"  Lt  coiuiiiohendalis  Uod.  Oxon,  addit:  Oiiinis  enini  qui 

STEPIl.   DALlJZn  NOT^ 


LECTlONES  VARIANTES. 

agonizal  in  omnibus  continens  est. 

1'  Hostiain  vivam  Bod.  1,  a,  3)  4.  Rationabile  ministeiinin 
veslruinlifi.  Koss.  1 .  Ralionabile  obsequium  vestruin  ;  ok 
noUte  conllgurari  Bod.  4. 

1  Henovaiioue  sensus  Bod.  3. 

■^  Sumus  lUii,  si  auteni  Bod.  i. 

"  Simul  glorilicemur  Bod.  3. 

'  Jme,  inquit  Bod.  1.4. 


"  In  signo  crucis  Bod-  L; 

^  Invalesecbat  Anialecb.  Sed  manus  Moysj  graves  erant, 
clacceplo  Yer.  el simitiler  l.%  ud  Quir.  c.  xxi. 
"  Ur  supportabant  Voss.  NC.  2. 
y  Populuni  cjus  in  ore  gladii  Ver. 
''■  Memorialc  Ar.  Bod.  3. 
»»  DeleboBod.4. 
bii  In  aempiternum  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Bod.i. 


nnias  ad  epislotam  xxvi,  pag.  412,  ubi  vox  eadciii 
leperitur. 

Cap.  \1I.—  In  ejideiido.  Codex  Fusensis  educeiuio, 
el  niox  eremo  pro  soliiudine.  Ilanc  ullimam  lectioncin 
pra.'feruiii  tres  alii  libri  veleres. 

Cap.VIII.— /'V/ices  seroi.  Iia  oinncsvelereseditioiics 
ante  Painelianain.  Eodeni  qiioqne  inodo  scriptuni  c.-t 
in  libris  nosiris  cl  in  Anglicanis. 


{/(  occH;)e/is.  Postea  isiic  seqnitur  in  editione  Ma- 
nuiiana  et  iii  Coineliana  segnienluin  istiid  :  Omnis 
eniin  qui  agoiiizat,  coniinens  est.  Verum  cuin  illiid  de- 
sit  In  codicc  Seguieriaiio,  in  aniiipiis  editimiibtis,  ei 
in  oinnilius  tibiis  veieribus,  duobus  cxceptis  ,  adili- 
luin  e  Manntio,  oiiiissnin  a  Morellio  ,  deindo  reposi- 
tuni  a  Painclio,  nos  delevinius.  Vide  noias  ad  Epislo  . 
lain  viii,  pag.  593. 

Eugavii  Jesits.  Codex  Seguierianus,  fugavit  iUo7Si''^ 


663 


niVI  CYPRI\NI 


66  i 


CAPUT  ix.  —  Ad  noc  PRr.ssLRAS  ET  PERSECUTiONF.s   A  spem  noslram  consislere,  et  congressione  illn  juslos 


FIERI ,  DT  PROBEMUR. 

In  Deuleronomio  :  Tentat  vo$  Dominus  Deiis  ve- 
sier,  ut  sciat  si  diligitis  Dorainum  Deum  vcstrum  ex 
tolo  corde  vesiro ,  et  ex  tota  anima  vestra ,  el  ex 
toia  viriute  vestra  {  Deut.  xiii ,  5).  El  iterum  apud 
Salonionem  :  Vasa  ^jii/i  probat  fornax,  et  liomines 
justos  teniaiio  tribulalionis  (Eccli.  ii,  5).  Paulus 
qiiO(|uc  paria  lestaiur  ac  loquilur  dicens  :  Cloriamur 
in  spe  claritdlis  Dei ;  non  solum  aulem,sed  et  gloriamur 
in  pressuris ,  scienles  (juoniam  pressura  lolerantiam 
operutur,  tolerantia  aulem  probationem ,  probatio  aulem 
spem  :  spes  aulem  non  confundit  ,  quia  dileciio  Dei  in- 
fusa  "  esl  in  cordibiis  nostris  per  Spiritum  sanctum  qui 
dalus  est  nobis  (Rom.    v,    3).  Et  Petrus  in  Epistola 


ad  divin.T:  sedis  et  salnlis  ;vternae  pr.Tmium  perve- 
iiire,  in  Psalmo  xxvi  ponil  et  dicit  :  Si  directa  fue- 
rint  in  nie  castra,  non  timebit  cor  meum  :  et  si  exsurre- 
xerit  super  me  bellum,  in  illud  ego  sperabo  '■.  Vnam  » 
pelii  a  Domino  i ,  lianc  reqnirnm,  ut  inliabitem  i«  domo 
Domini  per  omnesdies  viiwmea:.  Iiem  iri  Exododccia- 
rat  Scriplura  divina  prcssuris  multiplicari  iios  potius 
ct  aiigeri,  dicens  :  Quanioque  eos  deprimebani,  lanlo 
plures  ftebunl,  el  invalescebanl  magis  (t".iod.  i,  12).  Et 
in.4pocalypsi  proiociio  divina  promitiitur  passionibiis 
nostris  :  JSiliil,  inqu\  eorum  limeas  qiia;  pnssnrns  es 
(Apoc.  II,  10).  Nec  alns  securiiatem  nobis  et  prolec- 
lionem  pollicetur,  quam  qui  et  per  Esaiam  proplictam 
loquitur  diceiis  :  ISoli  timere,  quia  te  redemi,  ei  vocaei 


sua  ponit  ct  dicit  :  Cliarissimi,  nolite  mirari  ardorem  B  '*  nomine  luo;meuses  tu.  Lt  si  transieris  per  aqiiam,  le- 


accidentem  vobis ,  171«  ad  lenlationem  vestram  fit ;  nec 
excidatis,  tamquam  novum  aliquid  vobis  contingat.  Sed 
quoliescumque  communicatis  Christi  passionibus ,  per 
omnia  gaudelc ;  ul  cl  in  revelatione  facla  clmitatis  ejus 
gaudenies  exultetis^.  Si  improperatur vobis  in  nomine 
Cliristi  <•,  beati  eslis,  quia  majestalis  et  virtutis  Domini  no- 
men  in  vobis  requiescil:quod  tiuidem  secundum  illos^^blas- 
phematur, secundumnos  autem  honoratur  (\Petr.vi,  12). 

CAPUT  X.  —  TIMENDAS  NON  ESSE  INJURIAS  ET  POENAS 
PERSECUTIONUM,  QUIA  MAJOR  EST  DOMINUS  AD  PROTE- 
GENDUM,  QUAM  DIADOLUS  AD  IMPUGNANDUM. 

Jo.'Mines  in  Epistola  sua  probat  dicens  '■  :  Major 
esi qui  in  vobis  est,  quam  qui  in isto  mundo(\  Jo.  iv,  4). 


cMDi  sum,  et  flumina  le  non  inundabunt,  et  si  iransieris  per 
ignem>',  noncoinbureriset  Pnmmatenon  comburet,  quo- 
niain  ego  Dominus  Deus  tuus.  Sanctus  Israel,  qiii  le 
salvum  facio  (Is.  lxiii,  H).  Qui  et  in  Evangelioi  pro- 
mittit  aiixilium  divinum  '•'»  Dei  servis  in  persccutio- 
nibus  non  defutiirum,  dicens  :  Cum  autem  vos  Iradide- 
rint,  nolite  cogilare  quo  modo  aut  quid  loquamini ;  dabi- 
lur  enim  vobis  in  illa  liora  quid  loqnamini :  non  enim 
vos  eslis  qui  loquiniini,  sed  spiritus  Patris  qui  loquilur 
in  vobis (Matlh.K,iO).  Et  iterum :  Ponite  in  cordibus  ves- 
tris  non  prwmedilnri  eicusare  :  ego  enim  dabo  vobis 
os  et  sapientiam  "'  c iii  non  poterunl  resistere  adversarii 
veslri  (Luc.  xu,  11).  Sicut  in  Exodo  ad  Moysen  ciinc- 
tanlem  et  ad  populum  ire  trepidantem  Deus  loqiiiiur 
Item  in  Psalmo  cxvii  :  Non  meluam   quid  milii   fa-  C  diceiis  :  Quis  dedii  os  homini?  el  quis  fecit  mogilaliim  ? 


ciat  homo,  Dominiis  niilii  anxilialor  est  (f  .  6).  Et  ite- 
riim  :  Isli  in  curribus  el  isli  in  equis,  nos  aulem  in  no- 
mine  Domini  Dei  nostri  magnificabimusf.  Ipsi  obliqali 
sunt  8  ct  ceciderunt :  nos  aulem  surreximus  et  erecli  su- 
»i«s(P«.xix,8).Et  adliuc  fortius  docens  ei  osiendens 
Spiriius  sancius  caslra  diaboli  non  timenda,  et  si 
bellum  nobis  hostis  indixeril,  in  ipso  magis  l)elIo 


el  quis  surdum"?  etqtiis  videnlemet  cwcum?nonne  cgo 
Domiiius  Deus?  Et  nunc  perge,  et  ego  aperiam  os  tuum, 
et  instruam  te  qiiid  loquaris  (Exod.  iv,  11).  Nec  diffi- 
cile  est  Dco  aperire  os  liominis  devoli  sibi,  et  coii- 
fessori  suo  inspirare  constanliam  et  fiduciam  loquon- 
di ,  qui  iii  Numeris  adversus  Balaam  prophetani 
etiam  asinam  fecerit  loqui  (Num.  xxii,  30).  Qiiare  in 


LECTIONES  VAUIANTES. 


"  Sic  Mmmt.Pam.  Riq.  Voss.  1,  2.  Lin  et  l.  3.  ad  Qiiir. 
c.  6.  Dilfiisa  l.am.  Ebor.  NC.  2.  Spir.  Vel.  innom.  Eras. 
Morel.  Grav. 

••  G.uKltMtis  et  exullfttis  Bod.  i. 

"^  Nomine  Jpsu  Hod.  4. 

'1  Por  illos  Sirir. 

"  Ponit  ct  (licit  .S'/)ir. 

'  Iiivoc.il)imus  Ar.  Bod.  1,2,  i.  Ben.  Ver.  magnificabi-  D 
miir  Snir. 

f  Illis  coiiiilati  suntpcdes  jlr.  ;VC.  1,2.  Lmn.Ebor.Vos. 
1   Lin.  Itud.  1,  i.Ben.  Ver.  Ox.  Ipsi  otiligaii  siini  eiLmjir. 


•>  In  illo  cgo  sperabo  T'oss.  1 . 

i  Unum  petii,  Lam.  Ebor.  Lin.  Bod.  1,  4. 

j  Hoc  exquiram  Bod.  1.4.  Lani.  Ebor. 

k  Sic  Ver.  Vat.  Lam.  Lin.  iVf.  1.  2.  Voss.  1.  Bod.  1,2, 
3.  ignem,  llamina  Impr. 

1  Qiiin  cl  Kvangftlio  Prior. 

'"  Os  sapieiilia;  liod.  i. 

"Sic  Ver.  Ilenev.  Ar.  I.am.  Ebor.  NC.  1,  2.  Lam.  Bod. 
1.  i.  Miituin  hnp.  Mutum  ct  loqiientein,  audieiitoiii  et  siii-. 
dum  Bod.  3. 


STEPII.   BALUZII  NOTiE. 


Cap.  X. —  Timendas  non  csse.  Resiiluimus  in  lioc 
loco  diio  niembra  isliiis  periodi  qiia;  Maniitiana  editio 
omiser:ii,sedMorelliiisreposiierai.  Cumautcui  cxstent 
in  omuibiis  anii(|iiis  cdiiionibiis,  puiaviniiis  esserepo- 
nenda  ;  iiam  veleres  libri  iion  repugiiant. 

QuiVi  mfljoresJ  Dommui.  Rufinuslib.  I.  Hisl.  eccl. 
cap.  34.  Longe  mnjor  cst  qni  nos  defeiuiit ,  qiinm  qiii 
perseaHiliir.  \d<Tn  in  Ps.  i.xil.  Forlis  tirmnlus  diaboliis 
esl,  qui  liunc  mundum  possidebat.  Scd  Cliristus  eo  for- 
twr  veniens  ipsum  devicit. 

.  1  P«  obligaii  sunt.  Wxc  cit  scripiura  vftierum  cdi- 
lonum.  Qiio  etiam  modo  legcbai  aiictor  libri  de  Pro- 


missionibiis  et  prwdictionibus  Dei  interOpera  Prosperi. 
Aiigli  pr.iBlermissa  lectione  illa  ,  posuernnl  lllis  co- 
pulati  sunt  pedes.  Quani  leclioitem  habeiil  octodccim 
excniplaria  nosira,  ctiani  Seguierianuni ,  ct  ediiio 
Morelli  ,  luni  cliam  ca  qii.t»  dicitiir  Gr;ivii.  .Nonius 
Marcelliis :  Copulanlur  pro  copulanl.  Et  paulo  iiifra  : 
Copulnnlur  pro  coiijnngiint. 

Congressione  illa.  Codex  Seguierianus  congrcssio- 
nein  illnm  jnsloruni. 

Mogilalum.  lia  legendiim  csse  indicanl  omnes  fere 
libri  veicres  quibus  usus  sum,  in  priuiis  veroSeguie- 
rianus.  Editio  Maiiiilii  et  codex  Fuxensis  pr.-cferunt 
mollegium.  Al  mogilalum  iii  suis   cxempliiiibus  legil 


G65 


EPISTOLA  AD  FORTUNATUM. 


CfiO 


pcrseculionibus  nemo  cogilcl  quod  pcriculum  diDbo-  A  mullos  fallent  [Mallli.  xxiv,  4).  Incipklis  au(em  auclire 

bella  et  auditus  betlorttm  '  :  videle,  nolile  tumuliiinri  : 
oportet  enim  limc  fieri,  sed  nondum  est  finis.  Exsurcjet 
enim  gens  super  genlcm,  et  regnum  super  regnum  e ;  et 
ernnt  fames  el  terrce  mntiis  el  pestilenliai  per  singula 
loca;  omnia  autem  islainitia  parturilionum  sunt.  Twic 
tradent  vos  in  pressuram,  et  interficient  vos ;  el  erilis 
odibiles  omnibus  gentibus  propler  iiomen  meum.  Et  tiinc 
scandalizabunlur  inulli,  el  invicem  Irudenl  el  odienl  in- 
vicem.  Et  mulii  pseudoproplielai  exsurgenl  et  sediicent 
multos  :  et  eu  quod  facinus  abundel,  refrigescet  chariUis 
mullorum.  Qui  autem  loleraverit  usque  in  >^  finem,  liic 
salvus  erit.  Et  prcedicabitur  Evangelium  istud  regni 
per  tolum  orbem  '  terrw,  in  teslimonitim  omnibus  gen- 
libus  i,  et  tunc  veniel  finis.Ciim  ergo  videritis  abomina- 

(liccns  :  Si  mundiis  vos  odit,  scilote  qtwniam  me  primo  B  lionem  vastationis  ^,  qua;  dicta  est  per  Danielem  pro- 


lus  imporlel,  sed  immo  considoret  (|Mod  auxilium  Deus 
priBsiet  :  nec  menteni  labefactet  liumana  infesiatio, 
scd  corroborct  (idem  divina  prolectio  :  quando  unus- 
quisque,  secundum  Dominica  promissa  <>  el  fidei  sua; 
nicrita,  tanium  accipiat  de  Dei  ope  quanlum  se  cre- 
dat  accipcre;  nec  sil  quod  Omnipotens  prsestare  non 
possii,  nisi  si  accipicntis  fides  caduca  ^  defeccrit. 

C.VPUT  XI.  —  ANTE  PR.«D1CTUM  ESSE  QUOD  NOS  MUXDUS 
ODIO  HABITURUS  ESSET,  ET  QUOD  PERSECUTIONES  ADVER- 
SUJI  NOS  EXCITARET,  ET  QUOD  N1HIL  NOVUM  CHRISTIANIS 
ACCIDAT,  QUANDO  AB  INITIO  MUNDI  BONl  LABORAVERINT, 
ET  OPPRESSI  ATQUE  OCCISI    SINT  JUSTI  AB  INJUSTIS. 

Dominus  in  Evangelio  <■  pra>monet  et  pnicnuntiat, 


odiit  {Joan.  xv,  18).  Side  mundo  esseiis,  mundus  qtiod 
suum  esset  amaret :  sed,  quia  de  mundo  non  estis,  et  ego 
elegi  vos  de  mundo,  propterea  odil  vos  mundus.  Me- 
menlole  sermonis  qiiem  dixi  vobi  :  Non  esl  servus  nta- 
jor  dnmino  siio  :  si  me  persecuti  sunt,  et  vos  perse- 
quentur.  El  iierum  :  Yeniet  liora  ut  omnis  qui  vos  oc- 
cidcrit,  pulet  se  olficium  Deo  facere  :  sed  lioc  facient, 
qtionium  non  cognoverunt  Patrem  neqtie  me.  Hwc  au- 
tem  locuttis  sum  vobis,  ut,  cum  veneril  Itora,  eorttm  me- 
niores  sitis,  qttin  ego  dixi  vobis  (Ib.  xvi,  4).  Et  ilerum  : 
Amen  amen  dico  vobis,  quoniam  vos  plorabitis  et  plan- 
getis,  swculum  aulem  gaudebit  :  vos  irisles  erilis,  sed 
tristiiia  vestra  in  Iwtitiam  veniet  (/<>.  96).  El  iderum  : 
Ilwc  locutiis  stim  vobis,  ut  in  me  pacem  liabealis,  in  sw- 
ciilo  attlem  pressuram  <■;  sed  ftdile,quoniam  egovicisw- 


plietam,  slantem  in  loco  sanclo  {qui  legit  inlelli%at),  lunc 
qui  inJudwa  sunt,  fugiant  in  montes;  el  qtii  in  teclo  esl, 
non  descetidat  lollere  quidquam  de  domo; et  qui  in  ""  agro 
est,  non  convertalur  relro  auferre  vestimenlum  sttitni. 
Vw  attlem  prwgnaniibus  etnutrientibus  '  in  illis  diebns ! 
Orate  autem  ne  fiat  fiiga  vestra  Ittjeme,  neqiie  sabbnlo. 
Erit  enim  lunc  pressitra  mngita,  quatis  non  fuit  '"  ab 
initio  mtindi  usqtie  nunc,  sed  neqtie  fiei  :  et  nisi  breviali 
essent  dies  illi,  non  esset  salva  oninis  »  caro ;  propler 
electos  autem  breviabtinltir  illi  dies.  Ttinc  si  quis  dixe- 
rit  vobis  :  Ecce  liic  est  Cliristus,  attt  ecce  illic,  nolile 
credere.  Surgent  enim  psetidochrisli  et  pseudopro- 
plielw  :  et  dabunt  signa  magna  »  et  prodigia,  ad  er. 
roremv  fuciendum,  si  fteri  potesl,  eiiam  eleciis.Vos  au- 
lem  cavele,  ecce  prwdixi  vobis  omnia.  Si  ergo  dixerint 


ciilum  {Ib.  ,58).  Et  cum  a  discipiilis  suis  inlerrogare-  c  vobis  :  Ecce  in  solitudine  est  i,  nolite  exire;  e;cc  iu 
tin-  dc  signo  .ndvenlus  sui  et  cousummationis  mundi  %  ctibicutis  %  nolite  credere.  Sicttt  enim  coruscalio  exit  » 
rcspondit  et  dixit :  Cavele  ne  quis  vos  fallni;  mulii  enim  ab  Orienie,  et  apparet  ttsqtie  ad  Occidentem,  iia  erii  ct 
vciiient  in  nomine  nteo  dicentes  :  Ego  siim  Cltristiis;  el      adventtis  Eilii  liominis.  Ubi  fueiil  cadaver  ',  illuc  col- 

LECTIONES  VARIANTES. 
;■>  pominiea  praeceijla  et  promissa  Ar.  Bod.  i.  i  Pr!PKnantibus  et  lact.antilnis  Voss.  1 . 

"■  Uu.ilis  noii  est  racta  Lnm.  Ebor.  KC.  2.  Bod.  1,  2,  n, 

"  Noii  liberaretur  omnis  Ar.  Lam.  Ebor.  Jtod.  1 .  'i.Vcr. 

"  Slgna  niagna  et  porlenta  Lam.Bod.  1 ,  2,  5, 4.  Ben.  Vcr. 

P  Terrorem  Bod.  1,  2. 

1  Exite,  in  soliludine  est  Bod.  5. 


1"  1'ides  catholica  Ar. 

"  Evangelio  suo  Lam.  Bod.  2. 

<l  Haliebilis  uddit  Oxon. 

•"  Consunmiallonis  sseculi  Bod.  i. 

'  Qpinioncs  hellormn  Hod.  3. 

B  Uegnum  eonlra  regiiuin  Bod.  i. 

h  Perseveravorit  usque  ad  Bod.  1. 

i  Toto  orbe  .VC.  2. 

j  Teslimoiiinni  oinniiim  gentium  NC.  2. 

k  Desolatioiiis  Bnd.  4. 


'  In  cnbilibus  Vois.  i . 
"  QuK  exil  NC.  l,  2.  Bod.  1, 2,  5,  4.  Coruscalio  procc- 
dens  Lin. 
'  Sic  .tr.  Bod.  i,  2,  3,  4.  Benev.  Ver.  Corpus  Inipr. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


Laiinu^iLniinius,  quiputat  eamcsseveramlectionem;  j)  quam  Laline  apud  Joannem.Verum  vox  liabebilis  deest 


I 


aliam  vero,  qu.-e  habei  muiitm,  snppositam  csse  per 
lemeritnlcin  librarioriim,  r|iii  ninlia  miitarunl  apud 
Cyiiriaiiiiiii,  prajscrtim  in  sacra;  Scriptiirai  locis  cila- 
lis,  iu  (piibiis  audax  el  iinperitiis  qiiisque  librarius 
piilavii  sibi  impune  licerc  oiiinia  ad  Vulgataiu  cditio- 
iieni  redigere.  Quod  eiiam  aniuiadversiim  estalicubi 
:i  Fiancisco  Tiirriano.  In  evangelio  Marci  cap.  9  le- 
gitiir  u:yui.l',j.  Vide  glo.ssarium  grrcum  Cangii 
pag.  (14 1,  iii  voce  Mi^yoc. 

Cap.  XI. —  Memores  sitis.  Codex  Fuxcnsis  reminis- 
camiiti. 

liella  et  auditus.  Duolibri  veleres,  bella  et  opiniones 
bellornm.  Il.i  eli;im  iii  uiii)  Itodleiauo.  Vidc  Eiasuii 
Aiiiiolaliniios  iii  liiinc  lociim  .Mallli:t'i. 

7)1  swcnlo  aulem  pressuruiii.  II c.c  taiitum  iu  codici- 
biis  niaiiiiscripli<,  cliaiu  in  Snguicriauo.  Paiuelius 
adjccii  liubcbiiis  ex  cudice  AHIigi^iiieusi,  ct  ipiia  iia 
ctiam   legilnr  in    iibro  de   Vaiienfm,   et  tam  Gricce 


iii  libro  de  Palienlia  in  quibusdam  libris  vctiribiis, 
eti.im  in  Seguicriano.  Eam  tamen  liabent  veieres  edi- 
tiones.  Qiiod  miror  aiiimadversuui  non  csse  al'amel!0. 

Vr7s((i(io«)s.  Qualuorlibri  ct  nnusBoiileiaiiiis  liabciit 
desoUiiionis.  Sic  etiam  iii  capiic  ix  Daniclis  et  in  ca- 
pile  xiii  Evangclii  jeciindiim  Jonnnem. 

Nnlrienltbiis.  Codex  Pilbmaniis  nulricnnlibiis. 

Salva  omnis  cnro.  Duodecim  libri  noslri  ct  scx  Aii- 
glicniii  habent  Ubernrelur  omiiis  caro. 

Ilic  est  Clirislus.  Vide  Erasuii  annotationes  in  Iiuuc 
lociini  Malliau. 

Prodigin.  Nescifl  an  ea  lectio  proferenda  sit  ei  quam 
pncfiUMiiit  quindccini  exemplaria  velera ,  iii  qiiibiis 
scriiitiim  csl  portenln.  II  Esdr.ccap.  ix  :  El  dcdisii  sigiin 
aiqite  portenln  in  l'liaraone.  Aiionyiiii  liber  de  Itcbnp- 
tisinale  p.  372;  DnbuiH  siqnu  inngna  et  portenin. 

Cndnver.  Qiiamvis  vocabiiluiu  corpiis,  qiiod  babenl 
velcres,   optimc  congruat  biiic  loco,  ccdcrc  tiuien 


607 


I  IVf  tVrPvIAN! 


m 


ligeiiiMr'  aquilic.CoHiiimo nutem  ^wsl  pimwMfii rfierMm  A  tcrvam  (Dan.  xiv,  i).  Tobias  qiioque,  Sub  regiili  li- 

col  ac  lyraniiica  scrvitulc,  sciisii  tainen  ac  spiriiii 
liher,  confcssionem  suani  Deo  servat,  el  virtutem 
inajcstaleinffue  diviiuiin  sublimiier  pra'dicat,  dicens  : 
Ego  in  terra  captivitaiis  mcm  confileor  ilti,  el  ostendo 
virlutcm  ejiis  iir  natione  peccutrice  {Tob.  xiii,  6).  Quid 
vero  iii  Maclubxis,  sejiiciii  fr.ilres  el  nauilium  pa- 
riter  et  viriulinii  sorte  cansiniiles,  sepieiiarium  im- 
meruiii  &acniiiieiiio  pcHuel:»  Gonsiunmatioiils  im- 
plenles  ?  sic  scpteni  fralivs  iii  iniH-lyrio  coUuiraiiles , 
ul  primi  in  di.^posiiioiiu  divina  6C|)lem  dies  nn- 
noruni  '  seplem  milliaconliiieiiies,  ntt>e|>iciN  Spirilus 
eti  Ajiguli  se|ilcm  qui  assisiuni  ci  coiivcrsaiilur  ante 
facicm  Dei,  el  luccrn;e  sepliformes  in  laberiiaculo 
tnarlyrii,  et  in  Apocalypsi  septem  caiidelabra  aurea,  et 


i//orMm  soi  iciiebiicnbit  h,  ei  luim  n»n  dabit  lumen  simW, 
et  ttfllti'  anleiil  dc  cmlu,  et  virlidM  ciflornm  mocebuntiir. 
Kl  liinc  apparebit  shjimm  /■  i'(i'  liomiiiis  in  calo,  et  liimen- 
labunlur  omnes  tribiis  leniv :  et  vidibiiiil  Filiitm  Iwminis 
venieiilem  in  nubibiis  coeli  cuin  mliilemagna  elclurilale. 
Et  minet  Anriflos  nios  cum  inba  magiia.  Et  coUigenl 
elecios  ejus  a  quutuor  veiilii  '■,  a  suminis  cwlorum  usgite 
ad  summitates  evrum  {iliillh.  xxiv;  Luc.  xxi).  Nec  iiova 
ant  re|>ciilina  lia'C  suiil  qnaj  nuno  accidunt  Clirislia- 
nis,  cuin  Jjoni  seiniicr  et  jusii,  ci  Dco  innocciiliae  lege 
ac  vcr.u  rdisionis  timorc  devoti,  per  pvessur«s  et 
injiirias  <*,  el  gr.ives  ac  nuillifonnes  infestalionum 
pcenas  *■  aiignsii  ilineris  diftlcnllategradianlur.  Slc  in 
origine  siaiiin  muiidi  Abel  jiistus  a  fratre  primus 


occidilur  :  ct  Jacob  fngiilur,  cl  Joscph  vcmindatur  ,  el  B  apnd  Salomoiiein  columiiaj  seplcm,  supcr  qiias  cedlfl- 


David  misericiirdeni  ^iit  rcx  perseiiuilur,  ct  [Icliam 
inajeslnlcni  Dei  consiniitcr  ac  fortiler  asserenlein  rex 
Aeliab  opprimcre  conalur ;  /acharlas  sacerdos  inicr- 
liciiur  in  mcdio  lcmpli  ct  altaris,  iit  llllc  bostia  ipse 
fial  nbi  Dco  liosiias  immolabai.  Toi  denique  iiiar- 
lyria  jusloriim  sicpo  cclcbrata,  tot  cdiia  in  posierlim 
lidei  ct  virlulis  exein(ila.  Tres  pueri,  Ananlas,  Aza- 
rias,  Misalicl,  rciate  coinpares,  dileclione  '  concor- 
dcs,  lide  stubilet,  virtuie  conslaiiles,  flainmis  ac  poc- 
uis  urgenlibus  forliores,  soli  se  Deo  servirc,  solnin 
nosse,  soluin  colere  proclamanl «,  dicenlcs  :  Kiibu- 
cliodonoior  rex,  non  opus  est  nobis  de  lioc  verbo  rei- 


cavit  >■  diimum  Saplenlla  (Piou.  ix,  1);  Ita  el  islic  Sep- 
tein  frainim  nmiienis,  Ecclesias  septcni  iiuincrl  sui 
quanlitate  ecmplexUs,  sccundiitn  quod  in  primoRegnn- 
ruiii  •"librolegliiiiis.sterilem  scpieni  pcperissc(ii,5). 
Eiapud  Esaiain:Sc|)iem  mnlicres  Uiium  liomineinap- 
preliciiduiit,  cujus  invocari  super  se  noinen  exposcunl 
{h.  IV,  1).  Et  apostolus  1'aulus,  qili  luijns  legilimiiui- 
meri  ct  ceril  memlnil,  ad  septein  Eccle.sias  scribil.  Et 
iii  Apocalypsi  (i,  19-21)  Doininus  mandata  siia  diviiia 
el  pr;ccepia  coelesti.i  ad  se|)tem  Ecclcsias  el  earuin 
angclos  dirigil,  qui  niinc  istic  in  fralribus  numertis 
inVenitur,    ul  coiisuinmallo  legiliina   compleatnr  ' . 


poiidere  libi.  Ksi  eiiim  Deus,  eiii  nos  serviimis,  polen*  p  Cum  seplem   liberis  plaiic  copulatur  el  iiiaier  oiigo 


noseripere  de  tumiiw  ignisaideniis,  et  de  manibits  luis 
rex,  libernbit  not.  Et  ti  noM ,  notum  sii  libi  qniit 
diis  tiiis  non  serviiiws,  et  imutjinem^*  aureain  qunm  Sln- 
tuisii,  non  adoramiis.  El  D:iiijel,  Deo  dcvotiis  ct  saiic- 
10  Spiiilu  plciius,  ox<  hin.al  et  dlcit  t  ISHiil  eolo  ego 
niii  Uominum  Deum  tneiim,  qiii  coiididlt  caelnm  et 


ci  radix ;  qua;  Ecchisias  septem  postmodum  peperit, 
ipsa  prima  et  una  super  Pelruin  "  Domini  voce  fuii- 
dala.  Nec  vacal  quod  in  passlonibus  sola  "  cum  li- 
bcris  mater  esi  :  marlyres  eiiini,  qui  se  Dei  filios  in 
passione  teslantnr,  j.im  non  nisi  Deo  patre  ccii- 
seiitiir;  sicut  lii  Evangelio  Dominus  docet,  dicens  "  : 


LECTIONES    VARI.\NTES. 


*  f.ongregabtinlur  Hod.  2, 3.  Terlull. 
•>  Sic  lani.  Ebor.  NC.  1,  Bod.  1, 2,  3,  4.  Benev.  Ver.  te- 
nebrpscet  linpr. 
•■  Veiitis  ctuli  Ver. 
'I  Pressiiras  et  angusllas  Borf.  i . 
"  liifeslamium  iiaiias  Lam.  Ebor.  Bm.  Bod.  i,  2,  5,  i, 
f  Oilcclione  Dei  Bud.  1. 
«  Proclainabal  Hud.  2.  -t, 
h  Sic  Luin.  Ebor.   VC.  1.  Bod.  i,  2,  5,  4.  BeneD.  Yer. 


Oxon.  Staluam  Impr. 

'  Annoruin  raiioiie  Lam.  Ebor.  NC.  l.  Pod,  2. 

i  Spiriliis  aul  Beiiev.  Ver. 

k  /Kdilieal  Lmi.  Iluil.  1,  2,  3,  4. 

!  Legiliine  eoiii|jlealur  Lam.  Ebor.  XC.  1.  Bot.  2. 

'"  Sic  tHiii.   Yoss.  1.  /,iii.   .VKp.    iiiip.  Siiper  pelraiii 
Spir.  Iiiiiom.  Reinb.  Eram.  Morel.  Griiv.  Fox. 

"  1'assionibus  solalium  Bud.  i. 

°  Doniinus  loiiullur  cliceas  Lmn.  Ebor.  Bod.  2. 


8TEPH.  BALUZII  miM. 

cogor  aucloriiali  oclodccim  lihrorum  noslrorum,  elDlur   lib.  iii  resliHioiitoriim,  cap.  10.    Similem  liislr 

quiiiqiie  Anglicaiioriini,  in  qiiilnis  !-cripluni  isl  fflrfrt-       -•-<■-■•  •^i^i n'    •    "—    •"    .i- i'.-.,.  i..,i 

tier.  Et  slatiiiiphires  lihii  volcreshabciil  foiijrci/dfrHH- 
lur  pro  coUigcitlur.  Viilc  Erasnium  in  liuiic  locuin 
Maillixi. 

Tenebrescel.  Deceni  Ilhri  veleres  habcnt  lenebrica- 
bil  wl  lcnebricabiiur.  Vide  iiotas  Fronlonis  l)iic;ei  in 
Iloinillain  Chrysoslomi  nrf  popi-.liim  Anliuclicuum. 

Cum  luba  magiia   Scilccim  libri   velercs  cl  iiiilii|ua! 
editione^  liahcnt  fH»i  vlriuie  iiuujna  et  cluriiaic.  E 
iriiis,   ul  s;i'pe   fieri  .■^iilei,    in  niium   coiiH.cgii 
cclioiics  veleiiiin    lihroruni,   et  po...uil,   cuiii   virlnle 
niiigna  et  clurilaie ,   et  cum  lubu  maijiia.    Sic    cliaiii 
Morclliiis.   Angli  posnernnt  verain  lectioiicm,  scd  ni 
iiil  allnlcruni  cx  inannscriplis. 

Imutjiiiem.  Anlea  legebaUir  stutuam.  Aiigrcana 
cditio  pDSiiil  iHi-giH<i?i.  E:\  leclio  iiobis  proplcrea 
magis  placnit,  ipiia  illam  invcninms  iii  viginli  liliris 
iio.lrisclinsipteniAn-licanis,  uim  etiam  qni;!  hahe- 


las- 

llu1S 


riam  refcri  Pliiloslratus  lib.  i,  cap.  19,  de  Yitu  Apol- 
louii  Tyuna:i. 

Suiicr  Pelruni.  Rigallius  admonet  in  coiliccFo- 
xicnsi  scripluiu  riiisse  supcr  peiram ,  idijne  scnict 
inspcxisse,  sed  iiiannm  rccenliorcm,  aiiliiiuam  la- 
nien,  ilunbus  olieliscis  persirinxisse  a  el  siiperpo- 
sni.^sc  u.  At  cnin  ego  isiud  iion  iiivenerim  iii  codice 
Fnxiensi,  piitare  cogor  lUgalliiim  alio  intenlum  po- 
suisse  Foxieiisc  pro  (jnodam  alio  inanuscriplo  in  iino 
id  iiiveiierat.  Iii  Scguieriano  scriptiitn  primo  liiit 
siipcr  pelriim,  sed  poslea  posita  cst  aiiliiinitnslillcia  u 
suicr  liiieratn  a,  ni  ostendeieuir  legendum  cssc  Pc- 
truin.  Conira  in  cndicc  Fossateiisi  scriiiliim  primo 
fiiit  sHjier /'frMHi,  sed  po>.lea  enieiulaliim  est  aiiti- 
(|ii;liis  sii^cr  pelrum.  Codcx  Tliiiatiiis  et  alii  oclo  ha- 
bciii  siiper  Pclruiit.  Ego  non  diihilo  (|niii  legeiidum 
sii,/'t.'/ruHi,  qiiamvis  deeeiii  lihri  vcleres  el  veieres 
cdiuoiics  baljcant  /-c(i«hi. 


(69 


EPISTOLA  AD  lORTUNATUM. 


670 


Nevocaventisvobispalrem '^  super  leriain,unus  esl  eiiiin  A  inrnm  :  Polestatein  ,   inquit,  iiiter   liomincs  luibens. 


paier  venter  qui  in  cixlis  etl  [Mattli.  xxiii,  9).  Qh.tj 
vcro  cdidenint  confessiomini  pr.rconia,  (|iiaHi  pr;i:- 
clara,  (|iiam  niagna  dociimcnia  fidei  prfcluicriiiii  ! 
Rex  Aiiliocliiis  iiireslus,  iniino  in  Aiilincho  aiUi- 
cliristiis  cxprcssiis,  orn  iiiartyrinn  f^luriosa  cl  spiridi 
conressionis  invicta,  conlagio  i>  suillaicariiis  maculare 
quxTcbat,  el  cuiii  flagellis  graviier  verberassel,  ac 
niliil  |irou)i>veic  poluissei,  sarlagiiies  jussii  ii;iiiri  : 
quibus  ignitis  ei  accensis,  cuin  qui  priinus  lueiaiis 
fueial,  et  niagis  regem  ^  virtutis  ei  lidei  consiaiilia 
provocaveral,  adinoveri  pra^ccpil  et  frigi,  prodiicla 
el  exsecla  piiiis  lingua,  (piae  coiifessa  Deiiin  fueral  : 
quod  martyri  gb>riusius  cunligit;  lingua  eniin  con- 
fessa  nonici)  Dei,   piior  ad  UuUiii  debiiit  ip<a  pro- 


cum  sis  corrui>libilis ,  facis  i^Hod  vis.  iVo/i  aiitcin 
pulare  ijeiius  nostrum  a  Deo  derelictum  esse.  Susiiiie 
el  viile  niiiyiiam  poteslateni  '  ejus,  qualiter  le  el  seinen 
luioH  iori\uebit  (Ibiil.  IC).  Quale  ilhid  ievanioiiiiini 
fuit  inarlyri  i,  quain  graiide  sulatium  ,  in  crucialibu-s 
suis  non  tonnenla  piopria  cogilare,  eeil  torioris  siii 
supplicia  pncdicare!  Iii  sexlo  vero  iioii  virliis  boia, 
sed  et  iiiiniilitas  praidicaiida  esl;  niliil  sibi  nuir- 
lyreiii  viiidicas.se ,  nec  confessioiiis  siiae  bonorciii 
superbis  voeibus  veiililasse,  peccaiis  polius  suis  ad- 
scripsisse,  quod  peiseculioneni  a  regc  paierciiir; 
Deo  vero  dedisse  qiiod  posliiioduni  vindicarelur.  Do- 
cuit  esse  inariyres  "'  verccundos,  dc  uliione  lidore  , 
et  iiiliil  in   piissione  jactare  :  Neli,  inquil,  fruslra 


Ocisci.  Postiii  seciindo  ^  cxcogitaiisacrioribtis  poenis,  K  errare  :  nos  enim   propler  nosmetipso»  haic   patimur , 


anlequani  c^clera  nieiiibi-a  inrqueret,  ciilein  capilis 
cuin  capillis  deliaxit,  odio  scilicet  certo.  Nain  ciini 
capul  viri  Cbrislu.s  sil,  el  capiit  Clirisii  Deus ;  (|iii 
caput  laniabat  in  niariyre,  Deiiin  et  Cbrisium  pcr- 
seipiebalur  in  cajiile.  Al  ille  iii  luarlyriosuo  fideiis  <■', 
ct  rcsurrecliDiiis  sibi  pi".eniiuin  de  Dei  reniuiiera- 
tioiie  proinitiens,  exclainavit  et  dixit :  Tu  ijiiidein 
impotens  '  cx  liac  praisenti  vita  nos  perdis ;  sed  mundi 
rex  defunctos  nos  pro  suis  tegibus  in  oeternam  vito! 
resurrectionem  suscitabil  (II  Machab.  vii,  9).  Terlius 
linguam  posiulalus  eiio  proiulii  :  nam  pGcnaiii  lin- 
guae  exsccandx  jam  didicerat  a  IVaire  conteiiinere ; 
nianus  quoqiie  anipulandas  constantcr  exieiidil, 
muliuiii  bealus  geiiere  isio  supiilicii,  ciii  coniigit 
exicnsis  ad  poeiiani  iiiaiiibiis  passioiiis  Doiiiiiiica) 
insiar  iiiiilari.  Nec  non  el  quarliis,  pari  viitule  lor- 
meniacoiitcmnens,  etad  relundenduin  regein  coelesii 
voce  respondens,  exclamavit  et  dixil :  Potius  esi  ab 
hominibus  morti  datos  exspeclore  spem  a  Deo  iterum, 
ab  eo  suscitandos  in  vilam  wternain  s  :  (jiii  cniin  rcsiir- 
reclio  ad  vitain  non  eril  {Ib.  (4).  Qiiinius,  prxler  quud 
carnificinam  regis  et  duros  Viiriosqiie  criiciatus  lidei 
vigore  ''  calcabat,  ad  praiscieiitiaiii  (piO(|ue  ci  noiiliain 
fiuurorum  spirilu  diviniiatls  aTiiinatns,  pro|dielavit 
regi  indignaiionem  Dei  et  uUionein  viloelter  secu- 


peccantes  in  Denm  nostrum.  Tu  autein,  ne  te  existiinfs 
impuiie  futurum  ^ ,  iigijressus  pugnare  cum  Deo{lb.  18). 
Adiiiirabilis  quoquc  niaier ,  qux  nec  sexus  iiifir- 
milale  fracta,  ncc  iniiltlplici  orbilate  commola,  nio- 
rienles  liberos  speclavit  libenter,  nec  poftiias  illas 
pignoruni,  scd  glorias  computavil,  tnin  grande  inar- 
tyriiiin  Heo  pra.'bens  virlule  ociilorum  siiorum,  qiiam 
privbuerant  lilii  ejus  tormcniis  el  passioiie  mem- 
brorum  :  cum  sex  >  puniiis  et  uccisis  superessct  iinus 
ex  rralribus,  cui  rex  divilias  el  poieiiialus  et  mulia 
pollicebaliir,  ut  criidelilas  cjus  ac  fcrilas  vel  uniiis 
subacii  solalio  foveretiir,  el  peteret  ul  ad  filium 
dejiciendum  s ecum  deprecareliir  ct  iiialer ;  deprc- 
caia  esi  illa,  sed  ul  deceliat  mariyriiin  mairen),  ut 
decebal  lcgis  et  Dei  iiiemorem ,  iit  dccebat  lilios 
suos  non  delicale  sed  roriiier  diligeiileni.  Depre- 
caia  est  eniin,  scd  ul  Deum  cunliteretur  :  deprecain 
esi  iie  a  fralribus  suis  fraler  iii  cimsoriio  laudis  ei 
gloria;  sopaiareiur  :  lunc  se  seplcni  filiorum  conipii- 
laiis  niaircni,  si  sibi  comiiigerel  filios  septcm  Dco 
polius  pe|ierlsse'",  non  saiculo  Armans  ilaqiie  cuiii 
et  corroboraiis,  el  fcliciore  luiic  partii  filium  geiic- 
raiis  :  ^''Hi,  iiiquil,  miscrcremei,  iftuv  te  in  ulero  inen- 
sibu»  decem  "  porluvi,  el  lac  triennio  dedi,  et  iitui,  el 
in   wiaiem  isfam  perduxi.   Oro,  liti,  uspicias  in  cxlitm 


^  Ne  vocaverllls  patrem  Ebor. 
''  Contagione  Lin. 
">  Magls  Irani  regis  Bod.  3. 
'■  In  secunduni  Voss.  I . 
"  [u  niartyrio  suo  rorlis  Bod.  1. 
f  Polcns  Bod.  2. 

s  In  vilani  ajtcrnam  omitt.  l.ain.  Ebor.  fiC.  1,  2.  Voss 
1.  ").  Bod.  1,  2,  3,  4.  Ben.  Ver. 
1'  Fldu  et  vigore  Bod.  2. 
i  Magna  iiotcsias  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Voss.  1.  Lin.  Bod. 


LECTiONIiS  VAKIANTES. 

1,  2.  Benev.  Ver. 


i  Marlyris  Ar. 

k  imimniluin  lulurum  Lamb.  Ebor.  NC.  i,  2.  Bod.  1,2, 
5,  4.  Lin.  Voss.  1,  2.  iieiiev.  Ver. 

1  Cuin  rcliquis  NC.  2. 

■"  Deo  popcrisse,  iion  NC.  2.  i'otius  peperisse  (luam 
Voss.  1. 

"  Mcnsibiis  iiovcni  0,ro»i.  deccm  Bod.  1,2,3,  i.  Voss.  1. 
Ver. 


STLPIl.  BALLZII  NOT^.. 
Inipoiens.   llaiic  lectii  neni  iriliilii  tiasnms.    Con-  j)      Iivpunitum.   Ila   velcres  editiones  el   omnes  fcrc 


firniant  auleni  cani  pliires  libri  veleics  tt  usnsLaliiue 
lingiisc.  Impoicniia  signiflcal  niniis  vebciiienlcin  po- 
leniiam,  ei  veliit  lyranniciini  illins  usuin.  Qiiidain 
libri  veteres  el  anliqiia!  editiones,  etiain  Morclliana, 
qimd  iniriim  cst,  |ir;>feriiiit  ^iiia  potens  es.  Vide 
L;iiiibinnn)  nd  lloratiiiiii  lil>.  i.  od.  37. 

Quum  magiiuiii.  Uevocaviinus  h;uc  duo  vocabula, 
qua;  cxcideraiil  in  edilioiic  lligidlii ,  cl  oinissa  siiiit 
in  Anglicana.  Illa  ciiiiii  cxbibenl  oiniics  libri  vctercs 
ct  aiuiqux-  editiones. 


lifliii  veiercs  Erasiniis  nnilavil  et  cdidit  iiiipune. 
Qiin'  s;iiie  leclio  cxslat  iii  quibnsd;imlibiis  veleribus. 
Uintibitxdccem.  Aiilea  legcbaliir  novem,  inm  aiili- 
qniorcs  Opeiuiii  saiicli  Cypriani  edilores  piilanint 
forlasse  ea  qiia'iii  illis  cilala  re|icriiintiir  ex  Siripliira 
s;icr;i  dcbere  cniciidari  jiixt;i  cditionem  vnlgalan). 
Qii;c  resniilii  iiiagiiam  soinpcr  visa  cst  babcre  dilfi- 
culialcin,  ciiiii  ccrliiin  sil,  ut  anle  nie  obscrv:iuim 
esl  a  viiis  (loctissiiiiis,Cypnaniiiii  alia  versione  imiiii 
csse.  Cumiiaque  viderem  eam  discrepanliain,scirciii 


f.71 


DIVI  CYrmAM 


fi72 


cl  lemim;  et  omnibiis  qum  in  eis  suiii  aspcctis,  intel-  A  vin  vii:ic  mnmoiua,   nt  offenso  Dco  incurrcrcl  aelerna 


ligas  qiiia  ex  niliilo  fccil  illa  Deiis  ct  lioininuin  gciius. 

Jlaque,   fili,  "  ne  liiiieas  carnificcm  islum,  sed  digmis 

fralrilms  e/feclus  excipias  mortcm,    ut  in  illa  miscra- 

tione  nim  fratribus  tiiis  te  recipiam  (Macliub.  vii,  28  ). 

Magna  laiis  matrls  in  exiiortalione  vii tulis ,  scd  iiia- 

jor  in  Dei  timorc  el  in   lidei  vcrilatc  •',  qiiod  niliil 

sibi,  aut  lilio,  de  sex    marlyriim    lionorc   promi- 

sit,  nec  fralriim  preccm  profnluram  crcdidit  ad  ne- 

g.intis  salnlem  :  pcrsuasit  poiius  pariicipcm  pnssio- 

nis  lieri,   ut  in  jiidicii  die  posset  cum  fralribns  in- 

vcniri.  PosiIutcc  liberis  snis  <■  commorilur  et  matcr  ; 

ncqnc  cnim  aliud  jam  dccebai '',  qiiam  nl  qujc  m.ir- 

tyrcs  pcpererat  et  foceral,  in  consorlio  illis  gloria; 

jungcrelur ;    ct    qnos  ad    Deiim   pr.ncmiserai ,    ipsa 

quoque  sequerclur.  Ac,  nc  qnis,  vcl  libelli   vcl  ali- 

cnjits  rei  oblala  sibi  occasione  qua  fallal,  ainplcc 

lalnr  decipientiiim  malum    munns,   nec  Eleazarns 

tacendus  est,  qui,  cum  sibi  a  ministris  regis  ofler- 

retiir   facultas    ul,    accepla   carnc   qua  licerot   sibi 

vesci  <■,  ad  circumvcnicndiim  regem,  simularet  se  illa 

ederc  quae  de  s.icrificiis  alqiie  illicilis  cibis  ingcre- 

bantur,  conseniire  nd  liaiic  fallaciam  noluit,   di- 

cens  :  nec  JCiati  siw,  nec  nobililati  convenire  id  fin- 

gere,  quo  ccicri  scandalizareiilur   et    in  erroreni 

inducerenliir,    cxislimanlcs    Kleazarum    nonagiiila 

annos  naiuin,  ad  alieiiigenarum  morem,  relicla  et 

prodila  Dci  Icge,  transisse  :  nec  lanii  esseliicrari  brc- 

LECTIONES  VAUIANTES. 

"Ita  liettr/m.  Kbor.  NC.  1,  2.  Lin.  Ver.  Voss.  i,  2.  Q 
1,  2.  4.  Oxon. 
•>  Fide  verilalis  Bod.  1. 
"  Ciim  iiberis  l'ec. 

•1  Jam  licebal  Uim.  Ebor.  liod.  \,  2,  5,|i.  NC.  \.  Lin. 
*  Licerctvesci  lam.  F.bor.  NC.  \.  Et  vesci  Borf. 1, 2,3, 1. 

SrCPH.   BAHJZII   1N0T.E. 

."inlom  .Idscplium  do  cndcm  rc  Iractassc  iri  liltro  de 
Iniperio  ralionis,  pulabam  me  finom  lniic  iliificiiluui 
facile  imposiiiinmi  aiioloritale  cjus.  Sed  mea  me  fc- 
follil  opiiiio.  Etonim  ille  posiqiiam  rclulit  bimc  scr- 
nioiicm  nialris  ad  liliiini,  so  illnm  iiovoni  incnsibiis 
in  iitoro  goslasso,  inox  ait  in  pagina  scqncnti  sanolis- 
sinios  ntariyres  dixissc  mairis  iiiornm  cos  tiilisse 
dcceiii  mcnsibus.  Il:iqiio  sciiipir  rcmaiiei  eadem  dif- 
ficnltas.  Uecnrrendiiiii  ii;iliir  osl  ad  aiicioriiatom  ve- 
loriiin  oxoniplarinni.  Oiiiiiia  foie  qine  cgo  vidi,  snnl 
auicin  mnlta,  b:ib«iil  rfccem.  Sic  eli:im  illa  qnibns  usi 
siint  Angli.  Paiiielins,  laincii,  clsi  piilaveiil  eam  Ii.'C- 
linnoni  ossc  mcliorom,iii  caqiiesonlonlii  fiioril,  cliam 
liiKaltiijs ,  m:iliicniiil  :ili:iiii  rolinerc  in  contcxlu. 
Alfiri  antem  Painelins  |ilnros  aiictorilaios  iit  probot 
ill.iin  osse  moliorein  (|ii:n  l!:iliel  deccm.  Ego  niiillo 
pliires  allerre  possom.  Sod  nnlo  eas  afforre,  nc  earinii 
lcciio  faslidinin  oroel  locloribns.  Itaqiie  annotabi) 
lantimi  locn  vctoriinii|iii  iiif:iiilcs  dccintn  monse  nasci 
a  nnt.  Lortor  oa  |uilcrit  roqMirorc,  si  lilnicrit.  Vido:it 
Tcrliilli.Tniiin  iii  libio  de  \nima,  Ariioliiiini  lili.  i,Arf- 
rersus  genles,  Lnot:iiitiuin  iii  liliro  deOpilicio  Dei,  Ln- 
ciferniii  Cal:iril:iiiiiin  in  liliio  de  non  pnrcendo  delin- 
qnenlibus  in  Deum,  Ilieronyniuin  iii  epistol:!  ail  Uiili- 
niiiii  de  judicio  Salomonis,  ct  in  cpislola  dc  Vilaiido 
tiispecto  conlubcrnio,  Aiignsttiinin  lili.  iv,  cap.  .t  de 
Trinilale,  Priiilontiiiin  in  oarininc  rfo  sanclo  Romiino 
mariiire,  Kiilgcnliiiiii  Fcrrandiim  in  Epislola  nrf  Ann- 
toliuin,  sancluni  Viiirciiliiini  Forariinii  sorinono  inVi- 
ijiliu  nniivilaiis  Clirisii,  l'l:uiiuiii  in  Ampliitriione  cl  in 
CitliUaria,  Virgiliiim  Eclogn  quarln,  Ovidinni  lib.  l  , 
01  V  /•■«.srniHm,  01  iii   lipisKift  Ocnours  ad  il acareum , 


siipplieia.  At  illc  excriiciatus  din,  et  iii  cxtrcmo  jain 
consiitniiis,  ciiin  inicr  verbera  ct  tormenia  morerc- 
liir,  ingcmiscens  ail  :  Domine,  qui  sanctani  liabes 
scientiain,  nianifcsium  esl  qnia,  ciiin  poisem  a  morle 
liberari,  durissimos  dolores  corporis  toiero  flagellis 
viipulans;  animo  autem  propler  tiii  ipsius  metum  li- 
bentcr  liwc  palior  {Machab.  vi,  2'2).  Sinccra  prorsus 
fidcs  et  virtiis  inlegra  ac  s.itis  piira,  non  rcgem  An- 
liochnm  cngiiasse,  sed  Deiim  judicem  ';  cl  scissc 
proficere  sibi  ad  saliilcin  iton  posse,  si  bominem 
deridcrct  ac  fallcret,  qiiando  Deus,  qui  conscienlix 
nosirat  judcx  cst  et  solus  limendus  est,  necderi- 
deri  possil  omniiio  nec  falli.  Si  igitur  el  nos  dicaii 
ac  dcvoii  Deo  vivimus,  si  snpra  k  jnslorum  antiqna 
B  cl  sancia  vesiigia  itcr  liicimtis  ,  "*  per  cadem  docn- 
mcnta  poenarum ,  per  eadem  passionum  marlyria 
pergamus;  hoc  ampliorem  gloriani  compulantes  tem- 
porisnostri,  qnod,cum  veiera  ''  cxcmpl;t  nunicrentur, 
exitbcrante  pnslmodum  copia  virtuiis  ac  fidci,  nu- 
nierari  non  possiint  inarlyres  Cbristiani ;  lestanlc 
Apocalypsi  el  dicentc  :  Posi  licec  vidi  turbain  inagiiam  ■ , 
quam  dinunmare  nemo  poterat,  ex  oinni  gente,  et  ex 
omni  Iribu  el  populo  el  tingua,  stimtes  in  conspectu 
tlironi  cl  Agni  :  el  eranl  amicli  stolas  albas  > ,  et  pnlma; 
fuerunt  in  manibiis  eoruni,  et  maijno  clamore  dicc- 
bant  :  Salus  Dco  ^  noslro  sedenti  super  thronum,  et 
Agno.  Et  respondit  uniis  ex  seiiioribus  dicens  mihi  : 


D 


f  Deuni  juilicem  meluisso  Voss.  \ . 
B  Supra  ipsa  Ar.  Bnd.  1,  2,  3,  i. 
h  Ono  CHin  velora  Lani.  Bod.  2.  NC.  1. 
>  Turbam  multam  Bod.  1.  2,  .i,  4.  Vcr. 
)  Stolis  albis  Voss.  1.  Stola  .ilba  Ver. 
^  Laiis  Deo  Bod.  4. 


Senooam  in  Tliebaide,  Qnintilianiini  lib.  viii,  cap.  j, 
Inslilutioniim,  Apnloinm  in  Apoloijia ,  A.  Geiliuni 
lib.  III,  cap.  16  cl  lib.  vii,  cap,  1,  Jiilium  P.iuluni 
lib.  I,  tit.  9,  Oot:ivium  lloraiiamini,  IJIpiaiium  iii  I. 
Inlestato  D.  do  siiis  ct  logitiiiiis  li;orodibus,  Pctrar- 
cbiiiii  lib.  XIII  rcr.  famil.  cpist.  i,  ad  Guidoncm  epis- 
copiim  Pert:ieiisein,  qii:o  a  n.o  edila  cst  inier  prolia- 
tioiios  liislori:o  gcnlis  Arvcrnica',  iibi  cliam  edilniii 
esl  loslamonitini  Bernanli  III  de  Tiirro,  in  qiio  tcsla- 
iiir  de  iitoro  gr:ivi(lo  por  decom  mciiscs.  Vide  eiiam 
Vicloroni  Viieiisom  Iib.  v,  cap.  9  Ilisloria;  persecu- 
lionis  VundnUca;.  Falondiiiii  laiiien  est  loclionemqnam 


ribiis,  li:ibiTi  oli:iiii  apiid  Ilioroiiyiniiin  in  epistola  ad 
Kiislooliiiiin  dc  virijinilale  srmmdn,  ot  iii  epistola  ad 
llcMilimn.  At  oa  qtiaiii  ivliinii  oxstalin  noveiiidecim 
libris  iiosiris  ot  inqiiaiiior  Aiiglio:iiiis.Vide  Pentecon- 
larciiiim  Laurcniii  Uanirez  de  Parado  cap.  5. 

l^ersuasit  potius.  Epistola  de  honoranilis  parentihus 
edita  intor  Opera  llioionyini  :  Iinitnmiiii  filiwn  Ma- 
chabauun,  qui  inatri  mnrlcin  sundcnli  serrivil,  et  duruin 
iinpeiium  gralanler  atjgreisns  cst,  ne  olfenderclgcnilri- 
ccin.  MaluU  fratrum  socinri  funeribiis,  quain  volunlali 
matris  obsislere.  Polcst  linic  inatris  constaiilia!  coni- 
parari  aliiino  inodo  alia  niatcr,  qii;c  niin(|uam  volnil 
doolararo  iilii  (iliutti,  qiii  qn;orebatur,  oconlissol,  nec 
ullis  deiiide  lcrroribus  aut  morte  conslantinm  vocis  egre- 
gia'  miittivil :  apnd  Taoiluni  iii  libro  ii  llisloriaritm. 

Adnegtinlis.  Codex  Gniliaiinpolilainis  abnegnnti. 

Per  cadem   pnssioiiuin   marlijriu   pergnmus.    Codox 
Tlinanus,  ad  nmrlgrii  gloriam  pertjamus.  Cratianopyli 
laiius,  ad  miirnjrii  passiouem  perguinus. 


EPISTOLA  AD  FORTLNATUM. 


674 


Jli  qid  amicli  sunt  stotiis  albas,  qui  sunl,  et  unde  A  metent.    Ambulantes    ambulabanl  ,et    flcbimt ,    mil- 


tenerunt  ?  Et  dixi  ei :  Dumine  mi,  tu  scis.  Et  ait  milii : 
Ui  siint  <nii  venerunt  ex  marjna  tributalione,  et  lave- 
runt  stolas  suas,  et  candidas  eus  fccerunt  in  sanguine 
Ayni :  propter  lioc  sunt  in  conspectu  ilironi  Dei,  et  ser- 
viunt  ei  die  ac  nocte  in  tempto  ejtis  "  (  Apoc.  vii,  9). 
Quod  si  laiiUis  osienditur  el  probatur  Cliristianorum 
martyruiii  popuius,  neiiio  difficile  vel  arduum  pu- 
tet  esse  martyrem  fieri,  quando  videat  martyruiii 
populum  non  posse  numerari. 

CAPUT  Xll.  —  QU/E  SPES  ET  MERCES  MANEAT  JUSTOS 
ET  MARTVRES  POST  C0NFL1CTATI0>ES  UUJUS  TEMPORIS 
ET  PASSIONES. 

PerSalonioiiem  Spiritus  sanctus  ostendit  et  prae- 
ciiiil  ^  diceiis  :  Et  si  coram  ltominibi(s  tormenta  passi 
sunt ,  spes  eortttn  imntorlalitate  ptena  est.  Et  in  paucis 
vexali,  in  multis  bene  disponentttr  ,  quoniam  Deus  teii' 
tavit  ittos,  el  invenit  itlos  dignos  sc.  Tamquam  aurum  in 
fornuce  ,  probavit  itlos  ,  et  quasi  liolocausta  '^  lioslio! 
accepit  ittos,et  in  tempore  erit  respeclits  iltorum.  hulge- 
biint,  et  tamquam  scinlittm  in  artindinelo  disctirrenl.  Ju  ■ 
dicabunt  nationes  et  dominabunlur  poptilis  ,  et  regnabit 
Doinintts  eorttm  in  perpetuum  (Sap.  iii,  i).  Iieiii  apud 
eumdein  viiidicta  noslra  describitur,  et  persequeii- 
lium  nos  alqiie  iiifestuntium  pceniteiitia  prxdicalur : 
Juitc  slabunt,  inquil,  justi  in  magita  constaiiliaadver- 
sus  eos  qiti  se  angusiiavenmi,  et  qui  ubsiulerunt  tabores 
eoriim  :  videnles  turbabuntur  timore  liorrilnli ,  et  Hiiia- 
buntur  in  subitaiione  insperuta!  satutis  dicenles  inler  se , 


tentes  sentina  sua  :  venienles  autem  venicnt  in  exul- 
tatione  portcmtes^  gremia  sua^.  El  ilerum  in  Psal- 
nio  cxviu  :  Deati  qui  immacutati  sunt  in  via,  qui 
ambulant  in  lege  Domini.  Beati  qui  perscrulanlur 
martyria  '"  cjus,  in  tolo  corde  exquirunl  euni.  Iiem 
Domiiuis  in  Evangclio,  ultor  ipse  persecutionis  iios- 
Ine  et  remunerator  "  passionis  :  Beali ,  iiiquil ,  qui 
persecutionem  passi  fiterint  propter  justiliam,  qiiia  ip- 
sortini  est  regnum  cielorum  (Mattlt.  v,  10).  El  iterum  : 
Beati  erilis  cum  odio  vos  liabuerint  liomines,  et  separa- 
verint  vos  ,  et  exputerint  ",  el  matedixerint  nomini  »e«- 
Iro  quasi  neqiiam  propter  Fitium  Itominis.  Caudeie  in  itla 
""  die  et  exsultate  :  ecce  eniin  merces  veslra  mutta  est 
iu  cwtis  (Luc.  VI,  22).  El  iieium  :  Qui  perdiderit  ani- 
B  mam  suam  propler  me,  liic  salvabit  ittam  (Luc.  ix,  24). 
Nec  solos  aiiimadversos  et  interfectos  divinae  polli- 
citationis  maiient  procmia  ,  sed,  etiainsi  ipsa  passio 
fidelibus  desit,  fides  lamen  iniegra  atque  invicta  per- 
stiterit,  et,  contemptis  ac  relictis  suis  omnrbus,  Chri- 
stuin  se  sequi  Cliristiaiius  ostenderit,  ipse  quoque  a 
Cliiisio  inler  mariyres  Iionoratur,  pollicente  ipso  et 
dicente  :  Nemo  est  qui  retinquat  domum  atit  agrum, 
uut  parentes  aut  fratres,  aut  uxoreiu  aut  ftlios  propter 
regnum  Dei ,  et  non  recipiat  septies  tanlum  in  isto  tem- 
pore,  in  saicuto  atitem  venturo  vilam  wlernatn  (Luc. 
xviii,  29).  Itcm  iu  Apocalypsi  lioc  idcm  loquitur  :  Et 
vidi,  inquit,  animas  occisorum  propter  nomen  Jesu  r  et 
serinonem  Dei  :  et  cum  primo  in  loco  posuisscl  occi- 
sos  ,  addiilit ,  dicens  :  Et  quicumque  imaginem  besliw 


pwiiileniiam  habenles^,et  prm  angitstiaUpiritus  gemen-  ^  „q„  adoraverunt,  nec  acceperunt  inscriplionem  in  fronte 

aitt  in  manu  sua  ;  qiios  universos  a  se  in  eodem  loco 
siniul  visos  conjungil  et  dicit :  et  vixertinl  et  regnave- 
runt  cttm  Cltristo  (Apoc.  xx,  i).  Vivere  omnes  dicit  el 
regnare  cum  Christo,  non  lanium  qui  occisi  fuerint, 
sed  et  quicumque,  in  fidei  suac  firmitate  ci  Dei  liiiiore 
persianles,  imaginem  bestiae  non  adoraverint ,  neque 
ad  funesta  ejus,  et  sacrilega  edicia  conscnserinl. 


les  :  lli  sunt  qitos  atiquando  habuimus  in  derisum  et 
in  simiUludinem  '  improperii.  Nos  insensuti  vitam  itlo- 
ruin  wsiiniabamus  iiisaniam  et  ftnem  itlorum  sine  ho- 
nore.  Qiioinodo  ergo  computati  8  sunt  inter  filios  Dei, 
et  inier  sanctos  sors  illoruin  est !  Ergo  erravimus  a  via 
verilaiis ,  ei  jusiitiai  ttimen  non  tuxit  nobis ''  ,  et  sol 
non  est  orliis  nobis.  Lassati  stimus  in  iniqtiilatis  via  et 
perdiiionis ,  et  ambulavimus  sotiltidines  difficiles  ,  viam 
ttiitem  Doniini  iynoruvimus.  Quid  nobis  profuit  siiper- 
bia?  aut  qtiid  diviiianim  jaclalio  '  contutil  nobis?  trans- 
ierunt  omnia  illa  tamqtiam  timbra  (Sap.  m,  1).  Item  in 
Psftlmo  cxv  (f.  5)  pretium  et  nicrccs  passionis  osten- 
ditiir  :  Preliosa  est ,  inqiiil,  in  conspeclu  Domini  mors 
suncloruin  c/MsJ.Ilem  in   Psalniocxxv  («.  8),  trisii 


CAPUT  XIII. —  PLUS  NOS  ACCIPERE  IN  PASSIONIS  MERCEDE, 
QUAM  QIOD  UIC  SUSTINEMUS  IN  IPSA  PASSIONE. 

Probat  beatus  apostolus  Paulus,  qui,  dignaiione 
divina  usque  in  terlium  coelum  atque  in  paradi- 
bum  raptus ,  audisse  se  iiienarrabilia  verba  les- 
tatur  ;  qui  oculata  fide  'i  Jesuin  Doiiiinum  vidisse  sc 


lia   coiiniciationis    el  lajtilia   retributionis  expriini-  D  gloriatur,    qui  id  quod  ci  didicit  el  vidit,    majori 
iw  :  Qtii  seminant ,  inquit ,  i»  lacnjinis  ,    in  gaudio      coiiscientix'' vcrilalcprofitctur  ;  iVo)iSHii(,  inqiiit,coH- 

LKCTIONES  VARIANTES. 

i  Jactaiilia  Lmn.  Ebor. 


"  Scrviunt  in  lemplo  Lam.  Ebor.  XC.  1.  Bo:l.  1,  2,  3,  4. 
lien.  rer. 

''  Monel  Ar.  I.am.  Ebor.  XC.  PrKcinil  llod.  1,  i.  Oxon. 

"  Holocauslum  liostiam  Bod.  1.  4.  Benev.  Ver. 

il  Sic  Lum.  Ebor.  Voss.  1-.  Bod.  2.  i. 

"  Per  aiigusUam  Bod.  1,  2.  Bernv.  Yer.  ad  Qulr.  lib.  3, 
c.  16. 

'In  risu,  el  in  similitudiiic  Lnm.  Bod.  1,  2.  1.  Ver. 

s  Quomodo  coiiipiilati  Ad  Quir.  l.  3,  c.  16. 

ii  Luxit  super  nos  NC.  i. 


i  Morsiustorum  Bod.  1,  3.  iJenei).  Ver. 

k  Tollcntes  Bod.  2,  3,  4. 

1  Manipulos  suos  Bod.  1.  Lin. 

"'  Pcrscrutanlur  niysteria  NC.  1.  Teslimouia  Lin. 

"  Muuciator  Bod.  i,  2.  4.  Ver. 

"  Expuguaveriiil  Ar.  Bod.  2. 

P  Veibum  Jesu  Bod.  2.  Tcslimonium  Jesu  Ver. 

1  Oculo  lidei  Bod.  3.  Occulia  Lum.  Ar.  Bod.  1,  2,  3,  i. 

■■  Slajoris  conscienlia!  Ar.  Bod.  1 , 2,  5,  4. 


STEPII.  I5AHJZII  NOT^. 

Cai'.  W\.—Fulgebunt.  IIoc  segnicntnin  addidiniiis  luordccimlibri  nostri,  cl  quinque  Aiiglic:iiii.Vide  no- 
cx  (iiialu(]r  libris  veleribus.  Noii  exsiat  laineii  iii  Se-  las  :id  extreinam  pariem  cpistolic  ad  DeHietrianuin. 
guicii:iii(i.  Vide  iioias  ad  Episioiam  lxxxi.  Greinia  stia,  Sex  libii  vcicres,  mattipulvs  suos. 

Vmtiicnliam  Itubentcs.  Ila  velcrcs  cditioiies,  qua- 


I 


^,^                                                                blVl  CYMUAM  G7G 

(i,tjaw  jmisioiics  liiijiis  lemporis  ml  supeiveiiiuram  cla-  A  rores  ei  miiias  nuinili ,  animus  imniobilis  pcrslal , 

riuiiein,  qiia:  revelabiiur  in  nubis  {lioin.  vin,  18).  Qiiis  queiii  fnUirorum  fides  ceria  '^^  el  solida  corroljoral.  Clau- 

ergo  non  omnibiis  viribus  elahorcl  ad  Uiiilain  clarila-  dunlur  '  in  persecuiionibus  lerric,  scd  palet  coelum  : 

tcm  pervcniie ,  ul  amicus  Doi  liai,  ul  cum  Cbri.-io  minaiur  Anlicbrisliis.scd  Cbristusluctiir ;  mors  infer- 

slalim  gaudeai .  ut  posl  tornienla  el  f  iip;>lici:i  lci rcna,  iiir,  scd  iinmorlalilas  sciiuilur :  occiso  inundus  eripiiur, 

pi;emia  divinapercipiat?  SimilitilMissivciilaribusglo-  sed  rcslituio  paradisus  cxbibetiir  ;    vila  tcinporalis 

riosura  cst  ut  liostc  devicto  rcdcant  iii  paii-iain  tiiura-  cxiinguiiiir,  sed  aclcrna  reparalur.  Quaiila  esl  digniias 

plianies.  qnanto  poiior  el  majnr  csl  gloria,  viclo  dia-  ct  quanta  securitas  exire  liinc   laelum,  cxire  inier 

IkjIo  ,  ad  paradisum   lriumph:iiilcin  ■' rcdirc ,  ctuiide  prcssnras  et  angustias  gloriosnm  ?  claudcre  in  mo- 

Adain  peccator  ejcctus  esl,  illuc,  prostralo  co  qui  aiue  menlo  oculos,  qiiibns  bomines  videbaniur  ct  muiidus, 

drjeceraii',  lropbaeaviclriciareporlare,offcrrel»eo.nc-  et  aperire  eosdcm  staiim  ui  Dcns  vidcaiur  ct  Cbri- 

ccptissimum  munns,  incorruplam  lidem  et  viriutcm  slus!   Tam  felicitcr    migrandi ,   quaiila  velocitas  f  ! 

incntisiiicoluuiein,laudemdevotionisillustrcin,comi-  lcrris  repciile  subtraheris,  Ut  iii  regnis  coDJcslibus 

tari  cum  cum  vcnire  coeperii ,  vindiclam  de  ininiicis  iepon:iris.  U:ec  oporiet  menle  ct  cogiiarninc  com- 

rcceplurus,  lateri  eius  assislerc,  ciim  sederil  judica-  plecii,  lia;c  die  ac  nocie  meilitari.  Si  t.ilem  |iersoculio 
luius,  cobxredem  Ghristi  lieri  ,  Aiigelis  adaequari,  1i  inveiierii  '■  Oei  mHilem,  vinci  noii  "*  polerit  virius 

cuni  Palriarcliis ,  cmn  Aposlolis  ,  cuin  Proplictis  cx-  ad  pra.lium  pfompta  '.  Vel  si  accersitio  anle  pr.Tve- 

Kstis  rcgiii  posscssione  Ixlari?  Uas  cogitationcs  qua;  iieril.  sinc  pr«iiiio  non  eril  (ides  ,  qu;i!  eral  ad  mnr- 

persccutio  polcstf  vincere  ?  qiuc  possuiit  toi  incnta  su-  lyriiiin  pra-paraia.  Sine  d:inino  leinporis  inerccs  ,  ju- 

pcraie?  Dural  foriis  el  slabilis  rcligiosis  mcdiiatio-  dice  Den,  rcddiiur :  in  perseculione,  iiiililia  ;  in  pace, 

nibus  '•  fundaia  mens  ,  et  advcrsus  omiies  diaboli  lcr-  conscieniia  coronalur. 

LECTIONES  VARIANTES. 

^»  Triumpbanles Borf.  2,  5,  4.  '  Sic  Inm.  Ebor.  Lin.  NC.  i.  Voss.   I,  2.  Hod.  I,  2,  5' 

•'  Dcceperal  lain.  Ebor.  NC.  1.  Bod.  1,2,  o,  i.  Voss.      4.  Beii.  Ver.  Clauduntur  oculi  Impr. 
1,2.  B  yiiaiita  felicilas  Uil. 

''  I'crsi'cutlones  possUDl  Bod.  2.  Lam.  ■•  1'erseculor  invoneril  Hod.  3. 

il  Ueligiosis  imilulionibus  Voss.  t.  '  1'rjelium  destinata  Bod.  5. 

"^  Fidcsgrata  Vos$.  1. 

STEPII.   BALUZII   NOT.E. 

Ailerna  reparaiur .  Codex    Scguierianus   mternilas  (^  lilanus  el  edilioncs    Spirciisis   ci  Morellii  "babcnt  si 
rcfiwscnlaliir .  lalem  perseculionis  dies  Clirisli  invciierit  mililein.  lla 

Si  lulem  persccuiio.  Codex  Tiiuanus  et  Gratianopo-      etia  m  ferme  codex  saiicli  Arniilpbi. 

TESTIMONIORUM  * 

LIBRI   TRES 

ADVERSUS   JUD/EOS. 


CTPRiiiiis Quirino  '■  filio  saliriem.  Oblempeiandiim  Dominus  per  &cripluras  sanctas  crudire  et  insUucre 

fuit,  lili  cbarisime  • ,  dcsidoriu  tuospirilali  iiiipciisis-  dignaiiis  est  •',  ut,  a  lenebiis  crroris  ''  abducti  ct  liicc 
siiua  pcliiione  diviiia  magislcria  poiscciili  quibus  iios  ^  ejns  pura  '  et  candida  himinaii,  viam  vitac  pcr  salu- 

LECTIONES  VARIANTCS. 

"  A(l  yiiiriiuim,  (lc  Siicramciito  r.lirlsli  ,Vf.  I.   llod.  2.  'i  SicAr.  Bod.  1,  2,  o,  J.   Tku.  Veron.  Benev.  Foss.  3. 

IrtiH.  l.ibor  advci.siisJiitlitosacm.  Er.Mun.  Mur.  Kpistola  lirutlire  et  inslituerc  Oxoh. 

f.Mihaiii  ad  Ouiriimiu.  I.in.  '■   ronobrosi  orioris  caligine  Bod.  1.  Voss.  3. 

o  Ouirino  suo,  S.  NC.  <i.  t  El  per  lucpin  ojiis  piirain  ol  caiididam  illuminati  Bud. 

tm,  clianssimc  ttod.  1.  1 .  llUimiuari  Voss.  3.  Ad  luccin,  elc.  Lin. 

STEPH.  BALIZII   miJE. 

Si  qiia  sunt  loca  inOperibussanfti  Cypriani  deqni-  odilioiift  Spirenst,  iii  veteri   Vencta  ,  ei  in  ca  quam 

biis  promintiari  non   possit  e.i  ecrtc  "illiiis  cssc ,  id  Uuinboldiis  procuravit.   Erasnnis  tcrliam  cmisil  cx 

vcro  in  priinis  afforri  poiest  dc  libris  Fcs(;»iomon(mad  coJicc  scripto    nionastcrii    Cciiiblacciisis.  Sed  quml 

OMniHiim.  Plures  eniin  coilicos   plus  Iiabcnl   quam  probabilins  sibi  vidcri  aii  boc  opnsiion  esse  Cyoriani, 

vidgala' editiiines,  alii  miiius.   Ilaqiie,  quoniain   im-  qiiia   in  ill»  pr.clcr  prairalioncm    numqnam    aiiclor 

possihile  est  discerncre  ea  qiw)  verc  Cypriaui  sunl  »b  siiiiin  siylnin  cxerat,  (|iiamvis  id  veriiin  csset ,  qiiod 

lis  qu:c    post   illiiin  a    stndiosis    addila    sunl ,   iios  coile  noii  esl,  argnmenlum  isnid  levissinniin  esl,   iiti 

rciiiiuimus  ca  (pia;  vulgo  leguntur  in  cdiii(mibiis  ct  ct  illiul  (|uod  dc  icriio  libro  opinatiir  Piiorius.  Nam 

ea  addimiis  qiiae   reperl:i  :i    mdiis   simt  in   a  liqiiis  saiicins    Aiigiisiimis  librns    isios   iani|iiaiii  Cypriani 

excmphirilnis    inaniisoriplis,  iiihil  d(>  noslro  addcn-  Cilat  lib  iv,  conlra  rfiios  t>is/o/(ts /Mdg  aiiorHm  cap.8 

les.    lorro  duo   lanluni    priores    libii    exslaiil    in  cl  D,  iil  adnotavit  Pamcliui,  qui  aliasquoque  proba- 


(.77 


'fl'STlA10!SIORU.M  LICKR. 


(i78 


laria  sacranicnla  lcncamus.  Et  quitlcm,  sioui  [KMisii,  A  H-  liem,  qitod  Prophctis  iion  acdideriiU  el  cos  iiilc 


ila  a  nobis  sernio  coniposilus  el  libelliis  compendio 
breviante  "  digesius  esl ,  ut  qn;e  scribebantiir  •>, 
non  copia  latiorc  ^  dilfundcrcn) ,  sed,  quantnm  me- 
diocri.s  menioria  siiggerebal  '',  exccrpiis  capiiiilis  el 
anncxis  necessaria  quseqne  colligercni  quibiis  non 
lani  Iractasse  quam  Iraclanlibiis  malcriiini  prscbuissc 
videamur.  Sed  et  legenlibus  breviias  ejusmodi  plii- 
rimum  prodest,  dum  non  inlellecliim  legeiitis  et  sen- 
sum  liber  longior  spargit  '',  scd  subiiliorecompcfl- 
dio  f  id  quod  iegitur  lcnnx  memoria  custodit.  eom- 
plexus  sum  vero  libellos  duos  pari  a;qualiiaio  moduira- 
tos  8  :  uuuni,  quo  ostendere  enisi  sumiis  ^,  Juda:os, 
secundum  quac  fnerant  ante  pra^dicla,  a  Dco  rcces- 
sisse,  ei  indulgcniiam  Domini,  qua>.  sibi  jam  pridcni 
dala  et  in  poslerum  promissa  fuerat,  pordidisse,  suc-  B 
cessisse  vero  in  coruin  locum  C.hrisiianos  fidc  Doini- 
nura  '  proiiierenles  et  de  omiiibiis  gcniibus  ac  de 
tdto  orbc  venicules.  Ilcm  libcllus  alius  coiuinet 
Cliristi  sacraniciuum,  qiiod  idem  venerit  i  qni  sc- 
cundum  Scripiuras  annuntialus  esl,  et  gesserit  ac  per- 
fecerit  universa  qnibns  inlelligi  el  cngnosci  posse 
prsediclus  "^  est,  quse  legeniibus  interim  i  prosint  ad 
prinia  fidei  iineamcnla  formanda.  Plus  roboris  dabi- 
liir  et  magis  ac  magis  inieHectus  cordis  operabilur 
scruianti  Scripiuras  veteres  ac  novas  plenius,  et  uni- 
versa  Librorum  spiritalium  volumina  ""  perlegenli. 
Nara  nos  nunc  de  divinis  fontibus  "  implevimus  mo- 
dicum  quod  libi  inlerim  ndtteremus.  Bibere  uberius" 
ct  saturari  copiosius  poleris,  si  tu  quoqiie  ad  eosdem 
divin.TB  plenitudinis  fontes  nobiscum  pariler  potaiurus  C 
accesseris.  Oplo  te,  fdi  cbarissime,  semper  bene 
valcre. 

'"  CAPITULA. 

1.  Judwos  in  effentmn  v  Dei  graviler  deliquisse ,  quod 
Domintun  dereliquermt  ei  idola  secuii  siiil. 


[cceriiil. 
ill.  Aiile  piwdicluiH  qnod   Doiiiiiiiun  iccijue  coijiiituri, 

ucque  inleUecliiii,  iicqiic  rcccpluri  cssciil. 
IV.  Quod  Scripliirds    sancliis   iiilcllecluri  Judui    non 

esseul,  inlellicjiaulem  liuhercnl  in  uovissimis  leiupori- 

bus  poslea  qmiu  Clirislus  veiiissel. 
Y.  A'i/i!7  posse  Jiulceos  inlelligere  de  Svripluris,  nisi 

prius  crcdideiiiil  inClirisluin. 
VI.  Quod  Uierusalem  perdiluri  essenl,  et  lerrnin  quain 

acceperani,  reticiuri, 
VH.  llem,  quod  essenl  amissuri  lumen  Doniini. 
Vlil.  Quod  circumcisio  priiiia  cariialis  evacuala  sit,  ct 

secunda  spirilulis  reproinissa  sit. 

IX.  Quod  lex  prior,  qucv  per  Moyscn  duJa  esl,  cessa- 
tura  esset. 

X.  Qi.wd  le.v  noca  dari  hnberel. 

XI.  Quod  diaposiiio  ulia  el  teatamtnlnm  novitm  dari 
hiiberel  'i. 

XU.    Quod  baiHisma  ■•  velus  cessarei  et    nocuin  '  in- 

ciperel. 
Xlil.  Quod  juguin  velus  evucuarelur,  et  jugnm  novum 

durelur. 

XIV.  Quod  pailores  velerct  cessaluri  essetu,  el  novi 
inciperent. 

XV.  Quod  doinus  ei  lemptum  Dei  Cliristus  '  futurus 
essei,  el  cessarel  lemplum  vetiis,  ei  novum  inciperct, 

XVI.  Quod  sacrificium  vetus  evacuarelur  et  nomn  celc- 
braretur. 

XVII.  Quod  sficcrdotium  velus  cessarel,  el  novus  sa- 
cerdos  venirel,  qui  in  wlernutn  futiirus  essel. 

XVIII.  Quod  prophela  alius  sicul  Motjses  proinissus 
sii,  scilicel  qui  leslamentiim  twvam  durel,  et  qui  ma- 
gis  audiri  deberet. 

XIX.  Quod  duo  populi  prwdicli  sint,  tnajor  et  miuor , 
id  est  velu»  Judteortm,  el  novus  qui  esset  ex  nobis  " 
fulurus. 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Brevi  ante  Voss.  i.  Brevi  dig.  Bod.  1,  2.  Brevi  ad  te 
dif;.  Spir.  Compendiosa  brevitate  Yoss.  5. 
g,  •>  Scribaiilur  ].in. 

■^  Laiior  Bod.  i. 

ii  Suggesserat  NC.  1.  Imnit.  Bod.  2. 
I    '^  SijarHcret  Ver. 

f  Uttliorc  conipcndio  Ver. 

'■i  Pari  qualilale  Veron.  Moderatus  Voss.  i. 

i>  Simus,  exciisi  plerique.  Sumus  Oxon.  ci;  codd.  Bod. 
1,2,5,  .f.  Lin.  NC.  1.  Voss.  4. 

'  Kidem  Uomini  Bod.  1.  3.  Voss.  i. 

]  Jam  advcnerlt  NC.  2. 


D 


k  Agnosci  posse  prsediclus  est  Lam.  NC.  1,  2.  Lin. 
Posset,  sicut  prffidictus  esl  Voss.  3. 
1  Legcnli  libi  Oxon. 
■"  Librorum  volumjna  Lam.  lin.  NC.  1. 
"  Divinac  plcnitudiuis  foiite  Voss.  3. 
°  Bil)ere  liberius  Bod.  i. 
V  Offcnsa  Voss.  i. 
1  Deboret  Voss.  i. 
'  Baptismus  Voss.  i. 
'  Novus  Voss.  i. 
t  Teinpluiii  Clirislus  Voss.  1. 
"  Novis  iJorf.  1. 


STEPH.  BALL7.1I  NOTyE. 


liones  affcrt  optimas  ut  osteinlal  vere  cssc  Cypriani. 
Qiiod  ctiam  adstruil  observalio  editionis  Anglicanaj 
ad  librimi  primum,  el  in  pncfaiioiie  ad  libriim  lcr- 
tiuni.  Quilnis  ego  addo  Fnlgentinm  episcopum  in 
fragmeiitis,  et  Luppum  abbateni  Ferrarienscm  in 
Epistola  128,  ad  regein  Karolum,  cl  iii  libro  de  Iribus 
Qua'slionibus  cilare  boc  opiis  lanijuam  Cypriaiii.  lla- 
biii  auteiii  iiniim  et  viginii  excniplaria  velera  iiorum 
iibrorum,  qiiormii  taincn  qiiiiii^uc  hiibenl  (anliim  li- 
bros  duos  priorcs.  Liii.stleiii  porro  fcre  argumenli 
ruin  islo  Cyoriaiii  operc  est  libcr  de  Pramissioiiibus  el 
prwdicliouihiLi  Dei,  ipii  viilgo  liiliuiliir  Prospcro.  C;b- 
leriiin  ailiiionco  Eiasiiiuiii,  (|iii  profcssiis  csl  sc  pulare 
boc  opuj  iioii  c-bC  Cypriani,  iii  initiu  taincii  /l)i(iwJ«- 


lionum  suaruin  in  Evangclium  Joannis  cilare  captit 
lerliiiin  et  quintiim  liliri  secundi  lanquam  Cypriani. 

Subtiliore.  Codcx  Veronensis  et  Corbeicncis  M(i- 
tiore. 

Cognosci  possrl.  Ediltoquiedicitnr  Gravti  ct  Pamc- 
liana  ii;il)eiit  pote,^l  qiwd  ipsa  si(  qni  prwdiclus  esl.  Sed 
cp;()  li;iiic  lectionciii  iii  niillo  veienim  exoiiiplarimu 
repeii  qiiibus  iisus  siiiii ,  iiei|iic  exstai  in  Anglicanis  , 
ncqiie  iii  edilioniliiis  aniiqiiioribus.  An^^li  laiiien  eam 
reiiuucriiiii. 

Legeiiiibus.  Aiitea  swiptum  cr.^vl  kgenii  tihi.  Emen-; 
tfiviiiiiis  cx  codicc  Vcroiiensi,  cl  cx  Fiixcnsi  cl  IJcc- 
ccnsi;  lcgilimam  aulcin  essc  baiic  cniciidntiynem  os- 
teiidii  ciiuin  pixfalio  libri  lcrlli. 


679  DIVI  C\'PR1ANI  G80 

XX.  Quod  Ecdesia,  quai  prius  slerilis  fuerat,  plure$  A  XXIU.  Quod  ad  regnum  ccelorwn  magis  Ueittcs  (luam 

fitios  liabitura  esset  cx  geiitibus,  qitain  qiiot  synagoga         Juda;i  pervemuiit. 

antc  httbuisset.  XXIV.  Quod  solo  lioc  Judcei  accipere  veniam  possint 

Wl.  QiiodGentesmagis  in  Cliristumcredilurd' essent.  deliciorum    siiormn,    si    sanguincm    C.liristi    occisi 

XXII.  Quod  panem  et  culicem  Cliiisii  et  omnem  gratiam  Bnptismo  cjiis  ablueriiit,  el  in  Ecclesiam  Iraiiseuntes, 

ejusamissuri  essent  Judwi,  nos  vero  accepturi,  et  qiiod  prwceptis  ejiis  obtemperarint. 

Clirisiianorum  novim  iwmen  benediceretur  in  terris. 


TESTIMDNIORUM  , 

LIBER  PRIMUS. 

CAPUT  I.  —  JUD.EOS  IN   OFFENSAM  DEi  GRAViTER  DELi-  tcvit  ct  n^eclavil  dcos  aiienos.  Exterminabil  Dominus 

(lUiSSE,  QUOD  UOMISUM  DEBELIQUERIKT  «  ET  IDOLA  SE-  liomiiiem  qui  facit  liwc,  et  liumilis  efficietur  in  tuberna- 

CUTI  SINT.  n  cidis  Jacob  {ilalacli.  ii,    11,  12). 

In  Exodo  populus  ad  Aaron  :  Exsurge  et  fac  '•  no-  caput  m.  -  quod  pbopiietis  non  crediderint  et 

bis  deos  qtu  nos  praicedaiit,  quia  Moyses,  vir  liic  qui  ■=  ' "*  interfecerint. 

iiof  ejecil  de  JEgypio,  quid  ei  acciderit  non  scimus  Apud  Hicremiam  Doiiiinus  dicil  :  Misi  ad  vos  ser- 

(Kxod.  xxxii.l).  IieiniUicMoysesadDominum:  Pre-  vos   meos    prophetas.   Aiite    lucem   viiltebum,  et  non 

cor.AH.Domine^^^deliquUpopulushicdelictumgrande'-.  aiidiebatis  me  ',  neque  inlendebatis  auribus  vestris,  di 

Fecerunt  sibi  deos  aureos  et   argenteos;  et   nunc,  si  cens  :  Converiatur  unusquisque  a  via  sua  mala  et  a  ne- 

dimittis  ei  delictum,  dimitte;  sin  autem,  dele  me  libro  quissimis  olfectaiionibus"^vestris;  et  liabitubitis  in  terra 

qitcm  scripsisli.  Et  dixit  Doininus  ad  Moysen  :  Si  quis  ista  quain  dedi  vobis  et  patribus  veslris  a  sa;cub  et  us- 

dciiquilante  me,  deteam  iltum  de  libro  meo  (Ibid.  51-  que  in  sa!cula.  Et  ilerum  :  Notite  ambutare  post  deos 

35).Ilum  in  Deulcrunoinio  :  Sacrificuverunt  damoniis,  alienos  ut  serviatis    eis,  et  tie  adorareritis  eos  ",  et  »c 

ct  non  Deo(Deut.  xxxn,  17).  Iiem  iii  libio  Judicum  :  inciietis  me  in  operibus  manuum  vesirarum  ad  disper- 

Et  fecerunl  filiilsraet  quod  matignum  '  erat  coramDo-  deiidos  "  vot,  et  non  audistis  me  (  Hier.  xxv,  4-7  ). 

miiio  Deo  patrum    siiorum,   qui  ejecil   eos  de  terra  Item   iii   Basiiion   libro  v  iii  Ilelias   ad  Dominum   : 

/Eyypti,  et  seculi  siint  deos  gentium  e  qua:  circa  illos  ^Emulaiulo  aniutatus  sum  Domiiio  Deo  oninipotenifi; 

simt,  el ''  offenderunt  Dominum  ',  r.t  retiquerunt  Deum,  C  quia  deretiqiicruntte  fiiiilsrael,  otlaria  lua  demolieninl , 

cl  servierunt  Bual.  llcmWlic  :  Et  adjecerunt  filiilsraet  el  proplietas  tuos  inlerfecerimt  gludio,  et  remansi  ego 

iterum  facere  malignum  J  coram  Domino,  et  servierunt  solitarius  ■■,  ct  quairunl  animam  meain  auferre  '  a  me  ' 

Uaat  et  diis  atieiiigennrum,  et  retiquerunt  Dominuin,  et  (  III  Reg.   xix,   10).  Ilem   in   Esdra  :  Desciveruiii  a 

nonservieruiitilti(Judic.\i,H-iZ).DereticiiisestJuda*',  te^^et  abjecerunt  legem  luam  post  dorsum  suum  ' , 

et  ubominutio  facta  est  in  Israet  et  in  Uierusalem,  quo-  et  prophetas  tuos  inlerfeceruiu,  qui  obteslabanlur  eos  ut 

nium  profanavit  Jiidas  sancia  Doimiii,  in  quibus  di-  revcrterenturad  te  (M  Esdr.  x\, 'id). 

LECTIONES  VARIANTES. 

"  Retiqucriiii  Thu.  Foss.  Corb.  Corb.  Voss.  3. 

''  Exsurgc,  fae  Boi.  2.  1  Obaudicballs  Foss. 

\  X""  1"'  ^"'■''-        ,  "  Afreclionibiis  veslris,  a  sfficiilo  Spir.  Rem.  Kr.  Liii. 

•1  Precor,  Domine  Thu.toss.  Corb.  NC.  Lnm.  Hod.  1,  2,  3,  i.  Foss.  Corh. 

'■  Poi.ulus  liic  graiide  Foss.  "  Adoravcrilis,  elne  Spir.  Rem.  Er.  NC.  l,  2.  Rod.  1, 

'  Maligiiuni  0.ro/i.   f.oulra  Dominum   Voss.  3.  Maluni  2,  3,  t.  Thu.  Foss.  Corb 

corain  loss.  1.  o  Djspergeiidos  NC.  I. 

K  Ueos  a  genubus  .NC.  1.  Lin.  Lamb.  Tku.  Corb.  Benev.  p  Iiem  iii  Rcgum  bbro  ttod.  2.  NC.  2. 

^f^.       -11             .,,  "I  yKinulatus  sum  Doiniimin  Dcuni   oinuipolenicm  i'osi>. 

"'  Circa  illos,  cl  Tliu.  '  Ego  solus  Lam.  NC.  1.  Bod.  2.  i.  Lin. 

'  Lonlra  Uommiim  Ar.  Lain.  NC.  i.  Lin.  Thu.  Foss.  J)      »  Ouajrunt  auferre  aiiimam  Foss.  Voss.  3      ■ 

Lorb.Bod.  1,  2,  3,  1.  Sic  infrn.  t  Y.im  a  mc  Bod.  2,  i.  loss.  3,  4. 

)   hl  iteruui  fcccriiiit  inaliiin  ro.ss.  i.  "  Discesscruiit  a  tc  Bod.  I,  2,  5.  Voss.  ii. 

">  Uerelictus  est  Juda.  Totu  hwc  periodiis  nd  ApiiJ  Hic-  "  Posl  corpus  Bod.  1   4  Voss  3 
vcm.deesltn  Ar.  Lam.  iVC.1,2.  Bod.  i,  2,5,4.   Thu. 

STEPII.  BALUZII  NOTA. 

^*"*-.'-  —  P^^^eliilus  est    Segmenium  boc  deesi  jii  cripiis,  deest  eliam  in  libro  sancti  Marlini  Turonea- 

scxdecim  libris  veteribus.  Desidcraii  etiam  in  pleris-  sis  usi|iie  ad  apud  Esaiam 

'!"«  '"onuerunt  Aiigli.  Rasition.  Laclanlius  lib.  iv,  cap.  11.  liem  llelias 

Apiid  .Valachiam.  lia  omnes  libri  veleres  et  omnes  in  tibro  Basilion  leriio.  Alibi  Cyprianus  ponit  Reqiioriim 

cdiiioiies.  Aiigli  isla  dclevcrunl  in  lioc  loco,  et  lians-  pro  Rnsition.  Sic  plcriqiie  veicres  posucriini  Reqiim, 

liileruiii  posi  verb.i,  ci  noii  servieiniis  illi,  ct  posue-  alii  Reqiwrum.  Vide  Eucberium  in  initio  Co»ime/i(«- 

riiiit  :  ttem  apud  Malachiam  :  Derelictus  est ;  nullam  riorumin  iibros  Regum  et  scliolia  Joannis  Tilii  ad  Lu- 

iJiiicn  liujus  muiationis  rationem  dederuiit.  ciferiim  Calariiaiium.  Vide  eliam  Biblia  sacra  cx  cdi- 

1>AP.  II.  —  Apud  Hieremiam.  Aiigli  admoneiil  lolain  lioiie  Boberii  Slepbani 
lianc  periodum  decsse  in  undecim  codicibus  maiius- 


C81  TESTI.MONIORUM  LIBER  1.  682 

CAP.  III.  —  ANTEPR.EDICTUJI  QUOD  DOMiMM  NEQUE  co- A'«   umbra  deumbulabunt  {Psal.   Lxxxi,'5).   Itcm   in 


GNITLRl  NEQUE  INTELLECTURl  NEQUE  RECEPTUKI  ES- 
SENT. 

Apiid  Esaiam :  Audi,  ccelum,  et  proebe  aurem ",  lerrii, 
quoniam  Domiims  loaiius  esl.  Filios  generavi  el  exaltavi, 
ipsi  aulem  me  reprobaverunt ''.  A(itiovit  bos  possessorem 
suum  et  asinus  prwsepium  Domini  sui<^:  Israel  aulem  me 
non  cognovit,  et  populus  me  non  intcltexil  ^.  Yce,  gens 
peccalrix  '^,  populus  plenus  f  peccalis,  semen  nequam  s, 
filii  scelesti;  reliquistis  Dominum,  el  in  indignalionem 
misislis  illum  sanctum  Israel  ''  {Isa.  i,  2-4).  Iiem 
apud  eumdem  Dominus  dicit :  Vade,  et  dic  populo 
isli  '  ;  Aure  audietis,  et  non  inteUigetis,  el  videntes  vi- 
debitis,  et  non  videbitis  J.  Incrassnvit  ^  enim  cor  populi 
liujus ,  et  auribus  graviler  audierunt,  et  oculos  snos  con 


Ev.ingelio  cala  Joaiinem  :  In  sua  propria  venit,  etsui 
eum  non  receperunt.  Qiiotqitot  eum  recepcrunt,  dedit 
illis  poteslalem  ul  filii  Dei  fierenl,  qui  credunt  in  no- 
viinc  ejns  {Joan.  i,  11,  12). 

CAP.  IV.' —  QUOD  SCRIPTURAS  SANCTAS  INTELLECTURl 
JUD^El  NON  ESSENT,  INTELLIGI  AUTEM  HADERENT  I.N 
NOVISSIMIS  TEMPORIBUS  POSTEA  QUAM  CHRISTUS  VE- 
NISSET. 

•  Apud  Esaiam  :  Et  erunt  vobis  lii  omnes  sermones 
sicut  sermones  iibri  qui  signalus  est :  quem  si  dederis 
liomini  scienti  litteras  ad  legendiim,  dicct :  Non  possuin 
legere,  Signaliis  est  enim.  Sed  in  illadie  audimt  surdi 
sermones  libri  ^;  ei  qiii  in  tenebris  et  qui  in  nebula  siint. 


cluserunt,  ne  forte  videant  ocutis  et  auribus  audiant  et      oculi  cxcorum  videbunt  {Isa.  xxix,  H,  18).  Ileiii  apud 


corde  inlelligant,  et  revertanlur  ^  et  curem  illos  ( Isa. 
VI,  9-10).  Iiem  apud  Hieremiam  Dominus  dicit  :  Me 
dereliquerunl  [ontem  aqucb  vivai,  et  effoderunt  sibi  tacus 
detritos,  qui  non  poterunt  ™  aqitam  portare  {Hier.  ii, 
13).  Iiein  apud  eumdem :  Ecce  sermo  Domini  factus  esl 
eis  in  maledicliim,  et  non  "  voluiit  illum  {Hier.  vi,  10). 
Item  apud  eumdein  Domiiius  dicit :  Cognovit  "  milvus 
tempus  suuin,  turtur  et  liirundo,  ruris  passeres  r  custo- 
dicrunt  lempora  inlroiius  sui,  populus  autem  meus  non 
cognovit  judicitim  Domini.  Qtiomodo  dicitis:  Sapientes 
sumus,  et  lex  Domiiii  nobiscum  est?  In  cassum  (aeta 
est  metatura.  falsa  'i,  scribw  confitsi  sunt,  sapientestre- 
pidaverunt  et  capti  sunt,  qtiia  verbiim  Domini  reproba- 
verunt  {Hier.  viii,  7-9).  Ilem  apud  Salomonem  : 
Quarunl  nte  mali  ^,  et  non  invenient.  Odio  enim  lia- 
buerunt  sapienliam,  sermonem  autem  Domini  non  rece- 
perunl  {Proverb.  i,  28,  29).  Item  in  Psalmo  xxvii  : 
Redde  eis  relributionem  eorum,  quoniam  non  inteltexe- 
runt  in  operibtts  Domini  {  Psal.  xxvii,  45 ).  Item  in 
Psalino  Lxxxi  :  Non  cognoverunt  neque  inieUexerunl , 


Hieremiam  :  In  novissimo  dierum  *  cognoscetis  ea 
{Hier.  xxiii,  20).  Ilem  apud  Danielem  :  Muni  sermo- 
nes  "  et  signa  librum  usque  ad  tcmpus  consummaiionis, 
quoad  discant  mulii,  et  implealur  agnitio^ ;  quoniam 
cum  fiet  dispersio,  cognoscent  omnia  hwc  {Dnn.  xii, 
i,  7).  Item  in  Epistola  Panli  ad  Coriiilliios  prinia  : 
Nolo  eniin  vos  ignorare,  fratrcs,  quia  patres  noslri 
omnes  sub  nube  fuerunt  (I  Cor.  x,  1).  Iiem  in  Epislola 
ad  Corinthios  secunda  :  Obtusi  sunt  sensus  eorum  us- 
que  in  htinc  diem,  hoc  eodem  velamento  in  lectione  ve— 
teris  Teslamenti  manenle  quod  non  revelatur,  quia  iii 
Cltrislo  evacualur ;  et  usque  in  ItodiernHm  ^,  si  quando 
legilur  Moyses,  velamentiim  est  super  cor  eorum.  Mox 
atilem  ut  conversi  fuerint  y  ad  Dominnm,  anferetur  Ye- 
'  lamentum  (II  Cor.  iii,  14,  16).  In  Evangelio  Dominus 
post  resurrectionem  dicit  :  Isti  sunt  sermones  quos 
locutus  sum  ad  vos  cum  adliuc  essem  vobiscum,  quia 
oportet  adimpteri  omnia  quce  scripta  ''■  sunt  in  lege  Moysi 
et  Prophetis  et  Psalmis  de  me.Tunc  adaperuit  illis  sen- 
sum  ut  intelligerent  Scripturas,  et  dixil  illis :  Quia  sic 


^  Prsebe  aures   Ar.  Bod.  1,  2.  i.  Lam. 
Toss.  i. 

1)  Me  spreverunt  NC.  1.  Bod.  2.  Lin.  Foss.  Yoss.  3.  Sic 
Tertul.  el  Iren. 

■^  PrKse(iiuni  Domini  Bod.  2.  4.  Thu.  Foss.  Corb:  yoss. 
i.  Prssepem  Ver. 

d  Non  agnovit  Bod.  5,  i.  Populus  non  Foss. 

«  Vse  geuli  peccalrici  Ox^n. 

t  Populo  [ileno  Oxon. 

8  Semen  pessimum  Bod.  1 ,  5.  Yoss.  4. 

t  Ad  iracundiam  provocaslis  Ar.  Lam.  Lin.  NC.  1 .  Bod. 
1,  2.  Ad  iracundiam  cl  indignaiionem  misislis  illiun,  pro- 
vocaslis  illum  sancluni  Voss.  2. 

i  Populo  liuic  Bod.  2.  Voss.  i. 

j  Non  aspicielis  Ar.  NC.  1.  Bod.  2. 

k  Incrassavi  enim  Foss. 


LECTIONES  VARIANTES. 

Tlm.   Corb. 


D 


1  Et  convertantur  Corb.  me  Terlul.  Ut  curem  Voss.  3, 

™  Non  pntuerunt  Corb. 

"  Maledfctum,  noii  Thti.  Foss. 

°  Milvus  cognovit  Bod.  o. 

P  Hirunilo,  passeres  Corb. 

1  Mfjecatura  Afflig.  Meiaiura  vestra  Bod.  1,  2,  3.  lain. 
Un.  Tltu.  Bor.  Voss.  3,  4. 

'  Quserent  me  mali  Thu.  1.  Voss.  4. 

'  Libri  biijus  Voss.  4. 

'  In  novissimisdierum  ross.  4. 

"  Mniii  librum  Ver. 

^  Impleantur  agnilione  omnes  Lin. 

'^  Hodiernum  dicm  NC.  1.  Lam.  Bod.  2. 

y  Conversus  est  ad  Dominum  Ar.  NC.i.Lin.  Lam.  Bod. 
2.  Voss.  3. 

'  Omnia  quse  scripta  Bod.  1.  Voss.  3. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


Cap.  III.  —  Prmbe  aitrem.  Hacc  est  lcclio  omnium 
■velerumeditionum.PameliusmutavitexIideuiiiiisliliri 
veieris,  el  qiiia  apud  TertuUianum  lib.  in  adversus 
Marcioncm  legilur  in  aures  percipe.  Sane  editio  Viil- 
gata  Isaia-.  habet  lectionem  ipiain  Pamelius  proiiilit. 
At,  cum  versio  qiia  Cyprianus  ulebatiir  ,diversa  lue- 
rit  a  noslra  Viilgata  ,  valde  probabile  est  veterum 
editionnm  scriptiiram  esse  meliorem.  Coeteriim  eam 
confirmaiit  tredecim  libri  noslri  et  sex  Anglicani. 

Praisepium.  Revocavi  leclionem  editionis  Spiren- 
sis,  quam  inveni  eliam  in  decom  libris  nostris  et  in 

Patrol.  IV.  S.  CypRiA». 


quatuor  Anglicanis.  Sane  in  edilione  noslra  Vulgala 
sacrai  Scripturae  lcgitur  prmsepe.  Veruin  auctoritas 
illa  non  probat  ita  quoqne  legendum  e<;se  apud  Cy- 
prianum  :  nam  et  la^ini  scriptores  dicebant  oliin 
prmsepe  et  preesepiiiin. 

Vce,  gens  peccatrix.  Ita  resliliiimus  ex  fide  veterum 
libroruin,  uli  etiain  fecimiis  in  libro  de  Oratione  Do- 
viinica,  pag.  207, ubi  raiionem  reddidimus  hujus  mii- 
tationis. 

Metaiura  falsa.  Sex  libri  veteres  habent  melatura 
veslra. 

22 


883 


DIVl  CYPRIANl 


seriptum  eU,  el  tie  oporlebal  «  Cbritlum  pati  et  reiur-  A  tem  in  hunc  mundum "".  In  lioc  mundo  fuil,  el  mundus 


gere  a  mortuis  tertia  die,  et  prwdicari  in  ttomme  ejus 
pcemlentiani  et  remissatn  peccatorutn  usriue  in  ottmes 
gentet  (Luc.  xxiv,  U-il). 

C4P.  V.  —  NIHIL    POSSE  JCD;EOS  INTELLICEHE  DE  SCRIP- 
TUniS,  MSI  PRIUS  CREDIDERINT  IN  CDRISTUSI. 

ApudEsaiam  :  Et,  »i  non  eredideritis.neqtie  intelli- 
getit  {Isa.  VII,  9).  liem  Dominus  in  Evangelio  :  Si 
enim  non  credideritis  quia  ego  sum,  morietiiiiii  in  pcc- 
catit  vestris  (ioan.  viii,  24).  Fide  autem  slarc  justi- 
tiam  et  iilic  esse  vilam  prsediclum  est  apud  Abacuc  : 
Justus  autem  ex  fide  mea  vivet  •>  (Abae.  ii,  4).  Inde 
Abraliam  pater  gentium  credidil.  lu  Genesi :  Credidit 
Abraliam  Deo,  et  deputatum  est  ei  ad  justitiam  (Gen. 
sv, 


pcr  ipsum  faclus  est,  et  nvindus  eum  non  cognovit 
(Joati.  1,  9,  10).  item  illic  :  0"'  '"»'  crcdiderii,  jam 
judicalus  esi,  quia  non  credidil  in  nomine  unici  FiUi 
Dei.  Hoc  aulein  esl  judicium,  quonium  lux  veiut  in 
swculiun,  et  dilexerunt  hoinines  magis  lenebras  "  quam 
lucem(Joan.  iii,  18,  19). 

CAP.  VIII.  —    QUOD    CIRCIIMCIRIO    PRIMA    CXnNALIS    EVA- 
CCATA  SIT,  ET  SECUXDA  SrlRITALIS  REPROMISSA  SIT. 

Apiid  Hiercmiam  :  Ucbc  dieit  DominusvirisJuda  ° 

et  qui  inhabuanl  llierusakm  :  Renovate  inler  vos  no- 
viialein,  et  ne  seininaverilis  in  spinis,  circumcidile  vos 
Deo  veslru,  et  circumcidite  prwputium  cordis  vestri,  ne 
cxcal  sicul  igiiis   ira  mea  el  exiiral,  et  non  sil   qui 


,  6).  Itera  Paulus  ad  Galatas  :  Abraham  credidit  B  cxilinguat  (llier.  iv,  3,  i).  Item  Moyses  dicil  :  In 


Deo ,  et  depulalum  <=  est  «  ad  jusiitiam.  Cognosciiis 
ergo  quia  qui  ex  fide  sunl  ,  hi  sunt  filii  ^  Abialiw. 
Providens  aulem  Scriplura  divitia  quia  ex  fidejusiifical 
Gentes  Deus,  pranunliavit  Abrahce  quia  benediceniur  in 
iUo  omnes  gentes.  Igilur  qui  ex  fide  sunt,  benedicli 
tunt  cum  fideli  Abrahain  (Gal.  iii,  6-9). 

CAP.  VI.  —  QUOD  BIERUSALEH  PERDITURI  ESSENT,  ET  TER- 
RAH  QUAU  ACCEPERANT  RELICTDRI. 

Apiid  Esaiam  :  Terra  vestra  deserta,  civitates  vestne 
igni  exustw;  regionem  vestram  in  conspeclu  vestro, 
alieni  «  coniedent  eam;  el  deserla  et  subversa  a  populis 
alienit  derelinqueiur  filia  Sion,  sicut  casa  in  vinea,  el 
sicut  cuslodiarium  in  cucuinerario,  qiiasi  civitas  quce 


tiovissimis  dicbus  circumcidet  Deus  cor  luum  et  cor 
seiiiinis  ttti  ad  Dominum  Deuin  ainandum  (Deul,  xxx, 
G).  Ilem  apud  Jesum  Nave  :  Et  dixil  Dominus  ad 
Jesum  :  Fac  libi  cidlellos  petrinos  niinis  aculos,  et 
assidcns  circumcide  sccundo  i'  filios  Isract  (Josuc  v, 
2).  Ilcm  Paulus  ad  Colossenses  :  Circumcisi  esli  cir- 
cumcisioiie  non  manufacta  in  cxspotialione  carnis,  sed 
in  ciicutncisione  Chrisli  (Coloss.  ii,  11).  Iteni,  quod 
Adam  primus  a  Deo  factus  iiicircuincisu»,  cl  Abel 
justus ,  ct  Eiioch ,  qui  Dco  placuit  el  iranslalus 
est ;  et  Nue,  qui,  lerris  homiiiibusqiie  ob  dclicla 
pcreuntibus  'i,  solus  in  qiio  humanum  genus  scr- 
varetur  electus  ^t ;  et  Melchisedech  saccrdos,  scciin- 
dum  cujus  ordinem  Christus  repromissus  est,  tum 


expugnatur.  Et  nisi  Dominus  Sabaoth  reliquisset  tiobis  Q  quod   illud  signaculuin  sciiiinis   non  proficit,  sigiio 


semen,  quasi  Sodotna  fuissemus,  et  quasi  Goittorrha  si- 
mUaremur  f  (Isa.,  i,  7-9).  Item  in  Evangelio  Domi- 
nus  dicil :  Hierusalem,  Hierusalem,  qua;  occidis  8  Pro- 
phetat,  et  lapidas  mitsos  ad  te ,  quoties  volui  congre- 
gare  fiUos  tuos  \  sicut  gallina  pullos  ■  sub  alas  siuis  ! 
et  tioluisii.  Ecce  reimquetur  vobis  i  domus  veslra  de- 
serta  ^  (Matth.  xxiii,  57,  38). 

CAP.  VII.  —  ITEM  QUOD  ESSENT  1  AHISSDRI  LDMEN  DOMIM. 

Apud  Esaiam  :  Yenite,  ambulemus  in  luniine  Do- 
mini.  Ditnisil  enim  populum  suutn  doinum  Isracl  (ha. 
II,  5,  C).  Item  in  Evangclio  suo  cala  Joaiiiiem  :  Fuit 
lumen  verum  quod  illuminat  omnem  hominem  vctiien- 


autem   Domini  oinnes  signaiilur. 

CAP.IX.  — QDOD  LEX  PRIOR,  QU.E  PER  MOVSEN  DATA  EST, 
CESSATURA  ESSET. 

Apud  Esaiara  :  Tunc  manifesti  erunt  qui  signanl 
Legein,  ne  discant  "^ .  Et  diccl  ^  :  Exspeclo  Dcum  , 
qui  avcrlil  faciein  suam  a  doino  Jacob,  et  ftdens  cro  in 
illum  (Isu.  VIII,  IG,  17).  Itcin  in  Evangclio  :  Otnncs 
Prophetce  et  Lex  usque  ad  Joaitnein  prophelaveruiil 
(Malth.  XI,  13). 

CAP.  X.  —  QUOD  LEX  NOVA  DARI  HABGAET. 

Apud  Mlcliseani :  Quoniam  LexdeSion proficiscetur,  et 


LECTIONES  YAUIAMES. 


*  Quia  scriptum  esl,  ei  oportet  Bod.  1,  2.  3,  4.  Lam.  Tl 
NC.  1 .  Foss.  3.  " 

i»  Fide  vivet  NC.  i.  Bod.  i,  4.  Tert. 

"  Rei.utatum  Bod.  1,  2. 

•l  Juitei  Lam. 

'■  Alieiiigeua:  conicdcnl  Ben.  Ar.  Lin.  NC.  1,  2.  Bod.  1, 
2,  3,  4.  Voss.  3, 4.  Mor. 

'  Similes  csseinui  Ar.  NC.  %  Siroilareoius  Thu.  Voss. 
Corb. 

«  iHlorficis  T/iii.  Bod.  1,  3,  4.  Corb.  Yoss.  5,  4. 

1'  OmRregiire  lilifis  .41-.  tam.  NC.  1,  2.  Coiigregarc  tc 
ct  filjos  Voss.  4.  Colligere  O.TOH. 

'  Aquila  pullos  suos  Bod.  3. 


CaI'.  \.  —  Benedicli  sunl.  Codex  BurgundicusjKs/)- 

^Cdllllll-. 

Cap.VU. — Coirt  Joannem.  Ita  semper  libii  vcleres. 
Sic  «liaiu  bcrijisil  Siriuondus,  quamvis  graecic  liiigua; 


i  Eeee  mittelur  vobis  Bod.  I,  2,  3,  4,  Remittelur 
Toss.  5. 

k  Dcserla  nbcsl  u  Ar.  Ben.  Er.  fcr.  Man.  Voss.  4. 

1  tissent  Jmhei  iimissuri  Lain. 

■"  Vpiiicns  iii  liunc  uinndniii  Ycr.  Bcnev. 

"  Hoiuiiies  abesl  a  Lam.  NC.  l.  Voss.  5,  4. 

"  Viri  .liida  Corb. 

V  Alisciile  fo.ss.  -Idscide  Tlm.Corb.  Asside  NC.  1.  Uim. 
Ll  absiidi!  cl  circumscide  Voss.  5.  V.l.  sede  Voss.  4. 

'!  Qui  in  lerris  oiunilius  ol)  delicta  .VC.  1,  2.  Lin.  Lani. 
Uod.  l,  'i,  3,  4.  Bencv.  Ver.  Mun.  Voss.  3. 

'  Ne  discedaiit  Uud.  4. 

»  Et  dices  exspecto  Lin.  NC.  Lam.  Bprf.  1,  2,  4.1'oss.  4. 

STEPIt.  BALLZII  NOT^. 

peritus,  in  pijcceplo  Stcphaiii  pap.x  II  dc  hospilali 
Hoiuaiiu ,  cula  Galla  Paiiicia,  tom.  U  Cuucilioruin 
Callix,  pag.  38. 


685  TESTIMONIORUM  LIDER  I.  686 

smno-Domini  de  Hienisalem.  Et  judicabilinler  plurimos  A  Spiritii,  non  potest  introire  in  regnum  Dei.  Quod  etiiin 


pnpulos,  et  rcvincet  et  detegel  validas  nationes  {Micli.  iv, 
23).  Iieni  apuil  Esaiam  :  De  Sion  enim  procedet  Lex,  et 
verbum  Domini  de  Hierusalem  »,  eljudicabit  inler  genlcs 
{h.  XI,  3,  i).  Itein  in  Evangelio  cala  MaUiiKum  :  lil 
ecce  vox  de  nube  dicens  :  Uic  csl  Filius  meus  dileciis- 
simus,  in  quobene  sensi ;  ipsum  audile  {Maltli.  xvii,  5). 

CAP.    XI.    —    QUOD    DISrOSITIO     ALIA    ET   TESTAMENTUM 
NOVUM'UARI  HABERET. 

Apud  Hieremiani :  Ecce  dies  veniunt,  dicit  Dominus, 
et  consummabo  domui  Isracl  et  domui  Juda  •'  lesta- 
menlum  novum,  non  secunduni  lestamenlum  quod  rfi«- 
posui  patribits  eorum  in  dic  qua  appreliendi  manus  eo- 
rum  ul  educerem  eos  de  terra  .^gypii ",  quia  non  per- 
manserunt   in  lestamenlo  meo,  el  ego  neglexi  eos,  dicil 


nalum  esi  de  carne  caro  est,  et  quod  natum  est  de  spi- 
rilu  spirilus  est  {Joan.  iii,  5,  G ). 

CAP.  XIII.  —  QUOD  JCGUM  VETUS  EVACUARETUR  ET 
JUGUM  NOVUM  DARETLR. 

Iii  Psalmo  II :  Ad  quid  lumullualw  sunl  i  gentes,  ct 
populi  medilali  sunl  inania  ?  Adslilerunt '"  reges  terree, 
el  principes  eollecti  ■>  snnt  in  unum  adversus  Domi- 
num  et  adversus  Christum  ejus.  Disrumpamus  vincula 
eorum,  el  abjiciumus  a  nobis  "  jugum  eorum  {Ps.  ii, 
1-3).  Item  in  Evangelio  cata  Maiiliacum  Dominus 
dicit:  Venileadme,  omnes  qui laboralis el  onerati  eslis, 
et  ego  vos  requiescere  [aciam  i'.  Tolliie  jugum  meum 
super  vos,  et[discile  a  mei  quiamilissum  et  humitiscor- 
de,   et  invenietis  requiem  animubtts  vestris,    Jugutn 


Dominus.  Quia  Iwc  lestamenlum  quod  disponam  domui^"  enimmeumbonumesl^ etsarcinalevis^Matth.jii^^iS-ZO) 


Israel  posl  dies  illos,  dicit  Dominus.  Dans  legcs  meas, 
in  sensum  illorum  scribam  illas,  et  ero  illis  in  Deum,  et 
ipsi  enmt  mihi  in  plebem,  et  non  docebunt  unusquisque 
jratrem  suum  dicenlcs  :  Dignosce  Domimtm,  quia  omnes 
scieiit  me  a  minimo  usque  ad  maxinium  eorum,  quiapro- 
piiius  ero  iniquilaitbus  eorum,  et  peccatorum  eorum  non 
ero  memor  amplius  {Hier.  xx\i,  Zi-Zi). 

CAP.  Xll.  —  QUOD  BAPTISMA  VETUS    CESSARET  ET 
NOVUM   INCIPERET. 

Apud  Esaiam  :  Nolile  ergo  priora  ^  meminisse ,  el 
anliqua  nolile  reputare.  Ecce  facio  nova  quce  nunc  orien- 
tur,  et  cognoscelis,  el  (aciam  in  deserlo  viam  et  flumina 
in  loco  inaquoso  adaquare  genus  meum  electum  ",  plebem 


Apud  Iliereiniara  :/n  illa  ^  die conlribulabo  juguma  cer- 
viceillorum  etvinculaillorumdisrumpam;  et  non  opera- 
buntur  aliis,  sed  operabunlur  Domino  Deo,  et  David 
regem  suscilabo  ipsis  {Hier.  xxx,  8,  9). 

CAP.  XIV.    —  QUOD  PASTORES   YETERES  CESSATURI 
ESSENT,  ET  NOVI  INCIPERENT. 

Apud  Ezecliielem  :  Propterea  limc  dicil  Dominus  : 
Ecce  ego  super  paslores,  ct  inquiram  oves  meas  de 
manibus  eorum,  et  avertam  eos  ut  non  pascant  oves 
meas;  et  jam  non  pascent  eas,  et  extraham  oves  meas  d& 
ore  eorum,  et  pascam  eas  cum  judicio  { Exech.  xxxiv, 
10,  1G.)  Apud  Ilieremiam  Doniiiius  dicil  * ;  Et  dubo 
vobis  paslores  secundum  cor  meum,  el  pascent  vos  pa- 


,  ut  viriuicsmeas  exponere*.  C  *'"'"''""* '''*"''''""  («'«'••>".  15).  Ilem  apud  Hie- 


meam  quam  acqmsivi 
{Isa.  XLiii,  18-21).  Item  apud  cumdem  ;  Si  silierint, 
per  deserta  adducet  illos  8,  aquam  de  petra  producel 
ilUs,  findetur  petra,  et  flitet  aqua,  el  bibet  ''  plebs  mea. 
{ Isa.  xLvii,  21  ).  Item  in  Evangelio  caia  Maiihseum 
Joaniies  dicit ;  Ego  quidem  vos  baptizo  in  aqua  iu  pm- 
nilenlium.  Qui  venil  autem  post  me,  forlior  me  est  ', 
cujus  non  sum  idoneut  i  calceamenta  portare.  lp»e  vos 
baptizabit  ^  in  Spiritu  sancto  el  igni  {  Matlh.  iii,  II  ). 
Ilcm  cala  Joannem  ;  Nisi  quis  nalus  fuerit  ex  aqua  et 


remiam  ;  Audile  verbum  Domini,  genles,  et  nuntiat& 
insuUsqitie  longe  sunt.  Diciie:  Qui  disperdit  Israelcon' 
gregabit  illum,  et  custodiet  sicut  paslor  gregem  suum, 
quia  eruit  Dominus  Jacob ,  et  eruit  de  manu  forlioris 
illius  {Hier.  xxvi,  10). 

CAP.  XV.  —  QCOD  DOMCS  ET  TEMPLCM  DEl  CHR1STD9 
FUTURUS  ESSET,  ET  CESSARET  TEUPLUM  VETUS,  ET 
NOVCM  INCIPERET. 

In  Basilio  II:  Et  fuit  verbum  Domini  fad  Nathan 


LECTIONES  YARIANTES. 


«  Ali  llierosol.  Lin.  NC.  1 .  Lam.  Bod.  1, 2,  4.  Voss.  3,  i. 
F.  ^  Coiisummabo  doniiim  Israel  ol  clomiim  Juda  NC.  i.  Et 
lestamonUim  NC.  1.  Lin.  Lam.  Corb.  Bod.  2,  3,  i.  Voss.  i. 

"  Do  lerra  j4£gy|iti.  Reliqua  ad  fiiiein  capilis  desiint  in  Ar. 
Thu.  Lamb.  Foss.  NC.  1,  2.  Bod.  2,  5,  4,  Voss.  5,  i. 

"1  Nolile  priora  Ar. 

■■  Geiius  lnimauuin  Foss. 

•'  Qiiam  elesi  Corb. 
.Xdducet  illis  aquam  dc  petra;  flndetur  Bod.  1,2,4. 
i.iii.  llenev.  Voss.  3,  4. 

1'  \ivet  plebs  iiipa  Ar. 

•  Vouil  forlior  Thu.  Foss.  Corb. 

i  Uignus  L«m.  Lin.  NC.  1,  2.  Hod.  2,  3,  i. 

k  Baiitizat  Oxon.  Daplizabit  Foss.  Ar.  Lam.  lin.  Bod. 


i,  2.  Spirilu  sanclo  Bod.  2.  Foss. 

1  Quare  fremuerunt  Lin.  Lam.  NF.  1.  Corb.  Voss.  3, 4» 

■^  Coiiveneruul  in  unum  Ar.  Corb.  NC.  1,  2.  Lam.  Lin 
Bod.  1,  2,  3.  Fos.  3. 

°  Congregati  Voss.  4. 
1)      °  Projiciauius  a  uobis  Lam.  Thu.  Bod.  2,  i.  NC.  i,  2. 
Corb.  Lin.  Voss.  i. 

P  Vos  requiescam  Thu.  Lin.  Bod.  1,  2, 3,  4.   Voss  3 

1  Scitole  a  me  Thu. 

'  Jugiim  meum  suave  Lin.  Tliu.  Bod.  1,  2,  3,  4. 

"  Apud  Hierem.  In  illa,  desnnt  apiid  Ar.  Lam.NC  1. 
2.  Bod.  I,  2,  3,  4.  Thu.  Corb.  Voss.  3.  ' 

*  Apud  Hieremiam  Dominus  dicit :  Et  dabo  desunt  in 
eisdem  mss. 


STEPH.  BALUZII  NOT.^. 


^Cap.  X.  —  De  Sion  procedet  lex.  Vide  Avilum 
cpisl.  XIX. 

Cap.  XI.  —  Quia  non  permanserunl.  Ista  et  qiioe  se- 
quniiiiir  usquc  ad  lineiii  desiint  in  qualuordecim  co- 
dicibus  iiostris  et  in  novem  Aiia;lieaiiis.  Deeraiil  eliam 
iii  iini)  iiieo  vetere,  sedadditaposteasuntanliqiiitusin 
margiiio,  ciim  codex  illerecognitns  est  et  emeiidalus. 

Cap.  XIII.  —  Juguin   meum  bonum.   Vidc  anno- 


tationcs  Erasnii   adiiunc   locum  Maltliaii. 

Apud  Uieremiam.  Et  li.iec  qnnqiie  iisqiie  ad  lineM 
capituli  desuiil  in  tredecim  codicibus  nosiris,  ct  ia 
decem  Aiiglicanis;  deerant  eiiani  in  ilio  iiico  vctere 
iii  qiio  addita  sunt  in  margine. 

Cap.XIV. —  /'eHia/jurfy/iercmiaiH.Desunletiamista 
iii  vetustis  exemplaribus  paulo  ante  commemoratis 
in  nieo  addita  suiit  in  margine, 


gg7  DIVI  CYPRlANi  689 

dicent :  Yade,  et  dic  servo  meo  David  :  llwc  dicii  Do-  A  qui  remausent  in  domo  Itia,  veniel  adorare  in  obolo 
mimts  :  Non  tucedilicabis  mihi  domum  ad  iiihabiian-      pecunia:  et  in  pane  uno  (I  licg.  ii,  53,  3G). 


dum  ;  sed  erit,  cuin  implcli  (uerint  dies  tui  et  dormieris 
cum  pntribtts  tuis,  susciKibo  semen  tuutn  posl  le,  qHi 
eiit  de  ulcro  tuo,  el  parabo  regnttm  ejtts.  Ilic  wdificnbit 
miliidomtimin  nominetneo  ",  eterigam  ihronitm  ejits 
in  swcula ;  et  ego  ero  ei  in  palrem,  et  ipse  erit  tnihi  in  /i- 
liuin,  et  (idem  conseqitelur  dotntis  ejns  et  regnum  ejus  tts- 
que  in  swcula  in  conspectu  meo  (III  Iteg.  vii,  4,  5, 12, 
M,  16).  Ilem  in  Evangelio  Dominusdicil ;  Non  relin- 
qtietur  in  templo  lapis  super  Inpidetn  qui  non  dissolveliir  i» 
(  Malth.  XXIV,  2  ) ;  «r  post  tiiduttm  aliud  excilabilur 
sine  manibus  (  Marc.  xiv,  58  ). 

CAP.  XYl.    —  QCO»  SACRIFICIDH  VETUS  EVACUARETCR  , 
;    ET  NOVUM  CELEBRARETUR. 

!  Apud  Esaiam  ■=  :  Quo  milii  ■'  muliiittdinem  sacrifi- 
ciorum  veslrorum  ?  dicit  Dominus.  Pleitus  sitin,  holo- 
causlotnata  arietum  et  pinguamina  agnorum  et  sangtii  ■ 
nemlattrorum  et  hircorumnolo.  Quis  eniin  exqtiisivit 
ista  de  mantbus  vestris?  (Isa.  i,  11,12.)  Ilcm  in 
Psalmo  XLix  :  Non  edam  carnet  taurorum,  aul  sangiti. 
nem  Itircorum  bibam.  Sacripca  Deo  sacrilicium  laudis, 
ct  redde  Altissinio  vola  lua.  Invoca  me  in  die  pressurw  ", 
ct  erttam  te  '  et  ctarificabis  me  {Ps.  xlix,  15,  15  ). 
llem  in  Psalmo  eodem  :  Sacrificium  laitdis  clarificabil  s 
tne,  itlic  via  est  in  qua  ostendam  itti  salutare  Dei  >'. 
Ilcm  in  1'salmo  iv  '  :  Sacrificate  sacrificium  jtislilice, 
et  speraie  in  Dominum.  Iiem  apud  Malachiam  :  Non 
est  vtihi  voluntas  circa  vos  i ,  dicit  Dominus,  et  sacri- 
ficium  acceptum  non  habebo  ^  ex  manibus  veslris.  Quo- 
niam  a  sotis  orlu  et  ttsqtte  in  occasum  ctarificatum  est  no- 
men  meum  apud  gentes,  et  m  omni  loco  odores  incensi 
offertinlur  i  nomini  meo  el  sacrificium  munduin,  qito- 
niam  magnum  est  nomen  meum  aptid  genles,  dicil  Do- 
minus  ( Matach.  i ,  10, 11 ). 

CAP.  XVII.  —  QDOD  SACERDOTIUM  VETUS  CESSARET,  ET 
NOVUS  SACERDOS  VESIRET,  QDl  IN  /ETERNUH  FUTURUS 
ESSET. 

In  Psalmo  cix  :  Aiite  luciferum  genui  <«">.  Juravit 
Dominits,  ct  non  pcenilebit  eum :  tu  es  sacerdos  in  wter- 
num  tecttndum  ordinem  Melchisedech.  Itcm  in  Basilion 
primo  Dcus  ad  Hcli  snccrdolcm  :  Et  suscilabo  niilii 
tucerdolein  fiditm  ",  qiii  omiiiii  quw  sititt  in  corde  meo 
faciet,  et  mdiftcabo  ei  domuin  "  ftdekin,  ct  transibit  in 
conspeclu  chrisloruin  meoruin  omnibus  dicbus  ;  et  eiit. 


B 


CAP.  XVIII.  —  QUOD  PROPHETA  ALIUS,  SICUT  MOYSES, 
PROMISSUS  SIT  ,  SCILICET  Qlil  TE3TAMENTUU  NOVUH 
DARET,  ET  QCl  MAGIS    AUDIRI  DERERET. 

In  Deiiicronomio  Deus  ad  Moysen  :  Ei  dixit  Domi- 

nus  ad  me  :  Proplielam  excilabo  eis  de  frairibus  eornin 
sicul  te,  el  dabo  verbum  metiin  in  ore  ejtis,  el  totfuelttr 
ad  eos  ea  qitce  prwcepero  ei.  Et  quisquis  non  aitdierit 
quwcutnque  toculus  fuerit  i'  prophela  itte  in  nomiiie  meo, 
ego  vindicabo  ( Deitl.  xviii ,  17-19).  De  quo  et 
Ciirisius  iii  Evangclio  cala  Joannem  'i  :  Sciulamini 
Scripluras,  in  quibus  puliitis  vos  vitatn  wlernam  habere. 
Ilw  sunt  ■■  quw  tesliinoniuin  perliibenl  de  me  ;  el  non 
vuttis  venire  ad  me  ut  viiam  habeatis.  Notile  putare 
quia  ego  vos  accitso  apiid  Palrem.  Est  qui  vos  accusel, 
Moyses.  in  quem  vos  speralis  ".  Si  enim  credidisselis 
Moijsi,  credereiis  el  mihi  :  de  me  enim  ilte  scripsit. 
Si  aiitem  illius  scripturis  non  credilis,  quotnodo  verbis 
meis  credetis(Joan.  v,  39,  40,  iS,  47)  ? 

CAP.  XIX.  -~  QBOD  DUO  POPULI  PR^DICTl  SINT,  MAJOR 
ET  MINOR,  ID  EST  VETUS  JUD.EORUM,  ET  NOVUS,  OUl 
ESSET  EX  NOBIS,  FUTURUS.' 

In  Genesi ;  Et  dixit  Dominus  Rebcccw  '  :  Duw 
geiiies  in  utero  tuo  siini,  et  diio  populi  de  veiitre  tuo  " 
dividentur ,  et  poptiltis  poputtiin  siiperabil,  ct  major 
serviet  minori  (Gen.  xxv,  23).  Itcni  apiid  Oscc  :  Yo- 
cabo  non  populitmmeum,  poputum  meum,ct  non  ditectam, 
diteclam.  Erit  enim  qito  loco  dicelur  non  populus  meus, 
Q  itto  toco  vocabuntur  fitii  Dei  vivi  (  Osc.  u,  24,  i,  10). 

CAP.  XX.  —  QDOD  ECCLESIA,  QDiE  PRIUS  STERILIS 
FUERAT,  PLURES  FIUOS  HABITURA  ESSET  EX  GE.NTIBUS, 
QDAM  QUOT   SVNAGOGA  ^  AKTE  HABUISSET. 

Apud  Esaiam  :  Jttcundarej  steritis  qiia  non  parit, 
erumpe  el  exctania,  quw  non  parluris ,  quia  mutli  filii 
desertw  magis  quam  ejus  quw  habet  virum.  Dixil  eiiiin 
Dominus  :  Dilata  tocum  tabernacuti  tui  el  autworum 
tuorum  ct  fige  ".  Noli  parcere,  tongas  fac  mensuras 
tuas,  et  patos  tuos  y  confirma.  Adhuc  in  dexleram  tuum 
ct  in  sinislram  exlende,  el  seinen  titum  gcnles  posside- 
bit  ■',  et  civilales  desertas  inliabiiabit.  Noli  timere, 
quiarevinces  (Isa,  hWti,  i).  Neque  reverearis  quia 
nuiledicla  es,  qiioniam  confusionem  mternam  oblivisceris 
(Isa.uv,  1,4).  Sic  et  Abrahae  ciini  dc  ancilla 
natus  esset  prior  flliiis,  Sara  sterilis  diu  mansit,  ct 
sero  iii  senecia  de  pollicilatione  pepcril  filium  Isaac 


LECTIONES  VARIANTES. 

•  Domum  nominc  Dod.  1,  2.  Tliu.  Foss. 

•>  Qui  iion  (lcslniouir  Ar.  Bod.  e  Liim.  SC.  \. 
j    ^  Ks.iiain  dicil  Bod.  1. 

«  Quid  niilii  «orf.  3,  4. 

'  Oicin  pressurffi  Tlitt. 

t  Lximam  le  Ver.Cam.  Lin.  NC.  1,  2.  Thu.  Corb.  Ar 
Bnd.  1,2,4. 

«  M.igniri(abil  Lin.  Honoriricaliil  .4r.  Corb. 

b  Salulaio  iiieum  Ar.  Cam.  NC.  1.  Bod.  2. 

1  Kl  illic  Tliii.  1'oss.  Corb. 

1  Voliipias  circa  Voss.  Bod.  3,  4.  In  vobis  Ter. 

k  Noii  a(x:epl')  hal)eu  Yeron. 

■  Iiicensi  oh"erenliir  Itod.  \ . 

'"  Gcneravi  te  Bettev.  Yerun.  Tlm.  Foss. 

"  Sarurdolem  lidi;leiii,  ei  Lain. 


D  "  Tlu-dnum  meliorem  ini.  Domum  fldelem  oninibus  dic- 
bus  Lin.  NC.  2.  Bod.  1 ,  2,  3,  i. 

I'  QusDcunique  loquilur  Bob.  1,  i.  Loquctur  Bod.  2. 
Lantb.  Tliu.  Foss.  Corb.  Quk  loquelur  Lain. 

"1  Joaimem  dicit  Bod.  4. 

"■  Ha!c  sunt  Tltu.  Foss.  Corb.  Hocc  sunt  qnae  testimonio 
sunt  Bcnev.  Ver.  Lin.  Bod.  2,  5,  4.  Thu. 

'  In  quo  vos  speralis  Bod.  1,  2. 

'  Domiims  ad  Relieccaui  Bod.  2. 

"  De  ulero  tuo  dividonlur  Foss.  Corb. 

■^  Synagoga  hiil)iiiss('t  Ver. 

^  Et  fige  funicnlos  Bod.  1.  Uor.  Fige  ct  noli  Lam 

y  Et  paxillos  tnos  Corb. 

'  Possidcbunt,  inhabilabiles  Thu.  Corb.  Bod.  i,  4. 


m 


TESTIMONIORUM  LIBER  I. 


690 


(Gen.xxi),  qui  fuit  typus  Clirisli.  Sic  et  Jacob  accepit  A  ciam  te  ingentem  magnam,  el  benedicam  le,  et  magni- 


uxorcs  duas  ( Gen.  xxix  ,  xxx  ) ,  majorem  Liam 
oculis  iulirniioribus  lypum  "  synagog*,  minorem 
speciosam  Racliel  lypum  Ecclesi;c,  qua>  ct  slerilis  diu 
mansil,  ei  postea  peperit  Joseph  '',  qui  et  ipse  fuit 
typus  Clirisii.  Et  in  Basilion  piimo  legiiur  Helcana 
liabuisse  "^  uxores  duas ,  Fenennam  cum  filiis,  et 
Annam  sterilem,  ex  qua  nascilurSamuel,  non  secun- 
dum  ordineui  generandi,  sed  secundum  Dei  misera- 
lionem  eipromissionem,  cum  illa  orasset  iu  lemplo 
(I  Reg.  i);  et  natus  Samuel,  typus  fuit  Cliristi. 
Ileni  in  Basilion  primo :  Sierilis  septem  peperit,  et  qum 
plurimos  Itabeat  inprmata  est{l  Heg.  ii,  5).Filii  aulem 
septem  sunt''  Ecclesise  seplem,unde  et  Paulus  septeui 
Ecclesiis  scripsit,  et  Apdcalypsis  Ecclesias  septem  po- 


/icabo  nomen  tuum,  et  eris  benediclus  ;  et  benedicam 
qui  te  benedixerit,  et  maledicam  qui  le  maledixerit  e,  et 
benedicentur  in  te  omnes  tribus  ^  lerrce  (Gen.  xii,  1-5). 
De  hoc  ipso  in  Genesi  :  Et  benedixil  Isaac  Jacob  '  : 
Ecceodor  filii  meisicutodor  agri  pleniquem  benedixit 
Dominus.  Et  det  tibi  Deu$  de  rore  cceli  i  et  a  (ertilitate 
teir(B  multitudinem  (rumenti  et  vini  et  olei ;  el  servient 
tibi  gentes,  et  adorabunt  te  principes,  el  eris  dominus 
fralris  tui  ^  et  adorabunt  le  filii  patris  lui ;  et  quitema- 
ledixerit  erit  maledictus,  el  qui  te  benedixerit  '  benedi- 
ctus  (Gen.  xxvii,  27-29).  De  lioc  ipso  in  Genesi  r 
Vbi  autem  vidit  ■"  Josepli  quoniam  superposuit  "  paler 
suus  manum  dextram  super  caput  Effraim,  grave  illi 
visumest;et  apprehendit  Josepli  manum  patris  sui  " , 


nit  (Apoc.i),  iit  servetur  seplenariiis  numerus,  iit  dies  B  auferre  eam  a  capiie  Effraim  ad  caput  Manasse.  Dixit 


septem  quibus  Deus  muudum  (ecit  (Gen.  l.),ui  Angeli 
septeni  qui  assistunt  et  conversaiitiir  aule  faciein  Dei, 
sicut  Raphael  angeliis  iii  Tobia  dicit  (  Tob.  xii. ),  et 
lucerua  septiforniis  "  iii  labernaculo  martyrii  f  (Exod. 
XXV.),  et  oculi  Duinini  sepleni  qui  mundum  speculan- 
lur,-  et  liipis  cum  oculis  seplem,  ut  Zacharias  dicit 
(Zaclt.  in,  9;  iv,  10),  ct  Spiritus  septem,  ct  candelabra 
inApocalypsi  scpteiii,et  columna;  septein  super  quas  edi- 
ficavit  domuni  Sapientia.  ApudSalonioneiu(Proii.9,l). 


CAP.    XXI.    —  QLOD   GENTES    MAGIS     IN 
DITCH.E    ESSENT. 


CHRISTUH   CHE- 


In  Genesi  :  Et   dixit  Dominus  Deus  ad  Abralmm  : 
Exi  de  terra  tua  et  de  cognatione  tua  et  de  domo  patris 


autem  Josepli  ad  patrem  suum  :  Non  sic,  pater,  liic  est 
primitivus  meus  r  ;  superpone  dexteram  tuam  super 
caput  ejus.  llle  autem  noluit,  et  dixit  :  Scio,  fili,  scio  : 
et  liic  erit  in  populuni,  et  liic  exaltabitur;  sed  frater 
ejusjunior  major  illo  erit  i,  el  semen  ejus  erit  in  mul- 
titudinem  genlium  (Gen.  XLViii,  17-19).  Item  in  Gc- 
nesi  :  Juda,  te  laudabunt ''  fratres  tui ,  manus  *  super 
dorsum  inimicorum  tuortmi.  Adorabunt  le  ftlii  pairis 
tui :  calulus  leonis  Juda.  De  frutice,fiti  mi,  ascendisti, 
recubans  obdormisti  velut  leo  et  velut  catulus  leonis. 
Quis  excitabit  illum  ?  Non  deficiet  princeps  de  Juda  et 
dux  de  femoribus  ejus  quoadusqtie  veitiant  deposila  * 
illi ,  et  ipse  est  "  spes  gentium.  Deligans  ad  vitein''  pnl- 
lumsuum,  et  ad  cilicium  ^  pulltim  asiita:  suce.  Lavabit 


tui,  et  vade  in  illam  terram  quam  tibi  ostendero ;  et  fa-  C  in  vino   stolam  suam  y  et  in  sanguine  uvw   amiclum 

LECTIONES    VARIANTES. 


®  InBrmloribus in  lypum  ....  Hachel  in  typum  Oxon. 

*>  Peperit  Joseph  Foss.Xorb.  Bod.  1,  2,  4.  Peperit  li- 
lium  Josepli  Oxon. 

"  Primo  Helcaiia  liod.  1,  2,  3,  4.  Helcana  babuit  .ir. 
Latn.  NC.  1,  2.  Bod.  1,2,  3,  i.  Corb.  Iliu. 

<i  Filii  autem  sunt  seplem  Oxon. 

*  LucernsB  septiformes  Oxon. 

f  Tabcrnaculo  'reslimoiiii  Foss. 

8  Maledixerint  Bod.  1. 

h  Omiies  genles  Bod.  1. 

'  Jaeob  et  dixit  Lin.  Lam.  NC.  2. 

i  A  rore  coeli  Lam.  NC.  1,  2.  Bod.  1,  2,  4.  Thu.  Foss. 

li  Domiiius  fratribus  luis  Inm.  JBorf.  2.  JVC.  1. 

1  Beaedixeril  erit  Thu.  Corb. 


■"  Ubi  vidit  Tltu-  Corb. 

"  Quoniam  posuit  Tltu.  Corb. 

"  Pairis  sui  a  capite  Foss. 

V  Primogenitiis  Ar.  -. 

1  Major  illi  erit  Foss. 

'  Laudant  Bod.  i.  Thu. 

"  Maims  tuae  superBorf.l,  2,  3,  4.  Thu.  Foss. 

*  Veniant  quae  reposita  sunt  Lamb.  Lin.  Bod.  1,  2,  3, 
4.  NC.  1.  • 

"  Ipse  erit  spes  Corb. 

"*  Religansad  vilem  Lam.  NC.  1.  Bod.  i,  2,  3.  Thu. 

^  Ad  ciliuui  Tltu.  Foss.  Ben.  Bod.  1,  2,  3,  4.  Ad  helicoiu 
Oxon. 

y  Anabolium  Bod.  1. 


STEPII.  BALUZll  miJE.. 


Cap.  XXI.  —  Vbi  autein  vidit.  Hsec  et  caetera  usque 
ad  multiludinem  Gentium  desunt  in  codice  Burgundico 
ct  in  Lainoniaiio. 

Citicium.  Hanc  lectionem  prKferunt  anliquiores 
editioiies  et  (unnia  veteia  exempkiria,  iiisi  quod  iii 
Tliuano,  ut  in  Fossateiisi,  scripiiim  est  citiitm,  per 
incuriam  videlicet  librariorum  igiioraiiiiuin  quod 
ECribebant.  Quo  eliaiii  inodo  ,  si  qnis  Iioc  quoque 
scire  desiderai,  lcgiiur  iii  diiobiis  amiqiiis  codicibus, 
iiiio  regio  ei  aliero  uieo.  Pari  criore  iii  codice  meo 
162,  sci  ipluin  est  Citius  pro  C(ecitio,  in  libro  de  Pas- 
sioiie  saticli  Cypriiiiii  boc  iiiodo  :  Temporibus  Videria- 
ni,  iniquissiiiii  impcraioris,  fnil  iit  CurtlnKfuie,  qum  est 
inAfrica,  yloriosissiimis  viriwiiiine  Cyprittiius,  qui  primo 
quide.m  rhetoricani  docnil ,  deiiide ''"'*  u  quodum  pres- 
bylero  nomiite  Cilio,  conversus  ad  fidem  Chrisli,  nomen 
quoqiie  sorlitus  est  Ca:lius.  Erasniiis,  qiii  vidclial  huiic 
Cypriani  locum  cubare  in  meiido,  posuit  i/icem,  ex 
conjeciura  videlicel.  Postea  emersit  edilio  qua;  dici- 
tur  Gravii,  quani  qiii  procuravit,  admonet  lecloies 


se  lielicem  in  hoc  loco  scriptnm  vidisse  inter  varias 
jj  lecliones  positas  in  exeniplari  ediiionis  Cyprianica;, 
quod  eral  Gravii,  innuens  illum  casiigationes  ex  ma- 
niiscripto  Cypriani  codice  observatas  in  sunni  silii 
codicem  brevissime  taniiim  notasse,  qiiamvis  consiet 
omncs  illas  leciiones  noii  esse  sumptas  ex  librn  ve- 
teri ,  et  nonnullas  earuiii  esse  lanliim  conjeetiiras 
Gravii;  ac  quamvis  ille  qui  hiijus  ediiioiiis  auctor  cst, 
nioneat  sibi  in  ea  usui  fuisse  exeniplaria  coiupliira , 
nt  iiiter  ca;tera  unuin  insigniiis  ac  vetustius  niaiiu- 
scriplum  ex  bibliolheca  Carlhusia;  Coloniensis,  iiul- 
lum  lanien  eoriim  laudavit  ad  confirmandam  leciio- 
ncminventam  in  libroGravii,  iniimiretiiiuiteditioneni 
Erasmi;  qiiod  iion  fecissei,  si  babuisset  auctorilaiem 
alicujus  liliri  vcteris.  Aique  ego  sane  lubenier  am- 
plecterer  ei  pra;rerrein  conjecturani  Gravii,  nisi  ob- 
slaret  vcierum  ediiionuni  ei  codiciiiii  auctorilas ,  et 
iiisi  vetusii  qiiidam  magiioruiii  nominum  scriptorcs 
lepugnarenl.  Leciioneiii  cnini  quara  ego  leiinui , 
quanivis  iuendosa  sil,  esse  vctercm  constat  ex  capile 


C9l 


DIVI  CYPRIANI 


692 


suum.  Formidotosi »  ocuti  ejus  a  vino,  et  candidi  dentes  \  dem  :  Et  erit  in  illa  die  radix  Jetse  qui  surgel  imperare  ' 


ejus  magis  quam  lac  ^  (fien.  \u\,  8,  Xl).  Iiide  iii  Nume- 
ris  dc  popiilo  iiostro  scriplum  esl  :  Ecce  populus  quasl 
populus  teomnus  e.rsurget  {iSum.  xxiii,  54).  la  Deute- 
Tonomio:  Eritis,gentes,  in  capui,incredulus  uulem  po- 
pulus  iii  caudam  {Deiil.  xxviii,  44).  Item  apud  Hiere- 
iniani :  Audile  vocein  iub(e  :  etdi.verunt:  Non  andiemus. 
Propter  lioc  audient  gentes  "'  et  qiii  pascent  pecora  <= 
Hi  eis  {llier.  vi,17,  18).lii  Psalnioxvii :  Constitues  me 
in  caput  genliwn ;  populus  quem  non  cognovi  servivit 
milii  "^,  in  aiiditu  auris  obedivit  milii  {Ps.  \\u,U, 
45).  De  lioc  ipso  '■  apiidHicrciniamDoininus  dicil: 
Prinsquum  tc  [ormarem  in  utero  uovi  te,  et  prius  quani 
exires  de  vulva  sanclificavi  le,  el  prophetam  in  gentibus  ' 
posiii  te  {Hier.  i,  5).  liem  apud  Esaiam  :  Ecce  te- 


omnibus  gentibus ;  in  illum  gentes  sperabunt,  et  erit  re- 
quies  ejus  lionor  (/tirf.  xi,  10).  Ilem  apud  eura- 
dem  i  :  Tcrra  Zabuton  et  terra  Neplalim,  via  niaris, 
el  cceleri  qui  mariliina  ^  inliabiluiis,  et  trans  Jorda- 
nein  gentium  i ;  populus  ambulans  in  lencbris ,  videte 
luinen  inagnum  "•  qui  liabilalis  in  regione  umbrie  mor- 
tis,  luinen  lucebit  supervos  {Isa.  viii,  23;  ix,  1).  Iiem 
apud  eumdem  "  :  Sic  dicit  Doininits  Deus  Cliristo 
tneo  Domino,  cujus  leneo  dexteram,  ut  exaudiant  euin 
Centes.  Et  forliludinein  regum  disrumpam  ".  Aperiam 
ante  ipsum  puiias,  et  civitaies  non  ctaudenlur  {Isa. 
XLV,  1).  Itein  apud  cumdem  :  Venio  colligere 
omnesgentes  et  tinguas,  et  venient  et  videbunt  ctaritatein 
tneain,  et  dimittam  super  eos  signum,  et  miltam  ex  eis 


stem  Hluin  nationibus  manifestavi,  principem  et  inipe-  g  conservatos  in  gentes  qiiw  longe  sunl,  qiiw  non  aiidie- 
ranlem  gentibus  ^.  Iiem  apud  eumdem  :  Geiites  qum  runl  nomen  ineum,  neque  viderunt  gloriam  \fieain,  et 
non  noverunt  te  invocabunt  te,  et  poputi  qui  ignorabanl  nuntiabunt  ctaritalein  meam  in  gentes  {Isa.  lxvi,  18, 
te  ad  te  confugient  {Isa.  lv,  4,  5).  Item  ^  apud  eum-      19).  Item  apud  eumdem  :  Et  in  omnibus  liis  non  sunt 

LLCTIOMES  VARIANTES. 


■  Formosi  Oxoa. 
[    l>  Dontes  ejus  lacle  Ar. 

<=  Pf  cora  ejus  Thu.  Foss.  Corb. 

d  Scrvicl  milii  Corb. 

«  Servivil  milii.  De  hoc  ipso  .VC.  1,  2.  Lam.  Lin.  Thu. 
Corb.  Bod.  1,2,  3,  i. 

f  Proplielani  in  gentes  Thu. 

B  Eccc  posui  illuin  tr$lCDi  nationibus,  manifestavi  prin- 
cipeni  et  imperalorcKi  Thu. 

h  Itcni  illic  apud  cumdcm,  Bod.  i. 

i  Surgciis  iuipcrabil  Thu. 

i  Illlc  apud  eumdem  Bod.  1. 


k  Et  qui  maritima  Foss. 

1  Galilaea  gentlum  Oxon.  ex  codd.  NC.  2.  Bod.  1,3,  i. 
et  LXX.  Iinpressi  et  mss.  plerique  tegerunt  trans  Jordanem 
gentium  populus. 

■"  Vidil  luMien  magnuin  Ar.  Corb. 

"  lllic  apud  eunidein  Bod.  1. 

"  Sic  Spir.  Remb.  Er.Man.  Tert.  Lam.  Lin.  .VC.  1. 
Yoss.  3,  4.  Niipcri  iinpr.  tegimt.  cujus  teneo.  Disrumpct 
Bod.  1,  3,  4.  Forlitudineni  suam  disrumpcnt  et  in  illum 
gentes  sperabuut  et  civitates  concludentur  Thu.  Foss. 
non  claudeutur  illi  lert. 


STEPH.  BALUZn  NOTyE. 

quarto  lihri  sancli  Ambrosii  de  Benediclionibus  I'a-  (]  lalur  formidolosus.  Hanc  leclionem  confirnianl  alin- 
triarcharum,  ex  lihro  duodecimo  saiicti  Augustini  ad-  rnni  vcr^iones,  quac  cumdeni  scnsiim  liabeni,  si  i|uis 
versus  Fausiuin  ilanichwum  cap.  i2,  el  ex  Jibro  de-  eas  paulo  accuraiius  cxpendcre  vclil.  Qnidam  cnini 
cinio  scxio  cap.  H  de  Civiiaie  Dei ,  luin  eiiani  ex  verleruiil  piitchriores.  alii  ignei ,  des  yeux  pleiiis  de 
Episldla  XLVii  saiicii  Panlini  episeopi  NoUini  ad  lUi-      feu ,  i\l  nns  Galli  loquimur^  cl  iii  capite  xix  Apoca- 

Ijpsis,  Oc  '' 


linuin,  cui  respondct  idcni  Rulinus  in  cpistola  prie- 
llxa  libris  de  uenedicliombus  Valriarclmum.  Arliitra- 
tur  aiiicni  Riilinus  lianc  pravaiii  Icctioncm  posiiam 
cssc  iii  cxcniplai  ibiis  laiinis  a  scriplonbus  latinis  iion 
inielli^eniibnB  (|iiid  signilicaiel  graca  vux  ai|,  ac 
yreplerea  ciliciiim  pulaium  csse;  tii/a  eiiini  vi- 
leni  diciint  (jaci  nuii  Uiiii  |  almiiein,  quomodu  ha- 
lieiit  iiuslra  exrniplaiia,  <|uani  illos  quasi  ruciiinulos 
cl  cinniculospalniitis,qiiibiis  succrcscens  p:iliiics  iii- 
neciere  ei  suspeiidere  sulct  vel  rainis  aiboris  vel 
pali ,  vci  quibuscumquc  illis  innitilnr  adniiniculis , 
,  quos  caprcolos  appellanl  agricola' ,  quibus  ncxibus 
tuius  ct  siiie  lap^us  peiiculo,  vel  gravior  fruciilius 
palnics,  vcl  vaga  proccriiale  oisleiiditnr.  llmle  cor- 
rigas  Isidorunilib.  xvii  Etymolog.  cap.  1,  nbi,  de  liac 


')cuU  uuiew  ejus  erdiil  lamquam  fliimma  iqiiis, 
sive  ardenics,  ut  apiid  Tit.  Liviuiii,  Citeronem,  Vir- 
giliiini,  et  alibi  :  alii  riibicundi,  alil  (leniqiie  yrnti/ici, 
ul  Riiliiuis  in  libro  de  licuedictione  Judce.m  alii.  Ila;e 
oiiinia  facile  conveiiiunl  intcr  se.  Nain  et  oculi  ignci 
el  aidenl(>s,  qiii  ut  rubiciindi  dici  possunl,  liarjcnl 
pra-cljirain  et  eximiain  piilcliritudincm ;  iidein  suiii 
forniidolcisi,  id  csi,  tiniorcm  nidvciit  et  forniidiiicni , 
non  laiiien  eani  foriiiidinein  ([ua;  leiTcal ,  sed  eain 
qiia;  proficiscitiir  ex  rcverentia  (jua  prosequimnr  eos 
quos  vereinur  c!  Iioiioninius,  ut  est  in  capiie  xxxvii 
libri  Job,  iid  Dtum  loimidolosa  laudulio,  apud  Liicrc- 
liiim  formido  Daini,  d  iimoris  mixla  formido  apud 
Hicronyninni.  Natuia  enim  revcrciniir  liomines  pul- 
cliios.  Quippe  pulcliriludo  corporis,  ut  ait  Cicero , 


ipsa  rc  agciis,  tcri|sit  sme  lapsu  peiiculoiuw,  cuni  D  apia  coinposiiioiie  nieinlirorum  movet  ociilos  ei  de 


icribciidiim  sil  siiie  lupius  periculo.  Calius  Auiclii: 
lins  lib.  i  Clitoniciiu.  cap.  1,  aiiutorvm  viiis  qtios  liele- 
cos  toconl.  CaLtciuni.cx  liis  qiix  dicla  siiiil,  salis  li- 
qucl  eirarc  ilics  qui  aiunl  lltlican,  istic  Kgi  :ipud 
typiianum  in  corriciis  cxtmpl:iribus,  cnni  tciiuni 
611  tain  Miccni  dcsiilerari  in  oniniluis  aniiquis  o|  tinni 
sancli  Maiiyris  e.vcniplaribus.  Vide  Ca:liuin  talca- 
giiimim  lib.  i,  Kpisi.  xxviii. 

Fvniiidvlosi.  Iia  libri  vcicrcs  ct  vclcrcs  cditiones. 
Anliqua'  igiinr  isiiiis  vcrsionis  aiiclor  iisiis  cst  tcdice 
III  i|iio  pcgs/jsi  oi  o-fOa//»oi  ftutci/  stripiuni  tiiii,  nli  iii 
veicri  ci  dice  grato  biblioilicc;e  Higiie  vidisse  se 
nnbi  rctnlitvir  isiamm  niuliaruiiKpie  aliaium  bo- 
iiaiuiii  lilierariim  perilis^iiuus,  aciiieiainantlssinnis, 
aoninus  liernaidus  de  Muntclalconc.Miunatbns  Rene- 
wtiinus :  fwejfis  cniui  ju  \cltribub  glofcsis  inicipre- 


leclat  boc  ipso  quod  iiiier  se  oniiies  paiKjs  qiiodara 
lepore  foiiscniiiini.  Scd,  ul  ad  rcni  iKistram  redea- 
nius,  niiior  Alanniium  et  ca.ierus^qui  isiic  posiicrunl 
fvrwosi,  tonlra  vctcriuii  todicum  et  cdilioiinin  fidem, 
(antuni  (|iiia  Krasnm.s  iii  niaiginc  suai  ediiionis  coii- 
jccerat  ita  scribendum  essc.  iiiliil  lameii  iii  contexlu 
muiavtral,  iiiiror,  iiiquani,Maiiiiiiuni  ct  cieleros  pne- 
lulisse  lianc  conjecliirain  lol  aiicioriiaiibus  :  liam 
prailer  vetera  excniplaria  qiia;  illi  viderunt,  praier 
ea  qua'  ego  vidi,  le.Matur  Laiiiius  Lalinins  veinsiiorcs 
codices  rctinere  Itctionem  quain  ego  revucavi.  Sane, 
'''•'°  ne  quid  dissiniulein,  vox  fornwsi  exstai  in  duulius 
aniiqiiistodicibiis,  sedquidisiudadversiis  lam  innlius 
qui  lorinidolvsi  babenl?  Prulectiis  esl  crgo  liic  crror 
cx  curum  judicio  qui  iion  intclligebanl  voceiii  forini- 
dotosi  posse  haliere  bouuui  seiisuiu  iu  lioc  loco.  Lec- 


m 


TESTIMONIORUM  LIBER  I. 


694 


conversi.  hfilur  exlollet  sifjnum  in  genies  qme  sitnt  A  9-11).  Ilein  in  Evangelio  cala  Joannem  Dominus  di- 

longe ,  et  attrahet  illos  »  a  summo  terrai  {Isa.  v,  25,  ~ 

2G).  Itcin  apud  eiMndeni  :  Quibus  non  est  nunlialum 

de  eo  videbunt,  el  gni  non   audierunl  inlelligenl  {Isa. 

Lii,  15).  llem  apud  eumdem  :  Manifestus  (actus  sum  '' 

eis  gui  me  non  guwrunt  ',  inventus  sum  ab  eis  gui  me 

7wn  interrogabant.  Dixi  :  Ecce  snm,  genti  gum  non  "^ 

invocavit  nomen  meum  '^'  (Isa.  lxiii,  1.)  De  hoe  ipso  in 

Actibus  Apostolorum  Paulus  :  Vobis  primum  oppor- 

tuerat  indicari  verbum  Dei.  Sed,  guia  exputislis  illud, 

tiec  vos  dignos  viia  wlerna;  judicaslis,  ecce  convertimus 

nosad  Gentes.  Sic  enim  dixitper  Scripturas  Dominus': 

Ecce  lucem  posui  te  inlei-  Gentes,  ita  ut  sis  in  salvulio- 

nem  f  usgue  ad  fines  terrae  {Acl.  xiii,  46,  47). 


cap.  xxii.  —  quod  pasem  et  calicem  chbisti  et 
ounem  gratiam  ejos  amissuri  essent  jud.tl,  nos 
ver'o  acceptcri  ;  et  quod  christianorum  novum 
NOMES  benediceretur  in  terris. 

Apud  Esaiam  sic  dicit  Dominus  :  Ecce  qui  terviunt 
mihi  manducabunt,  vos  autem  esurietis.  Ecce  qui  mihi 
serviunt  e  bibent,  vos  autem  sitietis.  Ecce  gui  mihi  ser- 
viunt  jueundabunlur,  vos  aulem  confundemini ;  vos  in- 
terftciet  Dominus.  Eis  aulem  qui  serviunt  mihi,  nomen 
nominabiiur  novum  '',  guod  benedicetur  in  terra  {Isn. 
Lxv,  15,  15,  16).  Ilem  iilic  :  Igilur  extollet  lignum  ^ 
in  genles  guce  sunt  longe ,  et  allrahet  illos  i  a  summo 
terrm.  El  ecce  cito  leviier  ^  venient  :  non  esurient,  ne- 
gue  siiient  {Isa.  v.  26,  27).  Ilem  illic  :  Ecce  ilague 
dominalor  Duminus  sabaoth  auferet  aJuda  et  ab  Ilieru- 


cit  :  Ego  sum  panis  vitm.  Qui  venit  ad  me  non  esu- 
riel,  et  gui  in  me  crediderit  non  sitiet  umgunm  {Juan. 
VI,  3S).  Iiem  illic  ipse  :  Si  guis  siiii,  veniat  et  bibat. 
Qui  credit  in  me,  sicut  dicit  Scriplura,  flumina  de 
venire  ejus  fluent  aguce  vivw  {Joan.  vii,  37,  58).  Itcm 
illic  ipse  :  Nisi  ederitis  carnem  Fitii  hominis,  et  bibe- 
ritis  cjus  sanguinem,  non  habebitis  vilum  in  vobis  {Joan. 
VI,  53j. 

cap.    xxill.  —  quod    ad  regnum    coeloruu    macis 
gentes  quam  jud.«i  pekveniant. 

In  Evangelio  Uominus  dicit  :  Mulli  venient  ab 
Orienteet  Occidente,et  recumbent  cum  Abrahamet  Isaac 
et  Jncob  in  regno  cmlorum,  filii  aulem  regni  exibunt  in 
tenebras  exteriores.  Illic  erit  ptoratio  et  stridor  den- 


*  titmi  {Matlh.  vin,  11,  12). 

CAP.     XXIV.     —  QUOD   SOLO   HOC   JUD.El   ACCIPERE     VE- 

niam    possint   delictorum  suorcm  ,  si  sangui.nem 

CHRISTI  OCCISI  BAPTISHO  EIUS  ABLUERINT,  ET  LN  EC- 
CLESIAM  EJUS  TRANSEO.NTES,  PR^CEPTIS  EJUS  OB  - 
TEMPERAVERINT. 

Apud  Esaiam  Dominus  dicit :  Jam  non  Inxabo  " 
peccaia  veslra.  Cum  exlenderitis  mantts  ",  avertam 
facieni  v  a  vobis  ;  et  si  multiplicaveritis  preces,  non  ex- 
audiam  vos,  Manns  enim  vestrce  sanguine  plence  stmt. 
Lavamini,  mundi  estote,  auferte  neguitias  ab  aniniis  ve- 
slris  a  conspectu  oculorum  meortim,  cessate  a  negui- 
tiis  vestris.  Discite  bonutn  facere,  exgtiirite  judicium, 
conservnte  euni  gui  injuriam  palilur,  judicale  pupillo 


salem  vnleitlein  et  validum,  vateniiain  panis  i  :  et  va-  C  el  justificate  viduam,  et  venite,  dispulemtts,  dicilDomi- 


leniiam  agua;{lsa.  iii,  1).  Ileni  in  Psalmo  xx.\iu.  Gu- 
staie  et  videle  guoniain  dulcis  est  "'  Dominus.  Felix  est 
vir  qtii  sperat  in  eum.  Timete  Dominum  Deum,  omncs 
sancti  ejus,  guoniam  non  est  inopia  eis  gui  euin  me- 
tuunt.  Divites  eguerunt  el  esurierunt  :  gni  autem  ingui- 
runt  Dominum  non  indigebunt  omni  bono  {Ps.  xxxiii. 


nus  :  el  si  fuerint  peccata  vestra  ut  phainiceum  1,  tit  ni- 
vem  exatbabo;  et  si  fiierint  quasi  coccinum  ■■,  «/  lanam 
inatbabo.  Et  sivotueriiis  et  atidieritis  me  ",  bona  terrce 
edetis.  Siautem  nolueritis  et  non  audieritis  me,  gladius 
vos  consumet  *.  Ot  entm  Domini  loculumest  isia^  {Isa. 
1,  M-20). 


LECTIONES  VARIANTES. 


»  AUrabet  illas  Corb.  Altrabent  Borf.  3. 

1>  Manilcsius  simi  Foss. 

'  Quaerebanl  Ar.  Lam.  NC.  1.  Bod.-2. 

<i  Ecce  adsuni  gcnli,  quoiiiaiu  nou  Corb. 

"  Vocavil  noiiieii  Thu. 

f  Ul  sinl  salviili  Lam.  JVC.  i.  Bod.  2. 

6  Eccc  (|iji  serviuiii  iiiibi,   bibent,  vos  autcm  silietis  . 


k  r.ito  vcnient  Lam.  NC.  1.  lin.  Bod.  2. 
1  Virtulem  panis  et  virlntem  aquae  Bod.  1. 
■"  Quoniam  suavis  Ar.  Lam.  NC.  1.  Bod.  1,  2,  3. 
"  Itcluxalio  Bod.  2, 5,  4.  Spir.  Rem.  Erasm. 
"  Maiius  veslras  Bod.  3.  4. 

P  Meam  Bod.  1, 4.  Tert.   Spir.   Remb.  Erut.  Motell. 
Oxon.  Deest  in  impress.nuperisme.am. 
Lam.  NC.  1.  BoU.  i,  2,  3,  4.  JJ     q  Quabi  russeuni  Yer.  quasi  rcseuni  Tert.  Bencv.  Yer. 

li  iXoiiiiiiabilur  niagnuiii  Lam.  NC.  i.Bod.%  Ar.  jumiul. 

i  Igneni  iu  gentes.iJod.  i.  Li^imm  Riguli.  conlru  fidem  r  Qiiasi  coccuni  Thu.  Foss.'Benev.  Ver.  Manut. 

excus.  el  mss.   Lam.  Lm.  NC.i,  2.  Bod.i,^,^.  Thu.  "  Oi)auclierilis  me  Bod. 4.  Nonobamlieritis  iforf.  4. 

Foss.  Corb.  Signnm  Oxon.  t  Vosconiedel  Lin. 

i  Attruhel  illas  Foss.  u  Locutum  est  haec  Bod.  1. 

STEPII.  BAHJZII  NOTiE. 


tionem  noslram  approbat  edi  tio  Anglicaiia ,  quaitivis 
fnrinosi  jiosnerit  iii  coiitoxtu. 

Cai'.  XXIV.  —  Apud  Esaiam.  Ista  usquc  ad  Igilur 
extolle  desiini  in  libro  Lanionii. 

fliceniceum.  Dubius  sum  an  lectionem  istam  pra;- 


fcrre  dcbeam  ei  qure  exflat  in  quisbiisdammanuscri- 
piis,  in  quibiis  seriplum  est  qvasi  rosseum  vel  lo- 
seum  ,  quam  leciionem  essc  meliorcm  videlur  colligi 
piisse  cx  Terlulliano,  apud  quem  lib.  iv  adversus 
Marcionem  legilur  guasi  roseum. 


695 


DIVI  CYPRIANl 


696 


LIBER  SECLNDUS. 


-«a- 


CAPITUL\.  A 

I.  CArM«Mtii  pnmogeniliim  este,  el  ipsum  eue  sapien- 

tiam  Dei,  per  qiiem  omnia  facta  sunt. 

II.  Quod  sapieiUia  Dei  Christus  est  »,  et  de  sacru- 

menlo  incarnationis  ^  ejus   et  passionis  et 
calicis  el  attaris,  el  Apostolorum  qui  missi 
pra:dicaterunt. 
in.  Qttod  Christus  idein  sit  et  Sermo  Dei «. 

IV.  Quod  idein  Chrislus  idem  sit  manus  ''  ct  bra- 

chium  Dei. 

V.  Quod  idem  angelus  et  Deui". 

VI.  Quod  Deus  Christus. 

VII.  Quod  Chrislus  Deiis  venturus  esset  illuminator  el 

satvalor  gencris  huniani. 

VIII.  Quod  cum  a  principio  '  Fitius  Dei  (uisset,  ge- 

nerari  deiiuo  haberet  secundiim  cariiein. 

IX.  Quod  lioc  (uturum  esset  signum  nativitatis  ejus, 

ui  de  virgine  nasceretur  homo  et  Deus,  ho- 
minis  et  Dei  jilius. 
Quod  liomo  et  Deus  «  Cliristut  ex  utroque  genere 
concrelus ,  ift  medialor  esse  ^  inter  nos  ei 
Patrem  posset. 
Quod  de  semiiie  David  secundum  carnem  nasci 
haberet. 

XII.  Quodin  lieildeliemnasceretur. 

XIII.  Quod  humilis  in  primo  advenlu  suo  veniret. 

XIV.  Quod  ipse  sit  justus  '  quemJudwi  occisuri  essenl. 

XV.  Qiiod  ipse  dictus  sit  ovis  et  i  agnus,  qiii  occidi 

habcret.  El  de  sacramento  ^  passionis. 

XVI.  Quod  ideni  el  lapis  dictus  sit. 

XVII.  Qnod  deinde  idem  lapis  mons  (ieret  el  im-  ^ 

pteret  iutum  terram. 

XVIII.  Qiiod  in  novissimis  '.temporibus  idem  mons 

mani(eslaretur,  super  quein  gentes  venirenl, 
et  in  quem  justi  ascenderenl. 
Qiiod  ipse  sil  sponsus,  Ecclesiam  habens  spon- 
sam,  de  qua  filii  spiritaliler  nascerentur. 


X 


XI. 


XIX. 


XX.  Qiiod  cruci  illum  pxdri  essenlJudwi. 

XXI.  Quod  in  passione  crucis  el  signo  virtus  omnis 

sii  et  poteslas. 

XXII.  Quod  in  hoc  signo  crucis  satus  sit  omnibus 

qui  in  (roniibus  nolcnlur. 

XXIII.  Quod  medio  die  in   passioiie  ejus  lenebrcs 

futurm  essent. 
XXrV.  Quod  a  morte  non  vinceretur,  nec  apud  in- 
feros  remansurus  essct. 

XXV.  Qitod  ab  in(eris  terlio  die  resurgerel. 

XXVI.  Quod  cum  resiirrexisset  ,   acciperel  a  Palre 
omnem  potestatem,el  poleslas  ejus  ceteriia  sil. 

XXVII.  Quod  perveniri  non  possit  ad  Deum  Patrem 

nisi  perFitium  ejus,  Jesum  Cliristum. 

XXVIII.  Qiiod  ipse  judex  venturus  sil. 

XXIX.  Quod  ipsesitrex  in  teternumregnaturus 

XXX.  Qiwd  ipse  sit  et  judex  et  rex. 

CAP.  1.  — CniUSTDH  PRIHOGENITCM  ESSE,  ET  IPSOM  ESSE 
SAPIENTIAH   DEI,  PER  QDEH   OHNIA  FACTA   SDNT. 

Apud  Salonionem  in  Proverbiis  :  Dominus  condidit 
me  in  initio  viarum  suarum ,  in  opera  sua  anle  swcu- 
lum  (undavil  me.  In  principio  anlequam  terram  (aceret 
el  aiilequam  abyssos  constilueret ,  priusquam  proccde- 
rent  ^  (oiites  aquarum,  antequam  monles  cottocarenlur, 
anle  oinnes  coltesgenuit  me  Dominus.  Fecit  regiones  et 
iiihabitnbilia"' et  fines  inhabilabites  sub  cwto.  Ciim  para- 
ret  cwtum,  aderam  itti,  et  cum  secerneret  suam  sedein. 
Cum  siiper  venlos  vatidas  (aceret  desuper  nubes,  et  ciim 
confirmalos  ponebat  (ontes  "  sub  caeto,  quando  (oriia 
faciebat  (undamenta  lerra,  eram  penes  itlum  disponens. 
Ego  eram  cui  adgaudebal.  Quotidie  autem  jucundabar 
ante  (aciein  ejus  in  otnni  lempore  cum  twtarelur  orbe 
per(eclo  (Prov.  viu,  2:2).  Uem  .ipud  eunidem  in  Eccle- 
siaslico  :  Ego  ex  ore  Attissimi  prodivi  primogenila  anle 
omnem  crenturam.  Ego  in  coetis  (eci  ut  orirelur  tumen 
indeficiens,   et  nebuta  lexi  °   omnem  lerram.  Ego   in 


LECTIONES  VARIANTES. 


■  Sfc,  Bod.  i ,  2.  Esl  deest  in  Oxon. 
i>  Conciiriiationis  Lam.  Lin.  NC.  l,  2.  Bod.  1,2,  3,  4. 
Tliu.  Veron. 
<=  Idem  01  semio  Pod.  1, 2,  5,  4. 
rt  Idem  niamis  Bod.  1 .  2,  3,  4. 
«  Deus  in  Gencsi  Bod.  1. 
f  Ouod  nomirmsciiin  a  principio /iorf.  l. 
«  Ouod  el  iiomo  ct  Deus  Bod.  1,  2,  3,  4. 
h  l'l  medialor  csset  Corb.  Bod.  2,  3. 
i  Quod  ipse  sit  Cbristus  quem  Jiidsei  Lam.  SC.  l. 


j  Ipse  dictns  sit  ovis.  Lam.  NC.  1 .  Lin.  Bod.  2,  3,  4. 
Ipse  sit  ovis  Oxon. 
k  De  sacramento  Clirlsti  Lin. 

1  Triusquam  produceret  Lam.  NC.  L2.  Bod.  2.  Foss. 
Tlm. 
"  Kegioncs  et  habita\)ilia  et  fines  Yeron. 
-       "  Poneltal  montcs  cod.  1. 

i>     0  Nelwla  texi  Liml.  NC.  l,  2.  Un.  Bod.  %  3.  4.  Nube 
Bod.\.  Nubila  Oxon. 


STEPH.  BALLZIl  miM. 


LiBRO  SF.ccNDO.  —  In  Proverbiis.  Ita  emendavi, 
quia  iteni  scripinm  vidi  in  qnibusdam  libris  velcri- 
Inis,  in  veleri  cdiiioiic  Vcncia ,  in  ca  (luatn  Rembol- 
tus  cinisil ,  cl  in  Eiasinica,  el  quia  apud  Terinllia- 
iium  in  liliro  de  Pudicilia  lego  :  iVam  iil  Satoiiwn  in 
Proverbiis ,  quce  Tofwjuiac  diciniHS  :  qnidam  codices 
Labenl  paroemiis.  Ilaiic  leciiouem  prxlulit  Pauielius, 


fassns  tainen  proverbiis  scriptum  esse  in  viilgatis  edi- 
tionibiis ;  .tliqui  codices  non  facinnt  niontionem 
bnjns  Ilbri  Salomoiiis  ,  sicut  nec  edltioncs  Maiiutii  ei 
Morcllil.  Ripnliins  et  Angli  scripseriinl  in  parmmiis. 

Cap.I. — Fecit  regiones.  lUt  cliamapud  Lactautium, 
lib.  IV,  cap.  6. 

Primogenila.  Vocabulum  i^ud  addilum  a  iiobis  est 


C97  TESTIMONIORUM  LIBER  II.  698 

altis  »  liabitavi,  et  llironus  meus  in  columna  mtbis.  Ctj-  A  clavit  suas  hostias  v,  miscuit  in  tralera  vinum  suumt, 

et  paravit  suam  mensam,  et  misit  servos  siios  convocans 


rum  cwli  circuivi  ^,  et  in  jtrofmidum  abijssi  penetravi, 
el  in  fluctibus  maris  ambulavi,  et  in  omni  lerra  steti,  et 
in  omni  populo  et  in  omni  gente primatum  liabui  '^,  et 
omnium  excellentium  et  liumilium  corda  propria  ^  vir- 
tute  calcavi.  In  me  omnis  spes  vilm  et  virtutis  ".  Trans- 
ite  ad  me,  omnes  qui  concupiscitis  me  (Eccli.  xxiv,  5). 
Itein  iri  Psalmo  lxxxviii  :  Et  ego  primogenitum  ponam 
eiim  f,  aliissimum  apud  reges  terra;.  In  ceternmn  ser- 
vabo  illi  misericordiam  meam  et  lestamenlum  meum  fi- 
dele  illi,  et  ponam  in  sceculum  smculi  semen  ejus  b.  Si 
dereliquerint  filii  ejus  legem  meam ,  et  in  judiciis  meis 
non  ambulaverint,  si  justificaiiones  meas  profanave- 
rint  et  prxcepta  mea  non  observaverint,  visitabo  in  virga 
fiu-inora  eorum  et  in  flagelUs  delicla  eorum.  Misericor- 


cum  excelsa  prwdicatione  ad  cralerem  dicens  :  Qui  est 
insipiens  dectinet  ad  me.  Et  egentibus  sensu  dixit  :  Ve- 
nite,  edite  de  meis  panibus,  et  bibite  vinum  quod  mi- 
scui  vobis.  Derelinquite  stultitiam,  el  qucerite  pruden- 
tiam,  et  corriyite  scientiam  in  intellectu  ''  (Prov.  ix, 
1  sqq.). 

C.\P.    II(.  —  QUOD  CHRISTUS  IDEM  SIT  SERMO  DEI. 

In  Psalmo  xliv  :  Eructavit  cor  meum  sermonem  bo- 
num,  dico  ego  opera  mea  regi  (Ps.  xliv,  1).  Item  iii 
Psalmo  XXXII  :  Sermone  ^  Dei  cceli  solidati  sunt,  el 
Spiritu  oris  ejus  omnis  virtus  eorum  (Ps.  xxxii,  G). 
Iteiii  apud  Esaiam  :  Verbum  consummans  et  brevians  in 


diam  autem  meamnon  dispergam  ab  eis.Item  in  Evan-  j^^justiiia;  quoniam  sermonem  breviatum  faciet  Deus  in 

gelio  cata  Joannein  Domiims  dicil:  Hcec  autem  eslviia 

wterna,ut  cognoscant  te solumetverum*^'^ Deum,etquem 

misisii,  Jesum  Cliristum.  Ego  te  clarificavi  in  terra  '', 

upus  perfeci  '  quod  dedisli  milii  ut  faciam,  Et  nunc  tu 

clarifica  me  i  apud  te  ipsum  claritale  quam  liabui  apud 

le  priusquam  mundiis  fieret   (Joan.  xvii,  5).  Item 

raulus  ad  Colossenses  :  Qui  est  imago  Dei  invisibilis 

el   primogeniius  loiius  crealurce  (Coloss.  i,  la).  lnm 

illic  :  Primogenitus  a  morliiis,  ut  fierel  in  omnibusipse 

priinatiim  leiiens.  Item  in  Apocalypsi :  Ego  sum  a.  et  a, 

iniliitm  et  finis.  Ego  sitienii  dabo  de  fonie  aqux  vitm  ^ 

gralis  (.ipoc.  xxi,  6).  Quod  idein  sil  et  sapienlia  ei 

virtus  Dci.  Paulus  ad  Corinlliios  I :  Quoniam  Judwi 

signa  desideraiil  ^,  et  Grmci   prudenliam  '"    qumriint. 

Nos  autem   prmdicamus  Cliristum  crucifixum,  Judmis  n 

quidein  scandulim,  Geniibus  autem  stultiliam,  ipsis  au- 

lem  vocatis  Judicis  et  Grwcis  Cliristum  Dei  virtuiem  el 

Dei  sapientiam  ( I  Cor.  i,  22). 


toto  orbe  lerrm  (ts.  xvi,  23).  Ilem  in  Psalino  cvi  :  Mi- 
sit  sermonem  suiiin  ',  el  curavit  illos  (Ps.  cvi,  20). 
Iteni  in  Evangelio  caia  Joannem  :  In  principio  erat 
Sermo  ",«« SeriUoerat  apudDeum,  ei  Deits  erat  Serino. 
Uic  ^  erat  in  principio  apud  Deitm.  Omnia  per  ipsum 
faclasunt,  et  sine  ipso  factitm  est  niliil  quod  factuin  esl. 
Jnillo  vila  erat^,  et  vita  erat  lux  hominum;  et  lux  tu- 
cet  in  lenebris,  el  lenebrm  illam  y  non  compreliende- 
runl  (Joun.  i,  1).  Itein  in  Apocalypsi  :  Et  vidi  coe- 
lum  apertum,  et  ecce  equus  albus ;  et  qui  sedebat  super 
eum  vocabatur  fidelis  et  verus,  mquuin  justitmque  judi- 
cans'-,  et  prmliabatitr  "^•^ ;  eratque  coopertus  veste  con- 
spersn  '>''  sanguine ;  el  dicitur  nomen  ejus  Sermo  Dei 
(Apoc.  XIX,  ii). 


CAP. 


IV.  —  QUOD  CHRISTUS  IDEU  MANUS  ET  BRACUIUM 
DEI  SIT. 


CAP.  II.  —  QUOD  SAPIENTIA  DEI  CHRISTCS  ;  ET  DE  SA- 
CRAMENTO  INCAR.NATIONIS  "  EJLS  ET  PASSIONIS,  ET  CA- 
UCIS  ET  ALTARIS,  ET  APOSTOLORLM  QUl  MISSI  PRiEDICA- 
VERUNT. 


Apud  Salomonein  in  Proverbiis  :  Sapientia  mdifi 
cavit  sibi  domum,  et  subdidit  °  columnas  seplem.  Ma 

LECTIONES  VARIANTES 


Apud  Esaiam  :  Numquid  non  vatet  manits  Dei  ul 
salvos  facial?  aut  gravavit  aurem  u(  non  exaudiat  ?  Sed 
peccuta  vestra'=''  inler  vos  et  Deumseparant,  et  propler 
peccata  vestra  '^^  aveitit  faciem  suam  a  vobis  ne  miserea- 
lur.  Manus  enim  veslrceHnquinaim  sunt  sangiiine  "'^,  et 
digiti  vestri  in  peccatis.  Labia  autem  vestra  locuta  sunt 
facinus,  et  liiigua  veslra  injusliiiam  medilatur  ".  Nemo 
lequiliir  vera ,  neque  esljudicium  verum.  Fidunt  in  vu- 


"  In  allissimis  Bod.  i,  2.  Lam.  lin.  NC.  1,  2. 

>>  Circuivi  sola  Lam.  Bod.  2,  5.  NC.  \. 

<^  Primalum  leiiui  Bod.  2.  Lam. 

rt  Corda  virtutii  calcavi"T/m.  Corb.  Benev.  Ver. 

•^  In  me  via  vita'  Lin.  spes  vits  Foss. 

f  fon.tm  pum,  et  excelsum  pr*  regibus  terrse  ffC.  2. 

8  Srmen  ojus,  et  Ihroimin  ejiissicut  dies  ceeli  iVC.  2. 

1'  Clarilicavi  te  super  lerrani  Lain.  NC.  i . 

'  Opere  consummato  Lin.  quo  dedisli  milu  Foss. 

j  C.l.irifica  me  pater  Lin. 

k  Aqna;  viva;  gralis  NC.  1,2.  Lnm. 

1  Signa  potuut  Lin. 

"^  Ha],ienliSim  legunt  Bod.  i..  Voss.  5.  Morell.  Tert.  In 
Grwco  <i',5ia.  Prudentiam  Impress.  el  mss.  pler. 

"  Coiicarnationis  Lin.  NC.  2.  Thu.  Bod.  3,  4. 

"  Succidit  Lam.  NC.  1 . 

V  Suani  liosliam  Tliu.  Fos.  Corb. 

'1  In  criilere  viuuni  Lam.  Tltu.  Corb.  NC.  Bod.  l,  2.  in 
cratercni  ISod.  3. 


■■  Percipite  scifiutiam  et  intelligentiam  Bod.  1,  i. 

»  Sic  Bod.  3.  Foss.  Sjnr.  Remb.   Eras.  Verbo  Dei  soli- 
dalisunt  nuperi  Impress.  el  mss.  pler.  Firmati  sunt  Oxon. 
T\      '  Verbnm  suum  Ttod.  2.  Lam.  NC.  2. 
"     "  Erat  Verbum  NC.  1,  2.  Lain.  Bod.  i,  2,  3,  4.  Et  sic 
deinceps. 

"  Hoc  erat  Lam.  NC.  1,  2.  Lin.  Foss.  Bod.  1,  2,  3.  t. 

"  Vita  pst  Bod.  1,  2,  i.  Thu,  Foss.  Corb.  Ver.  Benev. 
lUan.  Quod  factum  est  in  illo  vita  erat  Pam.  Uig. 

y  Et  tenebrje  eum  Bod.  l,  i,  Thu.  Coib. 

^  Verus  et  cum  justitia  Bod.  i. 

""  SicMor.  Mnn.  PrKliabantur  Pnm.Birt.Prailiatorlnm. 
Lin.  NC.  1,  2.  Bod.  1,2,  3,  i.  Voss,  5.  TM.  Corb.  Jucli- 
cans  el  prselialnrus  Foss.  Spir.  Rem.  Eras. 

i)b  Veslem  conspersani  sanguiue  Tliu.  Corb. 

"^"^  Peccala  noslra  Bod.  3. 

!'i1  Propter  debita  Veron. 

'"'■  Manus  vestr-t  plenae  sunt  sanguine  NC.  2.  Bod.  3. 

f  f  Injustitiam  nieditabitur  Tliu. 


cx  codice  BurRundico  et  ex  Fuxonsi.  Ilabetur  auiein 
in  vcisiyiie  Vultrata  libri  Eccksiuslici ,  sed  iioii  exslat 


STEPll.  BALUZII  NOT^.  . 

in  versione  lxx  Iiitcrpretum. 


C90  '        DIVI  C\P1UAM  700 

»ii»  "  ei  loquunlur  inaniit  qui  partmiunl  dolorein •>  et  pa-  A  vidisti  in  loco  Dei,  ubi  ^  unxisti  milii  tilulum  lapideum, 


riuni  facinits  {lia.  i.iv.  1).  Ileni  illic  :  Domiiie,  quis 
creiiidil  audilui  nostro  ?  et  bracliium  Dei  cui  revelalum 
est(lsa.  Liu,  1)'.'  Ileiii  apud  ctiiiulein  :  Sic  dicitDo- 
minui  :  Coeliim  milii  tlironiis,  et  terra  suppedaneuin 
pediim  meoriim  <'.  Qiiain  milii  aedein  adificabiiis'^ ''.  aiu 
quis  locus  adreqiiiem  mihi?  Oinnia  eniin  isia  fecil  ma- 
nus  mea  (Jsa.  i.xvr,>  1).  lieiii  apnd  eunidem  :  Domine 
Deiis,  alluin  est  bracliium  iiium  ,  et  non  sciebanl ; 
cuin  cogyioVSfinl  auleni,  confundeniur^  (Ibid.  xxvi.M). 
Ilem  apiiil  eiiiiideiii  :  Revelavil  Dominus  bracliiiim 
timm  illiim  siinclum  in  conspeclu  omnium  genlium. 
Videbiint  mmies  gentes  ipsn  suprema  terrw  salulem  a 
Deo  '  [Ibid.  lii,  10).  Item  illic  :  Ecee  feci  te  siciit 
rolas  veliicnli  trilurantis  novns  in  se  retornalas  s  ;  et 


ei  vovisii  milii  volum  (Gen.  xx.vi,  13).  llcin  in  Exodo  : 
Dciis  aulem  prteibat  eos,  die  quidem  per  coliimiiam  nii- 
bis  oslendere  illis  i(er',  noclu  autem  in  columna  ignis 
(Exod.  XIII,  21).  Et  poslea  illic  :  Promovit  au- 
tem  Angetus  Dei  qui  priecedebat  exercilim  fiHorum 
Israel  (Ibid.  xiv,  19).  Iiem  illic  :  Ecce  ego  prmmitlo 
Anyelum  ineiim  unle  jiiciem  luam,  ad  cuslodiendum  te 
in  ilinere,  ul  le  inducat  in  terram '"  quain  tibi  proepa- 
Tttvi.  ObseiTu  eum",et  obaiidi  eum,  etne  fueris  ino- 
baudicns  ei,  et  non  deerit  libi.  Nomen  enim  meum  in 
illo  est  (Ibid.  xxiii,  20,  2l),  Uiide  ipse  in  Evaiige- 
lio  dicit  :  Eijo  veui  in  noinine  Patris  mei,  el  non  rece- 
pisiis  ine.  Cum  atius  vcnerit  in  nomine  siio,  illum  ac- 
cipieiis   (Joan.  v,  45).  El  ilerum  in  Psalmo  cxvii  : 


iriiurabis '""  monles,  et  extenuabis  colles,  et  sicut  la-  B  Denedicius  esl  qui  venit  in  nomine  Domini.  liem   in 


nuijinem  poiies  tt  veniitabis,  et  ventus  occupabit  illos,  et 
procella  disperget.  Ttt  autem  jucundaberis  in  sanclis 
Israel,  et  exuliabunt  inopes  et  egeni.  Qumrent  enim 
aquam,  et  non  eril.  Linijua  enim  eortim  a  sili  sicca- 
bit.  Ego  Dominus  Deus,  ego  exaudiam  Deus  Israel,  et 
non  derelinquam  eos ;  sed  aperiam  inler  montes  flit- 
mina  et  in  mediis  caivpis  fontes-  Facium  deserta  in  ne- 
mora  aquosa,  el  silienlem  lerram  in  aqitwdnclus.  Po- 
uam  in  inaquosam  terriim  cedriim  et  biixum  et  myrlum 
et  cijpressum  •>  et  ulmum  el  popiilum,  ut  videant  et 
cognoscant  et  sciani  ei  credant  simul  qiiia  manus  Do- 
mini  fecit  itta  el  sancttis  Israet  ostendit  (Is.  xli, 
15-20). 


Malacliia  "  :  Teslttmeitlum  meum  fitil  ctim  vila  et  pace, 
et  dedi  illi  p  linwrem  ut  timerel  met  a  facie  nomini* 
mei  proficisci  illiim.  Lex  verilatis  fuit  in  ore  ejits  'i,  el 
injustitia  non  est  iiivenla  in  lubiis  ejus.  In  pace  inigum ' 
corrigens  ambulavil  nobiscum,  el  miillos  acertit  ab  in- 
jusiitia.  Quoniam  litbia  sacerdolis  servabiint  scieHiiam, 
et  legein  exquirent  ab  ore  ejiit,  quoniam  Angeliis  »  Oiii- 
nipoleniit  ett  (Ualac.  ii,  5-7). 

CaP.  Vi.  —  QUOD  DEDS  CnRISTDS. 


CAP.  V.  —  QUOD    IDEM  AJiGELUS  ET  DEUS  CIIRISTUS. 

In  Cenesl  ad  Ahraliain  :  Et  voeavit  ettm  Augelus 
Domiiii  de  cmlo,  et  dixit  ilii :  Abraham,  Abraham.  Ille 
aulem  dixil  :  Ecce  eijo.  Et  dixit  :  ISoli  imponere  nia- 
niim  titam  tuper  piteriim,  neque  fecerit  illi  quiciiiiam. 
NuHC  enim  eognovi  quoniam  limes  Deitm  tiiuin ' ,  ct 
non  pepercitii  filio  luo  dileclissimo  i  propier  me 
(Gcn.  xxii,  11,  12).  Iicm  rllic  ad  Jacoli :  lit  dixit 
milti  Angelui  Domini  in  tomnit :  Ego  tum  Deus  quem 


In  Genesi  :  Di.cii  aiitem  Deits  ad  Jacob  :  Exsnrge, 
el  ascende  in  locum^  Belliel:  et  liabita  illic,  ei  fac  illic 
altare  illi  Deo  qtti  libi  apparitit  cum  fugeres  a  facie 
Esau  fratris  ttii  (Gen.  xxxv,  1).  Item  apud  Esaiam  : 
G  Sic  dicit  Dominus  Deus  sabaolh  :  Fatigata  est  .lEgij- 
plits,  et  negolialio  /Elhiopiim,  et  Sabaim  virialii  ad  le 
transgredientur,  ei  tui  erunl  servi,  ei  post  le  "  ambula- 
bunt  vincti  compedibus,  et  adorubunt  te,  el  in  te  preca- 
bunlur ;  quoniam  in  te  Deus  esl,  et  non  est  Deus  alius " 
prwler  le.  Tuenim  es  Deits,  etiion  sciebamus,  Deitslsraid 
sulvaior.  Confundenlur  e.t  reverebiinlur  oiiines  qui  ad- 
versaniur  tibi,  et  citdcnl  in  confasionem  "  (Isa.  xlv, 
U-16).  Iiem  apud  eumdem  :  Vox  clamaniis  in  dc- 

LECTIO.NES  VARIANTES. 


'  Conndunt  in  vanis  Bod.  1. 

*•  Qui  C(iii(i|iiujii  (lolorem jBoc/.  4. 

■^  Scabclliiiu  p(!(liiiii  Bod.  1,  2,  5.  Lam.  NC.  1. 

>'  Doniuiii  .x-difiuibiUs  Liim.  iVC.  i.Bod.i.  foss. 

<■  yui  aulem  nnii  ((.jgnuveiiint  coiiruiidfiilur  Lin. 
,!  ^;'.'"'''.''"  Ut^i  *«''•  3, 1.  Qm  scquuniiir  ilcsuiit  inUm. 
Lin.  M.i.  Boil.  t.  Thii.  Foss.  Coik  Benev.  Ver  Svir  V 
Iniiom.  Heiiib.  Lias.Manut. 


mss 


"  lii  serr.im  Yeion.  et  Bencv.  in  seres formalas  Voss  4 
w.  2.  Pam. 

I.  ^  ^.>'"!i"')l  ^!-  "'Kcssum  Pam.  Rig.  Et  ulmum  et  popu- 

>  TiiiiesDoiiiiiiuiii  Duuwtuuni  Bod  1.  2  3 
i  Fillo  luodilcclo  Bocl.  1,3.  Ver.  Benev.  ' 
l"  In  loco  ubi  Bod.  3. 


1  Ostcndcns  illis  iler  Bod.  2. 

■"  In  terram  lionain  Bod.  I . 

"  Eiiiii  ne  lucris  iiiobaudieiis  Tliu.  Foss.  Corb.  Ei,  iioii 
eniui  Biid.  t,  4.  Thu.  Corb.  Sf.ir. 

"  Itcni  in  M;i].  Ilmc  et  .■teqiieiitiii tlesidcranlitr  in  Ben.  el 
Vcr.  Litm.  NC.  i.  Lin    Bod.  1,    2.  V.  Imwm.  mss.  B. 
Tliu.  Foss.  Coib. 
D      V  I)i(|i  illi  linioxc  nie  Bod.  o. 

1  Ejuscl  injusiilia  Bod.  1. 

■^  In  p;ice  corrigciis  AfT.  2. 

'  Augcliis  Uoiiiini  Bod.  1,2,  4. 

'  Lle;>ceiido  in  lociiui  Lam.  JVC.  1. 

"  El  poslea  ainhulabunl  Foss. 

^  Et  iion  estalius  Bod.  1,  3. 

^  In  conlusioiie  Thu.  Foss. 


Cap.  iy.—lie„,  iiijc  :Ecce  feci  le.  Hoc  seRmcnlnm 
pnnius  Iniic  capiii  auexiiit  Morcilins.  1'ro  eo  anicm 
•liioii  in  ejiis  cdiiione  legiiiir  in  se  reiornaitts,  (luia 
quK  aiii  lilii,  veleres  .luos  Paniclins  videral,  pi:cfere- 
.nn,  /■"  •'■,.'■'""/'"?.""•  •!"''•'  'l"'^''""  '''"•'•'  veierilMis 
iS  n        "■^"«'"=-'"'''  ^'''^""labal  Pamclius  .^cri- 

ff  cmeXio  Lon::;,^""'"'""-  ^»  "°"  '^'^'•"'"  ^ 


STEPII.  DALUZII  mjJE. 

Cap.YI.— QModC/irisJMs.Vide  Erasmi  Annoiationes 
in  capiil  prinium  Evaiigelii  secundiim  Joaiinem. 

Itein  in  Mnlachia.  Isia  et  qu:c  seqiiuiitur  usqiie  ad 
fincm  capitiili ,  dcsideraiiiur  in  aniiquis  cditionihns 
cl  iii  'quibiisdam  codicibus  manuscripiis  ,  nti  eliaiii 
aiiiioiaium  esl  in  edilione  Anglicaiia.  Morcllius  ad- 
jccii. 

Cap.  y\.—  Cadent  in  confusionem,  lii  capilc  xuv  cpi- 


JfOl                                                     TESTIMONIORUM  LIBER  11.  im 

terto  ^  :  Parate  viam  Domiiii  •',  rectas  facite   semitas  A  meus  et  Deiis  mens.  Dicit  illi  Jesus  :  Quia  vidisli  me  ^, 

Dei  nostri.  Omnis  rivus  "  implebilur,  etomnis  mon*  et  credidisti.Felices  quinon  viderunt  et  eredidentnt  (Joan. 

collis  huniiliabitut,  et  erunt  omnia  lortuosa  '^  in  dire-  xx,  27  -iU).  itcni  ['aiilusad  Romanos  :  Optnbam  ego 

ctum  et  aspera  i»   campum  «  :  et  mdebilur  clarilas  Do-  ipsc  amitliema  esse  a  Cliristo  pro  (ratribus  cognatisqiic 

mini',  etvidebit  omms  caro  saluture  Dei,  (luoniam  Do-  meis  "  secundum  carnem,  qui  sunt  hraeliiai,  quorum 

minus  locutus  est  (i«a.  xl,  5-5).   Ilem  a|md  Hicre-  adopiio  et  claritas  ct  lestamentum  et  legis  constitutio  ei 

miam  :  Ilic  Deus  nosler  s,  el  twn  depulabilur  ^^  atius  famulatus  el  prumissiones,  quorum  patrcs  >',  ex  quibnt 

absque  illo,  qui  invenit  omnem  viiim  prudentiw,  et  dedit  Chrislus  secundum  carnem,  qui  est  super  omnia  Dcus 

eamJacob  '  puero  suo  et  hrael  dilecto  sibi.  Post  hcec  benedictus  in  swcula  (liom.  ix,  5-5).  Item   in  Apoca- 

in  terris  visus  est,  ei  cum  hominibus  conversatus  est  lypsi  :  Ego  sum  n  el  u,  '■  initium  et  finis.  Ego  sitienti 

(Baruc.  m,  33).    lleni  apud  Zacliariam  Deus  dicit  :  dubo  de  fonte  aquai  vitx '^'^  gratis .  Qui  viccrii  ^^^>  possi- 

Et  Iransibunl  per   mare  anyuslnm,    ct  percutient   in  debil  ea  et  eornm  Itwreditatem  ;  et  ero  ejus  Deus,  et  ille 

viari  fluctus ,  et  arefacient  >  ownes  aliiludines  (lumi-  erit  milii   fdius  (Apoc.    xxi,  G,  7).  Iiem    in  Psaimo 

num,  el  confundetur  omnis  '"'  injuria  ^  Assyriomm  ,  lxxxi  .  Deus  sietit  in  synagoga  deorum,  in  medio  auiem 

et  sceplrum  Jigypli  '  auferetur,  et  confortubo  eos  in  deos  discernens.  El  iierum  illic  :  Ego  dixi :  Dii  esiis  et 
Domino  Deo  ipsorum,  et  in  nomine  cjus  gloriabuntiir,  B  tHH  Altissimi  omnes;  vos  uulem   sicut  homines  morie- 

dicit  Dominus  (Zach.  x,  11,   12).   licm  apud  Osee  Hi«(i  (P«.  lxxxi,  1,  C,  7).  Quod  si  jusli  qui  fueriut  et 

dicit  Dominus  :  iVoii  faeiam  juxta  iram  indignalionis  pra!cepiis  divinis  obtemperaverint  dii,  dici  po&sunl, 

mew,  non  sinam  deleri  Efjraim,   quoniam  Deus  ego  quanio  magisCliristus  DeusDei  Filius  "^c  ?  Sicipse'''' 

sum,  et  non  homo  in  te  sancius'",  et  non  introibo"  in  in  Evangeliu  caia  Joaniiemdicit  :  A'oHHescri;)(i(m  est 

civiialem,  post  Deum  ibo   (Ose.  xi,  9,  10).  Ilein  in  in  Lege  quoniamegodixi:  Dii  estts? Siillos  dixil  devs '^'^ 

Psalmo  xliv  ;  Thronus  tuus,  Deus,  in  snecula  sceculo-  ad  quos  sermo  Dei  fuclus  est,  et  non  potest  solvi  Scrip- 

rum,  virga  aquitatis,  virga  regni  lui.  Dilexisti  jusli-  tura,  quem  Pater  sanctificavit  et  tnisit  in  swculum,  vos 

tiam,  et  odisti  <>  iniquilalem  i'.  Propterea  unxit  te  Deus.  dicitis  quonium  blasphemas ' ' ,  quia  di.ri :  Filius  Dei  sum. 

Deus  tuiis,  oleo  exultationis  super  participesiuos  'i  (Ps.  Quod  si  se  non  facio  facta  Patris,  nolite  tnihi  credere  ''•' ; 

XLiv,  7, 8).  Item  in  Psalmo  XLV  :  Vacate  et  cognoscite  quodsi  facio  el  tiiihi  non  vullis  credere,  factis  credite, 

quoniamegosum  Deus.  Exallaboringentibusetexaliabor  et  cognoscite  quonittm   in  me  esl  Pater,  elegoinillo 

interra(Ps.  lxv,  H).  Fiem  in  PsaliiiOLXXxi:  Non  co-  (Joan.  x.54).  Iiein  in  Evaiigelio  cala  Maillixum :  Et 

gnoverunt' nequcinieUexerunl,inutnbradeambulabunt^  vocabiiis  nomen  ejits  Emmanuel,  quod  est  interpreta- 

(Ps.L\\xi,S).\tem'ml'sa\moL\\ir.CantateDeo:psallite  tum  nobiscum  Dcus  (Maiih.  i,  25). 
tiomini  ejus,viamfacite  ei  qiiiascenditin  occasum,  Detis  C 
nomen  illi  '  (Ps.  Lxvii,  5).  Ilem  iii  Evangelio  cala 
Joanncm  :  In  principio  erat  Sermo  ",  et  Sermo  erat 

apud  Deum,  et  Deus  eral  SetTiio  (Joan.  i,  1).  Iieni  Apiid  Esaiam  :  Confortamini,   mnnus  resolulce,   et, 

in  codem    Dominus  ad  Thomain  :  Injice  liuc  digi-  genua  debilia,  exhortamini  ''.Quieslis  pusitlanimes  ii , 

tum  tuum,  et  vide  manus  meas,  et  noti  esse  incrcdidus  twlite  tnetuere.  Deus  noster  judicium  retribuei,  ipse  ve- 

sed  fidetis,  llespondit  Thomas,  et  dixit  illi  :  Domiiius  niet  et  satvos  faciet  nos.  Tunc  aperientiir  oculi  cwco- 

LECTIONES  VAUIANTES. 

"  Tneremo  NC.  1.  Latn.  Bod,  1,2,  4.  "  Inprincipio  fult  Tliu.  Foss.  Corb.  Verbum  lom.  Bod. 

1>  Viam  Doniino  Bod.  5,  4.  Xhu.  Foss.  Corb.  2,  o,  4.  NC.  1,  2. 

«  Oninis  vallis  NC.  2.  ^  vidisii,  rrcdidisti  JJorf.1,  2,  i.  Vidisli  ine,  Thoma  iJH. 

A  Oiimiaprava  NC.  2.  Bod.  3.  Credeiit  Lam.  NC.  1.  Bod.  2. 

>•'  Aspera  in  vias  i.lanas  NC.  2.  "  Fralrlbus  cognatis  meis  Lam.  Bod.  1,  2.  NC.  1,  2./iH. 

f  Oinnis  cliiritas  Bod.  3,  i.  Foss.  Tlm.  Corb. 

K  Hic  est  Dous  meus  Bod.  5.  >  Ouoruni  p'atres  suut  .\T.  1.  Lam. 

h  Non  oonipulabitur  Lin.  ^  Ego  »  el  u,  Bod.  1 ,  2. 

1  Kl  dfdil  .lacob  Tliu.  Dilccto  suo  Foss.  ""  A()use  viv;e  Foss. 

i  Et  arelieiil  omiies  NCi.  bl)  Qui  biberit  NC.  1.  Lam. 

k  Coniundonturoii.nes  injurise  Foss.  J)      '^"  Clirisuis  Dei  filius Foss. 

1  ;T:^ypti  transferelur  Porf.  1.  Avertelur  NC.Latn.Pod.  2.  'IJ  Sicul  ipse  Lin  NC.  1, 2.  Tliu.  Foss.  Corb. 

'"  Hoiiio  inlor  sanclos  l.miib.  liod.  2.  Thu.  Lin.  NC.l.  <"=  Dixit  doos  el  iion  [lOtesl  Latn.  NC.  1.  2.  Lilt.Bod.  1, 

"  Nori  il)0  Thu.  2,  4.  Tliu.  Foss.  Corb. 

0  Odiohabiiisli  Lin.  Iliu.  Corb.  ts  Blasplicniaris  BodA. 

r  Injusliliam  Bod.  1.  4.  e^  Sum.  Si  no«  facio  T/ii(.  Foss.  Corb. 

1  Latilia;  pra^  coiisorlibiis  (uis  NC.  2.  Bod.  3.  iit  Nolile  uiihi  credere,  sed  si  mihi  uon  vullis  credere, 
•■  Coguovorunt  me  ncriue  Bod.  1.  Thu.  Foss. 

»  Doanibulant  NC.\.  Latn.  Deanibulaveruut  Lin.  i  i  Exhorlamini,  (jui  cslis  pusillanimi  Ver.  Benev. 

t  Nomen  illi  est  Bod.  1.4.  j  j  Kolite  liincre,  iiolite  nietuere  Thu.  Foss. 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 

tomcs   Lactantii  edilnm  est  in  confmioncm.  Pfafrin  slarc  in  codice  Fossaicnsi,  ul  jampridemmonnil  illiis- 

monnit  legendnm    forsiian  esse  con/^MsioHcm.  Uecie.  tiissimiis  episcopus  Oxoniensis.  Sed  exstal  iii  pliiribiis 

Nain   Laciantiiis  ,   lih.     iv,   cap.   15,    liunc  eumdcm  aliis,  sallem  in  (]uiiidecim  a  me  visis  ,  ct  in  editioni- 

loonm  referens,  scripsit  confusionem.  bns  .Manutii  et   Morellii.  In  margiiie  vero  ediiionis 

Injice  huc  digitum.  llunc  locuin  ex  alia  versione      rpiaMlicitiir  Gravii  iia  ail  bnnc  loc  uin  adnotatiim  cst : 

rafert  Aviiiis  epist.  iii.  Mirum  est  in  exempUiribus  etiam  vetu.Hlissimis  iion  addi 

Deus   benedictus.  Certura  est  vocem  Deus  non  ex-      Deus,  quutn  sit  apud  Grwcos ;  eudeni  vox  exslat  etiaiii 


CAP.    VII.   —    QL'0D     CHRISTUS    DEUS    VENTDRUS   ESSET 
ILLUMINATOR  kt  SALVATOR  GESEftlS  HUMANI. 


705  DFVI  CYPRIANl  704 

ruin,  el  aures  surdorum  audient.  Tunc  satiet  cliiudus  \  et  exctumavit  voce  magna  et  dixit :  Benedicla  tu  inler 


sicul  cervus,  el  plana  eril  lingua  mulorum  :  quia  rupta 
est  in  deserlo  aqua,  el  rivus  in  terra  silienli  {Isa.  xxxv, 
5-6).  lieiii  illic  :  Non  senior,  mque  Angetus  ",  sed 
ipse  Dominus  liberabil  illos ;  quia  diligel  eos  '•  et  par- 
cet  eis,  el  ipse  redimet  eos  {Isa.  lxiii,  9).  Iteiii  illic  : 
Ego  Dominus  Deus  vocavi  le  in  justiiia,  ul  leneam  ma- 
num  luam,  et  conftrtabo  le ;  et  dedi  le  in  leslamenlnm 
generis  mei,  in  lumen  gcntium  ,  aperire  ocutos  cceco- 
rum,  producere  a  vincutis  ''  vincios,  el  de  domo  carceris 
tedenles  in  lenebris.  Ego  Dominus  Deus,  hoc  milii  no- 
mcn  esl  •*.  Clarilalem  meum  utii  >ion  dabo,  neque  virtu- 
tes  meas  sculpiilibus  {Isa.  xlii,  U-8).  Ilcni  in  Psaliiio 
XXIV  :  Yias  luas,  Domine  "",  oslende  milii '',  et  semilas 
tuas  edoce  me,  el  deduc  me  ad  veritaiem  luam,  et  doce 
me,quoniamtues,  Deus,satvator  meus  (Ps.  xxiv,  4-5).  B  "^'"  ^  siirsum  et  in  alliludinem  deorsum.  El  dixil  Achaz : 


mulieres,  el  benedicius  venlris  lui.  Et  unde  koc  mihi  con- 
tingit  ut  veniat  nialer  Domini  "  iiici  ad  me  {Luc.  i,  ■il- 
45)?  llcni  Paulus  ad  Calatas  :  Al  ubi  advenit  impletio 
lemporis  ",  niisii  Deiis  Eitium  suiim  natiim  de  mutiere  n 
{Ual.  IV,  4).  Iiein  in  Episiola  Joannis  :  Omnis  spiritus 
qui  coiijitelur  Jesum  Chrisium  in  {arne  venisse,  de  Deo 
est.  Qiti  auiem  negat  in  carne  venisse,  de  Deo  non  est  'i, 
sed  est  de  anlicliristi  spirilu  (I  Joan,  iv,  2,  3). 

CAP.  IX.  —  QIOD  UOC  FUTUBUM  ESSET  SIGNUM  NATIVl- 
TATIS  EJUS,  UT  DE  VIRGINE  NASCERETUR  nOMO  ET 
DELS,  IIOSIINIS  ET  DEl  FILIUS. 

Apud  Esaiam  :  Et  adjecit  Dominus  loqui  ad  Achaz 
dicens  ■"  ;  Pele  tibi  signum  a  Deo  Domino  tuo  in  allitudi- 


Unde  in  Evangelio  cala  Joannein  Dominus  dicii :  Ego 
sum  tumen  mundi  ' .  Qui  me  secutus  fuerit ,  non  um- 
bulabit  in  lencbris,  sed  habeblt  liimen  viia;  {Jonn.  viii, 
12).  Itum  caia  Malllixum  Caliricl  angelus  ad  Josepli  : 
Joseph ,  fili  Duvid ,  ne  mclueris  «  assumere  Mnriiim  '' 
uxorem  luam.  Quod  enim  ex  ilta  natum  fueril,de  Spirilu 
sanclo  esl.  Pariet  autem  fHium ,  et  vocabis  nomen  ejus 
Jesum.  Hic  enim  satvum  faciel  populum  suum  a  pecca- 
tis  eorum  {ilalth.  i,  20,  21 ).  Ilcm  caia  Luc:im  :  Ei 
Zacharias  implelus  esl  Spirilu  sanclo,  et  prophetavit 
dicens  :  Benedicius  Dominus  Detis  Israet,  qui  prospexil 
redempiionem  '  populo  suo  ,  et  exciiavit  i  nobis  cornu 
saluiis  in  doino  David  pueri  sui  {Luc.  i,  67,  68).  Iiein 
illic  Aiigelus  ad  (lastores  :  Ne  limuerilis.  Ecce  eiiim 


Non  pelam  ,  el  non  lentabo  Dominum  Deum  meuni. 
Et  dixit :  Audiie  ilaque,  domus  David^.  Non  pusil- 
luin  "  vobis  certamen  cum  hominibuf  ,  quoniam  Deus 
praislat  agonem.  Propler  hoc  dabil  Deus  ipse  vobis  fi- 
gniim.  Ecce  virgo  in  uterum  accipiei,  ei  pariet  fitium  , 
et  vocabitis  "  nomen  ejus  Emmaiiuet.  Bulijrum  ct  mel 
manducabit  '^  priusquam  sciat  reprobare  malum.  et  eli- 
gere  bonum  y  {Isa.  vii,  40-15;.  Hocsemen  prsedixeiai 
Deus  dc  innliere  procedere,  quod  calcaret  caput  dia- 
boli.  In  Ceiicsi  :  Tunc  dixit  Deus  ad  serpentem  :  Quia 
lu  lioc  fecisti,  maledictus  tu  ab  oinni  genere  ^  besliarum 
terrre.  Peclore  tuo  et  ventre  repes ,  et  erit  tibi  lerra 
cibus  in  oinnibus  diebiis  vilw  lum.  Et  ponam  inimicitiam 
inier  te  elmulierem  et  inler  semen'"^  ejus.  Ipsetuum  ob- 


annuntio  vobis  quoniam  nalus  esl  vobis  hodie  sahator,  C  servabil  ^^  caput,  el  tu  observabis  calcaneum  ejus{Gen. 
qui  est  Chrislus  Jesus,  in  civilale  David  {Ibid.  ii,7,  S).      i>i.  14,  15). 


C\P.  Vlll.    —    QUOD  CUM  A  PRINCIPIO  FILIUS  DEI  FUISSET, 
GENERARI  DENUO  HABERET  SECUINDUM  CARXEM. 

In  Psalino  ii  ^Dominns  dixit  ad  me  :  Fitius  meiis  es  <«, 
eqo  hodie  geiiui  le  •".  Poslula  ame  ^,  et  dabo  tibi  geiites 
hwrcdilalim  luain  et  possessionem  tuam  lerminos  lerrai 
{Ps.  II,  7,8).  Ileni  iii  Evangelio  caia  Liicam  :  Ei  fu- 
elum  esl  ■",  u(  audivii  satulaiionem  M aria; Elisabelh,exul- 
tavit  infans  in  ute.ro  ejiis,  el  iinpleta  esl  Spirilu  saiiclo , 


CAP.  X. — QUOD  ET  HOMO  ET  DEUS  CnRISTUS,  EX  CTRO- 
QCE  GE.NERE  CONCRETUS  ,  UT  MEDIATOR  ESSE  I.MEll 
NOS  ET  PATBEH  POSSET. 

Apud  Uieremiam  <=<'  :  El  homo  esl,  et  quis  cognoscet 
eum  {Hier.  xvii,  9)?  Item  inNuiiieris  :  Oiielur  siella  cx 
Jacub,  et  exsurget  homo  ex  Israel.  Ilem  illic  :  Procedtt 
homo  de  semine  cjus,  et  dominabitur  multarum  gentium 
et  exallabiliir  tainquam  •^*'  Cog  regmim  ipsius,  el  aiigebi- 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Senior  iion  Angelus  Lain.  aKiue  Bod.  3. 
•>  DiliKit  eos  Foss.  Lam.  eos,  ellpse redimct  Thti.  Corb. 
"  Producero  e  vinculisiiM/.  1. 
'l  Deiis.  r.laritalein  Fo.ss. 
'■  Nolas  fac  milii  XCi. 
'  Kgosuni  lu\  niundi  liod.  o. 
"  Nu  limuiTlstmii.  XC.i.  I.in.  Bod.  5,  4. 
•"  Mariani  coiiju^'eiii  NC.  1,  2.  Lnm. 
1  0<ii  feeit  rodciiiiHioncin  SC.  i. 
)  Suscliavit  jVC.  i. 
^  Hmlio  gcuenivi  Bod.  i. 

1  Poscc  •■imo  Lin.  Kod.  \.  Tliu  Foss.  Pete  NC.  2. 
"  Factum  ost  (luomodo  auilivit  Bod.  1,  2,  3.  4.  Tlm. 
Corb.  Ver.  Bciiev. 
"  It  raalcr  Domliii  Bnd.  I,  2,  i.  Thu.  Corb. 
"  Atlinijilcllo  Thii.  Vo.ts.  Corb.  Plcnltudo  Lin.  Bod.  5 
P  Nalum  ilc  virginc  Lin.  l>od.  5,  4. 
t  De  Dco  natus  uon  est,  sed  csi  autlchrlslus  Bod.  3. 


'  Achaz  peie  Thu.  Foss.  Corb.  Bod.  1,3,  4. 
"  In  altltuiline  Bod.  1. 

'  Itaqiic  domus  Jacob  tam.  Bod.  1,2,5,  i.NC.  1.  Lin. 
"  Pusllliin.  crit  vobis  AC.  1.  Lin.  BoU.  1,  2,  3,  4. 
^' El  vocabis  nomen  Thii.  Foss.  Corb.  vocabllur  Borf.  3. 
D  Jcsns  Bod.  3. 
^  tomcdet  Lin. 

>  Prlusijuam  cngnoscat  ut   prKfcral    mala,  commnlabit 
boiuini  V'oss.3,  4.  Thu.  Cor.  Lam.  NC.  1.  Lin.  Bod.  1,  2, 

3,  4.  Oxon.  Cominulal  Voss.  3,  i.  Beiier.  Coniiiuilalo  Ver. 
Iwpress.  Sciat  reprolMre  nialiim  cl  cliKCrc  boniun. 

'■  Tii  ab  oiniii  pecorc,  ct  ab  Lam.  Lin.  Bod.  1,  2,  3,  4. 
A'C.  I.  Thu.  Foss  Corh. 
*"  Tuuin  ct  inler  scincn  Lmji.  Lin.  NC.  1.  Bod.  1,  2,  5, 

4,  Tlin.  Foss.  Corb. 

^^  Ilisa  tuum  observ.ibit  Benev.Ver.NC.i.Lam.Bod.^ijO, 
<=<=  Hlcrcmiam  dicllur  Lum.  NC.  1,  Bod.  2,  3,  4. 
■lii  Exaltabltur  Gog.  Oxon.  Glgas  Bod.  1. 


.STEPH.  BALIZII  NOTiE. 


apnil  Tertnllianum  in  libro  advcrtus  Praxeam,  ubi  re- 
lcil  liunc  locuin  Pauli. 


CAr.VIll.  —  De  anticliristi  spirilu.  Vidc  Erasrai  an- 
liOlaiioues  iu  huuc  iocum  Pclri. 


im 


TESTlMONlORUM  LIBER  II. 


706 


tiir  regniim  ejiis,  et  Deus  edtixk  eum  ex  jEgijpio  " ;  A  ascendel  'i ;  el  requiescet  super  eum  spiritus   Domini, 


quaii  ctaritas  unicornis  ei  '',  et  edel  gentes  inimicorum 
suorum  ",  el  crassiludines  iilorum  emedultabit,  el  baii- 
slis  siiis  configet  inimicum  ''.  Recubans  "  requievil  quasi 
leo  et  quusi  catulus  leonis.  Quis  suscitabil  euin  ?  Qui 
benedicunt  te  '  benedicii  sunt,  et  qui  maledicunt  le  ma- 
ledicti  sunt{Num.  xxiv,  17,  7-9).  Itein  apud  Esaiatn  : 
Spirilus^'^  Domini super me.  Proptei-  quod  unxit  nie  s, 
beiie  imntiare  pauperibus  misit  ine,  curare  contribiilatos 
corde  ^,  prcedxare  captivis  remissionem  et  cacis  vi- 
sum  ',  vocare  annum  Domini  acceplabilem  et  diem  re- 
tributionis  (Isa.  lxi,  12).  Unde  in  Evaiigelio  cala  Lu- 
cam  Gabriel  i  ad  Mariam  ^  ;  Et  respoiideiis  Angelus 
dixit  ad  illam  :  Spiriius  sanctus  superveniet  in  te ,  et 
virtus  Altissimi  obumbrabit  te ' .  Quapropter  "'  qiiod  na- 


spiritiis  sapientiai  et  intellectus ,  spiritus  consilii  et 
fortitudinis,  spiritus  scienlite  et  pietaiis,  el  implebit  eum 
spiritus  timoris  Domini  ■■  {Isa.  xi,  1-3).  Item  in 
Psalino  cxxxi  :  Jnravit  Deus  ipsi  David  verilatem,  et 
non  reprobavit  eam  '  :  De  fruciu  ventris  tui  ponam 
siiper  tlironum  meum  *  {Ps.  cxxxi ,  H ).  Item  in 
Evangeiio  cnla  Lucam  :  E(  dixit  Angelus  ad  illam : 
Ne  timeas,  Maria.  Invenisti  enim  gratiam  ante  Deum. 
Ecce  concipies  in  ulero  ",  et  paries  filium,  et  vocabis 
nomen  ejus  Jesum.  Hic  erit  magnus,  et  Filius  Aliissimi 
vocabittir  ,  el  dabit  illi  Dominus  Deiis  thronum  David 
patris  sui,  et  regnabit  ■>'  super  doinum  J acob  in  scecula  '^, 
et  regni  ejits  non  erit  finis  {Luc.  i ,  30-35).  Item  in 
Apocalypsi  :  El  vidi   lil>rum  in  dextera   Dei  sedentis 


scetur  ex  te  sanctum  vocabitur  Fitius  Dei  {Luc.  i,  Zb). 'B  super   tlironum  scriplum  iiitus  et  retro  y,   signatum 


Itcin  in  Episiola  Pauli  ad  Corintliios  prioie  :  Primiis 
liomo  de  terras  liino,  secundus  liomo  de  coelo  ".  Qualis 
itte  de  Umo ,  tales  et  qui  de  limo ;  et  qualis  coelestis, 
tales  el  ccelesles.  Qtiomodo  poriavimus  imaginem  ejus 
qui  de  limo  est,  portemus  et  imaginem  ejtis  qui  de  cmlo 
est  (l  Cor.  XV,  47-49). 

CAP.  XI.  —  QUOD  DE  SEHINE  DAVID  SECUNDCM  CARNEH 
NASCI  HABERET. 


in  Basilion  secundo  :  Et  fiiit  verbum  Domini  ad 
riallian  dicens  :  Vade ,  et  dic  servo  meo  David  :  Ilaic 
dicil  Dominus  :  Non  tu  mdificabis  milii  domum  ad 
inhabitandum ;  sed  erit,  cum  impleli  fuerint  dies  tui , 
et  dormieris  ciim  patribiis  tuis  ,  stiscitiibo  semen  tuttm 
post  te,  qui  erit  de  ulero  tuo,  et  parabo  reqnum  ejtis.  C  processiones  ejus  es  a  principio  a  diebtis  swciUi  {ilich. 


signis  '■  septem ;  et  vidi  Angelum  fortem  prwdicantem 
voce  inagna  :  Quis  dignus  est  accipere  libruin  et  aperire 
signa  ejus  ?  Nec  quisquam  poterat  neque  in  ccelo,  neque 
stiper  terrain  "",  neqtie  sub  terra  ^^,aperire  librum,  sed 
ncqtie  perspicere  eum.  Et  ego  flebum  ntulium  quod  nemo 
diynus  '^'^  repertus  esset  qui  aperiret  libriim  aut  videret 
illum.  Et  unus  ex  senioribus  dixit  milti :  Ne  fleveris, 
ecce  vicit  Leo  de  tribu  Juda,  Radix  David,  aperire 
libruin   el  solvere  ^'^  septem  signa  ejus  {Apoc.  v,  1-5). 

CAP.  XII.  — QUOD  IN  BETHLEOEM  NASCERETUn. 

ApudMichscam  :  Et  tu  Bethlehem,  domus  <^'Elfrata, 
non  exigua  es,  ut  constituaris  in  millibus  Juda.  Ex 
te  milii  procedet  ut   sit   f  princeps  apud  Israel,   el 


llic  wdificabil  milii  domum  in  nomine  meo  ",  el  erigam 
tlironum  ejus  usqiiein  sceculum.  Et  egoeroeiinpatrem, 
cl  ipsc  erit  inihi  in  liUum  ;  et  fidein  consequetur  doinus 
ejus,  et  regnum  ejiis  usque  in  swcuttim  in  conspectu 
meo  (II  Reg.  vn,  i,  5, 12,  14,  IC).  Ileni  apud  Esaiara : 
Et  exibit  virga  p  de  radice  Jesie,  et  (los  de  radice  ejus 


V,  2).  Item  in  Evangelio  :  Et  cum  Jestis  natus  esset  in 
Bethleliein  Judm  in  diebus  ''''  Herodis  regis,  ecce  magi 
ab  oriente  venerunt  ' '  Hierosolijmam  dicentes  :  Ubi  est 
qui  naius  est  rex  Judwortim  ?  Vidiimis  enim  stellam 
ejtis  in  Oriente,  et  veninms  i  i  cum  muneribus  adorare 
illum  {ilatth.  ii,  1,2). 


LECTIONES  \ARIANTES. 


'■■  >E{;ypto  gloria  ejus  Bod.  1 . 

''  Unicornis  et  edet  NC.  l,  i.Lam.  Lin.  Thu.  Foss. 

'  Canips  liiimicorum  Foss. 

'1  Confriiigel  Bod.  l .  Conficict.  Lin.  2.  Bod.  3,  4. 

"  Sic  Bod.  1,  2, 3.  Lam.  Lin.  Thu.  Foss.  Cor.  NC.  1,  2. 
Becuinbens  Oxon. 

f  Benedicent  Lam.  Lin.  NC.  \ .  Bod.  2,  5,  4. 

8  yuod  misit  mel)onum  Bod.  3. 

1'  Sanare  contribulatos  Lum.  NC.  1.  Bod.  2. 

i  Csecis  visuin  restituero  NC.  2. 

j  Gabriel  angelus  J?0(/.  1. 

k  Dixit  aci  Mariam  virginem  Bod.  5, 4,  ...^ 

1  Adumliraliit  tibi  Kod.  2  i.nm.  Lin.  NC.  1,  2.  D 

'"  yuaproplcr  lioc  (iiiod  n'Si,elurex  tesanclum  Lam.H 
C.  \,  2.  Lin.  Bod.  I,  3,  4.  T^in.  Foxs.  Corb. 

"  Secundus  dc  cffilo  Lam.  Lin  NC.  \. 

"  Domum  noniine  meo  Tliu.  Foss.  Corb.  Lam.  Lin. 
NC.\,  2.  Bud.  i,  3,  4. 

P  Exivit  Corb.  Kxiet  Thu. 

1  Kadice  ejus  descciidens  Corb. 


"  Timoris  Dei  Thu.  Corb. 

"  Et  noii  frustrabit  NC.  2.  Reprobravit  eum  Foss. 

*  Super  thronum  tuuni  Oxon. 
"  lu  utero  tuo  Bod.  3. 
"^  Et  regnum  Foss. 

*  Iua!ternum  Bod.5. 

y  Scriplum  inlus  el  secreto  NC.  2.  foris  Bod.  1. 
'-  Sigillis  Bod.  1.  Lam.  Lin.  NC.  1. 
»"  In  terra  Bod.  1,  2,  3,  4.  Lam.  Lin.  NC.  1. 
l>l>  Sub  terram  iJod.  2,3,4. 

''=  Nemo  dignus:in  terra  Bod.  1-4.  Lam.  Lin.  NC.  i. 
d<i  Etsepiemlftm.iVC.  l,  2.  Bod.  1,2,  3,4.  Tlm.  Corb. 
•^"  Bethlehem  domusillius  Lin.  Bod.  1,  4.  NC.  2.  Tliu. 

Foss.  Corft.  numquid  exiguaBorf.  1,  o,  i.Lin.NC.  2. 

ff  Qui  sit  princeps  Foss. 

?8  Progressiones  Lam.  NC.  1. 

hii  Betlileem  indiebusFoss. 

i  i  Advenerunt  Lam.  Bod.  1,  2, 4.  Lin.  NC.  1,2. 

j  j  Et   ccce  venimus  NC.  2.   Cum  muneribus    abcst 
Oxon. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


Cap.  XII. — tMiinmoierifrMS.Addidihxcduovocabiila 
juxla  vcteres  ediiiones,  iii  quibiis  eliam  pono  .Manntia- 
nain  et  Morelliaiiam.  Painelius  expunxitutsiipernua  : 
sicetiam  Uigaltius  et  Angli.Exslant  lameii  iivlibro  Fos- 
salensi,  in  Becccnsi  et  in  vetusiissimocodice87  Ma- 


joris-Monaslerii  Turoncnsis.  Sic  etiani  legcbat  vetus 
aiKlorlibri  dc  Rebaptismaie,  pag.  3.')9.  Iinino  in  inis- 
salibiis  aniiquis  ct  novis  legitur  sequciis  antiphona  iii 
die  Epipbani»!  :  Vidimus stellam  ejtis  in  Oriente,  etve- 
nimus  cum  muneribus  atlorare  Uominum. 


707 


DlVl  CYPRIAM 


708 


A  et  imponile  cidarim  mundam  super  capHl  ejiis  {Zncli. 
III,  1,  3,  5).  Iiein  Paulus  ad  Pliilippenses  ;  Qui,  in  /i- 
gura  Dei  constilulus,  nonrapinam  arbitratus  esi  esse  se 
wqualem  Deo,  sed  senictipsum  cxinanivil ',  [ormam  servi 
accipiens,  in  simililudinem  liominum  ""  facliis,  et  habitu 
iiiveniiis  ut  liomo '"''.  Uumiiiuvil  se,  factus  obcdiens  «s- 
que  ad  morlem,  mortem  aulem  crucis.  Propter  qtiod  et 
Deus  exaltavit  illum,  et  donavit  illi  nomen  '='^  qiiod  est 
super  onine  noinen,  ui  in  nomine  Jesu  omne'''^  (jcnu  flec- 
talur  coelesiium  ,  terresirium  el  infernorum,  et  omnis 
liiigua  confileatur  quia  Dominus  Jesus  Cliritlus  in  glo- 
ria  ce  esl  Dei  Patris  {Philip.  ii,  6-11). 

CAP.  XIV.  —  QUOD  IPSE    SIT   JUSTUS  QUEM  JUD^I  OCCI- 
SURI  ESSENT. 

B  In  Sypientia  Saloinonis  :  Circumveniamiis  jiislum, 
qiioniam  iiisuavis  '^  est  nobis,  et  caiilraiius  est  operibiis 
noslris,  et  exprobral  nobis  ss  peccata  legis.  Proinittil 
scientiam  Dei  se  liabere,  elFiliiim  Dei  se  nominat.Fac- 
lus  esl  nobis  in  traductione  >'''  cogitationum  nostraruin; 
gravis  cst  nobis  etiam  ad  videndiim ,  quoniam  dissimiUs 
cst  aliis  'jiia  ittius,  ct  miuata;  siiiit  vice  illiiis.  Tumquam 
niigaces  ' '  wstimati  sumus  ab  illo,  et  continet  se  a  viis 
noslris  qiinsi  ab  imnmnditiis,  et  prafert  twvissima  jus- 
loruin,  et  glorialur  palrein  sc  luibere  Deiim  t  i .  Videanius 
ergo  si  serinones  iltius  veri  sunt,  et  tenlemus  quai  vcii- 
tura  sunt  illi.  Conlumelia  et  torinento  interrogemus  etiin, 
ut  sciamus  reverentiam  illius  ^^,  et  probemus  patientiain 
illius.  Morte  lurpissima  condemnemus  eum.  llaic  cogi- 
laverunt,  et  erraverunt.  Fxcwcavit  eiiiin  illos  malitia  ip- 


t.VP.  Xlll.  —  QUOD  nUMILIS    IN  PRIUO  ADVf.NTU  8U0 
VENIBET. 

Apml  Esaiam  :  Domine,  qnis  crcdidit  auditui  nostro, 

et  brachium  Domini  "  cui  rcvclatiim  cst  ?  Annuntiavinms 

coram  ipso  siciit  pueri,  siciit  radix  in  terra  sitienti.  Non 

est  figiira  ejus  neqiie  claritas  ;  et  vidimiis  illiim,  et  non 

liabuil  figuram   neque  spcciem,  sed   figiira  ejiis  siiie 

hottore  et  deficiens  prmter  ca-teros  liomines.  Uomo  in 

plagn  positus  el   sciens    fcrre  imbeciUitatem  •>;   quia 

aversa  est  f  [aciesejus,  inhonoratusest,  et  non  est  '^com- 

piitatus  "°  {Isa.  Liii,   1-7).  Uic  peccata  nosira  por- 

tut  '■,  el  pro  nobis  dotel  ',  el  nos  putavimiis  fc'  iUiim  csse 

in  dolore  et  in  plaga  et  in  vexatione ;  ipse  aulem  vulne- 

ratus  est  propler  facinora  noslra ,   et  infirmalus  esl 

propier  peccata  nostra.  Doctrina  pacis  nostrm  snper 

iUum,  et  tivore  ejus  ''  sanati  sumiis.  Omnes  siciit  oves 

crravimus,  homo  a  viasua  erravit.  Ki  Deus  tradidit  illum 

pro  peccuiis  nostris,  et  ipse  propterea  quod  vexalus  est, 

iion  aperuit  os  siium  (Isa.  lui,  1-7).  Ilem  apud  enin- 

ilem  :  Non  swn  contumax,  nequc  contradico ;  dorsum 

nieum  posui  ud  flageUa,  el  maxiUas  meas  ad  pnimas, 

[aciem  autem  meam  '  non  averti  a  [wditate  sputvrtim,  ct 

[uii  Deus  i  aiixiliator  meus  {Isa.  l,  5,  7).  llem  apud 

cumdem  :  Non  cttimabit  neque  audiet  qttis  ^  in  piateis 

vocem  ejus.  Arundinenx  quassatam  non  con[ringet,  et 

linum  [umigans  non  exslinguel,  sed  in  veritate  '  pro[eret 

judicium.  Fulgebit  et  non  quassabitur  quoadusque  po- 

nat '"  in  terra  judicium,  et  in  nomine  ejus  Gentes  cre- 

deiit  (Isa.  XLii,  2,  i).  Ilem  in  Psalmo  xxi:  Ego  autein 

sum  vermis,    et   non  honto,  tnaledictum  "  hominis   et  ,        r,  -,    -> 

...  ,.    ,,  .  .j  ,     .    ,      •  •  ,     .C.sorum,  et  nescteiuni  sacramenta  Uei  (Sap.  ii,  la-l/) 

abjecito  "  poptili.  Omnes  qut  tne  videbanl  desptctebant  ^  ,  ,  ,^  _.         ,^.j  _  ,     ■    ,  •.  . 


iiie  I',  el  locuii  sunt  in  labiis  i,  et  moverunt  capitt.  Spe- 
ravil  in  Domino,  eripial  eutn  ;  salvutn  [aciat  ctmi,  quo- 
niam  vult  eum  (Ps.  s\\,  7-9).  Ileni  illic  :  Aruit  velut 
tesla  '  virlus  mea,  et  lingua  mca  »  aggtittinata  est  [au- 
cibits  meis.  llem  apud  Zaeliariam  :  Et  osieiidit  milii 
Doniiiius  Jesuin  sacerdotem  illiim  nwgiium  staniem  aiite 
[aciem  Aiigcti  Domini,  el  diabolus  stabai  ad  dcxteram 
ejui  adversari  '  et.  Et  Jesus  erat  indutus  veslimenla  " 
sordida  ,  et  stabant  ^  anle  [aciem  ipsius  Atujeli,  et  res- 
pondit  et  ait  ad  eos  qui  stabant  ante  (aciein  ejus  dicens : 
Au[erte  "^  vestimenta  sordida  ab  eo.  Et  dixit  ad  eiim  : 
Ecce  abstuU  iniquitates  tuas,  Et  induite  eum  poderem  >', 


Iiem  apud  Esaiam :  Videte  quomodo  justus  perit,  \el 
tiemo  inlelligit,  et  viri  justi  tollunliir,  et  nemo  recog' 
noscit.  A  [acie  enim  injustitio!  sublatus  estjustus,  et  erit 
in  pace ' '  sepultura  ejus  (Isa.  lvii,  1 , 2).  De  lioc  ipso  iii 
Exodo  anle  proedicium  :  lnnoccntem  ctjitstum  non  oc- 
cides(Exo,  xxiii,  7).  Item  iii  Evangelio  :  Jitdas,  pai- 
iiilenliadiictus""",  sacerdolibusetsenioribusdixH  :  Pec- 
cavi  iradens  sanguinem  juslum  {Matth.  xxvii,  3,  4). 

CAP.     XV.  —  QUOD  IPSE    DICTIS    SIT   OVIS  ET  AG.NUS  QUI 
OCCIDI  UABEKET,  ET  DE  SACRAMENTO  "'  PASSIONIS.    j 

Apud  Esaiain  :  S/c«l  ovis  ad  victimam  ductus  est,  et 


LECTIONES  VARIANTES. 


*  Bracliiuni  Dei  Thu.  annunliatuin  esl  Lin. 
^  Kotrc  iulirinilalein  Lin. 

"  Oui.i  ver.sa  esl  lacies  Tlm.  Adversa  Foss. 

''  Nou  esl  commulaltis  iJod.  1,2, 

"  l'orliivil  Bod.  1,  2,  3. 

'  l)i)luit«od.  i.  Dolciis  Bod.  5. 

8  PnUliamus  Corfc. 

^  Livore  fjus  nosomnes  inm.  Lin.  NC.  1. 

»  Facicm  mcam  itod.  1.  Thu. 

i  KlfniiDoininus  Corb. 

k  Amlicl  iiuisquani  Lam,  .VC.  1,  2. 

1  lu  vcritatcm  llod.  4. 

■"  l'oiialur  Bod.  3. 

"  Homo  opiirobrium  Lin. 

"  Malivliclio  Bod.  1.  Malcdiclus  Bod.  1.  Plebis  Un.  Bod. 
3.  Abjciliij  iiomiuum  Thu.  Foss.  Corb. 

P  SubsjnnibautmeUii.  A'C.  2. 

1  Suis  labiLs  Bod.  1 . 

'  TcslaioratU(lo.\C.  fccuw.  Buil.  I,  2,  t.  37l((.  <orb, 
lesluiii  Ver. 

•  AdhstsUtw.  i\rc.  2. 


'  Advcrsari  ei  ca;pil  Corb.  Ver. 
D     "  Vcsle  Foss. 

^  Stabant  Tlm.  Corb.  Foss.  Slabal.  Oxon. 

"  A verti te  vestimcnta  cjus  Bod.  I . 

y  PoderoiaiH.  .VCl. 

'•  Sed  sc  exiiiauivit  Lin.  Ver.  SC  1,  2.  Ifim.  i?od.l,  2, 3. 

""  Siiiiiliuiilincm  hoininis  Lain.  Lin.  NC.i.Tliu.Corb. 

'il>  Invenlus  liomo  Thu. 

'"  Nomeuutsit  Lin.  Tliu.  Cor.  Benev.  Ver. 

"'1  Oinucs  i,'cnu  llcctant  Lam.  A'C.  l.Bod.  2.  Tlm.  Cor. 
Curvent  Lin.  NC.  2.  Bod.  1,  4.  Ver. 

''''  Jcsus  iu  gloria  Doi  Palris  Bod.  1,  2,3,  4.  Foss. 

*'  OuoniaminutilisesluobisJVC.  2. 

f*  Et  iui|iropcrat  Corb.  Ver. 

^^  Intraductioneuicogitalionum  Lain.  Lin.  JVC.l. 

"  Nugie  aistiinati  tfliii.  Bod.2.>uga.s.VC.  1.  j 

i  i  Patreui  Deuiii  Bod.  1.  Corb.  Tlm.  Benev.  Ver. 

''I'  Uevercnliam  illiuset  iiiortc  Bod.  1,  j. 

"  In  jiac.^  iTJt  incinoria  iJod.o.  Jiislus, iu  pace  erilenim 
Lam.  I.in.  vr.  \.Bnd.  l.i. 

"' "  1'aniienlia  actus  NC.  2.    , 


709  tESTIMONIORUM  LIBEll  11.  ^IO 

sicuiagnus  comm  tondenle  »  se  sinevoce,  sic  non  upe-  \  dereHnquelis  »  ex  eis  in  mane  ,  el  os^  noti  confrimje- 

tis  ex  eo.  Quce  nulem  relicta  fuerint  de  eo  mque  in 


ruil  os  suum.  In  humililale  judicium  ejus  sublatum  esl, 
Nalivitatem  ^  ejus  quis  enarrabil?  Quoniam  auferelur  a 
lerra  vila  ejus,  a  facinoribus  populi  mei  adductus  est  ad 
viortem,  et  dubomatos  pro  sepuliura ejus  et  ipsos  divites <= 
pro  morte  ejut,  quia  facinus  non  fecit,  neque  insidias  '^ 
ore  suo.  Proplerea  ipse  consequetiir  mullos '',  ei  foriium 
dividet  spolia,  proplerea  quod  Iradita  est  ad  mortem 
anima  ejus,  el  inter  facinorosos  depulatus  est.  Et  ipse 
pnccata  mullorunt  pcrtulit,  et  propter  facinora  itlorum 
tradiius  est  (Isa.  liii,  V,  9-12).  Ilcm  apud  Hiere- 
iiiiam  :  Domine,  significa  '  milti,  et  cognoscam,  tunc 
vidi  meditaiiones  s  eorum.  Ego  sicut  agnus  sine  ma- 
litia  perductus  sum  ad  victimam ;  in  me  cogitaverunt 
cogitatum    dicentes   :     Venile  ,    millamus    lignuin    in 


maue  ,  igni  cremcntur.  Sic  auleat  coiucdetis  cum. 
Lumbi  "  vestii  prwcincti,  et  cnligo!  ^  veslrw  in  pedibus 
vesiris,  et  bacula  vesira  "  iii  matiibus  veslris ;  et  edetis 
eum  festinunter,  Pasclia  est  etiiin  J  Domini  [Exod.  xii, 
5,  511).  llem  iii  Apocalypsi  :  Et  vidi  iu  medio 
tltroni  '■  el  quaiuor  anittwliutn  ei  in  medio  seniorum 
agiium  stantem  quasi  occisum,  liabenlem  cornua  septem 
et  oculos  septeiu,  qui  sutit  septem  spiritus  Dei  niissi  per 
orbem  terrce.  Et  vetiit,  et  accepit  librutn  de  dexlera 
Dei  "'■'  sedentis  in  llirono.  Et  cum  accepissel  librum, 
quatuor  animalia  et  viginii  quatuor  seniores  proslrave- 
runt  se  atile  Agnum,  liabentes  singuli  citliaras  el  pa- 
teras  ^^  aureas  plenas  odorattientis  suppticalionutn,  quoi 


panem  ''  ejus,  et  eradamus  '  a  terra  vitam  ejus,  el  no-  B  sunt    oraliones   sancloruni  ,    el  catUaverunt    canlicum 


men  ejustwn  erit  in  memoria  >  amplitis  (Ilier.  xi,  18, 
19).  Item  iii  Exndo  ■<  Deus  ad  Moysen  :  Accipinnt  sibi 
singuli  ovein  per  domos  tribuum  ^,  ovem  sine  vitio,  per- 
fectuni,  tnnsculuni,  annicidum'"  erit  vobis.Abagnis  etab 
hoedis  accipieiis,  ei  occidcnt  illuin  omne  vulgus  "  syna- 
gogm  jiliorum  Israel  ad  vesperam ;  et  accipient  "  de  siitt- 
guine  ejus,  et  ponent  super  duos  posteset  super  limen  in 
dotnibus  in  quibus  eiim  P  edent  in  ipsis ;  ei  edent  carnes 
ipsa  tiocle  assulas  igtii,  et  azyma  cum  picridibus  i  edent. 
ISon  edetis  de  eis  crudam,  neque  coclam  in  aqua,  nisi 
assatam  igtii,  caput  cum  pedibus  '^  el  interaneis ;  nihil 


nocuin  dicentes  :  Digiius  es,  Doitiine,  accipere  li- 
brum  et  aperire  sigiia  '^'^  cjus,  quoniam  occisus  es  et 
redemisti  tios  sanguitie  tuo  'i''  ex  onini  tribu  ct  lingua 
et  popido  et  nalione,  el  fccisii  uos  irgnuin  Deo  noslro, 
sacerdotesqiie  fecisli,  et  regnabiint  super  terram  (Apoc. 
V,  6  10).  liem  iii  Evaiigelio  :  Allera  die  vidit  Joanties  <"^ 
Jesuin  tenientetn  ad  se,  ct  ait :  Ecce  agims  Dei  f  f  el 
ecce  qiii  aufert  pecfalu  mundi  [Jou.  i,  29). 

CaP.  XVI.  —  QUOD  IDEM  ET  LAPIS  BICTUS  SIT. 

Apiid  Esaiam  sic  dicit  Doniinus  :  Ecce  ego  iiii' 


LECTIONES  VARIANTES. 

«TondeiUe,  sine  Bod.  5.  Thu.  Corb.  Tondentibus  eam  Q  aeisvero  ab  illisim».  NC.  1,  2 


Foss. 

b  Nativitatem  autemlam.iVC.  1,  2.  i(od.  1, 2,  3,  i.Tliu. 
Foss.  Curb. 

<^  Etdivites  Bod.  1. 

'1  Nequc  dolus  inventus  in  ore  ejus  i?orf.  5.  Iiisldians  ore 
Lin.  Insidialur  Tlm.  Insidias  oresuo  locutusest  Bod.  i. 

"  I|)se  coiifltetur  inuUos  Foss. 

f  Diiminesiguificasli  NC.  1.  Lam. 

8  Vidi  cogilationes  Tliu. 

'»  In  paneejus  Thu.  Foss.  Corb.  Latn. 

'  Tollamus  a  terra  Bod.  3.  Ejiciemus  Liti:  Curb. 

i  In  memoriain  Bod.  1.4. 

k  Exodo  dixitiVC.  2. 

1  Ovem  |ier  iribiis  Bod.  3. 

■"  Auiiiculiis  erii  Bod.  1. 

"  Oinne  vulgusfiliorunijFoss.  Omnispopulus  Bod.  5. 

"  Et  accipienlde  sanguine  et  Bod.  1,  2,  5,  i. 

P  Quibus  comedcnt  Lam.  NC.  1.  Islas  Thu.  Foss.Pla.  -V 
C.  2.  Et  carnes  ijisas  Borf.  1,  5,i.Corb. 

"I  Auiaritudiiiibusi.i)i.  Bod.  1.  i.Corb. 

•■  Pedibus  ejus  Lom.  Intestinis  Bod.  3.  JVC.2.  Intera- 


'  Derelinquentes  Tliu.  Foss.  ex  eo  Lin. 

'  Ossuui  Lund).  Ossa  ^ffl.Abeo  Lain.  Lin.  NC.  1,2.  Bod. 
1,2,  4. 

"  Sintlumbi  Bod.i. 

^  Calceaiiienla  Lam.  Lin.  NC.  1. 

"  Baculi  veslri  Coib. 

y  EstDoniiui  Corlt. 

^  Tluoni  qualuor  animalia  Lam.  ,VC.  1.  Bod.  1,2- 

**  De  dextra  sedenlis  Latn.  Lin.  NC.  i.Bod.  1,  2,  3,  i. 
Thu.  Foss, 

!>''  Aureas  et  pateras  Laiii.  Thu.  Bod.  1,  2, 5.  NC.  1,  2. 
Lin.  Phialas  aureas  Bod.  \.  Corb. 

"^  Signacula  Bod.  5.  JVC  2.  Dignus  es  accipere  L«n.  JVC. 
1,2.  y.Hi.Borf.  1,2. 

dii  Redeniisii  nosDoo  Tliii.  Foss.  Corb.  Eniisti  Vcr.Doo 
nostro  et  sacerdoles,  el  reguabunt  Latn.Lin.NC.  1,  %Bod. 
2,4. 

'^"  VidensJoannes  Jesumvenipntem  adse,  ail  Lam.Bod. 
1,2.  NC.  2,  4,  Lin.  Vldil  Joan.  Foss.  Corb. 

ff  KcceagnusDei,  occequiaulerL  Lutn.  NC.  1,  BoU.  1, 
2,  3,  4.  Foss.  iVuferet  Thu. 


STEPII.  BALUZII  NOT^. 


Cap.XV. — Picridibus.ha  vctercsediiioneselocto  libri 
veteres.  Erasnuis  scripsit  lactucis  agrestibus,  qiiomodo 
veriisse  sanctum  liicronymuiii  moiiet  Paineliiis;  (|iicd 
veriim  est  :  sed  idem  Hieronymiis  in  epislola  ad  Mar- 
cellam  dc  Miinusculis  acceptis,  ait:  Pascha  Cliristi  cutn 
uniaritudinibus  nianducatur  :  ei  iii  epistola  ad  Gau- 
denliuin  de  liifanluUc  '"'°  educatioiie  :  Pasclia  qiioque 
ciini  amaritudinibus  coniedi  jubelur.  Sic  etiam  lil).  u 
adversus  Jovinianum.  Codex  Moyssiacensis  ct  Graiia- 
nnpolilanus  lialieiit  ainaritudinc  tantuin  :  Coinpcn- 
diensis,  ainariludine  cmn  picridibiis ;  Tnronciisis,  Cor- 
bciensis  et  Ircs  Anglicini  :  amaritudinibus;  Eligiaiius, 
pingueludinibus  amariiudinis ,  lxx  Inlerpreles  pusue- 
runt  /i.£T«  ittzfitwv.  Hieroiiyiiiiis  in  prologo  l^pistolai 
ad  Algasiani  :  Vidi  ego  nauscnin  et  cnpilis  verligiiieni 
anlidoto  qucc  appellaUir  Ttixpii,  saipe  siinnri.  1'linius, 
lib.  sxu,  cap.  22.  Picris  ab  insigni  amuriliidinis  cog- 


D  notninalur.  Vide  illnsirissimum  virum  Pelnim  Danic- 
limi  Iluetiuin  in  Obscrvniionibus  iii  Coniniontaiia  Ori- 
giMiis  ,  pag.  I.T.  Addam  isiic,  ex  aiiiiqiio  ordinario 
Ecclesi:ie  saiicti  Aniani  Aiireliaiiensis  iiiamisciiplo, 
locuin  qiii  visus  esi  diriicilis  qiiibusdam  ,  ciiin  iii  ea 
iirbc  essein.  Pnsi  dcscriplas  c;creiiioiiias  qu;e  liunt 
iii  lerlia  feri.i  Rogalionmii,  pnsi  descriptaiii  proces- 
sioiiem  ad  ecclesiam  sancli  Gerinaiii  ,  lcgilur  illic  : 
7'w)ic  reccdit  procissio  ab  ccctesia  canlando  lclaiiiani 
usque  ad  ecctesinm  suam,  eo  ordine  quo  vcncraiit,  illo 
prwccdenie  qni  porlat  laclucas ;  noii  pi)teraiit  capcre 
qiiid  in  hoc  loco  sigiiilicarc  possiiit  laclucic.  Eiror 
csl  librarii  ,  qiii  taclucas  posuit  pro  lcctiones  :  nam 
siipra  legitiir  :  Quarius  portat  librum  in  quo  leclui  fite- 
riiiil  conciuiies  nd  nuniiiinuin ,  ct  paiilo  piisl,  diclores- 
ponsorio,  puer  imus  legit  lectionem  in  libro  quein  secutn 
portavit. 


711 


DIVl  CTPRIAM 


712 


mitlo  ■<  m  fimdamcnta  Sion  lajudem  pretiosum,  elec-  \  csi  l:ipis  iii  Basilioii  (I  Rerj.  xvn)  quo  D.iviil  fronlom 

J«m'',  siimmum,  aiigiilarem,  liononilum ;  et  qui  credi- 

derii  in  eum,  non  confundeiur  (ha.  xxviii,  IG).  llein 

in  Psaliiio  cxvii :  Lapis  quem  repiobaveruiit  wditicanies, 

hic  faciiis  cit  in  caput  anguli.  A  Domino  factus  est  isle  ' , 

el  est  admirabilis  in  oculis  noslris.  Iste  dies  ''  quem  fecit 

Dominus,  exultemus  et  jiicundemur  "  in  eo.  0  Domine, 

talva '  igilur,  o  Domine,  dirige  igitur.  Denedictus  est  qui 

reiiil  in  r.omine Domiiii  {Ps.  cwiii,  22-20).  Ileni  apud 

Zacliariam  :  tlcce  ego  adduco  puerum  meiim.  Vriens  e 

nomen  eii  ei :  quoniam  lapis  quem  dedi  niile  faciem  Jesu, 

super  lapidem  ipsum  tinuin  sepicin  ocuii  sitnl  (Zacli. 

ni,  8, 9).  Iiem  in  Deuteronomio  :  El  scribes  ^  super  la- 

pidcm  omnem  legein  lianc  manifeste  nimis  {Deut.  xxvii, 

8).  Itcm  apud  Jcsum  Nave  :  Et  uccepil  lapidem  vwg- 

num,  et  statuit  cum  illic  conlra  Dominum,  et  nii  Jestts  ]j  ex  parle  qttidem  ferrei,  ex  parte  auiem  ficiiles,  quoad- 


Colia;  percussil  elocciclil,  sigiiificaiisdiabolnin  ci  ser- 
vos  cjus  iiide  prosicrni,  vicla  sciiicel  ea  capitis  parle  ' 
qiiam  signalam  non  habeiit  ".  Quo  signo  nos  el  tuti 
scmpcr  sumiis  et  vivimus.  Hic  est  lapis  qiiem  cum 
alicnigciiaslsrael  vicissct  statiiil  Samucl,  ctappellavit 
DOincii  cjus  Abennczcr,  id  cst  lapis  auxiiialur  <  (1  Reg, 
vii,  12). 

CAI'.  XVII.   —    OLOD  DEINDE  IDEM  LAPIS  MOJiS  FIEnET  ET 
IHPLERET  TOTAM  TERRAM. 

Apiid  Danielem  :  Et  ccce  imago  nimis  magna,  cl 
coniemplalio  ejus  imaginis  meluenda  et  elala  stabat 
contrti  le ;  cujus  capitt  fuil  ex  auro  boiio,  pectus  et  bra- 
chia  cjits  argentea,  veiiter  et  femora  wrea,  pedes  autem 


ad  populum  :  Ecce  lapis  itle  erit  vobis  in  teslimoniitm 
quia  iste  audivit  >  oninta  quw  dicla  tunt  a  Domino, 
quanla  locutus  est  i  ad  vos  hodie;  et  erit  ipse  vobis  in 
testimoiiium"'  in  tiovissimo  dierum, quando  recesseritis  a 
Dco  vestro  {Jos.  xxiv,  20,  27).  Iiem  in  Aciibus  Apos- 
lolorum  Petrus  :  Principes  popiili  etseniores  Israel  ^, 
audite  :  Ecce  nos  Iwdie  interrogamur  a  vobis  super  be- 
ncfacto  hominis  '  infirmi  in  quo  iste  salvalus  esl.  Sit 
vobisomnibus  nolitm  etomni  populo  Jsraelquia  in  nomine 
Jesu  Christi  JSazarenx,  quem  vos  crucifixislis,  quem  Deus 
suscitavit  a  mortuis  "'  in  illo  isle  in  conspeclu  vesiro  sa- 
jius  adstat  ",  in  alio  autem  nullo.  Ilic  est  lapis  qui  con- 
temptus  esl  a  robis  adificanlibus  ",  qui  faciiis  est  in  ca- 
put  anguli.  Son  esl  eiiim  nomen  aliud  sitb  cuelo  daltim 


tisque  abscisiis  est  lapis  de  monte  sine  manibus  conci- 
denlium,  ct  percussit  imaginem  super  pedes  ferreos  et 
pcliles,  et  comminuit  eos  minulalim,  el  factum  esl  simul 
ferreitm  el  tesla  ^  et  airamentum  el  argentum  et  aurum ; 
et  facta  sunt  minuta  quasi  palea  aut  pulvis  in  area  as- 
tate,  ei  ventilavit  illa  ventus,  ita  ut  niliil  remanscrit }'  ex 
illis ;  et  lapis  qui  percussil  imaginem  (aclus  esl  mons 
magnus,  el  itnplevil  totam  terrum  (Dan.  ii,  51-35). 

CAP.  XVIII.  —  QIIOO  IN  NOVISSIMIS  TEMPORIBUS  IDEM 
MONS  MANIFESTARETUR,  SUPER  QUEM  GENTES  ^  VEM- 
RENT,  ET  IN  QUEM  JOSTI  QUIQOE  ASCENDERENT. 

Apud  Esaiain  "•' :  Erit  in  novissimis  temporibns  ma- 
ttifeslus  mons  Domini  et  domtis  Dei  sttper  verlices  mon- 


hominibus  in  quo  oporlet  talvari  nos  {Acl.   iv,  8-12).  p  tium,  et  exallabitttr  super  colles,  et  venient  super  illuin 


Hic  est  lapis  in  Gcnesi  {Gen.  xxvin )  (niem  ponit 
Jacob  ad  caput  suum,  quia  capui  viri  Clirisius;  et 
dormicns  videt  scalam  ad  coelura  pertingcntcin,  in 
qua  constitutus  erat  Dominus,  et  Angeli  ascendcl)ant 
ct  desccndebant ;  qucm  lapidcm  consecravit  et  unxit 
sacramento  unctioiiis  p  Christum  significans.  Hic  est 
lapis  in  Exodo  {Exod.  xvii)  super  qucm  sedit  Moyses 
in  cacumine  collis  i,  quando  Jesus  Nave  conlra  Ama- 
lcch  ''  dimicavil,  ct  sacramcnto  lapidis  ct  stabilitaie 
fcssionis  Amalech  superatus  est  ab  Jesn,  id  cst,  dia- 
bolus  a  Chrisio  viclus  esl.  Hic  cst  lapis  niagnus  in 
Dasilion  primo  (I  lieg.  iv)  super  quem  posita  cst  arca 
tostaraenti,  quando  cam  ab  '  allopliylis  remissam  ct 
rcdditam  in  plaustro  boves  rcportaveriint.  Itcm  hic 


omnes  gentes,  et  nmbulobunt  mulii,  ei  dicenl :  Venile, 
ascendnmus  in  montem  Domini  el  in  domum  Dei  Jacob, 
et  tiuntiabit  nobis  viam  ejiis,  et  ambuliibimus  '''>  in  illa. 
De  Sion  enim  procedet  "^ '  lex  et  verbum  Domini  ab  llierii- 
salem ;  el  jitdicabit  inter  gentes,  et  redarguet  populum 
tnullum,  et  concident  gladios  stios  in  aratra  et  lanceas 
suas  in  (alces  '■'' ,  el  jam  tion  discent  pugnare  {Isa. 
II,  2-5).  Item  in  Psalmo  xxiii :  Quis  ascendet  in  mon- 
tem  Domini,  aut  quis  stabit  in  loco  sanclo  ejus?  Inno- 
cens  manibus  el  tnundo  corde  "'.  Qui  tion  accepit  in  vano 
animam  suam,  el  non  juravil  subdole  "  proxitno  sibi, 
isie  uccipiet  benedictionetn  a  Domino  et  misericordiam  a 
Deo  salutari  suo.  Isla  nativitas  eorum  ts  qui  eum  quw- 
runt,  qtti  qttwrunl  faciem  Dei  Jacob  (Ps.  xxiii,  3,  0). 


LECTIONES  VARIANTES. 

"  Ego  mitlo  Bod.  1.  D     "^  Amalech  dimicabat  T/m.  Cor6.  Dimicavit  sacramenlo 

'*'  Eleclum,  niumlimi.summum  Bod.  %  I.am.  Lin. 


'^  Factuni  eslistuiJ  ei  est  mirabile  Lin.  Bod.  5. 

•'  Hfcc  cstdies  Bod.  3. 

*  Lslemur  Bod.  5.  Lin.  NC.  1,2. 

'  Salvuni  lac,  benc  prosperare  Lin.  JVC.  2.  Bod.  \ ■  Corb. 

K  Ortiis  nomeii  csl  Lin.  NC.  2.  Tltu.  Foss. 

h  Scribc  super  Bod.  o.  1. 

>  Qiiixl  auditalis  oiiinia  Foss. 
)  Lotulus  est  vobis  Lmn.  Lin.  NC.  1,  2.  Bod.  1,2,3,  4. 

■t  Senioros  Israel,ccce  Lam.  Lin.  NC.  1.  B«d.  l,  2,  4. 
Thu.  Foss.  Corb. 

1  Bciiclicio  hoc  hominis  Bod.  3. 

""  Dcus  oxcilavil  a  mortuis  Bod.  1,  5.  4. 
f  "  Sanus  adslilit  Foss. 

°  Uiia;a>dinc.ibiiis  Bod.  i.Corb.  Ver.  Benev.  Positus  csl 
incaput  Lam.  Lin.  NC.  \.  Bod.  2,  5,  4. 

1'  SacrameuloCbrisUiinr/i«. 

1  Cacuinioe  inonlis  Lmn.  Lin.  .VC.  1.  J5od.2, 3,  4. 


Bod.  1. 

•  Quando  ab  Bod.  3. 

*  Vicios  eam  capitis  pariem  Lam.  Bod.  1.  2,  4.  Victus 
Bod.  3.  Ver. 

"  Haberet  Lam.  Lin.  NC.l. 

■"  Lapsis  adjutor  NC.  2. 

^  Kt  IVactum  esl  simiil.  Oxon. 

y  Kemaneret  in  iilis  Bod.  1,  2.  Thu. 

'■  Geulesconvenireiil  Bod.  3. 

"»  Es:iiam  :  Et  erit  Bod.  i.  3,  4. 

'ii>  lil  inerediemur Lam.  Bod.  2.  Lin. 

<■■=  l'ro<iiet  lex  Lam.  NC.  i.Bod.  1,2. 

J'!  lo  lalcps  et  jani  non  acoipiet  gens  super  Reiitcm  gla- 
iliuni,  etjam  non  discent  Ver.  Lam.  NC.  1,  Boa.  2.  Discent 
bclligerare  Lin. 

<"•  Mundus  corde  Lam.  NC.i.  Thu.  Bod.  2. 

"  Nec  jur.ivitin  doloJ:,m.  NC.  2.  Bod.3. 

68  Hsec  est  gcneratio  quiercniium  Lin.  NC.  2. 


715  TESTIMONIORUM  LIBEll  II.  71  i 

CAP.  xi\.  —  QUOD  IPSE  SiT  Sponsls  ,  ECCLESiAsi  H\-  A  ifjnis  de  ntbo,  et  vidit  quoniam  rubus  arderet  igni,  ru- 

BENS     SPONSAM  ,     I)E     QUA     FILU    SPIRITALES    XASCE- 


BENTUIi. 


"'  Apiiil  Joliel  :  Canile  tubain  Sion,  sancliftcnle  jeJH- 
nium,  et  indicilecurationem,  aggrerjalepopulum  »,  suncti- 
ficale  ecclesiam,  excipite  majores  natu,  coUigitc  parvulos 
lactmtes ;  procedat  sponsusde  cubili  suo  •',  et  sponsa  de 
tlialamo  stto  (  Joliel  ii,  15,  10).  Ilem  apiid  lliere- 
liiiam  :  Et  aufernm  de  civitnlibus  Judn  et  de  quadri- 
viis  '^  Hierusalem  vocem  Iwlantium  et  vocem  guuden- 
tium,  voceni  sponsi  et  vocem  sponsce  [Hier.  xvi,  9). 
Ilem  iii  Psalino  xviii  :  Et  ipse  velut  sponsus  egrcdiens 
de  tlialamo  suo.  Exsuttavit  ut  gigas ''  t'i«iu  currere.  A 


summo  cxti  egressio  ejus  ",  et  decursio  ejus  usque  ad 

summuni  ejus,  et  nonesl  qui  tateat  ^  acaloreeius(Ps.  „•     ,      ,-         •         •     ■ 

„   _,    ,         .     .         ,       •      ,,     •       ,     ,        ,.,.  B  20,  27).  Iteiil  caliiLiicaiii  :i>ni;/Mi)it'ii'es(n  prn;cinc(i"" 
XVIII,  6,  7)^  Ilem  in  Apocalypsi  :  Vem,  osiendam  tm  '      '  ..  ". 


bus  autem  non  cremabatur  'i.  Et  dixit  Slotjses  :  Trans- 
jetis  videbo  ■'  lioc  grande  visum,  cur  utique  non  crema- 
ttir  "  rubus.  Ut  vidit  aulem  quoniam  accedit  viderc,  vo- 
cavit  eum  Voininiis  Deiis  de  rubo  dicem  ':  Moyses, 
Motjses.  Qtii  dixit  '  ;  Quid  esl  ?  Et  dixit :  Ne  accesse- 
ris  huc,  itisi  solveris  calciamentnm  de  pedihus  tuis.  Loctis 
eitim  in  quo  slas  lerra  sancla  est.  Et  dixit  ei :  Ego  stini 
Dcus  palris  lui ",  Deus  Abraham,  et  Deus  Isaac,  Deus 
Jacob  (Exod.  iii,  2-0).  Hoc  aiiteiii  inanilestulum  est 
in  Evangelio  cala  Joaniieni  :  Et  respondit  ilUs  Joati- 
nes  :  Ego  quidem  ^'  baptizo  iit  aqita  :  in  medio  atiteni 
vestrum  siat  quem  vos  nescitis  "^.  Ipse  est  enini  de  quo 
dixi  :  Post  me  veniens  lioino  >  ante  me  [acliis  esl,  cujus 
non  stim  digitus  corrigiam  cakiantenti '  solvcre  (Joan.  j. 


novnm  nuptam  uxorem  Agni ;  et  dtixit  me  in  Spiritu  in 

nioniem  magnum,  et  osiendit  milti  civitalein  sanctam 

Hierusalcm  desccitdentem  de  ccclo,  a  Deo  Itabentem  cla- 

riuitem!!  Dei(Apoc.,\\i,  9,  11).  Ileni  iii  Evangeliocata 

Joaiincm  :  Vos  milii  testes  eslis  quoniam  dixi  eis  qui 

missi  sunl  ab  llierosoltjmis  ud  nie,  qiiia  non  sum  Cltris- 

tus,   sed  quoniam  missus  suin  anle  illunt.   Qui  enim 

liabet  sponsum  sponsus  esl.  Atnicus  autem  sponsi  est 

quislatet  guudiouiidtt  eum  elgaudet  propler  vocetnsponsi 

(Joun.  III,  28,  29).  IIujus  rei  mysterium  oslensum  esl 

apud  Jesum  Nave,  quando  jussus  esl  excalciare  se  •", 

quod  scilicct  spoiisiis  non  ipse  cssct.  Erat  enim  in 

Loge  ut  quisquis  '  iniptias  recusaret  i ,  calciamentum 

depoueret  "^,  cakiaretur  vero  ille  qui  sponsus  fulurus 

esset.  Et  facltim  est  cum  esset  Jesus  i  in  Jerico,  circum- 

spexit  oculis,  el  vidit  hominem  stuntem  ante  faciem  suam 

el  fmmeam  iciientem  "'  iii  iiiami  ejus,  et  di.vit :  Noster 

es,  an  udvcrsariorum  ?  llle  autein  dixit  :  Ego  sum  dux 

virtutis  Doinini,  nunc  advcni.  Et  Jesus  cecidit  in  fa- 

ciem  "  ud  lerratn,  et  ait  ilU  :  Dotnitte,  qiiid  imperas  fa- 

inulo"  tuo?  Et  ait  dux  virlutis  Doinini :  Solve  calcia- 

mentiitn  de  pedibus  tuis.  Locus  enim  iii  quo  stas  lerra 

saiicia  est  (Josue  v,  i3-l.i).   Item  in  Exodo  Moyses 

jubeiur  calciainentum  deponere  p,  quod  nec  ipse  spoii- 

sus  essel :  Et  apparuit  ei  Angelus  Domini  in  flamnta 


el  lucernm  ardentcs  ^^,  et  vos  siiniles  Itominibtis  exspec- 
tunlibtis  doininum  sutitn  qtiundo  veniat  '■<'  a  itupliis,  ut 
cutn  venerit  et  pulsaverit  aperiunt  ei.  Beali ''''  servi  illi 
qtios  adveniens  dominus  invenerit  vigilantcs  (Luc.  xii, 
35-37).  Item  in  Apocalypsi  :  liegnavit  Doininus  Deus 
omitipolens ,  gaiideainus  et  cxullemus ,  ei  dcinus  ei 
gloriai  '^''  cluritateni,  quoitium  venerunt  nuptice  Agiii,  et 
uxor  ejus  se  prwparavit  (Apoc.  xix,  6,  7). 


CAP.     XX. 


QUOD     CRUCI     ILLUM 
JUD,EI. 


IXURI    ESSENT 


Apud  Esaiam:  Rxpandi  manus  meas  lota  die  ad  ple- 
bem  contumacein  et  contradicenlem  milii,  qiii  anibutanl 
vias  non  bonas  "',  sed  post  peccata  siia  [Isa.  lxv  ,  2). 
Ilein  apud  lliereniiam  :  Venile,  millamus  lignum  in 
panem  ejus  sg,  et  eradanius  '■''  a  lerra  vilain  ejus 
(Hier.  xi,  19).  Ilem  in  Deuleronomio  :  Et  erit  pen- 
dens  vita  tua  attte  oculos  tiios,  el  timebis  die  et  nocte,  et 
noH  credes  vilai  lua;  (Deut.  xxviii  ,  06).  Item  in 
Psalmo  XXI  :  Effoderunl  maitiis  ineas  et  pedes  meos, 
dinumeraverunt  -''  otnniaossa  tnea.  Ipsi  autcm  conlem- 
platisunl,  et  videruntme,  et  diviserunt  vestimenta  ntea 
sibi,  et  super  vestem  meam  sorlem  miserunt.  Tu  uutem, 
Dotnine,  ne  elongaveris  auxilium  tuiim  a  me ,  in  atixi' 
tiiim  meum  allende.  Libera  a  gladio  anitnam  ineam  et 


"  Congrogatc  iwpulum  Bod.  1,5. 

^  Decubiculo  suo  Bod.  1,2,4. 

«PlatfisJcrusLilemiVC.  2. 

<i  Velut  gigas  Bod.  1,5.  Ad  currcndam  viam  ifiin.  iiii. 
J!od  1,  2,  5.  iVC.  1,2.  D 

«  Ca;li  profeclio  Bod.  1,  2,  4.  Thu.  Corb.  Processiotwni. 
Lin.NC.i,± 

f  Nec  esl  qui  se  abscondel  Lin.  NC.  1,  2.  Laleat  calo- 
remX.«m.A'C.  2.  Bod.  2,  i. 

B  Clarilalem  ilem  iain. 

h  Ul  excalccarptseii/i. 

l  Ut  (|uicum(iue  Foss.  3.  Lum.  NC.  1. 

j  Niiplias  excusarel7?orf.  1.  Foss.  2. 

^  Excalrearctur  Bod.i. 

1  Oiiarido  fuit  Jesus  Lam.  NC.  1.  Bod.  1 
agro  Foss. 

■"  Frameam  ferenleni  Tltu.  Foss.  Corb. 

"  Super  faciem  Bod.  1. 

"  Imperas  servo  lum. 

•P  Calccanienluni  solvere  Uod.  3. 


LECTIONES  VAIIIANTES. 

1  Nou  concreinabatiir  Bod.  1.  Comburebatur  Lmn.  NC. 
2.  Bod.  2. 

'  Vado  et  videbo  Bod.  1 . 

"  Non  concreniatur  Bod.  1 . 

*  Moyses,  Mojses,  (lui  disit,  quid  est;  relkitta  desuttl  iii 
MR. 

"■  Deus  patrum  tuorum  NC.  1. 

^  Ego  vos  quidem  baptizo  Uod.  1.  o.  4. 

^  Vosuou  uosliSiVC.  1.  Bod.  1,  2,5,  4.  Lin. 

y  Homo,  et  anle  me  iVC.2.  Bod.l. 

'-  Calceaineiitorimi  Uim.  NC.  2.  Bod.  1,2. 

""  Vestri  accincli  Bod.  1,  3,  4. 

il'  Ardentes  inmanibiisvestris  Borf.3. 

■="  Quaiidoreverlalur  iiii.  NCi. 

iA  Felices  servi  i«in.  NC.  1.  Bod.  1,  2,  4. 

<=•'  Deiiius  ei  claritatem  Lam.  Lin.NC.i,  2.  Bod.  1,2,3,4 
Thu.  Corb. 

ff  Qiii  non  ambulant  vias  meas  TJod.  3. 

6S  Lignum  in  pani;  Thu.  Corb.  Voss. 

iiii  Vellainusa  tena  Bod.  3. 


Jerico  in 


STEPH.  BALUZII  NOT/E. 

k..  Cap.  XIX.  —  Anie  me  facliis  est.  Vidc  aiiiiotaliones  Erasini  in  capul  priinum  Evangelii  seeundtim  Joaiiiien!, 

Patrol.  IV.  S.  CvpniAN.  23 


m 


„3  Wyi  CKCUIAM 

de  uwmi  caiiii  vnicm  imm.  Salvu  me  ex  ore  Uonis  ei  A  Amalech  et  omnem  porulnm  ejus.  El  dixit  Domiwti  ad 
u  coniibiit  wiietnnium  liuniilitale ..  meam.  EiHimibo  no- 


men  tiuim  fratribiis  mcis ,  /"  medio  ecclciiw  laiidM)  te 
(I's.  XXI,  17  22).  Ilciii  iii  l'saluin  cxviii:  Confnje  cla- 
tit  de  melii  tuo  »  carncs  meas  (Ps.  cxviil,  120).  liuiii 
iii  P^aliiMCXL  :  Allceiilio  manuum  mearum  sacrilicium 
tesperiiiitim  (Pt'.  cxl,  2).  Dc  quo  sacrificio  Soplio- 
iiias  (lixil  :  Meiuiie  a  facie  Domini  Dei,  qiioiiiam  prope 
etl  dies  ejus  :  quia  appuravii  '•  Dominus  sacriliciim 
suum,  sanciificavit  clectos  mos  •=  {Soph.  i,  7).  llcm 
apuil  Z;icli:iiiam  :  Et  iniuebunluT  in  me,  in  quem  irniis- 
fixeruni  (Zach.  xii,  10).  Ileiii  iu  rsaliuo  lxxvvii  : 
Exclainuvi  ad  te,  Domine,  tota  die,  exlendi  ud  temaims 
nmt  (Ps.  Lxxxvii,  10).  Ilcm  iii  Nmiieiis  :  ISon  quaii 
homo  Deus  sufpeuditur  ^,  neque  quiisi  fiHns  lioniiws 


Moyscn  :  Scribfi  lioc  m  sit  mcmorin  in  libro  ,  ei  d.i  in 
anres  Jesu  'i,  quoniam  ddelione  dAenm  memoriam  Ama- 
lech  de  sub  caelo  (Exod.  xvn,  9-11). 

CAP.    XXII.     —     QCOD   IN    HflC  SIGNO  CUICIS   SAi.Li  SIT 
OilMBLS  QCI  l.N  FBONTIBUS  KOTENTLIt    ■■. 

Apiid  Ezecliielein  ditil  Doiaiiuii  :  Trumi  mcdiam 
Uierusaim,  el  iio^abis  siijnum  supcr  frontcs  virorum  qui 
iiigeniunl  el  mcereiil  ob  iimiuilates  qute  fiunt  in  mcdio  ip- 
sorum  {Ezech.  ix,  i,  C).  iJoiii  illic  :  VadUe  »  et  c<b- 
dile,  et  noUte  jiarcere  ocuiis  vesiris.  Siolile  misercri  se- 
uioris  el  jiuieuis  '  et  virginii ,  et  puriulos  et  muHercs 
ifiierfieile ,  ul  perdeleaniur.  Omumu  aiitem  tuper  qvcm 
signum  scriptiim  e$t,  ne  tettgerUis,  et  ub  ipfis  "  siinclis 
meis  incipiie.  llciu  iu  Exodo  Doiis  aJ  Uoyseii  :  l.t  eril 


minas  paiilur  (Nmn.  xxii.,    19).  Undc  in  Evau^clio  «  »  ^^^^^^.^^  .^^  sigiio  vobissuper domos  inquibii.  ibicriii^; 


Douiiiius  dicit  :  Sicul  Moyses  extilluvil  serpenlcin  in 
eremo,  ita  exaltari  oporiet  Filium  liominis,  ut  oninis  qiii 
crediderit  in  Eilium  '  liabeat  vitani  a'lernam  (Joan.  iii, 
14, 15). 

CAP.     XXI.     —     QLOD     IN    PASSIONB   CRUCIS    ET   SICSO 
VIRTUS    8    OMINIS    SIT   ET    POTESTAS. 

Apud  Abaciic  :  Texit  ^  coelos  virtiis  ejus  el  laudjs 
ejus  plena  est  terra;  el  splendor  cjiis  iit  liix  '  erit, 
cornua  m  manibus  ejus  crunl  J .  El  illic  constitbitita  eU 
virtus  glorice  ejus,  et  coiisliltfit  dilcclionem  vulidam. 
Ante  fuciem  suamibitverbum,  ei  procedet''  in  campot 
sccundum  gressus  i  tuot  {  Abac.  iii,  5-5).  Ilem  apud 
Esaiam   :  Ecce  naius  cst  nobis  puer  ,  et   daiut   est 


et  videbo  iangiiincni ,  cl  protegam  vos ,  et  non  cril  in 
vobis  plaija  iliminnlionis  cum  perciUiam  lerrain  .^gypli 
(ExoU.  xji  ,  15).  Iiem  iii  Apocalypsi  :  Et  vidi  Agnum 
slanlem  iu  inoute  '^  Sion,  il  cimi  eo  ccntuin  quadruginla 
quuluor  wiUia,  el  liabebuiU  noinen  ejus  et  nomcn  Putiis 
cjus  sciipluiu  in  froniibiis  suis  (Apoc.  xiv,  1).  llcai 
illic  :  Ego  sum  k  cl  «,  primus  el  notissimus,  iiiitium  et 
fiuis.  Eeiices  eos  qui  faciunl  prwcepia  ejiis,  «i  sU  poles- 
las.eorum  super  ligmim  viuc  >  (Apoc.    xxii,  15-14). 

CAP.     XXIII.     —    QUOD     NEDIO     DIE     IX     PASSIONE     EJl  S 
TENEBR/E  FUTUB.£  ESSENT. 

Apiul  Anios  :  El  cril  in  iUo  dic,  dicit  Dominus,  oc- 
cidet  sol  meridie,  el  oblencbriibitnr  dies  lucis  : '"  et  con- 
nabis  filius  ,  ciijus  iniperium  stiper  linmeros  ejiis ;  et  n  verlani  dies  feslos  ViSlros  in  luctum  cl  omnia  canlica 


voculum  ett  iwmen  ejiis  magnm  cogilalionis  ■"  nuntius 
(Isa.  IX,  5).  IIuc  sij^no  crucis  ei  Auiaiecli  vicius  est 
nb  Jcsu  pcr  Moyseii.  lu  Lxodo  dixil  Moyses  ad 
Jcsuiii  "  :  Etige  tibi  viros ,  et  exi ,  et  conslUiie  cum 
Aiuiilecb  in  craslinum  ".  Ecce  cgo  siabo  iit  cacumine 
coUis,  cl  virga  Dei  in  manu  mea.  El  fuctumest  ctini  le- 
vabat  manus  Moyses  ,  prwvalebal  Isruei ;  ubi  auwm 
iubmiscrat  manui  v  Moyses,  invalescebul  Amulech.  Sed 
nianus  Moysi  erant  gruves,  et  accepto  lupide  supposiie- 
riiiit  sub  eo,  el  sedebat  super  eum;  et  Aaron  et  Ur  sus- 
teiitabanl  manus  ejus  hinc  el  inde ,  et  fucia;  sunt  nianiis 
Moysi  siubiles  usqiie  in  occusum  solis,  et  fugavtl  Jcsus 


»  Do  liuioi-e  luo  Lin.  Viiulo  poit  lilevalio  Lin. 

b  raravil  Domiuus  Lin.  liod.  1, 2,  4.  Lum.  iVC.  1 .  2. 
lorb. 

<:  SaucliBcavilvocalos  JV  C.  1,2.  Cord.  Yer. 

•I  Houio  siisi.cudiiur  foss.  Corb.  Filius  houiinc  Daiilur. 
J.iii. 

•^  Ucliide  iii  Evangolio  .VC.  2. 

'  Ocdiilcril  iu  emu  /,«/».  Liii.  SC.  1.2.  Jlod.  2. 

K  Signo  viriuUs  Lin.  Virliis  .sil  ci  notcslas  .YC.2.  Bod.\, 

■'  0|ieruit  coilos  Bod.fi 

i  I  tlut  .Tii  !!'■  I  I    -)  -,,  i.  Krii  uboit  Oion. 

i  Maiiibus  .  1,  +. 

l-  Exibil  iui  ■.  a;  5. 

1   Sccuilduni  gr.gcs  iiu.  Iliid.  i. 

"■  Mapiii  coiisiliinuiiliiis  liod.  5. 

"  .4d  Jc^um  >'ave  Lam.  .VC.  1.  Bod.  2. 


veslra  in  lamenUitionem  (Xmos  viii,  9,  10).  Ilcin  aptid 
Hiereiniam  :  Exterrila  esl  qiia  purit  et  lccduil  ^-  nniiiia 
ejus.  Subiit  sol  ei  cuin  adlinc  mediiis  dies  essel,  conftisa 
est  et  mnkdictn.  HeliqMs  corum  in  gladio  ""  dabo  in 
conspectu  iiiimicorum  eorum  ( Hier.  xv,  9).  Iicin  iii 
E^angelio  :  A  sexia  autem  liora  tenebrm  faclw  sunl 
super  i'^  (0(0111  terram  iisque  ud  liotani  nonnin  {Matih. 
xxvii,  45). 

CAP.  XXIV.   —    QUOD    A   MOIITE    NON   VINCOETUJI ,   KEC 
APUD  l^ifEKOS  BEM.VNSLUU»  ESSET. 

In  l';ubuo   XXIX  :  Domiia;,   rcdu.iisti  <:^'  iib  inferno 
LECTIO.N^S  YAUIANTES. 
U 


°  Crasliiio  Coib.  Elcgo  jtabo  l)od.  i,  2. 

P  Siiljiiii.serat  iiivnlcst-oliat  Bod.  1,2,  5,  i.  Fui^.  Corb. 

'I  AiU'  s  ejus,  miouiaiij  Lmn-NC.  1.  Lut.  Uod.  1,  'it.Poss. 

■■  Froiilibiis  iiotaiiiiir  llod.^. 

•  Vadi,  ciedite  llo.l.  1,2,3,  ^.Aolilc  Hod.  5. 

'  SiMiiorilius  eljiivoiiibus,  virjjiiiibus  ct  |iar\ulis  iijail.  1. 
Coi!i.  Si'!iioic's  ol  llod.  2. 

"  Ab  i|isissicut  a  sanetis  Ilod.  3. 

"  Issaii^uis  Hnd.  i.  lii  siguviiii  Lbt.  Hod.  1.  5. 

'^  lii  uioutciii  Bod.  1,2,  5,  4. 

■■   Supcr  li{,'niiiii  Bod.  1.  2,  3,  4.  Ueucv. 

'   licdiavii  auinia  AC  2.  Bod,  2. 

""  liiKla(liiimdab.)7.'0(/.  1,  2. 

bi'  l'cr  tolaiii  lerram  Hod.\,  2.  4.  Univcrsani  Bod-  3. 

'^'^  IJouiino,  iui|:osnislial)  iiii'cruy,  A'C.  \.Luili.  Eduxisli 
.VC.  2.  Bod.  \,  2.  4.  Rcvucasti  Lm.  lufcrui  Bod.  l,  2,3,  4. 


STEPH.  BAUIZU  NOTiK. 
Cir.XXm.— Otr«jei(«ii/;i(r.Vidc  Fiouloi  is DucaM uolasiti  Uomiliam  vi CbrysoslOffli ad  poptiluui  Aiiiioehenuin. 


717  TESTIMONIORUM  LIBER  II.  518 

njiii/wm /»crtm  (Ps.  XXIX,  3).  Itein  iii  PsaliDO  XV :  iVoii  A  ««»«  i  pedum  tiwrum.  Virijam  virlulis  tuai  mltui  ' 

Dcus  a  Sion  ,  et  dominaberis  in  medio  inimicorum  luo- 
runi  (I's.  cix,  1-3).  Ilejii  iii  Apocalypsi :  Et  convenus 
respexi,    ut  viderem  vocem  qna;  mecum  loquebulur.  Et 


dcrdinques  aninmni  meam  npud  inferos ,  neque  dnbis 
sauctum  luum  vidcre  corruplionem  •■>  (Psal.  xv,  10). 
Ilem  iii  rsalnio  III  :  Ego  dormini,  et  somuuni  cepi  ^,  et 
resurrexi,  (luouiam  Domiuusauxitiiilus  csl  nlUii  '^  (Psal. 
III,  6).  Itcin  c:ila  Joaiiiiem  :  Nenio  aufert  animani 
tne(mi  a  me,  sed  ego  a  nie  pono  cimi ,  poleslalem  liabeo 
ponendi  eam,  et  poieslaiem  habeo  iienim  suipendi  eam. 
Uoc  enim  niaudiitum  accepi  a  Patre  meo  (Joan.  x, 
10,14). 


CAP.     XXV.    QUOD 


AB     INFERIS 
GERET. 


TERTIO    DIE     RESUR- 


Apnd  Osce  :  Vivilicabit  '^  nos  post  bidttum,  die  terlio 
resurgemus   "  (Ose.   vi,  2).   Item    in  Exodo  :  Et 


vidi  septem  candelubra  aurea  ,  et  in  niedio  candela- 
brorum  similcm  Filio  hominis  vesiitiim  p,odere  ,  el  crul 
prwciucius  supra  mamillifs  zonam  anreani  ».  Caput 
auieni  ejiis  et  capilli  eraul  albi  vclnl  luna  aul  nix,  el 
oculi  ejus  ut  flamma  i(jnis,  el  pedes  ejussiniiles  auri- 
chttlco,  siciit  de  fornace  ignis  ',  et  tox  ejus  tit  sonus 
aqunrum  muUarum ;  et  kabebat  in  dfxlera  sua  septem 
stdlas  ,  et  ex  ore  ejus  glndius  titraque  parle  "  acutus 
exibat,  et  facies  ejus  splendcbat  f  ul  sol  in  virtule  siia. 
Et  citm  vidissem  eum,  cccidi  ad  pedes  ejus  Inmquaiii 
mortiius,  et  imposuil  ^  super  me  dexteram    suam   di- 


dixit  Dominus   ad   Moijsen  :  Descende   et  tesiiftcare  1}  cens  :  Noli  limere,  c(jo  sum  priinus  et  noeissimus ,  et 


populo,  et  smiclifica  illos  hodie  et  crns,  el  lavenl  icslem 
sunm  f,  el  sint  parnti  in  perendiniini  diem.  Die  enint 
teriio  descendet  Domiuus  in  montem  Siiia  s  (Exod.  xix, 
10, 11).  Ilcni  iii  Evangclio  :  Progenies  nequam  et  adul- 
tera  signum  (juceril ,  ct  signuin  non  dubilur  illi  nisi  sig- 
nitm  Jonx  ''  prophelai.  Quomodo  enim  fuil  Jonas  in 
tenire  ceii  Iribus  diebus  et  Iribus  noclibiis,  ita  erit  Filius 
hominis  in  corde  lerra:  '  iribus  dicbus  et  tribus  no- 
clibus  (Maiih.  xvi,  4). 

cap.  xxvi.  qdod,  cdm   resurrexisset,  acciperet 

a  patre   omneii  .  potestatem,  et    potestas  ejds 
4:terna  sit. 

ApuJ  Danielem    :    Videbum  in   visu  nocte  i  ;    el 


vivus  qui  fueram  morluus ;  ei  ecce  sum  vivens  in  saicula 
scecuiorum,  el  habeo  cluves  mortis  et  inferorum  (Apoc, 
II,  12-18).  Iiein  in  Evangelio  Dojinnus  post  resiir- 
rcclionem  y  discipulis  dicit  :  Dala  cst  viihi  omnis  po- 
lestas  in  cwlo  et  iii  terra.  Ite  ergo  '•  ,  el  doccle  omncs 
genles,  tingentes  ""  eos  in  iiomine  Patris  el  Filii  et  Spi- 
rilus  sancli,  docentes  eos  observare  omnia  quxcutnqui 
prwcepi  vobis  ^'^  (Mutth.  xwn,  18,  19). 

CAP.  XXVII.   —  QUOD    PERVENIRI    NON     POSSIT   AU   DEDJt 
PATREM  NISI  PER  FILIUM  '^'^  EJUS  JESUM  '°°  CDRISTUM. 

In  Evangelio  :  Ego  sum  via  et  verilas  et  viia.  Nemo 
venit  ad  Pairem  nisi  per  me  (Joan.  xiv,  6).  Itein  illic  : 
Ego  sum  ostiiim  '^^.  Per  me  si  quis  introierit  '•''^ ,  salva- 


ecce  in  nubibus  cceli  quusi  Fil,ius  hominis  veniens  venit  C  biiur'  (ilallh  xiii,  4')-  llcin  illic  :  Multi  prophetce  et 


vsque  ud  Veterem  dieruni,  et  slctit  in  conspeciu  ejus, 
ct  qui  assislebant  ei  ^  oblulernnt  euni;  et  data 
esl  ei  poiestas  regia  ,  el  omnes  regcs  lerrai  pcr  ge- 
iius  1 ,  el  omiiis  clarilas  serviens  ei  ■";  et  potestas  ejiis 
wlernn,  qucc  non  aufereiur,  et  rejnum  ejiis  nou  cor- 
rumpclur  (Dan.  vii ,  13,  1 1).  Ilera  apuJ  Esaiaui  : 
Nunc  exsurgam,  dicit  Dominus,  nunc  clarificabor,  niinc 
exallabor ;  nunc  videbiiis ,  miiic  inleUigelis,  nuiic  con- 
fundemini.  Yaaa  erit  fortitudo  spirilus  vesiri ,  ignis  " 
vos  consumet  (Isa.  x>:x,  10,  II).  licm  iii  Psalnio  cix  : 
Di.tit  Domiiius  "  Domino  meo  :  Sede  ad  dexterani 
meam  quoadus(iue   p   ponam  inimicos   luos  suppeda- 

LECTIONES  VAUIANTES. 


jiisti  cupierunt  videre  qum  videtis  ,  el  iibn  viderunt,  et 
atidire  quai  auditis ,  et  non  aiidierunt  (Joan.  iii,  3i)). 
Iiciii  illic  :  Qui  credil  in  Filiuni  hubel  vitam  aler- 
miin.  Qui  dicto  f  f  non  audiens  est  in  FiUum  non  habel 
vitam  ,  scd  ira  Dei  manebit  super  euin.  Iteiii  Panlus 
apuil  Epliesios  :  Ei  ciim  venl^set ,  aununliavit  vobis 
pacein  his  qiti  loiicje  et  pacem  iis  qui  prope,  qiiia  per 
ipsum  habemus  accessiim  bs  ambo  in  utio  Spirilu  ad 
Pnirem  (Ephes.  ii ,  17,  18).  Item  ad  Romanos  : 
Oinnes  enim  peccaverunt  et  ege.nl  claritale  Dei :  jusiifi- 
caniur  aulem  dono  ipsius  et  gralia  per  redempiionem 
qnx  est  in  Christo  Jesu  (Roin.  iii,  23  ,  2i).  Ilem  iii 


"  Vidcre  iiUeritum  Lam.  Kod.  2.  NC.  \ .  D 

''  Soiioratiis  snin  Un.  Qiiicvi  lYC.  i.Surrexi  Bod.  1.  3. 
■=  Douiiims  auxillator  Bod.  2.  3.  Suscepitrae  lin.NC."!. 
'i  Vivificavit  uos  Bod.  1,5. 
"  Die  lcrtio  ilcm  l.hi.  NC.  1,2.  Bod.  1,  2,  3,-t. 
f  VcstiiDcnla  ,sua  lam.  NC.  I,  2.  Bod.  i,  3. 
8  In  niunie  Sina  Bod.  1.3. 
h  Nisi  Jonae  proiilieta;  Bod.  I,  4. 
i  Desiinl  iiUe  voces  in  corilr"  lcrra;  Bod.  l.Foss.  Corb. 
i   lu  visu  iioclis  Boit.  2.  Fons. 
k  Assislcbuul  obtuleruiil  llod.  I,  2, 3,  i. 
1  Teir.e  ct  gcnsouinis  foss.Secundum  genus  Teit. 
■"Scrvict  iiii. 

"  Ignis  vos  cousumet  Lin.  Liim.  NC.  i.  Bod.  1,  2,5,  i. 
Igui  0x011. 
^  Dieit  Dominus  I.am. 
1'  Doncc  pouam  iin.  Lum.  JVC.  1,2. 


1  Scabcllum  Lam.  Lin.  NC.  1,2.  Bod.  %  3. 
"■  Emillet  Foss.  Deuscx  Sioii  Lam.  I.in.  NC.  1,  2. 
"  Siipra  niamiiias  Bod.  1,3,  f.  Zoiia  aurea  f ots.  Corb. 
'  Foruace  igiiea  Bod.  \,  3,  I.  Brev.  Ver. 
"  Glailius  utriiiipie  aculus  Lam.  Im.  NC.  1.  Bod.l,  -l. 
T  Splendida  Bod.  1. 
^  Kt  posiiil  Bod.  1.  A. 

y  Rcsurrcctioiicm  dicil  Lam.  lin.  NC.  1.  Bod   1,  2,  o,  i. 
^  Ite  et  docete,  Bod.  1. 
>"»  H:iptizanles  eos  NC.  2.  Bod.  3. 
i'b  Pra;eipio  voliis  Bod.  1.  Mandavi  Lin. 
<^"  Nisi  per  illum  Lam. 
ilrt  Ja:uia  Latu.  NC.  I.  Bod.  2.  ■'>. 
'^"  l'er  meqiii  iutroieril  Bod.  Foss, 
f  t  Qui  indicto  nou  audiens  iaiii.  Foss.  Corfc.  iuobedieus 
Lm.  2.  Bod.\.i. 
88  Habeiuus  pacein  ambo  Lam.  Lin.  NC.  1.  Bod.2.  3.  i. 


STEPII.  BALUZII  NOTiE. 

Cap.  XXVI,— Vinwj  m  scecula  swculorum.  Codex  Gralianopolliaiuis,  vivens  inccclesia  suncioritm. 


^j^  DIVl  CYPUIANi  720 

Epislola  Pclri  apoiloli  :  Cliristiis  scmet  iiro  pcccatis  A  </'ti  inliabiianl  iii  monumentis.  Deus,  clum  prodires  i  in 
mtlrit  »  morluiis  esi,  jiisliis  pro  injiislis  '',  ut  nos  of 


ferret  Deo  (I  Pclr.  iii,  18).  Ilcm  illic  :  In  Iwc  enim  cl 
uioiiiiis  pradiciilum  cst  ut  suscitentur  ( Ibici.  iv,  G). 
Itcii)  iii  Epislola  Joaniiis  :  Qui  ncgat  Filiuni,  ncqiie 
1'airem  liabet.  Qiii  confilelur  Fitium  ' ,  el  Filiuin  et 
Palrem  habet  {IJoan.  ii,  23). 


C\P.     XXVlll. 


QUOD  IPSE  JUDEX  VENTURUS  SIT. 


'  Apiid  Malacliinm  :  Ecce  diet  Domini  venit  ardens 
relitt  clibanus;  eruntque  omnes  atienigcna:  ei  omnesini- 
qiii  sliinila,  el  succendel  iilos  adveniens  dies,  dicii  Do- 
viiiws  (  Matacli.  iv,  1).  Iteiii  iii  Psaliiio  xlix  :  Dcus 
deorum  Dominus  locutus  est,  et  vocavit  lcrrani.  A  solis 
orlu  usque  ad  occasum  ex  Sion  species  ''  decoris  ejiis. 
Deus  mnnifesle  veniet  *',  Deiis  noster,  et  non  silebit.  p 
Jgnis  anle  eum  ardebit,  et  in  circuitu  ejns  procella 
nimia  '.  Vocavil  cceliim  siirsuin  6  et  lerram  ''  ul  sepa- 
rel  poputum  suum.  Colligile  illi  jiistos  '  ejiis,  eos  qni 
liisponiinl  testamentiim  i  ejus  in  sacriftciis  ,  et  aniiuii' 
tiabunl  coeli  iusliliam  ejus  ,  quoniam  Deus  jiidex  est 
(Ps.  XLix,  1-C).  Iicm  apud  Esaiaiii  ;  Dominus  Deiis  ^ 
tirlulum  prodibii ,  et  comminuet  bellum.  Excilabit  cer- 
ii:iiien  ,  et  clamabit  i  super  inimicos  suos  ■"  cum  forti- 
ludiae  :  Tacui  ",  numquid  semper  tacebo  {Isa.  XLii, 
15,  14)?  Iicm  in  P:>:iliiio  lxvii  :  Exsurgal  Deiis  tt  dis- 
sipenlur  "  inimici  ejiis,  el  fugianl  a  facic  ejus  qiii  ode- 
mnt  eum.  Siciit  deficii  fumus  r ,  deficiant.  Siciit  labes- 
cil  cera  a  fucie  ignis,  sic  pereant  peccalorcs  a  facie  Dei, 
ct  jusii   iiicundeniur  'i  el  exsultenl  in  conspeclu  Dei  et 


conspectu  popiili  lui,  in  Iranseundo  ^  ineremum(Ps. 
xlvii  ,  2,  8).  Ilciii  in  Psalino  i.xxxi  :  Exsuriie,  Detis, 
judica  terram,  qnoniani  tu  exlennimibis  ""  in  oiiinibus 
gentibus  (Ps.  lxxxi  ,  8).  Itcni  in  Evangelio  cata  Mat- 
llixuin  ;  Qiiid  nobis  et  tibi,  fHi  David  ?  Qiiid  liiic  rc- 
nisti  ante  teinpus  punire  nos  '"''  (ilatih.  viii,  29). 
Itein  cala  Joimnem  :  Niliil  Pater  jiidicat,  sed  judicium 
omne  Filio  dedil,  ut  onmcs  lionoriftcent  Fiinun  sicul 
honorificanl  Palrem.  Qiii  non  honorifical  Filium ,  non 
honorifical  Patrem  qui  eum  misit  (Joan.  v,  2:2,  23). 
Ilciii  iii  Kpisiola  P.uili  ad  Coriiitiiios  seciiiida  :  Oiniiei 
nos  munifestari  oporlct  aiite  Iribuiial  Clirisli,  ut  reporlet 
imusquisqiie  ''<^  siii  corporis  propria  sccundiim  quai  egit, 
sivc  bona,  sive  mala  (II  Cor.  v,  10). 


CAP.     XXIX,     —    QUOD     IPS6    SIT 
REGNATURUS. 


REX     I.N     .ETERNUM 


Apiid  Zacliariam  :  Dicite  filice  Sion  :  Ecce  rex  tuu$ 
venit  libi  justus  et  sulvans  ,  niiiis ,  sedens  super  asinunt 
indomitiiin  •''^  (Zacli.  ix,  9).  Item  apud  Esaiain  :  Qiiis 
nuniiabit  vobis  locuni  '^■''  i//H»i  aneriiuin  ?  Ambulans  in 
juslilia,  et  manus  abslinens  a  muneribus,  gravans  auret 
ut  non  audiat  judicium  sanguiiiis,  el compiimens ocutos 
siios  iie  videal  iiijusliliam ,  liic  iiiliabilabil  ^^  in  alta 
spelunca  pelrai  forlis.  l'anis  illi  dabilur,  et  acjuu  ejus 
fidelis.  Hegein  cuin  claritatevidebiiis  (Isa.  xxxiii,  14- 
17).  Itcin  apud  Malacliiain  :  Rex  niagiius  suin  ego, 
dicit  Dominiis, "'  et  nonien  meum  illuslre  cst  apud  genies 
(Malach.  i,  14).  Ilcm  in  Psalino  ii  :  Ego  aulcin  con- 
hclenlur  in  jiicundiliile.   Canlate  Deo,  psallile  nomini  Q  stilutus  sum  rex  ab  eo  super  Sion  montem  sanctuin 


ejns  ' ,  iter  fucite  ei  "  lyiii  ascendit  in  occasum ;  Deus 
iioinen  ilti.  Tiirbabunliir  a  (iicie  ejus  pairis  orpliunoriim  ' 
ct  jiidicis  vidiiaruin.  DcUs  in  loco  sancto  suo,  Deus  qui 
inliabiiaie  facit  unaiiimes  "  in  doino,  producens  "  vin- 
ctos  in  virlute  ,  similiter  eot  qui  in  irain  provocant  ", 


ejus  ps,  aiinuntians  iinperium  ipsiiis  (Ps.  ii,  6,7).  Iicm 
in  Psalino  xxi  :  Coinmemorabunlur  '■''  el  converienlur 
ad  Dominum  oiiines  lermini  leira;,  et  adorabunt  in  con- 
speclu  liio  omnes  patriai  gentium ;  quoniam  Doinini  esl 
regnum,  el  ipse  dominabilur  '>  omnium  gcnlium  (Ps, 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Pro  peccalis  niortuus  Bod.  1,  3,  4. 

l"  Jusliis  pro  liiiquis  .VC.  1.  Umi. 

'■  Cuulitulur  Kiliuiu,  el  Patreiu  jiiabct  Bod.  1,  i.  Fosi. 

<\  X  Sion  Bod.  1,  2,  4.  Species  elegauliu;  Lam.  Bod.  i. 
NC  I. 

"  Deus luaDifestus  Bod.  I,  2,  i. 

f  (jiiMiiUi  ejus  liMiipeslas  valida  Lia.  .VC.  2.  Bod.  3. 

•5  Ca'liiiu  siirsuin,  u  terra  llen.  Ver. 

''  Ul  Si-|iararet  |>0|iuluui  Foss.  Corli. 

i  Coiigre^ate  sanctos  SC.i. 

i  Qiii  oriliiiaveruut  \'C.  '2. 1.in. 

k  Douiiiiusdicit,  Ueus  virlutuiii  Bod  i 

I  Exdamabit  ttod.  I. 

'"  luiiuieos  cjus  Foss. 

"  Taeui  quideiu,  uuiuquid  tiod.o. 

"  IJis[iergaulur  iiiimui  Botl.  I.  .). 

V  QuonioJo  (lcliclt  l'oss.  Corb.  Iloit.  I,  2,  3,4.  Quomodo 
labescit  eera  llotl.  l.a,.i,  i-.  Cera  lluct  l.in.  .VC.  2. 

1  Jusli  epiileutiir /.«/».  tlnil.  2,  5.  .YC.  2. 

■•  1'saliiiuiiidicite  l.in.  .YC.  2.  Jucuuditalc  iiiDeo  Bod.o 

«  Viain  facilc  ci.VC.  1.  Bod.  i,%o,%.  Foss.  Coib. 


]) 


'  Pati-es  orphauorum  el  judices  Bod.  1,3, 4.  Foss.  Corb. 

"  Unius  nioris  Lin. 

"  Qui  educil  vinelos  iu  rortitudiue  Lin.NC.  2. 

"  Eos  qui  aniaricaul  Corb.  Eos  qui  iiiUabitaul  iu  iiionu- 
niculis  inm.  ,VC.  1.  Bod.  2,  3,  4.  Foss. 

y  Dum  egredereris  Lin.  NC.  2. 

^  Tui,  duin  transieris  Foss. 
'  ""  Tu  cxliseredabis  Bod.  2.  Lam.  Disperdes  NC.  2. 

Jib  Perdere  nos  Bod.  3. 
■■  <"=  Ul  rccipial  unusipiisquc Lmn.  NC.  1 . Coib.  qujc  gessit 
siveboiia  .VC.  1.  Lain. 

'''•  Su|ierpulluuiasini  Lum.NC.  1.  Bod.-2. 

''s  Quis  nuiitiabit  vobis  qiila  iguis  ardet '!  quis  nuntiabit 
vobis  lociiiu  illuiu  ;ctcruuin  Lnm.  Bod.i,  5,  i.  Lin.  NC.  1, 
2.  FO.SS. 

ff  Hicliabital)itBod.  1. 

SK  Mouteiii  .sanctuin  ejiis,  pra;dicans  praccptum  Domini 
-VC.  2.  Foss.  luipcrium  ejus  Bod.  1,  2,  5,  4. 

Mi  Reininisceutur  et  converteutur  NC.  2. 

'  i  Doiniuabilur  geiitiuiii  Foss. 


STEPII.  BALUZIl  NOT^. 

Cap.  XXVIII.— Prorfi'«HS  vinclos.  Priiilo  aliler  lialict 
IiiclnciisincodicclJiirgaiiilic",  iibi  siclejiiliir:  Quiedii- 
cil  viiiclos  in  fortiliiuine,  siinililcr  eos  qiti  in  iiain  provo- 
cant, quiliabilant  in sepulcliris.  Dciis. cum  eijredeieris  co- 
riiin  popiilo  tuo,  dnm  ininsgirdcreris  in  ileserlo.  Itein 
iii  Psiiliiio  Lxxxi  :  K.xiuigc',  Dciis,  jiidica  lerrnin,  <iuo- 
iii.iin  lu  dispcrtlcsm  omnibiisCennbiis.  Iiein  in  Evaiige- 


lio  secmidiim  Maltlmnm  :  Quid  nobis  et  tibi,  Fili  Dei? 
Qiiid  liuc  venisli  anlc  lempiis  perdere  iios  ?  Duo  libri 
veieres  in  edilionc  Anglicana  laudati  liabeiit  qui  edu- 
cii  vinctos  in  fvriiiudine.  Sic  etiain  in  iiiio  nieo. 

Quas  ipse  pascititrtiscst.  Ilaec  non  lialxMilur  in  Apo- 
calypji ,  ei  dcsunl  iii  qiiibusdam  libris  veteribus;  ilc- 
suiit  eliani  in  Kra;co. 


CAP.    XXX. 


QUOD  IPSE  SIT  JCDEX  ET  REX  ' 


m  TESTIMONIORUM  LIBER  II.  7^2 

XXI.  28, 29).  Item  in  Psalmo  xxiii  :  Aufeile  portas  ",  A  tati   ".    Omnis  qiii  est  lie  veritale  audit  vocem  mciim 

principcs,  vesiras,  et  exioUimini,  portm  a:lernulcs,  ci  in-      (Joan.  xviii,  36,  37). 

troibit  rex  claritatis.  Quis  esl  isle  rex  clarilalis  ''  ?  Do- 

niinus  [orlis  et  polens,  Dominus  fortis  in  prmlio.  Au- 

ferte    portas  principes   vestrns  ,  et    extolliinini  porlw 

(clernales ,  ct  introibit  rex  clarilatis.   Quis  est  isle  rex 

claritatis?  Doniimis   virtuliiin    ipse   est    rex  claritatis 

{Ps.  xxui,  7-10).  Ilem  iii  P.salmi)  xnv  :  Eriiclavit  cor 

meum  serinonem  bomim  "^ ,  dico  ego  '^  opera  mea  regi. 

Lingua  mea  calamus  scriptoris  "  acule  scribentis  ,  de- 

corus  f  specie  super  filios  lioniinnin.  Ejfusu  esl  s  cjrulia 

in  labiis  tuis,  propterea  benedixit  le  Dcus  in  soicula  ''. 

Accingere  eiise  tuo  '  ad  femur,  potcnlissime.  Decori  el 

speciei  tua;  el  intende  el  dirige  i  et  regna  propter  verila- 

tem  ^  et  mansueludinem  et  justiliam  (/'«.  xliv,  2,  o). 


Iii  Psalmo  Lxxi  :  Deus ,  judicium  luum  regi  da  ,  et 
jusliliam  tuain  p,Ho  regis ,  jndicare  poputitm  titum  in 
jusiiiia  {Ps.  Lxxi,  1,  2).  Iiem  in  .\pocalypsi:  Ei  vidi 
cuinin  aperlum  '■ ;  ct  ecce  equus  albus  ,  et  qui  sedclml 
super  euin  vocabatur  fidelis  el  veriis  «",  (equuin  jnstum- 
qite  jiidicat,  el  prwlialur,  Oculi  aulem  ejus  erant  tam- 
quam  flamma  ignis ,  et  super  capiit  ejus  diademala 
miilta,  et  portabal  nomen  scriptum  nemini  alii  nisi  sifci'''' 
notuin.  Et  erat  coopertus  vestein  aspersUm  '=''  sangiii- 
ne,  ct  dicitur  noinen  ejus  Verbitin  Dei  '''';  et  exercilus 
qiii  sunt  in  coelo  sequebantur  cuin  in  equis  albis.  induti 
Item  in  Psaliiio  v  :  Rex  mcus  et  Deus  meus,  qiioniam  B  byssinum  albnm  mundum  ''■ ;  et  de  ore  ejiit  exibnt  gln- 


ad  te  orabo,  Doinine,  maiie  exaiidies  voccm  nienm ; 
mane  assistam  tibi  i,  et  contcinplabor  te  {Ps.  v,T>,i). 
Iiem  iii  P.-^alnio  .\cvi  :  Doininus  rcgiiavit,  exuliet  lerra, 
jucundeiitur  '"  insuhe  multiu  (Ps.  xcvi,  I).  Item  in 
Psalmo  XLiv  :  .\dslitil  regina  ad  dexleram  tuum  in  vesle 
inuurata  ",  ainicta  est  varietule.  Aiidi,  filin,  el  vide ,  et 
incliiia  aurem  lunin,  et  obliviscere  popiili  liii  et  domus 
palris  "  tui,  qiioninm  dcsidernvil  rex  speciem  lunm,  quia 
ipse  esl  Dominus  Dcus  luus  i'  (f's.  xlw,  iO-12).  Iiem 
in  Ps:ilmo  lxxiii  :  Deus  aulein  rex  nuster  ante  sa'cu- 
luin  '1,  operatus  estsalnlein  in  medio  lerrai  (Ps.  lxxiii, 
12).  Ilem  in  Evangolio  ciia  MaHliDciim  :  Ei  cum  Jcsus 
nalusesset  in  nellileliem  Judx,  in  diebits  Herodis  regis, 
ecce  niagi  ab  Orienle  venerunt  Hierosolyinam^  dicenles  : 


dius  ulrinqiie  f  acutus ,  ut  ex  eo  percuterct  nationcs 
qitns  ipse  pascilurus  ks  esl  in  virga  ferrcn ,  et  ipse  cat- 
cabit  lorcuiur  viiii  irai  Dei  omnipolenlis.  Ilubel  eliain 
in  veste  et  in  [eniore  stio  nomen  scriplnm :  Rex  reguin 
et  Dominus  dominnntium  •>''  (Apoc.  xix,  11-10  ).  lleni 
in  Evaiigelio :  t'"i)i  veneiit  Filins  liominis  in  clariti.ie 
sua ,  et  omnes  Aiigeli  cuin  eo  ,  ttinc  sedebit  in  llirono 
claritatis  snm  :  et  colligenliir  ante  eiim  omnes  gente,'! , 
et  segregnbil  illos  ' '  ab  invicem  ,  quemadmodum  paslor 
segregal  oves  ab  licedis ;  et  slaiuet  oves  ad  dexteram 
siiam  ,  limdos  aiilem  ad  sinislram  i  i .  Tiinc  dicet  Ilex 
eis  qui  ad  dexlram  ejus  erunt  :  Venile,  benedicti  Pa- 
(jis  niei ,  percipite  regnum  qiiod  vobis  paratum  ^^'  csi 
ab  origine  mundi.  Esiirivi  eiiini ,  el  dedislis  milii  nian  - 


iJbi  est  qui   nalus  est  rex  Jndaoriim?    Vidiiniis  eniin  Q  diicare;  sitivi ,  et  potastis  me  ^^ ;  liospes  fui ,  et  addu- 


slellam  ejn$  in  Oiienle  ,  et  veiiimus  adorare  cnin 
(Mattti.  II,  1,2).  Il(in  cata  Joaimcm  dixil  Je.sus  :  Reg- 
nu<n  meum  non  est  de  islo  sceculo.  Si  de  isto  smculo  ' 
essel  regnum  meiim,  ministri  mei  lurbarenttir  *  ne  tra- 
derer  Judmis.  Ntinc  aiilein  regnum  meiiin  non  est  tiiiic. 
Dixit  Pilatus  "  :  Ergo  rex  es  tu  ?  Respondit  Jesus :  Tu 
dicis,  quoniam  rex  suin.  Ego  in  lioc  nalus  siim  ^  et  in 
lioc  veni  in  smculiim ,  ut  lestimoiiium  pertiibeam  veri- 


.rislis  nie  ";  nndus,  et  texistis  ine  """ ;  inftrmus  "",  cl 
visilastis  nie;  in  carcere  fiii ,  el  venistis  ad  me.  Tiinc 
respondebunt  ei  jiisti  dicentes :  Doniine ,  quando  te  vi  ■ 
dimus  esurienlein  et  pavimus ,  sitientem  et  potavimus? 
qiiando  aiilem  le  vidiinns  Iwspilcm  eladduximus  "''.'  nii- 
duni,  et  vestivinius  ?  quundo  aiitem  te  vidiinus  in/irmuin  vv 
et  in  earoere,  et  venimus  ad  te?  Et  respondens  Bex  'i'i 
dicel  eis :  Ainen  dico  vobis ,  quaindiu  fecistis  uni  tiorum 


*  ToUile,  portas,  princlpps  Lam.  JVC.t,2.  Jiod.  2,  S.Kle- 
vamini,  porla;  Bod.  1,2,5.  Lam.  NC.  1. 

•>  Aiwrax  liod.  i.  Rex  glnri;e  Bod.  1,  2,  5.  JMin.  Lin. 
AC.  1,  2.  Claritatis,  Doiiiiniisfortis  iii  prielio.  Foss.  Forlis 
in|ir*lio,  iteni  in  Hsalmo  Liim.  Lin.  NC.  1,  2. 

"  Cor  inpumvprbmnlioimm  Bod.  ±,  5.  Lam.Lin.  NC.X.t. 

'I  Dico  «pera  mca  regi  Bod.  1 


LECTIONES  VARIANTES. 

"  Dixit  .lutein  Pilalus  Bod.  I. 

■^  Natussum  el  iii  lioc  veni  Lam-  Bod.  1,  2,  3,  i.  /./.■(. 
NC.\.  Ego  in  lioc  veni  in  s;eeulnm  Oxon. 

"  Teslimoniuiii  (licam  l.ain.  l.in.  NC.  1,  2.  Bod.  1,  2,5, 
4.  Corb. 

y  Quod  Cliristus in  fine  sa;culi  judex  omnium  vcniens.bo- 
nis  prsmia,  malis  supplicia  pro  merilis  resliluet  Bod.  5. 


^J..^.,     ..^.^,    .........     ...^,      ...^«,  ..  ..1.^     |..    [.,....»,      ..........    ^u,.^. ..>...     , 

"  Calamus  scriba;  Lam.  Bod.  2,  5.  I.in.  NC.\,  2.  Scribie  •'      ^-  Coelum  toluni  .ipertuni  Bod,  i 


vrlociter  Lam.  tlod.  2, 3.  Lin.  NC.  1,  2. 

f  Speciosds  fornia  pne  filiis  liominuui  Lin.  NC.  2. 

(!  Diffusi  cst  gratia  iiod.  2.  o. 

h  Deus  in  ;eteriium  Bod.  ^. 

i  Ensiiui  tuuin  Lam.  Bod.  2,  5,  i.  Gladium  Lin.  NC.  2. 
Bod.i. 

j  Prospere  incquila  Bod.  i,  3.  Procede  Lin.  NC.  2. 

k  Sanclilaleinet  justitiaiii  Lain.  Borf,l,4..flr6'.l.Jusllliain, 
ct  (locebit  te  inirabilia  dextra  tua  Bod.  5, 

1  Mane  aslabo  til)i  el  videbo  Lin.  NC.  2.' 

""  Kxidt('t  lerra,  laloiUur  Bod.  2.  Lin.  NC.  2. 

"Iii  vpstiludeaurato  circunioruala  etvariala  iiii.Circum- 
amicta  varictate  NC.  2.1'ircumaniicla  ct  variata  Lam.Bod. 
2.  NC.i. 

°  Doinum  patris  Corb, 

V  Doiniiius  luus  Bod.  1.  2,  3. 

'I  Aiile  sKcula^orfr. 

"■  Advpiierunt  Hierosolymani  Bod,  1. 

»  De  lioc  mundo  :  si  de  lioc  mundo  Hod.  2.  I.am,  NC,  2. 

'  Lti(iuc  decerlarent  Bod.  3. 


>">  Fidelis  ct  verax  foss. Et  iusius  Coib.Justiimjudican'<, 
Lnm,  NC.  1.  Prreliator  Lum.  NC,\.  Coifb, 

1'!'  Nisi  ipsi  soli  Fos.s. 

<: ^:  Vcstcaspersa  ^•'oss.  Veste  sparsa  Lam.  NC.  1.  lin. 
Bod.  2. 

(iiiSermoDei. 

"0  Bvssiuo  niundo  Foss. 

f  f  Gbdius  ex  ulraquc  partc  Corb. 

B8  Pasturus  Bod.  2,  3,  4. 

lili  Dominorum  Bod.  \.  i. 

i  1  Segregabit  illas  Corb. 

i  j  A  sinistris  Corb.  Dextram  suani  sunl  Lam.  Liii.  NC. 
l,2./iO(/.  1,2,  3,4. 

kk  Dedislis  mihibibprcLam.  NC,\,  Bod.  2. 

11  Susccpistis  mc  Lnm,  NC.  \.  Bod.  2. 

"""  .Nudiis  et  cooperuislis  Lam,  NC.  \ . 

""  Inliriiiatus  Vcr. 

""  Siisccpimus  Bod.  2.  abduixmus  Ver 

rP  Inlirmari  Bod,  1,  3.  4. 

11  Hespoiidil  Kcxet  dicil  Bod,  1. 


•723  CVI  CYPRIANI  "J5l 

exfralribusniehmminm,miliiffcislit.Tnnc<licetillisXetipsicticetttes:  Doiitiite ,  qitmdo  te  vidimus  esuiien- 
qui  ad  sitiistiam  cjus  etiuH  »;  Disccdilc  a  iiie,  nialcdicli,  tetii,  aut  silienlem,  aut  hosiiilcin  ,  aut  nudiim  ,  «h.i  iti- 
in  igttem  wieinuiii  ijuem  paravit  Pater  tneut  diubolo  et  prmuin ,  aitt  in  carcere,  et  iion  minisliavitniis  tibi?  El 
aiigclis  cjus.  Estuivi  cttiin,  el  non  dedistis  inilii  mati-  rcfpoiideMt  illis  ^:  Aiiicn  dico  vobis,  qtiaitidiu  iion  fc- 
duciire;  fiiici,  ct  tton  polusiis  inc''';  Iwspes  ftti ,  cl  non  cisiis  uiii  cx  miniinis  liis,  iicque  iitilii  fecislis.  El  abi- 
addiixistis  lite;  midus,  el  tton  vcsiislis  itie  >■ ;  inllrinus  bnnt  isii  in  aiiibusliottem  wlcniam  '•,  jusli  antein  in  vi- 
el  in  carcere,  et  non  visilaslis  mc.  Tunc  respondebuttt      lam  a;lcrttam  (  Miitllt.  xxv,  21-46 ). 

LECTIONES  VAUIANTES. 

«  Qui  sunl  ad  sinislram  Lam.  Lin.  NC  1, 2.  Bod.  2.  <=  Nou  Vfuislis  .nd  me  Bod.  3,  4.  Abdiixistis  Vcr. 

i>  Deirisiis  raiUi  bibcrc  Bod.  2.  l>olaslis  nie,  hi)spi.'S  fui  A  Kespoiidcbil  illis  Ucx  diceiis  Lam.  NC.  1. 

et  non  susccpisiis me  Latn.  Lin.  fiC.  i,  t.  Bod.  "  In  igneni  aelernum  NC.  2. 


LIBER  TERTILS 


CvpbiaKus  Quirino  filio  salulem.  Pro  Gdc  ac  devo-  B 
lioiic  s  lu:i  quam  Doniino  Deo  exliibes ,  fili  cliaris 
siiiie,  pctisli  iil,  ad  iiislrucnduiii  lc,  excerjicreiii  de 
Scripluris  sanctis  quxdain  c:ipilula  ad  rcligiiisnin 
secljc  iioslrjc  disciplinnin  perlinenlia,  leciionis  di- 
vin3c  snccinciani  diligcnliain  qiixrcns,  ul  aniniiis 
Deo  dedilus  iioii  loiigis  aut  iiiuliis  iibroruin  volumi- 
iiibus  ratigelur ,  scd  crudiUis  brcviario  pr.cceptorum 
coelesiiuin  liabeal  ad  rovendam  mcnioriam  suaiu  sa- 
lubrc  ct  graiide  coinpeiidium.  El  quia  lilii  |ili.num 
diletlioiiis  obscquiuni  debeo,  fcci  quod  pelisli,  ut 
laborarcm  seinel ,  ne  lu  seniper  labor^ues.  Ouanlum 
poluil  ilai|ue  iiicdiocrilas  no^itr.i  complicii,  collccta 
sunt  a  iiie  fiua^dam  pr^ccepla  Dominica  ci  inagisievia 
divina ;  qiia:  essc  facilia  ''  ci  uiilia  lcgeiiiilius  possiiii, 
dum  iii  bieviariuui  paiica  digesla  ot  velociter  perle  Q 
giinliir  ei  rrcqnculer  ilerantur.  Oplo  ic,  fili  cliaris- 
simc ,  sciiiper  Leiie  valcrc. 

CAPITULA. 

I.  De  iiuito  opcris  el  niisericordice  '. 

II.  Iii  npme  et  eleeiiiosijiiis ,  etiamsi  per  inediocritctem 

iiiiiHS  fiiit ,  ipsam  voliwtatcin^i  satit  esse. 

III.  Aiiapem  et  dileciionem  fraternam  rcligiose  cl  fir- 

ntiter  exercendam. 

IV.  /n  nullo  gloriitnduin ,  quando  nosliutn  niliil  sit. 

V.  Iluini^ilaietn  et  quielein  in  otniiibus  teiteiidain. 
'»•  VI.  Bonos  qi^sqiie  ^  et  jiistos  plut  '  lablirare,  scd 

tolcrare  debere ,  qtiia  probantur. 

VII.  Non  cottii-islnndum  "^  Spiritnui  sanettm  qucm 

accepimus,  j) 

VIII.  Iracttndiam  vincendain  esse,  ne  cogrll  dcliiiqttcrc. 


IX.  Invicem  te  fratret  sustinere  debere, 

X.  In  Deiim  soluin  "  jidcnduin,  et  in  ipso  gloriandutn. 

XI.  Eum  qtti  fidein  cunsecuius  esl ,  exposilo  "  piiore 

Itomiite ,  coeleslia  taiiium  et  spirilalia  cogitare 
debere  ncc  attendere  ad  saiculuin,  cui  jain  re- 
nuntiuvit  P. 

XII.  Non  iuraiidum. 

XIII.  Non  muledicendiim, 

XIV.  Nuinquam  inussitandum ,  scd  circa  oinnia  qtice 

accidunt  4  beticdicendutn  Deitm. 

XV.  Ad  lioc  tenlari  Iwmincs  a  Deo  ut  probenlur  ''. 

XVI.  De  bono  martyrii. 

XYII.  Slinorn  esse  ijtta;  itt  sivculo  paliiiiur  qunin  sit 

prwmium  qiiod  proiitissinn  cst. 
XVIU.  Dileclioni  Dei  ac  Cliristi  niliil  prwpoiiendum. 

XIX.  Voluiituli,  iwtt  noslru',  sed  Dei,  obiemperitii- 

dum. 

XX.  Futidatnctiluin  el  finiiamenluin  spei  et  fidei  «■s.s: 

titnoretn  *. 

XXI.  iVoi»  tcmere  de  nltero  judicaiidum. 

XXII.  Atcepia  iiijuria^,  rcmiiietidum  ct  igitosccttdutu. 

XXIII.  Yicein  iiiuits  ttoit  rcddeiidum. 

XXIV.  Non  posse  ad  Patreili  «  perVeniri  itisi  pcr 

Clirisium. 

XXV.  Ad  rcgmm  Dei,  nisi  bupliiatus  et  renaius  qtds 

fuetit,  pervctiiie  non  posse. 
XXYI.  Piirutn  esse  baplinari  cl  Eucliaristiain  acci- 

pere,  nisl  qitis  faclis  et  opere  proficial. 
XXVII.  Baptizatittn  quoque  graliam  perdere  qiiain 
coitsecultis  sit  " ,  iiisi  ittnocanliitm  scrvet. 
XXYIII.  Non  posse  in  Ecclesiu  remitii  ci  qtti  in  Deutn 
dcliqueril. 


Lf:CTl()NKS  VARIANTES. 


'  l)e  capilulis  nianilaliirum  Doi,  afl  cbrisliaha!  rcligio- 
nis  discipliilani  pprtinmilibus.  OXon.  in  Hota. 
B  Fidcac  dileclione  Imiu.  X('.  1.  Hcn. 
«■  Ksse  elfacilia  SC.  2.  hiid.  \. 
'  (l|M-re  iiiiscricoriliT  Cfrb.  i.am.  NC.  1. 
i  lps.1  volunlate  /,aiii,  SC.  I.  /!orf.  I.  l. 
•i  l'.onns  qiioqiip  Jlod.  1.  4. 
1  Plurhnum  laboraro  Corb. 
"'  Non  conlrisuiro  l.imi.  I.in   \c  \ 
•'  Deusolo  Bod.  1,  i.  Conflacnduin  Corfr. 


"  Kxpoliato  nrimo  homlne  Thu. 

P  Rcnuntiavinius/Jorf.  1,  5.  4. 

lAccidiint,  scmper  Limi.  NC.  1.Borf,2. 

'  Deo  iit  cx|l(ircntur  NC.  2.  Bod.  1,  4. 

»  Dei  addit  Bod.  4. 

'  .4cc,pptaui  injuriam  remiltendam  et  ferendam  latn. 
NC.  2.  Corh.  • 

^  Non  ijossc  ad  Demn  Patrcm  Corb.  Veniri,  uod.  1,2,  i. 
Thu.  Nisi  per  Christiim  Bod.  1,  2.  Corb.  Tliu. 

^  Conscculus  est  Thu.  Coi-b. 


1i$  TESTIMt)NlO!\6JI 

XXIX.  De  ottio  /ioftHiri  rmfe  frmlklam.  A 

XXX.  Quod  qnis  Dco  vovcril,  cHo  rcddcndnm. 

XXXI.  Eiiin  qui  non  credidcril  jam  judicalum  essc. 

XXXII.  Dc  bono  virginilalis  cl  conlincnliie. 

XXXIII.  Niliil  Puirem  judiciire ,  sed  Filium,  el  Va- 

trem  iib  co  non  lionorificari  a  quo  non 
Iwnorificelur  Filiiis  ^. 

XXXIV.  Fidelem  yeniiliier  vivere  non  oporlere  ''. 

XXXV.  Deum  ad  lioc  paiientem  esse,  lU  nos  pieiii- 

tral  "  peccali  noslri  et  reformemnr. 
XXXM.  SluUerem  ornari  swculariler  non  debere  "'. 
XXXVII.  Fidelem  non  oporlere  ob  iilia  delicla  nisi 

ob  nomen  solum  puniri. 
XXXVUI.  Servum  Dei  innocenlem  ene  debere ,'  ne 

incidal  in  poenam  sa'cu!arem. 
XXXIX.  DaUim   nobis  esse   e.templum   vivendi  in  B 

Cliristo. 
XL.  Non  juciaiiier  nec  tumuttiwse  operandiim, 
XLI.  Ineple  el  seurrililer  '  non  loquendnm. 
^*"'  XLII.  Fidem  in  totitm  '  prodesie ,  el  lanlum  nos 

posse  quautum  credimus. 
XLIII.  Posse  ewn  slalim  cunsequi  qui  vere  crcdideiit. 
XLIV.  Fideles  inler  se  discepiantes  non  debere  gen- 

tilem  judicein  experiri. 
XLV.  Spem  (uturorum  esse,  el  ideo  fidem  b  circa  ea 

quce  promissa  sunt  patienlem  esse  debere. 
XLVI.  Slulierem  in  ecclesia  tacere  debere. 
XLVII.  Deliclo  et  merito  iioslro  fieri  ut  luboreiims, 

nec  Dei  opein  in  omnibus  sentiumus. 
XLVIII.  Non  fmneraiidum. 

XI, IX.  Inimicos  qnoque  diliyendos.  C 

L.  Siicranienliim  fidti  non  esse  profunandum. 
LI.  Quod  nemo  in  opere  sito  exlolli  debeat. 
LII.  Credeiidi  vel  non  credendi  Uberlatem  in  nrbiirio 

posiiam. 
Lllli  Dei  arcana  perspici  non  posse,  et  idcirco  fidem 

noslrain  simpiicnn  esse  debere. 
LIV.  Neminem  tine  sorde  el  sine  peccalo  esse. 
LV.  Non  liomiiiibiis  ,  sed  Deo ,  pl.icenduin. 
LV|.  Deiim  niliil  lalere  ex  liis  quie  ijerunlur. 
LVII.  Fidelem  emendari  el  reservari. 
I.VIII.  Neminem  conlrislari  morte  debere ,  cum  sil  in 
vivendo  labor  et  pericuhim,  in  moriendo  '' 
pi:x  el  resitryendi  secnrilas  ' . 
LIX.  De  idolis  qiia;  genlHes  deos  putnnl. 
LX.   Ciborum  iiimiam  concupiscentiam  non  appc-  j) 

tendiim . 
I.XI.  Posnidendi  concupiscenliam  et  pecuniam  non  i 
appetendam. 


LIIiEIl  III.  72(J 

LXlf.  MairimoniuiA  cuin  geiiCdibus  non  jiihgenclum. 
LXIII.  Grave  ^  deticlum  esse  fornicalidiiis. 
LXIV.  Q(((B  siiit  carnalia  qiia;  morlein  pufia)il ,  el 

(juce  spiriudia  quoe  advilam  ducnnt  '. 
LXV.  Vinnia  delicla  in  Baptismo  dcponi. 
LXVI.  Disciplinnm   Dei  in  ccclesiasiicis  picicepiis 

observanddm. 
LXVII.  Prwdicliim  qnod  discipUnam  sanam  asperna- 

turi  essent'. 
LXVIII.  Recedendum  ab  eo  qui  inordinute™  el  contra 

disciplinam  vival. 
LXIX.  Non  in  sapieniia  mundi  nec  in  etoquenlia  esse 

reguum  Dei ,  sed  in  fide  criicis  et  virlule 

conversalioiiis. 
LXX.  Parenlibus  obseauendum . 
LXXI.  Palres  quoqiie  asperos  circa  fdios  esse  non 

oportct  ". 
LXXII.  Servos ,  cum  credideriiit ,  plus  dominis  car- 

nulibus  servire  deberc. 
LXXIII.  llem  duminos  mitiores  esse  debere. 
LXXIV.  Yiduas  probatas  quasqne  lionorandas. 
LXXV.  Suuruin ,  el  maxiine  fidelium,  curam  plus 

unumquemque  liiibere  debere. 
LXXVI.  Majorem  naiu  non  teinere  accusandum . 
LXXVII.  Peccanlem  publice  objurgandum. 
LXXVin.  Cum  hmrelicis  uon  loquendum. 
LXXIX.  Jnnocenlidin  "  fidenler  pelere  et  impelrare. 
LXXX.  iVi7ii7  Ucere  diabolo  in  liominem  .  nisi  Dcus 

periniserit. 
'"'  LXXXl.  Mercedem  r  mercenario  cito  reddenddni. 
LXXXII.  Non  auyurandum. 
LXXXIII.  Cirrum  i  in  capiie  non  liabendum. 
LXXXIV.  iVoii  tellendum  K 
LXXXV.  Surgc.ndam  cum  episcopus  aut  presbijicr 

veniat. 
LXXXVl.  Scliisma  non  faciendiim  ,  eliamsi  in  uiia 
fiite  el  in  eudein  traditione  permancal 
qui  recedil. 
LXXXVII. FWe/es  simplices  cum  prudcnlia  esse  debere. 
LXXXVIII.  Fralrem  non  circumveuiendum. 
LXXXlX.  Subito  venire  ftnein  inundi. 
XC.  Uxorem  a  viro  non  rccedere,  aut  si  rccesseril, 

innuplam  maiiere  ^. 
XCI.  Tantum  unumquemque  lentari  quantum  poicst 

suslinere. 
XCII.  Non  quicquid  licel  esie  faciendum. 
XCIII.  Pradictum  quod  hcereses  fulurai  esseiit. 
XCIV.   Ciim  liniore  ct  lionore  Ettcliarisliam  acci- 

piendam. 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Hoiioiilirciur  etFilius  Lam.  NC.  l.  Ilod.  2. 

1'  Dphore  Corb. 

■=  P(i'niu;;it  .i  |)(>ecatisnoslrist«m.  JVC.  1. 

'1  Nou  0|,oriere  I.ain.  \<'..  1. 

'■  liii'i:te  cf  s;c(Miiaiit;-v  ISod.a. 

f  Tantum  NC.  i.  Tiilain  l.imx.  NC.  1.  Bod.  2.  Corb. 

p  1'idcm  nosirani  Iinpr.  Tliu.  Corb. 

b  In  niorieniio  autini  Lam.  NC.  l.  Bod.  2.  Corb 

1  In  resilrgniido  securiias  Bod.  2.. 

i  AdniillemJam  Lam.  NC.  1.  Bod.  2. 

k  Gr3vius/J(j(/.  I,  2,5,  4.  Foruicari !((»'.  NC.  l.Bod.  2, 


1  Diicantspnifiiternam  lin. 

'"  IiidiiJinate  et  alisquc  disciplina  Liii.  Inordinale  vaitlt 
Corb.  CoHlra  distipliiiaui  Doi  Lam.  NC.i. 

"  Noii  oportiMi^  I.iim.  Lin.  NC.  1.  Bod.  2,  4. 

"  Iiinoceutem  liilcliter  NC.  i. 

y  Mcrcedes  ,  ctc.  Lin. 

1  Cirrum  nuii  liabeudum  Lam.  Lin.  NC.  1.  Bod.  1,  2,  1 
Tliu.  Corb. 

■■  l'iluiii/?0(/.  I. 

*  Inniiptam  remanere  Voss.  iDniiiitaai  permancret  /.(»11 
JSCi.Bod.X 


DIVI  CYPRIANl  728 

XCV.  BottU  convimidum  ■',  matos  antem  vUandot.  A '"  cap.  i.  -  De  bono  opeiiis  f.t  MiSERicoRi.i.fi  '. 
XCVI.  Faclis,  non  veibis,  opeiandiim^ 


XCVII.  Ad  fidfiH  et  iid  comecutioneni  propermidum 

esse  ''. 
XCVIll.  Cateciiminiim  peccare  jam  'i  non  debere. 
XCIX.  Judicium  secunduin  lempora  (iiliirum ,  wqui- 

taiis  anle  Legem,  vel  Legis  post  Moysen. 
C.  Gratiain  Dci  gratuitam  esse  debere. 
CI.   Simitinn  sanctnm  in  igne  freqiienter  «  appa- 

ruisse. 
Cll.  Correptionem  bonos  qiwsque  '   libentcr  audire 

debere. 
Clll.  A  miittitoqueiiiia  temperandum. 
CIV.  Non  mentiendum. 
CV.  Frequenter  emendandos  qui  delinquunl  in  do- 

mestico  ministerio. 
CVI.  hijuria  accepta  patientiam  b  lenendam,  el  ul- 

lionem  Deo  retinquendam. 
CVII.  Non  delraliendum. 
CVIII.  iVo)i  esse  proximo  insidiandum. 
CIX.  Infirmos  visiiandos. 
CX.  Susurrones ''  maledictosesse. 
CXI.  Sacrificia  malorum  acceplabilia  non  esse. 
CXII.  Graviusjudicari  de  liis  qiii  in  saicuto  plus  lia- 

biieiiiit  potestatis. 
CXIII.  Vidiias  '  et  pupillos  protegi  oportere. 
CXIV.  Dum  in  carne  est  quis,  Exomologesin  facere 

debere. 
CXV.  Aditlatioiiem  perniciosam  esse. 
CXYI.  Plus  ab  eo  diligi  Deum  cui  in  Baplitnio  ptura 

peccnla  dimitluntur.  C 

CXVIl.  Fortem  congressionem  esse  adversiis  diubo- 
lum,  el  ideo  fortiter  nos  stare  debere,  ut 
possimus  vincere. 
CXVIII.  De  anticliriito,  quod  ttt  homine  )  veniat. 
CXIX.  Grave  fuisse  jtigiim  tegis  quod  a  nobis  abjec- 
lum  est  ^,  et  leve  essejugum  Domini  quod  a 
nnbis  susceptum  est. 
CXX,  Oraiionibus  intittendum. 


Apud Esaiam  :  Exctama'",  inquit,  in  fortitudinc,  et 
noti  parcere ,  sicut  tuba  exalta  vocem  tiiam ,  annunlia 
plebi  niew  "  peccatn  ipsorum  et  domni  Jacob  facinora 
eoriim.  Me  de  die  in  diem  qiiwnint,  el  cogiiosccrc  vias 
meiis  concupiscnnt ,  quasi  plcbs  qiuc  justitiam  feccril  el 
judicium  Dei  "  non  dcseruerit  r.  Postutant  'i  me  nunc 
judiciuin  jusliim  ,  et  appropinquiire  Deo  concupiscunt 
dicentes  :  Qiiid  '?  quia  jejiinavimus  et  non  vidisii,  liu- 
miliavimus  animas  nostras  el  non  cognovisti  *.  In  diebus 


eniin  jejuiiii  '  iiiveninnlur  voliintales  "  veslrw.  Aul  cniin 


subjeclos  vobis  subpungilis,  aut  ad  judicia  et  liles  jeju- 
natis,  aul  proximos  cwditis  pugnis.  Vt  quid  milii  jcju- 
natis,  H(  liodie  audiatur  vox  veslra  in  clamore?  Non 
lioc  jejunium  ^'  ego  elegi,  nisi  ^  Itumiliel  liomo  animain 
suam.  Et  si  contorseris  quasi  circulum  collum  tunm  , 
el  saccum  el  cinerein  subsiraveris ,  nec  sic  y  vocabiinr 
jejunium  acceptum.  Non  tale  jejunium  elegi,  ilicit  Do- 
minus  ;  sed  solve  omnem  nodum  injustiti_w,  resolve  suf- 
focaliones  impolenlium  commerciorum.  Dimitte  quas- 
satos  in  rcquiem,  el  omnem  consignationem  iiijustam  ''■ 
dissipa.  Franqe  tsurienti  panem  tuum ,  et  egenos  sine 
tecio  iitdnc  in  domum  luam.  Sivideris  nudum,  ties«t«"; 
et  domcsiicos  semiiiis  tui  non  despicies.  Timc  erumpet 
temporaneum  lumen  luuin,  et  vestimenlu  lua  cilo  orien- 
lur.  Et  prceibil  ante  te  jutlitia ,  et  ctarilas  Dei  circum- 
dabil  le.  Tunc  exclamabis  ,  et  Deus  exaudiet  te.  Dum 
adliiic  loqiieris  dicet  :  Ecce  adsum  ^^-^lsa.  Lviii,  i-9). 
De  iioc  ipso  apiid  Job  ;  Conservavi  egenum  dc  miniu 
potenlis,  et  pupillo  cui  non  erul  adjutor  auxiliulus  smn. 
Os  ridiiK  benedixit  me,  cum  ettein  oculus  cwcorum,  pes 
quoque  claudorum  ego  essem,  et  invalidorum  pater  {Job 
XXIX,  12,  13,  45,  16).  De  hnc  ipso  aimd  Toliia:ii  :  Et 
dixtTobiw  '^'  filio  meo  :  Vade,  el  adduc  quemcumiiiie 
pauperem  inveneris  ex  fralribus  nostris,  qiii  tamen  in 
menteliabealDeum  exlolo  'IJ  corde  suo.  Ilunc  adduc  •"', 
el  manducabit  piiriier  meum  ' '  prandium  lioc  :  Ecce  sus- 
tineo  te,  fiti,  donec  venias  (Tob.  ii,  2).  Ilem  illic  :  Oiii- 
nibus  diebiis  vitw  tuce,  fili,  Deum  tn  niente  habe,  et  noli 


LECTIONES  VARIANTES. 


•  Convivondiim  lam.  Lin.  'NC.  1,2.  Thn.  Hod.  1,2, 3,  4. 
ConveiileiKliin"!  Oron. 

•' ObliMii|i(T;iiiiliiiii  llod.  1. 

«  l'roiienniUim  O.ioii.  . 

<l  Pocciirc  niiii  di^lifre  l.iim.  lin-  !SC.  1. 

"  In  iKnc  scniiier  Lain.  SC.  1.  tlod.  2. 

f  (Jiinnne  liod.  2,  ">,  1. 

f  l':ilienlinni  esse  Lam.  NC.  1. 

i  Siisnrroneselbilingues  iMU.  SC.i.  Bod.i.Corb. 

i  Viiluaiii  Oxon. 

I   In  lioiiiinem  veniel  Corb. 

k  Susreiilnm  non  Corh. 

1  De  lioiio  opcre  el  misericordi.i  I.iim.  \C.  \.  Corb. 

1"  K:(flama  iii  foniuidinc  Voss.   2. 

"  Plchi  In.-e  Voss-  2. 

"  Indiriiini  non  Voss   i. 

V  Derfliqueril  l.in. 

'1  l>oslul:inl  quidein  Bod.  3.  rostulanl  a  me  Bod.  t ,  2. 
I.am.  .VC.  1,2.  ross.2. 


"■  Ul  qHul.ie)iinaviinus  lam.  NC.  1.  Hod.  2. 

»  Emescisli  Lin. 

'  Jojiinioriini  vestroruni  tmii.  lYC.  1.  7?oa,  2. 

"  VolnpUiles  Lin.  Tliu.  Corb. 

V  (luorl  ego  elegi  Lam.  Lin.  NC.  1.  Bod.  1,  2,  4.  Voss. 

D  o.  Colt.  .  ,.  ■  t^     . 

'  Sed  Immiliare  liiiminem  Coi;.  Jejuniuin,  dicit  l)ominiis, 
per  dieni  liiiiiiiliiire  lioiniiicui  :iiiini:iiii  suain,  l;inielsi  eon- 
lorseris  quasi  circuluin  Lam.  Lin.  NC.  1.  Bod.  1,  2,  i.Colt. 

y  Necsic  hoc  Lam.  NC.  1.  Bod.  2.  Hoc  nonsic  Colt. 
'•  Coiisign;ilioiieni  iiijuslilia.'  NC.  l 
""Veslieiim  Cott. 
bi"  Adsuni  prope  Cotl. 

«^»  Dixil  TobiasUlio  siio  Lam.  NC.  2.  Bod.  1,  2.  Voss.  i. 
•iii  yni  lamen  lialiel  Doniinnni  in  lolo  Lam.  NC.  1. 
'■«  Hiicadduc  Cort.  ,   »   „  j 

ff  Pariier  niecum  Tliii.  Corb.  Lam.  Lin.  JVC.1,  2.  Bod. 
1,2.  ross.2. 


STEPH.  BALUZII  mTJE. 


C\p.  I.  —  Vl  quid  milii  jejunatis.  Vide  Froiilo- 
iiis  Docaei  nolas  in  llomiliain  vi  Chrysostomi  ad  po- 
pulum  Xntiochenum. 


Nisi  /iHt7ii7ie(.  Vidc  Cotelerii  noias  in  capiit  ui  Epi- 
slolae  Barnabx. 


i20  TESTIMONIORUM  LIBER  III. 

prwtciire  prwcepla  e\us.  Jmlhium  fae  omidbiis   cliebus  A.mo  xxxvi,    misericordiam  ' 


vilai  lum,  et  noli  ambulare  viam  "  iniquitatis  :  quouiam 
agcnle  te  ex  veritate,  eril  respectus  operum  tiiorum.  Ex 
subsluiiiia  lua  fac  eteemosynam ,  et  noti  avertere  facicm 
ab  ullo  pauperc.  Jta  fiel  ul  nec  a  te  avertatiir  facies 
Dei.  Quomodo  liabueiis,  fili,  sic  fac.  Si  tibi  fuerit  co- 
piosa  substantia,  pUis  ex  illa  fac  eleeinosynam.  Si  exi- 
cjuum  liabueris  ^,  ex  lioc  ipso  exiguo  communica.  El  ne 
tiinueris  cum  facis  eleeinosynam,  prwmium  bonuin  re- 
poiiis  tibi  in  ciiem  necessilalis  :  quoniam  eleemosyna  a 
morte  liberat  et  non  patitur  ire  in  tenebras.  Munus  bo- 
nim  est  eleemosyna  "  omnibus  qui  faciunl  eam  corain 
suinmo  Deo  (Tob.,  iv,  511).  De  hoc  ipso  apuJ  Salo- 
monem  in  Provcrbiis  :  Qui  pauperi  ^  miseretur,  Deo 
fmncral  {Prov.  xix,  17).  Iiem  illic  :  Qui  dal  paupe- 
ribiis,  nuinquam  indicjebit.   Qui   aiitem  avertit  oculum  J}  rizate  vobis  thesauros  in  coelo,  ubi   neque  tinea    neque 


75« 
et  posleris  prodesse : 
Junior  fui,  etcnim  senui ",  et  non  vidijustum  dercUctum 
necsemen  ejuscfUKrenspanem.  Totacliemiseretur  et  fwne- 
rat^' ,  et seinen ejus inbenedictione  esf^  {Ps.  xxxvi,23,26). 
Ue  hoc  ipso  in  Psalino  xl  :  Beatusy  qui  inlelligit  super 
egenum  et  pauperem,  in  die  malo  liberubit  iUum  Deiis 
{Ps.  XL,  2) :  Item  iii  Psalmo  cxi  :  Distribuil  '- ,  dedit 
pauperibus,  justitia  ejus  manebit  in  saiculum  scecuti 
(Ib.  cxi,  9).  De  linc  ipso  apud  Osce  :  Misericorcliam 
volo  magis  ""  cjuam  sacrificium,  et  agnitionem  Dei  ptus  ■ 
qiiam  ^'^  Iwtocuustoinata  (Ose.  vi ,  6).  De  hoc  ipso  in 
Evangelio  cata  Matlhicum  :  Beati  qui  csuriunt  el  si- 
tiunt  justiliam  "^,  quia  ipsi  saturabuntur  (Mattli.y,  C). 
Item  illic  :  ^^  Beati  misericordes,  quoniam  ipsi  miseri- 
cordiam  consequentur  (Ibid.  7).  Item    illic  :  Thesau- 


suum",  himutta  penuria  '  eril  (Prou. xxviii,  27).  Item 
illic  :  Eteemosynis  s  et  fide peccata purgantur  ^^{Prov.  xvi, 
6).  Item  illic  .-Si  esiirieritinimicus  tuus,  ciba  '  eum;  elsi 
silieiil,  polabis  i  euin.  Hocenim  faciens  carbones  vivos  ^ 
superfundes  in  caput  i  ejus  (Ibid.  xxv  ,  21 ,  22).  Item 
illic  :  Sicut  aqua  extinguit  ignem,  sic  eleemosyna 
extinguit  peccatum  (Eccli.  iii,  53).  Apud  euiiidem  in 
Provcrbiis  :  Ne  dixeris:Abi  etreverlere"\  cras  ego  du- 
bo,  cuin  possis  continuo  bene  facere.  Non  enim  scis  quid 
contingat  seciuenti  die  (Prov.  iii,  28).  Itein  illic :  Qui 
oblural  aures  suas  "  ne  audiat  °  imbecilluin,  et  ipse  in- 
vocabit  Denin,  ct  noii  eritqui  exaudiateum  (Ib.  xxi,  15). 
Item  illic :  Qui  conversatur  sine  viluperatione  in  justi- 
tia  r,  beatos  filios  reliiiquiti  (Ib.  xx,7).  Apud  euindem 


comesturu  '"'  exterminat,  et  ubi  fures  non  effodiunt 
etfurantur"  (Ibid.  vi,  20,  21).  Ubienim  fuerit  tliesnu- 
rus  ttius,  ilUc  erit  el  cor  luum.  Iteiii  illic  :  Siinile  est  re- 
gnumcwtoruin Iwmini  negotianliquwrenlibonasmargari- 
tas;  ubi  autem  i/ivenit  pretiosam  margariiam  SR.afciif  ct 
veudidit  oninia  quu:  licibuit,  et  eniit  illam  ''■'  (Maith.  xiii , 
45,  -iO).  Etiani  modicum  opus  prodcsse.  Item  illic  : 
Et  qui  potaverit  ' '  ttnum  ex  miniinis  islis  caticem  aqiiw 
frigicUc  in  noinine  discipidi,  amen  dico  vobis,  non  peri- 
bit  Ji  merces  ejus  (Malth.  x,  i2).  Nemini  negaiidam 
eleeniosyiiam.  Ilem  illic  :  Omni  poscenti  te  ^^  du,  et  ab 
eo  quivolueritniuluari  ne  aversatusfueris^^  (Luc.  v,  42). 
Item  illic  :  Si  vis  ad  vitam  """  venire,  serva  mandata. 
Dicit  itte :  Qum  ?  Dicit  ilti  Jesus  :  Non  occides,  non  moe- 


iii  Ecclesiaslico  :  FiU,  si  habes,  bene  factecum,  et  Deo  C  chaberis,  non  fatsuin  teslimonium  ""  dices,  Iwnora  pa- 
dignas  oblaliones  offer' ,  memornre  quoniain  mors  non  trem  et  matrem,  el  ditiges  proximiim  tibi  lamqumn  te  "". 
tardcit  (KccU.  xiv,  H,  12).  Ilcm  illic  :  Conctudc  elee-  Dicit  illi  'luvenis  :  Umnia  ista  ohservavi.  Qiiid  adhuc 
niosynam  in  corde  pauperis,  et  ^'"  hmc  pro  te  orabit "  ab  milii  deest?  Dicit  itti  Jesus  :  Si  vis  perfeclus  esse,  vade 
omiii  malo  (Ib.  xxvii,   12).  De  hoc  ipso  iii  Psal-      etvendevtomiiiatua,eldapauperibusVi,et  habebis  the- 

LECTIONES  VARIANTES. 


°  In  viam  Yoss.  2. 

l"  Ouomoclo  et  habiioris  Uod.  2.  Voss.  i.Tliu.  Lam. 

"  Klocmosjnn,  omnibns racienlibiis  Cmb. 

<1  Sic  Lam.  Voss.  3.  Pauiicrnm  Oxon.  Deum  foenerat 
Thu.  Corb. 

"  Ociiliim  in  niulta  Kod.  1,  2,  i.  Lam.  Tliu.  Corb. 

f  Iii  iiiagiia  inopia  NC.  'i. 

"  Eleeniosjiia  Ucid.  I.  Koss.  2. 

•'  Delicta  (luijianliir  liod.  I,  2,3. 

i   Pascft  Lin.  Bod.l,  4.  Tliu.  Vo.ss.  2. 

i  Sic  Voss.  ~>.  Bod.  2.  Poialiis  impr.  Pota  Oxon. 

k  Caiboiii's  ignis  JVf^.  2.  Cott. 

1  CaiiiLi /.nm.  Li».  ISvd.  1,2.  Thu.  Koss.  2.  Super|ionet 
cai  ili  Corb.  Cott.  r\ 

'"  Vadc  ct  rcvortcre  Cott.  Cras  'lalio  lihi  Lctm.  NC.  1,  2. 

"  AiMOs  ne  audial  Bod.  1,  5.  Voss,  2. 

"  iiiliiiiuim  Coll. 

1'  Viliipfralioiiejustilise  CoU. 

M  UcliiK]uct  CoH.  Voss.  2. 

'■  ObliUioiies  olTrres  NC.  1,  2,  Colt.  Lam.  Voss.  2. 

'  Tf  oxorabit  Coih.  Lin.  NC.  1,  2,  Bod.  1,  2,  3,  i.Lam. 
Thu.  Voss.  2. 

'  Mis(^ricordiam  fac  et  poteris  prodesse  Corb. 

"  Juvonior  lui  et  semii  el  numquam  Cott.  Corb. 

^'  Miseretur  etrommodat  Bod.  1,2,4.  Fos.s.S. 


"  Benedictione  eril  lam.  NC.  1,  2.  Bod.  \,  2,  4.  Cotl. 

y  Felix  qui  Bod.  4.  Tlm.  Corb. 

"■  Disi.ersil  Lam.  Lin.  NC.  1,2.  Bod.  1,  2, 4.  Cott.  ross. 
2.  Tlm.  Cmb. 

""  Misericordiam  malo  quam  Lam.  Lin.  NC.  1,  2.  Bvd. 
2,  4.  Thu.  Corb. 

i>i'  Dei  quam  Lam.  Lin.'NC.  1.  Thu.  Corb.  Cott. 

<^<=  Be;ili  csurionles  ctsilicntes  Foss.2.  La>n.  NC.l.Bod. 
1,  2, 4.  Tlin.  Corh. 

^i"!  FolicesmisericordesBod.  4.  Thu. 

««  Comcstura  demolitur  Colt. 

ff  Etrortiunt.  Cl)i  Liu.NC.  2.  Tlm.  Bod,  1,  4.  To.ss.  i. 
Nec  fiir.intMr,  suprade  Opere  el  Eleein. 

KK  Bonam  iiiargarilam  Coll. 

1'''  Ad  cmondam  illam  7.1«. 

i  i   Dedcrit  uni  CoK.Tanlum  in  nornine  mco  Cott. 

i  i  Non  pcrdct  mcrcedem  Cott. 

ki'  Petentida  Cotl. 

1 1  Ne  avc^rteris  te  Bod.  5.  Voss.  4. 

"""  liivitam  Cott. 

""  Non  moecliaberis,  non  furtum  facics,  noii  falsuin  Coll. 

""  Proximum  tuum  tamquam  teipsuui  Cotl.  Proxiniuiu 
tani(|nani  Tlm. 

i'P  Vonde  boiia  Bod.  1,  2,  4.  Omnia  bona  Co«.  Voss.  2. 

l'l  Egenis  Lcim.  Lin.  NC.  \.  Tliu.  Voss.  2. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 


Jiiniorfui.  Pleriqiic  libri  vcteres  liabent  iiiveiiior 
Apiilciiis ,  lib.  8,  Metamorplioseon  :  Sed  unus  prw 
cccteris  ct  uiiiino  foriior  et  ccicite  jitveiiior.   So^ipaier 


Ciliarisius  ,  lib.  il  :  Atiqiiando  primus  et  secundus,  ut 
senex  senior.  juvenis  jnvenior.  Sic  etiain  apud  Fulgeii- 
lium  Pliciadcm,  lib.  i  Eiymologicon. 


Wl 


Mti  cti  h/.v5fl 


^32 


smtfum  In  ccrlb,   t.  vnii,  scrineri  tve   {MMi.  ■i.\\t,  XqMd^raiidim^-^riuadrnphunredda^^^^^.Dhh^^^^aulemle' 


17-20.  |[6iii  iffc  :  Ciini  reiimi  FHiiis  liomims  hi  ma- 
jeilflle  silti  '  et  d'imfs  Anijlill  ciuh  e6,  tUiic  scdebit  in 
thrbno  fldrililih  iilii^.  ei  tiiV.iijfnlilT  <•  ante  eiim  oiniiei^^ 
geiiles.  El  srijrerfnbit  *■  ill.^k  nS  inriiciii,  qnciiindmoduin 
pnslflr  serjtcijnt  bics  aH  IIH'diL  El  staHicl  oves  ncl  ttexle- 
ram  ',  lia-dos  aiiVm  iid  iiitistrrini  e.  Titnc  dicel  lir.v  eis 
qiii  aH  dtxlirriim  suiim  siiiil ;  Vhiite,  teitedictl  Ptilris 
mei,  i^ereipite  ''  rerpvnii  qiwd  vobis  paralnm  esl  db  ori- 
gine  munili.  Ksnrivi  enim,  et  dedislis  milii  nmndncnre; 
siHci,  tl  potiislis  nie  '  ;  liospH  (iii,  ei  addiixistis  i  iiie ; 
ntidus  et  lexisils  tlie •■';  iiifhmatus  Sum^,et  visitastis  me ; 
in  cartere  fiii,  el  venistiS  ""•  ad  me.  Ttiiic  rcspondebuiit  ei 
juslidicenles  •  DontiHe,  qlirindo  le  tidimns  liospiiem  ctad- 
duximui"iuUdum  ct  vesnvimus?  Quando  (tlitemtevidiinns 


fus,  i/iiiu  siilus  liodie  domui  liuic  fncta  esl,  quoiiiam  el  ipse 
piiiis  esl  Xbrdhdi  [Luc.  \u,  40,41).  Do  lioc  ipso  •'''  ad 
Connlliio.s  ii  :  Vistra  itbiindanlia  illoruin  iiiopiam  sup- 
p'ciil,  ul  et  illoruin  iibiindniiti.i  vestrre  inopiai  sil  siip- 
pleinentum,  ul  sil  aniuaiitas,  sicul  scriptuin  est  :  Qui 
iin.llum  liub'Uil  iioii  abiiiidavil,  et  qui  modicum  non  in- 
diijuit  '<■  (ll  Cdr.  VIII,  1-i,  15).  ileiii  WWc  ■.Qiiiparcese- 
iiiinnt,  ptircc  cl  iiielil,  cl  qdi  semiiial  in  dencdiilione  <''', 
de  beiieditiioni  ei  liieiei'^''.  t.nusqiiisiiuc  aulem  sicut 
corik  proposuil,  ndn  quasi  ex  trisiitid  vet  cx  neces- 
silate.  irUiirem  i:iiim  datonin  diligil  Deus.  Isciii  il- 
lie,  Sicii;  scnpluin  esi  :  Distribuil,  dedil  panperibus, 
jusiitia  ejits  manel  in  diternum.  Ilciii  illic  :  Qui  antc.m 
udministrat^^  semen  seininanti,  el  panem  ad  edeiiduin 
infirmuili°  el  iti  Mtcere  et  venimus  dd  le?  El  respondens  ]J  prastulni,  el  timlliplieubil  Senien  veslrUm  ss  ,  el  Uugebii 


liex  dicet  eis :  Aiiieti  dieo  vobis,  quamd'u  fec'>slis  unihornm 
exfratribns  meii  miniiiiis,  et  mihi  fecistis.  Tuiicdicet  illis 
qui  a  sinistris  ejus  V  sunt  :  Dlscedite  a  nie,  maledieii,  in 
iqncm  wlerniiirt  1  qiiem  pra;paravil  '  Pater  meus  dinbolo 
ef  angelis  cjus.  Esufivi  enim,  et  non  dedistis  milii  man- 
ilueirre ;  sitivi,  et  non  potnslis  me ;  liOspes  fiii,  et  noii 
attdnxistis  me;  imdus  fui,  et  non  veslistis  nie;  infirmns 
et  in  eatcete,  et  non  tisilastis  "  me.  Tunc  respondebiinl 
ct  ipsi  dicenles  :  Doiiiine,  qiiando  te  vidimus  tsurieii- 
lem  anl  sitieiiteni  unt  liospilein  aiit  nuduin  aut  infirnium 
iintin  earctre,  cl  non  niinislriwimiis  '  tibi?  El  respon- 
debil  illis '^ :  Anien  dico  vobis,  qitumdin  non  fecislis  uiii 
ex  minimis  his,  heque  mihi  fecittis.  Et  abibunl  isii  in 
ambustionem  wteriium,  jnsii  nntem  in  viiam  wlernnm 
(ilatih.  XXV,  51-46).  l)e  lioc  Ipso  iii  Evatigelio  cMn  ; 
Liicain  :  /}«»  veilrtis  ^  vendlte,  et  dirte  eleenwsijnnm 
(  Lue.  XI  ,  xii,  55 ).  Ilein  illic  :  fjili  fecit  tiUod  est  iit- 
IHS,  fecil  ei  qund  fOris  esl.  Yetliiiilllineii  y  ddle  eleeiilo- 
sijnamietecce  vobi  oiliiiia  suhl  iniindu.  Utui  lltfc,  : 
Eccc  dimidium  ex  substaniia  niea  do  etjenis ;  et  si  cni 


incrcniCiitU  friigiim  jusliiia:  vcstrw.  vi  iii  Hiiiiiibiis  locii- 
pletCiiiiiii.  Iieiii  ilfic  :  AdiiiiHhlraiio  liiijiis  of/icii  non 
lantuiii  supplctit  ed /juci;  Stiiilitis  disuiii,  sed  abundavil  ''i' 
per  miiltinim  griiiitiiiiih  (i(:tioiii;iii  ih  Dcuin  {U  Cor.  ix, 
6,  7,  0-12).  IJe  fioc  ipsV)  irt  Ejiislota  J6;iiiiiis  :  Qui 
linbuerit  sUb^lantiain  mundi 'i'i,  et  videril  fratrcm  siiuin 
deiiderantciii^^ ,  el  cluuseritviscerasua  "  abeo.  quoiito- 
doclidiitdsliei'^""  htliHetiitilto^"  {iJoan.  iii,17)?(>eliiic 
ipsO  iii  Evaiigolio  cala  Liiciin  :  Ciiiii  facis  priindiiim 
uut  ccsnam,  noli  vocltre  amtcos  iuos  ,  neijue  fralrcs"", 
neque  vii:ihos,  neqiie  divites,  ne  forlc  el  illi  rcinvilCnt  le, 
et  fiai  tibi relribiitio.  S^d, cUm  faiis  eifiiluin,  voca pp  paii- 
pcrcs,  (tcbiles,  citxGS  et  daiidbs,  el  bcaliis  incris,  quoniam 
noii  h.ibenl  relribuerctibi;retribiietitr"  aulem  tibi  in  rc- 
surrectioiie  justorum  {Ltic.  xiv,  liJ-l  t). 

CAP.II  — INOPEBGETELEEOHOSV^MS,  ETIAMSI  PERMEDiO- 
CUITATEU  MISUS  FIAT,  IP.-AM  VOLU.NTATEM  SATIS  ESSF,. 

liiEpisl<ila  Pauli  ail  Coiinlliios  ii  :  Si  volunlas  pro  ii- 
pta  est,  secuiiditm  quodcitmque  ^^  habueiil,accepliMe^ ' 


LECTIONES  VARI.XNTES. 


"  In  clarilalesua  Lam.  JtC.  l.Krid.  1,  9,  4.  TliU.Corb. 

"  Suptr  sprieii)  iiiajost;ilis  Cott. 

"=  Congi  cgaliaiilui-  ;mU-  Coll. 

i'  OiiMiPS  giMilcs  lerte  Liilh.  SC.  1.  Jiod.  2. 

''  ICl  separaliit  Cott. 

'  OvPSi|ui(lem  a  deXtrts  Coll. 

"  ,\aiiiistris  Cott. 

''  Possldele  par;itiini  Coll. 

'  Dodi.slis  iiiilii  I  odihi /.iii.  liljhi  bibere  CoH. 

1  Kt  collegislis  Cott. 

<<  Openiislis  Colt. 

1  liiririiius  Corb.  Vbns.i.  Sic  Htprnllh.  n.  Toss  2. 

"'  Visilaslis  iiie  Hod.  I,  2,  5,  l.  Lnm.  I.in.  yC.  I. 

"  r.nllejjlniiis. 

"  liifiiin.iri  Lnm.  Lin.  \C.  I.  fllirf.  I,  2,  4.  Tlm.  Corb. 
Stc  supra  lib.  u.  (oll. 

f  Ail   slnislraiii  Ilnd.   I,  2,  4.  Tliu.Corb.  Colt.  Ko.ss.  2. 

1  Iii  supplicinin  a>l(TiimTi  t'otl. 

'  niK.iii  I  aiMvii  Hod.  I .  sic  siipra. 

•  Veiiislis  ailine  l.in. 

'  Adiniiiisiraviiiiiis  Hod.i.  4.  T/iii.  sic  supra  Voss.  2. 

"  liiiicrespoiidi'lyil  Lum.XC.  1.  Corb. 

^  Minliiiis  nicis  Corft. 

'I  VeiidiliMpia'  pnssiil^lis  Lin. 

.  V.'rtiiii  dai(;  Hod.l,  5,  4.  Vobis  munda  ouinia  Ltmi.  \C 
1 .  Itod.  1 ,  2,  3,  4. 


D 


^  D#fr.iu(}!rt?  tin. 

"a  Rcddam  Liim.  NC.  \.Corb. 

««l»  Pirtiliisaa.VC.  1,  2.  rorfr. 

<="  Non  iiidiijebii  Corb.  Noii  miiioravit  Bod.  1.  Voss.  2. 

<l'i  In  bl-AeaiMioh&m  Tlm. 

^"  Melel  vilaiii  leteriiaiii  Luin.  JVC.l.  Colt. 

tt  Oni  ndiniiiislrai  Litm.  lili.  Bod.  1,  2,  3,  4.  JITC.  I,  2. 
Tlin.Corh. 

8S  Seiiiiiiallonem  vestratn  Liim.  .VC.  1.  i?ofC  1,  2,  5,  l. 
Benev.  Vdss.  2. 

hli  Sed  et  aliuiidavii  Lnin.  .VC.  1.  Bid.  1,2.  Abum!;ibit 
llod.  2.  Tlm.  Voss.  4. 

ii  i'er  iiiuluiruin  Lam.  NC.  I.  Cotl.  Voss.  2. 

ii  Ilnjns  niuudi  Lmn.  A'C.  I.  Cott. 

kl'  l)i'sidcraiitinn  ali(piid  irini. /{0(/  2   Ver. 

II  Viscera  siia  iiiioiin.do  llod.  1,  o,  i.  Voss.  i. 

"""  Agiipi!  Dci  Beiiev. 

""  Maticliit  iii  illo  Litm.  NC.  1.  Bod.  2. 

""  Ne(pieco^n;i!os  tnos,  nc^ine  viciiios  Cnll. 

PP  Voca  i.icndicos  Liim.  Lin.  NC.  1,  2.  Bod.  I,  2,  i.  Thn. 
Corb.  Cott.  Voss.  2. 

11  Felix  oris  Bod.i,  4.  Tliu  Ver.  Vots.  2. 

'■'■  ncslilnelurauiem  NC.  I.  Bod.  1,  2,  4;  Tlm. 

^'  lisa  vol(int;ile  (titod  tialmerit  Limi.  NC.  \.  Bod.% 
seciinduin  (piod  niiusiiiiisque  Corb.  Voss.H.. 

"  Acceplabilis  NC.  2. 


STEPH.  13.\LLiZII  NOT^. 

hem  Ulic  cum  venerit.  Ista  usque  ad  iHsli  anlem  in      LaiDoniauo. 
n(fi»i  «■rfriinm ,  deMuu   in  codice  Burgundico  fei  in 


H% 


TESTI.\fOMORUM  LlBKR  III. 


M 


esl,  iioh  secunduHi  tluod  "  iion  liiibnmt ;  nrifiic  sit  iilih^'  \  ipso  hi  Episiola  Joarihh  :  /n  hoc "'°  nppnrciil  filii  y  Dci  cl 


refmjeiium,  vobis  aUldtii  pressura  (IlCor.  vi;: 


|- 


C.tP.   III    ACAPEN  c  ET  DILfeCTIONEH  Fn ATKIi.N.VJt  HEI.I  ■ 

6I0SE    £T  FIKSIITF.R  ESF.RCRND.VM. 

ApiiJ  Maiacliinm  :  ISoiiin:  Deua  niiiis  coiididil  nos? 
Noiine  pnler  unus  est  oinniuinnoi^lruin'^?  Quid  iiliriue 
dereliriuistis  "  unusqiiisiiue  friilrcin  suuin  I ilalricli.  ii, 
10)?  De  hoc  ipso  cala  Joaiiiieiii  :  Paccin  '  vobis  re- 
'uiv.li),  pncein  iiteam  do  vobis  {Joiin.  xiv,  27).  Ileiii  iilic  : 
IIoc  esl  mandulum  meuni,  ul  diligntis  invicem ,  quem- 
adinodum  dikxi  vos.  Majorein  linc  chariiatein  nenio 
linbel,  quain  ut  (iniiiiam  suam  qiiis  ponnt  proamicis  suis 
(Ib.  XV,  13).  lieiii  illic  :  Bcali  s  pncifici,  ciuoniam  ipsi 
filii  Dei  vocubuntur  ()luiih.  v,  9).  Item  illic  :  Aiiien 
dico  vobis,  quoninm,  si ''  duobus  ex  vobis  conucncrit  in 
terra  ',  de  oinni  re  quamcunuiue  pelierilis,cunliiigel  vo- 
bis  a  Paire  ineo  iiui  in  coilis  esl.  Vbicuinriue  eiiim  fue- 
rint  diio  aut  tres  collecii  in  noinine  ineo,  ego  cum  eis 
sum  [Matih.  xviii,  19).  Oe  hoc  ipso  ail  Coiiiiiliios  1  : 
Kl  ego  fiuidem,  fralres,  non  potui  vobis  loqni  quasi 
spirilaUbus,  sed  quasi  cnrnalibus;  quasi  infanlibusi  iii 
ChristOylncvobispotum  dedi^,  non  etcum}.  Duin  eniiii'" 
adhuc  pusillieraiis,  non  poieralis,  sedneque  nunc  potestis, 
adhuc  enim  eslis  carnales.  Vbi  enim  in  vobis  amulaiio  "  el 
contenlio  et  dissensiones,  nonne  ciiriuiles  eslis,  et  secun- 
dum  lioinineiH  aiiibulniis  (1  Cor.  iii,  1-3) '!  lleiii  illic  : 
Etsi  hnbucro  omiicin  fidcm,  ita  ut  montes  trnnsferam, 
charitatein  auiein  non  hubenin,  niliil  sum  ".  Etsi  in  ci- 
bos  P  disiiibuero  oiiinia  mea,  et  si  Iradidero  corpus 
ineumul  urdenm'\, cimiilatem^  autem  nonliiibenm,  niliil 
proficio^.  Clinrilas  magnunima  esl,  cliaritas  '  beniqna 
est,  chiiritnsnoii  wmululur,  chnritas  non  nrjit  perpcram, 
non  iiiflutur,  non  irritatur,  non  cogitat  mnlum  ,  non 
gnudet  sitper  injustitiam,  collwlatur  aulem  in  verilnie. 
Oinnia  diligit,  omnia  credit,  omnia  spernt,  omiiia  sus- 
tinct^.  Chnritns  numqiicim  excidet  (\  Cor.  xiir,  2-8^. 
1)0  hnc  ipso  ad  Galiiias  :  Diliijes  proximvm  libi  "^  tailt- 
(luam  te.  Si  aulem  mordelis  ^  el  incusnlis  iiiijicein,  videle 
iie  consuniamini   ab  invicein   (Gnl.  v,  li-I6).  Dc  hoc 


fdii  dlaboli.  Oinnis  qui  uon  estjuiiils,  iion  rsl  de  Deo,  cl 
qni  non  diligit  frnlrein  snum.  Qiii  eiiim  fralrei::  suuni 
odil,  homicida  esi.  El  srilis  quin  oinnis  hoinicidn  iion  hnbel 
in  se  vilain  aHernum  in  se  inanenlem  (I  Joan.  iv.lG).  IlCiii 
illic  ^  :  Siqiiis  dixerit  (luoiiiam  diligil  Deiim,  et  fralrem 
siiiim  odit,  meiidaxest.  (^ui  ciiiin  non  dilirjii  frnireni  skuni 
qiiein  videt  "■■•,  Deum  quem  non  videt  qiioniodo  potest  d:- 
ligere?  I>e  lioc  ipso  in  Aciibus  Apiistnliinim  :  Tiirdd 
iiulem  eoriiln  qiii  credideniiil  aniiiia  at  hieiiU  liiiit  iltje  ■ 
bant,  ncc  filil  inler  itlos  discrimen  iittitin,  iiec  (liiicqUaiti 
siiuin  jndicabniil  ex  boiiis^-^''^  quai  eis  eraiil,  sed  fuermil 
lllis  omniu  commnnia  (Act.  iv,  52).  t)e  ftbt  ipsi)  i/i 
Evaiigelio  <■'■  caia  Maiih:uuni :  Si  obiuleris  muiius  ittUm 
ad  aliare,  et  illlc  recordatns  fueris  qma  fratret  ttius 
g  hubet  aliqiiid  iidrersuin  le,  relinrjue  illic  miiniiS  tuuiii 
iinte  ttliare,  et  vnde  prius  reconciliari  fralri  tiio,  cl  luiic 
veni  ei  o/fer  '^*'  milnus  tuum  ad  altare  (Maltk.  v,  23). 
I(em  iii  Epistdla  Jo:innis  :  Deus  cliaritas  est,  et  (jin 
mnne.t  in  cliarilUle  "",  in  Deo  manel ,  ct  Delts  '<  in  co 
(I  Jonn.  IV,  1&).  Iicm  illic  :  Qiti  dicit  se  in  litce  eh.^e 
et  fratrein  suuiii  odii,  inendax  cst  bs,  et  intcnebrli  ain- 
bulat  usque  adhilc  (1  Joan.  ii,  9). 

CAP.    IV.   —    IN    NdLte  GLORIANDUM  ,    (IUANDO   NOSTRCrf 
NIHIL  SIT. 

Iii  Evaiigelio  cata  Joaiiiicin  :  Nemo  potesl  qiiicqvnm 
accipere ,  iiisi  diiiitm  fiteril  illi  de  coelo  (Jonn.  iii ,  27  ). 
Ilcm  iii  Kpisiula  P.tiili  ad  Coriiilliios  priiiia  :  Quid 
enim  hnbes  quod  non  ncceperis  ?  Si  aulem  uccepisii  j 
qiiid  glorinris,  ijunsi  iion  ncceprris  ''■'  ( I  Cor.  iv,  7  )  ? 
Ileiii  iii  Basiliou  pi'iiiio  :  Noliie  gloriari ,  neiiue 
loquamini  ''  elata  ii,  elnoit  procedui  mngniloqnentiii^''^ 
ex  ore  vrstro  ,  quia  Deus  scieniiarum  '^  Dominns 
{  I  lleg.  u,  5).  Iteiii  illic  ;  Invalidns  fnciits  est  arcus 
paieiiliiith,  el  ihftfini  iitciilcii  sunt  virtnie  "*"'.  i)e  lioc 
ipso  in"lHa'cit;(lj;Ms  :  Jusium  esi  sltbdiiuiii  beo  esse  rt 
morlalem  non  paria  Deo  sentire  (  11  Mach.  ix,  12  ). 
Ileiii  illic  :  Et  verba  viri  peccaloris  iie  iimuerilis  ""  , 
qidngloria  ejus  in  stercora  ""  erit  el  in  vermes.  Ilodie 


LECTiONES  VARIANTES. 


"  Quotl  non  liabuit  Lam. 

b  Ut  sit  aliis  rpfrigcriuin  Corb-  llod.  i,  2.  L'l  aliis  rcfii- 
tjcriuiii,  vobis  prussura  sil  Thu. 

"  Cliarilaieiii  Linn.  NC.  2.  Bod.  1.  Voss.  2. 

<1  Oiiiniuui?  Qnid  Corb. 

«  Di'S()icit  unusiiiiisqfio  NC.  2.  Carb. 

f  P.aciMn  incaiii  clovoliis,  |.;ic('iii  ineaui  reliU([uo  Cott. 

B  Foliccs  Hod.  1,  2,  4.  liiin.  Tliu. 

h  Duo  ex  voiiis  convfn(a'iiit  i«m.  Lin.  NC.\.  Hod.2,  5. 

i  Super  lcrraiii  Coll. 

i  Parvulis  iii  Clirislo  Cnit. 

k  Larle  \os  polavi,  Bod.  1,  2,4.  Lam.  Lin.  NC.  1.  Ver. 
Briier.  Tliu.  Co<b. 

1  Non  cibo  Lnm.  Lili.  JVC.  1 .  Tlm.  Corb. 

■"  K.sc:!!!!  noniliiiii  enim  potcratis  Lam.  NC.i.Lin.  Bod.i. 

"  in  vobis  cjidil  .-finulalio  Und.  5.  Vobis  sunt  Cott. 

"  Niliil  profi.io  l)od.  7,.  NC.  2. 

P  I:i  cibds  p:iup['ruiii  Lain. 

1  Ut  aideat  Benev.  Yer.  Corb. 

■■  A;,';ipeii  Lam.  XC.  \.  Tltu.  Lin.  Sic  passiin  infra. 

'  Niliil  S'iin  Cott. 

•  M:ii(iiaiiiiiia  est,  patiensest,  benigna  cst,  non  inilatur, 
iioii  delKineslatiir,  iion  (jUierit  quse  sua  sunt,  non  cogilal 
uialuni,  ingaudet  injiisliliam  Cott. 


"  Omuia  sufferl,  Lain.  Lin.  NC.i.  Bod.  2  Cotl. 

"  Proxiniiini   luuin  lanuiiiaui  lcipsuiu    Cott.  Tliu.  Corb. 
Lain.  Lin.  NC.  1,  2. 

"  Moidelis,  el  ci  iiniuatis  Bod.  1.  .VcciiSStis  Lam.  Bod.  2. 
Ad  iiiviceni  Bod.^. 
J)      y  ApparelMiiil  lilii  Lani.  Bod.  2.  NC.  1. 

^  llcui  illic:  Oiii  fralroiii  r/iH.  Cor. 

"*  Kralrciu  (liic.iii  viilet  (juoiidic  Cott. 

l'i>  i\ec(niis(|iiaiii  .suuilijiiilicaliat  de  lionis  Corb. 

""  lii  Evaii^fliii  (/es;i//(  iii  Tlm. 

Jii  Tiiiic  ofieies  Lain.  Boit.  2.  NC.  \. 

'"'  Maiict  in  dilediiiiic  Lnm.  Bod.  2.  NC.  1. 

f  f  Deus  in  eo  eril  Bod.  1.  In  Uco  iii.anet.  Item  Borf.  2, 
5,  4. 

615  Odit.Iiomicida  esl,  Bod.  3. 

i'h  Accepisti  Ldin  Bud.  1,  2.  NC.  l 

ii  l'"l(if|u:iiiiiiii  Bod.  2. 

i  j  Klale  Corb. 

kk  M:igniloqiiela  Lani.  NC.  1.  Bod,  2. 

11  Scieuliaruiii  Doiiiinus  est.  Colt. 

tiim  Acciiicti  siiiil  rolKirc,  !o(l.  5. 

""  Tiuiueris  Lam.  Lin.  NC.  Bod.  4.  CoU.  ^ 

>">  Stercore  Lam.  Lm.  NC.  1. 


955 


niVl  CVPUIANI 


759 


txloUelur  ■> ,  et  cras  iion  iiwiiiklur  :  quoniam  convcnui  A  Oominiis  conlritit  r   corde  ,  et   humites  spirilu  sal 


es(   i;i   terram  tuam  ,  et  cogitaiio  ejus   '•  peiiit  (  l 
J/ac/i.ii,G2). 

CiP.     V.      —     HHIIILnATEM    F.T    Ol'IITF.M     IN    OMNlHfS 
TENEXDAM. 

Apud  Esaiam  sic  dicii  Dominiis  Deus  :  Ccelum  iiiihi 
thronus  ■■  ,  et  terra  scabeltum  pedum  meoruni.  Quam 
milii  sedem  <>  cedipcubilis ,  aul  (juis  tocus  ad  reqiiiein 
mihi  ?  Omnia  enim  itta  (ecil  manus  mea  ,  et  sunt  nien 
oinnia  ista.  El  super  quem  aspiciam  '-■  alium,  nisi  super 
humilem  et  quietum  et  trementem  '  sermones  meos 
( Isa.  Lxvi ,  1,  2)  ?  De  lioc  ipso  iii  Evangelio  caia 
MallliKuni :  Beati  mites  e  ,  qunniam  ipsi  hwredilubmit 
terram  {Maiih.  v  ,  5).  De  lioc  ipso  cala  Lucam  :  Qui 


vabit.  Ilein  illic  :  UulKe  pressurce  i  justorum ,  scd  ' 
ex  omnibiis  iltis  liberabit  eos  Dominus.  De  lioc  ipso 
apiid  Job  :  Nudiis  erivi  de  utero  viatrit  mcm  ,  nudiif 
etiam  ibo  ^  sub  lerram.  Domiiius  dedil .  Domiims  abs- 
tiilii.  Sicnt  Domino  ptacuit '  ita  faclum  esl.  Sit  nomen 
Doinini  benedictuin  ".  In  his  omnibus  quw  coiiliqerunt 
ei ",  niliil  peccnrit  Job  labiis  suis  in  conspecin  Domini 
{Job  1,  21  ).  I)e  lioc  ipso  i»  Evangelio  c:ita  Mai- 
llixum  :  Beati  plumjenles  ",  quor.ium  ipsi  coiisotnbinilur 
{  ilaiih.  V  ,  4  )  Iiem  caia  Joaniiem  ;  Ilwc  lociilus  sum 
vobis ,  iit  in  nie  pncem  liabenlis ,  in  saicuto  auteni  pressu- 
rnniy  habcbilis;sed  fidite  ^,quoiiiam  ego  vici  munduni  "^ 
{Joan.  XVI,  55  ).  De  lioc  ipso  ad  Corinliiios  seciinda  : 
Datus  est  inilii  slimulus  carnis  mea:  ancjeliisSalana;,qtti  me 


minimus  erit  ^  in    omnibus  vobis  ,   hic  erit   niaynus  ^  colaphizct,  ut  non  extoltar.  Propter  quod  ler  Dominiim 


(LMC.ix.^iS^.liem  illic  :  Qui  se  extotlit  huniitiubititr, 
el  qui  se  humitiaverit  exutlubitiir  (  Ibid.  xiv,  11  ). 
Dc  hoc  ipso  ad  Ronianos  ;  Noti  altum  sapere  '  ,  sed 
time.  Si  enim  Deus  natiiratibus  raniis  non  pepercit ,  ne 
forte  ncc  libi  parcat  {Rom.  xi ,  20  ).  De  lioc  ipso  iii 
Psalmo  XXXIII  :  Et  humiles  spiriiu  satvabit.  Ilcm  ad 
Romanos :  Reddile  omnibusqiiw debentur i ,  cuitribulum 
tribulum  ,  cui  rectignt  vecligal ,  cui  tinioicm  timorem  , 
cui  honorein  honorem.  Nemiiii  quicquam  debenlis  ,  nisi 
ut  invicem  diliyatis  {  Rom.  Xlil ,  7  ).  licin  iii  Ev.iiigclio 
raia  MalilKKiiin  :  Ditigunt  primuin  recumbcndi  tocuin 
in  cceiiis  ^,  el  primnin  sessioncin  in  synagoqis,  el  sulula- 
lioiies  in  foro  e.t  vucari  nb  hominibus  rabbi.  Vos  nulem 
ne  vocaverilis  '   rabbi.  Unus  est  eiiim  vobis    mngisler 


rogavi  ut  discederet  a  nie,  ct  dixit  mihi :  Sufficit  libi 
gratia  mea.  Nam  virlus  in  infirmitate  perficiiur  {  U 
Cor.  XII,  7-9).  De  hoc  ipso  ad  Rnmanos  .•G/oiinmi(i- 
in  spe  claritatis  Dei,  non  solum  autem,  scd  et  gloriumur 
in  pressiiris ,  scicntes  qiioniam  pressura  lolerantinm  ope- 
ratitr  ,  loteruniiu  aiitem  probationem  ,  probalio  autem 
spein.  Spes  autem  non  confundit ,  quia  dileclio  Dei 
infiisa  1'''  cst  in  cordibus  noslris  per  Spiriliiin  snncnim 
qiii  dalus  est  nobis  {  Rom.  v,  2-5  ).  Oe  lioc  ipso  cala 
Maitli:i'iiiii  :  Quani  tata  et  spatiosa  via  est  quce  ducit  ad 
inteiiium  ,  et  mulli  siint  t'=  qiii  inlrant  per  eam!  Qunm 
arcla  ct  ancjuslu  via  esl  quce  ducit  nd  vilnin  ,  et  paiici 
siint  qui  cam  invcniuiit  (  Malth.  vii,  15  )!  De  lioc  ipso 
in  Tobia  ;  Vbi  suiil  justitiai  tuai  ?  Ecce  qiix  paicris 


{Matlh.  \xin,  6-8).  Itcm  in  Evangelio  cala  Joaniicm  :  q  {Tob.  ii,  2i  ).  Ilem  in   Sapientia  Salomonis :  In  to- 


Non  est  senus  major  domino  suo  ,  neqne  aposlolns 
tnojor  eo  qui  te  inisit.  Ilaic  scientes  benti  erilis  "'■ ,  si  en 
fecerilis{Jonn.  xiii,  10).  Iteni  in  Psalmo  lxxxi  ; 
llumitem  et  paupcrem  juslificale. 

CAP.   VI.— BOXOS  QIOSQUE  "  ET  JLSTOS  PLDS  LABORARE  , 
SED  TOLERARE   DEBERE  ,    Ql'IA    PROBANTUR. 

Aptid  Salomnnem  :  Vasa  figuli  probal  fornax ,  et 
homines  jiislos  lenlatio""^  tribulalionis  (/'.Vc/j.  xxvii,6). 
Iiein  in  Psalino  l  :  Sacrificium  Deo  spiritus  con- 
tribulatus ,  cor  conlrilum  el  huiiiiUaliim  Dtus  non 
dcspiciet  ".  Item    iii    Psalmo   xxxiii  :    1'roxiiiius  esl 


cis  ''''  impiornm  gcmunt  jusli.  In  itlorum  aulem    perdi- 
lionein  abundabiinl  '^"  jusli  {Prov.  xxviii,  28). 

CAP.  Vll.  NON  C0NTRI8TANDUH  &PIRITLM  "   SANCTUM, 

ODEH  ACCEPIHUS. 

Paulus  8g  aposlolusad  Ephesios  :  Nolite  contristare 
Spiritum  sanctum  Dei ,  in  quo  signali  eslis  in  die  '''' 
redemptionis.  Uninis  amuriludo  ct  ira  et  indignutio  et 
ctnmor  el  blaspheinia  ' '  auferanlur  a  vobis  {  Ephes.  iv, 
50  ). 


»  Exlollilur  Ilod.  2. 

>•  Periljil  /.rtm.  /,i(i.  rolt.  .VC.  I.  Borf.  1,2,  4.  Thu. 
Corl). 

'  Scdes  Corb. 

'1  Mihi  (loniiiin  Lnm.  SC.  \.  Hod.  2.  Corb. 

"  Siiper  i]uciii  iispl(  i;iiM,  iiisi  llvd.  2. 

'  Kl  liiiicnlcm  llod.  .">. 

K  l-'clicfs  iiiiies,    Hod.  4.  Thii. 

h  Miniiiius  fuerit  Bo<l.  .1. 

'  Allum  resuifwf  llvd.  3. 

i  Omnibus  (lebita  llod.  1. 

*  In  comcslione  Uod.  •>. 

I  Nolite  vocari  Un.  Ne  voceraiui  iVC.  2.  Vocati  fueriils, 
Cnrb.  ' 

■"  Kcliccs  crilis  Hod,  1.4. 

"  Bdnos  (iu(«iuc  hod.  1,  2.  4. 

"  Dcspicii  «o(/.  2.  Spcrnit  iin.  \C.±  Bod.  3.  Thu. 
Corb. 

P  Contrilmlatis  corde  llod.  1,  2,3,  4.  Thu.  Corb.  Colt. 

1  Mulla  Hagellj  lioii.  5.  Multw  irilmlalioDcs  AC.  2 
(  vll. 


LECTIONRS  VARIANTES 
D 


Lin.NC.   1,2. 


""  Kl  ex  omuihus,  Corb. 

'  llio  in  l('rrain  Hod.  1,  4.  Thu.  Coll. 

'  Domiiio  vi.suni  csi  Liim.  llod.  1,  2,  4. 
Thu.  Corb.  Cott. 

"  Konedictuin  in  .ssnciila  Lain.  NC.  i.  Bod.  2. 

'■  Conligcriinl,  iiihil  Uod.  2. 

"  Fcliccs  Bod.  4.  Thu.  I.ugeiilcs  Bod.\.Qm  lugenl CoH. 
Plaugentcs  niinc  Lain.  XC-  I. 

■'■  Prcssuraiii  sed  Thu.  Ilod,  1,  3,  4. 

'•  Coulldite  7io(/.  1,  o. 

""  Vici  sajculimi  Bod.  t,  4.  Thu.  Corb. 

l-h  DilTusa  Colt. 

'^"  Introeunl  Lam.  Lin.   NC.  1,2.  Bod.  \,  2.  4.  Thn. 
Corb. 

<iit  In  loco  Hod.  2. 

•"■  Pordilionp  ululabunl  Coll.  pcrditioiicm  Impr. 

'f  Contrisl;ire  Lmi.  Lin.  NC.  1. 

KS  Paulus;id  Oxon.  Corb.  Lain.  Lin.  XC.  1,2.  Bod.%  3 

'•''  In  diem  rliu.  Corb.  Lain.  I.in.  NC.  1,  2.  Bod.  2. 

' '  .\ulcrauir  Thn.  Corb.  .\  vobis,  eiim  omni  malitia  Yir. 
Cult. 


737                                                    TESTIMONIORIM  LlBEll  III.  758 

CAP.  viii.  —  iRACUNDiAM  vi.NCENDAM  ESSE,  NE  coGiT  A  (loiwsor  :  Rex  ,  HOii  opus    csl  tiobis    de    lioc  verbo 

DELINQUERE.  rcspoiidere  1  libi.  Est  eiiiin  Deus,  cui  iios  servimus , 

Apud  Salonioiiem.  iii  Proverbiis  :  Melior  esl  vir  pa-  P""^"'  '"P''''  "««  <<«  ""'"""  "J"''  "''''"'>' '  «' ''«  "'"- 

lieiis  forii.  Qui  eiiim  iracundiam  coiHinel  -,  melior  est  '"''"«  ""'  -  ''''^  -  '"''«'■«'"■'  "««•  ^^'  «  "»«■  """""  «'  ' 

,,imm  qui  urbcm  capii  {  Prov.  xvi ,  52  ).  Ilem  ''  illic  :  "'''  V«'«  diis  luis  non  servimus  ,  el  iinaginem  auream 

Imprudens  eadem  die  enimliat  iram  suam  ,  abscondit  -7««"'  siatuisli  non  adoramus  »  {Dan.  lll ,  16-18).  Ilem 

aulem    iiihonoralionem  suam  astulns  (  Ibid.  xii.  IC  ).  ■"'?"''  "ic-emiam  :  Malediclus  hoino  qui  spem  habel 

De    l.oc  ipso  ^    ad  Eplicsios  :  Irascimim  ,    et  iiolile  '"  '"""""'  «'  benediclns  homo  qui  fidit  m  Domino  , 

peccure<i.  Sol  non  occidat   super  iracundiam  veslram.  ''  "■'"  "'  '^"^ «/'«  'J"' (  "'"■  ''"'■  ^ )•  De  I.oc  ipso  iu 

(  Ephcs  IV.  26  ).  Itcm  ii.  Evangelio  cala  MaUl.xum  :  Deuleioi.omio  :  Dominum  Deum  tuum  adorabis  ,    et 

Amlistis  quia  dictum  est  "  aniiquis,  Non  occides  ;  qui  '"'  «"'''  ><^rvies  { Deut.  vi.  13  ).  De  lioc  ipso  ad  Ro- 

autem  icciderit ,  reus  erit  judicio.  Ego  aulem  dico  vobis  '^•''"«^  =  '^^  cotuerunt  et  servierunt  creaiurm  ,  reliclo 

qnia  omnis  qni  irascitur  (ralii  suo  sine  causa ,  reus  erit  ^'""""■'=  '•  ^'"'"^'-  </'«"'  <"'  "''"''"''' '""«  *'^''«  '"  P«»- 

}udicio{Matlh.  v,  21  ).  """^*  ignominiw  (  Rom.  i.  25  ).  De  lioc  ipso  apud 

Joaiinem  :  Major  est  qui  in  vobis  est  quam  qui  in  hoc 

C  VI>.  IX.  —  INVICEM  SE  PnATRES  SUSTINERE  DEBERE.      g  mundo  {  I  Joan.  IV  .  i). 

Ad  '  Galatas  :  In  conlemplalione  b  habentcs  uniis- 

'^  CA1>.  XI.  —  EUM  QUI    FIDEM    CONSECUTUS    EST,  EXPOSITO 

nitisaue  ,  ne  et  vos  lenleinini.  Allcrutrum  i»  oiierasustt- 

II'                                                               ,  „    ,           ,   V  PRIORE  "  HOMINE  ,    COELESTIA    TANTIJM  ET    SPIRITALIA 

nele  ,  et  sic  adimplebiiis  leqem  Lhrisii  {  (jai.  vi.  1  ). 

'                         1-3                        \                 •       /  COGITAUE     DEBERE.     NEC    ATTENDERE    AD     S,£CULUU, 

CAP.   X.     —    m  DEUM  SOLUM  '   FIDENDUM  ET  IN  IPSO  GLO-  COI  JAM  RENUNTIAVIT. 

RIANDUM   ESSE.  t        i  p     •            n        ■,    n       ■ 

Apiid  Esaiam  :  Quwrile  Dominum  ;  et  cum  iiivenen- 

Apud  Hiereiniam  :    Non  glorieiur  snpiens  in  sa-  tis,iiivocateeum.  Cum  aulem  appropiiiquaveril  vobis, 

pienlia  sua  ,  ncque  glorielur  forlis  in  forliludine  sua  ,  relhiquat  impiits  vias  siias,  et  vir  faciiwrosus  "■'  cogila- 

iiequc  glorielur  dives  in  divitiis  suis  ,  scd  in  hoc  glo-  Hoiies  .uias,  et  coiiverlatiir  ad  Doininum,  et  misericor- 

lielnr  qui  glorialur  i .  intelligere  et  iicssc  i-  qiioniam  ego  diam  consequetur,  quia  in  mullum  "   remillel  peccata 

sum  Dominus  ,  qui  facio  misericordiam  et  judicium  et  veslrn  {Isa.  lv.  6).  De  hoc   ipso  apiid  Salomonem : 

jnsliniim  super  lerram  ,   qnoniam  in  his  est  voluntas  Vidi  universn  opera  qiim  fucla  snnt  sub  sole,  el  ecce 

mea  ,  dicit  Doininus   {  Hier.  ix,  22  ).  Dc  lioc  ipso  ii\  oiiiHm  vanitas  {Eccle.  i,  \A).  De  lioc  ipso  in  Exodo  : 

Psalmo  Liv  :  iii  Domino  speravi,  non  limebo  qitid  fa-  Sic  aulem  comedclis  eum.  Lumbi   vcslri  praicincli,  el 

cial  mihi  homo.  Itein  illic  ;  Non  nisi  soli  Deo  sitbjecla  p  calcianienla  >'  ceslra  in   pedibits  vestris,  el  bacula  ves- 

e>,i  •  aniina  mea.  Ilem  in  Psalmo   cxvii  :  Non  metuam  tra  in  manibus  vestris,  et  cdelis  eum  feslinanier.  Piisclia 

qiiid  fucialmihi  homo,  Dominus  milii  auxiliulor™  est.  est  enim   Domini  ^- {Exod.  \n,  i\).  De  l.oc   ipso  ia 

Iiein  illic   ^'   :    Uonnm   esl   confidere   in   Domino '^  Evaiigelio  cata  MalllKcum  :  JVo/i(e  cogiture  diceiites : 

qitam  fidere  in  "  homiiie.   Boniiin  esl  sperare  in  Do-  Qiiid  edemus,  aut  quidbibemus  ^'^,  aut  quid  vesliemiir? 

miiium  quam  sperare  in  principibus  v.  De   lioc  ipso  II&c  cnim  nnliones  inquirunt  ''•'.  Scit  aulem  '"'  Pater 

apud     Danielem     :    Iksponderunt     autem    Sidrac  ,  vester  quia  horum  omniitm  indigetis.  Quccrile   primiim 

Misiic   ct    Abdenago  ,    el    dixcrunt   regi    Nabucho-  regnitm  Dei  el  justiliain  ejiis,  el  omnia  ista  apponenlur 

LECTIONES  VARIANTES. 

"  Iracundiam  contemnil  Bod.  3,  4.  Qui  iracuniJiani  con-  Cott. 

lii.clc.niiel  urbcm  Cotl.  "  Doniino  Thu.  Colt.  Dominuni  Oa;oii. 

'>  lu  Parabolis  lam.  NC.  i,  a.  Bod.  2.  Proverb.  iVC.  2,  "  In  lioinines  Thu.  Bod.  i.  Cott. 

'■  Puuliis  Oxon.lam.  NC.  1,2.  Bori.2.  deestinimpressis.  p  In  principes  Bod.  I,  2,  4. 

'I  Dcliiiiiuorc  Lnm.  Lin.  NC.  1.  /Jori.  2.  4.  1  Sermone  rps|ioiidcre  Bod.  2. 

"  DicUini  «st  al)  auliquis  Lum.  NC.  1.  ■■  Et  nuuc  noluiu  sit  Lain.  Bod.  2.  NC.  1. 

f  Paulus  Oxon.  Lum.  ?fC.  1,  2.  Bod.  'i.  "  Npc  imaginciu  auream  quain  statuisti  adorau.us  Lam. 

6  Vos  fralres,  el  si  piseoccupauis  fucrit  liomo  in  aliquo  Liii.  NC.  1 .  adorabimus  Corb. 

(lcliclo,   vos  «lui  spiritalcs  cslis,  iuscrviie  bujusniodi  ia  *  Creatore,  qui  esl  benedictus  in  sa^cula  iao».  NC.  1. 
spirilu  mansuctiidiiiis,  considcrans  tcipsuin   iie  lcnteris.  J)  Bod.  2.  Cott.. 

Jiivicom  oncra  vestra  portiite  Coll.  "  Kxpoliato  priore  Tliu. 

ii  Allcr  alterius  onera  NC.  2.  l.in.  Oiiera  vcstra  NC.  1 .  '^  Facinorosus  semitas (oib.  iniquus  consilia  sua  Lin. 

Bod.  %  ^  (Juia  multum  inisericors  pst  elrcinillet  Bod.  i. 

i  Deo  solo  Bod.  2.  >  Et  caliga;  vestrae  Limt.  NC.  1.  Lin.  BoU.  i,  2,  t.  Thu. 

j  Glorietur  fortis  CoU. Glorietur.  quiglori;ilurfortisi«»!.  Corb.  Cott. 

yc.i.  Boit.  2.  '  Pasclia est  Domini  rliu. 

k  Nosse  dcbel   TAu.  Et  sciat  quia  pgo  suni  Dominns,  ""Edimus  aut  quid  bibiinusCoH. 

Colt.  •>''  Nationes  quajrunt  Lam.  NC.  1.  Bod.  1, 2,3, 4. 

1  Dpo  siibiui  llod.  2.  "  Scit  enim  Paler  Colt. 

"'  Adjulor  Lani.  Lin.  J?od.2.  Etego  videbo  iniinicos  meos 

STEPII.  BALLZII  miJE. 

fC  Cap.VIII. — Siiie  cnustt.  Cassianus,  lib.  viii,  cap.  20,  Epislola;  ad  Ephesios,  et  capul  v  Malilimi,  iinde  sum- 

scribii  ila  legi  ii.  quibiisdain  cxciiiplaribiis,  ct  adiiit  piiis  esl  liic  lociis,  ait  a  quibiisdain  coiiicibiis  addi 

siiieifliia  csse  sinecnnsa,  et  adjccta  abhis  qui  iiiipii-  shie  causa,  et  islud  radciidum  csse,  qnia  ira  viri  jusli 

laiKlainiran.  pro  jiistis  caiisis  inii.inic  pulavcrunl,  cui.i  jusliliam  Dei  non  operalur.  YideErasi.ii  aiinolationcs 

niiqiicnullusqiiiiiulibet  ahsque  ralioiiecoiiiinolus.sinc  iii  liiinc  Maliha'i  lociim  ,  et  Reuatum  Massuetuiii  ht. 

cauria  se  dicat  iiasci.  Hieronymus  quoque  iii  caput  iv  lil'.  iv  Iieiia-i,  cap.  15. 


74:^  DIVl  CY 

si  dUujUh  Domiiwm  Deuin  veilnim  ex  loto  corde  veslvo  \ 
cl  exlota  aiiiina  vctlra  (Deut.  xiii.  3).  De  lioc  ipso 
iii  Saplcnlia  Saloinoiiis  :  Ei  si  coirtiii  lioimiiibus  lor- 
meiita  piuii  iunt,  spes  eoriiin  immorlalilalc  plena  est ; 
et  in  paiicis  vexali,  in  imillis  bcne  disponenlur,  quo- 
niain  Deus  lenlavit  illos  "  et  invenil  illos  digiios  se. 
Jamijuam  auriim  in  {ornace  probavit  itlos  ,  el  fiuasi 
Iwlocausla  licslia  ''  accepil  illos,  el  in  tnupore  ''  eiit 
rcspecius  illorum  ''.  JitdicHbuni  iialione^  el  domina- 
buntur  popalis,  et  regiuibit  Domimis  eorum  in  perpe- 
tiiuin  (Sap.  III,  h).  De  lioc  ipso  in  Macliabxis  "  : 
Abraluiin  noniie  in  tenlalione  invenltis  est  fuielis,  et 
depulatum  est  ei  ad  jusliliam  (I  Macli,  ii,  52)? 

CAP.  XVI.  — DE  B0»0    MARTKRll. 

Iii  Proverbiis  Salomonis  :  Liberatde  malis  animam  '  p 
niarlyr  k  fidelis  (Prov.xiv,25).  llein  illic  :  Tuuc  slabunt 
jutli  iii  magna  conslantia  adversus  eos  qui  se  angus- 
tiaverunt  et  qui  abslulerunt  labores ''  eoruin.  Videiilcs 
lurbabuntiir  timore  liorribiii,  et  mirabuntur  in  siibila- 
tione  insperal(B  salutis,  dicenles  iiiler  se  ' ,  pxnilenliam 
liubentes  i  ,  et  per  angustiam  spiritiis  gementes :  lli 
sunl  quos  aliquando  liabuiinus  in  derisum  ^  el  in  simi- 
liludiiiem  improperii.  Nos  inseiisiiti  vitam  illoruin  wsli- 
mabamiit  insaniam  el  finem  illoruin  sine  lioiwre.  Quo- 
modo  '  computati  siint  iiiter  fHios  Dei,  et  iiiter  sanclos 
sors  illorum  est  !  Ergo  eiravimus  a  via  veritalis,  ct 
jiisiiliw  lumen  non  luxil  nobis,  el  sol  non  esl  orlus 
nobis.  Lnssuii  sumus '"  in  iniquilalis  via  et  perdilionis, 
cl  ainbulaviinus  sotiludines  di(liciles,viain  uulem  Doiiii  ■ 
(li  ignoravimus.  Quid  nobis  "  profuit  superbia,  aut  Q 
qiiid  (iiiiliaruiii  jactalio  conluHl  nobis  ?  Transierunt 
omnia  illa  tamquam  umbra  {Sap.  v,  1-9).  De  boc  ipso 
iii  Psabno  cxv  ;  Pretiosa  "  i»  conspeciu  Doinini 
mors  sanctoriim  i'  ejus.  Iiem  in  Psabno  cxw  :  Qiii 
teiiiinanl  iii  lacryniis,  in  exullulione  'l  melent.  Aiiibu- 
lanles  '  ambutubunt  ct  ptorabunt  miltenles  seinina  sua, 
venientes  autein  venient  in  exulliilione  toltehtes  greinia  " 
tua.  '"  De  lioc  ipso  in  Evangetio  cala  Joannein  :  Qui 
ainat  animam  suam  perdet  illiim  ;  et  qui  odit  aiiimam 
tuain  in  isto    sa;cuto,   in  vilam  aiternam  invenicl  ' 

LECTIONES 

»  Prottavil  illos,  el  iiivenil  illos  dignos  esse,  cl  holocau- 
slmn  Colt. 

k  Holocatisiuni  ac  liosliimi  Jiod.  I.  HolocausU  Iiosllam 
l.iim.  SC.  Itod.  2,  5.  HolocaiisUiiii  liosUam  llen.  Ver.  Tllu. 

"^  Tciiiiiore  jllo  llod.  1. 

<1  K<\spi'cUis  llloriiin  fulgebiiiil ;  tainqiiain  scinUllo^  iii  D 
aruiutlnulo  currciil  Lam.  SC.  1.  Uod.  2.  CoU. 

«  lu  Gciiesi  Uun.  .VC.  1.  llod.  2. 

f  Aiilmani  snain  l.iim.  SC.  i.  Colt 

8  Martyr  Uoi  Uod.  2. 

1»  Qui  (lirlpuoruiit  labores  Lam.  Lin.  XC.  1,  2.  Bod.  1, 
2,  5,  i.  Thu.  Cott. 

'  DlciMil  inter  se  TUu. 

i  I'o;nllunllain  agentes  Cott. 

"i  lu  risu  et  lu  similltutllne  iaiH.  »od  1,2.  i.  Corb.  SC. 
I.  Colt. 

'  Ixco  (|Uoino<lo  Uud.  3. 

•"  Luxati  sunius  Cott. 

"  L'l  quld  iiobls  profuil  Cott. 

"  Prctiosa  est  Lain.  SC.  1. 

I'  Mors  jiistoniin  Bod.  1 .  1.  Tliu. 

1  In  gaudio  Lin.  Coll. 

'  AmbuUntesihaiil  elflebant  porlanles  l.in.  Amlnilabaiit 
i  iiu.  Aiubulam  et  ploranl  Corb.  Euules  ibuiit  el  llebuiil 


PRIANl  Tii 

iltam  {Joan.  xii,  2.')).  Iiein  illic :  t'i(i)t  mtem  tradi- 
derint  vos,  notile  cogilarc  quid  loquamiiii.  iVoii  eiiim 
vos  esiis  qui  toquimini ,  sed  Spiiilus  Palris  vesiri  qui 
toquiiur  in  vobis  {.Mallli.  x,  i'J).  Ilein  illic  :  VeiiieJ 
liora  ul  oniiiis  qui  iulerficit  vos  ",  aibilreliir  ■>  officiitm 
se  Deo  faccre.  Sed  et  lioc  fncient,  quoninm  uon  co- 
(luoverunl  Pairem  iieque  me  {Joan.  xvi,  2).  De  hoc 
ipso  cala  .Maillinf^iiin  :  lleaii  qiti  persecuiionem  passi 
fucriul  proplcr  juslilium'^,  quoiiiam  ipsorum  est  rcg- 
nuin  coetorum  Matlli.  v,  10).  llein  illic;  Ne  limue- 
rilis  eos  qui  occidunt  corpus,  animuui  auicm  non 
possnnt  occiilere.  Mayis  aulem  ineluile  eitm  qui  polesl 
aiiimiim  el  corpus  occiderc  in  gehcnnuin  .'  (.1/u(//i.x,28). 
Ilciii  il!ic  :  Quicuinque  mc  coufessus  fueril  corom  homi- 
nibiis,  et  ego  confilebor  illum  coram  Palre  mco  '■  qiii 
in  coetis  e.ii.  Qiiiaulem  me  negnveril  coram  liomimbus, 
el  cgo  uegabo  eum  coram  1'alre  nieo ,  qui  in  coetii 
est.  Qui  autein  suslinuerii ""  usque  in  fiiiein ,  liic 
satvus  eril  {Ibid.  xxxii,  22).  De  lioc  ipso  cata  Lii- 
cain  :  Ueati  eritis  cuin  vos  oderint  liomines,  et  sepa~ 
raverinl  vos  cl  exputerinl,  et  matedixerinl  nomiiti  vislro 
qiiasi  neqttam  propler  Filiuin  liominis.  Gamlele  in  illa 
die  et  exuUale ;  eccc  enim  merces  vestra  multa  ^'^  in  cce- 
tis  {Liic.  VI,  22).  Ilein  illic  :  Amcn  dico  vobis,  nemo 
est'^<^  qui  retinqitat  '^'^domum,  autparentes ''«,  aitl  fralres , 
aul  uxorem,  uut  fitios ' '  propter  regiium  Dei,  cl  non  reci- 
piat  seplies  tanlum  in  isto  lempore,  in  swcuto  autem 
fuliiro  viiitm  wternam  bk  {Luc.  xvin,  29).  De  lioc  ipso 
in  Apocalypsi  :  El  cum  aperuissct  quinliim  siynum  '''' , 
vidi  sub  arn  Dei  animus  occisoruin  propler  Verbitm 
Dei  et  marlyrium  siium,  el  ctamaverunt  magiia  voce 
dicenles  :  Quousque,  Domine  sanclus  cl  verus,  non  ju- 
dicas  et  viudicns  saugitinem  noslrum  de  his  qui  iii 
terris  inluibitant  ?  Et  dalai  sunt  ' '  eis  singulis  slotai  al- 
bai,  et  dictum  est  eis  ut  reqiiiescerent  brevi  adlitic 
tempore  i  i ,  doiiec  implealitr  ^^  niimerus  conservorum  et 
fratrum  eorum,  qitique  poslea  occidenliir  cxempto  ip- 
soruin  {.Apoc.  vi,  7-11).  Iiein  iliic  :  Post  liaic  vidi 
tiirbam  muttam,  quam  dinumerare ' '  exliis  neino  poleral, 
ex  omni  gente,  et  ex  oinni  Iribu,  el  ex  omni  populo  el 
tiiigua,  slantes  in  conspeclutlironi  et  in  conspectuAgiii, 

ARIANTES. 

mltlentes  Cott. 

'  Tollenles  manipiilos  biios  Lin.  Bod.  1.  Portantes  Cotl. 

'  Couservat  liod.  2.  Lam.  SC.  l.  Conscrvabit  Lin.  Bod. 
I,  4.  Tliu.  Coib. 

"  Oceiderit  vos  Lain.  SC.  i.  Bod.  1,  2, 3,  i.  Tlm.  Corb. 

"  Pulel  officiuni  Bod.  1,  2,  3,  4.  Tliu.  Judlciuin  Deo 
Cotl. 

*  Causa  jusUlls  I.ain.  I.in.  NC.  1.  Bod.  1,2. 

y  Occklere  iii  gelienna  lain.  Miltcrc  in  Kebennam  Cotl. 
NC.  1.  Thu. 

^  Coraui  Patre  uicn  cl  ,4ngelis  ejiis  Bod.  1. 

**  Oui  autem  perseveravcrit  l.in.  Cott. 

•'b  Mulu  in  cobIIs  liod.  I,  4.  Coplosa  esl  Colt. 

"'^  Neino  esl  blc  Lam.  SC.  1,  Bod.  i. 

«14  Oul  reliquerlt  Bod.  i. 

'''  Uomum  aul  agruin  Cnrb. 

"  Aul  tllios  aiit  agros  Cott. 

KK  Vitam  a;t(>riiani  possldeblt  Lain.  Bod.  2.  NC.  i. 

'iii  Quintum  slglllum  Bod.  i. 

i '  Kt  data  esi  blngulis  slola  alba  Tlm. 

i  i  Breve  adhuc  teuipns  Corb. 

kk  Donpc  suppleatiir  Bod.  2. 

1 1  Dinumcrare  nenio  poteral  Lam.  Lin.  Bod.  1, 2. 1.  Lin. 


745 


TESTIMONIORUM  LIliER  Hl. 


740 


et  crant  (imicU  slulas  nlbas,  el  palmte  fiierwU  iii  ma-  A  berari.  diirissimos  dotorcs  corporis  lolero,  flagellis  va- 


nibus  eorum,  et  mayno  clamore  diccbant :  Salus  Deo  " 
nostro  sedenti  sufier  thronum  et  Agno.  Et  retpoudit 
unus  e.r  senioribits  dicens  mihi  ^  ;  Qui  amicli  sunlsloiis 
albis,  qiii  siinl  ?  et  nnde  '^  venerunl  ?  Et  dixi  ei  .  Domine 
mi,  lu  scis  '^.  El  ait  mihi  :  Ili  sunt  qui  venerunt  ex  nia- 
gna  tribulatione,  ct  laverunl  stolas  suas,  ct  cundidas 
cas  fecerunl  in  sanguine  Agni.  Ideo  sunt  "  in  conspeciu 
Ihroni  Dei,  et  serviunt  ei  diebus  et  noclibiis  in  lcniplo 
cjus,  et  is  qui  sedet  in  throno  iiihabilabit  super  eos. 
Neque  esurient  ',  neque  sitient  umquam,  scd  neque  sol 
super  eos  cadet,  neque  uUum  mslum  palienlur  b  ;  quo- 
niam  Agnus  qiti  in  meilio  tlironi  esl,  teget ''  eos,  et 
dediicei  eos  '  ad  (onies  viice  i  aquarum ,  ei  abslerget 
Deus  omnem  lacrymam  ex  oculis  ^  eoritni  (Apoc.  vii. 


pulan.i,  iiniino  autein  propler  lui  ipsius  melum  libcnter 
hmc  paiior  (II  Mach.  vi,  50.)  Ilem  illic  :  Tu  qitidem, 
impolens,  cx  hac  prwsenli  vila  7ios  perdis.  Scd  mundi 
liex  defunclos  nos  pro  suis  legibus  in  wlernam  vila:  re- 
surreciionem  susciiabil.  Ilem  illic  :  Potius  estab  homi- 
nibus  niorti  dalos  expectare  spem  a  Deo,  ileriim  tib  ipso 
suscilnntlos.  Tibi  eiiim  resurrectio  in  viltim  non 
erit.  Ilem  iiiic  :  Poleslalcm  inlcr  homiiics  hatens, 
cum  sis  corriiplilis,  facis  qiiod  vis.  Noli  autem  pulare 
genus  noslrum  a  Deo  csse  dcreliclum.  Sustine  ct  viile 
mtigna  potestas  ejus  (jualiler  te  et  semcn  luum  lurquebii. 
Ilem  illii;  :  ISoli  frusira  errare.  Nos  enim  propler  nos- 
melipsos  hmc  palimur  peccanlcs  in  Deiim  noslrum.  Tu 
autem  ne  te  existimes  impuiiilum  futurum,   aggressus 


9-17).  Ilem  illic  :  Qui  vincel,  dabo  iili  edere  de  ligno  B  pugnare  cum  Deo  (II  Mach.  vn,  9-19). 

vitw  '  quod  csi  in  paradiso  Dci  mei.  llem  illic  :  Eslo 

/idelis   iisque  ad   morlem,  el  tlabo   libi  coroiiam  vitw 

(Apoc.  11,  7vl0).  Beati  "'  eruiil  (jui  vigilabunt  et  ser- 

vabunt  "  veslimeiila  sua,  ne  nudi  ainbulenl   et  videant 

liirpiiudinein  siiam   {Apoc.   xvi,    15).    De  lioc   ipso 

Paulus  ad  Timoilieum  "  iii  scciimlu  :  Ego  jam  deli- 

bor  1',  et  lempusinstat  mea  assumiiiionis'i.  Bonum  ago- 

nem  '  certavi,  cursuin  perfeci,  fidem  servavi.  Jam  su- 

perest  ^  mihi  coronajusiiliw,  quammihi  reddet  Domimis 

in  illo  die  juslus  '  judex ;  non  solum  aulcm  mihi,  sed 

et   omnibus  fliii  dilexerinl  adventuin  ejus  {  II  Tim.  iv, 

6-8).   De  lioc  ipso  ad  Romanos  :  Suinus  fiUi  Dei.  Si 

outem  filii,  ct  hwredes  Dei,  cohwredcs  aulem  Cliristi ; 

siquidem  coiiipaliamur  ",  iit  et  comnuignificemur  (Bom. 


CAP.    XVIll.  —   BILECriONl    DEI    ET     CHniSTI     NIHIL 
PRjEPUNE.NDUII. 

Iii  Deuleroiiomio  ;  Diliges  Dominim  Deum  tuuni 
de  toto  corde  luo  et  de  lola  iiniina  tua  el  de  tota  virlu- 
leiua  ([)eui.\i,ti).  hem  iii  Kvuiigclio  caU  .Maiili.xum  : 
Qui  amat  palrem  aul  malrem  siiper  me^'^' non  esl  metli- 
gnus  ;  et  (jui  "^  amat  filium  aui  liliani  super  nie  non  esi 
me  dignus;  el  qiti  non  accipit  crucem  suam  et  scquilur 
me  nonest  meus  discipulus  (Maiih.  x,  37).  Ilem  iii  E- 
pislola  Pauli  ad  Roiiianos  .  QMiii  iios  separabit'"^  a 
charitale  Chrisli  '^"  ?  prcssura,  an  anyuslia,  an  pcrsecu- 
tio  ff,  an  fanies,  an  nudilus,  an  periculiim,  angladius? 
sicut  scriplum  est:Qitoniain  causa lui  «s  occidiniur  ''■'  lola 
die,  depululi  sumusulovcs  ' '  vicliinw;sed  inhis  oninibus 


VIII,  16).  De  hoc  ijiso  iii  Psalmo  cxviii  -.Beaii  v  ^"  qu-  p  supervincimus  pro  co  qui  dilexit  nos  (Rom.\u\,  55-37). 
immaculaii  sunt  in  via  el  qui   ambulant  in  lege  Do- 
mini  ^.  Beati  qiii  perscrulantur  marlijria  cjus  >". 


CAP.     XVIl.  MINORA    ESSE    t}VX    IN    S;ECI;L0    PATIMUn 

QUAH  SIT  PRjI^MIUH  QUOD  PRUMISSUM  EST. 

In  EpislolaPauli  ad  Romaiios  :  Non  sunt  condignw 
passiones  hujiis  lemporis  ad  superventurani  '■  clarila- 
tem  tjuwrevelabitur  innobis  (Rom.  viii,  18)  De  lioc 
ipso  "  ■  in  Macliab:eis  :  Domine,  qiii  sanclam  habes 
scientiam,  manifestum  est  quia,  ciim  possem  a  morte  li- 


CAP.  XIX.  —  VOLUNTATI  NON  NOSTR*,  SED  DEI,  OD  - 
TEMPERANDUM. 

In.Evangelio  cata  Joaiincm  :  f^on  descendi  de  caelo 
ut  faciam  voluiilatem  meain,  scd  volunlatein  cjus  s  i  qui 
me  misil  (Joan.  vi,  58).  Dc  liuc  ipso  cata  M^iltlia^iim  : 
Pater,  si  fieri  potesl,  transeat  a  me  calix  isle ;  verumla- 
men  nonquod  egovolo,sed  (luod  tu^^  (Mallh.  xxvi, 
59).  Item  iii  prcce  quotidiaiia  ;  Fiat  volimlus  lua  sic- 
ut  in  coelo   et  in  lerra.  Ilem   cala  Ma(lli(eum  :  Non 


LECTIONES  VARIANTES. 


'  Laus  Deo  Vod.  5. 

!■  Et  rosiiondeiis  unus  ex  scniorilnis  dlxit  mihi  Bod.  o. 

*  Sunl  bi  el  uiide  Lain.  NC.  1.  llod.  2,  3. 

il  Doniine,  tii  scis  Borf.  1,  t,  3,  4. 

«  Propler  lioc  sunl  Ltmi.  NC.  1 .  Tliu.  Corb.  Colt. 

'  Non  esurient  neque  aiii|ilius  siiicnl  Lin.  Cott. 

6  Ulluin  dolorem  iialienlur  Hod.  3. 

h  Throni  est,  reget  liod.  1, 2, 3,  i.  Thu.  Corb. 

i  Deducere  cos  Jlod.  "2. 

i  Ad  fontem  vilae  Colt.  Ad  fonteni  aqiia?  vitse  Bod.  3. 

k  Al)  oculis  Bod.  1 .  3. 

1  Ex  ligno  Bod.  i,  3,  i. 

"■Felicesiiorf.  1.4.  Thu. 

"  A'igilant  et  servanl  Bod  .1.  Coll. 

"  Item  Paulus  ad  Tiinotheum  Lum.  NC.  {.  liod.  2.  Thu. 
Corb. 

P  Ego  jam  libor  Bod.  1,  "2.  Thu. 

'I  Inslal  assumptionis  Bod.  1,  3,  4.Ueposiiionis  CoH. 

"■  Boiiuiii  certameii  Vtni.  2.  Coll.  Cursum  coiisunimavi 
CoU. 


'  De  ccetero  reposita  Coll. 

'  Ille  jiislus  J?orf.  1,2,  4. 

"  Compatiamur  et  coininagnificemur  lum.  N€.  1.  Bod. 
2.  Simiil  inagniliccmur  Bod.  1. 

■»  Felices  Bod.  1.  4.  Tliu. 
D      ^  Amlmlanl  in  via  Doiiiini  Bod.  1,  2.  Tliu.  Corb. 

y  Martyria  ejus,  ct  iii  toto  corde  ex<piirunt  euiu  Botl.  1. 

''  Ad  futiiram  gloriam  Bod.  1 . 

*"  De  hoc  ipso  in  Machaha^is  desuiil  isla  inlmpressis,  sed 
agncsciint  Veron.  Liim.  NC.  1.  Bod.  2.  Corb.   . 

^^  Plus  quam  me  Cott. 

<="=  El  qui  diligil  Corb. 

|'<i  Quid  scparal)il  Thu. 

e«  Al)  ag.ipe  Christi  Lam.  NC.  1.  Bod.  i.  Corb. 

'f  Tribulalio,  anguslia  Cott. 

88  Quoniam  propter  le  Bod.  3. 

lih  Mortilicamur  Cott. 

ii  Oves  occisionis  Bod.  1.  Cott. 

i  i  Patris  raei  qui  me  misit  Colt. 

kk  Sed  quod  tu  vis  Cctt. 


STEPII.  BALUZII  NOT.^. 


Cap.XVII. — De  lioc  ipso  in  Machabwis.  Isia  ctquoc 
ecqiiuiiUir  iisi|iie  ad  lincm  capiiili,  addita  suiil  cx 

Patrol.  \y.  S.  Cypbiaiv. 


cdiiione    Anglicana    ct 
cliain  cx  TiiroiieDsi, 


cx    codice    Fuxensi ,  luin 
24 


ni 

omtiisnuimihi ^     ■        ■ 

qnnm  coelornm;  »ed  h  qni  facil  votumtem  P:H,;s  met 
mii in  aelis  etl,  ipse  introibilm regmm  coetorum  {Mnilli. 
VII,  21).  l"-''"  <■""'  ^'"■'""  ••/"«'""«'"  »«^""7"'  '^''9'"' 
jft(  voliinlalem  domini  sni  el  non  pariieril  volunlali  ejtis, 
vaputabit  mtiltis  '  {Ltic.  xii,  47).  In  Episiola  Jo.mnis  : 
Qiiiaiiiem  fecerit  voltintatetn  Dei,  manel  tnwlernum, 
quomodo  et  ipse  mnnet  in  aHernim  ''.  (I  Joan.  n,  17). 

CAP.  XX.  —  FDNBAMENTUM  ET    FmMAMENTDM    SPEI 
ET  FIDEI  ESSE  TIMOREM. 

In  Psalmo  CX.  :  Imtium  tapientiw  limor  Domini. 
De  lioc  ipso  iii  SapieiUia  Salomonis  :  Iniiium  sapien- 
licemeliiereDeum  {Eccti.  i,  16).  Iiem  iii  Proverbiis 
ejusdem  :  Bealus  homo  est  qui  veretur  omnia  per  me- 


niVl  CVPUIANI 


?48 


ditit  •  Domine,  Domine,  introibit  in  re-  A  timorem  diibo  in  cor  eorum,  ui  tion  discedanl  a  me ,  et 

■  visttnbo  super  illos  benefncere  illis  et  plantnrc  illos  in 
lerra  stia  in  fiile  el  in  omni  corde  et  in  omni  animo. 
{Hier,  xxxi,  31-11).  llem  in  .Apncalypsi  :  Kl  riginti 
quaiuor  seniorcs  in  conspecln  sedentes  in  thronis  stiis 
cecidcrunt  svpra  (acies  siias  et  adoraverwit  Deiim  di- 
eentes  :  (iralias  aghntis  libi,  DomineDcus  omnipolens  , 
qui  es  et  qiii  fuisli,  qiiod  nccepisli  polesUilem  liinm  nia- 
gnam  et  regnasli,  et  genles  iralce  sunl,  el  venit  ira  Ina 
et  tempus  quo  de  moriuis  jiidiciltir  et  delttr  merces  ser- 
vis  liiis  Prophelisel  snnclislimenlibns  nomen  tiium  pu- 
sillis  et  mngnis,  el  disperdere  eos  qtii  cornipertinl  lcr- 
rnm  {Apoc.  xi,  16-18).  Ilem  illic  :  t(  vidi  ntium  An- 
geltim  volaniem  per  mediuin  cceluin  habeniem  Evnnge- 
tium  pereime,  evangelizare  scdenlitms  super  terrum  et 


tum  ■■  {Prov.   XXVIII,  H).  De  hoc  ipso  apuil  Esaiam  :  Jj  in  omncs  nationes  et  tribus  et  linguas  et  populos,  dicen- 


El  super  quem  aliiim  respiciam,  nisi  super  hmiiilem  et 
quieliim  el  Irementeni  sermones  mevs  {Isa.  lxvi  ,  2)  ? 
De  lioc  ipso  iii  Genesi :  E(  vocavit  etim  Angelus  Do- 
mini  rfe  eoelo,  et  dixil  illi  :  Abraliam  ,  Abrnhnm.  Itle 
autem  diiit  :  Ecce  ego.  Et  dixil :  Noli  imponere  'i 
manum  luam  stiper  puertim,neque  feceris  illi  quicquam. 
JViinc  eiijm  cognovi  qiioniam  limes  Deiim  Itium  et  non 
pepercisli  filio  tiio  dileclissimo  propter  (iie  {Gen.  xxii, 
H).Ilcm  in  Psalino  ii.  Servile  Domino  in  limore  et 
exultate  ei  iniremore.  Item  inDouierniiomio  Dei  vox 
ad  Moysen  :  Convoca  ad  me  populiim,  et  atidiant  verba 
mea.  ut  discanl  timere  "'  me  omnibus  diebus  qiios  ipsi 
vivent  siiper  terram  {Deut.  iv.  10  ).  llem  apiid  Hiere- 
miam  :  Eccediet  veniunt,  dicit   Dominus,    et    con- 


tem  voce  magna  :  Timete  Denm,  et  date  ei  hoiwrem, 
qnonittin  venit  liorajudicii  ejus,  el  adorale  eum  quifecit 
ccetum  el  lerram  el  mnre  el  foutes  aqunrum  {Apoc.  xiv, 
6,  7).  Ilcm  illic  :  El  vidi  qunsi  mnre  vilreiim  mixmm 
igni,  et  pascenles  beslite cuni  agnis  ejus,  et  numerusno- 
niinis  ejus  cxLiv  sianles  supra  mare  vilreiim  habenles 
cillinras  Dei,  el  cnnliinl  canlicum  Hotjsi  servi  Dei  et 
canlieum  Agni  dicenies  :  ilagtia  et  mirnbitia  opern  Ina, 
Domine  Deits  onmipolens,jusiw  et  verm  viee  iuk  stiiit,Rex. 
getilitim.  Qnis  non  limenl  el  del  honorem  nomini  Itio? 
quia  solus  pius,  el  qiwninm  omnes  naliones  venieiil  et 
adorabuntin  conspeclu  liio,  quoniam  justilia:  tiia;  ma- 
nifeslaia;  sitnt  {  Apoc.  .w,  2-4).  Ileni  in  Daniele  : 
Ftiit  vir  habitans  in  Biibylonia,  cui   nomen  eral  Joa- 


siimmabo    super    domum    Israel  et    iii    domo    Juda  Q  chim,  el  accepil  uxoremnomine  Sttsaimnm,  filiam  llel- 


teslameiittim  novum,  non  secundum  leslamentum 
quod  disposiieram  palribus  eorum  in  die  cum  appre- 
hendi  manum  ittorum,  eduiere  eos  de  lerra  Mggpii, 
quia  non  permanserunt  in  leslamento  meo  et  ego  negle  ■ 
xi  eorum,  dicit  Dominus,  qiiia  lioc  lesiameniiim  qiiod 
disponam  domui  Israet.  Post  dies  ittos,  dicil  Doniinus, 
dant  legem  meain  in  sensu  eortim  scribani  ittitm,  et  ero 
illis  in  Deiim,  et  ipsi  erunt  milii  in  plebem,  et  non  do- 
cebuiil  ttnusquisqiie  fralrem  suum  dicentes  :  Cognosce 
Dominum,  quia  omties  scient  me  a  minore  usque  ad 
maximum  eorum,  qiiia  propitius  ero  iniquiiatibiis  eo- 
rum,  et  peccaiorum  eoriiin  non  ero  memor  amplius.  Si 
exallnlum  fiieril  coitum  in  siiblime,  dicit  Domitius,  el 
«i  humiliala  fiierit  lerra  deorsum,  at  cgo  tion  reprobabo 


cliite,  formosam  valde  ei  limeniein  Deum  ;  et  erant  pa- 
rentes  ejus  jusli,  et  decuerunt  lilinm  stinm  seciindnnt 
tegeni  Moysi{Dan.  \m,  i-Z).  Iicn)  iii  Dauicle  :  Et 
sumiis  liumiles  inonini  lerraliodie  jiropter  peccata  nos- 
tra,  et  non  esl  hoc  lempore  princeps  neque  propheles 
neque  diix,  neque  holocausla  neqne  oblalio  iieque  hos- 
tia,  neque  ihus,  neque  locut  taerificare  caram  le  et  in- 
venire  misericordiam  a  te  :  et  in  aninta  et  spiriiu  humi- 
litnlis  acceptos  nos  habe  tit  holociitisli  victimns  arietiim 
el  taurorum  el  qiiasi  iiiutia  millia  agnorum  qui  sunt 
piiiguissimi.  Sic  finl  hoslia  noslra  coram  le  liodie  ,  et 
consumelur  poleslus  illorutn,  quoiiiam  non  erubetcent 
qui  confidunl  in  le.  Elniinc  seqiiiiimr  lolo  corde  noslro, 
et  limemiis  el  qiiwrimus  (nciem  luaiii.  Ne  nos  in  oppro- 


gettttt  lsraei,dicit  Doininiis,  pro  omnibiis  quwfecerunt.  jj  brium"*  Iradus,  sed fncnobisctimsectindwn Iranqttitlila- 

lein  luain,  el  setitnduin  miiUiiudinem  misericordiw  tuw 
tibcranos  (Dun.  in.oT.lS).  Ileni  illic:  Elrexvehemeiiler 
gavisiis  esl,  el  jussil  Dimietein  de  tiuu  leonum  ejici ; 
el  niliitei  nocuerunl  leoncs,  qitia  confidebnt  el  eredidernt 
in  Deo  suo.  El  jussil  rex ;  ei  perduxeruut  iltos  liomiHcs 
qiii  iicciisaverant  Dnnietem,  el  miserunl  illos  in  lacu  lco- 
iium  el  uxores  eoriim  el  iiatos  eorimi,  l'.l  UHteqiuim  per- 


licce  ego  congregabo  eos  ex  omiii  lerra  qitadisperti  illos 
in  irtt  el  iit  furore  meo  et  in  exacerbalione  ma- 
gna,  etcoiitcram  iltos  iu  tocuin  iiluin,  et  relinquam  itios 
in  pavore,  et  erunl  iuili<  in  plebem,  el  eroittis  in  Deum 
el  dnbo  iltit  tiian  alleram  et  cor  aliud,  ut  timtoiU  iiie  sni- 
nibus  diebits  in  bono  cuin  fitiis  suis,  et  constiminnbo  eis 
lcslumenlumwlernuniquod  non  averlam  posl  itlo(,ct 


LECTIONES  VAIUANTLS. 


■  Mullis  iilagis  (  olt. 

h  Deus  manel  iii  a:lcriiun)  CoU. 


'■  Oiniiia  [iropler  mclum  Cotl. 
'1  Iiileire  iii,iiium  Coll. 


STEPH.  BALUZll  NOT^. 


r.AP.  \X.  —  llem  iii  DeuicroHomio.  Isla  cl  qn:w  se- 
quunlur  U!>que  ad  Item  iii  psi<(ii<oxx\in:  Timeie  Domi- 


ttttin,  adilila  siinlex  codicesancli  Albliii,  el  ex  ccdicQ 
AUieb.ilcnsi  S.  Eligii. 


m  TESTIMONIORUM  LIBER  III.  750 

venirentin  pavimenlum  lacm,  apprehensi  sunt  a  leonibus  A      cap.  xxi. — non  temere  i>e  altero  JcmCANDra. 

In  Evangelio  cata  Liicam  :  Nolite  judicare,  nejudi' 


et  omnia  ossn  eorum  commiimeruut.  Tiinc  Darius  rex 
scripsit :  Omnibut  (jenlibus,  Iribitbus  et  linguis  quce  sunt 
in  regno  meo  :  pax  sit  vobiscnm  a  facie  mea.  Censeo  et 
ago  ut  Iti  omnes  qui  snnt  in  regno  meo  sint  limentes  et 
irementes  summum  Denm  eui  servit  Dnniei,quia  ipse  est 
Doininits  vivus  et  permanens  in  smcula,  el  regnum  ejus  non 
transibil,  et  dominalio  ejiis  in  perpetitum  ambulal,  ct  solits 
facil  signa  et  prodigia  et  mirabilia  in  ccelo  et  in  terra,  qni 
eripuit  Danielem  de  lacu  leonum(Dan.  vi,  24-28).  Item 
in  Michsea  :  In  qno  assequar  Dominum  et  npprehendam 
ilium  insacriliciis,  in  holocHustomalis,  in  vitutis  anni- 
cutis,  >i  acceplo  favet  Dominus  in  millibus  caprarum 
pinguium,  aut  dabo  primiiiva  mea  impielatis  fructum 
venirismei,  peccatum  nnima;  mece.  Renuntiaium  libiestt 


cemini ;  nolile  condemnare,  ne  condemnemini  (Luc.  vi, 
37).  De  hoc  ipso  ad  Romanos  :  Tu  qui  es  qui  judicas 
ttlienum  servum  ?  domino  suo  stat  aut  cadil.  Slabit  au- 
lem ;  potens  esl  enim  Deus  stntuere  eum  [Rom.  xiV,  A). 
Et  iieriim  :  Quare  sine  excusciiione  ^  es,  o  liomo  omnis 
qui  judicas.  In  quo  enim  judicas  atium,  le  ipsum  con- 
demnas  :  eadem  enim  agia  quoi  judicas.  Speras  aulem, 
lu  quijudicas  eos  qui  mala  agiint  et  eadem  jacis,  quia  ipse 
effiigies  judicium  Dei  {Rom.  ii,  1-5)?  Item  in  Epi- 
stola  Paiili  ad  Corinlhios  prima:  Et  qui  se  pulal  stare, 
videatne  cadat{l  Cor.  x,12).Et  iterum  :  "*  Si  quis  se 
putat  "  scire  aliquid,  nondum  $cil  ^  quemadmodum 
oporleat  eum  scire  {I  Cor.  viii,  2). 


homo,  quod  bonum  aiit  quod  Dominns  cxqmrit  aliitd,  nisi  B  cap.  xxh.-accepta  i^7DIIIA.  nEJfiTTENDUM  et  icno- 


nt  facias  judicium  el  JHstitiam  et  diligas  misericordiam , 
el  paralus  sis  ut  ens  cum  Dommo  Deo  tuo.  Vox  Domini 
in  civilale  invocabitur,  et  limenles  nomen  ejus  salvabit 
(Mich.  VI,  6  9).  Itcm  in  Michsca  :  Pasce  populum 
luum  in  virga  lua,  oves  hereditatis  tuis,  et  Imbitanles 
separalim  convelle  in  medio  Carmelo.  Parabunt  Basa- 
nim  ei  Gnladim  secundum  dies  smeuli,  et  secundiim  dies 
profectionis  eorum  a  lerra  A^gypii  oticndam  illis  mira- 
bilia.  Videbunt  gentes  el  coiifundentur  ex  omni  forti- 
tudinesua,  el  suverponenl  nianus  in  os  suum.  Aures 
illorum  exsurdabuntur,  et  lingeiit  pulverein  quomodo 
serpentes.  Trahenies  lerram  conlurbabuniur,  el  lingenl 
pulverem.  In  conclusione  sita  ad  Dominum  Deum 
suiim  expavescent,  et  tlmebunt  abs  te.  Quis  Deus  quo- 


SCEiNDUM . 

InEvangelio  •^'in  prece  quotidiana  :  Remiiie  '  nobis 
debiia  nostra,  sicul  et  nos  remittimus  debiloribus  nostris 
{Maith.w,  12).  Item  cataMarcum  :  Et  cum  sleteritis  ad 
orationem,  remitlite  si  qiiid  hnbetis  adversus  aliquem,ul 
et  Pttler  vester  qui  in  ccelis  est  remiltat  veslra  peccata  vo- 
bis.  Si  autem  e  vos  non  dimiserilis,  neque  Pater  vesler 
qiti  in  ccelis  est  dimillet  vos  peccata  vestra  {Marc.  xi  , 
2S).  Item  illic  ;  In  qua  mensura  mensi  fueritis  '',  in  ea 
remetieiur  vobis   (Marc.  iv,  24). 

CAP.  XXUI. — VICEM  MALIS  N0.\  REDDENDAM. 

In  Epislola  Panli  ad  Romanos  :  Nemini  malum  pro 
malo  reddentes,  Item  illic  :  Non  vinci  a  malo,  sed  vince 


modo  tu  elevans  injustiliam  et  transgrediens  impietales  C  '"  *"""  '  "'«'«"'  (Rom.  xn.  17,21).  De  hoc  ipso   ia 


(  Mich.  VII,  14-18)?  Et  in  Nahum  :  Monles  commoti 
suitl  ab  eo,  et  colles  cantremuerunt,  et  denudata  est  terra 
ttiile  faciem  ejus  et  omnes  qui  inltabiiunt  illam.  A  facie 
irm  ejusquis  sustinebit,  et  quisresistil  in  ira  animi  ip- 
sius  ?  Animaiio  ipsius  flnere  facii  principatus,  el  petrw 
dksoluta;  stint  ab  illo.  Bonus  Dominus  illis  qui  eum  sus- 
liiient  in  die  pressurw,  et  cognoscens  illos  qui  eum  ti- 
ment  (Nah.  i,  .S-7).  Ilem  in  Agg;eo  :  Et  aitdivit  Zo- 
robnbel  filius  Salalhiel  de  Iribu  Juda  et  Jesus  filiut  Jo- 
sedech  sncerdos  mngnus,  et omnes  qui superfuerunt'depo - 
pulo  voces  Domini  Dei  sui,  quoiiiam  misil  illiim  Dominus 
ttd  illos,  et  timuil  plebs  a  facie  Dei  (Agg.  i,  12).  Item 
in  .Uulachia  :  Testamenlum  fitit  cum  vita  et  pace,  et  dedi 


Apocalypsi  :  Et  dixilmihi:  Ne  signaveris  verba  prophe- 
lim  libri  hujus,  quin  jam  tempus  in  proximo  est,  et  hi 
qui  perseverant  nocere  noceant,  et  qui  in  sordibus  est 
sordescal  adhuc,  juttus  aulem  adhuc  justiora  faciat  ) , 
simililer  et  sanclus  sancliora.  Ecce  venio  cito,  et  merces 
mea  mecum  est,  reddere  unicuique  secundum  faclasua  ^ 
(Apoc.   XXII,  10). 

CAP.  XXIV. —  NON   rOSSE    AD    PATBEH    PERVENIRI  1     NISI 
PER  FILIUM   EJUS  JESUM  CHRISTUM   "'. 

In  Evangelio  cata  Joannem  :  Ego  sum  via,  vei-ita$ 
el  vita.  Nemo  veitit  ad  Patrem  nisi  per  me  (Joan.  xiv  , 
6),  Itom  illic  :  Ego  sum  ostium  ".  Per  me  si  quis  introi- 
eril,  solvabitur  (Joan.  x,  9). 


illis  limorem  liinere  me  a  facie  nominis  mei  (Malach. 
)i,   !>).    Iiem  in  Psalmo  xxxui  :   Timeie  Dominum,  \)  «*»*•  ""^-  — *»  «egnum  dei,  msi  <■  baptizatus  et  re- 
omiies  sancli  ejus,  quoniam  non  estinopia  eis  qui  eum  natus  quis  fuerit,  pervenire  non  posse. 

meluunt.  Ilem  in  Psalmo  xviii  :  Timor  Domini  castus         In  Evangeliocata  Joanncm  :  Nisi  quisrenatus  i'  fue- 
perseverans   in  sacula  smculorum  ".  rit  ex  aqua  et  Spiritu  i,  non  potesl  introire  in  regnuni 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Timor  Domini  sanclus  pcrmanens  in  aetcrnum  Cott. 

)>  Inexcusaljilis  Colt. 

«  Se  S()prat  Bod.  i. 

<1  Nondum  linc  scil  Corb.  Nonilum  cognovit  Cott. 

"  In  Evangelio  MaUhsi :  RemiUo  Cott. 

f  Dimille  nobis  Bod.  ±  Corb.  el  sic  deinceps. 

K  Si  autem  vos.  DesiiiU  luuc  in  Thu. 

i'  Meliverilis  Corb. 

i  In  bonum  Thu.  Corb.  CoU. 


1  Justus  justiora  laciet  Bod.  1.  Cott. 
■i  Oiiera  sua  Colt. 
1  Patrem  vpuire  Bod.  1,  2,  3,  4. 
"■  Nisi  p«r  Clirislum  Bod.  1,  2.  Thu.  Corb.  Nisi  per  Do- 
iiiinum  Cotl. 
"  Sum  janua  Bod.  1,  3.  Cotl. 
"  Nisi  (luis  baplizatus  Cott. 
I'  Natiis  fuerit  Bod.  3,  4. 
1  ElSpirilu  saucio  Lam.  Lin.  NC.  1. 


Cap.  XXII. 


STEPH.  BALUZII  NOTiE. 

■Remiile  nobis  debila.    Vidc  Erasnii      annotationes  in  capul  sexluiu  Matth;ci. 


754 


blVI  C\1'[UANI 


752 


Dei-  Quod  enim  natum  esl  de  canic  caro  esl,  cl  quod  im-  A  cala  Marcimi  :  Oinma  peccata  femilleulw  filiis  homi- 


num  et  blasphemke.  Qui  aulcin  bUispheinaverit  in  Spi- 
ritum  saiictum,  non  remitletur  itli ",  sed  reus  ciit  wleriii 
peccuii  {Marc.  iii,  29).  De  hocipso  iii  Basilion  iirimo  : 
Si  delinquendo  "*  peccel  " vir adversus  tiium,  orabunt  v 
pru  eo  '1  Dominum.  Si  autem  in  Deum  peccel  Iwmo,  quis 
orabit  pro  eo  (I  Reg.  ii,  23)  ? 


tum  «I  de  tpirilu  spiriliis  cst  {Joan.  lii,  5).  Ilcm  illic  : 
iVisi  ederiiis  cainem  Filii  homiiiis  et  biberitis  SHnijuinem 
cjns,  Hon  habebitisvihim  in  vobis  {loan.  vi,  Tii). 

CAP.  XXVI.  —  PAnUM  ESSE  BAITIZAnl  ET  EUCHARIS- 
TIAM  ACCIPERE,  NISI  QUIS  FACTIS  ET  OPEllE  PROFI- 
CIAT. 

lii  Epislola  Paiili  ad  CorinllMOS  prima  :  Nescitis  quia 
qui  in  stadio  currunt,  omnes  quidem  curruiit,  unus  tamen 
accipit  pa/mom  »?  Sic  currite^  ut  occupetis  <^.  Et  illi 
quidem  ut  corrujitibilem  coroiiam  accipiant,  nos  vero 
incorruptam<i  (1  €or.  i\,  21).  Iii  Evangelio  caia  Mal- 
tlia;uin  :  Ohihis  orfror  non  faciens  (rucium  bonum,  cx- 
cidetur  et  in  ignem  mittetur  {Matih.   iii,  10) .  llcin  illic  : 

MuUi  inihi  dicent  in  ilta  die :  Domine,  Domine    nonne     ^^^^^^^^^^  ^^^^^^^^.^  ^^^^^^  ^  ^^^.  ^^^.^  .  ^^^^^  ^^^  ^^^^.^^,  ^^._ 
t)i  HOHiiHc  tuo  propheiavimus,  etin  noiniiietuo  dxmonta  "         ,     .  ,    ^, 

>•  cxcUisiinus,  et  in  tuo  nomine  virlules  magnus  '  (eci- 
mu*  ?  El  lunc  ditam  illis  :  Numquam  vos  novi  8,  recc- 
dile  a  nie,  qui  operamini  iniquiUitem  (JIJnI(/i.  vil,  22). 


CAP.  XXIX.  —  DE   ODIO    NOMINIS   ASTF.    PB.€DICTUM. 

lii  Evangelio  cala  Lucain  :  Et  eriiit  odibilcs  omnibus 
liominibus  propler  nomen  meum  {Luc.  xxi,  17).  llem 
caia  Joaniiem  :  Si  seeculum  vos  odil,  sciiole  quoiiiam 
me  priiiw  odiit  '.  Si  de  swciito  esselis,  saiculum  quod 
suum  csset  amaret ;  sed  quia  de  swculo  non  estis,  et  ego 
eteiji  vos  de  swculo,  propierea  odii  vos  smculiim.  Me- 


llem  illic  :  Luceal  ''  lumen  veslrum  corum  hoiiiinibus, 
tit  videant  bona  opera  veslra  et  clarijicent  '  Palrem  ves- 
truin  qui  in  cmUs  est{Maith.  v,  16).  Iiein  Paulus  ad 
Pliilippenscs  :  Lucete  sicul  i  /unii;uiria  in  mundo  {Phii. 
11, 15). 

CAP.    XXVII.  —  BAPTIZATUM    QUOQDE  GRATIAM    PERDERE 
QUAM    CONSECUTBS   SIT,  NISI    INNOCENTIAM    SERVET. 

In  Evangelio  cata  Joaniiem  :  Ecce  sanus  factus  es , 
jam  noli  peccare,  ne  quid  tibi  deterius  fial^  {Joan.  v  , 
li).  licm  in  Episiola  Pauli  ad  Coriiilliios  prima  :  ISes- 


vus  domino  stio  ' .  Sinie  persecutisunt,  et  vos  persequen- 
lur  {Joiin.  XV,  18).  Iiem  in  Barucli  :  Veniet  enim 
tempus,  et  quarelis  ine  et  vos  et  qui  posl  vos  fuerint  au- 
dire  verbum  siipieiUiw  et  intetleclus,  et  non  iiivenietis. 
Nationes  uutein  cupient  videre  sapientem,  et  non  con- 
lingei  eis ;  non  quia  deeril  aul  deficiet  sapientia  liujus 
saxuli  tehw,  sed  neqiie  deeril  serino  legis  swculo.  Eril 
eniin  sapienlia  in  paucis  vigitaiitibus  el  lacituriiis  et  quie- 
tis  sibi  confubulantes,  quoniam  quidam  eos  liorrcbunt  et 
timebunt  ut  inalos.  AUi  uuiem  nec  creduiu  verbo  legis 
AUissimi.  Alii  autem  ore  slupentes  non  credeiit,  el  cre- 
denl,  et  contradicentes  criiiit  contrarii  el  impedientes 
spiritum  veritalis,  Alii  autem  erunt  sapicntes  ad  spiri- 
lum  erroris  el  pronuntianles  sicul  Aliissimi   et  fortis 


citisquia  teinplum  Dei  esiis,  et  Spiriius  Dei  liabitat  in  C  ^'^'""'-  ^'"  ""'«"'  personales  fidei.  Aliicapaces  et  forles 
vobis  ?  Si  quis  '   templum    Dei  violaverit,    disperdet  "' 
illum  Deus{lCor.  iii,  16)  .De  hocipso  iii  Paralipome- 


iioii  :  Deusvobiscum  est,  dumestis  vos  cum  ipso.  Si  de- 
reUqueriiis  eum,  dereiinquet  vos  {II  1'aral.    xv,  2). 

CAP.   XXVllI.  —  NON  POSSE  IN    ECCLESIA  REUITTI  EI  QUI 
I.N  DEUM  llELIQUEUIT. 

Iii  Evangelio  caia  M;illli,Tuin  :  Qui  dixerit  verbum 
lidversus  Eiliuin  lioniinis,  remittetur  ilU.  Qui  autem  dixc- 
rit  adverstu  Spirilum  sunctum,  iion  remitleturilli,  neque 
iu  itto  smeulo  neque  in  futuro  (ilaUh.   xii,  52).  Item 


in  ftde  AUissiini,  el  odibiles  alieno. 

CAP.  XXX.  —  QUODQUIS  DEO  VOVERIT  CITO  REDDENDOM. 

Apud  Salomonem  :  Prout  voveris  votum  Deo,  ne 
moram  fecerisreddere  illud{Eccle.  v,  3).  Dcliocipsoin 
Deuieronoinio  "  :  Si  auiem  voveiis  votum  Domino  Deo 
tuo,  iion  lardabis  reddere  illud ;  quia  inquirens  quwret 
illud  Dominus  Deus  tuus  a  le,  et  erit  in  peccatum  ^.  Ea 
quw  egredientur  per  lubia  tiia  observabis,  et  facies  ^  do- 
num  quod  locutus  es  ore  y  tiio  {Deut.  xxiii,  21).  De  hoc 
ipso  in  Psalmo  xlix  ;  Sacrifica  ''■  Deo  sucrificium  lau- 


LECTIONES  V.\R1ANTES. 


"  Acci|i!l  lirabeion  llod.  5. 

•'  Curiile  oiiines  Thu. 

"^  ()iime.s  com|)relieiid:ilis  Coll. 
■    i  Nos  aiilcm  incorrii|ilil)ilcin  Calt. 

'•  Duiuioiiia  cjccinius  Colt.  Vou.  o. 

'  Virlutes  iiiiilias  Bod.  1.  Cott. 

B  Coijnuvi  Cotl. 

1'  Sic  luccat  Coll. 

<  Et  niaiiiiliicenl  llod.  iJ. 

i  A(l  l'iiili|i|)enscs  :  liiter  quos  liic<;lls  sicut  Coll. 

k  Oetrriiis  contiiigal  llod.  1.  Voss.  .">. 

1  Si  qiiis  iiiilcni  Coll. 

'"  Vioiaverit,  violahil  Ijiin.  AC.  I.  Hvd.  I,  2,  5,  i.  Cor. 

"  0"i  aiileni  bla.s|>lianiavcril,  nnii  liahct  rfMiiissam  Tlm. 
Corb.  Voss.  .i.  Noii  liahflhit  riMiiissani  llod.  i,  '2,  i.  Lam. 
Lin.  fiC.  1.  Keinissioneni  (^ott. 


"  Deliiiquendo  peccaverii  Corb.  Thu.  Delinquendo  dcli- 
querit  CoU. 

P  Orabit  sacerdos  NC.  2.  Orabuiu  jiisli  Lam.  NC.  1. 
Bod.  2. 

?  Ad  Dominuni  Bod. 
D     "■  Mo  iirimnm  CoU.  Me  priorcm  oilil  Bod.  1.  Voss-  5. 

•  Sermones  quos  Tliu.  Sermonum  quos   loculus  stim 
Corb. 

*  Domino  suo  :  neque  apostoUis  inajor  eo  qui  misit  illum 
Lam.  Bod.  t.  NC.  \ .  Coll. 

"  Ilcni  in  Dfuterononiio  Imp. 

^  In  to  pcccaluni  NC.  1.  Bod.  ±  Si  ea  qua;  caredientiir 
per  labia  liia  non  ohsorvaliis  Vo.^is.  3. 
"  El  liicies  Doniino  Deu  tuoiloimm  Cotl.  NC.  1.  Bod.  2 
y  Ex  ore  CoU. 
^  Inimola  Cott. 


STEPH.  BALUZII  NOTyE. 


.4neain!.5,.7;SuS;ufsu:;tc^  SJCCf"- ''-'?'"" -"^™-"!'  --".5-"'«- 

cibus  paulo  aiile  io.mncinm.tis.  (/,'  ^rt^Zs      ^"1.^.'!!^lJ^t"'.^"\  traiislalioiie  stve  grwca, 
limc  loca  attervanda  videniur  quod  isia  proplieiwDaruch 


sive  latina  inveniantur.  Edd.  ) 


755  TESTIMONIORUM  LIBER  III.  7r;i 

dis,  el  redde  Attissimo  vola  lna.  liivoca  me  in  diepres-  A  imaquceque  virum  sumi  habeat.  Vxori  vir  debilum  red- 

dal,  simitiler  el  uxor  viro.  Uxor  corpoiis  sui  pole.slii ■ 


suras  ",  et  eximaiii  le  •>,  et  clariftcabis  me  •=.  Dc  lioc 
ipso  in  Aclibiis  Aposloloriim  :  Cnr  implevit  <1  Satanas 
cor  tuum  "  mentiri  te  Spiritui  sanclo,  ciiin  esset  '  (undus 
in  tua  potestale?  Non  liominibus  meniiius  es,  scd  Deo 
(  Act.  V,  3  ).  Ilem  npuil  Hiereniiiim  :  Malediclus  e 
qui  facit  opera  Dei  negligenler  {Hier.  xlviii,  10). 

CAP.  XXXI.  —  El'M  Qll  NON    CREUIDERIT  JAM    JUUICA- 
TIM    ESSE. 

Iii  Evangeiio  cala  Joannem  ;  Qui  non  crediderit 
jam  judicatus  est,  quia  non  ciedidil  in  nomine  unici '' 
Fitii  Dei.  lloc  aulein  esl  judicium ,  quoniainliix  venit  in 
smculum,  et  magis  ditcxerunt  '  Iwmines  tenebras  quam 
lucem  (Joun.  iii,  18).  t)e  lioc  ipso  iii  Psalino  :  Prop- 


lem  non  liabei ,  sed  vir,  Siviiliter  et  vir  corporis 
sui  polestatem  non  habet,  sed  uxor  ".  Sotile  fiau- 
dare  invicem  nisi,  ex  conventione  *  ad  tenipus  ut  vii- 
celis  oralioni  ;  et  ilerum  reverlimini  "  ad  id  ipsuiii, 
ne  lenlel  vos  Salaiias  propter  incontinenliam  vestram. 
IIoc  dico  secundumvenium  ",  non  secundum  iinperium' . 
Volo  aulein  oinnes  hominet  esse  sicui  et  me.  Sed  unus  - 
quisque  proprium  liabet  donum  a  Deo  y,  alius  sic,  utiiis 
aulein  sic  (I  Cor.  vii,  1).  Iiein  iUic  :  Cwtebs  cogiiut  eu 
qux  sunl  Doiiiini,  quomodo  ptaceat  Deo.  Qiii  au  - 
tem  matrimoniuin  contraxit ,  cogitiit  ea  quce  suiU 
mundi  Itujus  quomodo  ptaceut  uxori  '■.  Sic  et  inulier  ct 
virgo  innupta  cogitut  cu  quw  siint  Domiin,  ul  sit  san  ■ 
tereanon  resurgent  J  iiiipii  injudicio,  neque  peccaiores  ^  cta  ""  et  corpore  et  spiiitu.  Qum  autemnupsit  cogilal  lU: 

iis  qum  sunt  mundi  hujus,  quoinodo  placeat  viro  (IbUl. 
52).  llem  iii  Exodo,  cum  pnccepissel  Uoiniiius  Moysi 


in  consilio  justorum. 

CAP.    XXXII.    —    DE    BONO     VinGINITATIS     ET     CONTI- 
NENTIJi:. 

In  Gencsi  :  Muttiplicans  muttipticabo  iristitias  tuas 
et  gemilus  tuos  ^  ;  et  in  trittilia  paries  filios,  et  erit  ' 
conversio  tiia  i-.d  viruin  tuum ,  el  ipse  tiii  domiiiabilur 
(Uen.  III,  !()).  l)e  lioc  ipso  iii  Eviiiigeiio  eaia  Mat- 
lliucuin  :  Non  oinncs  cupiiint  verbum,  sed  ilti  qiiibus 
datum  esl.  Sunt  cnim  spndones  qiii  ex  ulero  mulris  nati 
sunl,  et  siint  spudones  qui  coacli  sunl  ub  hoiiiiiiibus,  et 
stinl  spadnnes  ■'■  qui  sc  ipsos  custraveruiil  propter  re- 
finuin  cmlorum,  Qui  poiest  capere  capiat  (Matth.  \\x, 
11).  Iieni  cata  Liicani :  Fitii  scecuti  hujus  generant  et 
generanlur.  Qui  autein  hubuerunt  dignutionein  smculi 
ittius  et  resurreclionis  a  mortuis,  non  nubuiit,  neque  G 
nubuntur  ".  Neque  eniin  incipient  mori.  /Equntes  enim 
sunl  Angetis  Dci,  cum  sint  fitii  resurrectionis  (Luc. 
XX,  34).  Resurgere  °  auleni  moriuos  Moyses  signi- 
lical  cuin  dicit  in  rul)0  r  :  Dominus  Deus  Abraliam, 
et  Deus  Isaac,  et  Deus  Jacob,  non  est  Deus  nwrtnorum, 
sedvivorum  (Exod.  ui,Q).  Oinnes  enimiltivivunt  (Luc. 
XX,  38).  item  in  Episiolii  Paiili  aii  Corinlhios  priina :  Uo- 
numesthominimutieremiioncontingere  'i.  Propter  [orni- 
calionem  "  "^  autem  unusquisqueuxoremsuamhabeat,  et 


ul  sancUlicaret  populuni  in  dicin  lerrnini,  sanclifira- 
vil  ille,  et  adjecit'''' :  Esloteparati :  tribus  diebus  "iio/i 
ttccedetis  ad  mutieres  '' '  (Exod.  xix,  15).  Iu:ni  iii  liii- 
siiioii  primo  :  Et  respondit  sacerdos  ad  Duvid  et  dixit : 
Non  suiit  punes  profuni  in  manu  mea,  iiisi  pniiis  r.nii- 
ctus  unus  '■''.  Si  observati sunt  '  f  pueri  a  muliere,  mandit- 
cabunt  (I  heg.  xxi,  4).  Itcm  in  Apocalypsi  :  lli  siinl 
qui  cum  mutieribus  se  non  coiniiuinuverunl.  Virgiiics 
euiin  permanscrunt.  Hi  sunt  ijui  sequnntur  Agnuin  ijuo- 
cumque  ierit  «<f  (Apoc.  xiv,  -i). 

CAP.  XXXIIl. — NIlllL  PATREM  JLDICARE,  SED  FII.U  M, 
ET  PATREM  AB  EO  NON  HONORII  ICARl  A  OUO  NON  HONO- 
RIFICATLRflLIUS. 

In  Evangelio  cata  Joaniieni  :  A'i/ii/  Pater  judiciu  , 
sed  judicium  omiic  Fitio  dedil,  ut  omnes  honorifiient 
Filium  siciit  honoripcant  Putrem ''''.  Qui  non  ' '  hoiiuri- 
jical  Filium,  non  honoripcat  Putrein  qui  eum  niisit 
(Joun.  V,  22).  liem  in  Psalnio  ixxi  :  Deus,  judicinnt 
tuum  regi  du  ,  et  justiliam  tnam  fitio  regis ,  judicare 
populuih  tuuin  i  i  in  jitstitia.  Iiem  in  Genesi  :  Et  ptnii 
Dominus  super  Sodontam  et  Goinorram  sidphur  et 
igiiein  de  coelo  a  Domino  (Gen.  xix,  21). 


LECTIONES  VARIANTES. 


»  Tribulalionis  Cotl. 

•>  Et  erii.im  Cotl. 

■=  Magnilicaliis  Cott. 

ii  Li  quid  iniiilevil  Salaiias  Ihu.  Colt. 

"  Monliri  tc  apud  S|iirilum  saaclum  Lam.  Liu.  NC.  i,  2. 
Bod.  1,  2,  4.  Beiiev.  Ver.  „ 

f  Sic  liod.  1   Cott.  Voss.  5.  Impressa  tequnt  Cuin  esset  " 
fundus  iii  Uia.  Oxon.   Cum  cssol  fumlus  vcnditus,  in  tua 
eriit  polesl:iie. 

K  Malodictus  liomo  Lam.  Bod.  i.  NC.  1.  Cott. 

h  Uiiigeniti  Colt. 

i  Magis  dileiicruiit  teiiebras  Bod.  2.  i.  Thu.  Corb.  Cott. 

1  No»  exsurgeiit  Bod.  1.  Voss.  3.  Ideo  non  resurgent 
Cott. 

^  Reiilens  replelio  nunroies  luos,  sus|)irium   tuum,  et 
iu  Inslilia  parics  luilos  tuos  Cott. 

1  Etcouversio  Uia  Bod.  1,  'i,  i.  Voss.  ~>. 

"•  Sic  et  spadoiies  Bod.  \ .  l^uimciii  Cott. 

"  Neque  uxorcs  duciinl  Bod.  1. 

"  De  resurreclione  auleni  racrluoruni  non  legistis  in 
libio  Mijsis  Cotl. 

V  Iii  rubo  vidi  Doiiiinuiii  Deum  Abraham,  elDeuin  Isaac, 
el  Deuin  Jacub  Bod.  1,  4.  Coib. 

1  Muliereui  iion  langere  Lam.  Bod.  2.  NC.  i.  Cotl. 
""  ProiiliT  loniicatldnos  l.am    l.in   NC.  1.  Hntt.  2. 


"  Seti  mulier  Lam.  Lin.  NC.  i,  "i.Bod.  2,  3,  4. 

'  Convenlione,  el  ad  tempus  Lam.  Bod.  1,  2.  4.  l.iii. 
NC.  i. 

"  Revertimini  ad  ipsuin  Lain.  NC.  i.  Lin.  Convertimiiii 
Corb. 

"  Secundum  consilium  Bod.  3. 

"  Non  secunduin  jussum  Lam.  Bod.  i,  2,  4.  NC.  1.  Thit. 
Beiiev.  Ver.  Secuiiduin  iudulgentiarn ,  et  non  secuiidum 
iniperium  Cott. 

>■  Habet  Cliarisma  a  Deo  Lam.  Bod.  1,  2,  3,  4.  Vuss.  o. 
Lin.  NC.  1. 

^  Placeat  Deo.  Qui  autem  cum  uxore ;  cogitai  qua'  siint 
mundi  hujus,  quomodo  placeat  iixori :  et  divisa;  suul :  iuu- 
lier  Cotl.  Vei-.  Placeat  uxori :  ct  virgo  iunupla  Lam.  Cult. 
NC.  i.  Bod.i. 

""  Ut  saiicta  sil  corpore  Bod.  l,  5. 

•>•>  Adjccit  (licens  Lam.  Lin.  Bod.  1,  2.  NC.  1.  Voss.  3, 

"^  In  tribus  diebus Ctitt. 

«i'!  A.mulieribus  Lam.  NC.  1.  Bod.  2. 

<■<=  Non  suiit  niibi  paiics  abunde,  uisi  panis  unus. 

f  t  Si  custocliti  sunt  Cott. 

8K  yuociinique  vadit  ISod.  3,  4.  Cott.  Voss.  4. 

bb  Patrem  qui  euiu  misii  Lam.  NC.  1.  Voss.  3. 

i  i  Honorat  Colt. 

1  i  Pnpulos  luos  Borf.  4.  Colt. 


•755 


DIVI  C^PUIANI 


•756 


CAP. 


XXXIV.  —  FiDELEM  GENTiLiTER  viVEaE  NO.N    A  i7/a  omicta  erol  paUiumpurpureum  "  et  coccineum, 
OPOKTERE  ».  el   adornuta  erat  auro   et  lapidibus  pretiosis  et  mar- 

garilis,  tenens  pocutum  aureum  in  manu  $ua  pleiium 
execratioHum  el  immunditio!  et  fornicalionis  totius  lerra; 
{Apoc.  XVII,  1).  Ilem  ad  Timotlu'Um  "  :  Sint  mu- 
lieres  v  veslrm  cum  verecundia  el  pudicitia,  compo- 
nentes  te,  non  in  torlis  criiiibus ,  neque  uuro  ,  i  neque 
maryaritis  ',  aut  veste  pretiosa,  sed  ut  decet  muUeres 
promittenles  castilalerii  per  Sonam  convcrsationem 
(I  Tim.  II,  9).  De  hoc  ipso  iii  Epislcila  Pelri  ad 
Poiilicos  :  Sit  in  muKere  non  exierior  ornamenti  aut 
auri  aut  vestis  cultus,  sed  cultus  cordis  (I  Pet.  iii,  3). 
Ilem  in  Genesi  >  Thamar  coopmtit  se  pallio,  et 
adonittvil ;  el  cum  aspcxisset  eam  Judas,  visum  est  ei 
meretricem  esse  (CeH.  xxxviii,  14). 


Apud  Hieremiam  :  Htec  dicit  Dominus  :  Seeundum 
viam  gentilium  '■  ne  ambulaveriiis  {Hier.  vii).  De  lioc 
ipso  qu<id  segregare  se  (niis  debeata  genlllibiis,  iic  sit 
sociusculpm;  et  flat  pariiceps  plagac  '  coruin.  In  Apo- 
calvjisi  :  K(  audivi  aliam  voeen}  de  ca;lo  dicentem:  Exi 
ileea,  jiopndis  meas,  ne  parliceps  iis  deliclorum  ejns, 
et  ne  perstringaris  plagis  ejus  :  quoniam  delicia  ejus 
uique  adcoilnm  pervenerunt,  et  meminit  Doininus  Deus 
iniquitaiiim  ejus  '^.  Ideo  reddidit  i«i  dupla,  et  in  quo  po- 
culo  misciiii,  duplum  <  remixlum  est  ei ;  ei  iii  quan- 
tum  se  elarificavii  et  delicimtm  habuil,  in  tnntum' dalus 
est  ei  et  cruciatus  et  tuctiis,  qitoniam  in  corde  suo  dicil : 
Reginn  sum,  el  vidiia  esse  non  possum,  nec  luctum  vi- 
tura  sitm.  Propleren  una  hora  plagce  ejus  advenient  '',  B  cap 
niors,  lucins  et  fames,  et  igni  cremabiiur,  quoniam 
fortis  esl  DominUt  Deut  qui  eam  judicabit.  E(  flebunt 
et  plangent  te  in  ea  reges  terrte  qui  cum  ea  fornicati 
snnl  ci  (11  delieiis  '  conversaii  sunt  (Apoc.  xviii,  li). 
Iieni  apiul  Esainm  :  lixiie  de  medio  eorunt,  qut  fertis 
vata  i  Domini(lsa.  Li),  II). 


XXXVII.  —  FIDELEU    NON    OPORTERE    '     OB 
DELICT\,  NISl   OB    MOMEN   SOLUH,  PUNIRI. 


hUk 


In  Epislola  Pelri  ad  Ponlleos  :  Nec  qitisquam  ves- 
trum  tamqttam  fur  aut  Uomicida^  paiiaiur ,  aul  tem- 
quam  malefieus ,  aut  curas  ulienas  agens,  >*  sed  lam- 
quum  Ckrislianus  (I  Petr.  iv,  15). 


CAP.  XXXV.  —  DEOM  AD    UOC   PATIENTEM  ESSE  ,  UT  NOS 
POEMTEAT  PECCATI  NOSTRl  ET  IIEIORMEMOR. 

Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico  :  Ne  dixeris, 
Peccavi,  et  quid  accidit  mihi  ^  trisle?  Est  enim  Altis- 
simus  '  patiens  redditor  (Eccli.  v,  4).  liem  Paulus 
ad  Romanos  :  An  mtmquid  opulentiam  bouiialis  ejus 
el  paiientiam"'  contemnis,  ignorans  quia  bonilas  Deiin 
pwnilenliam  le  adducit  ?  Tu  aulem ,  secundum  duriliam  * 
tuain  et  eor  impoenilens,  Ihesaurizas  libl  iram  iii  die  irm 
el  retelalionis  jusiijudicii  Dei,  qui  reddei  unicuique  se- 
cundumoptra  iua  [Rom.  ii,  4). 

'"  CAP.  XXXVi.  —  HLLIEREH  ORNABl  S.ECULAU1TER  NON 
DEBERE. 

In  ApocSlypsi  :  Et  venit  unut  ex  teplem  Angelis 
habeniihis  phialat,  et  aggrcstut  ett  me  dicent  :  Veni, 
osleiidam  libi  damnalionem  merelricis  nwgna;  sedentis 
super  aquiis  mullus ,  ciim  qua  fornicati  suul  reget  lcrrae. 
£l  vidi  mutierem  tedentem  tuper  besiiam.   Ei  mulier 


CAP.  XXXVIII.  — SeRVOM  DEl  INNOCENTEM  E9SE  DEBERE  , 
NE  INCIDAT  IN    POENAM    SfCOLAREM. 

In  Epistola  Pauli  ad  Roinanos  :  Yis  non  timere 
pblesiuiem  ?  Bonum  fac  ,  el  habebis  laudem  ex  illa  '•' 
(Rom.  XIII,  5). 

CAP.    XXXIX.  —  DATOS    NOBIS    ES5E  ESEMPLOM  VIVENDI 
IN  CHRISTO. 

In  Epistola  Peirl  ad  Ponticos:  Christus  enim  pas- 
sns  est  pro  nobis  '■,  relinqitciis  vobis  >'  extmptitm,  ul 
sequamini  vesligia  ejus  :  qui  peccatiim  non  fecit,  uec 
dotut  iuventus  est  in  ore  ejtis  :  qui  cum  mttledicereiw , 
non  remuledixii  ^  ;  cum  paierelur,  non  miiiabniur"", 
Iradebal  aulein  se  judicanli  ^^  injusle  (I  1'elr.  ii,  21). 
Iiein  Pauius  ad  Pbilippciises  :  Qui  in  pgiira  Dei  f 
conslitiilus,  non  rapinnm  arbitratus  est  esse  se  aqualem 
Deo,  sed  ^*  se  exinttiiivit  *■■,  formanl  servi  acclpieiis,  In 
simiUludincm  "  homiiiis  faetits ,  ei  hiibilu  bk  invenlus 
ul  homo.  Humiliavit  se,  faclus  obediens  ttsqiie  od 
morlem,  morlem  uuiem  crucis.  Propler  quod  ei   Deus 


'  Non  dcbcre  Corb. 

i>  Via.s  i^eiitiuni  Bod.  i,  t.i 

e  El  (iil  iKir(ice|is  plaga;,  in  Apoc.  Bod.  1,  2,  i. 

il  lni()iiil.Uis  ojiis  Hvd.  1,  5,  4. 

«  Hcddet  fi  diipla  Colt. 

i  Du|ilum  rumiscuit  liod.  1. 

«  'ranluni  datiiiii  liod.  i.  Datur  Bod.  \,  2,  n. 

Ii  Adveiii«t  Bod.  1. 

i  Di-liiiis  0x0». 

j  Qui  portalls  vasa  CoU. 

k  Kt  (|uid  acciilK  mibi?  est  Corb.  Tristitia!  Bod.  3. 

I  Patieiis,  et  rodditurus  CoU.  Altissiiiius  et  patiendssi- 
mus  Lam.Bod.  2.  NC.  1. 

"  An  divitias  Iwnitatis,  ct  loogjuimilatis  cjus,  ct  p:itieii- 
liam  Coll. 

"  Pallio  purpur(!0  et  C(X'ciiieo  Corb. 

"  Ileiii  Faiilus  ad  Tim.  Lam.  Boi.  3.  Lin.  SC.  1. 

I'  Siut,  tnquit,  muliercs  Bod.  i. 


LECTIOiNES  VARIANTES. 
D 


Bod.  2. 
«8  In  specie  inventus  Cott. 

STEPH.  BALUZU  NOTiE. 
Cap. XXXVII.  —  Curai  aliennsagens.  Siceiiain  lcgit       Pauli  ad  Roimnoi,  cap.  10. 
saoclus  Augustiiius  in  Expotiiione  incboata  epislolx 


1  Auro,  nec  argentn  Cott. 
'  Nequc  In  inarMrlHs  p^etiosis  Bod.  2. 
'  Fiilcleni  non  (Jeltere  Corb. 
'  Honiicidam  ageiis  puniuuir  Colt. 
*  Curas  alieuas  agens  puDiatur  Bod.  3.  Alicni  speculalor 
Tert. 
^  Laudoni  ab  illa  Limi.  NC.  1.  Bud.  4. 
^  Cliristus  passus  osi  pro  volils  Thu.  Corb.  Cott. 
y  Helinqiiens  excnipUini  Bod.  1.  3. 
^  Non  niiiledioehal  Bod.  2. 
""  Non  comininabatur  Corb. 
''''  Jiidicanli  se  Bod.  3. 
•^"  Cuin  in  li^ura  Dci  constitutus  esset  Cott. 
'IJ  Sed  soiiietipsuiii  Bod.  i.  4.  Colt. 
""  Inanivil  Thu.  Corb. 
f  f  In  siniilitudine  Bod.  i,  2,  3,4.  Corb.  Thn.  Ilominuin 


%' 


TESTIMONIORUM  LIBER  111. 


758 


CxallavH  ilium,    ct  doiwvU  itli    noiiien   tu  sit  stiper  A  injDaiiiclc  Annnias,  Azarias,  MisaJiel  creilenles  l)co, 

liljeraii  sunt  <  de  flauima  ignis  {Dan.  iii,  24,52). 

CAP.  XLIII.   —  POSSE  EUM  STATIM  CO.NSEQUI  »  QIH    VEHE 
CREDIDERIT.  '  >l\  I>i»l,> 

In  Aclibiis  Aposlolorura :  Ecce  aqua,  quid  ett  quod 
me  impedit  bapiizaii  > .'  Tunc  dixit  ^  Pliilippui :  Si 
credis  ex  lolo  cordey  tuo,  licet  {Acl.   viii,  oC). 

CAP.  XLIV.  —  FIDELES  INTER  SE    DISCEPTANTES    NON 
DEBERE  GENTILEM  JDDICEJI  EXPERIRI. 

In   Eiiistola    Paull    ad  Corinlhios  prinia  :   Andct 
qumiuam  veslrum  adversus  alleium  iiegotiuni  linbens 
discepiare  ^  apud  iiijusios,  et  non  apiid  sanctos?  ""  .1« 
nescitis   qma  sancti  liunc  innnduin  ^^  judicubunt?  Ei 
reddet  tibi.  Item  iliic  :   Cum  facis  eleemosyiiam,  noli  B  iieruni:  Jam  quidem  in  toliim  deiictuin  "■  in  vobiscsi. 


oiiine  nomcn  ",  «I  in  noiiiine  Jesu^omiiegenu  ciirvettir, 
coetesliiim,  terrestrium  et  infernorum,  el  omnis  lingua 
confilealur  <^  quia  Dominus  Jesus  Chrislus  in  qloiia 
esl  Dei  Pairis  {Pliitip.  ii,  6-H).  Delioc  ipsoinEvan- 
gelio  cata  Joaiinem  :  Si  ego  lavi  pedes  vestros  ma- 
gister  et  dominus,  et  vos  debelis  *  aHoruin  pedes  lavare. 
Exemplum  enim  dedi  vobis,  ut,  sictu  cgo  feci  ',  ct 
tosatiis  facintis  '  (Joan.  xin,  14). 

CAP.    XL.  —  NO.N  JACTANTER    NEC    TUMULTUOSE    OPE- 
BANDUU. 

Iii  Evaiigeliocata  Maitliacum  :  IS esciat  sinisira  e  lua 
quid  faciat  dexlera  lua,  ut  sil  eUemosyiia  lua  '>  in 
abscondito  ;  el  Paler  luus  ,    qiti  videl  in  abscondilo  , 


buccinare  >  aute  l(  quomodo  liypocrilce  fuciuni  in  vicis 
ei  synagogis  ut  clarificentur  t  ab  hominibus.  Ainen 
dico  vobis,  eompleverunt  *  mercedem  suani  {Malih. 

VI,  3,2). 

CAP.  XLl.  —  INEPTB  ET  SCUKRILITER  NON   LOQUEMDUM. 

In  Epistola  Pauli  ad  Epliesios  :  Sluttitoijuium  i  ct 
scurrililas ,  qum  ad  rem  non  perlinent,  nee  nominenlur 
quidein  in  vobis  {Eph.  \,  i). 

CAP.    XLII.  —  FIDEM    IN  TOTUM    "'    PBODESSE  ,    ET   TAN- 
TUM  NOS  POSSE  QUANTUM   CREDIMUS. 

In  Cenesi :  Et  credidit  Abraham  Deo,  el  "  deputa- 
tum  est  ei  ad  jusiiiiam  '■  {Gen.  xv,  6).  Iiem  apud 
Esain-m  :  El  sinon  credideriiis,  neqiie  inteltigelis  {Isa.  Q 

VII,  9).  Itein  in  Evangelio  cata  MattliKum;  .Wodic* 
fidei,  quare  dubiiasii  v  {Matlh.  xiv,  ,"1)?  Iiem  illic: 
Si  habueritis  fidcm  l  quasi  granuin  sinapis,  dicelis 
monli  liuic :  Traiui  liinc  illo,  et  Irunsibii,  ei  nihil  iiiipos- 
sibile  ='*  erii  vobis  {Mailh. xvii,  19).  ItcmcataMarcum : 
Oninia  quwcumque  oratis  et  pelitis,  credilc  quia  ac- 
eipietis  el  erunt  vobis  {Marc.xi,  2-4).  Item  illic  :  Oiiiuia 
possifci/ia '■  crcdetui  {Mare.  ix,  24).  Apud  Abacuc: 
Juslus  aulem   ex  fide  mca  vivil » {Abuc.  ii,   4).    Iieiii 


qiiia  jitdicia  habelis  cum  invicein'^'^.  Quare  non  magis 
injuriain  palimini  "'=?  aul  quare  non  magis  fraudumiiii  ? 
Sed  vos  injuriam  facilis  et  fraudalis,  et  hoc  'f  fra- 
tribus !  An  nesciiis  se  quoniam  iiijusit  regnum  Dei  non 
conseqiienlur  >'^  (I  Cor.  vi,  1-9).^ 

CAP.  XLV.  —  SPEM  FDTUROHUU  ESSE , ' «T  IDEO  FIDEM 
NOSTRAM  CIRCA  ' '  QU<E  PROMISSASUHTPATIENTBM  ESSE 
DEBERB. 

Iii  Epistola  Pauli  ad  Romanos  :  Spe  salvaii  sumus. 
Spes  aulein  quai  videlur  noH  est  saes.  Quod  cnim 
videl  quis,  quid  speral  ?  Si  aiUem  quod  non  videiims 
speramus,  per  palienliam  ii  speramus  {Roin.  viii,  21). 

CAP.    XLVl. —  HULIEREM   IN    EUCLB»U  TACERE  DEBERE. 

In  Epislola  Pauli  ad  Corinlhios  prima  :  Mulieres  ^^ 
in  Ecclesia  laceanl.  Si  qurn  ^^  auiem  qtiid  dicere  votunl, 
dotni  viros  suos  inlerrogeni  { I  Cor.  xiv,  54).  Itcni 
ad  Timollieum  ;  Mulier  cum  sileiitio  discat  in  oinin 
sub]eciione'""K  Docere  autem  mutierem  nott  permiiio, 
neque  prieposilam  ""  esse  viro,  sed  esse  in  sileniio.  Adum 
enim  priinus  formalus  est,  deinde  Eva ;  et  Adam  sc- 
ducius  tion  est,  mulier  auiem  seducla  est  {ITim. 
II,  11-14). 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Nonien  quod  est  huper  liod.  3.  Tliit.  Cotl. 

h  Kloclelur  oninc  goim  Coll.  Genu  curveul  Bod.  1 ,  2. 
4.  77iH.  ' 

"  CoiititPatur  Deo  Lum.  S€.  1.  CoU. 

'1  Alter  allcrius  pedcs  Colt. 

'■  Kgo  leci  vobis  Coll.  J) 

t  lit  vos  lacialis  Bori.  1.  Voss.  3. 

6  Siiiisira  quiiJ  Uaii.  NC.  1.  Iliu. 

!■  Iii  absconso  Bod.  2.  Colt.  Liim.  Lin.  Bod.  2.  SC.  1. 
Coll.  Voss.  4. 

i  Noli  tuba  cancre  lin.  NC.  2.  TuniuUuari  Bod.  3.  Be- 
ticv.  Yer.  Voss.  4. 

j  Hoiioiiliceiilur  Cott. 

k  {'cnsavcruiit  Laiu.  Liii.  Tlm.  A'C.  i.Coib.  Bod.  2,  4. 
Pcrcc|H'rmit  jVC.  2.  CoU-  Rcccpcruiil  lloU.  1.  Voss.  3. 
Coiii|ieiisavcruiil  Ueiiev.  Yer. 

l  Miiltilo(|uiiiiii  Bod.  3. 

'"  Fideiii  tanliiiii  Voss.  3, 4.  iVC.  2.  Fideni  iirodcssc  Tlm. 

"  Kcpuiatuui  CoU. 

"  Iii  jiistiliaiii  Coll. 

1'  Ad  quid  duhiiasli  l.am.  :VC.  1.  Bod.  2,  4.  Thu.  Corb. 

'1  Fidcin  sicul  Bod.  I,  2. 

"■  Possibilia  sunl  Corb.  rossibilia  sunt  credcnlibus  Coll. 

»  lix  fide  vivct  Luin.  Lin.  AC.  1.  Bod.  1,  2,  3.  JusUis 
auteiii  nieus,  ex  lide  Colt. 

'  Crcdenles  liberati  sunl  Bod.  1,  2,  4. 


»  Conscqui  Baplismum  Lam.  SflC.l. 

y  Ouud  uio  iiiipcdiat  tiiigi  Lam.  NC.  i,  2.  Bod.  1,  2,  4. 
Tliu.  Coib.  Coll.  Voss.  1. 

^  Uixil  ei  Corb. 

y  1d  toto  coide  Bod.  1.  CoU. 

^  Audcl  aliquis  vcslrum  negotiura  disceplare  CoU. 

«"  Sanctos?  Nestilis  Bod.  1. 

bb  Saiicti  niunduui  Luin.  Lin.  ?fC.  1,  2.  Thu.  Corb.  Bod. 
i   2,  4.  ilc  licc  iiiuiKlo  Cult.  Voss.  3. 
'<:<:  'ranluni  dclictuni  CoU. 

dil  Habetis  iiivicciu  Bod.  1.  Cott. 

f-'  Fraudcni  paiiiiiini  Lam.  Hod.  1.  JVC.  1.  SustinellsJVC. 
2,  Injuriam  accipilis  Bod.  l. 

ff  Et  lioc  Iratrcs  Bo(i.4. 

8(5  Aut  nescitis  Tliu.  Corb. 

iiii  Non  iiossidcbuuL  Lum.  Lin.  NC.  \.  Bod.  2.  CoU. 

ii  idco  lidclcm  circa  Lam.  NC.  1.  Bod.  2. 

j  j  Per  |iaticnliain  s|icrauius  Lam.  Bod.  1.  NC.  ^.Exspc- 
clainus  Bod.  1.  Foss.  3.  Oxon. 

kk  Mulier  Corb.  Mulicrcs  vcslrai  Lam.  Bod.  1,  2,  5,  4. 
Cou.  NC.  1.  Voss.  3.  Ecclesia  lacere  debent  Luin.  NC.  1. 
Bod.  2. 

11  Si  qiiid  aulcm  discere  NC.  2.  Si  qiix'  autem  sint  Lin. 

"""  Huniilitatc  y.<im.  NC.  1.  Bud.  2.  t'or(i.  SubniissioK» 
Bod.  \ ,  4.  Thu.  lu  omui  modcstia  Cou. 

""  Douiiiiari  ia  viruiu  Coit. 


739 


DIYI    CYI'1U.\M  "<>* 

DF.LICTO   ET  MKiUTO   xosTRO    FiEui   11  A  cwUs  cU ,  f,Mi  so/wi  suum  '  orki  facH  super  bonoicl 

mulos,  cl   pUiil   super  juslos  cl  injnslos  {Malt.  \, 
44,45). 


r.AP.    XLVU 

LABOBEMUS,  NEC  BEI  OPEM  IN  OSI.NinUS    SENTI.UIUS. 

Apud  Osec  :  Audite  sennonein  Uomini,  jiUi  Isriiel , 
quia  judiciwn  iH  Dommo  '  iidversns  incolas  lemv,  •' 
quod  neque  miscricurdia,  neiiue  verilas,  neqiie  aijnitio 
Dei  sil  super  terram ,  sed  execratio,  ct  mendacium, 
et  cccdes,  ei  fnrium ,  et  adulterium  di/fiisiim  est  siiper 
lerram.  Sniujuinem  sangiiini  supermiscent.  Idcirco 
lerra  lugebii  citm  universis  incoUs  siiis,  cum  bestiis 
agri,  cum  serpentibus  terrai ,  cum  volucribus  cieU, 
et  deficienl  pisces  maris,  ut  nemo  judiret  <^ ,  ncino '^ 
revincat  {Ose.  iv,  l-i).I)ehoc  ip-o  apiid  Esaiam  : 
yumquid  uon  viilet  manus  Domiiii ''  ii(  sulvos  fiicial  ? 
aut  tjravavit  aurem  '  ut  iioit  exauiUiit?  Sed  peccata 
veslra  inier  vos  et  Deum  Siyarant,  et  propter  deUcla  b 
vestra  averUt  (aciem  a  vobis,  ne  miserealur.  il/flims 
eniiii  veslrce  inqiiinatai  suiil  sanguiHe  '',  et  digili  veslii 
in  peccatis.  Labia  autem  vestru  locuta  sunt  fucinns, 
et  lingutt  vesira  injustiliam  meditatur.  Nemo  loriuilur 
vera,  neque  est  judicium  verum.  Fidunt  in  vnnis  et 
loquuntiir  inania  qui  partiiriunt  '  tlolorein  il  pariunt  J 
facinus  {Isa.  lix,  1-4).  lieiii  apuil  Suplioiiiam  :  De- 
feclione  deficiut  a  facie  terrce,  difil  Dominut.  De- 
(iciat  homo,  et  pecudes  deficiaiit,  volucres  cceU  et  pisces 
maris,   et  aufcram  iniquos  u  facie  terrce  {Sopli.  i ,  2). 

CAP.    SLVIU. — NON    FOENERANDUH. 

In  PsaliiKi  \iii  :  Qui  pecuniam  suam  non  dedit 
iii  fcenore  ^,  et  munera  siiper  innocenles  non  accepit. 
Qui  ista  fecerit  ^  non  commovebilur  "■  iii  (eternum.  Itera 
apud  Ezcchielcm  :  llomo  autem  qui  erit  jiistus  lio- 
minem  non  opprimet  el  piijnus  debitoris  reddet  ",  el 
rapinam  non  faciet  ^,  et  panein  suum  esiirienli  dabit, 
el  nudum  operiel,  et  pecuniiim  suam  in  usttram  non 
dabit  {Ezecli.  xviii,  7,8).  Iiem  iii  Dcuieroiiomio : 
Non  faenerabis  fratri  luo  usiira  pecunia!  i'  et  usiira 
ciborum    {Deul.  xniii ,  20). 

'"  C.VP.  XtU.  —  INIMICOS    QUOQUE    DILIGENDOS. 

In  Evnngclio  cnia  Lucani  :  Si  diligitis  qui  vos 
diligunt ,  qiai  ett  vobis  graiia?  Et  peccatores  enim 
diUgiini  los  iiui  te  diligunt  <i  {Ltic.  vi,  52).  Itcin  cata 
MaUh;fum  :  Diligite  ininiicos  venlros.  ct  orale  pro  liis 
qui  vos   pertequuntur ,  ul  lilit  fHii  l'alris  veslri  qiti  in 


C.vr.     I..    —  SACHAME.NTUM     FIDEI 
FANANDUM. 


NON    ESSF.     PRO- 


Aput!  S.iloiiioiicm  in  Provcrbiis  ^  :  In  aures  im- 
pntdeiilis  uoli  qaidquam  dicnrc,  ne,  qunndo  aiidieiil, 
irrideat  sensaios  sennones  tttos  {Piov.  xxiii,  9).  Item 
in  Evangelii)  cala  Matth;t;iiiii  :  Ne  dederitis  siiiictitm 
canibtts ,  neqiie  miseritit  margaritat  veslras  anie  porcoi, 
ne  forie  inciiUent  ea  pedibus  siiis  '  et  conversi  cli- 
dant  vos  {Maltli.  vii,   6). 

CAP.  Ll.  —  QUOD  NEMO  IN  OPERE  SDO  EXTOLLI  DEUEAT. 

n  Apiid  Salomonem  ia  Ecclesiaslico  :  NoU  le  ex- 
toltere  in  faciendo  opere  luo  {EccU.  x,  29).  Itcm  iii 
Evaiigolio  cata  Lucaiu  :  Quis  vesirum  Itubens  servuin 
arantem  aut  pastorem,  el  venienti  "  de  agro  dicii  con- 
ttnuo:  Transi,  recumbe  ^  .'  Sed  dicil  ilU:  Pnra  aliquid 
quod  casnem  ^ ,  et  accingere ,  et  minislra  ntilti  donec 
manducem  el  bibam ;  el  postea  tu  manducabit  et  bi- 
bes.  Numquid  habet  gratiam  servo  ilU  y  quia  jecil  qiia: 
ex  imperata  sitnt?  Sic  iiaque  et  vos,  cum  perfeceriiis  ^ 
qumvobis  imperala  sunt,dicite  :  Servi  supervacui  "»  su- 
mus,quod  habitimus^^  facere  fecimus  {Ltic.  xvu,  7-10). 

CAP.     Lll.  —  CREDENDI    VEL   NON  LIBERTATEM    1N  arbi- 
TRIO  POSITAM. 

lii  Deiileroiiomio  :  Ecce  dedi  anle  faciem  tuam  vi- 
tam  ct  mortem,  bonum  et  malum.  Elige  vitain  tibi , 
ut  vivas  '<'  {Deui.  xxx,  19).  Item  apud  Esaiam  :  Etsi 
voliieriUs  et  aitdieritis  me,  bona  terrmedelis  ''''.Si  aulem 
nolueriUs,  et  uon  audieritis  me,  gladius  vos  consu- 
met.  Os  enim  Domini  locutum  est  isla  {Isa.  i,  19). 
Ilem  in  Evangclio  cata  Lucain  :  Regnum  Dei  ''<'  intra 
vos  est  {Liic.  XVII,  21). 

CAP.  LIII. — DEl  ARCANA  PER8PICI    NON    POSSE,    ETIDF.O 
F1DF.M    NOSTRAM    SIMPLICEM    ESSE    DEBERE. 

In  Epislola  Pauli  ad  Corinthios  prima  "  •.Videinus 
nuuc  per  speculum  in  mnigmate  ss  ,  tunc  aulem  fucie 
ad  fttcicm.  Nitnc  tcio  ex  parte,  titnc  auiem  cognos- 
cam  ''''  sicul  el  eyo  cognilus  sum  ''  (I  C.or.  xiii,  12). 
Iicin  npiid  Salumonem  iii  Sapicnlia  :  Et  iusimplicitali' 


LECTIONES  VAIUANTES. 

"  Jiiilicimn  est  a  Domiiio  lain.  Bod.  t.  Domini  Voss.  \.T\  ^  Solcm  suuin  Lum.  Lin.  NC.  1.  Sod.  1,  2,  3,  4.  roas. 
*■  ■■" --    ■•  '"■-'   '  "  3.  SoUuii  oiiii  O.roii. 

'  Soloinonem  iu  Parcemiis  Oxaii.  Et  sicsemper  ubiapud 
cwtcros  legiliir  Saloinoncm  et  Crovcrbiis. 

'  Nc  iiiculcent  ea  pedibus  CoU.  Couculceut  eas  .VC.  2 
Bod.  2. 

"  P.islorcm  veuientem  taiii.  Corb.  NC.  1. 

^  Trausi  ct  rccuinbe  Corb. 

^  Ut  co!iieni  Corb. 

'  Sorvus  illi  Lam.  NC.  1.  Bod.  2. 

•*■  Cuni  fpcerilis  Tltu. 

'"  Scrvi  inutiles  Thu.  Corb. 

h*  Quofl  (lebuiniiis  faeere  Bod.  1,  2.  l.  Cotl. 

<="=  Eligc  vilain,  ut  vivas  Bod.  i,  2,  3,  i.  Thu.  Corb. 

'i'!  TcrrfE  iiianducabis  Colt. 

'"  Eccc  rcgnum  uaiLum.  NC.  1.  Bod.  2.  CoU. 

f  f  PanlusiuEpisiola  ad  Corinlhios  prinia  Coib. 

Kg  Pri.  jenigniata  Lin. 

•>•>  Tunc  cognoscam  Bod.  1. 

i '  Sicul  cognitus  Colt. 


*•  Terra;,  co  qtiixl  Bod.  4. 

*=  lit  uenio  sit  (lui  judicet. 

■'  Neino  (|ui  I.in. 

«  Ctsalvet  Lnni.  NC.  1,  2.  Corb. 

'  Ciravavit  aures  Thu.  Cnrb. 

«  PropKr  peccata  Lin.  NC.  1.  Bod.  1.3,  l. 

•'  I'len;e  suut  saiiguine  Bod.  3.  Yoss.  \. 

'  i'arliiriuiil  (Joliiiii  .VC.  2. 

i   Pariunl  ini(iuilateni  Lam.NC.  1.  Bod.1.  Corb. 

*  Deilit  ail  usuraiu  Cott.  Dcdit  Ifleiiori  ttod.  1 .  Tliu.  Corb. 

1  Facil  lia;c  Corb. 

'"  Non  (lclcbiiur  l.am.  Bod.  2.  NC.  1. 

"  Etdcbiluai  rcildcl  Corb.  Dcbitori  rcildct  Cott. 

"  Kapinamnoii  rapiat  Bod.  I,  3,  -i.   Tltit. 

V  i;sur,->s  Bod.  i,  2,.",  I.  In  usurii  l.am.  NC.  1.  Tlotl. 
2.  Uii.  Isurain  B(«(.  1.  I.iii.  Thu.  U.suram  pccunia;  Colt. 
Voss.  3,  4.  ' 

■J  Pcccalorcs  eaim  diligunt  eos  qui  se  diligunl  la.ii.  iiii, 
NC.  i,  S.  Bod.  1,  2,  5,  4.  Thu.  Corb. 


701 


TESTIMONIORUM  LIBER  111. 


cordis  quterile  iUum^(Sap.  i,  1).  Ikmii  aputl  eiimilem:  A  in   Basilion  i :  llomo  videt  in  facie  p,  Deus  nulem  in 


Qui  ambulal  simpliciler,  ambnlul  jidenler  (Prov.  x, 
9 ).  Item  apud  eunidem  :  Alliora  le  ne  qucesieris,  et 
{ortiora  te  ne  scrulatm  (ueris  (Eccle.  iii,  22).  Item 
iii  Salomone  :  Noli  esse  muUumjustus^,et  noli  ar- 
gumenturi  ptus  quum  oportct  ^'  (Eccle.  vii,  17).  Item 
:i|iiid  Esiiiani  :  Y(e  qui  anjuli  sunt  in  semelipsis  ilsa. 
lii,  9).  Iieiii  in  MaclialKuis  :  Daniel  in  sua  simpUci- 
tule  libcralut  est  de  ore  leonum  ( 1  Mach.  ii ,  60). 
Ilem  in  Epistola  Paiili  ad  Roinanos  •'  :  U  altiiudo  di- 
viliarum  sapienlia;  et  scientia  Dei,  quam  incompre- 
hensibilia  "  sunt  judicia  ejus ,  et  quam  investigabiles 
viie  ejus  !  Quis  enim  cognovit  sensum  Domini  ?  aut 
quis  consitiarius  ejus  fuit  ?  vel  quis  prior  dedit  ei,  el 
relribuelnr  itti?  Quonium  ex  ipso,  el  per  ipsum,  et 
in  ipso  sunt  omnia,  ipsi  claritas  in  swcuta  scecu-  g 
iorum  (Rom.  xi ,  33-56).  liem  ad  Timotheum : 
Sluttas  aulem  et  ineruditas  quwstiones  devila  ,  sciens 
quia  tiles  generant.  Servum  autem  Dei  non  oportei 
liligare,  sed  mitem  esse  ad  omnes  (II  7jm.  ii,  ^S.^^i). 

CAP 


corde  (I  Ihg.  xiv,  7).  Ileni  in  Apocalypsi  :  Et  scient 
omnes  ecclesioe  i  quia  ego  sum  scrnlator  ■'  renis  et  cordis, 
el  dabo  unicuique  vestrum  secundum  opera  sua '  (Apoc. 
H,  23).  Iteiii  in  Psalino  xviu  :  Delicla  quisinletligil? 
Ab  occutiis  meis  •  munda  me,  Domine  (Ps.  xviii,  13). 
Iiem  iii  Episiola  Panli  ad  Curintliios  seciinda  :  Oiii- 
nes  nos  manifestari  oporlet  anle  tribunat  Chrisli,  nl 
reporlel  "  unusquisque  ^  sui  corporis  propria  secundum 
c/wfB  egit,  sive  bona,  sive  mala  (II  Cor.  v,  10). 


LIV.  —  NEHINEM  SINE  SORDEETSINE  PECCATO  ESSE. 

Apud  Job  :  Quis  enimmundusa  sordibus'?  Necunus, 
etiamsi  unius  8  diei  sit  vita  ejus  in  lerra  ^  (Job.  xiv, 
4,5).  Itcm  iii  Psalmo  ;  Ecce  in  iniquiiatibus  '  concep- 
lus  sum,  etindelictis  concepit  i  me  maler  mea  (Ps. 
L,  7).  Iiem  in  Epistola  Joaiinis  :  &i  dixerimus  quia 
pecculum  non  habemus,  nos  ipsos  decipimus,  et  veri- 
las  in  nobis  non  esl  (I  Joun.  i,  8). 

C\P.  LV.  —  SON    UOHIMBUS,  8ED  DEO,    PLACENDUH. 

Iii  Psalmo  i.ii :  Qui  hominibus  ptacenl  ""  confusi 
$unl,  quia  Deus  niltit  fecit  itlos.  ilem  in  Epistola 
P^udi  ad  Galaias  .•  Si  hominibus  ^  placere  vettem  i, 
Clirisli  servus  non  essem  (Gal.  i,  10). 

CAP.  LTI.  — DEUH  NIHIL  LATERE  EX  HIS  UU.CGERUNTUR. 

In  Sapienlia  Saldinoiiis  ;  In  omni  loco  specutanlur 
ocuti  Dei  bonos  et  matos  (Prov.  xv,  3).  Ilem  apud 
liiereiiiiain  :  Ego  Deus  approximans,  et  7ion  Dens  de 
longinquo^K  ^iabscondiiusfuerit  liomo  in  absconditis^, 
ergo  ego  uon  "  videbo  eum?  Nonne  coetum  et  lerram 
ego  impleo,  dicit  Dvminus  (IJier.  xxiii,  23,  24).  Ilcin 


"  Quaerile  Deum  Thu.  Yoss.  i.  Dominuin  Bod.  1,  2,  3, 
4.  lam.  I.in.  NC.  i. 

'i  MuUunis.ii)iensi.in.  MHltuinsapiensapudseipsum  Colt. 

'  Ouau)  ncccsse  est  Lam.  NC.  l.  Bod.  2.  Thu.  Corb. 

d  Paulus  adKom.  Corb. 

"  yiiam  inscrutabilia  Lam.  Lin.  NC.  l.  Bod.  1,  2,  3,  4.  D 
Thu.  Corh.  Voss-  5. 

f  .Siue  sordibus  fer.  Benev. 

n  Ncc  si  uniiis  Bod.  1. 

1>  Terra  :  non  polcsl  esse  sine  querela  Cott. 

i  licce  in  taciiiore  Lan».  Lin.  AC.  1.  Bod.  1,  2,  4.  Thu. 
Cnrb.  Voss.  5. 
'i  Iu  peccatis  concepil  Lam.  Lin.  NC.  1.  Bod.  1,  3,4. 
Alult  ine  iu  ulero  Voss.  5. 

k  Si  adliuc  hominibus  Lain.  NC.  1. 

1  Placercm  Bod.  1.  Vons-  3. 

™  Dcus  dc  longo  I.am.  NC.  E  longinquo  Cotl. 

"  Quod  si  abseondiuis  lueril  lionio  iii  absconditis  suis 
Lnm.  NC.  I.  Aiiscondiuis  crgo  Corb. 

"  Er};o  nou  Hod.  5. 

1'  Videl  in  laciem,  Deus  autoin  iii  cor  Thu.  Lin.  Deus 
videt  in  corde  Cutt. 


CAP.    LVll.  FIDELEJI  EMENDARI  ET    RESERVARI    ^. 

In  Psalnio  cxvii :  Emendans  emendavil  y  me  Do- 
mims,  et  morli  non  Iradidil  me  (Ps.  cxvii,  13). 
Ilein  in  Psalmo  lxxxviii  :  Visitabo  in  virga  '■  faci- 
nora  eorum  et  in  flagetlis  delicia  eorum.  Misericor- 
diam  anlem  meam  non  dispergam  ""  oi  eis  (Ps.  lxxx viil, 
55).  Iiein  apud Malacliiain :  Et  sedebii  '>''  conflans  et  ex- 
purgans  sicut  aurum  et  argenlum,  et  emundabit  filios 
Levi  (Matach.  iii,  3).  Item  in  Evangelio  :  Non  exi- 
bis  inde  danec exsolvns  novissimum  quadrantem  (Maith. 
V,  26). 

CAP.  LVIII.  —  NEMINEM  CONTRISTARI  HORTE  DEBERE , 
CUM  SIT  IN  VIVENDO  LABOR  ET  PERICULUM,  IN  HORIEN- 
DO   PAX  ET  RESURGENDI    SECURITAg  <^<=. 

Iii  Geiiesi  :  Tunc  dixil  Dominus  ad  Adam  :  Quia 
exaudisti  vocem  uxoris  ''"l  luw,  et  manducasli  ex  ilta  ar- 
bore  de  qua  sotaprceceperam  libinemanducares''',  ma- 
ledicta  lerra  eril  in  omnibus  operibus  tuis.  In  Irisiilia 
et  gemitu  edes  ex  ea  omnibus  diebus  vilw  luce.  Spinas 
G  et  tributos  ejiciet  tibi,  et  edes  pabutum  agri  f  f  in  sudore 
vuttus  lui.  Edes  panem  tuum  donec  revertaris  in  lerram 
de  qua  et  sumplus  es  :  quia  lerra  es ,  et  in  terram 
ibis  (Gen.  iii,  17-19).  Item  illic  :  El  comptucuit  Enoch 
Deo ;  et  non  est  inventus  >-'!'  poslmodum,  quia  Deus  ittum 
transtulit  (Gen.  \,  2i).  Ei  apud  Esaiam  :  Omnis 
caro  fKnum,  et  omnis  ctaritas  ejus  ut  (los  foeni.  Aruit 
foenum,  et  flos  decidil.  Sermo  ''''  milem  Domini  munrt 
' '  in  oeternum  (Isa.  xl,  6-8).  Apud  J  i  Ezecliieleni : 
Ipsi  dicunt :  Arida  facta  sunl  ossa  nostra,  periit  spes 
nosira,  exspiravimus ;  proplerea  proplicliza,  et  dic  '"''  : 
LECTIUNES  V.^iltlANTES. 

1  lit  scient  omnes  gentcs  et  Ecclesi*  Bod.  1.  Voss.  5. 

"■  Suui  Dominus  scrulalor  Lam.  NC.  1. 
Oiiera  veslra  NC.  2.  Opera  Thu. 


A"secrclis  meis  Lam.  Lin.  NC.  1.  Bod.  1,  2.  Tlni. 
Corb.  Vosi.  3. 

"  Recipiat  unusquisquc  NC.  2. 

^  ISostrum  quod  gessit  Coll. 

"  Reservari  debere  Lam.  NC.  1. 

y  Castl^'anscastigavit  CoK.  Castigans  emeiidavit  NC.  1,  2. 

'  In  virga  ferrea  Bod.  1.  Voss.  5. 

""  Non  dis|)crdani  Corb.  Auleram  Bod.  o.  Voss.  i. 

ki'  Etsedil  Deus  Liim.  Lin.  NC.  1.  Bod.  2.  Thii. 

'^''  Et  in  resiirgeiido  seciirilas  Bod.  3. 

'l'l  Mulieris  Latn.  Lin.  NC.  1.  Bod.  1,  2,  i.  To5.s.  .". 

<="  Ne  manducares,  et  iiianducastis  e\  ea  Linii.  NC.  I. 
Bo.l,  2. 

f  f  Edes  pancm  tuuiii  de  pabulo  agri  Corb. 

SS  Non  est  invcntus,  qiiia  Cotl. 

iiii  Verbum  NC.  2.  Maniit. 

i  i  Manebit  Bod.  5.  4. 

j  i  Ezecliielcin  :  Dicunt  Bod.  i,  2,  5,  4.  Thu.  Corb. 

Kk  Prophela  el  dic  Itod.  1,  2,  3,  i.  Cott.  Voss.  5. 


STI:PI1.  BVLUZII  NOT^. 
Cap.LIV.  —  Neminem  tine  sorde.  Citalliiiii<;  lociiin      llicroiiyMiiisiiiiibro  i  bialoqornm  adversus  Pelngianos. 


MS 


DlVl  CYi'RlANI 


76t 


lltcc  dicii  Dominui « ;  Ecce  ego  a^rio  iHoimmenta  tcs-  A  laiidiim.  ffomo  enim  (ecil  illo» ,  et  ()fKi  apirilum   '  iiim- 


(la,  el  educMH  vos  dt:  iiioiiuiiientis  vtslris,  et  iiidu- 
caiii  vos  in  lerram  hrueL.  l.l  dube  Sfiirituin  meuiu 
in  vos ,  et  melii.  El  poiiuiu  vo»  in  terrum  veslrain, 
et  cogiioscetis  qiioiiituu  eyo  Dowinus  loculiis  siiin , 
et  fucimh  dicit  Uomiiiits  (fidi/j.  x\xvii,  ll-li). 
Iteni  iii  $a|)iciiiu)  Salonioiii&  :  Huptutetl  ^  ne  mulitia 
mutmet  iniellecium  illius.  Plucita  eiiim  erai  Deo  inii- 
mu  illius  {Saj).  iv,  11  U).  llciii  iii  INalino  Litxxiii  : 
Quain  dilectissiinoi  ^  liubilalioiies  liue,  Deus  virlHluiu! 
Desideral  et  properul  J  nHiiiia  Mit'a  ad  atria  ''  Dci  (Ps. 
L\x\in,  2,3).  ti  in  E(ilsiola  1'aiili  ad  Tlicssaloni- 
conse»  :  Noltttntit  auiem  vos  ignorare,  fritlres,  dc  dvr- 
mientibut,  iie  coHiritieuiiiii  siciti  et  «sieri,  qui  spem 
non  habent.   Si  BHim  ciedimus  qkia  Jesus  niortuiis 


tuaiut  ^l  ,  is  /inxit  illos.  Nemo  aulem  sibi  similem 
hmiio  poterii  deum  fingere.  Cuin  sil  eniin  morlnlis, 
morluHm  fiiigil  »  iiianifcnj  miqiiii!.  Melior  est  auiem  ipte 
iis  quos  cotil;  quoniam  ipse  qiiidein  vixit  ,  illi 
nuimiuam  (  Snp.  sv  ,  15-17  ).  Dtf  lioc  ipsn  :  Neque 
epera  iiliendeules  cognovernnl  quis  essei  iirlifex ,  itd 
aut  ignem  ,  (ii((  spiriiHni ,  aui  ciiaium  iierem  ,  aul  gy- 
riim  stelltirum  ,  tiul  niinium  iiquum ,  aul  solein  et 
htnam  ,  reclores  orbis  lerrai  deo»  piilaveninl  :  quonim 
sl  propler  specieni  lioc  wtiimiiverunt ,  scianl  qitanto  his 
Dominui  tii  specioiior :  ani  ti  tirlntes  el  opera  eorum 
miruti  sunl,  iiiieUignnl  ab  ii>sii  quoniam  qni  lia;c  coiisli- 
luil  lorlia  furlior  esl  illit  {  Sap.  xiii ,  1-4  ).  Ileni  iii 
1'salniO  cxxxiv  :  Jdola  gentium  argenium  ei  aurum  , 


ett  et  returrtxil,  tie  et  lieit»  eos  qiii  durmieriint  in  ]i  opus  inanmim  hominuin.  Os  liabeiit ,  el  nou  loquunlur , 


Jesu  adducei  cum  eo  (I  Theii.  iv,  15, 14).  Item  aiJ  <'o- 
riiiiliiiis  1  :  Siulte  ',  (ii  quod  seminas  non  livi/icttiur 
nisi  priuti  moriiium  (uerii.  El  iierum  :  SteWia  siella 
differt  in  elariiale,  tie  ei  resurreeiio  •■.  Seitiinaiar  cor- 
put  i»  corrupiione,  reiurgii  sine  corruplela  ' .  Semiiia- 
tiir  in  ignoiuinia  i  ,  resmgit  in  gloria.  Seminatur  iit 
infinnilale,  resurgit  iu  virluli;.  Semiimtur  corpus  uiii- 
mule,  reiiurgit>^spiritale  {lCor.w.  56,  il-4t,  55  fiii). 
Kt  iteriiin  :  Oporlet  enim  corruptivum  istud  induere 
iuconuptionein  et  mortale  lioc  iiiduere  immortitlitatein. 
'"  Cum  auteincorriipiivum  hoc  induerilincorrupiionem, 
et  mortale  hoe  induerit  incorruptionem ,  tunc  fiet  ver- 
bum  quod  scripium  est :  Absorpta  est  mors  i  iu  conten- 
lionem  "'.  Ubi  esl,  mors, aculeus  tuiis ? ubi  est,  mors,  con- 


ocutos  Uabenl  ,  cl  iwn  rideiil  ,  aures  litibent  ,  et  iiou  flu- 
diiint ' .  Neque  eiiim  est  ipiriius  in  ore  eorum.  Similet 
fianl  "  illii  qui  fcciunt  ea  »  el  omnes  qui  confidunt  in 
itlis  (Ps.  cxxxiv,  lS-18  ).  U«'m  in  rsntoio  xcv : 
Omnes  dii  geiuiuut  dwmonia,  Dominut  aulem  coelos 
fecit  (/'«.  xcv,  5).  lieiii  iii  E.\()ilo  :  Non  (ucietisvobis 
deos  argenteos  neqiie  aiireos  {Exod.  xx,25).  liiiteruiii : 
Non  (acies  tibi  iduluin  nec  cujusquam  siiiiililudinem 
{  Ibid.  XX,  4  ).  liciii  iii  llicrciiiia  :  llaic  dieitDoininus  : 
Seciindum  viusgenlium  nulite  incedere ,  quia  limeiililla 
in  persoiiis  stiis ,  qiiia  legitiina  genliuin  vaciia  sunt.  Li  ■ 
gnum  de  sattu  excisum  opus  (abri ,  et  conflatum  auruin 
et  nrgentum  speciose  composita  siint  ,  in  marlulis  et  in 
clavis   confiriiiavcriinl  illa ,  et  non  niovebuntur  ,  quia 


tentio  tua?  Itera  iii  Evaiigelio  caia  Joaiiiieni  :  Paler,  G  confixibiHa  sunt.   Argeitlum  apposiiuin  esl  a  Tharsis. 

quos  dcdisti  mihi,  volo  ut  tibi  ego  (uero  et  iiisi   siiit 

mecum,   el  videant  clarilalein  menm  qiiam  niilii  de- 

dislianle coHstitiitiotteiii  inunili  <•  {Joun.  xvii,  2i).  Ilcm 

cau   Liicam  :  Niiuc  ilimitiis  servum  luiim,  Domiiie, 

teciiiidum  rerbmn  luum,  iii  pace,  quia  vid^iHiil  otnli.  ««<•'« 

satuiare  tuum  {Litc.  ii,  29.50).  Ilcin  tata  Joaniiein  ; 

Si   iiie  dilexissetis,  gaudereiii "  quuniain   vado  ud  Va- 

Irein,  quia  Puier  major  me  est  {Joan.  xiv,  28), 

CAP.  LU.  —  BE   IDOLIS   QVM   CENTILES   DEOS  PUTAM. 

Iii  Sapienlia  Salomonij  :  Oiiiiiiu  idolanationum  a:s- 
tiiiiaverunt  deos  ,  (luibus  neqiie  oculoruin  usus  est  ud  vi- 


Venit  flurum  Moab.  Operaartificum  omiiia.  lltjacintliuin 
el  purpura  vettient  cam.  Tollentettolteniea  ,  quia  mn 
prodient.  Nolile  tiniere  ea  ,  quiu  matitm  non  (nciuttt , 
el  bonum  iion  est  in  illii.  Sic  dicile :  Dii  qui  ca:lum  el 
terram  non  (ecerunt  intereunt  a  terr<t  et  de  sub  ccelo 
islo.  Exhurruit  coslum  in  lioc  et  ablwrriiit  mulluin 
magis  tehemenler  ,  dicit  Dominus.  Hiec  nialigna  (ecit 
ptebs  meu.  Oereliqiierunt  fontein  aqua:  vivai ,  et  effo- 
derunt  sibi  taqucos  detritos  qui  non  poterant  aquam 
conlinere.  Verberavii  te  dileclio  tua  ,  et  nequitia  liia 
acctisabit  le.  Et  scito  el  vide  qiiia  amarum  tibi  erit  quod 


deiidum,  neque  nures  ad  percipienduin  r  jjj,,  j(,,,„  ^  jj  (/e)e/i(ji((;risi)it;,  (iiVil /^uiiimHS  Z>eus  (iitis,  <!(  iioii  spmi- 
neqiie  aiires  ud  audieiidttm  ,  vcque  digili  in  manibits  i'«''«  '"  ""''  ''''''  l>oimiius  Deits  luiis  ,  quiain  swculiim 
adtoiUteaaudwn  'i,  sed  ci  pedes  eorum  pigri  ad  ainbu-      contribulasti  jugiim  meum  et  dirupidi  vincuta  lua  ,  et 

LKCTIONES  VAIU.\NTES. 


"  Dicit  Doniiniis  oniiiipolcn»  Utnt.  NC.  1.  Bod.  2. 

•>  Kajilus  csljiisliis  lott.  Oiniiiicnuiraliis  est  liibrcvi, 
explcvii  tcmpurn,  (iliicplial  (>ulni  Uoo  Cott. 

'  (Jiiaiii  aiiiabilcs  /(o(/.  5.  Ainahilia  tabiiniacula  Lh. 

•1  Connipiscit  el  dclWl  Liii.  AC.  -i. 

"  Iii  .ilria  Ilnli.  1. 

'  Insipiciis  lii  ( OU. 

8  Nisi  ante  tniii.  Un.  NC.  1.  Bod.  J.  KOM.  3.  Slclla 
enim  /,0111.  NC.  I.  Ilotl.  2.  Cotl. 

^  Iii  ri!siirrc(.tioii(^  /("(/.  1.  Morliiorum  0(/(/i(  Oj'OW. 

'  In  in(orni|ilioiie  Hod.  1,  Vms.  5. 

i  In  igiioliiliialc  Coll. 

^  Hcsiirgii  corpus  Bud.  1.  ros«.  3. 

1  .4bsuiiipla  cst  inors  ioin.  Bod.  I,  2,  4.  SC.  I. 


'"  Sine  contcnlione  iniii.  Bod.  2.  A'C.  1. 

"  AutC(]uaiii  iiiuinlus  lierel  Colt. 

"  Gaiidcrclib  uli(|iic  l.in. 

V  Nares  «il  odorainluni  Colt. 

1  Digili  nianuuni  :iil  traclainlum  lam.  NC.  \  Bod.  1 ,  2, 
4.    Voss.  5.  Maiiusail  rial|>aiiiluiii  CoU. 

'  .Spiritimi  niiituat  l«iii.  NC.  {. 

"  Morlalis.  morluuni  liiit;ct   Voss.  3,  4. 

»  Nou  auiiiiiiit;  iiares  babent,  ct  non  otlorabunt;  manns 
babcnt,  ct  iioii  palpabunl;  pciJes  liabcnl,  et  uon  ambula- 
biml  Kod.  1.  Colt.  Voss.  5. 

"  Siiiilles  sint  oiniKis  Lam.  Lin.  \C.  1.  Bod.  1,  2,  4. 
T/iii.  Corb. 

"  laciuut  ca»  Itcm  Bod.  1,  2,  3,  4. 


VAIUdRUM  ISOTyE. 
Cap.  LIX.— /(emin  Wiermio.  Baluzius,  haud  dubic     esniscodd.  addiditlocos  Jer.,Isa.  el  Apoc.  Li>s,  (?(/</. 


^6S 


TESTIMO.NIORUM  LlBEIl  111. 


7C6 


dixislt  :  Non  serviam  ,  sed  ibo  super  omnem  montem  A  aiiorum,  Ilam  illic  ;  Et  tertius  Aiigelm  seciitiis  rsl  cos 


excelsum  et  sitper  omneni  cotlem  ultum  et  snper  omne 
lignum  umbrosum.  Ibi  confundar  in  fornicatione.  Ligno 
et  Inpidi  dixerunt  quia  paier  meus  es  tu  ,  ei  lapidi,  Tu 
genuisli  me.  Et  convcrterunt  ad  me  (/o/<«m  ,  et  non 
faciem  sunm  ( I]ier.  x  ,  2-5  ,  9  ,  H  ;  ii,  H,  13,  19 
20,  27  ).  In  Esaia  :  Cecidit  vel  dissotuliis  csl  dnico. 
Facta  sunt  sculptiliaeorum  ut  bestia:  etpecora.  Auferetis 
'"  iltacollo  tigalo  quiisi  sarciifam laboranleset  esurieiftes 
et  non  vatenics  (  Isai.  xlvi,  1,2,3).  Et  iteriiin  : 
Collecii  siniut  non  poterunl  salvari  de  belto.  Ipsi  aiitem 
captivi  diicli  suiit  teciini  { llier.  li,  1.5-18  ).  El  iterum: 
Cui  me  astimilasiis  ?  Videte  et  inielligiie  quia  erraiis 
corde,  qui  coinmitlitis  aurum  desaccuh  et  argenlum  in 
slatera  ponderutis  in   pondera  conducenles.     Artifices 


dicens  in  voce  magna  :  Si  quis  adornt  bcsliam  et  simu- 
lacrum  ejus,  el  uccepil  inscriplionem  in  fronle  sua  aut 
super  manum  suani ,  iiic  bibel  de  vino  irw  ejus  et  pu- 
niclur  igne  el  sulphurc  sub  oculis  Angelorum  sanctorum 
et  sub  ocutis  Agni ,  et  fumus  tormentorum  eorum  in 
scecuta  swculoruin  ascenUet  {Apoc.  u  ,  i,  13-31;  xiv, 
y-U). 

CAP.    LX.     —    CIBOBUM     NlMIAIl    C0NCUPI6CENTUM    NON 
APPETENDAM. 

Apud  Esai:im  :  Edamus  '*  ei  bibamus,  cras  enim 
moriemur.  Non  remittetur  vobis  peccatum  iilud  quoad- 
usque  moriamini  {Isa.  xxii,  13,  H ).  iUini  in  Exodo  ^  : 


fccctunl  niaiiu  fucta ,  «I  incUiumles  se  adoraverunt  illud  B  ^'   consedit   populus  manducare  et  bibere  ,  et  surre- 


et  levaverunt  in  humeris  ,  et  sic  umbuLabml.  Si  auiein 
posuerint  itta  ,  loco  manebiint  ,  et  non  movebunlur  ;  tt 
qui  ctamaverint  ad  itla  non  audienl ,  a  mulis  non  sal- 
vabunl  eos.  Iluiii  iu  llieremia  :  Dominus,  qui  fecil  coe- 
lum  et  terram,in  virlute  correxit  orbem  terrcB,  in  sua 
prudenlia  extendii  cwtum ,  el  muitiiudinem  iiquarum  in 
coeto ,  perduxit  nubes  ab  exlremo  teriw ,  fulgura  in  nu- 
bibus.  Et  ejecit  venlos  de  thesauris  suis.  Infatiiaius  est 
omnis  liomo  ab  scientia  sua ,  cpnfusui  est  omnis  artifex 
in  scutjHilibus  suis ,  quia  falsum  conflavit.  Non  est  spi- 
ritus  in  illis.  Vacuata  sunt  opera  iiicluta  ,  in  tempore 
conspeclionis  illorum  peribunl.  El  iii  Apocalypsi  :  Ei 
sextus  Angclus  luba  cecinit.  Et  audivi  unum  ex  qualuor 
angulis  arcm  aurem  qum  esi  in  conspectu  Dei  dicentem 
scxto  Angclo  qui  liabebut  lubam  :  Solve  quatuor  Angetos  C 
ligalos  super  fluimn  magnum  Euphralem.  El  soluii  sunt 
quatuor  Aiigeli  qui  eranl  porali  in  horam  el  diem  et 
niensem  et  annum,  ut  occiderent  tertiam  parlem  ho- 
minum,  et  numerits  exerciiuum  equesn  ium  dismiriades 
mijriadon.  Audivi  numerum  eorum.  Et  tic  vidi  equos  iii 
vtsu  et  sedentes  stiper  eos  hubentes  toricas  igiicas  et 
hyiicinthinat  el  sutphureas,  el  capila  equorum,  et  ex  ore 
eortim  exiit  ignis  el  fumus  et  sulphur.  A  tribus  plagis 
iilis  occisa  est  tertia  pars  Iwminum  ex  igne  et  funw  et 
sulpliitre  qitod  exiit  de  ore  corum ,  est  et  in  caiidis 
eorum.  Cuudw  enim  eoriim  simites  anguillis  ,  habenles 
«111111  capita ,  et  in  eis  nocent.  El  retiqui  hominum  qui 
non  stinl  occisi  in  islis  pltigis  ,  nec  pmnilentiam  egeruiit 
opera  factorum  manuum  suarum ,  ut  non  adorent  dm 


xerunt  <^  ludere  {Exod.  xxxii,  6).  Paulusad  Cqrintiiios 
prima  :  Cibus  nos  iion  commendai  Deo;  neqite,  si  man- 
ducaverimus  '',  abundabimus  ;  neque,  si  non  manduca- 
verimus,  egebimus  '•  (  1  Cor.  viii,  8).  Et  iteium  :  Cum 
conveniiis  ^  ad  maiiducaudum  ,  insiceiHexipectate.  Si 
qitis  esurit  s,  domi  manducet  ,  ul  non  ad  judicium  '' 
comieniaiis  (  I  Cor.  xi ,  33,  34).  Ittiin  ad  Rouiaiios  : 
iVoii  est  regnnm  Dei  escu  et  polus ,  sed  jiisliiia  et  pax 
eigaudium  in  Spiriiu  saHcto{Rom.  xiv,  17).  Iii '  Evitn- 
geilo  cata  Joaiiucm  :  Ego  cibum  hiibeo  i  quem  vos  noti 
noslis.  Meus  cibusestut  fuciam  volunlatem  ejusquime 
misit  el  perflciam'^  opusejus  {Joun.  iv,32,  54). 

CAP.  LXI. —  POSSIOENCI   COMCIPISCENTUH    ET    PECUNUM 
SOS   APP£TEi\OAU. 

Apud  Salomonein  in  EcclesiasUco  :  Qui  ditiqit 
argentuin  ,  non  satiabiiur  argenio  (  Eccti.  v  ,  9  )• 
iiem  iii  Proverltiis  :  Captans  annonam  makdictus  in 
plebe  est.  Benediclio  aulem  in  ejus  cupile  est  qui 
communicut  '  {l'rov.  xi,  2G).  Ilem  apud  Esaiam  :  Vm 
qiii  '"conjungunt  domuin  "  ad  domum  "  ct  ugrum  p  ad 
aqrum  conlinuiinl  ,  ut  anferunl  proximo  suo  'I  aliquid. 
i\M»i(/Hirf'"  Itabilubilis  soti  super  teriuin  {Isa.  V,  5)? 
liciii  ;i|iud  Sophoiiiam  :  jEdificabiinl  domos,  el  nonin- 
habitabunt  ' ,  el  insiituent  vineas  ,  et  non  bibenl  viniim 
eurum  ,  quia  prope  est  dies  Domini  (  Soph.  i,  13,  U  ). 
llem  in  Evaiigelio  cata  Lncam  :  Qiiirf  eni»"  prodest 
Itomini  lucrifacere  tolum  mundum,  se  ipsum  autem 
monia  et  idola ,  id  est  siinulacra  aurea  et  aryenlea  et  D  perdere  ^  (  Luc.  ix  ,  SS  )  ?  El  itcriiiii :  Dixit  autem  ilti 
area  et  tapidea  el  ligncu,  qtim  neque  videre  petsunt  iieque  Dominus  :  Stulle ,  hac  nocte  expostutalur  '  fliiima  tua  ". 
a  mbuture ,  et  non  egerunt  pmnilentium  homicidiorum       Qum  ergo  '  purusli,  cujus  eruni  (  Luc.  xn,   20  )  ?  Ei 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Non  dicemus ;  Edamus  el  HC.  1. 

1>  Exodo:  ConseditBod.  1. 

'^  Exsurrexil  Tlut.  Voss.  3. 

*  Ederiiims  Thu. 

"  Dedciemus  Worf.  3. 

'  Cum  conveiierilis  tam.  SC.  1. 

K  tsiirieril  Bod.  1.  3. 

1'  liijudiciiim  Uod.  1,3,  4. 

i  Uein  in  Evangelio  Boid.  1,  i. 

i  Cibuui  Iiaboo  inaoducare  Cwb.  HC.  2. 

k  Ui  perliciam  .VC.  2. 


1  Communicans  ei  Bod.  1. 

'"  V»  liis,  qui  Cotl. 

"  Atljnnxit  domum  Bod.  \. 

°  Ad  doinuni,  villain  .nd  villam,  Un.  Corb. 

1'  Agruin  agro  Utin.  Lin.  NC.  1.  Bod.  I,  3,  4.  Thu. 

1  l'iMximis  snis  Bort.  2,  .5.  Corb.  1'roximi  Bod.  1,  4_ 

'  Non  liabilabunl  in  eis  Lam.  JVC.  1,  2.  Bod    Cott.[ 

"  Si  auima!  suffl  detrimenlum  palialur  NC.  2. 

'  Postulatur  anirna  Lam.  NC.  1. 

"  Anima  lua  a  te  Lin. 

T  Prseparasli  Lam. 


7rt7 


f)IVI  CYPRFXNI 


7«8 


ilerum  :  C.ommemorme  qmniam  pempisli  bona  "  in  A  ilenini   :   iV.-sii/is    quoniam    corpora  vetlra    membra 


Cliristi  smit?  Aiifereni  membrn  Cltristi'i,  faciani  meni- 
braforiiicariw?  Absit.  Aiit  nescilis  qiiia  qiii  congluli- 
nalur  ■  fornicaria:  uiiumcorpus  sunl  ?  Erunl  ciiiin  diio  in 
una  carne.  Qui  uulem  se  conjunxerit  '  Domino,  uiiiis 
spirilus  est  "  (Ibid.  vi,  15-17).  Ileni  ad  Coriniliios  sc- 
cunda  :  ^olite  conjungi  cum  infideiibut.  Qiia;  aulem 
parlicipatio  est  juslitiiB  et  iniquilati  ?  aut  quw  est  com- 
municiitio  liici  '  ad  lenebras  (11  Cor.  vi,  14)?  Iloin  de 
Saloinone  in  Basilion  tertio  :  Et  uverterunt  uxoies 
alienigencecor  ejus  post  deos  suot  (III  Req.  xi,  i). 

CAP.  LXm. —  GRAVE  DELICTUM  ESSE  KORNICATIONIS. 

In   iilpislola  Pauii   ad    Corinthios    prinia  :  Omne 
deliclum  quodcumque  feceril  homo  citra  corpus   est. 


vita  lua  ,  et  Laiarv»  simititer  mala  ^.  Niinc  vero 
hic  rogntnr  <■,  lu  anlem  doles  ( l-nc.  xvi,  23  ).  Et  in 
Aclibus  Apostolnrum  :  />i.ri/  aulem  felrus  ad  eum  : 
Argenlum  quidem  et  aiirum  non  esl  milii.  Quod  iiulem 
habeo,  hoc  libi  do :  In  nomine  Jesu  Clirisii  yaznreni  '• 
turge  et  aiiibula.  Et  avpreliemn  mrinu  "  ejus  dexlera, 
excitavit  '  eiim  (  Act.  in  ,  C  ).  IU'ni  s  ;\d  Tiiiiolhuimi 
prima  :  iVi/ii/  intulimus  in  hiinc  miiiidum  ,  verwn  nec 
mferrt  quid  possumns  ^.  Habenle*  itaqiie  exhibilionem 
el  legumeiituin  ,  liis  contenii  simus.  Qui  aulein  voliint 
divites  fteri ,  incidunt  in  lenlaiioiiein  '  et  miiscipulnm 
el  desideria  iimlta  el  nocentin,  qua;  meryunt  lioniinein  in 
perditionem  et  in  interitum.  Radix  cnim  oninium  nin- 
lorum  est  eufiditat ,  qitam  quidam  appelentes  naiifra- 
gaverunt  a  fide  et  interuenmt  se  doloribus  niiiliis  { 1  B  0«'  ""'«"i  (ornicatur,    in  corpus  suiim  peccal.   Son 


lim.  VI,  7-10  ). 


CiP.  LXII. 


MATftlMONIUM  CVH  GGNTILIBUS  NON 
JU.NGENDLII. 


eslis  veslri.  Empii  enim  eslis  preiio  uiiigno.  Clarificnle 
et  poriale  Dominum  in  corpore  vestro  (1  Cor.  vi, 
18-20). 

CAP.    LXIV.    —   QVJE     SUNT      CARNALIA     QO/E     MORTEM 
PARIANT,  ET  QU*:  SPIRITALIA    OU/K  AD  VITAM  DUCANT. 

PauliTS  ad  Galatas  :  Caro  concupiscii  adversus  spi- 
rilttm,  et  spirilus  adversns  carnem.  Iliec  eniin  inviccin 
^  adversanliir  sibi ,  «(•  non  qtice  viillis  ipsa  faciaiis. 
Maiiifesla  sunt  auteiit  facla  carnis;  qiia;  sunl,  y  aditl- 
leria,  forniculiones,  imniunditia;,  spuiciiiie,  idulolaliia;, 
veneficia ,  homicidia ,  inimicitice ,  conlcnliones  ,  wniula- 
tiones  '■ ,  animosilales  ,  provocaliones ,  simullalcs , 
dissensiones,  liofrescs,  invidice,  ebrietates,  comessalioncs, 
ttJ  cui  "'  vull  "  nnbnt,  tanlum  in  Bomiiio.  Fdicior  "  au-  q  el  liis  similia  «".  Qua;''''  prwdico,  quin  qui  talia  iiguiil, 
tem  erit,  ti  sic  permanserit  v  (1  Cor.  vii,  59,  40).  Ei      regntm   Dei  non  possidebunt.  Fructus  nutein  spiiiliis 

LECTIONES  VARUXTES. 


Apiid  Tohiam  :  llxorem  accipe  cx  semine  parentnm 
tuorum,  et  noli  siimere  atienam  mulierem  i  qnce  non  est 
ex  Iribu  parenlnm  iiiorum  {Tob.  iv,  12).  Ilem  in  Ge- 
nesi :  Mittii  puenim  suum  .Abraliam,  «(  de  semine  suo  ^ 
accipial  Rebeccam  filio  ejiis  Isaiic  {Gen.  xiv).  Ilem  in 
Esdra  saiis  noii  fuii  Deo,  ciim  vastarenuir  Jiuhri, 
nisi  alicnigenas  uxores  ciiin  filiis  qiioquc  quos  ex  illis 
procrcaverint  reliqiiissent  (I  Esdr.  x).  Item  in  Epis- 
tola  Pauli  ad  Corinlliios  prima  :  Mutier  vincla  cst  ' 
quamdiu  vivit  vir  ejiit   Si  autem  dormitril,  liberala  est. 


"  Ueccpisii  boiia  Lmn.  \C.  1. 

i"  Lazarus  auteni  mala  NC.  1,  i. 

'  •Hic  la,'iauir  l.nin.  Cott.  Hic  quiescit  Bod.  l.Hic  couso- 
l.itiir  liod.  2.  Corb. 

''  Na/arxi  Tliii. 

'■  .\p|ir('lii'.ii(leiis  iiiaimm  l.in. 

<  Klovavil  Thii. 

8  lUini  1'uulus  Uod.  -2. 

•'  Aulcrre  possiiimis  Ilod.  1,  i,  3,  4.  Tltu.  Lam.  Yoss.  5. 
Aiirerrc  fiolcTinius  Colt. 

'  Inridunl  iii  laqiiiHis  triualiunum  Corb.  lu  laqucum 
(liaboli  SC  -i.  Musciinilaui  ilialKili  Coll. 

i  AlliMiam  iixorem  Hod.  1,  l.  Voss.  3.  Tliu. 

k  Aocipialur  Rebccca  Lam.  Liti.  NC.  1.  Bod.  I,  2,  4. 
Tltu. 

'   Miilior  alligala  osl  VC.  2. 

'"  l.ihcrata  ost,  ciil  Voss.  3.  Lain.  I.in.  AT.  1.  Bod.  1, 
2,4. 


"  Ciii  volel  Tltu.  Corb. 

"  Boatior  Bod.i.  NC.  2. 

P  Permaiiseiit.  Item  de  hoc  ipso  ad  Corintliios  prima 
Bod.  1,  3,  4. 

1  Tollain  membra  ChrisU  CoU.  Auferens  ergo  Bod.  2. 

"■  Meiiibra  iiierelricis  lurnicaria:  Lam.  NC.  1.   Bod.  I. 
Colt.  Vnss.  5. 

•  Qui  cong;lutinantur;}od.2, 4.  Thu.  Corfc.  Adli«rel  iiio- 
retrici  Voss.  3. 

'  Se  conjungiinl  Cotl. 

"  Ihio  s|iiriui  suut  Colt. 

^  Luiiiiiii  Voss.  3. 

^  Eniiii  advorsantiir  Voss.  3. 

'   Fornicalii),  impiidicitia  Coll. 

'  .EmiiliUio.  ira,  rixa,  animositatos  CoU. 

^»  Siinilia.  Oiiia  qui  talia  agtuil  Lain.Lin.NC.  1,2.  Bod. 
,    Thu.  Corb. 
V     lib  Prajdico  vobis  sicut  i>ra;dixi,quia  Co«. 


STEPH.  BAL1]Z1I  NOT^. 


C,vp.  LXI. — Percepisti  bona.  Viile  nnias  Kronlo- 
ni-;  Diiorei  in  llnmiliam  scxiam  Chry^ostomi  nrf  po- 
pnlunt  Anliocheiiitm. 

Cap.  LXlll.  —  Foriiiciiiioiiit,  Aliquando  foniicatio 
abusive  siiinitur,  ul  apud  Gratianum,  51 ,  qusDSt.  1 ,  cap. 
//nc rn(io/;^,uhisocuii(lxMiiipiia-diciiiiiur  esseveie/br- 
nicatio,  ei  mox  additiireain  fornicaiiouein  esse  ho- 
ncsum.  Qiiod  vorum  c^t.  Et  Uiincii  Micliael  Siricius 
Ikcc  vcrba,  ul  siilent  advcrsarii  cailibaliis  cloriconiin, 
ut  teluin  ailvcrsiis  niorcs  iiostros  avide  arripiiit  in 
pMif.tioiie  libri  qiiein  sciipsit  de  1'xore  uim  lunlum 
liubenda,   iit  osleiidercl  aliquam  iiiler  iioj  o.ssc  Iio- 


iie-inm  sconaiioiieiii,  adeoqiie  sconaiionem  ex  scn- 
'     ■  ■  scj  virtiiiein.  Oii,' 


leulia  iiostru  pcccaliiiii  iion  osso. 


dicia  esse  inagna  vi  intemperanti:e  palam  est :  lociis 
enini  illeid  non  evincii,  seil  tanliim  eam  viveiidi  coii- 
siiotiiillncm  csse  lioncslain  (piani  aiictor  stiidio  pii- 
diciiiae  vocare  voluii  roriiicatiiniem,  tameneisi  vcri! 
fornicaiio  uoii  sit,  sod  legitima  inaris  ot  feminaccon- 
jiinclio.  Naiii  ei  iii  caiiouibiis  sancii  Pairicii  episcopi 
lliheriioriim,  ct  iii  Pceiiiieiitiali,  Fulbcrii,  episcopi 
Carnoleiisis,  vocabuliiiii  foriiicatiouis  suinilur  pru 
aciu  ipso  cociindi  generaliier.  Et  saiictiis  Aiigusruiiis 
iii  capilc  sexlo  libri  de  ISono  conjuijati,  ait  iii  ipsa 
iiiimodcraliorc  exaclioiie  debili  carnalis,  etsi  cos 
pravi  inores  ad  talcni  conciihilum  impelluni,  iiuptias 
tiiiieii  ab  adultcrio  seu  rornicaiionc  ilcfendere. 


709 


TESTIMONIOIIUM  LIBER  111. 


770 


esl  clinrUas,  gaudium,  •'  pax,  maguanimilas,  bonitas,  i'  A  c\v.  Lxviii.  —  recedendum  ab  eo  qui   inordinate  " 
fidrs,  in(insuelni!o ,  conlinentia,  castitas.  Qui  enim  sunt 
Christi  caniem  stiam  crucifixeriml  cnm  viliis  el  con- 
cupiscentiis  «  (Gal.  v,  17,  19-24). 


C\P.  LXV.— OMNIA    DELICTA     IN    BAPTISMO     DEPO.M. 

In  Epislola  Pauli  ad  Corinthios  piima  :  Neque 
formcarii ,  neque  idolis  servientes ,  neque  aduUeri , 
ncque  molles,nequemasculoriim  '*^  appetitores  *,  neque 
[ures,  neque  fraudalores,  nequeebriosi,neque  makdici, 
neqtie  raptores  ''  regnum  Dei  consequeniur.  Et  hwc 
qnidem  fuislis;  sed  abluti  esds,  sed  sanctificati  ^  estis 
in  nomine  Domini  Jesu  nostri  Christi  el  in  Spiritu  Dei 
nostri  (I  Cor.  vi,  9-H). 

CAP.     LXVi.  —  DISCIPLINAM    DEI    IN    ECCLESIASTICIS     B 
PRiECEPTIS  OBSERVANDAM. 

.\pud  Hicremiam  :  Et  dabo  vobis  pastores  secundum 
cor  meum,  et  pascent  oves  pascentes  s  cum  disci- 
plina  ( Hier.  iii ,  IS).  Iiem  apiid  Salomonem  in 
Pioverhiis  :  Fili ,  ne  neglexeris  disciplinam  Dei,  ne- 
que  defeceris  ab  eo  correptus.  Quem  enim  Deus  diligit 
corripit  (Prov.  iii,  H,  H).  Ileni  in  Psalmo  ii  : 
Contincte  ''  disciplinam,  ne  forle  irascntur  Domi- 
nus,  el  pereatisavia  recla  K  Cum  esarseril  cilo  ira 
cjus  super  vos ,  beaii  omnes  qni  confidunt  in  eo  i . 
(  Ps.  II,  12 ).  Ilein  in  Psalmo  xlix  :  Peccatori  au- 
lem  dicilDeus  :  At  quid  exponis  juslificaliuiies  nieas  ^, 
et  asswnis  lestamenlum  meum  per  os  tuuin?  Tu  aulem 


ETCONTRA  DISCIPLINAM  P  VIVIT. 

Paulus  ad  Tbessalonicenses  :  Prwcipimus  auteni 
vobis  in  nomine  i  Domini  nostri  ■■  Jesu  Christi,  ut 
discedalis  ab  omnibiis  fraliibus  ambulaniibus  inordinate 
et  non  secundum  Iradiiionem  quam  acceperunt  a  nobis 
(II  Thessal.  iii,  6).  Item  in  Psalmo  xlix  :  Si  videbas 
furem,  simul  currebas  ^  cum  eo,  et  cum  adulleris  ' 
portionem  luam  ponebas  (Ps.  xlix,  15). 

C\P.  LXIX.  —  NON  IN  SAP  lENTIA  MUNDI  NEC  IN  ELO- 
QUENTIA  ESSE  REGNIM  DEI  ,  SED  IN  FIDE  CBUCIS  ET 
IN  VIRTUTE  CONVERSATIONIS. 

In  Epislola  Pauli  ad  Corintliios  prinia  :  .Visit 
me  Christus  annuntiare  ,  non  in  sermonis  sapieiitia,  ne 
inaiiis  fiat  crux  Chrisli.  Verbum  enim  crticis  sluUitia 
esi  iis  qui  pereunt ,  iis  aulem  qui  salvanltir  virlus 
Dei  est.  Scriplum  esl  enim  :  Perdam  sapientiam  sa- 
pieiitium,  et  prudeniiam  prudenlium  reprobabo.  Vbi 
sapieiis  ?  ubi  scriba  ?  ubi  conquisitor  "  hnjus  saiculi  ? 
Nonne  infaluavil  "  Deus  sapieniiam  hiijus  mundi? 
Quoniani  quidem  "  in  sapienlia  Dei  non  cognovit 
niuiidus  per  sapientiam  Deum,  complacuit  Deo  per 
slultiliam  prcedicationis  salvnre  crcdenlcs.  Quoniam 
Judmi  signa  desiderant  >',  et  Croeci  prudenliam  ''■ 
quwrunt.  Nos  autem  prwdicamiis  Cliristuni  crticifixuni, 
Judwis  quidem  scandalum,  Gentibus  autem  stulliliam. 


ipsis  aulem  vocatis  Judwis  et  Grwcis  Chrisluin  Dei  vir- 
tulem  et  Dei  sapientiam  (I  Cor.  i  ,17-2i).  El  ilenim  : 
odisti  disciplinam,  et  abjecisii  i  serinoiies  ineos  relro?  r,  ^""''  ««''«"'"■'"•  *'''?""  pi^ial  sapienlem  se  esse  in 
(Z'«.XLix,16, 1-).Itera  inSapieniiaSalomouis:  Oim-  "<:*"'.  '"""''", '""'  """["  /^f.;"'  "'  *''  «"P''^"*-  ^''- 
plinam  qiii  abjicit  infelix  est  (Sap.  ii,  II). 


C  VP.  LXVII.  —  PR.F.DICTLM    QUOD   DISCIPLIXAM    SANAM 
ASPERNATURI  ESSENT. 

i'aulus  ad  Timoiheuin  secunda  :  Lrit  teiiipus 
quiindo  sanam  doctrinam  non  suslinebunl ,  sed  secun- 
duin  sua  desideria  '"  coaceivabunt  sibi  magisiros 
prurientes  in  audiendo ,  scalpenles  aures.  Et  a  veriiale 
quidein  audiliim  averlent  ",  ad  fiibulas  aulem  con- 
rcrieniur  (1(  Tiin.  iv,  3,  4-). 


pientia  enim  hujus  niundi  stullitia  estapud  Deum.  Scri- 
ptumeslenim  :  lleprehendes  ''•'  sapietites  in  astutia  ipso- 
rum([Cor.  ii,  18-20).  Et  ilerum:  Doniinus  cogno- 
vitcogitaliones  sapienlium  "' ,  qttia  sunl  stiiUw^'^  (Ps. 
xciii,  11). 

CAP.  LXX.  — PARENTIBU8  OBSEQUENDUM. 


InEpistola  Pauli  ad  Ephesios  :  Filii,  obsequenles 
cstoie  pareiitibus  veslris.  Hoc  enim  cst  juslum.  Honora 
patrein  luum  el  niatrem  <-'<>  luam,  quod  esl  tnandaluin 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Pax,  paiienlia,  benignitas,  honitas  Cott. 

*  Fldos ,  modeslia  ,  mansuetudo,  oonlinenlia ,  caslilas  , 
diioclio,  ;Ldvorsus  hujusniodi  iimi  est  lex  Colt. 

•^  Cniii  passlonlbus  ol  desideriis  Colt. 

'i  Masc^ulorum  coneubitores  l.ain.  \C.  I.  Ilod.  1,2.  Cott. 
l'«ss.  5. 

'-  Ncque  rapaccs  rcgnum  npi  Colt. 

f  Sed  sanclilicati ,  sed  jusll(icali  l.ain.  Lin.  fiC.  \,  2. 

8  Pasccnl  Yos  cuni  disciplina  Coll.  Vosa.  3. 

Ii  ApprobiMidite  disripliii.iin  l)od.  2. 

i  Pereatis  a  via  justa  Coll. 

i   Kcliccs  omiics  qui  coulidunl  iu  eiun  CoU.  Corb. 

k  Dixit  Deus  :  Qtiarc  tu  uarras  justilias  uieas  CoU.  Ut 
(|uid  Vuss.  o. 

1  Proiccisli...  post  le  Colt. 

">  Desideria  amliiilantes  Lain.  NC.  1. 

"  Audilmn  avprtiMilcs  Lam.  Bod.  2.  NC.  1.  Corb. 

"  Inonllnate  vadil  Corli. 

!'  Disclplinam  Dei  vivit  Lain.  .VC.  1. 


1  Vobis,  fratres,  in  nomine  Lam.  Lin.  NC.  \. 

■•  Sic  Grwca,  Lam.  Lin.  NC.  1.  Bod.  I,  2.  Thu.  Corb. 
Yoss.  3.  Imii).  omillunl  Domini  noslri. 

»  Conourrcbas  ei  Lam.  NC.  I.  Thu.  Bod.  1,  2,  3,  i. 

'  Inter  mooclios  Bod.  i.  Cum  nioechis  paniculam  Lam 
D  NC.  1.  Bod.  2.  Thu.  Corb. 

■^  Conquisitor  hujus  niundi  Lam.  NC.  1. 

■^  SliilUim  fecil  saiiienliam  Colt.  Voss.  3.  Stultitiaiu  fecit 
Dens  Bod.  1. 

^  Qiiaiidoqnidcm  sapientiam  Dei  non  co,i:;novlt  nuindii» 
per  insinientiam  suain;  placuit  Deo  per  slultitiam.  Lam, 
NC.  1  Bod.  2.  Por  sapiontiam  siiam  Cott. 

y  Sigua  pctunt  Bod.  I.  Voss.  3. 

^  Grajci  sapicntiain  (lureruiit  Cotl.  Voss.  3. 

""  Saiculo  huic  stullus  lial  Bod.  1,  3,  -1.  Voss.  3. 

ih  Reprehondeiis  Lin.  NC.  1 .  lloprehcndain  Hlorel. 

''''■  Sapientum  homlnum  Lam. 

(IJ  Quia  snut  van;o  Boil.  \ . 

<="  Et  inatrein,  quoU  Bod.  1,  2,  4. 


STEPll.  BAHZIl  NOTiE. 
Verbum  enim  crucis.  Vide  Massiietum  ad  librum  primum  Irensci,  pag.  i". 


yjl  IHVl  CVTRIAM 

primum  in  promissione  ",  nl  benetil  tibl  cl  m  longams  A    cap.   lxxvii, 


m 


PECCANTEM   PCBLICE  OBJimCANDUM. 


iujier  terram  (Ephes.  m,  1,  7,  9)- 

%KV.    LXXI.  — PATnES''  QUOQIE  ASPEROS     ESSE  CIRCA 
FILIOS  NON  OPORTEnE. 

Iiem  illic:  Et  m  S  palrea,  rtolile  in  irnnindiam 
mitlere'^  filios  reslros,  secl  nulrite  eos  in  Hisi-iplinn  "^  et 
correpiione  Domini  (Eplt.- H ,  i)i' 

CAP,  LXXII.— SERVOS,  CUM  CREDIDERINT  ,  PLCS    00- 
HIMS  CARNALIBDS  SERVIRE  DEBEIIE. 

In  Epislola  P-iuli  ad  Epliesios  :  Servi  f,  obeditedo- 
miait  carnalibus  cum  mcluil  tremorc"^  elinsintplicitate 
cordit  vestri  sicut  Chritlo,  non  ad  oculum  iervienles , 
qitmd    hominibut    placentei ,     sed   qunsi   servi    Dei.  B 
(Ephet.   VI,  5). 

CAP.  tlXIII.  —  ITEM  DOiimOS  MITiORES    ESSE   DEBERE. 

Iiem  illic  i?  :  Et  vo» ,  domini ,  eadem  faeile  ad  eos , 
Inxantet  iracundinm  ^ ,  scienles  duia  et  vesler  '  el  ipso- 
rnm  Dominut  est  in  calis,  el  exceplio  persotiarum 
non  esl  in  illo  i  (Ephes.  vi ,  1,  7,  8  ). 

CAP.  LXXIV. — VIDUAS   PBOBATAS  QUASQOE^nONOBANDAS. 

In  Epislola  Pauii  ad  Timolheum  prima  :  Viduas  ho- 
tiora  ijua  vere  sunt  vidttx.  Quce  autem  delicata  est  vi- 
dua  ,  vivens  ^  mortua  esi  ( 1  Tim.  v,  5).  Et  ilcriim  : 
Juniores  autem  vidiius  praieri  '.  Cum  enim  "'  delicalte 


In  Episloia  Pauli  ad  Tiinolheum  prima  :  Peccanles 
coram  ottinibus  corripe ,  ui  ei  cceteri  metutn  habeant 
(I  Tim.  V,  20). 

CAP.     LXXVIII.   —  CUM  II^RETICIS  NON  LOQUENDUM. 

AdTilum  :  Ilwrelicumhominem  post  unatn  correpiio- 
ttem  devila ,  scieiis  quoniam  pervertus  esl  kujitsmodi  et 
peccat,et  est  a  semetipso  ditmnaius(Til.  iii,  10,  l1).De 
hoc  Ipso  iii  Epistula  Junnnis  :  Ex  nobis  exierunt ,  sed 
nen  (nerunl  ex  ttobis.  Si  etiim  luissenl  ex  nobis ,  nian- 
sissent  utique  nobiscuni(l  Joan.  ii ,  19).  Ilcm  ad  Ti- 
moihenm  secuiida  :  Setmo  eorum  ut  cancer  serpil 
(\lTim.    II,  17). 

CAP.  LXXIX.  —  INNOCENTIAM  FIDENTER  PETERE   ET 
IMPETRARE. 

lii  Epislola  Joannis  :  Si  cor  noiitmm  noa  non  repre- 
hetidal,  (iduciam  habemiis  ad  Dettin,  el  quodcitmqite  pe- 
lieiiiiiui  accipiemus  ab  eo  (I  Joan.  iii,  'i\).  lloni  in 
Evangclio  cala  Mailli%uin  :  Beati  "  muiido  corde,  quo- 
iiiam  ipsiDeitm  videbunt  (Mutih.  v,  8).  Iiein  lii  Psalnio 
XXIII  ;  Quis  ascendel  in  nioniem  Doinini,  iiul  qttis 
siubit  in  loco  sattctu  ejus?  lnnoceni  ntanibus  et  inundo 
corde  v  (Ps.  xxiii,  3,  i). 

CAP.  LXXX.  —  NIHIL  LICERE  DIABOLO    IN    HOMINEM  ,  NISl 
DEliS  PERMISRRIT. 

In  Evangelio  cala  Joannem  dixil  Jesus  :  Nttllam 


[ueritii ,  in  Cliristo  tiubere  volitnt ,  habeiiies  judiciuin ,  Q  liaberet  potestatem  adversits  ine ,  nisi  duta  tibi  esset 


quoniam  priinam  fidem  reprobaverunt  { I  Tiiii.  v,  11). 

GAP.    L»V.    —   gUOnCM,  ET  MAXIME  FIDELIUM  ,  CURAU 
PLDS  UNUHQDEMQOE  HABERE  DEBBRE. 

Aposlolus  »d  Timolheum  prima  :  Si  qiiit  aulcm 
sitoiutn,  et  tnoxime  domesticontm ,  tion  agit  curam  ,  fi- 
dem  denegal ,  ei  esi  deterior  in^deli  (l  rini.  T,  8),  De 
lioc  ipso  apud  Esaiam  :  Si  videris  niidum,  vesti,  ct 
domeslicot  seminis  tuinondetpicias  "  (/sa.  lviii,  7).  De 
(|nilMis  domeslicis  in  Evangelio  diclum  est :  Si  pa- 
Iremfamilios  dixeruni  Beetzebub,  qnanio  ningit  domesti- 
cos  cjiis  (Malth.  x,  25)  ? 


CAP.     LXXVI. 


■AJOKEM  MATU    NON 
SANDDM. 


TBMERE    ACCU- 


.\d  Timollieiim  prima  :  Advcrsus  inajorem  nala  ac- 
ciisationetn  tie  receperis  (I  7iiM.  v,  19). 


D 


desiiper  (Joan.  xix ,  II).  Iiem  iii  Hasilinn  lerlio  :  Et 
e.ccitavii  Domiiius  Saiunan  ipsi  Salomotii  (III  Rcg.  xi , 
25).  Itcin  in  Job  '>  prius  Oeus  periiiisit»..ct  lunc  dia- 
bolo  liciiit  (Job  II,  6).  Et  in  Evaiigelio  Dominus  ' 
anle  pcrinisit,  diccndo  Judx  :  ()uo<i  facis  fac  celeriua  ^ 
(Joan.  XIII ,  27).  Item  apud  Saloinonem  in  Prover- 
biis  :  Cor  rcgis  in  manu  Dei  (Prov.  xxi,  1), 

CAP.  LXXXI.  —  MERCEDEM  MERCENARIO  CITO  REDDEN- 
DAM. 

In  Levilico  :  Non  dormiel  merces  merceiiarii  tui 
apttd  le  usque  in  tnane  '  (Levil.  xix,  13). 

CAP.    LXXXII.  —  NON  AUUURANDUM. 

In  Deuleriinomio  :  Non  oHiineiiiini  " ,  tieqtte  atigu- 
remitii  (Deitt.  xviii,  10). 


LECTK)NES  YARIANTES. 


*  Frimum  In  rcpromisslone  Lam.  Un.  Bod.l,  2.ro$s.5. 

t»  Parentes  qnoque  Bod.  2,  *. 

'  Vos  paires  Tlin.  Kosi.  5.  Corb.  Parentes  Oxon. 

il  Iracuiiiliam  provocare  tiC.  1. 

'■  Cum  disciplina  Cott.  In  disciplinam  el  corrcptionem 
Lmn.  Bod.iNC.t.  Yoss.  3. 

f  Scrvi  Christi  l.am.  NC.  1,  2.   Borf.  1,  i,  5,  4.  Toss.  3. 

K  Ilcm  illic  desunl  in  intpressis,  qtut;toccm  illic  Iratispo- 
nmn.  Beslituo  ex  iMm.  NC.  1.  Voss.  3.  lin. 

•>  Uemiltinles  iracuudiam  Lam.  Cott. 

'  tl  vpslruiii  insorum  Foss.  r>. 

I  Non  esl  apuu  illuin  AC.  % 

k  Viva  morlua  esl  Bod.  1.  4,  Corb. 


1  Adolescenlesaiilem  vlduas  rtcviia  Cott.  Oroittc  Voss.  5. 

"•  0elicaia>  fuerint  Benev.  lam.  NC.  1.  Bod.  1,  2,.5,  i. 
In  deliclis  fiierint  Voss.  3. 

"  Oospcxcris  Bod.  1.  Voxs.  5. 

"  Felices  raniido  i((m.  Tlm.  Corb.  lin.  NC.  l.  Bod.l, 
2,  i. 

I'  Miindus  corde  Bod.  i. 

1  lii  omnibus  prius  Deus  1«)«.  SC.  l.  Bod.  2. 

"■  Anle  prajmoiuiit  Bod.  1. 

"  Fac  velociiis  Lam.  NC.  1.  Bod.  i.  Cotl.  Velociter  Lin, 
Citius  \C.  2.  Hod.  3. 

'   Usqiic  ad  Hod.  2.  Usquc  manc  Hod.  I,  4.  Cott. 

"  Ominaberis  ne^jue  auguraberis  Cott. 


77.1 


TESTIMONIORU.M  LIBER  IH. 


m 


CAP.  LXXXIU.  —  CIRRUM    U  CAPITE    NO.N  lUDEXDUSI  '  . 

In  Levilico  :  Non  facietis  cirrum  ex  coma  capitis 
vestri  {Levit.  \i\,  27). 

CAP.  LXXXIV.  —  NON  VELLENDIM. 

Non  corrumpetis    efficjiem    barbce    vestrce   (  Levit. 


XIX,  27). 

CAP.    LXXXV.  —  SURGENDLM  CUM  EPISCOPOS  ET  PBESBV- 
TER  VENIAT. 

In  Levilico  :  A  [acie  senioris  exsurgei,  el  honora- 
bis  personam  '"  presbyieri  <^  {Levil.  xix,  32). 


A  circumveitire  '  in  negotio  fralrcm  aiium ,  quin  vlior '" 
cst  Dens  de  his  omnibus  (I  Thess.  iv,  6). 

CAP.  LXXXIX.  —  SUBITO  VENIRE  FINEM  UUNDI. 

Inquil  Aposlolus  "  :  Dies  Domini,  siciit  furin  nocle, 
ita  veniet  ".  Cum  dixcrint  pax!>  cl  firmitas  'i ,  lunc  iHis 
repentimis  adveniet  interilus  ^' (ITIiess.  v,  2).  Ilein  ia 
Aclibiis  Aposloloinm  :  Neino  polest  cognoscere  tem- 
pus  aut  lempora  «  quce  Paler  posuil  in  sua  potestale 
{Act.1,1). 


CAP.  XC.    — UXOREM    A  VinO   NON    RECEDERE  ,     AUT     SI 
RECESSERIT  ,  INNUPTAM  MANERE. 


-  SCniSMA  NON   FACIF.NDUM  ,  ETIAMSI    IN 
IN    EADEH    TRADITIONE    PERMANEAT  QUI 


CAP.  LXXXVI.  - 
UNA  FIDE  ET 
RECEDIT. 

In  Ecclesiaslico  aptid  S.ilomonem  :  Scindcns  ligna 
periclitabitur  *"  in  eis,siexciderit  ferrum  {Eccli.  x,9). 
Item  in  Exodo  :  In  donio  una  comedetur,  non  ejicietis 
de  domo  carnem  furas  {Exod.  xii,  46).  Itcm  In  Psal- 
mo  cxxxii  :  Ecce  qnain  bonum  et  quam  jiicundiim  '' 
habitnre  <^  fratres  in  unum  {Ps.  cxxxii,  I).'Iiem  in 
Evangelio  cala  Mattli;iciHn  :  Qui  non  est  mecum ,  ad- 
versus  me  est,  et  qui  mecum  non  colligit  spargi  * 
{Matth.  XII,  50).  Iiem  in  Epislola  Panli  ad  Corin- 
lliios  priina  :  Obsecro  auiem  vos ,  fratres ,  per  nomen 
Domini  nostri  Jesu  Clirisli  ut  icl  ipsuni  dicatis  omnes, 
el  non  sinl  in  vobis  schismaia,  silis  aulem  compositi  s  in 
eodem  sensu  el  in  eadein  senlenlin  { I  Cor.  i ,  10  ). 
Ilein  in  Psalnio  lxvii  :  Deus,  qui  inhabitare  facit  una- 
ninies  •>  in  domo  (Ps.  Lxvn,  6). 


Iii  Episidla  Pauli  ad  Corinihios  priina  :  lis  autem 

qiia:  nupscruul  prcmpio  ,  non  ego  ,  sed  Dominus  ,  uxo- 

j}  rema  viro  non  separari',  si  autem  recesserit  ",  manere 

innuptam'',  aut  reconciliari  viro,  et  virum  uxoreiu  non 

diinillcre^  (I  Cor.  vii,  10). 

CAP.     XCl.   — ■  TANTUM  tNlMQUEMQLE  TENTARI  QUANTUM 
POTEST  SUSTINERE. 

In  Epislola  Pauli  ad  Corintliios  priina  :  Tentatig 
vos  non  occupnbil  >',  nisi  hnniana.  Fidelis  autcm  Deus, 
qui  non  paiieiur  vos  tentari  super  quod  ■'■  potetiis ,  sed 
faciet  cum  leniatione  eiiam  evadendi  facuUateiu,  ul 
possitis  tolcrnre  (I  Cor.  xi ,  5). 

CAP.     XCII.  —  NON    QinCQUID  LICET  BSgE  FACIENDUM. 

Paulus  iii  Epistola  ad  CorintUios  prima  :  Onmia  li- 
cent ,  sed  non  omnia  expediunt.  Oninia  lieenl ,  sed  hon 
omnia  mdiftcant  (I  Cor.  vi ,  11). 


GAP.    LXXXVII. 


FIDELES     SIMPLICES   CUM    PRUDKNTIA 
ESSE  DEBERE. 


CAP.     XCIII. 


PR/EDICTOM    QDOD 

ESSENT. 


H.ERESES    FUTURjE 


In  Evangelio  cata  MattluTium  :  Estote  prudenles  sic- 
ul  serpentes,  et  siinpHces  sicut  coliimbw  {Maith.  x, 
16).  Et  iteriim  :  Vos  eslis  sal  lerrm.  Si  autem  sal  in- 
fatualum  fiieril  '  ,  in  quo  sfitielur?  Ad  nihil  J  valct,  ni- 
si  ut  projiciatur  foras  et  conculcelur  ^  ab  hominibus 
{Malth.  V,  15). 


In  Episiola  Pauli  ad  Coriiilliios  prima  :  Oporlct  et 
hcereses  esse,  ut  probati  manifesti  sint  in  vobis  (I  Cor. 
XI,  19) 

CAP.     XCIV.  —  CUM  TIMORE   ET    nONORE  EPe«ARtSTIAJI 
ACCIPIENDAM. 


In  Lcviiico  :  .iiiima  aulem  qumcumque  manducaveril 
ex  carne  sacri/icii  salutaris ,  qiiod  esl  Domiiii ,  et  im- 
munditia  ipsius  super  ipsuin  esi ,  peribit  anima  illa  de 


% 


CAP.  LXXXVIII.  —  FRATREM  NON  CIRCUHVENIENDUH. 

lu  Epistola  Pauli  ad  Thessaloniccnses  priina  .•  Jion 

LECTIONES  VARIANTES. 

"  Cirrum  non  habendum,  Sic  Thu.  Corb.  Lam.  NC.  \,D  i-  A  iile  noquis  circumvcuiret  CoU. 

w:..      n I     A     a     I       r ...i.i.....     ...   ;._     r_  r    ...;  m    ir:...i-?.    ^-.. 


2.  I.in.  Bod.  1,  2,  4.  Impressn  addiml  in  eapile.  InLevi- 
tico. 

h  HonoriOcabis  personam  Colt. 

'^  Presbyteri  lui  I!od.  2. 

(l  lil  quid  bonum  et  voluptabile  Ilenev.  Lin.  Uod.  i. 

«  Lt  liatjitenl  Bod.  2,  i. 

'  Non  colligil,  dispergit  Lam.  Bod.  1,  2,  ■*.  NC.  i,  2. 
.\(jn  cougrcgat  CoU. 

K  Sllis  aiiteni  perfecli  Bod.  1.  Voss.  3. 

li  Unius  m(jris  iu  domo  Cott. 

i  Sal  evanueril  Cotl. 

i  Ad  nihilum  NC.  2.  Valel  ultra  Lam.  NC.  1.  Bod.  2. 

k  Nisi  projici  foras  el  coiiculcari  Bod.  4.  Thu.  Corb. 
Voss.  5. 

)  Noli  circumvenire  fratrem  luuiu  Lam.  NC.  i.  Bod.  2, 


™  Vinde\  Coll. 

"  Fiuem  mundi.  lu  Evaiigelio  i«i)i.  N€.  1.  Bod.  2.  Lin. 

"  Diem  autein  illam  et  lioram  nemo  scit,  iieiiuo  Augcli 
Cffiloruin,  iiisi  Paler  solus  addil  Colt. 

f  Dixeriiit  Jiomiiies  |iax  Bod.  2. 

1  Et  securitas  Bo(t.  1. 

"■  Su|jerveuiel  iuleritus  Ltnn. 

'  Momenla  aut  leinpora  Cotl. 

^  iVon  discedere  Bod.  2.  Cott. 

"  Discesserit  Cotl. 

■^  Iiinuptam  pcrmanere  lam.  NC.  I.  Bod.  2. 

^  Vir  uxoreui  iion  dimitlal  Lam.  NC.  l.  Bod.  2. 

J  Occupavil  Oxon.  Occupabii  Thn.  Corb.  Aiiprebendil 
Bod.  I. 

^  Soper  id  Bod.  Lam.  NC.  1. 


STEPH.  BALUZII  NOT^E. 


Cap.  LXXXIU.  —  Cirrum.  Laacus  Casaubonus  in 
aniinadversionibiis  ad  libruin  sccuiiduiiiSuetdiiii ,  ait 
lianc  votcni  griecaiu  noii  essc,  sed  Alcxandrinoruin, 


III  alia  inulia  in  intcrpretalione  Biblioruui  gr.cca,  vcl 
Cllicuni  Phasalitaruin. 


pupulo  suo  [Levii. 


DIVI  CYPRIANl 


776 


VII,  ^O).  Ittiin  ad  Cutiiiiliios  pii- 
liia  :  Qukumquc  cdmi  piiiiem  '<iul  Oiberil  calicem  Do- 
mini  iiidigne,  reus  erit  corporis  el  smujuiiiis  Domini 
(lCor.  XI,  27). 

C«P.     XCV.  —  BO>IS    "    CONVIVENDLM  ''  ,    MALOS  ALTEM 
VITANUOS. 

Apnd  Siilomonem  in  rroverbiis  :  AV  adduxeris 
impiiim  in  habilacutum  jnsloriim  (1'iov.  xxiv,  15). 
liein  apud  fmiideni  in  Ecclesiasiico  :  Viri  justi  sinl 
libi  convivw  (Eccli.  ix  ,  2:i).  Ei  ilcriiin  :  Amicus  /i- 
delismedicamenlum  viiaiet  immorialiiaiis  (Ibid.  vi,  16). 
liera  iliic  :  Luiiye  ubesto  ab  lioiniiie  potcsiniem  Ita- 
beiite  occidendi  <■ ,  el  non  siispicaberis  limorein  ( Ibid. 
tx',  43).  Iiem  iliic  :  Bealus  <>  qiii  invenit  amicum  ve- 
rum,  el  qiii  enanat  juslitiam  auri  audienti  (Ibid.  xxv , 
12).  Ilem  illic  :  Sepi  aures  tuas  spinis,  ei  noli  audire 
imguam  nequam{Ibid.,  \t\\u,  25).  lleiii  in  Psalmo 
XVII  :  Cum  justo  justificaberis  ',  et  cum  viro  imio- 
cente  innocens  eris ,  et  cum  perverso  perversus  eris  '. 
(Pt.  XVII,  28).  Ilcm  in  Epislola  Paiili  ad  Corinlliios 
l>rima  :  Corrumpunt  ingenia  bona  confabidaiiones  pes- 
siiiue  (I  Cor.  xv,  55). 

"'  CAP.  XCVI. — FACTIS,  NON  VERBIS,    OPERANDUM. 

Apud  Salomonem  in  Ecclesiaslico  :  f<oli  ciiains 
essein  Ungua  lua.et  inutilis  et  Teinissus  in  opeiibus 
luis  {EccU.  IV,  54).  El  Paulus  ad  Corinlliios  priiua  : 
Non  in  serinone  est  regnum  Dei,  sed  in  virtute  ( 1  Cor. 
IV,  20).Ilcm  ad  Ronianos  :  Non  audilores  leifis  justi 
suiit  apud  Deum ,  sed  (aclores  legis  juslificabuiUnr 
(Roin  II,  15).  Iiem  in  Evangelio  caia  Maiilixiini  ;  Qiii  C 
[cceril  el  sic  docuerit,  maximus  vocabilur  in  regno  cm- 
lorum  (Mallli.  v,  19).Ilem  illic  :  Omiiis  qui  nudit  ver- 
ba  11!««  et  [acit  ca,  similabo  eum  virosapiinli  qiii  wdifi- 
cavit  domum  suamsuper  pelram.  Descendit  pluvia  ?, 
vcnerunt  flumiiia,  flnveruiil  venii  et  impegerunt  in  do- 
mum  illain,  et  non  cecidil.  Fundata  enim  fuit  tiiper 
petram.  Etoinnis  quiaudit  verbu  mea,  et  non  facil  ''ea, 
similttboeuinvirostullo  quiwdificavit  domitm  suamsuper 
arenam.  Descendit  pluvia,  veneriinl  flumina,  (laverunt 
venti  el  impegerunl  in  domum  illam,  et  cecidit,  et  fac- 
la  eit  ruina  ejut  magna  (Matth.  vii ,  24-27). 


t.U'.     .\C\lll. 


CATECIMINLU 

DERERE. 


PECCAnE    JA.M   SON 


CAP.  XCVII. 


■  ET  AD  FIDEM  ET  AD   CONSECUTIO.NEM 
PROPERANDUM. 


In  Epistola  Paiili  ad  R(ini;iii((s  ;  Faciamus  mala 
duin  vciiiuiil  bona  ^  ,  quoriiin  condemnnlio  justa  esl 
(Rflm.  III,  8). 

CAP.  XCIX. — JLDICIUM  SECU.NDUM  TEMPOKA  KUTURUM, 
VEL  .EgLlTATIS  A.ME  LEGLSl  ,  VEL  I.EGIS  POST 
HOYSEiN. 

P.iiilus  ad  Romanos  :  Qiiolquol  sinc  lege  peccave- 
runl,  sine  leye  '  peribiinl ;  el  quolquot  in  legc  peccaverunl 
per  lcyem  el  judicabuiilur  (liuin.  ii.  12.). 

CAP.  C.  GRATIAM  UEIGRATUITAM  ESSE  DEBEHE. 

In  Aclibns  Aposioloriini  :  Fecunia  tiia"^  leciimsitin 
n  perdiiionc,  quia  exislimasli  "  yriUium  Dei  per  pccuniam 
possideri  "  (Act.  viii,  20).  Ileiii  iii  Evangelio  -.Gratis  v 
accepistis,  gralis  diile  {.Mallli.  x,  5).  Ueiii  illic  :  Do- 
uium  I'alris  mei  doinum  fecisiis  neyolialionii,  el  doinum 
orutionis  vvs  fecislis  speliincum  lalrunum  (Joan.u,  16) 
llem  apud  Esai;:m  :  Qui  siiilis,  vadiie  ad  aqiiam  ;  el 
quotquol  non  habetis  pecuniam,fiuntes  einile,  el  bibite  'i 
siiie  pecunia  (isa.  lv,  1;.  Itcni  iu  Apocalypsi  ;  Ego 
a  et  M,  iiiiimm  el  fiiiis.  Ego  sitienli  dabo  de  fonte  uquw 
vila  graiis.  Quivicerit,  possidebit  eu  '  ei  eoruin  lixre- 
dilatem;  et  ero  ejus  Deut,et  ille  erit  inilii  fdiiis  ^  (.\poc. 
XXI,  6). 

C.VP.  CI.  — SPIRFTUM  SANCTUM  IN  ICNE  FREQUENTEIl 
APPARUISSE. 

Iii  Exodo  :  Et  mons  Sinii  fiiinabal  '  lolus,  quoniain 
desceiiderat  Deiis  in  eiiin  in  iV)n(;(£a;(<(/.xix,18).liem  in 
Aciihus  Apostolornm:  Et  faclus  est  siibiio  de  ccelo  sonus 
quasi  ferretiir flalus  veliemeiis,  el  implevit  lolumilluin  lo- 
cum  in quo erant  sedenles^^.Et  viswsuntillislinguw divisw 
quusi  ignis,  qui  el  insedit  iii  unuinquemque  illorum  ;  ct 
impleti  sunt  omnes  Spiritu  saiiclo  (Acl.  ii,2).  Item  in 
sacrificiis  quiccumqnc  accepla  babebat  Deus,  descen- 
debat  ignis  de  coelo  qiii  sacrincala  consumerei  (I  Ileg. 
xviii,  35).  Iii  Exodo  ;  In  flammaignis  apparuil  An- 
getus  Domini  de  rubo  (Exoi.  iii,  2). 

CAP.  Cll.  —  COBREPTIONEM  BONOS  QUOSQCE''     LIBENTER 
AUDIRE     DEBERC. 


Apud  Salomoneiii  in  Provcrbiis  ;  Qui  corripil  im- 
Apud  Salomonein  iii  Ecclesiasiico  :  Ne  lardes  con-  j)  p,„„,^  odietur  abco.  Corripe  sapientein,  el  diliget  te  =^ 
verti  ad  Deuin,  et  ne  differia  ^  de  die  in  diem.  Subilo      iprov  ix    8). 
enim  venit  iraittius  i  (Ecctes.  v,  8). 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  Cum  bonis  Lnin.  SC.  1.  Voss.  .l. 

*•  Convonieniliiin  Mor   Man. 

<■■  0(;cideiidi.  llciii  illic  I.imi.  Hod.  1,  2,  i.  Tlm.  Corb. 

■l  Fclix  (lui  invenit  Bod.  i.  Tliu. 

'  Ciiin  cleclo  clcctus  eris  Lin.  Cutt. 

'  1'erverteris  Liii. 

K  Asceiideriini  venli  CM.  De!5cendeninl  riluvia;  Lam. 
JiC.  \.  }>od.  1. 

1>  Non  fa(!ial  Oxon.  Non  facil  Lam.  Lin.  SC.  1.  Voss.  3. 

i  Differa.s  dicm  iu  diein  Lam.  Lin.  NC.  1. 

i  Ira  illius,  el  ia  temporc  viudicix  disiierdcl,  te  Lin. 
Colt. 

k  M.ila,  ul  veniant  Doliis  bona  Lam.  NC.  1. 

1  Quotquol  inique  pcccavennit,  iniquc  Lam.  Liu.  .VC. 


1,  2.  Bod.  1,2,  i.  Voss.o. 

■"  Tccum  sil  in  iiitcrjtum  Bod.  1.  Voss.  5. 

"  Qui  a^stimasti  Cott.  Exislimasli  te  iMin.  NC.  1. 

"  Possiderc  Lam  NC.  1. 

P  Quod  graiis  a(M;n|iislis  Cott.  Bod.  3. 

1  Emitc  et  edite  Coll. 

■■  Possidehil  lisec  Cott. 

s  In  niium  Bod.  5. 

'  Funiigabat  lolus  Coll. 

"  Scdeiites  Apostoli  Lam.  Bod.  2.  NC.  1, 

'  Bonosquoque  Bod.  1,  3,  i.  Coll. 

"  Et  diligei  te.  Item  in  Psalmis :  Corripiel  me  justus  et 
increpabit  nie  in  misericordia  sua  Bod.  3. 


777  TESTIMONIORLM  LIBER  III.  778 

C\P.  Clll.  —  A  MULT1LOOUENTI.\  "  TEMPERANDUM.         A  CAl'.  CXI. — SACRIFICIA  MALORIH  JVCCEPTALIA  '  NON  ESSE. 


Apiitl  Saloiiioiieni  :  Ex  muliitoquenlia  non  effiigies 
peccalum,  parcens  autem  labiis  sensatus  eris  (  Prov. 
^,19). 

CAP.  CIV.   —  NON  MENTIENDUM. 

^  Abominatio  est  Domino  ^  labia  mendacia  [Prov.  xii, 
22). 

CAP.  CV. —  FREQUENTER  EMENDANDOS  Qll  DELINQCLNT  IX 
DOMESTICO  MlNISTERiO. 

In  Salomone  ;  Owi  parcit  baculo  '', 
(Prov.  XIII,  24).  Et  iierum  :  Ne  destiteris 
emendando  (Prov.  xix,  12). 


odit  filium 
i^  parvulum 


Apud  eimiilein  :  Dona  iniquorum  non  probaf^  Altis- 
simiis  [Kccli.  XXXIV,  25). 

CAP.  CXIl.  —  GRAVIUS   JVDICARI    DE    HIS  QUI  IN  S^CULO 
PLUS  HABUERDNT  POTESTATIS. 

Apiid  Salomoncm  :  Judicium  dwissimum  in  liis  qui 
prwsunl "  fiet.  Exigiio  enim  conceditur  misericordia,  po- 
tentes  auteni  potenter  tormenta  patientur  (Sap.  vi,  6). 
Iiem  iii  Psaiino  secuiido  :  Kt  nunc,  reges,  intelUgile , 
einendamini  '■  qui  judicatis  terram  (Ps,  ii,  10). 


CAP.  CXIII. 


VIDUAH  ET  PUPILLOS  PROTEGI  OPORTERE. 


CAP.  CVI. — INJURIAACCEPTA,  PATIENTIAM  TENENDAM,  ET 
ULTIONEU  DEO  RELINQUENDAM  '. 

"8  Ne  dixeris,  Ukiscar  me  de  inimico  meo,  sed  siisti- 
ue  Dowinum  ut  tibi  aiixilio  sit  (Deiit.  xxxii,  55).  llem 
alibi  :  Iflilii  vindictani,  ego  retribuam  ,  dicit  Dominus 
(Rom.  XII,  19).  Ilem  apud  So|ilioiii:\m  ;  Exspecta  me, 
dicitDominusJndie  resurrectioiiii  meai  in  teslimonium, 
qiianiam  judicium  meum  ad  congregaliones  gentium  , 
ut  excipium  reges  el  effmidam  super  eos  iram  nieiim 
(Sopli.  III,  8). 

CAP.  CVII.  —  NON    DETRAHENDUM. 


Apud  Salomoneni  iii  Provcrbiis  :  NoU  diligere  de- 
trahere,  ne  extollaris  s  (Prov.  xvii,  9).  Iiem  fn 
PsalmoxLix  :  Sedens  adversus  (ralrem  tuum  delrahe- 
bas,  el  adversus  filimn  matris  tum  ponebas  scandalum 
(Ps.  xLix,  21).  ItemiiiEpislolaPauliad  Colossenses  i" :  r. 
De  nullo  male  loqui,  nec  Utigiosos  esse  (Tit.   iii,  2). 


Apud  Salomoneni :  Esto  pupillis  misericom  ut  pater, 
et  pro  viro  niairi  illoriim ;  et  eris  veliit  filius  Attissimi  v, 
B  si  obedieris  (Eccli.,  iv,  18).  Iicm  in  fexodo  :  Omnem 
viduam  et  orphanum  uon  vexabilis.  Si  autem  vexave- 
riiis  eos  '\,etvociferunl/:s  e.vclainaverint  adme,exaudiam 
excliimationes  eorum,  ct  irascnr  animo  iit  vobis,  et  peri- 
mam  vos  gladio  ;  (t  erunt  conjuges  vestrw  viduic,  et  ft- 
Ui  vestri  orpliani  (Cxorf.  xxii,22).  Iiem  apiid  Esaiain  : 
Judicate  pf.pillo  f,  et  justificaie  viduam,  et  venite,  dispu- 
temus,  dicil  Dominus  (Isa.  i,  17).  Iiem  apiid  Jbb  : 
Conservavi  egenmn  de  manu  polentis,  et  pupillo  cui  non 
erat  adjutor  auxiliatus  sum.  Os  vidum  benedi%it  nic 
(Job.  XXIX,  12),  liem  in  Psalnio  lxvii  :  Pairis  or- 
pbanorum  etjiidicisviduarum(Ps.    lxvii,  5). 


CAP.  CVIII. 


NON  ESSE  PROXIMO  INSIDIANDUM. 


Apud  Salomonem  in  Proverbiis  :   Qiti  fodit  foveam 
proximo  suo,  ipseincidet  in  eam  (Prov.  xxvi,  27). 


CAP.  cix. 


INFIRMOS  VISITANDOS. 


CAP.  CXIV. —  DUM  IN  CARNE  EST  QUIS,  EXOHOLOGESIN  FA- 
CERE  DEBERE. 

In  Psalmo  f|uinto  :  Apud  inferos  auteni  quis  conftle- 
bitur  libi  (Ps,  vi,  6)  ?  Item  iii  Psalmo  xxix  :  Numquid 
exomologesin  "  faciet  tibi  piilvis  (Ps.  xxix,  12)  ?  Ileni 
alibi  exomologesiii  faciendam  :  Malo  pcenitenliam 
peccatoris  quani  mortem  '  (  Ezech.  xxxiii,  11).  Iteni 
apud  Hieremiam  :  llaic  dicit  Dominus  ;  Numqitid  qui 
cadit  non  siirgel  ",  aul  qui  avertitur  non  convertetur 
(Hier.  viii,  i)  ? 


Apud  Salomonem  in  Ecelesiastico  :  Ne  pigriteris 
visilare  infirmum.  Ex  his  enim  in  ddectione  firmaberis 
(Eccli.  \i,  59).  Ilem  in  Evangelio  :  Inftrmus  ftii,  et  ' 
visitastis  me;  in  curcere  fui,  et  venistis  ad  me  (Matlh. 
XXV,  36). 

CAP.  CX. SUSURRONES  MALEDICTOS  ESSE. 

In  Ecclesiaslico  apnd  Salommicm  :  Susurro  el  bi- 
linguis  maledicttis  i .  Multos  ^  enim  turbabit  pacem  ha-  D 
benles  (Eccli.  xxviii,  IS).  In  Evangelio  cala  Lucam  :  Cui  plus  dimittitur,  plus 

LECTIONES  YARIANTES. 


CAP.  — CXV.  ADULATIONEM  PERNICIOSAM  ESSE. 

Apiid  Esaiain  :  Qui  vos  felices  dicunt,  in  errorem  vos 
mittttnl,  el  seinitas  peditm  vestrorttm  lurbanl  <  (Isa, 
III,  12). 

CAP.  CXVI.  —  PLOS  AB  EO  DILIGI  DEUM,  CUI  IN  BAPTISMO 
PLURA    PECCATA    DIMITTUNTUR. 


*  A  mnltiloqiiio  Co«. 
.  i>  Apiid  Solomoiiem.  Sic  Lam.  NC,  1  et  Bod.  2.  Deest 
in  Tnipr. 

"^  L.-ibia  nipndacia.  Item  :  os  qiiod  mcnliiiir  occidil  ani- 
mani  Colt.  Ilom  illic:Noli  vellc  meniiii  oiiiiie inciidacium, 
assidnilas  illius  nO!i  bona  l.in. 

''  Parcit  virgae  Cott.  Baculo  suo  Borf.  1,  i. 

"  Desiitncris  p^irviihiin  I.am.  Lin.  NC.  2. 

f  IJllionem  rcliiKiiiciRlain.  Aputl  Soloinonem  f*  Ne 
dixeris  reildain  Mi:ilum,  seil  p.\S|icc!.a  Doniiiiuui  rlsalvabil 
te  Cotl.  i;xs|.ecla  nominuni  Laiii.  Bod.  2.  Lin.  NC.  1. 

8  Dclrabere,  ne  eradiceris  Bod.  o.  NC.  i.  Cott. 

•'  Ad  liluin  Oxon. 

»  A  isitastis  nie  ;  nudus  lui,  el  veslislis  ine  Lin. 

Patrol.  IV.    S.  Cvpn. 


j  Maledictus  in  plebe  Sir. 
k  Multos  enim  tribulanl  Cott. 
1  Acccpta  non  essc,  Bod.  1,  2,  4.  Lmn. 
"  Reprobal  Lani.  NC.  1.  Bod.  2.  CoU. 
"  In  his  qui  praeslaiil  Lam.  NC.  1 . 
"  Krudimiui  qui  judicatis  JVC.  Lin. 
P  El  lilius  Altissinii  cris  Bod.  1. 
1  VcxaliUis  Bod.  I,  2,  4.  Nocueritis  Colt. 
■■  Jiidicalp  piipilhim  Cott. 
'  Numqnid  conlitcbitur  ifod.  1. 
»  Kxoiiiologcsin  malo  peccatoris ,  et  pwnitcntiam  quam 
mortpm  Ver.  Man. 

"  Non  adjiciet  ut  resnrgal  Cotl. 

■»  Vestrorum  coiituibanl  Lam.  NC.  2.  Bod.  2,  .5. 

25 


^.^  DIVI  CVPiUANI  ^80 

Miai,elCHimum*^imuti,m;modicHm  dilig;,  (Lhc.  \  ckv.  cx.x.  -  gr*ve  fo.sse  JCCtM   lecs,   qvod  a 

^    '  NOBIS  ABJECTLM    EST,    ET  LEVE    ESSK    ;UCIU  DOIIIM, 

VI,  47). 

QUOD  A  .NOBIS  SLSCEI>TUM  EST. 
r»D     rtvil    —   FOnTEM  CONGHESSIO^EM   tSSE  ADVERSIS  .     „     ,  ,         ,  ,        •  .  ,.      ,  ,  m       . 

CAP.  cxvii.        tunit.  j^^  p.salnio  secundo  :  Ad  imd  lunwlliima;  stini  "'  geit- 

nitltniUII      ET   IDEO  FORTITER  NOS     STAKE   DEUERE,  ,  '  .         ..,.,.•, 

IT  possiutis  vi>CERE.  ^^^^^^  ^^  principes  congregali  sniil  "  in  vnuin  adiersus 

Iii  Epislola  Pauli   ad  Ephcsios  :  Non  esl  nobis  col-  Dominum    e,  adveisus    Climtum  ejus.    Dirumpamus 

luclatio  adversus  carnem    ei  sanguincm,   sed  udversus  vincnla  eorum.  e,  projiciamus  "  a  nobis  jiujim  eofum 

pc,e„ates  e,  principes  liuju,  mundi  et   harum  lenebra-  (Ps.    ii,  1).  Iien.  in  Evangelio  cnla  MaUlurun. :  Ve- 

rum  \  adiertus  spiriialia  nequitiiB  in  ccelesiibus.  Pro-  ni,e  ad  me,  om,m  qni  laboratis  e,  onerai,  cstis,  ei  ego 

pterlioc  induite    arma  c  Dei,  ut  possitis  resistere  J  in  vos  requiesccrc  (aciam  i>.  TollHe  jugum  meiim  super 

die  nequissimo,  u,,  cnm  omnia  pcrlirerilis,  stelis  accincli  vos,  et  discile  a  me  quia  niilit  sum  ei  liumili,  corde,  el 

luinbos  vestros  in  veri,a,e  Evangelii,  induentes  '  lori-  invcnielis    requiem    animdbus   veslris.    Jugiim    emm 

cam  jutliiia;,  et  caleia,i  pedes  in  prreparatione  Evangc-  meum  bonum  es,  m,    e,  oniis  meiim  leve  '  e.v(   [iiiUili. 

lii  paci,,  in  omitibtt,  t  assumen,es  scu,um  fidei,  in  quo  xi,  8).  liem   in    Aclib.is    Aiioslolorum  :   Visum  esl 

po„iti,  omnia    ignea  jucula    s    nequissimi  exlingiiere,  B  scincto  Spirilui  e,  nobis  nullam  vobis  iiiiponere  snrciiinm 

etgaleam  salulis  assumere  el  gladium  tpiritiis,  qui  esl  "  quam  islu  quai  ex  necessi,a,e  sunt,  nbstinere  vos  ab  ido- 

verbum  Dei '  {Eph.yx,  12-17).  lolalriis  et  tangiiini,  effusione  ^  el  fornicatione.  Ei  quai- 

cumque  vnbi,  fieri  tion  vuliis,ttliis  ne  feceritis » (Ac(.xv,8). 

CAP.  CXX.  — ORATIONIBUS  INSISTENDCM. 

In  Episiola  Pauli  ad  Colossenses  ■.Instate  oraiioni, 
Apud  Csaiara  :  Hic   homo  </««   concilal  terram  ^,      vigilaiiles  in  ea  (Coloss.  iv,  2).  Ilem  in  Psalnio  primo  : 
commovel  reges,  qui  ponii  orbem  twoB  totum  deserium      Sed  in  lege  "  Domiiii  voliinlas  ejut,  et  in  lege  eju,  me- 
{Iw.  XIV,  16,  17).  ditubitur  die  ac  nocte  >'  (Ps.  I,  2). 

LECTIONES  V.\RIANTES. 

*  Pusillum  dimitlilar  Lam.  NC.  1.  Lin.  Bod.  1,  2.  Tlm  "  Principrs  convenprunt  iMin.  NC.  1.  Bod.  i,  5.  Col- 

Ben.  Ver.  Icdi  sunt  Bod.  1.  4.  Conveneruiit  iii  uuum  CoU. 

•>  Mundi ,  rectores  tenebrarnm  liarum  Coll.  "  Aiijiciiinius  Ver.  ISod.  4. 

"  Iiiduitc  tota  arma  Lmn.  Lin.  hod.  1,  2,  4.  NC.  1.  Bcn.  *  Kellciani  lain.  lin.  Bod  1,  2 

••  Possitis  persistere  Lam.  Bod.  2  NC.  1.  1  Suave  esl  Lam.  NC.  I.  Bod.  1,  2,  .5.  Cotl. 

^  Veritalc,  inilucntcs  i.oiH.  Liii.  NC.  1.  Bod.  2.  '  Sarcina  nica  levis  Bod.  I.  Tliu   Corb. 

t  Evaiigclii;  in  omiiibiis  Ver.  »  El  sangninc  el  Bod.  1,  2.  4.  Thu.  Corb.  Benev.  Ver. 

t  lunita  j:icnla /.(im.  Lin.  Bod.  1,  2,  4.  Beiiev.  Yer.  Thu.  p  Et  su(Toiali(ine  Co„. 

h  Giilcaiii  salvalliiiiis  Bod.  1.  2.  4.  Lam.                           ^  «  Ncc  lcccritis  Coll. 

'  Sernio  Dei  Bod.  1,  i,  S,  4.  Tlm.  Cwb.  Irun.  "  Bcatusqiii  non  abiit  in  eonsilio  iinpiorum  elin  via  pec- 

j  Huiniuo  Oxoii.  Lam.  Liii.  NC  1.  elBod.  i,i,i. Impr.  c;itoruni  non  slelit,  et  iii  cilhcilra  pcsiilciiliiB  non  scdit, 

lloniiueni.  Hoiiiiin;  invcnictur  Cut,.  sed  in  lcgc  Doiiiini  Coll. 

k  Vciiiat.  1'aulus  ail  Thcssaloiiiccnsps  :  Cum  revelatus  ■*  Ilein  apiid  Soloinoncin  :  Neimiiediaris  orare  sempcr, 

luerit  homo  peccati,  lilius  pcrdiiioui»  CoU.  ac  nou  cesses  usque  ad  iiiorlcm  jusiilicari  ,quuiiiaui  merces 

t  Tenam  et  coininovel  Bod.  2.  Doinlni  nianel   in  a;lernuin,  «(/(/i(  Oio».   e  icodd.Lam, 

■"  Quare  fremuerunt  Bod.  3.  Colt.  NC.  1.  Bod.  2.  Colt. 

STEPll.  BALUZH  NOT^. 

Cap.  CXIX.  —  £(  inveiiielit.  Isia  et  qux  deinccps      Gralianopolilano. 
ad  iinem  libri,  desunt  in  codice  sequunlur  usquc 


CAP.    CXVllI.  —  ITEM,    DE    ANTICIIRISTO,    QIOD    IN    110 
MINEM  i  VENIAt''. 


*"  LIBER 


DE  SPEGTAGULIS. 


AhGUHENTUM.  —  Aijit  primum  aiiCor  adversus    illosT)  scriis  Scrip,nra;  verbit  proliihila  sinl,daiHiia,u  tamen 

qui  tpeclaciila  gcniHinm  pttblica  Scriplurarum  aueio  ■  idoloUttricB  interdiCo  liinc  probat,  quod  niiHnm  iion 

rilalevindicarenitebawnr,  et  quamquamnuequain  di-  spectaciili  geiius  idolis  consccruium  sii.  Deinde,per 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 

""DeSpectacilis.  — Prlma  lihri  istius  eiliiio  prodiit  dcns  dcnien  neqne  mul.ins.V.irlae  auiem  sunt  virornn» 

ex  oniriiia  Paiili  Manii.il.  Karis-iiiia  sniit  velon  illiiis  ennliloriiiii  opinioiics  de  cjns  auclorc.  Qiildain  illuiii 

pxcinjilaria.  Moreirnis.  Gonlailius  el  Rigaillus  niiUnin  dccretorio  jiidicid  abjiidirant  Cyprhnio  ;  coiilra,  plu- 

liabiieriini,   iieqiie  Angli  ;  cjio  lialmi  dno,  iiiiiim"e\  ics  vlri  dnctl  et  eiiiliii,  iiinilrnin  illiisirissimus  car- 

bililiollicca  iiuiiiasicrii  s  ncliDioiiysilReineiisis,  :iliud  diii:ilis   B;ironius,   Jacobus  P;imeliiis,   Petriis  F;iber 

qiind  ruiiolinicoll. -iiKuxciisis,cx  Collicrrma.  Iloniin  Saiijoriaiiiis,  Jacobus  Sinnondiis  ,    Desiderlus  llcral- 

librorum  auciuriiate  emendavi  hunc  llbruin,  iillill  :d-  diis,  ac  forlassc  alii,  illum  cilanl  laniquain  gcnuiiiuiu 


i8!  LIBER  DE  SPECTACULIS.  782 

singtila  ludorum  genera,  qucs  sint  in  spectando  peri-  A  eorutn  in  hac  causa  et  palrocinia  referre.  Ubi,  in- 

qiiiurii,  scripta  siiiit  ista,  iibi  proiiibila?  Aiioquin  ct 


ciila,  paulo  latius  quam  Epistota  secunda  ad  Dona^ 
tuin  proseqititur,  et  prmsertim  eorum  quibus  lobscoe- 
tiitaiis,  inqml,  magisterium  traditur  simiilacris  libi- 
rfmis.j  Postremo  spectacula  Christiano  liomine  di(jna, 
qiiibus  merito  oblcclare  se  debeat,  paucis  receiiset. 
Imitatus  Itaud  diibie  librum  Tertuliuini  de  Speclacu- 
lis,  quem  alicubi  et  grccce  et  latine  se  scripsisse  ille 
iiidicat,  tam  referlum  iis  omnibus  qiue  ad  hoc  insli- 
tulum  fuciunl,  ul  coinmentarii  loco  esse  possitdum  de 
spectaculorum  diversitale  agendum  est. 

I.  Cyprianls  plebi  in  Ev.ingelio  sianli  saliiieni.  Ut 
me  saiis  conirislat  el  aniiunm  nicuin  graviier  affligit 
ciiin  nulla  niibi  scribeiidi  ad  vos  porrigitiir  occ.isio, 


anriga  est  Israel  Helias,  et  anie  arcain  David  ipsc 
Siiliavii.  Nabla,  cynsres,  aera,  lympana,  tibias,  citba- 
ras,  chnros  legiinus.  Apostolus  quoqiie  dimicans  ces- 
tus  et  colluctationis  noslra;  adversus  spiriialia  nequi- 
tiae  proponit  cettainen.  Rursiis,  cum  de  sladio  sumit 
exempla,  coronoe  quoque  collocai  prvmia.  Cur  ergo 
bomini  Christiano  fideli  non  liceat  speclare  quod  li- 
cuit  divinis  Lilteris  scribere?  llocin  loco  non  iinme- 
rilo  dixerim  longe  melius  fuisse  istis  nullas  Litterat 
nosse  quam  sic  Litteras  legere.  Verba  enim  et  exem- 
pla  quae  ad  exhoriationem  evaiigelicai  virtutis  posita 
sunt,  ad  viiiorum  pairocinia  Iransferuntur;  quuniain 
non  ul  speciarentur  isla  scripta  sunt,  sed  iii  animis 
delriinenluin  est  eiiiin  ineuni  vobiscnm  non  colloqui,  g  noslrisinstantiam.ijorexcitareiur  in  rebusprofuluris. 


ita  nibii  uiihitanlam  Ixtiiiam  hilariuiicnique  resliluil 
quam  cuni  adest  rursus  occasio.  Vobiscum  me  csse 
arbiiror  cum  vobis  per  lilteras  loquor.  CJuamquam 
igiturita  se  haec  liaberequifidicocerlosvosesse  sciani 
nec  quicquam  de  verborum  meoruni  verilate  dubi- 
tare,  tanicn  etiam  argumentum  siiicerilalem  rei  as- 
serit.  Nam,  cuin  milla  prorsus  praeteritur  occasio, 
probalur  alTeclio.  Quamvis  ergo  cerLtis  siin  vos  non 
minus  esse  in  vita;  actu  graves  quam  iii  sacramenlo 
fideles,  tamen,  quoiiiani  iion  desiint  vitioruin  assei- 
lores  blaiidi  ei  indulgenies  patroni  qui  proestant  viliis 
auctorilatein  et,  quod  esl  delerius,  censurani  Scrip- 
luraruin  cceleslium  in  advocationeni  criminum  con- 
vertuiit,  quasisiculinnoceiisspectaculorum  ad  renii 


dum  tanla  esl  apud  ethnicos  in  rebus  non  profuliiris. 

III.  Argumentumesl  ergo  excitandae  '*"  virtutis,  non 
permissio  sive  libcrlas  speclandi  gentilis  erroris,  ut 
per  hoc  animus  plus  acccndatur  ad  evangelicam  vir- 
tutem  propler  divina  pra;mia  cum  per  omniuin  iabo- 
rum  et  dolorum  calamitalem  concedatur  pcrvenire  ad 
seteriia  compendia.  Nani  quod  Ileliasauriga  esi  Israe- 
lis  non  pairocinatur  speciandis  circensibus  :  iii  iiullo 
eniiii  is  circo  cucurrit.  El  quod  David  in  conspeciu 
Dei  choros  egit  nibil  adjuvai  ift  iheatro  sedentes 
Cbristianoslideles:  iiullaenimobscoenis  molibusmein- 
bra  distorquens  desaltavil  grxca)  libidiiiis  fabulam. 
Nabulx,  cynarx,   libix,  tympana,  citliarx   Domino 


sionem  ani.iii  appeiatur  voluplas  :  nam  ct  eo  usque  p  ^'^"'«'■""''.  """  idolis.  Non  igilur  priEsci ibatur  ut 


eiiervaius  esl  eeclesiastica-  disciplina;  vigor  et  ita 
oiniii  languore  viliorum  prxcipiiaiur  iii  pejus,  ut  jam 
noii  vitiis  excusaiio  scd  aucioritas  detur,  placuit  pau- 
cis  vos  nunc  non  instriiere,  ^ed  instrucios  adnionere, 
iic,  quia  niale  sunt  viiicia  vuliiera,  saiiiiatis  obducia; 
perriiinpaiil  cicairicem.  Nulluin  eiiim  nialiim  diflici- 
lius  exiinguitur  quam  quod  facilcs  reditus  liabei,  dum 
ei  inuliitudinis  consensu  asscritur,  et  e.xcuselionc 
bliindilur. 

II.  Non  pudel,  non  pudel,  inqiiam,  Tidelcs  homincs 
et  cliristiani  sibi  iioininis  auciuritaleni  vindicaiiles,  su- 
persiiiiunes  vanas  geniilium  cuin  speciacnlis  niixias 
dc  S':ri|]|uris  coelestibiis  viiidicare  ct  divinain  aiiclo- 
ritaiein  idololiitriae  confcrre.  Naiii,  qiioiiiodo  id  quod 
in  bonore  ulicujus  idoli  ab  eibiiicis  agiiur  a  lidellbus  jy 


speclentur  illicita  ;  a  diabolo  artilice  ex  sanctis  in 
illicita  inutala  sunl.  Pra;scribai  igitur  istis  pudor, 
eliamsi  noii  possunt  saiiclo;  Liiiera;.  Qua;dain  enim 
Scriptura  rnagis  providet  iii  pracipiendo.  Verecun- 
diam  passa,  plus  inlcrdixit,  quiatacuit.  Yeritas,  si  ad 
hxc  usque  descenderet,  pessiine  de  lidelibus  suis 
seiisisset.  Nam  et  plerumque  in  praecepiis  qua;dam 
niilius  lacentur  :  adnioneiit  sa;pedum  inierdicuniur. 
Ita  etiain  tacentur  duni  in  Litteris  scripta  sunt,  et 
prKceptorum  loco  severiias  luquiiur,  et  ratio  ducet 
qiia;  Scripiura  cuiiticiiit.  Seci^in  laiiluinniodo  unus- 
qiiisque  dcliberet,  cl  cuin  pcrsuna  pioiessiunis  sua; 
lo(|uatur,  et  nibil  uinquain  indccorum  gorct.  Plus 
eniin  ponderis  habebit  conbcieiitia  quse  nulli  se  alleri 
debebit  nisi  sibi. 


Cbristianis  spectaculo  frequenlalur,    ct   idololatria  IV.    Quid  Scripiura  interdixit  ?  Probibuil    eniin 

gcnlilis  asserilur,  elin  cuniumcliam  Dei  religio  veia      speciari  quod  proliibeigeri.Oinnia,  inquain.isla  spec- 
cl  divina  calcaiur  ?  Pudor  me  tenet  pixscriptiones      laculorum  geneia  damnavit  quando  idulolatriam  sus- 

STEPH.  BALUZII  NOT.«. 


Cypriani  faclum,  etiam  ilhislrissiinus  cardinalis  Bel- 
lariiiiniis  videlur  exislimasse  esse  Cypriani.  Ego,  iii 
ea  opiiiidniun  diversilalc  neniini  pr.TJndicaiis,  ai- 
bitr.ilus  suiii  iion  esse  leinere  sejiingdidinn  a  legiti- 
mis  siincii  Maiiyris  0|icii!)us,  pia;seriim  cum  obser- 
vatiini  a  nonnnllis  sit  noii  ila  discreiiare  a  siylo  ejus, 
ut  qiiidaiii  exisliinarunt. 

I. —  1'lebi  in  Evaiiyelio  «(aHJi.SicliberNovatiaiii  de 
cibis  Judiiicis,  si  vcia  esl  inscriplio,  inscriplus  est: 
1'kbi  in  Evangelio  persttntli' 


Scribendi  occiisio.  Plures  sunt  sancli  Marlyris  Epi- 
stola;  eodem  sensii  scripta;. 

Vitiu  aclu.  Codex  Fuxeiisis.yiisfis  actibus. 

Viliis.  Ideiii  codcx,  fliigiliis. 

Sicut  innocens.  Velcrcs  libi  i,  sine  cttlpa  iniwcens. 

II.  —  De  Scripltiris  cmlostibtts.  kodeni  modo  Iracial 
Ikic  aignnieniiiin  inagister  Cypriani  Tcrtullianus  in 
111)10  siio  de  Spectacitiis. 

Nabla.  Vide  Hospiiiianum,  lib.  ii  de  Templis,  cap, 
io,  pag.  m. 


,^  DIVl  CYPRIANI  ■?«* 

,„r.l  i„dorumonmiiimniaircin,..iideli;.-cvaniiaiisclA.|"o,l  i.i?,i<.r,  nnnos  pccoris  compnlflre  ,  consnlcs 
lcNilalis  nionslra  venon.nl.  Qnod  enin.  spociacnlum      nosse,  i.:iaios  discc.-e,  prosnpiani  .lesignare,  avos  ip- 


sos  alavosfiue  coniineniorare  !  Unani  lioc  loluin  otio- 
sum  negolinni,  inimo  iiuani  Inrpe  et  ignnininiosnm, 
liunc,in(p.ai.i,memiiriterlotameqiiinigeiierissobolem 
compiilai.iemetsine  ofTensa  speciaculi  cnm  magna  vc- 
locilateierercnlcin  !  Parentes  Clirisli,  si  praroges,  ne- 
scit,  ul  infelicius  sit el  scire.  Quod  si  rursum  pr:erogein 
quo  ad  ali(|uod  speciacnlnm  iiescit,  anl  inrelicinr,  si 
scii.Quod  si  rursi.m  pra^rogem (luo  ailaliqnod  spccta- 
ciiluin  iiinere  pervenerit,  connteliilur  per  Inparum, 
per  |irosliiiitaruni  iinda  corpora,  pcr  pnblicain  libidi- 
ncm,  per  dcdccus  pnblicum,  pcr  viilgarcni  hisciviam, 
percoinmiinen.  omiiinm  rontumeliam.  Cui  ni  non  ob- 
jicinm  qnoil  fortassc  comniisil,  vidit  lainen  qiiod  com- 
iilis  per  oculoruni  ei  anrinm  volnpMleiii.  Uoniulns  g  lulllendiim  iion  fuil,  et  oculos  ad  idololalriac  specta- 


hiiic  idolo?  quis  Indus  sine  sacrilicio?  qiiiiil  crlaineii 
iiiiii  coiisccraium  inorliio?  Quid  inier  hircClirisiianns 
liJclis  facit?Si  idololairiam  fugil,  quid  qni  jam  san- 
cius  sil  de  rebiis  criminosis  volupiaiem  capil?  Quid 
conira  Deum  supcrsiiliones  pr.ib.t,  quas  aiiial  duin 
spcclat?  C;eteruin,sciaiouinia  lixc  invcnla  diemonio- 
jum  esse,  non  Dei.  Inipudenler  in  Ecclesia  da;inonia 
cxorcizat  qmiruin  voluptales  in  spcclaculis  laudai;  et 
cum  semel  illi  renunliaiis,  rescissa  sil  res  omnis  iu 
Baptisniaic,  dnin  posl  Chrislum  ad  diaboli  siiectacu- 
luin  vadii,  Christo  lam(|uam  diabolo  remiiHiai.  Ido- 
lolatria,  ul  jani  dixi,  liidorum  omniiim  maler  est; 
i|ua;  ut  ad  se  Christiani  ndeles  vcni;.ni,   bbndilur 


Ccnso,  quasi  consilii  deo,  ob  rapiendas  Sabinas  cir- 
censes,  priinus  consecravii.  C;.'leruin  rcliqni,  duii. 
Urticm  fames  occupassei,  ad  avoc;ilionen.  popiili  ac- 
«luisili  sunl  Indi  scenici,  Cercri  el  Libero  dicali  post- 
nioduin  reliquisque  idolis  el  moriuis.  Gra>ca  illa  ccr- 
lamina  vel  in  cantibus,  vel  in  lidibus,  vel  in  vocibus, 
vel  in  viribus  praesides  suos  liabenl  varia  d;cinonia;cl 
iliiicqnid  cst  aliud  quod  spcciantium  aut  ociilos  movet 
:!Ut  dclinit  aures,  si  cum  origine  sua  et  insliluiionc 
(pmTatnr,  causani  pr.Tferl  aut  idoluin  aiii  dajnonium 
:<nl  moi  luiim.  Iia  diabolus  ariilex,  quia  idololairiam 
per  se  nudam  sciebat  liorrcri ,  speclaculis  miscnii, 
iil  pcr  volnplalem  posset  amari. 
\.  1'lura  prosequi  quid   esi  nccesse,  vel  sacrifi- 


cuiiim  |er  liliidinem  duxil,  ausus  secum  sanctiim  in 
lupaiiar  ducere,  si  poiuissel;  qni  feslinnns  ad  spcc- 
(ncnliim,  dimissus  e  Doininico  et  adliiic  gcrcns  seciim, 
ut  assolet,  Eucharisiiam,  inler  corpora  obscoena  mc- 
reliiciim  Christi  snncium  corpiis  inlidclis  isie  circum- 
iiilit,  plus  damnaiionis  meritus  de  itinere  qiiam  de 
spectaculi  volu|>latc. 

VI.  Sed,  «l  de  hoc  scenx  inquinamcnio  inverc- 
cundo  j;im  irnnsituni  faciaiii  ,  pudet  icfcrrc  qiise  di- 
ciinlur,  pudet  eiinni  nccnsnre  qii;c  fiiinl ,  argumenlo- 
runi  slrophas ,  adnllcrorum  fallacias,  mulicruin  im- 
pudicitias,  sciirriles  jncos ,  parasilos  sonlidos,  ipsos 
quoq.ie  palresfimilias  logaios  modo  stiipidos  ,  modo 
obscoenos ,  in  omnibns  siolidos  ,  iii  oiiinibus  inverc- 


ciorun.  in  ludis  gcncra  nionslruosa  describere,  ii.ier  q  cundos.  Et  cum  niilli  hoininum  ant  generi  aiit  profes- 


lua;  nnnnnnKpinm  ct  homo  lil  liostia  latrocinio  sa- 
cerdoiis,  dum  criior  eliam  de  jugulo  calidus  exceplns 
spuinnnli  palcra,  diiin  ;idliuc  fervet,  et  qiiasi  silienti 
idolo  in  fncicm  jaclaius  crudeliler  propinaliir ,  ct 
inier  vnhipiaics  speclaniiiim  qunrumd;im  mors  ero- 
^atur,  ui  per  crucninin  spcciaculmn  s.Tvirediscaiur, 
i|uasi  pariim  sit  liomini  privaia  siia  rabics,  nisi  ill;im 
'■•'  ci  piililice  discai.  In  (oenam  lioniinis  fera  rabida 
nulritnr  in  deliciis,  iii  siib  spcrtanlium  oculis  criide- 
lius  iiis:iiiiat.  Eriidit  aitilex  belliiain  ,  qux  clcmcnlior 
fort.isse  fuissct  si  non  illani  mngisler  criidelior  s;e- 
viredocnisset.  Ergo,  ul  taccant  quicquid  laiiiis  idolo- 
lalria  probal,  qnam  vnna  sunt  ipsn  certnmiiin,  lites 
in  cobiribiis,  cnntciilioncs  in  ciirsibiis,  lavores  in  lio  • 


sioni  ab  iniproboriim  istorum  serinone  parcalur,  ab 
omnibus  innieii  ad  spectaculum  coiivcnitur.  Com- 
m.ine  dcdecus  dclcciat ,  videre  vcl  .•ccogiiosccre  oiia 
vel  discerc.  Concurritur  illic  ad'pndoiem  piiblicuin 
lupanaris,  ad  ob^coeniialis  magistcriiin.,  ne  qiiid  se- 
creto  iiiinus  agalnr  qnam  qiiod  in  pnblico  discilur; 
el  iiiler  ipsns  leges  doi  etur  qnidipiid  legibns  interdi- 
cilur.  Qiiid  inier  hnccClirisiiaiuis  fidelis  lacitcui  viti.i 
non  licct  ncc  cogitare?  quid  oblcclntur  simulacris  li- 
bidinis,  ut  iii  ipsis  deposila  verecimdia  andncior  fiat 
ad  criinina?  Oiscit  et  fncere  diim  consuescil  vi- 
dere.  Ill.e  tamen  quas  infelicilas  sua  ad  servilulem 
inseruil  el  prnstravit,  libidines  publicas  occiillnnt,  et 
dedccus  suun.  de   lalcbris  consolniuiir.   Erubcscunt 


noribns,  gaudere  qiiod  equns  velncior  fiicril,  moerere  D  vidcri  cliam  qu;c  pndorem  veiididoruiit.  .M  istud  pu- 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 


IV. —  Ludnrum  onminm  iiinfrm.Vido  Ovidium  lib.  v 
Ffulonim,  el  Potruin  Fnbrniii  S:iiij(iriaiinm  lili.  iv 
Ago)ii$:koit,  c:t\\  .">,  iil>i  fuse  isl;i  (  \|>licai.  Vidc  eli;im 
liliriiiii  Tirliilliaiii  df  SpeelacnUs. 

Homului  Como.  Viil-siipra  pa;;.  .'iC!). 

tfliKitus  Coilex  Enxensis,  flclibiiti.  Qiia:  posiea  se- 
qiiiinlur.  Faborcn|).  l  lcro  piil:il  c-.so  ox  glosscmale. 

V.  —I>iirnil(s  Cliiiili.  Ii;i  codov  Fnxcnsis.  Alius  et 
cdilio  .Mauntii,  parlrs,  eirnre  nniiiiloslo  :  coiiiparalio 
cst  iiiier  geiioalo;;iani  cipii  (  i  tsciioalogiam  Chrisli ; 
scil  isie  Chrisliaiins  gone;ilo;{i;iiii  C(pii,  iiescit  genea- 
liigiani  Clirisli.  Tur|>e  el  inisoraliilc. 

.SecHiii  sn»c(i(Hi.  C.ndex  Kiix>  nsis,  fecuni  corpus 
</utid  esl  sanclum.  Codcx  Koiiiuiisis  cl  editiones.  se- 
iiini  .SpiHium  sunclum. 


Dimissus  e  Dominico.  Codcx  cx  qun  liber  isie  editiig 
est  a  Mamitio,  noii  babebnti;  Doiviiiico,  el  proptcrca 
npposilii^  esl  in  illa  odilidiic  :isloriscns,  nt.  intcHigi 
darctnr  nliquid  hiiic  deessc.  PaiinliiH  biudat  maiiii- 
scriplnni  in  qiio  scripuiin  eint  (/iiiiis,sHs  e  Dominico,  nt 
in  todice  Uenicnsi;  Fnxensis  linbei  (/misso  Dominico., 
pcr  crrorem  liliniiii. 

Gcrens  Eiicharisliinii.  Vlile  s;ipr:i,  png.  iSl,  cl  qu.t 
noiala  siinl  nd  lilirnn.  de  liono  Palienliiv. 

Chrisli  snnclum.  Eincndalnm  ox  libro  Fnxensi. 

VI. — Argumenlorum  slrophns.hw  vcleros  libri.Antea 
legcbnlui-  ageiilium slrophas,  niilln  sciisn.  Vide  Lex»- 
con  Martiiiii  el  Elyniologlcoii  liiigua;  Lalinx  Gera.Ji 
Joannis  Vossii. 

Inier  ipsas  leges.  Vide  supra  pag.  381. 


TSS  LIBER  DE  SPECTACULIS.  78(i 

liliciiui   iiioiislruiii    oniiiibiis  videiitibiis  geriiui' ,  ct  A  ciet,  si  luerit  impulsa  ?  Avocaiidiis  est  igitiir  animiis 


prosiitularuiu  trausilui'  obscociiilas.  Qiiaisitum  est 
quoiiioilo  adi:lleriuui  oculis  adiiiiitereiiir.  Iluic  dede- 
cori  condignuiii  dcdecus  superduciiur.  Il.mio  fraclus 
omnibus  iiiembris,  et  vir  ulira  muliebrcm  mollitiem 
dissolutiis ,  cui  ars  sit  verba  manibus  expedire ;  et 
propler  uiiiim  nescio  queiii  iiec  virmn  tiec  reniinam, 
commovetur  civitastuta,  ut  desalieutiir  l'abulos;e  an- 
tiquitatum  libidiiies.  Iia  amatur  quidquid  iion  licel, 
ut  qu»  etiani  aetas  abscoiidcrat,  siib  oculorum  me- 
moriam  reducantur. 

VII.  Non  csl  libidiiii  satis  malis  suis  uli  pr:csenii- 
Lus,  nisi  suum  de  spcctaculo  laciat  iii  quo  etiam  su- 
perior  xias  erraverat.  N  in  licet  ''',  iiiquam  ,  adesse 
Cbrislianis  fidclibus,  non  licet  omiiiiio,  nec  iliis  ijuos 


ab  istis. 

IX.  Ilabet  Chrislianiis  spectacula  meliora,  si  velit ; 
liabet  veras  et  profuiuras  voluplates  ,  si  se  recogiio  - 
verit.  £t,  ut  omiltam  illa  qnse  nonduiii  coiiiem|ilai  i 
possuiit,  habet  isiam  mundi  pulchritudinem  ,  quain 
videat  alque  iniretur,  solis  ortum  aspiciai ,  rursus 
occasiim  miituis  vicibus  dies  noctesque  revocaiitem, 
globum  lun:e  temporum  cursiis  incremeiitis  suis  de- 
creiiieiitis(|ue  signantcm,  astrorum  micantium  cborO'; 
el  assidue  de  suinma  mnbilitatc  lulgentes,  aniii  to- 
tiiis  per  viccs  summa  de  summo  membra  divisa,  ot 
dies  ipsos  cum  noctibns  pcr  horaruin  spatia  digestos, 
terrx  molem  libraiain  cum  montibus,  ct  pruflua  flu- 
miiia  cum  suis  fontibus ,  exteiisa  inaria  ciim  suis  fluc  ■ 


ad  deliiiimeiila  aurium  ad  uiniies  ubique  Gru;cia  in-  jj  tjbiis  atiiue  liitoribus,  interiin   consiantem    paritcr 


Structos  suis  vanis  arlibus  miliit.  Claiigores  tubae 
Lcllicos  altcr  imiialiir  raiicos,  alicr  lugubres  sonos 
spiriiu  tibiam  inHantc  modcratur,  alier,  cuiii  choris 
ct  cum  liominis  caiiora  voce  coiiteudcns  spiritu  siio, 
quein  de  visecribiis  siiis  in  siiperiora  corpuris  niteiis 
li.iuseral  ,  tibiariim  fnraminibus  niodulaiur;  nunc 
cffuso,  ct  nuiic  iiitus  occluso  atijue  in  aerein  pro 
certis  foraiiiiuiiin  iiicalibus  cmisso,  iiuiic  iii  arliculo 
soniim  fiaiigc.iH,  loqui  di^iiis  claborat,  ingratus  arli- 
fici  qui  linguani  dedit.  Quid  loquar  comicas  cl  iiiii- 
tiles  curas?  qnid  illas  magiias  tragicae  vocis  iiisaiiias? 
quid  nervos  CHin  claiiiore  conimissos?  Ilrec  ctianisi 
non  esseiit  siiniilacris  dicaia,  adeuuda  lainen  et  spec- 
tanda  non  esscul  Cbristianis  fidelibus;  quoniaiii,  elsi 
noii  haberent  criiiieii ,  Iiabeiit  in  so  niaximain  et  pa-  Q 
riim  congrueiiteni  fidelibiis  vniiitaiem. 

VIII.  Nam  illa  altera  rcliquoriim  dementia  est  ma- 
nifesta  otiosis  bominibus  negoiiatio;  et  prima  vic- 
toria  est  ut  ultra  mndum  huinaiiuin  venier  esurire 
putuisse  super  tiliilo  coronatae  cdacitaiis  flagitios;e 
nundina;  ;  ictibus  viiliiftruin  infelix  facics  locatur,  iit 
iiifelicior  veiiter  sagineiiir.  Quam  freda  praiterea  ista 
luctamina,  vir  infia  viruin  jaceiis  aiiiplDxibus  iuho- 
nestis  et  nexibiis  implicatur  !  In  tali  certamine  vide- 
rit  vel  vincat,  piidor  lamen  victus  est.  Ecce  libi  alter 
nudiis  salil ,  allcr  orbem  «reuin  conlciitis  iii  aerem 
viribus  jaciat.  Hxc  gloria  non  cst,  sed  dcmcntia.  De- 
niqiie  reiiiove  spcctatorem ,  reddideris  vanitaiem. 
Fugicnda  suni  isia  a  Cbriaiauis  fidolibus,  ut  jam  fre- 


sumina  coiispiratione  nexibiisqiie  coiicordi.ii  exten- 
sum  aerem  iuedium  tenuitate  sua  cuncia  vegetanteni, 
iiiinc  imbres  contractis  nubibus  proluiidentein  ,  iiunc 
scrcnitateiii  refecia  raritate  revocantem,  el  in  omnibiis 
istis  incolas  proprios ,  in  aere  aves ,  in  aquis  pisces , 
iii  terra  liominem.  H:i'C,  inquam,  et  alia  opera  divina 
sinl  Christianis  fidelibus  spectacula.    Quod  thcatriini 
humanis  maiiibus  exstructuin   i>tis  opcribus  potert 
coinparari?   Magiiis  licet  lapidum  inolilius  cxstriia- 
tur ,  crist»;  suntmontiim)  aliiores,  et  auro  licet  tecia 
laquearia  respleiideaiil,  astroruin  fulgore  vinccntni . 
Numquam  hiiiiuina  opera  mirabiliir  (|iiisquis  se  reco  - 
giioverit  lilinm  Dei.  Dejicit  se  de  ciilinine  generosit  i- 
tis  siise  qui  admirari  aliqiiid  pnLter  Doiniuuui  potesi. 
X.  Scriptiiiis,  iiiqiiam,  sacris  incumbat  Christiaiius 
fidelis ;  el  ibi  "'  inveniet  condigna  (idei  spectacula. 
VidebitinstitueiitemDeiiiii  ini;ndiun  siium,  etcumca:- 
teris  animalibushoniiiiis  illam  aduiirabilum  fabrica:ii 
melii>rciuque  facientcm.  Spectabil  mundnra  indelic- 
tis  suis,  jusla  naufragia,  piiirum  |ir.einia  ,  impioriim- 
quc  supplicia,  maria  popnlo  siccala  ,  et  de  petra  rur- 
sus  populo  maria  porrecia.  Spectabit  de  coeli)  ilc- 
sccndentes  niesses,  iion  ex  aratro  inipressas,  fluniina 
trausitus  siccos  relnienatis  ai|uaruni  agininibus  cxlii- 
bciilia.  Vidcbit  in  quibusdam  fidcin  ciiin  igne  luctaii- 
leiii,  leras  religione  superatas  et  in  m.insuetudiiiciu 
conversas.  Intiiebitur  etanimas  ab  ipsa  etiam  inoiie 
revocatas.Coiisiderabil  etiam  de  sepiilclirisadiniralii- 
lcs  ipsoriiin  consumptorum  jam  ad  vitain  corporiun 


qiieiiter  diximus,  lam  vaiia,  tam  periiiciosa,  lam  sa-  j)  rcdiictas,  et  in  his  oiiiiiibus  maju-i  jam  videbit  spec- 


crilega  speciaeiila  ,  a  quibus  ct  oculi  nostri  et  aures 
essent  custodiend»,  Cilo  in  lioc  assuescimus  qiiod 
audimiis,  quod  vidcmus.  N.im.cum  ineiis  bominis  ad 
vitia  ipsa  ducalur,  quid  faciet,  si  liabuerit  cxciiipla 
naturti  corpnris  lubrica  qua:  spoiite  corruit?  quid  fa- 


taciiliiin,  diabolum  illum,  qiii  toluiii  detriumpbavcrat 
mimdiim  ,  siib  pedibiis  Christi  jacentein.  Quam  lioc 
decoruin  spectaculum  ,  fratres  ,  qiiain  jucundiiin  , 
quam  necessarium ,  intiieri  semper  spem  suam  ,  et 
oculos  apcrire  ad  salutera  suam !  Uoc  esi  spcctacii- 


STEPH.  BALUZII  NOT^E. 


""  Adulterium  ociUis.  Vide  supra  p.  579. 

Fraclns  onmibus  membris.  Vide  supra  p.  380. 

Muliebrem  moltiliem.  Vide  siipra  p.  381. 

\.  —  Delriumphnreral.  Tcrtulliamisin  Apologelico  : 
lltos  numquum  muqis  delriHmpltumusqitamcumpro 
lidtiobsltnalione  (/aiimaiimr.  MiuuliiisFclix  :  Qitospo- 
putavernnl  delriumplintos  colere  ropperMiU.Sic  etiain  di- 


cebanl  depompare  "pro  conlumelia  ulficere,  uti  pliiribiis 
cxeiiiplis  osteiidimns  in  nova  nnstra  collectionc  din- 
ciliorum  p.  716,  72i.  In  antiqiia  versione  concilii 
scxti ,  aciione  M.  iu  Epistola  Sergii  CP.  ad  lluitn- 
rium  Papnm  legitur  :  Dum  rednrguisset  atque  depoin- 
pastM  vravam  ejus  impielalem. 


787  DIVI  CYfRlANl  "788 

lum  quod  videlur  eiiani  Juininibu»  amissis.  Hoc  est  A  ex  qno  omnia,  Palcr  Domini  noslri  Jesu  Christi ,  cui 
speciaculuin  quod  non  exliibci  prsior  aut  consul,  laus  et  honor  in  saeeula  saeculorum.  Opio  vos,  rralres, 
scd  qui  esi  solus  el  anie  omnia  el  super  omnia,  immo      semper  bene  valcre.  Amen. 


LIBER 

DE  LAUDE  MARTYRII. 


A«cuiiENTi'ii.  —  Laudem  marlijni  tublimi  dicendi  ge-  1.  Etsi  incongrnens  est,  fiatrcs  charissimi,  in  lioc 
nere  protequilur,  Iria  potitsimum  loio  libro  liile  per-  favore  iliccndi  aliquid  irepidaiionis  afferre,  minime- 
iracUint  .  quid  nempesii,  quanium  $il,  el  cui  rei  pro-  qne  deceal  gloriain  tanta;  devotionis  infringere  ex  eo 
«i(.  PnUliris  inlerim  simililudinibus  ei  argumenlo  a  quod  falear  me  coepisse  dubitare,  tamen  idenlidem 
quolidianit  [uueribus  sumplo,  ad  morlem  fno  Cltrisio  "  dico  ipsa  anininm  deliberaiioiie  confiiiigi  ",  cum  e\e- 


lubeiiler  obeundam  Itorlalur.  Jam  inler  virlules  mar- 
lyrii  enumerat,  quod  umversi  dvloris  erperles  marlij- 
res  Domini  propilialio  coronet,  ita  ut  in  eos  non  com- 
pclnl  illud  Clirisli,  usque quadranletn  tilliniutn  reddere. 
Prteiiiii  veio  luco proponii,  lum  a  gclienno!  melu  secu- 
riiaiem,  lum  vilm  (eternce  conseculionem,  pnucis  poe- 
tico  qiiodam  more  ulriique  describeiis,  deinde  qtiod 
quibtisdam  sil  coroiia;  loco  mnrttjrinin,  atiis  qtti  san- 
guine  siio  lavanliir  pecculorum  rcdemplio.  Poslremo  , 
ubi  tcriplurit  aliqtiol  ad  coufessionem  Jiominit  Clirisli 
eos  aniiuavit ,  u(  sui  memorcs  siiit  rogal,  ctim  in  eii 
Doniinut  marlyrium  coeperit  honorare,  ulpole  qtii- 
bus  peteHtibus  non  negare  credatur  Dumiiius. 


qnendic  laiidis  ciipidilale  siicceiidilur,  ela  loqucndo 
magniludine  virlutis  iiihibctur,  cum  nut  non  deceat 
lacere,  aut  periculo^um  sit  parum  dicere,  nisi  qiiod 
icstuanti  hacc  res  sola  subvenit  (|uod  videalur  igiiosci 
ei  facilc  posse  qui  non  linuiii  audere.  Quainobrem, 
charissimi  fralres,etsi  polenliai>  rei  oneratur  facultas 
ingenii,  ut,  quantum  se  in  expriineiida  niariyrii  digni- 
lalc  proinlcrit,  laiiiuni  ipso  poiidere  landis  oppressa 
alque  leslimatione  rcruin  oninium  de  qiiibns  cum  ma- 
xiiiie  loquiiur  deblliiaia  ac  fiMCla,  intra  se  ipsam  il- 
laqueala  oralione  dcQcial,  nec  habenis  liberis  ac  so- 
hitis  in  apcrluni  scrnionis  elo(|uium  viin  tantse  huidis 
expromat  «^^tamcneritaliqua,  nisi  fallor,  in  eloquendo 


LECTIO^ES  VARIANTES. 


"■  Ipsa  animi  mei  deUheratione  confringi :  nam  Lam.  C 
£6or.  NC.  l.Confringam  Thu. 


1"  Quamobrem  elsi  potentia  Lam.  Ebor.  NC.  1. 
"  TaiUae  laudis  exprimat  Lam.  Lin. 


STEIH.  BALUZII  NOTiE. 


Df.  ladbemartyrii.— Hic  libereditiis  fuitab  Erasmo 
ex   codice    Geinhlacensi    adinodiini   niendoso.   Ait 
niilcin  Erasinus  iii  aiinolilionibiis  siiis  neiiiiiiem  fore 
tani  obisa!  naiis  qiiin  illico  scnsurus  sii  siyliiin  hiijiis 
oporis   longe   laieqiic  discrepaie  a  diciioiK!  Cypriaiii. 
<'.oniia  ,  Burnnius  censci  esse  Cypriani,  el  opiiiioncm 
Kr:isniid('(liversilatuslylicouvellitai'gimicnlosiiscoplo 
ex  libro  iv  saiicli  Augiisliiii  de  Doclriiia  Clirisliaiia, 
cx  (|un  collcgii  Cypi iamini  iiini  sempcr  seivart!  idciii 
dicendi  geiius,   iieinpe  inicKlum  subruiie  sccl:\ri  et 
vcrborum  exuberaniia  copii  siiin  esi^c,  aliijiiaiido  vero 
liiimili  iiU|iie  siibinisso  dicciuli  geiiere.  Qiiod  veriini 
tsi.   Bcllariiiinus  (pioipie  exisiinial   esse   Cypriani. 
Aliqiii  folligiiiit  hoc  opus  non  esse  Cypriaiii .  i|U()d 
direclus  sii  ad  Moysem  et  Maxininm,  ci  (piod  cnii- 
siei  Moyscin  iiionuum  essc  anie  clcciioiicni  papa; 
Cornelii ,  adcdouc  anie  luciii  ci  ;  eslcni  qua'  uiii\er- 
smii  orbeni  dciasia  esl  aiino  2,S2,  cujiis  occasione 
Cypriaiius  scripsil  libriini  de  Morlaliliilp.  \criini  isla 
aigiinieiilalio  nulliiis  csl    iiiouiciili.   llabi  inns  ei  iiii 
jilunnios  codires  opiinios  ci  veuisii.-simos  in  quibus 
niilla  inrnlio   Moysis  ct  Maximi,  ct  in   lilulo   liliri 
srripliini  esl  simplicilcr  :  Jiicipil  de  l.mide  Miiilyrii, 
ycl  aliqiiid  .Hniile.  Mnysls  ergn  et  Maxiini  iKiiiilna  iid- 
jeci;i  suiit  iib  aliipio  siudioso,  (pii  inielliRcns  ex  ver- 
bis  isiius  libri  (ipus  esse  diretiuin  ad  conlessores,  sibi 
persuasii  eos  noii  essc  alins  qiiain  Moyseni  cl  .Miixi- 
inuiii  el  c:cteri)s  conlessoies  ad  qu:i^  E(iisii)l,i!  xv  el 
Xxiv  sunl  direclic.  Adde   iii  fivoi  oin    liiijus   opcris , 
illuJ  ubi(|UK  iii  iimiiibus  eodicibus  anliqms  rtq).riri 
conslauler  iuier  ea  opcra  gancii  Cypriaiii,  qiiiu  iiul- 
l.im  Uabeui  difiiculuiein  quiii  siniCypriuui.Ejusprie- 


lerea  varia  loca  descripsit  Floriis,  dinconiis  ecclcsi.T, 
Lugilunensis,  in  excerpiis  siiis  ex  opcribns  sancii  Cy- 
ptiaiii,  iii  qiiibus  iiiilla  toc:i  rererl  qii:c  iion  sint  vcri' 
Cypriaiii.  Nain  i|uiid  iid  styliini  speclai.,  possuin  ego 
codein  argiiiiicnlaiidi  gciicre  uil  quo  iisiis  csl  vir 
doclisslmiis  Jaciibiis  Biliiiis,  iit  as-crerel  Grci^orin 
Tliiiiiiiiatiirgo  Meiaplirisiiii  iii  Ecclesiiisiem  ,  ipiani- 
qiiiiMi  rccliiiiiaiitc  slylo,  i|iiia  inlcr  gcriiiiiiia  ipsliis 
opcra  rcpericb:ilur  in  coillce  reginie  lilleils  ca|iilall- 
biis  scrlplo  ac  Grcgoril  :iiiiii|iiilaieiii  propeinodiiiii 
nRqiiiinle,  id  qiKnl  iiiagiii  apiid  se  iiiniiicnti  essf!  :iil. 
Ila  qiioqiie  cgo  dicere  possuin  de  libro  de  Lmide 
Murlijiii,  qul  exstat  iii  codicc  Segiiieriaiio  scripto  lit- 
terls  iiKijiistiilis  :iiitc  niillc  aniios.  Il:ibiii  aulcin  sex- 
_^  dccini  vclera  illiiis  excnipbiria  ad  qii:c  llliiiii  eiiieii- 
"  davi.  Non  iiffcrani  aiilcin  vari  is  illonini  lei  lioncs  : 
qiiasdain  liiiiiiim  annoiibo  (|iiie  iiiilii  vidciiliir  esse 
allciijiis  iiioniciill.  Illiid  autcni  iii  piiiiiis  inoncbo, 
nescirc  iiic  ipio  laio  eveiierii  ul  ni;igii:i  pars  istiiis 
opcris  oiiiis.sii  sil  iii  coilice  Thii:ino  el  in  Meleiisi 
s:incti  Ariiulphi,  iii  qiilbiis  posl  illa  vcrb.1  in  pagiiia 
"143,  onerdliir  faciduis,  iiiulta  desiinl  oiiiissa  a  libr:i- 
rils  iisque  ad  h:i'c  in  piigica  54:°),  sumiiia  niinirnm. 
Biirsiiin  eodciii  erroie  in  paglna  .wO,  posl  coroniniiiir 
elecii ,  Cictcra  (lesiiiit  oiiiissa  siuiiliier  a  llbiarils,  et 
illic,  iil  id  quoqiie  dicaiii,  legitiir  in  codicibiis  illls 
ciiranlur  pro  coroiianiur. 

I.  —  \iiiiiinm.  Codcx  S-  Arniilplii  et  Thiianiis  ha- 
benlaHinii  mei  (/e/ifreiii/ioiie.Sic  etlam  coilexS.Dioiiysii 
Bein.  nisi  qiiod  librario  excedit  vox  mei.  Nicolaus 
Fabcr  ita  eii:iin  einendavil  in  libro  suo  impresso,  in 
quo  aimolavil  varias  leciiones  ex  codicibus  inss. 


^80 


LIBER  DE  LAUDE  MARTYRII. 


790 


fiiciilias  ^,  (jux  ipsiiiS  operis  ovalioite  miinita  ''  vage  A  crudilitati!  cnriiiriciim  pliis  pro  quo  paiilur  Clirislus 


fuiulat  '■  f|uod  iulkeiulo  iiiipar  ingenii  coiiscieniiasub- 
niovebal.  Cuni  ifilur,  (r;)ircs  clwirissiiiii,  lot  laiitisr|ue 
rebiis  iiiiplicili,  aJ  comprobandos^^salulis  exiinios  piil- 
clierriinos((ue  provenlus  oinni  sliidio  ac  labore  iiiia- 
mur,  n(in  vereor  iie  qiio  ignavioe  nielu  torriiusvel  re- 
vocer  vel  exlinguar,  cum  si  quis  ad  id  voluerit  <le  quo 
agiintis  intueri,  spe  devotionis  expensa,  alque  ipsa 
ejiis  iiiagiiituiliiie  poiiderat:),  magis  inirelur  aiidere 
poiuisse  in  quo'"  ineposiliim  et  aniplitudo  rei  pre- 
meret  et  coiifusam  gaudio  meutem  in  angustias  aiiimi 
voti  sui  fervor  urgerci.  Nam  quis  est  (juein  ncn  isla 
res  terreat  ?  quis  qiiem  non  admiraiionis  su£C  pavore 
subvertat? 
11.  Est  enim  prof(.'Cto,  nisi  fallor,   etiam  in  ipso 


ipse  paliatur.  N;\m  quando,  si  negaveril  Dnniiniim  , 
pro  eo  crimen  subeat  pro  quo  vicisse  debebat,  ne- 
cesse  est  eum  videri  cuncta  lolerare  cui  vicioria  de- 
belur  el  poena  ^. 

IV.Igiiur,  (|uoniani  res  summa  martyrinm  est,  iria 
sunt  qu:B  ex  eo  nobis  propnsuimus  esse  dicenda  : 
quid  sit  ',  quiinlum  sil,  cui  rci  prosit.  Qiiid  est  ergo 
marlyiiiiin?  Deliclornm  finis,  periculi  torminus,  diix 
salutis,  paiientine  magisler  J,  doinus  viine,  qiio  pro- 
feclo  etiam  ca  occidunt  qiia;  in  fuliiro  discriiiiine  po- 
tuissent  lormenla  rcpiitari.  Per  hoc  et  lestimoiiiiim 
noinini  reddilur,  et  majeslas  norninis  rcdamplialiir  ; 
non  iiund  per  si"  ipsa  minui  possii  vol  de  scelerc  re- 
tractanlisk  magiiitudo  ejus  infrtiigi,sed  qiiod  redundet 


conscienlia;  robore  admiranda  formido'^  quaciios  exa- JJ  ad  gl(iri;c  ciiinulum,    diiin  circnnisirepcnlis   pdpiili 


gitet  pariteret  innaniinet;  cujiis  qiiaiiio  penilius  in- 
spexeris  poteslatem,  tanto  ex  ipso  veiieranda;  clarila- 
tis  aspectu  religionis  sua;  prxniitlal  horrorem  ' .  Coii- 
sidenire  enim  utique  debeiis  qiiaulae  sit  glorise  vitse 
quamlibet  maciilam  et  sordes  polhiti  corporis  et  longa 
vitionim  labe  concreta  conlagi.i  tanioqiie  leniporis 
traclu  muiidi  criinen  exceptum  uiiiiis  ictus  rcmediis 
expiare,  quo  et  augeri  merces  et  criinen  possit  ex- 
cludi.  Unde  omiiis  consummalio  el  siaius  vitaj  iii  inar- 
tyrio  est  collocatiis.  Hoc  fundamenlum  vita?  et  fuiei  , 
bocpraisidiiim  saliilis,  hoc  viiiculum  libertiitis  et  bo- 
noris ;  et  quamvis  sint  et  alia  per  qiia:  adipisci  lux 
possit,  tamen  ad  proxiinitalem  muneris  repromissi 
poenis  pairocinaiitibus  mclius  pervenilur. 


terror  iinpavidos  animos  dat  dolori,  el  miiiis  frenden- 
lis  invidi;c  addit  ud  titiilum  qiiod  taiituin  sibi  mens 
crescat  in  pugna  qiianlum  se  illc  putaverit  vincerc 
per  quem  Cbristus  bomiiiem  voluerit  coronare.  Tunc 
ergo  oinne  (idei  robiir  expediliir,  tuiic  credulitas  com- 
probalur,  cum  in  scrmones  vulgi  at(|iie  in  oppro- 
briuiii  veneris,  cumque  te  contra  illas  populare  iiisa- 
nias  religinsa  mciile  flrmavcris,  cotiviiicens  scilicct 
ac  repugnans  qiiicquid  sub  persona  liia  in  injuriam 
Cliristi  profiiuus  sermo  jaclaverit ;  iit  ciim  adverso 
mari  inoles  opposita  reluclatur,  feriaiit  licet  fliictus, 
et  revolutum  sequor  identidem  pulsel,  laineii  b.wet 
imraobilis  virlus,  nec  undis  circumspiimaiilibus  ado- 
perta  succun.bit,  donec  per  scopulos  vis  digosta  so 


Ilf.  Qiiaiila!  eiiitii  sil  gloriae  poiidcrate,  hnjus  vitae  q  supprimat,  et  superjaceus  saxia  in  aperta  liltoris  spa- 
cupidiialibus  rclegatis  ^,  atqueab  omiii  animuin  natu-      tia  victum  .i^qiior  cvadal. 


r:c  mundiqne  commercio  segregatuin,  conlra  adver- 
saiitis  discrimeu  opponere,  nec  s;eviliam  lorquentis 
borrere,  animari  liominem  dolore  quo  credatur  extin- 
gui,  el  id  sibi  iii  aiiginenliim  virtulis  assumcre  qiiod 
criiciatui  pulat  prodesse  qiii  punit.  Nam  pr;T;duranti- 
buslicei  cusiis  rcsultans  iingula  recurrul  iii  vuliius  , 
el  euiiiibus  fl:igris  cuiii  avulsa  cor|wris  parlc  redicns 
avcna  ducalur,  stai  iiiiiiiobilis  inineii  |  oeiiis  suis  for- 
lior,  hoc  solum  secuin  ipse  convolvens,  quod  in  illa 


V.  Quid  enim  est  in  illis  aliud  quam  sermo  vacuus 
et  inane  colloquium  ei  iiianium  voluptas  prava  ver- 
borum,  sicut  scriptum  est :  Oculos  liabenl  el  nonvi- 
dent,  aures  habenl  et  non  audiunl  {PsiU.  cxiii,  ITt). 
Grdvatnm  est  cor  insipiens  eorum,  nequundo  convertan- 
lur  et  sanem  iUos  >  {tsa.  vi,  10).  Non  eiiim  diibium  est 
quiii  boc  de  omnibus  ^''°  dixeril  quorum  dura  ineus 
semper  ei  obstinaia  pectoris  feritas  a  devotionc  vit:di 
fiigata  dissentit,  ducentc  demeiilia,  furore  rapienlc  , 

LECTIOiNES  YARIANTES. 


"  F.lo<iuenMo  ficles  Lmn.  libor.  liC.  1.  Lin. 

1>  Hatioiie  iiiutiita  Lum.  Ebor.  NC.  1. 

*■  Lanje  OxOTi.  Vage  luiKlal  Lam.  Lin.  Ebor.  NC.  1. 

<l  Conoboraiidos  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

>■  Forliludo  Lum. 

f  Honorcni  Lmn.  Ebor.  NC.  1.  Lin. 

p  Uelcvalis  Lam.  Ebor.  NC.  1. 


t  Sic  Oxon.  Lum.  Ebor.  NC.  1.  et  Imp. 

i  (,)uid  sil  lioc  Lam.  Ebor.  NC.  i. 

i  Sic  Lam.  Ebvr.  NC.  1.  Oxon.  Iter  palienlise,  m,igislrr 
T\  dotmis  vila;  Imp. 
"      k  Sic  Lam.  Ebor.  NC.  1.  Traclanlis  Imp. 

1  Sic  Lam.  Ebvr.  NC.  1.  Salveni  Oxon. 


STEPIl.  BALUZII  NOTiE. 


In  cloquendo  faculias.  Ila  cdilio  M.iiiutii.  Nam  an- 
t(';i  legclitiliir  /(r/i!s ,  qiiani  lcclioiKm  balicnt  etiaiii 
qiiid;ini  lilni  velcres. 

Oralionc  munitu.\\?i  veteres  edilioncs  et  pliires  liliri 
vetercs.  Kiiiieiisis   habel  orationem  mumat  ac  vatje. 

11  — Mc  foiniiiio.  Non  qn:i'  terrcal,  ted  ipiic  proli- 
cisciliir  ex  reverentia  (|u;i  prosequimiir  eos  qiios  vc- 
reinitr  et  liiinorainus,  iit  dixi  ad  libriim  i  Testimonio- 
rmn  c;ip.  21,  p.  281  ,  iii  voce  jorniidolosi. 

Yiiai  el  jidei.  Quldain  iibri  veteres  iion  liubent 
vitK,  ctc. 

III.  —  Relegatis.  Qiiidam  libri  veteres  bnhent debel- 


laiis ,  alii  rerelaiis. 

IV.  —  Rtdamplititur,  Id  csi  atigetur. 
Circumslrepenlis  populi.  Vide  siipra  p.  455. 
Inimobilis  virtus.  Vox  rir(Ms ,  qua;  iion  cst  iieces- 

sarla  ,  decsl  iii  qiiibiisilani  liliris  veieribiis.  Et  pro- 
niiin  est  exislimare  vocem  imnwbilis  referri  ad  mo- 
lein. 

Viclum  aijuor.  Quidam  libri  ictim ,    uims  meus 
ipsum. 

V.  —  Inanium.   Quinqiio     libri   veteres    alienKf 
animi. 


•791 


DIVI  CYPRIASI 


702 


«inni  deni(|ue  illos  iniinanilalo  vexniiic,  qiia  instigan- A  circunislanlinm  gladios  liliertaiis  siire  nominnm  nc 


lur  pariler  ac  feruiiiur;  uicuniillis  ad  poinam  sua 
facl:i  suflicerenl,  poenaiii  ipsaiii  perseciiiimiis  agil;ii;u 
criincn  onerarel. 

VI.  Toiniii  Ikic  iii  lauiiein  niarlyrii  speclal,  loluin 
gloriam  passioiiis  iliuminai ;  iii  qiia  spcs  futiiri  lein- 
poris  cernilur,  in  qua  Clirislus  ipsc  operatiir,  cujus 
agiiniur- exein;  la  qua>  peiiiniis,  fujus  ct  virtus  est 
quarepugiiaiiius.  Etquiain  lioc  loco  aliipiid  proferrc 
suppetit,  suiiiina  niiniruin  csl  i^ta  aiqiie  adniiiaiKla 
dignitio,  ct  quain  iiec  iiicnte  concipero  nec  vcibis 
valeainus  iinplere.  Qiiid  enini  nubis  ainpliiis  poliiisset 
larga  pielate  largiri  quani  ut  iii  se  priuius  ostcnderet 
quod  in  aliis  coronarei?  Mortalis  factiis  cst  iil  ini- 
inortales  esse  posseinus,  el  liiiniana;  sortis  exituin  " 


saliitis  aiicioicin  rcpeliia  sxpius  voce  proliicri?  ct 
nnuiine  si  aiite  oculos  tuos  ponns  nihil  detestaliilius 
esse  dedecore,  niliii  foedius  servitute,  iiiliil  aliud  lc 
debcrcjain  pelerc,  aliud  oplare  qnani  eripiendnm 
esse  cladilius  s:eciili,  exueiiiluiii  iiialLs  inuiidi,  et 
iiitcr  ruiiias  orbis  jain  janiqne  periluii  alicniim  a  lcr- 
rcna  coi.tagione  versari?  Quid  cniin  libi  cinn  hac 
luce,  cui  hix  ajterna  proniissa  est?  Qiiid  ciiin  hiic 
vil:e  iialiir;cqiie  coinmercio  qiiem  coeli  amplitnilo  de- 
poscii?Saiio  tcneat  cupidiias  isia  vivcnili,  sed  (|iios 
incxpiabili  malo  sa:viens  ignis  :elerna  scelerum  ul- 
tioiie  tor(|iiel)it.  Teneat  cupiditas  ista  vivendl,  scd 
iliiilius  et  iiinii  [Kjeiia  est  el  duiarc  torinciitiini.  Tibi 
jain  cl  niundus  ipse  siiccunibit   et   terra   cedit,  (|iii 


periiilil,  pcr  qncm  regunlur  liuniana  ;  atquc,  ul  nobis  B  moi  ientibus  cunctis  ad  lioc  reservatus  cs  ul  niarlyr 


viderelnr  pr;e.ititi$se  quod  passiis  esl,  conressioiieni 
tribuil,  inartyria  subjecit,  oninia  deniqiie  qiiibiis  liix 
oppriini  ^  possei  iii  remcdium  salutare  naiivilaiissuoe 
ineritis  relegavit,  bumiliiale  pr:ccipua,  viriiite  divina. 
Cujus  rci  quiquo  digni  esse  incrueriint  iiiDrie  carue- 
rniit,  onmcm  banc  mundi  tetcrriiiiam,  labcin  snbacia 
mortis  conditioiie,  viceriiiit. 

YII.  Non  enim  dubiuin  est  quanlum  a  Domino  con- 
.sequantiir  qui  saluti  suac  nomcn  D(;i  pru>tulerunt,  ut 
in  illa  jiidicii  die  melioros  criior  facerei,  sanguis- 
qne  rusiis  iinniaculatos  esse  '  inoiistraret .  Mors 
quippc  iiiiogriorem  facii  viiani,  mois  magis  dediicit 
ad  gloriani.  Sic quoiiescuinque,  lilaiiiibus  slipiilis  '', 
disteiita  iinliribns  frumeiita  turgcsciint  ac  fiECuiida; 
inesses  cogimiiir  :cslale  '",  sic  qiioiios  ferro  viiis  ab- 
sciiidiliir,  cru;iipciitibus  puiipinis  niclius  uvn  vcsti- 
lur.  Nam  in  et  augmeniuni  proventiiri  temporis  ce- 
dit  quicquiil  iiijuria  siia  piolicil.  Flainnias  qiiippc 
plenimquc  agris  juvii  immillere  (iiio  calore  vagnntis 
inccndii  caeca  tcrr.T!  spir.iineiiia  laxeniiir.  Juvit  leves 
stipula^  crcpitaiili  igne  lorrere,  ut  se  aliius  gravida 
seges  loll.Tci  et  parturieiilibiis  ciilinis  dcnsior  arisla 
florcrci  '.  Igiiiir  lalis  et  niarlyrii  priino  lasiis,  pnsl- 
nioduin  fnioiiis  cst,  qni  nKirloin  lam  coiiteninai  iit 
vilam  nioriecnstodiai. 

VIII  Qiiid  eiiiiii  lam  exiiniiini  alijiie  snliliine  esl, 
qiiam  in:cr  lot  inslriimcnia  carniliciim  devoiione 
robiisla  ctmctam  lidei  rcsorvaie  virtiiiein  f' ?  Qjid 
lam  inagniim  atqne  pulclierriinum,  quain  inler    lot 


esse  potiiisses.  An  non  quoiidiana  cerninius  riinora, 
( einiiiius  novos  exiius  corporis  diu  Iracti  '■,  s:i;vicii- 
tibus  morbis  inexpertx  cnjusdaiii  cladis  exitia,  ac 
stragoni  popiilatarum  urbium  iiitueniur,  unde  '  pos- 
simiis  agnoscere  qiianta  mariyrii  h:ibenda  sil  di- 
gniuis,  ad  ciijns  gloriam  nos  cogorc  eliani  liies  ca;pit. 

IX.  Elonini,  cliarissimi  fratres,  respicite  ^"  ad 
lioc,  qiia:so  vos,  pienius,  iii  qiio  el  salus  vertitiir  et 
subliinitas  computatur,  licet  non  siin  ncscius  etiain 
vus  plciiissinie  nosse  stantiu:ii  omiiium  nos  judiciis 
coiiiineri,  iieque  ignonire  lianc  esse  nnbis  tradilam 
disciplinam,  utsiue  ullu  terroremilitix  vim  tanti  iio- 
niiins  lueaiiiiir;  quippe  quos  pridem  a  desiderio  lu- 
cis  istiiis  cnpidilas  :clerii;c  meiiiori;c  dediixcril.  (]uos 
fiiliirorum  v()l;i  divoilorint  i,  qiiosqiie  ab  omniliiis 
viiiis  optaiida  Cliristi  societas  segregarii,  iiisi  si  cxi- 
lio  s.Hcciimlicre,  inorli  aniinam  dnbitamiis  olTerro, 
noc  jam  letiiitnda  siiiit  nnbisetaiiiplectenda  bcneficia 
divini  (luoruiii  nlira  reriiiii  ardoreni  taiila  sit  nierces 
quantiim  iii  dicondo  limnaiia  mcdiocritas  vix  possil 
iniplorc.  Saiigiiini  iiosiro  patet  coelnm,  sangiiini 
nostro  golieiin:e  cedit  hal)it:iciiluni,  ei  iiiter  oninia 
glori:e  piilclirior  saligiiinis  liluliis  el  intcgrior  corona 
signaliir. 

X.Sic,  quotiesde  hosle  triumplialibii.<;  spidiis  onns- 
tusmilcs  iiigrediiur,  vuliieribus  siiisgaiiilel.  Sic,  quo- 
lies  lonipc^iaiibus  diu  iiaiita  faligatiis  littora  iu;a 
coiiiigcrii,  rolisitatein  siiaiii  depeipesso  periculo  du- 
cit.  Est  eiiiin  profecto,  nisi  fallor,  labor  betus  pcr 


LECTIONES  VAUI.\NTES 
D 


"  Kxiiiuiii  I.am.  Ebor.  NC.i. 
•'  Op[.rliiii  l.niH.  F.bor.  NC.  1.  Suppriiui  o.roii. 
'•  Kl  siiisuis  siius  csse  Lam.  Ebor.  sr.  i   Ouos  sanKuis 
suiis  iiiarlyros  esse  Ojoii. 
<l  l.:ilciiill)usslipiilis  l.am.  Kbor.  NC.  1. 
'  (;o([uuiilur  «slale  Oxoii.  e.r  coild.  l.ain.  Ebor.  NC.  I. 

STEPII.  BAMJZIi  NOT/E. 

_  VI.  —  Tclerrimam  labem.  Co;lex  sannli  Aniulplii  et 
Tliiiaiius,  dclerrimam.  Niolaiis  F:ibcr  pnsiiit  in  siio 
libro  deierrima.  qiin  oiiam  iiindo  scri|itiim  est  in  co- 
'l'ce  ^.aiicli  Diony.ii  Keiiioiisis. 

Mestet  cojni/dir.Qiialuor  libri  vetores  co- 


f  Arista  floreal  I.nm.  EI)or.  NC.  1. 

»  Hcsr-r:iro  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

k  Exitiis  corporis  diu  tnictali  l.am.  Fbor. 

i  Ijiidc  [lossiimis  l.am.  Ebor.  Lin.  Lt  [lossimus  0.ton. 

i  Diil  !(;lcllerinl  Lin. 


VII 

<;Hiiii<nr. 

Vlll.— ;n«(rHme/i(n.Codex  ^ancii  Armdplii,s/iflmert- 
la.  Viile  supra  p.  .iCi. 
IX.  —  .Voros  e.ritus.  Duo  libri  veieresot  editio  Mo- 


rellii  ,  exitiis  diversos  faclis  et  stevientibiis. 

Liies  ccepil.  Iii  qiiibusdam  libris  veteiibiis  scriptum 
csi  fi«pei-i(.  Kespicii  auteni  auctorad  Iuein  et  pesiein 
(pi:e  tiiiie  deptisia  estoibem,  cujus  occasione  Cypria- 
iiusscri|)sit  iibiiim  de  ilorlalitaie. 

Slamium.  Codex  saiicti  Arnnlplii  el  Tbiiamis  «(a(M. 

I Hlcr  omnia  gloricB .  CoJex  s;iiioli  Arniiliibi,  inter 
omiiia  gloriarum.  Sic  eii;ini  Tliiianus,  nisi  (jiio:l  ha- 
bet  omiiiiim. 


795 


LIBEIl  l)E  LAUDE  MARTYRII. 


704 


qiicm  snciiritas  invenitur.  Igiliir  Idleraiida  siiiil   oin-  A  obseqnio  linior  moriis  iiiliiberct.  Uiidc  per  gratiani 


iiia,  paticnda  ciincla,  nec  appetendum  quoniodo  brevi 
gaudeas  tenipore  et  perpeiuo  piiniaris  ardore.  Memi- 
nisse  enim  debes  velut  quadam  te  foederis  pactione 
coiistricliim,  ex  qu;i  aui  capessciidie  salulis  sii  jusia 
condilid,  aat  |  wnie  meriia  formidolositas,  inter  ad- 
versa  pariter  ac  prospera,  arina  iiiter  et  tela  ;  liincque 
tc  sxcularis  aiubitio,  inde  coelcstis  admonet  magnl- 
tiido. 

XI.  Si  salutem  times  perdere,  scito  te  mori  posse. 
Porro  autcm  coiitemnenda  libi  mors  esl,  cui  Christus 
occisus  est.  Anie  ociiioslibi,qii*so,concurrant  Domi- 
nica;  passioiys  exempla,  concurrani  oblata  et  pra^mia 
ct  parata  discrimina,  et  qnantam  inler  se  babcant 
dirficuliatem  res  utrasqiie  coiispicito.  Nec  enim  po- 


Domini  facium  est  ui  sic  in  illis  rex  polius  vidure- 
tur  punltus  esse,  dum  evaduntquos  se  tredideral  oc- 
cidcre. 

XIII.  Nunc  jani  ad  ^"  eam  reni,  fratres  charissimi, 
veniam  ex  (|ua  osieiidere  satis  possim  quania  marly- 
rii  virtus  habeniur;  quse  tametsi  omnibus  est  nola 
proque  iiigeiiit:v  claritalis  insignibus  expcteiida,  ta- 
men  pbis  addidil  necessitas  temporis  desiderio  voluii- 
taiis  '.  Eteiiim  est  ia  muneribus  magnis  i^,  si  eo 
leinpore  quis  coronetur  quo  coronaium  se  putat,  si 
forte  nioriatur.  Igilur,  cum  sit  sublime  excelsumiiiic 
martyrium,  nunc  magis  est  necess:irium  quando 
mundus  ipse  subvertitur,  partimque  oibe  coiicusso 
iiatura  deficiens  ultimi  exiius  momenta  testatur.  Nam 


icrisconlilcri,  nisi  scias  qnaniuiii  iioceas   »  si  negn- B  el  cum  coelo  iniber  incumbit,   pluviam   tristcni  acr 


vcris.  CojIo  inartyres  gaudent,  veriiatis  inimicos 
ignis  absumel.  Paradisns  Dei  lestibus  floret,  nega- 
loresgchennacomplexa  seiernus  ignis  inardescet.  Et, 
ut  de  ca;teris  laceam,  hoc  nos  utique  magis  dcbet 
hortari,  quod  confessio  vocis  unius  Cbristi  perpetua 
coiifessione  servetur,  siciit  scripluni  est  :  Qui  me 
cotifessus  fueril  in  lerm  coram  lionmibus,  et  ego  con- 
fitibor  eutn  coram  Palre  me.o  el  coram  Aiigelis  ejtis 
{Ltic.  XXII,  8).  Adliiic  accedunt  ad  gloria;  ciimiilum 
ornamenla  virtuliim.  Aitcniin  ;  Fulgebunl  jusli  tain- 
quum  scintilUv  in  arundinelo  discurrenles,  judicabunt 
naliones,  et  doiiiinabunlur  poptdis  {Sap.  iti,  7). 

.Ml.  Magna  cst  eiiiiii,  fratres  chnrissiini,  claritas 
vit.-im  saliitis  .■Eternae  bonestate  passionis  ornnre, 
magna  SNbliiiiit.is  ante  ora  Domiiii  aspectumque  G 
("luisli  piiiesiatis  liumana;  tormeiila  conteninere  nec 
horrere.  Sic  Daiiiel  niin;is  regis  et  leonuin  fienieii- 
tium  rabiein  pcr  constaniiam  (idei  ^  su:c  vicit,  diim 
adoiMiiiluin  nulliim  aliiim  csse  quaiii  Deiiin  ciedidit. 
Sic  in  caminopiieris  constitmisin  seaisit  inccndinm, 
diini  igiies  jiisii  tolenuit  (|iiiis  <•  de  gelicnna  Doniiiio 
credeiido  iiictnebiint.  Uiide  et  reliilcre  condigii:i,  iioii 
in  posteriim  iracti,  noii  saliiiis  sEiimiB  prsmio  r<;ser- 
vati.  Fidem  illdriim  Deus  vidit,  iil  quod  sibi  post 
exitiim  |iromiserant  vidcre  niererenlur  in  coriiore. 
Ncc  eiiim  poleritaestiiiiari  quaiit;i  iii  pra;senti  iribu- 
lationcsit  mircps  "1,  si  sBviiia  fugit,  si  ccssit  flam- 
ma  '■.  Erat  cnim  nna  mens  omnibus,  quain  nec  vio- 


pra;tendit  •",  et  qiioiies  atra  teinpestas  borrenii  iiii- 
minet  pebigo,  per  iiiter  aperta  niibium  iiocte  conis- 
caiitium  fiiliiiina  relucescunt ;  sed  et  ciini  niare  ningnis 
fliictibiis  volvitur,  pauliiim  unda  se  lollii,  paiilaiiiii- 
qiic  a'qiior  albescil,  donec  cernas  ita  postmodum 
ruere  ui  in  illis  >  (|uibiis  retunditur  saxis  spuiiinm 
allius  jaciat  quam  uiulam  tumiduiii  pebigus  cspiu;- 
bat.  Legis  scripium  csse  nsque  qiiadiantem  i  iios 
ulliiiiuiii  reddero.  Sed  ^  solis  haec  pars  esi  ablata 
martyribus.  Etciiim  (|iii  salutis  ;cterna;  cupiditaiibiis 
freli  vil.i;  liujusce  (lesideria  vicerunl,  lios  expcrtes 
doloris  uiiiversi  Dnmiiii  praccepta  fccerunt  '.  Igitur 
liiiic  priiniim,  charissimi  fratrcs,  potcriinusexponcrc 
qiiania  marlyrii  virlus  possit  implere. 
XIV.  Atque,  ut  transeam  ciincta,  meininisse  dcbemus 
quania  sit  glnria  ad  Chrislum  iinmaculaliim  vcnirc  , 
consoriem  jiassionis  exislere  ,  perpeluiiqiie  ciiiii  Do- 
mino  ;eiernitaie  rcs;iiarc  ,  carcreexiliis  iiiiniiiieiilibiis 
sa:ciili  ,  ncc  intcr  crucntam  morboriim  populaniiuiii 
slnigem  communi  cuin  cieieris  sorte  misceri.  Aique, 
iit  silcani  de  coroiia  ,  si  libi  in  bis  iiatur:c  lubricis 
iiialis  posiio  vit.i;  promiili;relur  excessiis  ,  nonne 
oiiini  meiite  gauderes  ?  Si,  iiiquam  '"  ,  te  iii  hiijiis 
mundi  turbinibus  fliictuaniem  viciua  arcesserct  re- 
qiiics ,  nomie  mortcin  pro  rcmedio  conipularcs  ? 
Pdsiius  inl(;r  arma  cariiiliciiin  ac  tela  probaittiiim 
qiKestionum  ,  stans  suliliiiiis  ac  fortis  ,  cousidcraiis 
qiianla  sit  poena  negare  eo  teinpore  quo  frui  s.iiculo 


Iciitia  fningerei,  ncc  ira  subverteret,  nec  a  devoiionis  D  nequeas,  cujus  causa  negares  :  quoniam  quidein  gra- 

LECTIONES  VARIANTES. . 


"  Noceal  l.am.  Ebor.  NC.  i. 

•'  l'cr  siilist;inliam  fidei  Lam.  Ebor.  Lin.  NC.  1. 

<■  QwisLam  Ebor.  Lin.  NC.  i. 

ii  l'r;esenU  irilHihitione  lain.  Ebor.  NC.  1.  In  prsesenli 
ti-iiiiil.T  sit  nierccs  Oxon. 

'■  Oiiiscdit  Lam  Efcor.  JVC.  1.  Si  ssevilia  fuit,  cessii;  si 
fl;iiiiiii:i  coiislilit  Oxon. 

i  Desiderio  voluutatis  iflw.  Ebor.  NC.  \.  Voluptatis 
Oxon. 


K  Est  muneris  magni  Umi.  Ebor.  NC.  i. 

ii  PhiviasacrtrislisosLeiidil  Oxon.  Pr*lendit  Lam.  Ebor. 
Lht.  NC.  1. 

i  lllisis  Oxon.  excodd.  Latn.  Ebor.  NC.  1.  Iittp.  Iii  illis. 

i   Lsque  ad  iiovlssiniiim  i|ua(lraiiLeni  Latn.  Ebor.  NC.  I. 

k  S(>d  est  solis  Lam.  Ebor.  NC.  l. 

1  Proniissa  feceruiil  Lain.  Ebor.  NC.  l.  Doniini  [noii- 
tialio  coronat  0x0)1. 

<"  Si  qua  Lam.  Ebor.  Lin.  NC.  1. 


STEPH.  I5ALUZII  NOT^. 


XI. — Dotninicic  pnssionis.  lidem  codices   promis- 
sionis. 

XII.  —  Occidere.  lidcni  co;iices  et  qiiidam  :illi  occi- 
disse. 

XIII.  —  Nunc  magi^.  (^lodiccs  saiicti  Ariuilphi   ct 


Tliiianus,  noiiHe  ittagis. 

Doitiitii  prwcepla.  Tres  liliri  vclcrc-,  promissa. 

Exitonere.  Codcx  saiicti  Ainiilplii,  expendere. 

XIV.  —  Popu/fliidMHi.  Male  » (;«i/aii(iHHi  iii  codice 
saiicii  Aniulphi. 


ln 


t)ivi  cKrRiANi 


79C 


vla  lorii)cni:i  ac  pnnlrndi  noxi  ts  arlos  in  peniiciem  A  imlo  oircuinveiiii ,  el  qiiod  pelago  circiimfluenle  lu- 


noslmiii  nonilniis  sriebni  sniiari  ,  fi«oforles  nil  oni- 
iiom  idjerniilinin  facorol.  Fili ,  inqiiil  ,  accden»  ad 
servimlein  Dei ,  sta  in  jiislilia  el  liniore ,  el  piivjmra 
animnm  liiam  ad  lenlationem  (  Ercli.  ii,  1  ).  Seil  el 
lioatissiiniis  Panliis  nposloliis  oxclamavil  et  disil  »  : 
3filii  vltereC.lirlstns  e^tet  morl  /MciKm  (Plnlip.  i,  II). 
XY.  Quamdlirem  ,  charissinii  fralres  ,  fide  firma  , 
dcvolione  rotiusta  ,  cnnira  miiins  ^  sircnli  alroccs  ei 
asperos  inseqnemium  fwmiiiis  adversa  virinle  rcsis- 
lendiim  est  ncc  limeiuliim  ,  qnorum  spes  aterniiaiis 
ct  vila  coelcslis  csl  ,  qnnniniqiio  ardor  in  oiipidiiioin 
Incis  accciHliliir ,  ot  saliis  de  promissa  iiiiiiiorialilile 
l.Tlatiir.  Hiic  vcro  qnnd  calenis  .irclantibiis  m:inns 
slrlcue  ot  clrcnmacti  graves  cervicibiis  nexus  solido 


brioiiin  :i!i|ni>r  indudil.  Qiioil  si  illi  adjaceiit  Oiuiiia  , 
rwc  11  iii)bis  exposcil  nisi  facla  sincera  ,  auro  ,  ut 
i|)se  diiiil.siiiiiles  esse  debemus.  Aurum  qiiippe  ciiin 
rcluceiilibus  lcrris  Ireniulo  vidoris  spleiulere  sub  lu- 
miiic  '  el  in  iiquiduin  Itaininis  lorrciiiilius  resulvi  , 
nain  el  nrtiriiis  graii^i  fure  sic  «»1 ,  caininis  quolies 
anbelaiitibus  urstiians  ignis  cvoiiiiiur  ,  adilu  lcrrae 
caiiali  :in;;nsio  dives  i  fluiiiina  eliciiur;  et  reflucn- 
tibusgbbisarcna  retinclitr.  Uiidc  necesscesi  universa 
sulTirie  ,  qiio  possinius  onini  scclere  carere  ,  siciil 
per  I'ropbelam  suuin  dixii  :  Et  ti  coruni  hominibiii 
lormeiita  passi  sniit,  lunien  spes  illorum  iiniiiorlaiitute 
plena  est,  et  vexati  ,h  pauns,  in  niultis  bene  dispo- 
nenliir,   quoniam   Deut   tentavit  illos,  ct  invenit  illot 


depriiminl  pnnderc  ,  vct  qnod  eqiiideo  corpns  enlon-  B  dignos  se  ^,   et  quasi   liolocausti  hostiam   accepit  illot 
sum   cadentcs   stridet  nd  lainiiias  ,  non  expeiendi      {  Sap.  lu,  i). 


sangiiinis  scd  (cntniionis  cst  cansa.  Nam  ei  ipsnin 
marlyrii  dlgnitatcm  «^  quemadmodiim  posscmiis 
agnosccre,  nisi  illain  ctiam  cum  damno  corporis 
nostri  cngoreiniir  opinrc?  Sensi  oqtiidein  ,  nec  ina 
veriias  fallit ,  ciini  s:cva!  •'  incnnibcntinm  nianns 
mcnibra  divcllercni ,  artnsqiic  lanintns  tortor  sxviens 
cx:iraret ,  nec  lamen  vincercl,  circnmslaiilium  ver- 
bis  "  ,  magniim  isiiid  esl ,  profeclo  nescio  quod  '  , 
non  doloribus  subigi  ,  nnn  poenis  aiigentibus  frangi. 
Scd  crant  ali;c  diccntium  voces  ;  et  puto  liberos  h;i- 
bei.  Nam  esi  illi  sncin  in  peiiatibus  conjux:  et  tamen 
nec  vinculo  pignonim  cedil ,  nec  obseqnio  pieiatis 
alidiictus  a  proposito  suo  delicit.  Nosccnda  res  est  et 


XVII.  Quiid  si  le  digniias  anibiiios:i  dcicrrct,  et 
congesia  in  ibesauris  jiccuiiix  magniludo  admonet , 
quas  semper  proposiiinn  '  bon.i»  mcntis  avcriit ,  el 
ilevolam  Duinino  siio  aniiiiaiii  liiriali  ;igii  borrore  , 
qii:vso,  repetiis  vcrba  (oelcbtia.  Nam  ei  ipsa  vox  di- 
ceiilis  est  Cbristi  :  Qui  perdideril  uniinam  siiain  pro 
noniine  tneo,  recipiet  in  hoc  swculo  centuplum,  el  iii 
futiiro  vilain  alermun  possideb  t  (  Matlli.  x  ,  59  ),  qiia 
utiquc  niliil  iii;ijus  ,  iiiliil  ntiliiis  computarc  debu- 
mus.  Nani,  licel  pritiusuruin  vesliuin  inore  purpura 
in  iiiiagiiies  currai ,  ci  lenlcsccnlibus  filis  aiiruin 
crrel  nd  speciem  ,  iioc  de  elTossis  gravia  i|uibiis  iii- 
cunibis  desiiit  iiielalla  tliesauris,  vacua  lainen,  iiisi 


viitiis  ponilns  scmiandn  visceribus.  Nec  ciilm  levis  Q  fallor,  isla  atque  inania  coinpuiabuniur  ,  si  adjaceii- 


esl  •*•  isia  quxciitnquc  confessio  proplcr  qu:iin  lioino 
palilnr  ,  ei  mori  posse. 

XVI.  Etcniin  ,  chnrissiini  Irnlres ,  virlns  csi  lania 
marlyrii,  ul  per  illain  Pcredcrc  clinm  illc  cogaiiir  qni 
ic  voluit  occldere  Scripluin  est  et  legimus :  In  dolore 
snttine ,  el  in  humililale  lua  liube  palielUiam  ,  iiuoiiidm 
per  igiiem  probatur  auruin  et  urgenlum  (  EvcU.  ii,  i  ). 
Qiioiiiam  crgo  nos  lerrenis  leniaiionibus  probai  Do- 
niiniis  ,  el  his  s.tcnli  malis  scrulator  Cbiisius  ex- 
pendit  ,  graliihindiim  iiobis  est  aiqne  hclandunKiuod 
non  illis  nos  pcreniiibus  reservci  exiiiis  ,  scd  gnn- 
deat  ab  onini  coniagioiie  purg:iios.  C£eleriiin  ab  bis 
qnos  haprcdilaiis  p»rlici|es  adsciscil  •■  el  in  regna 
ccclornin  libcnler  assmnil,  quid    niique  alind  qiinni 


tibus  ">  libi  cunctis ,  sola  saliis  decsse  videalnr  ,  siciil 
Spirilus  suiiclus  loqiiiiiir  nibil  nos  iii  viccm  aniiii:u 
iinslr:B  posse  dare.  Ait  eniin  :  Si  toluin  orbem  lucri- 
fecerli,  el  aniinam  liiuin  perdideris,  quid  proderil  libi. 
aul  quain  hoiiio  cominulationem  diibil  "  pro  aiiiinu  sua? 
(  jU((/(/i.  XVI ,  26  ).  Vncua  siiiil  eiiiin  univers:i  qii;!' 
cernimus,  el  qiiic  iiibrmis  r:iilicilMis  posila  soliditaiis 
SUH)  vim  iieqne:iiii  suslinere.  Nniii  i|Uod  de  sa<ciilo 
capiiiir,  vclusiaie  lempnris  Iruslr.itiir.  Lnde,  ne  qnid 
cssct  dulce  vel  cbariini  qiiod  saluiis  u;ieriiu!  pnilei ri 
cnpidilaiibus  possit,  Doininicis  aiiiputaia  pra:cepiis, 
jure  proprio  ac  lege  privula  suiii,  nc  iii  loiinenlis 
scilicei "  pulreni  posiluin  fllins  frangcrcl ,  neve  ob- 
slricliini  diiiari  robnris  peclus  in  aliani  vobinl:ileni 


inlegrilnlis  nnibiluni  (pi;.  ril  ?  Siia  ipse  dixil  univcisn,  I)  aneclus  iiiiil:ii-el.  Solnni  verilaiem  salnleinqiic  sobun 
61  qua;  jnceiiiiliiis  sc  oxplicniii  (unipis*,  et  ipia'  in  inlcr  niagnos  coinplectendnm  esse  cruciaius  siio 
obliquos  sc  crigiinl  collis  ,  ^ed  cl  qiiod  (<i'li  niagni-      Cbrislus  jure  consiitnii ,  in  quo  conjux  ei  liberi  et 

LECTIONES  VAIUANTES. 

•  E^olnmal  pt  dicil  l.mt. 

*  Cniitra  nimies  l.uni.  Ehor.  Un.  JVC.  1. 
'  Dij^iiaiionuiii  l.iii. 
■1  S;i  pc  l.am.  Ebor.  Lin. 


h  Adscivit  lain.  Ebor.  NC.  1. 

'  Luniine  piudc.sl  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

)  Dives  oiiiiiis  lAim.  Elmr.  NC.  1. 

k  Sic  luin.  Eior.  SC.  I.  Sui  O.roji. 

1  yua;  .s;i()e  propnsiiuui  Lmn.  Ebor.  JVC.,1. 

"'  Si  ;i(ljaconUliiis  Lain.  Ebor.  Lin.  NC.  1. 

"  Dnre  polcsl  Lwn.  Ebor. 

"  1'atreiii  posilum  Lain.  Ebor.  NC.  1. 

STEl'11.  BAH  Zll  mtJE 

11  •   ■?  ^*'""  "r  P^""'''"'«-  Editio  Erasmi  ei  quidnni      Teriulliniius  iii  libro  de  Pudicilia,  iibi  agit  de  veslibus 
libri  yeicres  prajferunt  sodela,.  piirpnra  oculaiidis. 

\  >  M .  _  Purpn-n  ,n  imaginet.  Isla  explicarc  videl  ur 


"■  Verbis  dici  Liin.  Ebor.  SC.  1. 
'  Nescinqiiiil  /.„,».  Ebor.  Lin.  NC.  1.  Dici  profecto , 
non  (Inlnnlius  OiOH. 
«  lllud  Lai-.  Ebor.NC  1 


^97 


UBER  DE  LAUDE  MARTYRll. 


79« 


nepotes,  in  qiio  omnis  viscerum  sobolos  fdici  iisur-  A  sinluin  igneo  fulgore  rutilantem  puram  oxplicat  cla- 


paiida  victoria  cst. 

XYIII.  Naui  et  Abraham  sic  Deo  plucuit;  qui  leii- 
tatus  a  Deo ,  et  fiiio  suo  non  pcpcriit ;  pro  i|U(i 
ignosci  forsiian  posset ,  si  illuiii  dubilassel  occidcie. 
Ariiiavit  maiius  religiosa  ilevdtio  ,  et  oiiiiics  picialis 
affectus  Domini  jubeiitis  iiiiperio"  pieias  paieriia  iie- 
glcxit.  Nec  horruit  quod  nati  liinderet  sanguineiii , 
iiec  iiilrcmuil  ad  vocem,  et  adliuc^"  pro  eo  Clirisius 
non  fuerat  occisns.  Quid  eniin  chariuseoqiii,  iie  quid 
invitus  hodie  susiineres,  prius  passus  esi  qiiod  do- 
ceret  ?  Quid  eo  dulcius  qui  ,  ciini  ipse  »il  Deus  nosler 
et  Doininus  ,  taiiien  paiientcm  prii  se  honiiiiem  regni 
coelesti»  eflicil  C(di;credein  ?  Ograiide  nescio  qiiid  , 
sive  quia  illud  conscieiili:v  raiio  vix  sustiiicl  capere. 


riiatem. 

XIX.  Jain  siipprost,  cliarissiini  fralres,  nt  deliea- 
mus  osiendere  ciii  lei  niartyrium  prosit,  atque,  ut 
illud  profccio  doceamus  quod  nos  ad  hunc  glorim 
titulum  metus  excitet  futuroruin.  Eienim  quihus 
magna  promissa  sunt ,  nia«is  magna  siint  qux  nie- 
liienila  illis  esse  videanlur.  Nam  nec  se  in  ariiin 
milesaccondii  priusquain  iiiimica  hosles  tela  coinnio- 
verint  :  nec  iiaveiii  aliipiis  slaliune  subducit  iiisi 
aiiimum  pelagi  pavor  slrinxeril  :  sed  cl  iiiieutans 
siiis  opihus  srrulalor  agricola  non  antc  ielioi  terram 
susciiat  voineic  quam  in  pulverem  iinbre  coneeplo 
piilris  glebi  solvatiir.  Ita  est  omiiis  naluralis  liic 
usus,  nescire  ipiid  prosit  nisi  agnoveiis  quod  oecidii. 


qiiamvismajinasemperniirelur  ad  muneia  ,  sive  quia  B  Unde  ei  dauir  sanctis  cinnilius  pricmiiiin,  duin  in- 


tam  laiga  est  iiiajcslas  Dui.  iii  in»pei'aiitil)iis  ennciis 
ciiaiii  e.i  olTeral  qu;e  nobis  conteiiiplaiioMe  lacioruiu 
nefas  fuerat  oplare.  liltenim,  si  lanium  saliis  dareiur 
setcrna  ,  pro  ipsa  perpeiuiiaie  vivendl  habcrciiius  in 
graiia''.  At  nuiic,  ciim  coelum  eijudicandi  de  cseieris 
fuculialein  perenni  soeculo  largiaiur,  qiiid  cst  in  quo 
non  se  parem  bis  omiiibiis  pnssil  humana  mediocrit  is 
experiri  ?  Si  injuriis  ageris  ,  prior  actus  est  ille.  Si 
conlunieliis  picmoris  ,  Dei  munus  iiiiitaris.  Uiide  et 
pariiin  esi  (juicquid  pertiileris  pro  eo,  qiii  niliil  ain- 
plius  potes  lacere  ,  nisi  qiiod  in  lioe  salus  univcrsa 
consisiit,  (|iiia  inariyrlo  toium  iile  promisit.  Deiiique 
Aposlolus  ,  ciii  coidi  luere  semper  miiversa  ,  cum 
iiisiar  niimerum    proinissonim   penitus    miraroiur  , 


fligiiiitur  injiislis  toriiienia  factoriim.  Igitiir  qiise  siiis 
pruniiscril  Dominus  nemini  qui  iiesciai  dubiuiii ,  sed 
nec  dubium  qiiantos  minelur  igiies  suppliciorum. 
Ei,  i|uoiiiain  iia  se  atlulii  sermo  ut  de  utrisque  ha- 
beaiur  ralio,  paucis,  ut  de  ulris(|ue dixi,  hreviter 
expouam. 

XX.  S;cvieijs  locus,  cui  gelienna  nomen  est,  ma- 
giio  plaugeiiiiiim  inurmuie  el  geinilu^^et  eructantibus 
Haminis  pcr  horreiidam  spissie  noctis  ealigincln 
s;cva  sem|ier  iiiceiidia  caniini  fiimaiilis  expiral, 
gldhiis  igiiium  arclaliis  obslruilur  el  in  varios  poeiix 
exitus  relaxaiur.  Tiinc  saivieiidi  plurima  genera, 
diiin  in  se  ipse  coiivolvit  »  quirquid  ardoris  emissi 
edax    flamma  criiciarit.    Ilos    quibiis  recusata  vox 


yEsiiiiw ,  inquil,  »10/1  etse  coiidignas  passioiies  liujiit  n  Domiiii  et  imperia  fiiere  conlenipta  disparilius  coef- 


temporis  ad  superveniuram  ctaritutem  qita;  revelnbilnr  « 
in  nobis  {  Rom.  vui,  18).  Eieiiim  seciiin  i|isc  vol- 
vebat  quanue  mercedis  exisleret  ut  ei  cui  siiflicerct 
morte  carere  non  tanlum  sahitis  dareliir  pra;miuin  , 
scil  et  conscendere  coeluin,  ooelmii  quod  nec  fugaia 
lux  cogit  in  nuctem  ,  nec  allcrnis  vicibiis  dies  iipeilt 
iii  lucem  ,    scd  aeris  liquidi  seiena    tempiries  pcr 


cei  exiiiis;  proqiic  mcrilo  saliilis  exacUc  vires  suas 
siiggcrit ,  dum  pars  sceleri  f  discrimen  imponit.  Ei 
alios  qiiidcm  nioles  inlolerahilis  curvat,  alios  per 
abriiplum  clivosi  iraniitis  collem  vis  sseva  pr;ici- 
piiai,  et  catenarUin  siridentiuni  nexum  «  grave  pon- 
diis  iiicliiiat.  Siinl  et  qiids  agens  stiicruii  rota  *'  et 
iudcfcssa'  veriigo,  et  qiios  tcnaci  intcr  se  dciisil:ile 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Imperlis  Lam.  Ebor.  NC.  1. 

h  Ingraii  Oxon  ex  cixld.  Lnm.  Kbor.  NC.  1 . 

'  Urvclaliir  Oxon.  icvclaliiuir  Lum.  Ebor.  NC.  1. 

'1  Muriiiural  g(!nilu   lam.  Ebvr.  NC.  1. 

"=  Toluui  iu  seipse  couvolvit  cuni  Lnm.  Bfcor.  NC. 


Tiini  iii  se  O.ron.  Pamel. 
f  Sceleris  Painel.  Oxon.  Parssccleri  Lnm.  Ebor.  NC.l. 
8  Ncxu  Lam.  Ebor.  NC.  l. 
fc  Uotel  iiidcfissa   Lum. 


1. 


STEI'II.  BALLZIl  NOTyE. 


XX. — Ci(i  iiehenna  nomen  .Gt]wnnse:  descriplioexsiai 
in  libio  iid  Uenietriiiiium  p.  224. 

Eructnnlibus  flummis.  Supia,  Episl.  xv,  p.  25  :  7ii 
Domini  nreii  cviislituli ,  exuri  piik-iis  inexlinijuibili  iijiie 
cunspicilis.  Episl.  lv,  p.  81  ;  Ciim  in  toni.iniis  iru- 
cinbnndus  jlnmnim  creniinilis  nrdoribus  nditreliir.  E])h\. 
Lvi ,  ().  91  :  1'cneeiilores  nostri  flnniniw  painutis  per- 
peiiio  nidore  flunininre.  Ad  Deiiielriaiiiini  p.  221  : 
CremaOit  nddiclns  ardens  semper  (jelicnna  et  vivncibus 
fliiminisvornx  pcpna.  Viile  Ariiobiuni,  lil).  ii,etLac- 
taiiliiini,  lili.  VII ,  c;i|i  26. 

El  niins  qiiidein.  Isli(;  iiistlluit  «iiumeralioncm  tor- 
nKiiloriim  (piiluis  iii  tart.iro  criiciaiitur  d:iuiiiali; 
iil(|iie  lacit  co  lerme  ii;odo  qun  Gcnliles  pienas  sui 
lail:iii  expriinebaiit.  iNain  el  iii  f^pislola  xxxi,  p.  44, 
tarlaruin  dixil  pro  inrcrno.  Erunt  forlassis  qui  cx  ea 
descriplioiie  tartari  qiiain  istic  inslituit  auctor  istius 


J)  libri  Cdlligciii  isia  iion  csse  Cypriani ,  qiiod  illa  nimis 

iicccdcie  vi(l(a(iirad  opiniones  geiiiilluin  de  t:iit:iro. 

Ad  ist;im  objeclioiieni  iiiliil  repdiii   polcsl,  nisi   (|Udd 

Cyprianus,  (iiiii  vellcl  inciilc;iie  Chiisii:inis  liorrcn- 

das  lOiias  (laniiialdruni ,  ui   (■liaiii  ca  eiiumeiatidnc 

tdiiiieiUdriim  cis  pcrsiiadciel  oiiiiii  ope  niieiiduin  csse 

iii  pi(!  viverciit  eiseciiinliim  rcgubis  Evaiigelii ,  iie  in 

ilbis   pu!n:is  iiKidcreiil,   exciirrissc  niorc  rheloriim 

pcr  e:i  iioeiianim  geiera  (pci!  gcnlilcs  putabanl  ess(; 

apiid  iiifeios,  (iiiia,  iil  ail  Ciceio  iii  libro  11  de  Legi- 

bus ,  nuiltos  diviiii  sup|ilicii  ineliis  a  scclere  revotat. 

Vi(l(!  1'rosperiiiii,  lib.  111,  cap.  12  :  De  Yila  conlem- 

plulivn,  cl  siiiictiiiii  Gie;,'oriuni,  lib.  ix  Moratium  in 

Job,  cap.  Sd.sive  pciiiiliinio.  Vidc  eti:un  notas  no- 

slras  .id  illuiii  liicuin  lil)ri  iii  Salviani,  (eterni  ignis 

tormenta. 


^99 


mVI  CYPRiANI 


m 


conslricios  ailiiaTens  corpori  corpns  incliidit ,  iii  cl  A  rcni  inierenipii  qui  viveiiles  compiilalianlur  occisi. 


absiiniai  inceiulinm  ,  et  giavet  fennni ,  et  se  cniciet 
turba  miiltoriiin. 

XXI.  Quibus  autein  inquisitus  s<!niper  fnit  Deus 
autnoius,  niiniqnani  excidil  Cliristi  lnciis;  «lii  jnccl 
gratia,  iibi  vireniilius  caiiipis  lerra  liixnrinns  alunino 
"•  seinduit  gramine,  cl  reiVilcnle  pascilnr  florci ;  nlii 
altum  iiemnra  lollunliir  in  verlicein  ,  ei  iibi  ilfiisior 
arboreni  conia  veslit  <|uic<|iiid  curvaniibus  ramis 
sceiia  dejicitns  inuniliiurit.  Omnia  iilic  non  frigoris , 
necardoris,  iiec  ul  in  aiiiunino  arva  rei|uiescaiit, 
aut  ileruiii  vere  novo  lellus  foecnnda  piirtiiriiit. 
Unius  cuncia  sinit  lemporis,  iinius  poma  f^riiiiiur 
xstaiis;  qiiippe  cuni  ncc  inonsibiis  suis  lunc  lnna 
deserviat,  nccper  hnrannn  sol  iiioiiieiiia  dccnrial. 


Mors  qiiijipe  iMicgiiorcm  facit  vilam  ,  iiiors  aniissam 
iiivenilgloriam.Nam  lioc  spes  jam  aniissa  percipiliir, 
boc  sulus  ciincta  repniatur.  Sic  ciiin  areniibus 
cainpis  "^  sementa  defeceriiit ,  et  herbis  terra  morieii- 
tibiis  a:sinarii,  supinii  e  collibus  floviiim  juvit  eli- 
cereet  scaliirientibiis  rivis  arva  sitieiiiia  temperare, 
qiio  se  iii  ubercs  cuhnos  victa  agri  jejiinitas  fiin- 
deret,  et  pliiviali  inibre  menlito  seges  densior 
inhorrercl. 

XXiV.  Qoid  igiiur,  fratres  cbarissinii,  polissimnm 
referam,  qiiidve  dicani?Sic  iii  unnm  convenienlilius 
lilulis  d  giiiiaiis,  turbuliir  unimus,  deducitur  sensus, 
et  in  ipso  conalu  niteniis  eloqiiii  impar  serino  va- 
iiescit.    Quid  eiiim  e^t  dici  quod  salis  esse  possil. 


aut  in  noctem  lux  fugaia  conccdai.   Ilabi-l  pojuilos  B  cnm  si    viin   ;ciern:e  salutis   cxprcsseris,   occiirr:it 


quies  Ixla ,  sedes  tenet  plarida ,  ubi  fons  scaluriens 
niediiis  sinu  alvei  priiniiii|ientls  emergit,  el  rauco 
per  intervalla  circuiiii  siiinosi^  flexibus  labitnr,  iit 
in  ora  nasceMtiuni  sibi  niiiniMuni  dividaiur.  Hinc 
ergo  inagna  laus  manyriim,  liinc  nobilis  corona 
victorum,  qiiibusmajora  liis  repromissa  sunl,  quibus 
ancliora  sunt  pra;iiiia.  Qiiod  vero  vel  feris  corpns 
objicitur,  vcl  imininens  gladius  non  liinetur,  digna- 
tionis  ostendiiurraiio,  manifcstatur  elcclio.  Elenim 
incongnicns  fnerat  nt  quein  a;quum  tanti  niiiiieris 
judicasset,  inter  tcriena  viiia  sordesquc  retim  ret. 

XXii.  Meriio  enim  iiihil  vobis,  o  boiii  manyrcs, 
denegalum,  qiios  spcs  xleniitatis  alil  el  lucis,  quo- 
rumqiic  devotio  uiiiversa  et  mens  ccelesli  dediia 
cerniliir  serviiuli.  Mfriio,  ini|iium,  merito  niliil  vobis  C 
velle  iion  liciiiiin  ,  quorum  aniino  despectns  liic 
mundus  et  alienala  s:ccnli  facics  vclul  conlusa  te- 
iiebraruin  inlionuit  caecitas ,  cui  est  scinper  liic 
inuMdns  loco  caroris ,  lecta  pro  clausiris ,  in  vita, 
scmpcr  liabila  conmieatus.  Sic  quippe  lrinni|ib:iiite 
vicioria  do  liis  malis  rapiiiir  (|uem  iion  ponipnlico 
gressu  vana  subjccii  auibitio  ,  aut  popularis  extiilit 
inngniiiido.  sid  iiiiem  cudcsli  lupidiiaie  flagraniciii 
suo  Clirisliis  a:ldiilil  ro^ni. 

XXIII.  Nihil  iiaipic  lain  m:igiiuni  alipic  vencrun- 
diini  qiani  (|uod  liberai  a  morle  ct  f  icil  vivere  cl 
dal  perpeluo  regnare.  Sunetis  Dei  lioc  aptiim  ,  mi- 
fcris  ncccssariuin,  omiiibus  gi':iluin,  qiio  hclanlur 
honi,  relevaiiliir  uhjccii ,  CDroManliir  elccli.  Kieiiim 


ambitio,  si  ambilum  dixeris,  praivcniat  inngiiiliido? 
Res  simulque  congrnuni  siniiiliinc  concurrunl;  nec 
est  quod  digimin  proferendiim  esse  videutiir.  Ila 
impetus  oriitionis  uudentis  velnt  iniplicilos  irrcti- 
to.»ipie  obviai»!  ex  adverso  mariyrii  excmpla  teiinc- 
runl.  Qux  vox,  qua;  lutera,  qua;  vires  inslar  mnneris 
tanli  capianl  snslinere?  Confessione  vocis  uniiis 
advcrsa  siiccnmbiiiil,  la;la  provcninnl,  paienl  regna, 
paranliir  imperia  ,  devincitnr  paMia  ,  niors  suhjicitnr, 
vitu  profeilnr,  el  •'"' infestantis  iMiinici  rcpngnanlia 
arina  solvuntiir  "J.  Si  dclictum  cst ,  occidit;  si  cri- 
nieii ,  ;ihsislit.  Uiide,  qiia;so  vos ,  vestris  boc  inen 
libiis  ponderute ,  taiitumque  de  nostra  oratione  i  cr- 
cipite  quantum  sciaiis  vos  posse  seniire. 

XXV.  Vcniatante  oculos  vestros  qui  dies  ille  sit 
cnnispcclanlepopiilo,  aiqueinlueiitlbusc>inctis,conlr:4 
lerrenascriices  et  miiinssa;culi  inconcnssa  devntio  re- 
liicieiur,  quain  snspensi  aniini  menicsqne  sollicitc  de 
niicipili  lre|>idatione,  gralulaiiliuMi  formidinis  pnvid:c 
(piaiiaiilnr  horroie,  qiia;  illic  anxietas  qua;  cxoplalio 
prccuni,  qu:e  vola  memnreiiiur,  cnm  adhnc  iiiiianlc 
viclnri»,  atque  iu  incerios  exiius  casu  victrix  cnpili 
coioiia  dcpeiideal,  cunupie  illa  peslilcns  nc  ruiil)iinil:i 
confessio  acceodaliir  iia,  inflainineliir  iiisaiii:i,  oiinii 
denique  iieciovis  r:ihie  ac  luiiiis  Ireiidcnlibus  lorrea- 
liir  Eiciiim  qiuiiilMin  lioc  sit  qiiis  ignorut,  ut  non  dn- 
loriitus  vnlnernin,  iion  icliluis  (pia;slionum ,  vcliit 
despecta  nostia  frai^ililas  el  liumana;  virtntis  iiiopi- 
n:il:i  cedat  andacia ,  siare  honiinein   nec  moveri,  lor- 


i)eus  omninm  ciilior  veliil  qiioililam  marlyrio  "  re-  ])  qiieri  nec  lainen    vinci,   sed  poena  ipsa   potius  ipia 
niedium  vit:i;  dcdii  qiiaiido  aliis   illiid    pro   inerito      cniciulnr  arinari. 


eornm  Iribuit ,  aliis  pro  iniscricordia  sna  tradidit. 
Vidimus  qii'ppe  ud  buiic  noininis  ''  litnlnin  fide 
iiobiles  vonisse  plerosqne  iit  dcvotinnis  obseqiiium 
mors  hnnesiarel.  Scd  el  alitis  freqiienier  aspcximus 
intcrritos  stelisse  ,  uiadniissa  iieceat:i  rediincntes, 
criiore  suo  loti  habercnliir  in  sanguine,  ei  revivisce- 


XXVI.  Considerale  qiiid  sit,  charis-inii  frnlrcs, 
oiiinein  inartyrii  nrmilatem  sensihus  veslrjs  animis- 
que  proponilc.  Eccc  eniin  in  passioiic  cujuslibei  vo- 
cili  gaudenl  jampridcm  acciti  e  s;ccu!o  martyres, 
gandenl  honorum  oimiium  nuntii,  gaiident  parilcr 
electi.  Ibi  l,x't;iiur  miiite  suo  Domimis,  lajtalur  tcste 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Sic  finj).  Ounilit:mi  in  marlyrio  Oxon  Lam.Eboy.NC.i. 
•'  Homines  taiii.  Ebor.  .VC.  1. 


"  Glebis  Lnm.  Ebor.WC.  1. 

"1  Ucsolvuiiiur.  Lam.  Ebor.  NC.  1 . 


XXIl.  —  Niliil  robii  deneqtitnm .  Siipra,  Epist.  xv  , 
p.  Hi  :  Qiiid  eiiini  p.  li(is  (/,•  iiul:diii'iiliri  nnmiiii  ijtiod 


STEPII.  BALUZIi  NOTiE. 

uoii  impetnire  mereamini. 


801  LIBER  i)E  LAUDE  MARTYRIL  802 

iiomiiiis  sui  Christus.  Parum  est  qiiod  dico,  fraires  A  ct  s.TCiiliim  Chrislo,  iil  scriptum  est  :  Slundus  milii 


cliaii-simi,  panim  esl.  Iia  magiia  mil;i  raiio  in  lioc 
jjeiiere  dlcciidi  ac  moies  admii;iiida  siisci)iiaost;  scd 
aritiliii,  qiiaeso  vos,  graviias  ab  inteiilione  piopiia 
non  dosit,  sciens  taiilum  de  marlyrio  posse  dici 
(Hiaiiuim  polucrit  sesiimiiri.  Uiule  el  lia'C  sola  e.\e- 
quendie  laudis  fuit  causa,  non  quo  parem  mc  giorix 
cjus  alque  idnneum  judicarem,  scd  quod  tanlnni  in 
ilio  ceniercm  esse  vinutcin,  ut,  etsi  paruin  de  eo  dice- 
rcni,  pluriinuin  mc  di.^iisse  proliterer.  Nam  pricferaiur 
licct  bono  fidei  cuslodia  justitia,  melioreimiueseintcr 
omniuin  Inudes  virginitas  imniaculata  cogiioscal,  cc- 
dat  lanicn  necesse  cst  sanguini  "  »ummitiatur(|ue 
cruuri.  IIII  clegerunl  bonum,  bi  imitati  sunt  Cbri- 


crucifixus  est,  et  eijo  muiido  (Gal.  vi,  li).  Neniini 
amabilis  fuit  mundus  qucm  non  aiite  damnaverit 
Doniimis,  nec  salute  potiiit  frui  a^terna  qui  mundi 
gloriatusest  vita.  Vox  esi  ista  Cbrisii  diceiitis  :  Qui 
in  hoc  sceciilo  amuveril  aniinam  suam,  in  futiiro  perdet 
illam  ;  qui  autem  in  hoe  swculo  oderit  ilkiin,  in  (uturo 
invenieteain  (Matlh.  x,  39).Sed  el  aposioliis  Paiilus: 
Imitutores,  inquit,  mei  estote ,  sicul  et  cijo  Chrisli 
(iCo)-.  VI,  1).  Et  alibi  "  ipse  :  Volo  vos  oinnes,  ait, 
si  fieri  potesl,  iinitalores  meos  esse  (I  Cor.  vii,  7). 

XXIX.  Dixit  hoc  ille  qui  passus  esl  et  (|ui  ad  hoc 
passiis  est  ut  imiiareiur  Domiiiiim,  utique  et  nos  ad 
Iioc  voiiiii  paii  ut  per  ipsuin  iinitaremur  Cbristum.  Si 
stuin.  jiistus  es  et  Deo  credis,  quid  pro  eo  snnguinem  fun- 

XXVIL  Nunc  vero,  cbarissimi  fralres,  ne  quis  me  B  dcrenieiiiis  quem  pro  te  loties  passum  esse  cogno- 


iirbilrelur  omneni  saliitein  noii  alio  siatu  qiiaiii  in  mar- 
tyrio  collocasse,  boc  priiiio  profecio  respici;i t,  iieque  ine 
laiitum  cssc  qui  loqui  videor,  iiequc  ita  se  babere 
ordinem  reriim ,  ut  immorialiiatis  spes  repro- 
inissa  uiiiiis  partis  latere  nitatiir.  Sed,  qunniam  ita 
Dominus  suo  ore  testaiiis  esi,  esse  babiiacula  peiies 
I  aircm  niulia,  nibil  inajiis  credidi  ca  gloria  qua  pro- 
Iianlur  bi  bomincs  qiii  sseculari  iiKligni  simt  vilu  <'. 
I^^ilur,  cbarissiini  fratres,  ;rinula  rellgioiie  cerliinics, 
veliil  iiiceiitivo  qiiodam  nierccdls  iigiiaii  '■,  oinnein 
virium  coplain  tolcraniiaiiiqiic  siiluriiiiins.  Non  eiiiin 
inovcre  iios  dcbent  caduca,  qiia;  scniper  in  eversio- 
iieni  suam,  noii  modo  lege  proposiia,  scil  etiam  ipso 
line  lcmporis  iirgpiilur.  Excbimat  Joannes  et  dicit  : 


scis?  Iii  Esaia  sectus,  in  Abel  occisus,  in  Isaac  im- 
iiiolaius,  in  Josepb  veiiundatus,  iii  honiine  crucifixus 
cst.  Et,  de  coeteris  quldein  laceo,  qu;e  nec  oraiio  po- 
lest  (licere  nec  animus  susiinere.  Vincliiircoiiscieniia 
hiimiliiaiis  cxemplo;  et  qiiania  considcrat  qux>  dum 
p;iteretiir  acciderint,  miraiur  passuin  propier  queiii 
ciiiicta  trepldarinl.  Dies  riigii  in  noctcm,  in  tencbras 
Iiix  ciincta  concessit,  ati|ue  incllnaio  per  nlicrnas 
viccs  pondere,  omnis  lerra  commdia  dissiluit,  turbnti 
maiics,  inonnmeiila  iiiidata  siini  ,  ii  scpiilcbris  iii 
biatuni  debiscentibus  tcrrai,  reddiia  luci  corpora  re- 
stiteriiiil  ',  fluxu  saiigiiinis  niundus  iiiiremiiit,  scissa 
qu;e  loribns  dependebant  vcla,  tciupliim  oiiine  mu- 
glil.  Unde  magiiiim  csl  iniiiari  euiii  qiii  nioriendo  S 


Jiim  securis  ad  radicem  arboiis  posita  cst  (Joan.  xii,  C  arguit  s;ccnlum.  Igitur,  ciim  ad  excniplum  Dominica: 


35),  monsirans  scilicet  el  osteiidcns  iiliiniam  csse  rc- 
riim  oimiium  senectiitem.  Sedetipse  Dominus  :  Am- 
bulttW,  iinpiil,  duin  luccin  habctis,  ne  vos  tenebrw 
coinprehendanl(Miitih.  iii,  10).  <Jnod  si  illo  tempore 
iiinbulandum  nobis  esse  praidixii,  iiiii|iic  iit  nos  ina- 
^is  <^  ainbulareimis  osiendit. 

XX\  III.  Atqiie  ut  ad  laudein  marlyrii  redeam,  vox 
CSI  bcali^siiiii  Panli  diccntls  :  JSescilis  quoniam  qui 
in  agone  currunt,  multi  ccrlanl,  unus  autein  accipit 
pnlmam  ?  Vos  aulem  sic  currite  ut  oiniies  comprehenda- 
lis  (I  Cor.  IX,  24).  Sed  et  alibi,  qiiod  ad  martyrium 
possitbortari,  coliTredes  nos  Cbrisii  vocavit.  Quin 
cliam,  ne  quid  omilterei,  Si  cuin  ChrisCo,  inqiiil, 
loimiiortni  eslis,  quid  taiiiquum  viientes  in  hoc  smculo  de- 


passionis  at(|uc  ad  oiiiiie  testimoiiiuiii  Cbristi  aiii- 
mam  tuam  poiias  nec  fundere  s.inguiiiem  metuas, 
imirlyrio  totum  necesse  esicedat.  Mariyrii  inxslima- 
biiis  gloria,  inlinita  mensura,  immacubila  victoria, 
inaiSliiiiabilis  lilulus,  Iriuniplius  iiiimcnsiis ;  quippc 
(|ui  et  propria  conliteniis  laiide  ''  pra-lcrtur,  velut 
socio  Cliri>ti  cruore  decoralur. 

XXX.  Itaque,  cbariisimi  Iralres,  licct  sil  hoc  lo- 
uim  Dominica:  promissioiiis  et  muneris,  liceiqiie  tri- 
buiiiiir  ex  alio,  ncc  capiatur  nisi  ejus  iinperiu,  sed 
nec  aui  inenle  coiicipi  aut  cxpriini  verbis  aiit  ora- 
tione  percurri  aul  ([iiibuslibet  eloqiieniiie  viribus  pos- 
sit  impleri,  taiiien  erll  lioc  beiievolcnlkc  vcstr.T,  crit 
cliaritaiis  et  anioris,  si  volneriiis  iioslri  mcmorcsesse 


ccriiiiis  ((^oloss.  ii,  20)?Eieiiim,  ""  ebarissimi  Iralres,  D  ciim  in  vobls  Dominus  martyrium  coeperit  honorarc. 


qni  rcsnrrcclionls  pi;vinia  snslincmiis,  qui  jiidlcii 
dicni  (piaTimus,  qni  denicjiie  ic^initiiros  nos  esse  cum 
Cbrisio  coiilidimns,  sa-eulo  inorlni  cs.-e  dcliemiis. 
Nam  nec  poleris  oplarc  maityriiini,  nisi  ante  oderis 
s;cculuiii,  iicc  pcrvenire  ad  Dei  pr;riniiim,  nlsi  ani;i- 
vcrisCbrisluni.  Qni  autein  ainat  Chrisiiim,  non  aniat 
s.rculnm.  Cbrislns  eiiiiii  alijeclus  esl  saeculo,  slciit 


Vos  inlra  se  sanctum  illud  aliarc,  vos  iiilra  se  ma- 
gna  illa  vener.indi  nomiiiis  seiles,  vcliiti  sinu  quodam 
grcinii  ampleclentis  includii,  vos  imperin  perennis 
temporls  susiiiient,  et  illud  qno  rcgiiatiiri  seinpcr 
csils  semperque  victuri.  0  bcali  ct  qulhiis  vcrc  di- 
iiilss;i  sunl  peccat.i  ;  si  laiiicii  qni  Clii  Isli  CDinpaics 
cstis,  alii|uaudo  peccasiis.  0  bcali   qiios  a  primordio 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Cedat  tamcu  sanguini  O.io/i.  Xccesse  est  l.am.  Ebor. 
AT.  1. 
b  Sic  Lam.  FAmy.  NC.  l.  Imp.  Indigni  sunt.  Igilur. 
'  Agitjiliom;  I.uin.  Ebor.  \C.  l. 
'I  Sicliiip.  Utnuiic  Oxon.  Lam.  Ebor.  NC.  1. 
•^  Sic  Lmn.  libor.  Lin.  NC.  i. 


!  Consliterunt  Oxon.  cx  codd.  Lain.  l.bor.  NC.  1.  Intp, 
v.stiuicruiil. 

K  Sic.  Lain.  Ebor.  SC.  1.  Iinp.  Scis.sa  qu;i.'  foribus  de- 
pi',ii(l('banl  vela,  leinplumonmu  iiiUKiil  :  qni  iiioriendo, 

l^  C(JiisistenUs  i(jni.  Ebor.  Liii.  NC.  I. 


Sfln  DE  SCRIPTIS  DIVI  CY 

imimli  Doniini  sanguis  infecil,  cl  qnos  inciilo  sploii- 
(lor  isle  iiivci  amictiis  indnerit,  et  c:mdor  slolo!  ;im- 
liiciitis  oni:irlt.  Tideor  deiii(|iie  ipse  niilii  j:im  corneic 
pro(|ue  arbilrio  incnlis  linnr.ina'.  antc  (iculus  et  as- 
pcctuin  divinuin  illud  milii  d  insigne  concurril,  vi- 
(Icor,  iniinam,  niilii  jain  ccrnere  nt  ille  vcre  noliilis 
iiuincrus  Cliiisti  sui  gloriam  intcn|ue  coniilclin-.  Iliit 
aiiie  ora  ejus  felix  caterva  vicioruin  »,  et  sc  densan- 


1'UIANI  OPEtllDUS  DUBIIS  801 

A  liliusliiimis,  velut  solis  exortu  loluni  illiiminalum 
agmen  inTeret  poiestaleni,  £i  utiiiam  perabjeclo  niilii 
isliid  videre  conlingai !  Scd  hoc  Doininus  pote- 
rii  eflicere  (|uod  vobis  petentibus  crcdiinr  iion  ne- 
gaie. 

llis  D.  Ctjpriani  opeiibus  dubiis  in  editione  Biiluziana 
stiltjectus  cujusdaiH  anonymi  de  Ilebaplismate  libeltus, 
qiiein  opporlunioii  loco  in  totno  prwcedenli  inseruimus. 


LECTIONES  VARIANTES. 


1  Sic  Lmn.  Itnp.  Virorum. 


AD  OPERA  D.  CYPRIANI 

GENUINA 


APPENDiCES. 


^o> 


PROIEGOMENA 


DE  SCUIPTIS  SANCTl  CYPRIANI  OPEUIBUS  DUBIIS,  DEPERDITIS,  ATQUE  EIDEM 

SUPPOSITIS. 


ARTICULUS I. 

D.  Cypriani  opeta  dnbia. 

Praler  opera ,  qurc  genninos  S.  Cypriani  fofcins 
csse,  apud  omnes  constal,  noniuilla  alia  illins  nomine 
iii  mss.  editisqne  libris  ciicninfonintur  ;  (|uoruni  ali- 
()ua  dubia  sunt,  alia  ipsi  cerie  aflicta  ,  de  qiiibus  liic 
paucis  agam,  seciitus  ordinem ,  qno  en  in  lialuziana 
ediiione  Veiiela  recensciuur. 

I.  In  priniis  occnrrit  de  Specinculis  lilier  insi- 
gnis  (1),  nec  Cypriano  indignus,  cui  cum  eiiam  innlii 
adscripscrunl.  niinirum  Baronius,  Jacobus  P;imelius, 
Petrus  Falier,  S;injorianus,  Jacobus  Sirmondus,  De- 
sideriiis  Hcraldus  ,  Bclbrininus.  Favct  Iiis  tuin  ipsa 
libri  inscriptio  :  Ctjpriantts  plebi  in  Evaiigelio  staiili 
iuhiietn;  tuin  pcrsona  scribentis  ,  qiii  scsc  vclut  ali- 
quem  praesulemab  Ecciesia  sna  absentem  exliibei,  ei 
cui  a-gro  esi ,  qiiod  nec  corain  ,  iiec  ()ii(iliescuinqiie 
Inbel,  per  liiteras  snas  alloqni  possil  :  quoil  in  saiic- 
luin  Episcopnin  nostrnm  vel  in  sccessu  latenlein,  vcl 
cxnlanicm  Curubi  recte  convcnit.  Favcni  dciiKl»(em- 
|>oris  notaj  :  nain  et  vigcnte  paganismo  scriptns  esi , 
cl  de  usilato  tuiic  niore  sanciissininc  Entliarislioc  a 
lidelibus  doninin  suam  ex  Ecclcsia  defeiend*;,  deque 
Exorcismis  tum  frequenlibus  meiniiiit ;  qiiae  eadem 
illius  ailale  Cartb;igiiie  viguisse  conslal.  Favet  deiii- 
que  ,  quod  hnjus  opusculi  auctor  Terlulliaiii  libros 

(1)  Islcct  scquens  liber  ad  nnrmain  «liiionis  Balii- 
bians  Parisicnsis  supra  excusi  luei  c.  Edu. 


B  de  Spectaculis  Iiinc  et  inde  imitttus  sit,  quos  sancio 
nostro  familiares  fuisse  nemo  igiiorat. 

Sed  et  stylus  libri  ad  Cyprianeum  non  parum  ac- 
cedit,  ut  nonnnHis  eruditis  nonnisi  perpariim  ab  illo 
discrcp;ir<!  videaliir.  Fateiiduin  tamcii  est,  lianc  styli 
dilTercniiam  inininie  dubiiiin  cssc,  Cyprianuni  legere 
assuelo.  Neque  cliam  reperire  bic  cst  eani  diccndi 
viin  et  cflicaciam  ipsi  lam  propriam  ncc  sacrorum 
tcxtiium  Hsum ,  quo  in  opeiibns  suis  mirum  in  nio- 
dumcxcellunt.  Addc,  quod  pinctcr  Cypriani  nomen 
nibil  in  eo  opusculo  legatur,  quod  lioc  ad  Carlbagi- 
neiises  poiius,  quam  ad  alterius  Ecclesiaj  fideles 
eonscripium  fuisse  snadeat.  ImiiKi  vero,  ciiin  auclor 
de  liiiloriiin  iii  nrbe  Roiiia,  iion  :ilibi ,  origine  inemi- 
nerii,  ct  posi  iniilia  siib  fiiiein  opcris  grcgem  suura 

C  ad  dignuin  Cbrisiianis  speciaculiim ,  mundi  scilicct 
fabricam,  sacrasque  liltcras,  provocans,  dicat  :  Hoc 
cit  spertuculum,  quod  tion  cxliibet  prcctor  aul  con- 
siil,  sed,  qui  cst  solus  atUe  omnia  ,  el  siiper  oinnia, 
iinino  exquo  oinnla,  Pater  Dotnini  iioslri  Jesu  Cliris- 
li,  elc.  Cum  ,  inquam  ,  Ii.t.c  ibi  dicat ,  suspicio  esse 
possel,  liiiiic  libruin  ad  Uomaiios  potius,  qoani  ad 
Cai  tliagiiK^nses  scriptuni  fuisse  ;  cum  lii  non  Consn- 
lcm,  scd  Proconsulem  habcrenl.ideoqueliic,  nonille, 
iioiiiinandus  fuisse  videatur.  Qiiod  vero  ad  Cypriani 
noiiien  ailinct,  poluit  lioc  a  librario,  qui  librum  ipsius 
essc  opinabatur,  adscribi.  Iiaqiic  opiisculum  lioc  inler 
dubia  S.  Cy priani relinquendum  exislimanius,  donec  iu 
altcriilraiii  pariein  aliquid  ceriius  |irodiiclum  fuerit. 
II.  rr.rclarum  pariter  opiis  esl  liber  de  laude  Mar- 


80j 


PROLEGOMENA. 


806 


i„rii  slvlo  oratorio,  mngisqua  el:.l.or;Uo,  qnan.  in,l,>-  A  ..om  npnd  Palrfi.n  lesiimonium  suam  iUis  pro.nissum 


l)ilataS.  Cypriani  opuscula,  si  Episto'.ani  ad  Dona 
tum  excipias,  coiiscriptns.  Erasmus ,  cl  p«sl  Imnc 
Joannes  Fellus  ,  elElias  Dnpin  (l) ,  iHnui  propterea 
S.  Cypriano  ahjndicarunt,  ct  cujusdam  ntiosi  oialnris 
loetum  esse  censnernnt.  Contra  Biironius  (2)  Eras- 
mnm  ob  soliun  slyli  differeiitiam  sic  censuranlem 
graviter  repreliendit ,  el  ex  S.  Augustino  (5)  probat , 
S.  Cyprianum  non  eodem  semper  scribendi  geiiere 
usnm  fuisse,  scd  inndi)  submisso ,  ul  in  libro,  seu  Epi- 
siola  Lxiii ,  de  ciilice  Doiiiini  ad  Cwcilianum  ,  modo 
lcmperalo  ,  ul  ii.  libro  de  Disciplina  ct  liabiln  virgi- 
num,  modo  etiam  grandi,  ni  in  hoc  eodeni  libro,  duin 
i-es  ita  posccrcl,  ab  eo  faclun.  essc,  S.  Aiignsliiius 
ibidem  observat.   Ideiii  Fellus  opnsculiiiu  boc  iiide 


perliibcnleni  aiiribus  noslris  rpiodam  modo  seiisi- 
nnis.  >  Certuin  igilnresi,  S.  Cypiianum  Maityrnin 
in  coclisgloriam,  Cbrisli.)ueapnd  Duuin  Pnirem  tesii- 
inoniiim  inler  ali;i  ipsis  pif.pnsiiisso  ,  ut  eosdem  ad 
mariyriuin  veliementius  cxciiaret,  Jan.  vero  geininan. 
qiiidem  saiicti  Martyris  Cypriani  ad  eosdem  Episto- 
lara  babemus,  quarnn.  alter.i  xv,  altora  xxv,  est  in 
cditionc  B;iluzii  Vcnela ,  ([ua  uiimur;  sed  qiiamvis 
ulraque  quccdam  sil  ad  eiimdem  agonem  exhortatio , 
iii  nciitra  ian.enroeleslis  gloriamartyruni,  aulChristi 
lesiimoniiim  menioialur ,  ideoque  aliud  qtioddani 
rjusdeni  Sancli  opusciiluiii  verbis  praicilatis  eos  desi- 
giiasse,  nocCise  est.  Atipii  ulrumqiie  istiid  iii  landato 
librod^/nMde  Harlyrii  occarrii.  In  priniis  de  Cliristo 


pr,et.;rea  oppngn;it,  quo-i  dc  lue  lum  grassaiite  iu  eo  B  «pml  Palroni  siium  leslanle  ait  :  i  Et  iil  de  ctctcris 


fiatmentio,  el  lami^n  Moysi,  et  Maxiiuo,  el  c.eieris 
confessoribus  inscriptum  sit  :  n;im  cnm  S.  Moysem 
sub  Decio,  anno  251,n.arlyria- coronaiuu.  consiet, 
peslem  vero  Fellus,  iinperante  Gallo  primuii.  exor- 
tam  esse ,  statuat;  liiiic  inrertlibrum  illum  csse 
scriptoris  de  rebus  ab  xtaie  sua  remoiis  parum  in- 
structi.  Ad  h;<'c  repoi.i  polesf,  cuin  Tillemontio,  iion 
probari  pestem  il'am  sub  Gallo  primuin  exarsisse , 
licet  tiin.  acerbius  gr;issata  liierit;  aique  arteo  ex  lioc 
capiie  budainni  librum  S.  Cypriano  abjiidicari  iion 
posse.  Baluzins  in  Annolatis  alio  responso  utitiir, 
negando  scilicet  libri  inscriplioiiem  Mnysi  et  Maximo 
in  plurimis  codiclbns  optimis  ct  velnsiissimis  ,  qiios 
babnerit,  reperiri  asseritque  iii  liis  taiitum  simili- 


taceani ,  lioc  ncs  utiqiie  magis  debet  borlari,  quod 
Confessio  vocis  unius  Cbrisii  perpetua  Confessione 
serveliir,  siciit  scripluin  cst  :  Qui  ine  confessus  fuerit 
in  terriscoram  bomiiiibiis,  el  cgoconfiteboreum  corain 
Patre  ineo,  et  corani  Agelisejus.  )  De  Martyrum  quo- 
que  gloi  ia  ibidein  multis  disserit ,  et  sub  fiiiem  deni- 
qne  ait  :  f  0  beuti ,  quos  a  primordio  mundi  Doiniui 
sanguis  infecit ,  et  quos  n.erito  splendor  isle  nlvei 
amictus  iiiducrit,  etcandor  siola»  ambientis  ornavit! 
Vidcor  deniqne  ipse  inilii  jam  cernere,  proqne  arbi- 
trio  n.eiitis  biiiiianx  aiite  oculos  et  aspectum  divinum 
ilbid  milii  et  insigne  concurrit;  videor,  inqiiam,  iiiilil 
jam  ceriiere,  iil  ille  vere  nobilis  nunierus  Christi  sui 
glori.Tin,  iterque  comilctur.   Ibi  antc  ora   ejus  felix 


ler  prjMnitti   :   Incipit  de  laude  Marlyrii,  vel  ali- C  caterva  vicioruin,    et  se  densantibus  lurmis,  velut 


(|uid  simile.  Hiiic  ipsc  in  editione  sua  prioreni  illim 
inscriptionem  ,  velnt  ab  alio  addiiam ,  pr;ctcrmisit. 
Eamdem  a  tribus  codicibus  aniiqnis  pariter  aliesse 
Joaniies  Felbis  tcstatur.  At  neccsse  noii  est  huc  re- 
currcre,  cuin  S.  Moysis,  Maxinii,  Nicostrati,  c;ctero- 
ruinqiieconfessorum  Romanoruiii  Epislola,  qiix  xxvi, 
est  inter  Cyprianicas  ,  niiniiiie  inane  argiinienlun. 
praibeat  pro  eodcm  lihro  S.  Cypriano  vindicando , 
quod  Emiiientissimus  Bcllariiiinus  libro  de  Scripiori- 
bus  ecclesiasticis  in  S.  Cypriano  liaud  diibie  iiisinua- 
vii ,  dum  ait  :  menioiatos  Confessores  in  procdicia 
Epistolade  ea  inentionem  facere.  Remipsain  cxpoiio, 
Contessores  illi  inter  csetera  hsec  scribunt : «  Percepi- 
mus  igilur,  iierum  dicimus,  fr.iter  Cypriane  ,  magna 


solis  cxortu  loiuiii  illiiininatum  agmen  inrcret  po- 
testatein  :  et  utiiiam  perabjeeto  milii  istud  viderc 
fontiiigal !  »  H;ec,  aliaque,  quse  studiosus  leclor  con- 
fessoruin  Epislolau.  cum  laudato  libro  coiiferendo 
deprehendet,  inagnam  siispicionem  movcnl,  liunc  ab 
illis  lectum  fuisse.  Ilinc  laiidatus  Cardinalis  Bellar- 
ininus  illuiii  interdnbia  S.  Cypriani  opera  recensuit, 
noii  quod  illuin  lalein  jndicaret,  sedquod  Erasmus 
de  eo  dubitassei.  Sed  nec  slylum  a  cajteris  illius 
opnsculis  dissidere  arbilr.itus  est  ,  nisi ,  qnod  iiiagis 
elaboralus  sil,  quain  alia,  sed  iion  magis,  qiiain  oin- 
nia;  cuin  Epi.slola  ad  Donalum  huic  iiiiniinc  ccdat. 
Pro  eodein  sancto  Martyri  asserendo  cliani  obscrvat 
Balnzius  iii  annolalis,  illuin  iibique  iii  omnibiis  codi- 


gandia  ,  inagna   solaiia  ,   niagna  lomeiiia  ,    maxinie  1)  cibiis  antiqiiis  ( inier  qnos  uiium  Seguicriariin.,  litte- 


(piod  et  gloriosas  Martyruin  ,  non  dicaiii  iiiortes,  sed 
Immortalitales  gloriosis  et  condignis  laudibus  prose- 
cutus  es.  Tales  enim  excessus  lalibus  vocibus  prose- 
queiidi  fiierunt,  ut,  qu;c  referebanlur,  sic  dicerentnr, 
qualiicr  facia  suiil.  Exluis  ergo  litteris  vidlrans  glo- 
riosos  illos  niarlyrum  tiiumplios,  et  oculis  nosiris 
(piodam  iiiodo  coelimi  illos  peienles  prosecuii  snmns  , 
ct  inler  Angelos  ac  Poiesiates,  l>oniinatiiiiiesque  coe- 
lcstes  consiituios  conteniplati  siimus.  Sed  el  Domi- 

(1)  Diipin,  Ci6/io//i.l.  I,  p.  2li7et278;  Tillcmont., 
tOiii.  IV,  iiol.  1i,  in  Cypr.;   Cciliier,  toin.  iii,  p.  IM. 

(2)  B;iioii.,  ad  nnn.  2")o,  iiiini.  57  ol  sciiq. 

(5)  .Viigustin.,  lib.  IV  dcDoclrinu  Cltristiana,  c.  21. 


ris  niajusculis  ante  mille  annos  scripium,  numerat) 
«  reperiri  consiaiiier  inlerea  opera  S.  Cypriani,  qiiai 
nullam  habcnt  difficnllalem,  quin  siiit  S.  Cypriani.  » 
Praelerea  landat  Flori  Lngdunensis  exccrpla  cx  opo- 
rilius  S.  Cypriani  ,  iii  (|uibus  varios  locos  ex  eodein 
libro  occnrrere  ait ,  cum  lamen  caetera  on.iiia  ccrte 
Cypriani  sint.  Diffiieri  tameii  non  possunuis,  quin 
prscter  diversitatcm  slyli  hinc  el  iiidcclian.  noiiiiullai 
pliraacs  obsciiriores  iii  eo  legantur,  quas  in  Sancti 
opiribus  indubiiaiis  noii  facile  reperlie  est.  Sed  el  in 
inferorum  poenis  cnnimcmorandis  morem  Gentilium 
noiiiiiliilscquitiir,  qiiodhaudsclo,  aii  sanciiimCypria- 
tiumsatis  sapiat.  llaquc,  liccl  mulluiu  propciideaai  j 


g^7  bE  SCRIPTIS  DIVI  CYPRIANI  OPERIBUS  DUBIIS  808 

ul  lamlalum  lil.rnm  ipsi  aJscriham .  id  lamcn  cciio  A  <iiiain  l'eciiis  Misciiavorat,  perscciilioncm  memnrat, 
f.iccie  iioii  aiisim.  CciisiiftriMl  <|ui(leiii  piiiniim  Lova 


iiicnses  ac  deinde  eiiain  Parisiciiscs  opcriim  S.  Aii- 
giistini  ediiores,  eumdem  libruiii  a  saiicio  Docloie  in 
libro  I ,  cap.  50,  conlra  Gandeiiiimn  ciiari ;  sed  qusc 
ipsccx  S.  Cypriano  ibi  niemorat,  proprie  ac  iimlto 
pressius  liabentur  in  Epislola  ad  Doimlum. 

III.  Libnim  de  Diiciplinn  ei  boiw  pudiciiiiv  Biiluzius 
inlcr  opiiscula  S.  Cypriano  vnlgo  ;idscri|>ta  priuio  loco 
rccensuii,  nelhiriiiinus  ci  P;imclius  genuinuin  ejus- 
dem  foeluin  csse  cciisuere  conlra  Erasmum  alios- 
(|ne  (I),  (|ui  illuiii  propler  slyli  dissimililudincin  ci- 
dem  abjudicaruni.  .\iiciorem  ccrti;  liabiiii  episcopum 
;i  grege  suo  absentem,  quique  eum  conlinuis  exhorla- 
tionibiis  ad  virtutum  studia  excitarc  soiebat,  pi  oui  ex 


iii  qiia  posicriore  multos,  qui  in  priina  ceciderant,  in- 
viclos  sieiissc  asseverat.  Quaiiiobrcm  Maianus  (1), 
eiim  pnst  pcrscciitionem  Galli  iii  pacificis  Valcriani 
impcrii  primordiis  scripsisse  mcriln  aiilumavit. 
Eumileiu  .'Vfrnm  fuisse,  passiui  colligmii  eruditi,  quod 
ad  Fclicissimi  Scliisiiia  iii  Africa  fere  uiiicc  noium, 
alhidcrc  viilcalur,  diiin  ail  :  «  Quid  ad  islu  respon- 
d  ani  iiervcrsissimi  Novaiiaiii,  vcl  niinc  iM-r.Licissim 
pauci?iS.  (^oriiclii  opus  non  esse,  ul  Erasmus  su- 
siiic;itiis  csi,  siiadent  ista  ejusdcm  verba  :  <  Sacra- 
niciilMin  Baptisnialis,  qiind  ii:  saliilcin  gciiciis  liu- 
niaiii  piovisuin,  ei  soli  Eccle.si;B  coeleaii  ratioiie  celc- 
brarc  (Cliristus)  per  os  suuin  piaioslcndit.  •  Ilacc 
S.  Cypriani  errorem  dc  H;crclicorum  B;iptisino  olent. 


ipso  libri  exordio  indubitalum    Cst.  Scriptum   esse  B  a  (pin  S.  Corncliiis  remoiissiiiius  scmpcr  fuil. 
perseculionum  tcmporibus colligere  cliain  iiccl,  duni  Al  vcro   M;iranus  prater  siyli  disson;inliaiii  aliud 

iii  eo  dicitiir  :  I  Persecutionem   non  poie^  liinero      (|nid|iiaiii  iii  coilcm  advcriissc  censel ,  ob  quod  sancto 
(Virginila<)  dum   iliuro  de  securitate  poiest  provo-      marlyri  tribiii  non  possit.  Librum  auclor  sic  exorsus 


care.  »  Hinc  Pamclins  opinatus  cst,  in  scccssu  sub 
Pccio  editum  essc  :  vcrum  hoc  pariiin  verisimile  csi, 
cuin  Poniius  illius  non  ineminerit,  qiii  cx  npcribiis  a 
Sancto  cdiiis  utililalem  secessiis  ejusdem  lam  slu- 
dinse  commendavit,  idenque  siiie  diibio  maxime  com- 
memorassel  librum  iu  ipso  secessu  coiiscriplum. 
Prxler  siyli  discrepantiam  Tillemoniius  (2)  in  co 
prxlerea  dcprehcndisse  sibi  visus  esi  aliqueiu  de  di- 
vina  gratia  lociiin,  ex  qiio  scriptor  S.  Augustino 
piisicrior  judicari  posscl,  nisi  de  pciseculinne  ibidcni 
fieret   mciitio,    quani  tanicii    ipsam    ad    V;iiulalos , 


cst  :  I  CogiUiiiti  milii ,  ct  iiitolcr;ibililcr  aninio 
aisluaiiti,  quidnam  agcre  debciem  de  miseraiulis  fra- 
Iribiis,  qiii  vulncrali  iionpropri:i  voluntaie,  scd  diaboli 
ssRvicntis  irruptionc,  adhuc  usque,  hoc  csi,  pcr  lun- 
gam  lciiiporum  seriein  agentcs,  poenam  dareiil;  ccce 
cx  adverso  oliorius  estalius  bostis,  ct  ipsius  paiernu: 
pieialis  adversarius,  h«reticus  Novaliaiiiis,  etc.  >  Et 
riirsiis  postquam  dixisset,  niulios  ex  iis.quiin  i  prinia 
acic  >  id  est,  Deciana  persecutionc,  viilneraii  fucrunt 

«....posica,  id  esisecuiidopra:lio fnriiler  |icrsevc- 

rasse,  >  subjiinxii :  i  Eccc  quam  gloriosos  qiiam  Doinino 


alinsque  hxrelicos  forsan  periinere  suspicalus   cst.  Q  taros,  !5cliism;iiici  isii  ligua,  foeimiii,  blipulani  appel-    . 


Vcrum  ad  liaic  rectc  reposuit  .Maranns  (3)  inimis  pro- 
babilcm  esse  hanc  coiijccturam,  cum  iii  indubil.itis 
S.Cypriaiii  operibus  mullo  pluia  ejusinodi ,  ac  forte 
expressiora  dc  diviiia  gralia  lesiimnnia  occurrant. 
C-ctcruin  nolal  Pamcliiis  ribruin  huhc  lum  in  insigni 
ct  vclusto  codiceCarlhusia;  Culoniensis,  tcsic  Gravio. 
luin  iii  codicibus  Ludovici  C;irrionis,  cl  S.  Panlaleo- 
nis  Colonia;  S.  Cypriano  inscribi ;  auctorem  vero 
mulliim  iniilalum  esse  Terlullianuni  in  libro  de  Pu  - 
dicilia,  et  cx  co  pluriina  iransiinipsissc  :  qiiod  ad 
styluin  aulciii  spcciat,  cjiismodi  bievcs  scniciilias  et 
cnlliymcinala  eliain  in  libro  dc  Discipliiia  el  habiln 
Virpimm  rcpcriri,ct  ubiciiinqucsanclus  anlisles  Ter- 
lulli;iniiin  imiiatiis  cst.  IUud  cerium  est,  pncter  styli 


lare  noii  dnbiiant,  qiinriim  p.ircs ,  hnc  cst,  iii  codcm 
criniinc  lapsus  stii  adliuc  iisipic  cunsliluios,  ncc  ad 
pteiiilciUiain  admiltciidns  essc  pru;sumiiiit.  >  Ex  iiiscc 
vero  Maranus  duo  infert  :  primum,  nuciorein  libri 
episcopuni  fiiisse,  qui  mnlestc  fcrebat,  Novatianiiin 
sibi  in  lapsis  pa-nitcnlibus  huiiianitcr  tractaiidis  impic 
advcrsari.  Allerum,  eumdein  auctoiem,  dum  scribc- 
rel,  nondum  pacciu  concessissc  iis,  .pii  sub  Decin 
lapsi  (ueranl ;  atquc  adco  huiic  S.  Cypnaiiiim  iioii 
csse,  quein  conslat,  iinminenie  <ialli  pcrsccutionc,  iii 
concilio  Carlliagincnsi  paccin  lapsis,  cliam  anic  cx- 
plctain  lolaiii  poenilenliani,  daiidain  csse  decievisse, 
ne  pcrseciitinni  succiimbcrcni.  Nec  inanis  cst  hicc 
Maraiii  arguiiiciitaiin  :  iion  tam  certa  taincn,  qiiam 


dissimiliiudinem.quo  iion  semper  coilcmS.  Cyprianus  u  ip.si  visa  est.  Naiii  piiiiio  quidcin,  quod  prinii  loco  do 


iisus  esl,  iiiliil  nbstare,  qiio  miiius  ipsi  adscribatur. 

IV.  Libriim,  qui  :id  Novaiianiim  H;iTcticum  de  Spe 
venia;  non  negandn  iiiscriptus  cst,  ob  siiiiilcm  diclionis 
difTcrcntiam  Er;ismus,Tillemontius  (4),aliiquc,  alteri 
auctori  adscribciidiim  judicaruiit ,  carlcra  iiec  S.  Cy- 
priann  indigniim,  ncc  ab  illius  :clale  reinolum  cssc 
confessi.  Certe  auclor,  qui  in  ipso  libri  cxordio  sese 
cpiscopum  esse  prodii,  non  nisi   unam   posi   cani, 

(1)  Dupin..  lliblioih.  tnm.  i,  pag.  207.  Ceillicr, 
Hiiloire,  tnm.  ii,  pag.  15.". 

(2)  Tillcnioni,  lom.  iv,  arl.  28.  pag.  lliei  81. 
(5)  Maran.  in  Vita,  §  5o,  pa^.  118. 

(4)  Tilleinonl,  Mimoire%,  loin.  iv.  ul.  il,  p.  56. 


paeuitentia  i  pcr  Inngam  temporuinscricm  >  prodiicia 
legitur,  ad  liileram  accipi  non  potest,  nisi  quis  dicerc 
voluerit,  Novatiaiium  lucresiin  suam  sub  Valeriano 
priinum  spargcrc  coei<isse,  aut  ccrte  liiijus  rei  noti- 
liam  tuiu  tanium  ad  auctorem  libri  pcrvenissc;  quo- 
rum  iiculrum  dici  pntest.  Noii  primuin,  quia  ex  com- 
mcntaiio  pr.ievin  coiislat,  illum  sub  Decio  una  cuin 
scliismaie  lucre^im  siiam  cxcilasse.  Nnn  cliam  se- 
cuiidum,  ipiia  iiulla  verisimilis  raiio  produci  potcst, 
oli  quaiii  c]iiscopus  Afer,  qualcin  Marainis  auctorcni 
libri  fuisse  admillit,  Nuvatiani   hxrcsim,   iii  Afric» 

(I)  Maran.,  loc.  cii. 


800 


PROLEGOMENA. 


810 


rioiissimain,  d  iii  concilio  Cariliagiiiciisi  diunuaiaiii,  A  iiuligiierni;  iiidicalur  eiiim  ibi  non  obsciire,  recipicn- 

dos  iii  Ecelesiam  lapsns,  cl  a  spe  veni.ne  miiiime  ar- 
cciidns  qiionimvis  criiiiiiiiim  reos,  diimmodo  canoni- 
c;ic  poeiiilenliu!  scse  siibjeceriinl.  Nec  tacef  qiia;  in 
contrariuin  adsint  argiimciiti ;  iiifriiigit  tanien  llla  : 
priinuin  esi,  interpretalioiicin  Scripliirac  hic  allegari 
valdc  divorsam  ab  ea  qiia  iitilnr  Cypriamis;  liuic 
Tiombclliiis  roplicat ,  veleres  inodo  uniiiii ,  modo 
aliain  .Scripliiroo  inicrpretaiionem  scqni,  liiijiisque 
rei  adei»  inulia,  adeo  pcrspicua  dociimcnla  lialicri, 
nl  dc  eajam  nemo  dubitei;  airerlqiie  nmiin,  sed  ma- 
nifestum  cxcmplum  iii  Aiigiisiino,  qni  versiciilum  :22 
c.Tp.  xvni  Ezecli.  quatcr  addiicit,  cl  diverso  scm- 
per  inodo ;  iiicusai  prxterea  amanuenses,  qiiod  licen- 
li:im  non  levem  sibi  arrogarint  substiliiendi  nnii  raro 


taindiii  igiiorare  pnliicrii.  Videiiir  iiaque  scriptor  de 
tcmporc  niiniie  cx.icte  loculus  ;  el  ista  :  Adliuc  usqne, 
lioc csi,  per  loiignm  leinporum  seiiein,  non  ad  Valeiia- 
ni,  scd  ;ul  Calli  iinperii  primordia  rcfcrcnda  esse. 
Scd  iiei|iie  ex  sccundo  tcxlu  ccrlo  infcrri  potcst,  quod 
indc  iniulil  Maraiuis  ;  auctorem  scilicct ,  dum  scrilie- 
rel,  noiuiiim  p;iccin  conccssifso  lapsis  siib  Decio. 
Non  eiiim  Iianc  ipsis  a  sc  dalain  innciaiiir,  scd  cain 
lnijiisinndi  picnilcniibus  ad  id  usque  tenipus  a  Nova- 
liaiio,  ejiiiqiie  asseclis  lam  duriter  negalain  csseal- 
rirmat,  ut,  si  liorum  jiidicio  standum  essel,  nc  ad 
poenilontiam  qiiidem  eliam  tnnc  lapsi  paniteiit^s 
adinillcndi  essont.  Non  satis  quoque  verisimilc  est, 
eumdem  auclorein,  jam  imperanie  Valeriano,  ctiam 


cogiiasse,  qnid  lapsis   poenilcniibus  agendum  esset,  B  interiiretationeni   sibi  pr;vdileci:un   inierprcta.ioni  , 


cnmjam  iiide  sub  Dccio  iii  Cartbagincnsi  a;qne  ac 
Romano  concilio  decretum  fuisset,  lapsos  ad  poe- 
niientiam  plenam,  ct  bacexplcta  ad  pacem  admilteii- 
dos  essc;  ac  deinde  praelerea  in  altera  Caribaginensi 
synodo,  imperatore  G:iIlo,  siaiiiUim,  ut  propter  iii- 
stanicm  pcr.-ecuiionem  Ijpsi  omiics,  qui  a  primo  die 
lapsiis  siii  poeuitfliitiam  agcrc  cocpcrant,  nec  ab  Ec- 
clcsia  recesscrani,  c;idem  pacc  mox  importirentur. 
Quamobrem  si  episcopiis  ille  Afcr  luni  ctiam  reipsa 
cogitaverit  qiiid  do  lapsis  facerc  dcborel,  dicendus 
est  de  iis  loqiii,  qiii  posleriori  docrcio  iion  compre- 
liendercntur  :  ct  bac  raiioiic  tota  difficultas  evane- 
scil,  cum  hujusmodi  dclibcraiio  ;cquc  in  S.  Cypria- 
nuni,   qiiam   alium    qucinciimqiie  cadcrc  poliicrit. 


qiia  iisus  fucratauclor  illc  r|iiciii  cxscribebant. 

Alterum  esi,  quod  vcterum  nemo  hunc  libellum 
allcgel,  ant  Cypriano  atiribiiat  :  cui  id  opponendnm 
putat  Trombelliiis,  nec  ila  tenierc  aflirmandum,  ve- 
teres  alios  bunc  libellum  non  allegasse,  cum  tol  doc- 
torum  opcra  adliuc  dcsidereiniis,  necmultuni  curan- 
dum  esse  negativum  arguraentum,  ex  velerum  silen- 
tio  desiimptnm:  dari  autem  posse  raiionem  saiis  pro- 
babilem,  cur  ex  vcieribus,  qiios  quidcm  babcmiis, 
nomo  libelliiin  liunc  alleget ,  qiiod  dcsicril  baiid 
niullo  post  Cypriani  tempora  error  is,  qiiem  libellus 
iste  confiitai,  idcoqne  desicrit  etiam  occasio.id)  qiiaiii 
allegaretur.  Jiingit  ctiam  baiic  de  libelli  auclore  du- 
biiandi  rationcm,  quod  exsiilcrinl  jam  pridem  nnn- 


Maraiii  igiiiirob::ervatio  niagis  qnidom  diibium  facit,  G  niilli  eliam  inler  Latinos,  qui  Cyprianum  lioc  in  scri- 


an  laudatiis  libcr  non  potius  altcri,  qiiam  S.  Cy- 
pi  iano  adscribondus  sit,  sed  buic  ccrlo  abjudicandum 
csse,  non  evincit. 

V.  Exhorlaiio  atl  Poeiiitenliam  Divi  Cypriani  mcdio 
lioc  saocnlo  iii  lucem  protracta  esl,  prim;inK|ue  lucem 
viditRononia;  anno  17,'»1,  cx  typograpliia  S.  Tbomoc 
Aqaiualis,  apud  llioronymum  Corciolani ,  vulgante 
eam  ex  ms.  codice  Biblioibeca;  Cauonicorum  Re- 
gularium  congregationis  S.  Salvatoris,  quoc  Bononia; 
esl,  viroeruditissimoet  reverendissimo  doniino,  bu- 
jus  ipsins  coiigregalionis  qiiondam  abbate  gencrali, 
Joannc  Clirysostomo  Trombellio.  Ediderat  jani  ille, 
adslipulaniibus  aliis  suk  congiegaiionis  ,  (piac  eru- 
diiissimis  viris  abundat  canoiiieis,   similium  aiiecdo- 


bendi  genere  imitabaiilur,  iii  quorum  numero  Pcla- 
gius  eminuerii.  Cum  expensis  hisce  omnibiis  niaxime 
lameii  vero  simile  sit  ad  Cyprianum  periinerc  liunc 
libelliim,  vel  saltem  ad  veiustiim ,  valde  irobabilem, 
et  coa;vum  Cypriano  scriptorein,  et  Iibris7't>i(imoiiio- 
rum  adeo  xqiialcm,  ul  qiiasi  unum  cuin  illis  corpus, 
si  conjungalnr,  vidcri  dcbeat;  ncc  rnodica,  ul  Troni- 
belliiis  judical,  ejus  sit  utilitas,  <  eum  ego,  iiiquii  Cl. 
Oberlbiir  (1)  ccnsui  iiec  pra;teriri  posse,  nec  a  libris 
Teslimoniorum  separari  deberi.  > 

De  ipsa  autem  libelli  luijus  utilitale  ila  dociissiinus 
Editor  disbcril  :  «  .\n  non  valde  iiiilis  est  libellus,  iii 
quo  usiuitissimiis  Ecclesix  inos  einiiicl,  »  ut  soilice< 
exortiis  crror  adductis  pluribus  Scriplurariim  icsii- 


(oruinPalrum  Uliiiorum  opusculorum  volnincn  unum.  D  moniis  siatim  reprimatur;  et  in  quo  tanla  vclustissi- 


Et  iu  voluminis  ii,  prima  parle  ila  inscripia  :  Cij- 
priaiii,  Hilurii  alioruimiue  vclcruin  Palruin  Lalinorum 
opuscula  a  Canonicii  Reguluribus  S.  Salnuiorii  nunc 
primum e(/i(a,coniniunicatcum  crudiiis  Iiuiic  Cypriani 
ribelliini.  Sagacissimus  ediior,  licet  non  oinni  cer- 
titudine  asseral ,  proprium  essc  liuiic  libellum  D. 
Cypriani  opus,  proiius  tumen  omniiiu  csl  liuic  S. 
Doctori  eum  iit  vindicel;  primo  ,  quod  Cypriani  uo- 
ineii  illi  pr;cpositum  codex  referat;  secuiido,  qiiod 
cadcm,  ipia  iu  libiis  Teslinioniornm  Cyprianus  ulilur, 
ct  liic  adliibealiir  dispiitandi,  Scripturcque  lcstiiiionia 
allcgandi  ratio ;  tertio,  quod  disciplina  liic  slabilia- 
lur  'juu.',  Cypii:ini  lomporc  iinpiii;ii;it:i,  tali  viiulice 
Patbol.  IV.  S.  CvpiUAX. 


in;e  versionis  portio  inest?  Quodsi  eo  ordiue,  quo 
coiliccs  cornin  tcmporum  conscripti  crant,  sacros 
Libros  hic  allegari  censes,  emolmnentum  aliiidconli- 
1IU0  in  eo  babes,  quod  quidein  hic  imiltis  coiiinion- 
dare  minime  est  opus,  sed  profecto  noii  lcve  est. 
Habel  eiiam  hoc  commodi,  ut  sacras  Scripluras  :ille- 
gans,  Ecclesiaslici  librum  addiical,  exemplo  siio  os- 
tendeus,  quanio  in  pietio  priuribus  ipsis  Ecclesi;c 
sscculis  babitus  sit  liber  ille,  quem  niinc  Prolcsianics 
minimi  faciunt. 

(>)  Oberlliurr  Opera  omnia  SS.  PP.,\o\.  m.  Upera 
S.  Cypiiani,  tom. !,  Wirceburgi  1782.  In  Epislobi  ad 
Cl.  Micli  Ignal.  ^^chmidl  pag.  20. 


«11 


DE  SCRIPTIS  DIVI  CVPRIANI  OPERIBUS  DUBIlS  8lS 

ARTICULUS  II.  A  prianuni,  jiKJice  Marano,  liabot  anclorem ;  nam  prK- 


Divo  Cypriano  suppo$ita  opera. 

I.  Varia  insnper  apurl  Baluzium  liabenluroptiscu- 
la,  S.  Cyprlano  olini  pnriier  adscripla,  qu:B  ipsiiis 
non  esse,  erudili  critici  satis  consenlinni.  E\  liis  ii- 
ber  rfe  Aleaioribtis,  ciijiisdani  Roniani  Ponlificis,  jii- 
dice  Bellarniiiin,  poiiiisesse  vidnliir,  cum  aucior  ini- 
tioscribat :  •  Qiioniain  tiobis  divina  el  palerna  pietas 
AposKilatus  diicaluiii  coiitiilil,  ct  Vicarinui  Ddiiiiiii 
sedeni  coelesti  ilignatione  ordinavil,  et  origineni  An- 
Ibentici  Aposioiatns.  super  quein  Cbristus  fundavit 
Ecclesiam,  in  snperiorfe  nostro  portamns,  accepia  si- 
mul  potestate  solvendi  et  li^andi,  et  ciiralinne  pecca- 
ta  dimittendi.  >  Jiidice  Oupiiiio  (1)  scriplus   qiiidcm 


terquam,  inquit  Dupiiiius,  qiiod  slyliis,  ac  scribcndi 
modus  plane  est  diversus,  Scripiiira  sacra  sempcr  iii 
eocitaiur  juxla  llieronynii  versionem.  Pnmeliiiscum 
aitribiiit  certo  ruidain  Errado,  cujiis  nomcn  ad  mar- 
gineiii  biijiis  libri  adscripliini  in  maniiscriplo  Aiigiis- 
lini  reperil ;  alii  tribuuiil  Patricio,  Hyberni.c  episcn- 
po,  c:ctcri  Clymaco.  Ilic  Iractatus  inier  opcra  D. 
Aiigiisiini  editus  cst;  tcsialnr  insiiper  Fcllus  oliin  in 
lingnain  Aiigl  riim  iraiislaliiiii  rnisse,  ei  in  volnminc 
manuscripli)  Hoinili  irum  Saxoiiicarnm  reperiri  sub 
hoc  lilulo  :  De  duodeciin  Abusivis  secundum  disputu- 
tioiiem  S.  Cijpriaiii,  episcopi  cl  inarltjris. 

IV.  Ilis  Traciaiibus  ndjicienda  esl  Oralio  in  liiu- 
dcin  Mariyrii,  etaller:i  de  Duplici  Hariyiio,ad  Furtit' 


681  ab  Episcopo  :  at   non  concludondum  e>l  ex  l:iu-  B  nultim,  qiK-e  ubaliqiio  rccenlioie  jiuctore  aiiiini  gratia 


datis  verbis  esse  Papam  Romaniim,  eoquod  se  Cliri- 
sli  Vicariiim  appellet,  hoc  enini  nomen  apud  veteres 
omnibus  episi-opis  d:itiir.  Hnjiis  tract:itus  siyliis  mi- 
nus  adhuc  slmilis  esl  stylo  Cypriani,  ciim  sit  involu- 
tus,  obscurus,  pleiiusqne  verbis  minime  Latinis.  In 
eo  Scriptura  sacra  aliter  reperitiir  citata  ,  ac  in  Cy- 
priani  libris,  illinsque  auctor  mcntioiiem  facil  libri 
inscripii  Doetrina,  sive  Doctrina:  Aposiolorum,  quem 
post  S.  Cyprianum  compusitum  essc  omnino  verisi-. 
mile  esi. 

11.  Liber  de  Singularitate  Clericorum  opus  est  uti- 
lissimum,  iii  quo  probatiir  Clericos  cum  mulieribiis 
non  debere  babiiare.  Nonniilli  Origeni,  alii  S.  Augus- 
tino  falsn  adjiidlcarunl ;  Baronius  C^)  nemiiii  ap.qiiiiis 


coinposit;c  suiit.  Prior  siylo  oviialo  ci  plus  a;quo  af- 
feclalo  scripta  est  :  et  paiet  ejiis  auctorem  id  inlen- 
dere,  iii  orationem  ex  lormiila  cunsciibat.  Exordio 
iiicipit  perlndeac  si  ad  populum  concionaretur ;  cjus 
periodi  suiit  elaboratae,  cogiiatioMes  iiiinia  religione 
atlcniiaue,  ac  ordo  valde  coaclus.  Oratio  de  Dupiui 
Marlyrio  miniis  accurale  scripia  est  ab  aliquo  auc- 
lorc  rccciiliore,  qiii  Cypriani  slylnm  voleb:it  iinilari. 
Ab  llenrico  Gravio  ei  Paiiiello  credilus  esl  Erasmus 
hiijus  fraiidis  auctor;  scd  :ibsqne  solido  fnnilamcnlo 
Erasini  iiomiiii  noii  leve  lioc  dcdecus  inusseriiiit :  el 
cerie  vlr  ille  doctus  eani  ineliiis  occiiltassel  fiaiidem  ; 
quamvis  eiiim  auctor  fiiig:it  se  scribcre2-i0  aiiiiis, 
aut  circitcr  posi  Christum,  aii  tamcn  Religioncm  la- 


quam  S.  Cypriaiio  nostro  atiribiii  posse  staiuit,  sed  C  tius,  qiiam  imperiiim  dilTuiKll.  Mcminit  pTsecutio- 


ab  liac  opinione  disseniinnt  Bellarmliiiis,  Pamelius, 
cxterique  neolerici,  qui  etsi  librum  illum  insignem 
ac  ntilem,  atque  aniiqiii  scriptoris  esse  passim  agnos- 
canl,  slylnm  tamen  ejusdem,  et  barbaras  voces  (5), 
qua;  hiiic  inde  in  eo  occurrunl,  S.  Cypriano  indi- 
giiuin  esse  merilo  pronuiiciaiit.  Huiic  trncialum  nlli 
eilam  llieroiiymo,  quidam  Gaudenlio  Brixlensi  tri- 
buerunt.  Sed  neque  llicronymi,  ne(|ue  Origeiiis  slylo 
scriplus  est  (4),  magis(|uc  accederei  ad  slyliiin  Gau- 
dentii ,  episcopi  Brixiensis,  iiisi  obstarent  maiiu- 
scripta,  et  ea  qux  typis  sunl  excusa,  qiiorum  nulliiin 
enm  illi  tribuit.  Editionis  Anglic.w  aucior  conteiidit 
huiic  tractatuin  fuisse  coniposiliim  temporlbns  Ve- 
iieribilis  Bcda;,  cuin  qu:csiio  de   coclibatu   in  Occi- 


dente  agiiaia  csi  :  at  lifRC  conjeciura  nulla  solida  ni-  p  \\^  adjccius  cst  (I) 


niim  Diocletiaiii,  el  .Maxinii,  sive  Maximlani,  belli 
adversus  Turcas;  facitqiie  mcntionem  monachurum 
eorumque  artiuni. 

V.  InaviUM  deOperibus'Chri!.ti  Cardinalibus,  sive 
principalibiis,  Cypriaiio  tribntiis,  licel  siylus  sil  plane 
alius,  fidc  multorum  iiiss.  restiiulus  esi  Arnaldo  a 
Bonnevallo,  in  dioecesi  Cariiuicnsi  Abbali,  Bcrnardi 
aiiiico,  qui  cirra  niedinm  s;e(uli  xii  florult,  cum- 
que  papa!  Adri.ino  IV  inscripserat,  quiqiie  alios 
tractatus  BibliotlieciB  SS.  Pairum  inserios  eodcm 
Btylo  conscrlpsit  rfe  Verbis  Christi,  deCnice,  se.T  die- 
riim  Operibiis,  ct  M ariwVirginis  Laiidibus  ;  aaicniqm 
libiiini  Mcdiiaiionum,  qiii,  iioiidiim  editus,  oporibus 
Cyprianl,  in  Aiiglia,  typisOxoniciisibiis  novissiinecUi- 


tiliir  ratioiie  (.^). 

III.  Liber  dediiodecimAbusionibus  sceculi,  qui  etiam 
Au^ustino  adscribilur,  ncque  hunc  patrcm,  neqoc  Cy- 


(1)  Dupin.  Biblioiliec.  Auefor. ,  tom.  i,    pag.  278, 
in  iiot.  o,  edil.  bil.  CoIdii.,  etp:ig.  :2(>7. 
Ci)  Baronius  ad  :iiiiiiiiii  253,  iiuiii.  'ii. 

(3)  T;ilia  vcrba  biirbara  siiiit  :  Repulsariiim ,  con- 
stitutioniirios  vulgiiritutis ,  flumirorum ,  probronilalis  , 
fiar/icipin,  aduimri,  vunificut,  egestosam,  procuraliva, 
ubsentiirii,  elc,  eoniugnliier. 

(4)  Vid.  Hisl.  Theolog.  Crilic,  toin.  u,  de  Scriptis 
Oiiijenis  pag.  2()0  sciq. 

(  )  Vid.  Maraii  ,  in  Vita  Cypriani,  §  36,  iiag.  120 
sq.,  cdil.  Venol.  1728.  '   •* 


VI.  Niliil  dic;im  de  Expositione  in  Syinbolum  Apo- 
stolorum,  ipiod  cxiiniiim  opiis  Ilieroiiyino  eti:im  ad- 
scriplnin,  nunc  onminm  judicio  restltuiiiir  legitimo 
pnrciiti  Ruflino  Toraiio,  Aquilelcnsis  ccclesl.i!  pres- 
Iiyicro ;  do  liac  Exposltioiie  Goniiadius  in  Catalogo 
Viroriim  illustriitm  meminit,  dum  aii  :  i  Proprio  au- 
leiii  labore,  iiiimo  gratiae  Dei  dono,  exposuit  idein 
Ruflinus  Symbolum,  ul  in  cjns  coinparaiiune  alli  iioii 


(1)  Hsec,  iit  sane  decebat,  ad  siiam  medii  nevi  «la- 
tem ,  rciiiiitciula  nlque  siio  niiclori  Icgilinio  ad- 
scriboiida  opiisciila  In  liiijuscc  Bibliolliccx  dccursii , 
Dco  faventc,  curabimus.  Edd. 


8IS 


PROLEGOJJENA. 


814 


cxposuisse  crcdanlur.  i  Inter  Hicronyini  opern  sup-  A  bcne  longa,  Vigiiio  episcopo  (1)  iiuncupala  aiixii,  nun 


po  iiiiia  eiium  nune  cx$iai(l). 

Yil.  Traciulus  de  Uwreiicorum  Baplismo,  advcrsus 
S  Cypriani  scutcnliain  a  doctissimo  Uig.illio  priinum 
iii  liicem  edilus,  veioris  csl  aucloris,  qui  anie  Aii 
giistiiii  leuipora,  et  Cypriani  foisaii  xlatc  vixit.  iluiic 
lilxlluni  de  Reboplimale  Baluziui:-,  nionenle  piiiiiiiin 
Miilippo  Labheo,  scriplum  liiissc  ceiiset  (2)  alj  Ur- 
siiio,  monaclio  Afro,  qiieni  Geunadiiis  iii  libro  de 
Scriptoribtis  Ecctesiasticis  iiilcr  Scriploies  a!vi  qiiarli 
jiim  desineiitis  nnminat,  el  scripsisse  iradil  adversus 
eos  qui  relia|itizaiidos  lixreiicos  deccmunl,  atquc 
docuisse  rcbapiizandos  non  esse  eos,  qui  in  nouiine 
vel  siuiplicitcr  Christi,  vel  in  noniine  Palris,  el  Filii 
et  Spirilus  saiicli,  quamvis  pravo  seiisu  baplizanliir, 


coiislat;  iil  sidiim  liqiiet  cx  plurimis  jirxfalionis  lo- 
cis,  euin  viyeiitibiis  adlaic  persecuiionum  tcmpoii- 
bus,  et  aiiie  suscej)i;iui  ab  imperaiuribus  fidem  Cbri- 
siiaiiau)  scripsisse. 

IX.  Tertium  deniijue  udversus  Judceos  Tr.ictatuui 
ob  iiimiaiii  siyli  .diiisoiianiiaiii  Cypmuo  tribiii  non 
piisse  Critici  pariier  conseiitiuiit;  observa  insupcr 
Cl.  Diipiiiius  diiobus  bis  in  opcrilius,  pra^faiione  iii- 
niinim  Vi^ilio  iiiscripla,  el  Tiiictatu  adversusJudwos, 
niliil  coiigiuens  el  soliduiu  repwiri  (2). 

X.  Carmina  Qeuesi^  ei  Sodoma  inscripta  Cypria- 
num  auctorem  habcrc  Pamcliiis  arbitralus  cst,  eo 
quod  a  Geoigio  Fabriiio  ac  MorclUo  cl  in  codice 
iiis.  Biblioibecx  Yicloriiia;  apiid  Parisios   ipsi    tri- 


iis autcm  posi  simplicem  Triiiitalis  conrcssioiicm  suf-  B  bu:iiitiir ;  quodque  aliquot  plijrases  Cypiiauicas in  iis- 


ficere  ad  sulutem  manuum  inipositioiiem  (3). 

Persuascruut  potissiinuii)  Baluzio,  ul  opusculum 
lioc  Ursiiio  iribiieret ,  licet  Guilelinus  Cave  illud 
quod  invalescente  persecutione  scriptum  videalur, 
a!vo  Cypriani  asserat,  illa  verba  :  i  pnst  tot  sxculo- 
runi  taniain  sericm  >  quac  ipsuin  iiiter  el  Aposlolos 
intercesseril;  elisainqiicpuiatCaveicensiirain  exiiide 
quod,  ut  ipse  alias  dc  lempore  concilii  Elibcriiaiii 
oslendisset,  nienlio  persecutionis  facla  autiquilus 
1'ucrit  ab  iis  etiam,  qui  diii  post  extiiictam  persecii- 
lionem  vixerc.  Rig.iUius  ecoiilra,  editnr  Oxoiiiensis, 
Tillemoiiiiiis,  Caveus,  M;iranus  ci  Gallaiiilius  arbi- 
Irantur  opus  cssc  Auctoiis  ab  asvo  Cypriani  paruin 
disiauiis  {i). 


dem  deprelieiidisse  sibi  vidcrelur.  Verum  lia;  raiio- 
nes  exigiii  moiiienii  siinl,  noquo  memorata  Carmina 
saiiclo  Miirlyre  sal  digiia  suiit,  et  igiioti  ciijusdara 
auctoris  esse  rectius  creduntiir.  Nilulpariler  suadel, 
alterum  itcm  carnien  ud  Seiiatoremex  Clirisliiinalle- 
ligioiie  ad  Idola  conver^um,  Sanctonosiro  vimlicare, 
uli  iiic  IJtjmmtm  de  Cruce  Dommi  ,vel  de  Pasclta  Do- 
mini,  nti  Painclius,  vcl  Lignum  viiw,  uli  Fabritius  le- 
gcruiit,  qucm,  codera  tesie  Pamelio,  cQdex  Dunensis 
Viciorino  adscribil,  et  post  ciijus  fiuein  alicr  codex 
Coriiclii  GuaUeri  baliel  :  Ca.'/ii  Ctjpriaiii  episcopi  et 
marltjiis  lltjmiius  dc  Pasclia  Domiiii  N.  J.  Chrisli,  aut 
secundum  qtiosdam  Victoriiti  Pictabroneitsis  (id  est, 
Pelabonensis  yel  Pelavioneasis)  Epi^copi,  cujus  iio- 


VUI.  Noii  inagis  S.  Cypriani  operibus  geuuiiiis  ac- C '"''"^ '^''"'"  '"  aliis  uiss.  codicibus  exsUire  dicilur. 


censeri  possuiit  Traclalus  de  Moitttbus  Siita  ei  Sioii , 
adversus  Judwos;  liber  ad  Vigilium  Episcnpiim  de 
Judaicu  Incredulitate,  el  Traclaius  udverstis  Jitdwos, 
qiii  iuseciiti  suul  Oominum  nosiriim  Jcsum  Cliristum. 
Nam  primum  a  viro  composilus  cst ,  qiii  Rabbino- 
ruiu,  ct  Cabaliislaruni  deliriis  ndem  adliibel);il,  iiii- 
gasqiie  Cypriaiii  iiigenio  piorsiis  indiguas  complecii- 
tur.  Altcrum  Qpniculuiu  de  liicredulitate  Juduica,  imn 
nisi  iirajfiiiioiiciii  esse  ciijusdam  (^In  istiani  senis,  qiii 
scsc  Celsiim  iiominai,  in  Jascmis  Cbristiaiii  ,  ct  Pa- 
pisci  Judx'i  dialoguiii,  e  Gr;»;ci)  Latinca  sc  redditum, 
Igenli  inanifesiuin  eat.  Ha;c  ,pra:falio  iilco  inier 
opcra  Cynriani  forsan  adopiata,  licct  pia;cipiti  iii- 
miuin  judicio,  aliquando   fuil ,  i|und  in  codicc  Col- 


Iii  Balu/.ii  cditione  Venem  Vicloriiiiim  Piciaviensem 
pr;cferl. 

XI.  Alii  Tracl;iiiis  Cypriano  iiiscripli  iion  laiitum 
siinl  siippositilii  scd  cliaiii  niigas  ct  incndaria  conti- 
neiit.  Sic  opus  dc  Caeuu  ridiculuiii,  ac  iiiCiitiis  refcr- 
tiim  csi,  iioii  niodo  ilaque  siinclo  Martyre  iitJSlro, 
scd  iiCc.Cliristiano  hoii.iiie  digiiuin  est;  foeliis  scili- 
cet  ciijusdain  nugaloris,  sacr;L  Scripturse  liihtoiiis  ad 
iiieptas  fabulas  suas  abusi,  ul  miium  sil,  illiim  S. 
Cypriaiio  iioslro  uinqiiam  aiiscribi  poliiissc.  Tille- 
moiiliiis  (5),  ob  inepussiiuos  uon  cx  rcbus  profaiiis, 
sed  ex  Scriptiiris  sacris  eliam  per  fas  et  iiefas  de- 
ductns  jocos  illud  Turca  digiiius,  qiiam  Chrisliaiio 
jiire  iiieilto  cxisiiiiial.  Teslatiir  Saliiiasiiis  iii  Nulis 


benino  1453  sigiialo,  hnc  cjus  inilium  sil  :  Cypriu-  n  aJ  Flavium  Vopiscum,  pag.  590,  sc  bcnelicio  doctis- 
uus  Viijilio  fratri  ^ulutem!   Porro    vclustus  is  Dialo- 
giis  Gra!cus  csl,  cuin  Oi  igcncs  lib.  iv  conira  Celsuin 
ejusdein  mcmiucrii  (5).  Qiiis  iiualisqiic  fuerit  illeCel- 
sus,  qiii  ea  iii  latiniim  serinoiiem  versa,  pra.'falioiie 


(I)  Similiier  liunc  librum  .cuin  RufUiii  operiLus 
d.ibiiiiiis.  Eup. 

[-i)  Ualiizii  nol.  «.  in  Auonyuii  Ijljrum  de  liebap- 
tismau,  pag.  73,"),  cdit.  Venet.  1748. 

(5)  Yide  toiii.  pr;eced. 

(t)  M;iian.  in  Viiu  S.  Cijpriuni ,  §  5S,  pag.  117. 
Gallan.l.  Uibliotli.  .SS  Pulntm,  timi.  iii,  ProleiOin., 
|i;ig.  a^,'^  Walch.  Uisinr.  der  Keizer.,  l.  ii,  piig. 
508  sci|q. 

(5)  Vjd.  Hist.  Tlieolog.  critic,  loin.  i,  dc  Arisloiie 
Pellaeo,  arlic.  u,  pag.  38C,  3'J:2. 


siiiii  jiiriscon.--ulli  Jurcii  habuissc  liiiiic  Liliclliiin  iiia- 
iiuscriptum  ab  Azeliiio  monaciio  Rliciiicnsi  veisibus 
rcddiium  cuin  Iioc  tiliilo   :  Cwita  Aieliiii,  liliemeiisis 

(1)  lluiic  Vigiliiim  Paiiioliiis  Trideniiiiiim  cjiisco- 
pum  fuisse  conji.  it;  sed,  ipind  Ceisus  Vigilio  siio  de 
iuluro  mai  lyrio  gialulaliir,  euiiii|ue  ait  Dui  jiidicio 
niirlyreiu  Ocsliiialum  liiisse ,  cuiii  iiiir.ibili  modo 
Episcopiis  coustiluliis  csl ;  id  Vipilio  Tiiilciilino  ap- 
Uiri  iion  potosi ;  quein  s;cciiIo  iv,  <xeiiiitc  lii  siiiiimn 
Eccloiic  pacc  viventcm  iicino  spe  ei  exspcctaiioiie 
Mariyreiii  dicero  poiuil. 

("2)  Du,jiu.  liibt.  Atulor.,  loni.  i,  pag.  ifiy,  edit. 
lal.  Coloii. 

(5)  Tillomoiit.,  lHe'moir.,loiii.  iv,  pag.  81,  art.  05 
Sur  S.  Cyprien.  ' 


8i; 


bE  SCRI1'TIS  DlVl  r.Vl'RIANI  OPEUIBLS  DUBIIS 


816 


nioiinclii.  qiinm  condidH  ad  llenricum    iiiipcmforcm  A  h  Cyprinno  cniinindunl.  Oxonionsis  opcriiin  Cypriani- 


iiiiilnlus  Cijprinnim  Caillingiiiensnn.  Po  ondeni  liliro 
gc.]iipniia  rcfcrt  C.isiiniriis  Oudinus  (1)  :  <  Ununi 
«  (|ii(>qiie  mc  admonuii  circi  npusculum  Ccena  Cy- 
f  pyiiini  iii  opcriliiis  ejiis  inscripliiin  ,  vir  crudilione 
f  clarissiniiis  Godofridus  Guiliclinus  Leibniiius,  epi- 
«  si(ila  llannvcrn!  scripla,  anno  1707,  dic  29dcccni- 
I  liris,  liiberi  apuil  sc  cditioneni  liiijiis  ojicllx  fuc- 

<  Inm  in  Gcrinania  aniio  1G81,  in  parva  fornin,  cuin 
I  vcrsione  illiiis  vcrsibus  Germnnicis,  alquo  in  isla 

<  cdiiioiic,  qux  duliio  priicul  ex  lide  ms.  codicis  an- 
«  tiqui  cl  sinccri  facla  fnit,  opuscuhini   conslaro   xx 

<  capililius,  acMaiiriim  qiirmdam  (iit  opinor  Galluin) 
«  dcdicasse  illiid  LotliarioRcgiFranconim  FilioLu- 
«  dovici  IV,  Tniiismririiii  dicii,  (|iii  rej;iiuin  annn  O,")!, 


coriini  eililor  non  cnniciiincndis  fiilliis  conjcciuris 
discrlc  affirnial  lalem  Cypriiiiiuin  Anliocbcniini 
nnsqiiain  cxstitiesc,  quin  lotnm,  qiioe  circiiiiiferliir 
de  eo  narraiionem,  niirnmsnnc,  vcinslissimnni  la- 
inenfabulani,  elaiilc  Nazianzeni  tcmpora  jain  nalnm, 
qiiani  et  licroico  carininc  tribus  libris  Euilocin  .^ii- 
giisia  ollni  dcpinxit,  nih'l  nlind  cssc,  qiiain  Cypriaiii 
Carllnginensis  hisloriam  ab  aliquo  ex  coruni  niiiiiero, 
qiii  .Marlyrum  rcs  geslas  novis  argiinieniis  dccor.ire 
geslicbani;  mire  inierpolalain,  vcl  poiius  dc  iiovo 
conditain. 

XV-  Falso  eliam  iribMunlur  S.  Cy|iriaiio  Oralio 
pro  Marlyribiis,  alqiie  Oralio  qtiam  snb  die  passionis 
smedixil.  Ulramqiic  ndscribii  .Maraiiii»,  (I)  Cypriano 


pcr  annos   xxxu  lenuil,    ad    annum  iisque    983.  B  •^"tiocheno.    Dnpiiiius  censet  duos  Traciaius  ^/m7i/- 


ribiis  inscriptos,  ct  Confcssioiiem  sive  Vcenilenliam 
Cijpriani  Mariijris,  opera  esse  a  reccnlioribus  Gr;rcis 
adscripia  Cypriano  niarlyri ,  qiii  forsnii  fuit  ipsc 
cpiscopus  Carih;iginensis,  ciijus  viln  nniplificat.'» 
esl  (2). 

XVI.  Nonnulla  alia  nomen  Cypriiini  pra;  fc  ferun», 
vchil  Ttjronis  ei  Senecai  noim,  qiiasCyprinnum  auxis- 
se  vocabulis  Christiaiiorum  iisui  aptis  cxisiimai  post 
Tiitliemiuni  Grutcrus,  a  quo  h:u  iioU-e  in  lucem  cdilae 
snni  (.5).  Edilnm  esl  ah  Anglis  sub  noininc  Cypria- 
ni  computiim  P;.s(  halc,  qiiod  a  Paulo  Diacoiio  desi- 
gnari  exislimam,  cuin  nil :  «  Cyprianiiiii  Chrnnicam 
valde  nlilem  composiiisse.  i  Scripioris  .ciaiein  in- 
dicat  compulum,     qiiod   ad   (|uinluni   Gordinni  aii- 

C  niiiii,  et  Coiisiilcs  Arianiim  el  P;ipuiii  perduciinr. 
Non  omiiiiio  lepiignai,  utjam  tuni  convcrsiis  fuisse 
Cyprianus  cxisiiuielnr,  qiiamvis  id  Pnnlius  Diaconiis 
suadc:il  serius  coniigisse.  Scd  non  qu:idrat  linjus 
scriploris  styli  barbiiries  cum  clegantia  scrmonis, 
qiiam  Cypriano  in  priinordiis  conversionis  siudio 
fuisse  perspicilur  cx  Epistola  ad  Donnium  (i).  Ilic 
auctor  ait  Cbrisium  Pasclia  celcbrasse  quiiiia  vice, 
ct  sexla  obiisse  anno  xvi  Tiberii,  cum  pcr  iinuin 
annuui  lanlum  Evaiigelium  annuntiassci.  Syslenia 
illud  vcius  cst,  uiide  Dupinius  concludit  csse  opiis 
aucioris  aiilii|iii. 

XVII.  Falso  deniqiie  S.  Cypriano  Carthaginensi 
adscripius   fuit  liber   de  Trinitnte,   qui    Novalianuin 


<  Unde  paici,  opiisculum  istud  nullius  merili,  nc 
•  quod  Rcgi  Francoruni  dedicaretnr  indignissiniiim , 

<  cssc  fa'lum  hoininis  indocti,  ac  s.'cctili  dcciini  ob- 

<  scurissimi ,  a  lcmiioribns  Cypri;inicis  remolissinii. 
t  Qux  a  clarissimo  Lcibniiio  mecuui  conimunicata 

<  posieros  celare  nnlui.  i 

XII.  Ejusdem  farin.-c  suntdiio  Traclatus,  utpolc 
siipersiiiionc,  atque  impietaie  rcfcrti  (2),  qiiosre- 
pcrii  cdiiorOxonieusis  sub  numine  Cypriani,  alieruin 
L.'>tine,  alterum  Grsece  scriplum.  Primi  titulus,  Se- 
crela  Cypriani  seu  arcana  :  alleriiis,  ciyni  Ku7r/jia»iD, 
Preces  Cypriani.  Uiruinqnc,  ulpotc  faedissiiii%  siiper- 
Sliiionis  plcnuiii  Iiicc  prorsus  iiidigiinm  judicavii.  Hxc 
autein,  jndice  M;ir;ino  (o)  supposita  videntiir  fuisse 
Cypriano  Anliocbciio. 

XIII.  Sic  ciiam  RevelatioCapilis  S.  Joaiinis  Bnplis- 
tm,  qiiod  f.ibiilosiini  opusculuin  in  antiqiiissima  Vin- 
dclici  Spircnsis  cditioiic  rcperitur  sub  nominc  S.  Cy- 
priiiiii,  csl  narratio  fabulosn,  scripta  post  Alhana- 
siiiin,  Cyrillum,  Tlicodosiiim,  Wandalos,  Marcellini 
ci  Pipiiii  Chronica,  quoruin  in  ca  mcntio  lit. 

XIV.  Ad  Sanciiiin  qiioi|ue  nnslriim  non  spcctat 
Confessio  S.  Cypriani ,  qirc  Grece  ac  Latine  cxsiat 
apud  Baluzium,  ipixqiie  inlcr  apocryplia  iii  Dccreto 
Celasii  reccnseutiir  ;  sed  ca  cognoininis  sancii,  An- 
tioclicni  seu  Nicomcdicnsis  Marlyris,  csse  creditur, 
qui  una  cum  S.  Jusiina  virgine  marlyre,  ad  dieni 
xxvii  scplcmbris  Roiiiano  Marlyrnlogio  inscripius 
csl.  Ilanc  Confessionein  sivc  Poeiiiieniiani  ejiis,  qua 
I.iioris  vil;c  llagiiia  iiherriiiic  defli't,   priiniis  edidit  D     (')  Vid.  Maran.  iii  \Ha  Cypriani,  §  37,  pag.  fW 


Cyprianicorum  opcrum  Oxoiiiensis  cdilor,  et  post 
cnm  B;iluzius  :  qiii  taincn  ct  ipsam  illaiii  Graecc  quo- 
qiie  proiulil  cx  Ribliolbeca  Collicrlina,  alqnc  ad  la- 
tiii  Laliiix  versioiiis  posuil,  qiiod  plinimis  li;i  c  scn- 
lcal  iiocvis ,  ex  Grcco  fnrsaii  faciliiis  corrigcndis. 
Prajsiilem  Antiochcnuin  liiinc  fiiissc  ilicunl  alii,  pas- 
siiiiupie  Nicnmcdi:u  sub  Dincloliano  iiiarlyriiim  una 
cuiii  Jiistina  viigiiic,  quani  iiisaiiedeperibai.  .\azinii7,e- 
nus,  Prudenliiis,  Mclapliraslcs,  alii,  ciiiii  Carihaginen- 

(1)  Casimir.  Oudiii.   Commentar.  de  Scriptor.  Ec- 
clet.,  lom.    1,  pag.  27.")  cl  27G. 

IH)  Dupin.  Hibliulh.  Aiiclor.,   lom  i,    pag.   2(!9. 
(3)  Maran.  iii  Vtla  Cyprinm,  §  56,   pag.  124. 


scqq. 

(2)  Ilcmibidem. 

(3  Moiicndus  est  lector  superesse  quenidnm 
ibelliiin,  qni  licet  Cyprianum  pro  aui  lore  noii  ha- 
heal,  iiisianraiorem  lanicii  agnoscii,  ri/ro»ls  iniclli- 
gn,  cl  Seneca;  noins,  (|uas  pia^sul  cl  inariyr  iiosler 
aiicluario  saiis  grandi  lociiplclavit.  adjicicns  vocahiila 
Cbristianoriiiii  iisibus  iiccessaria ,  quju  in  co.lice  a 
Oriilero  cdiio  anaiim  cnmpnreni.  Oxonienses  ediioie& 
ad  cnlcem  tndicis  operi  Cyprinni. 

(i)  Ut  barbaries  paleai,  prima  perindiis  desci  ibcjida 
csl  :  Multo  quidem  ,wn  modiro  tempoie  anxii  sunm 
elmsluanles,  non  jnm  swcularibus,  sed  el  ii,  sanriis  el 
amiiisScripluris  qnwrenies  iiiveiiire,  (inidnum  sit  pri- 
mum  die,,non  meiisis,  in  quo  niense  prmcepium  esi  Jn- 
ams  m  j/tgijpio  14.  luna:  comedcre  Pasclia.  Num- 
quam  Cyprianus  eo  modo  mcntem  suam  explicassct. 


817 


PROLEGOMENA. 


8{8 


Pscudoepiscopum    Romaiium,   de  quo    scciione  ii  A  quarta  scimiis(l)  septem   snpercsse,  reli^juas  desi 

lUljllis  P£^iinil«.    finrlnrpni   li;»lu->l  .1.^««..:  r^i     ii i.  _      ■  ... 


iiiui:is  egimus,  auctorem  liajjei 

XVIII.  Practer  Opuscuia  jam  receiisitu,  Baluzius 
pioxinie  posi  S.  Cypriaiii  Episiolas  suhjecii  trosalias 
veliit  diibias,   quarimi  priinam  ex  diioljus  codiclbiis 
vetiislis  inss. ,  uno  Biblioiheca;  illustrissimi  Joannis 
Bohieri,  aliero  Bibliolhec*  monasleiii   S.  Remigii 
Rhemensis,  secundam  ex  codice  Fiixeiisi  Biblioilicca! 
Colberiiiia;,  ac  terliam  denique  ex  hoc  ilem  codice  et 
allero  RlicmensiS.  Reinigii  deprompias  esse  afhrmat. 
Prima  Cornelii  pap;e  iiomine  ad  Ctjprianum  exstat, 
estqiie  brovis,  sed  acris  reprehensio  erroris  de  li;cre- 
ticis  rebaptizandis.    Verum,HtalJbi  jain   diximus, 
non  credimus    coiitroversiam   illam   S.   Cornelium 


derari  Cl.  Maranus  haud  conlemnendis  demoiivtravii 
argiimeirtis  (2).  Amba;  quo(|ue  litlerae,  quas  S.  C3  - 
piiaiius  de  Folicissimi  ordinatione,  ejnsdcmqiie  .no 
pic^byteroruin  ipsi  adb;crenlium  causa  ad  Clerum 
ac  popiiliim  suiiin  pridem  scripscrai ,  ct  qiiarum 
cxempla  prius  pcr  Caldoniuni  ac  Fortunatum  ad  Cor- 
neliuni  miscrat,  qiiemadinodiim  ipseniet  Cyprianuj 
in  r.pisiola  xi.ii,  alias  xlv,  ad  eiimdein  Cornelium 
loquilur,  iiilen  ideruiit.  Poiiit  eiiain  Epistola  Circii- 
laris,  qiiani  S.  Cyprianns  ad  onines  provincins  Car- 
tbagiiiensi  Melrnpoli  siillraganeas  dederat,  qualeniis 
de  legiiimo  ejiisdem  Coniclii  episcopaiu  apiid  omncs 
consiaiet,  monercntqiie  singiili  rpisc.ipi,  nt  Nova- 
vatianum  dcteslati,  Ci)rnelio  adh Trercnt.    Ita  disci- 


inter  ac   Cyprianum  umquam  moiain  fuissf,  neqiie  - - 

Rulfini  aucloritalem  hac  iii  p.nrte  admiiiimus.    Apo-  ^  '""*  '^^   Epistola  xlv,  alias   xlviii,  ad  Corneliuni 

III     KlliSlOl»      fV       nlillc       I  IV      Of?     Cni>n^r,,tr.^     .1«      A...-. 


crypha  est  ergo  h:cc  Cnrnelii  Epistola.  Altera,  ciijus 
iiiscripiio  Ikcc  esl :  Cyprinnus  plebi  Ciirilmgini  con- 
sisienii  wiermim  in  Domino  suluiem  ;  iioii  iiiodo  a  S. 
Cypriani  stylo  nimiuin  difTori,  sed  eti;im  ejusdem 
a'latem  non  sapil,  ciim  adversus  sacnc  Scripiiirai 
Traditores,  primum  sub  Diocleliano  noios,  scripia 
sil.  Teriia  sic  exordilur  :  Cijpriamis  benedicio  el  di- 
leclissinio  Pnrenli  Tvrabio  in  Domino  (eternam  satu- 
lem  ;  estqiic  ciinsolatoria  ad  eiiiiideni  de  obitii  lili;B 
doleniem.  Ea  leiii  liicc  Epislola  sub  noinini;  S.  llic- 
ronyini  ad  Tyrasiiim  (iliiii  vcnil  ;  scd  ab  cruditis  ipsi 
peiiitns  abjuilic.il;i,  inicr  suppositiiia  ejusdem  opera 
nunr.  relala  est.  Nec  inagis  illam  ad  S.  Cyprianum 
nosirnm  spcctare  probat  siyli  inconcinni  humiliias 
ct  diciiiinis  obscurilas. 

XIX.  Clarissimi  Duumviri  Edmundus  Mariene  et 
Ursinns  Durandiis  iii  amplissima  colleciione  velerum 
Scri|itorum  ct  .Moniimenlorum  hisioricorum  etc,  to- 
mo  IX,  S.  Cypriani  Carinen  ad  Felicem  de  Resur- 
reciione  mortuorum,  cx  ms.  codice  Corbeieiisi  anle 
annos  900  exarato  eruliim  primo  loco  ponunt.  Qiiis 
Cyprianus  bujus  Carminisaucior  fueril,  elsi  pro  certo 
aliirmare  noliierunl  Cl.  Edilores  in  observaiione 
pra;via,  negant  lamen  illiid  adsciibeiidiim  esse  cele- 
b(;rriiiio  illi  Caribaginensi  cpiscopo  et  mariyri,  lam 
priipier  oralioiiem  nimis  salebrosani,  quam  propter 
violatas  frequenliiis  metri  leges.  Editum  quidem 
lioc  c.iriiicn  j;im  fiiii  ad  calcem  operum  Teriulliani, 


In  Epislola  i.v,  alias  lix,  ad  Corneliiim  de  dua- 
biis  lilieris  mentioiiem  facit,  quarum  prinia  Coriic- 
lio  pnixime  miscrat  nomiiia  omniuin  Catholiconim 
episcoponim,  qui  Carthaginensi  .Meiropoli  suberani, 
eo  consilio,  ut,  si  quis  pr.tier  illos  ad  ipsiim  scribe- 
rei,  sciret  huncunumde  s.icrilicalis,  vcl  libcllalicis, 
aiii  lixicticis  csse.  Altcra  autem  inter  c:i:ior.i  cii;i!ii 
Forliiiiali  pseudoepiscopaium  eidem  iimiliavii.  Am- 
hx  E(iistiil;ie  iiiteicidcriint. 

Ex  Epislola  Lviii,  alias  lxi,  ad  Liiciiim  manifos- 
tum  fil,  Saiictum  Cypriaiium  uiia  cum  c.TClcris  Afri- 
cx  cpiscopis  communem  ad  euiiidem  Luciom  R.  P. 
Epislolani  dedisse,  per  quain  et  Ponlificalus  apicem, 
ei  confessionij  glnriam  ipsi  graiiilaliis  est.  H;cc 
G  ipsa  etiam  desidiratiir.  Taiidem  etiain  liiier;c  S. 
Cypriani  per  Diacomim  Rogaiiannm  ad  Finnilia- 
iiuni  miss;c,  qiiibus  cuiii  do  disscnsionccum  Stepha- 
no  ccniorem  f.iciobat,  {  qmmadinddum  ex  Epistola 
Firmiliani  ad  Cyprianuin  lxxv  ertiiiur  )  interci- 
deruiit. 

II.  PoHtius  Diaconus  enumeraiionem  scriptoruiii 
S.  Cypriaiii  liisce  concliidit  vcrbis  (3)  ;  Qnis  deniqne 
tot  confessores,  fronlinm  nolalarnm  sccunda  inscriplio- 
ne  signalos,  el  ad  excmplum  marlyrii  siiperslites  reser- 
vnios,  inceiiiivo  luba;  ca:leslis  animarel  ? 

Cmis  sancius  Poniiiis  Cypriani   litleras  inter  ipsiiis 
opcra   non  compuiaril,    ccnsel  diictissiinus  Ceillii; 
rius  (i),  laudala  verba  liaud  referri  possi;  ad  Epislo 
lain  Lxxvii  ,   in   qiia    confessorcs  ad  nichilla  daiii- 


sed  nimis  audacem  se  exhibnit  E.liior.   qui   violalas  '  "'"'"  '   '"   ''"*    ^«"^"^•'^«^  =«"  "'«'^'"'»  *•='"'- 

aCynriai.o,  niiisduis  ille  fnerit    .nniri  i.apJ     1,'  ':   ^^  »»'"«  sub  Valeriai.o  solaiur ;  sed  dcsignare  aliqinHl 


a  Cypriaiio,  qiiisquis  ille  fuerit,  ineiri  leges,  humi- 
lemqiie  styliim  iinpalientcr  fereiis,  opiisculiim  istiid 
eleganiioribiis  versibus  reddcre  conalus  csl.  Dcdc- 
runt  iginir  operam  Marteno  et  Dnrand,  iit  ex  laiid;i- 
10  ms.  boc  Carineii,  qiiale  abaiictore  prodiil,  siuc 
rcsiiiueriiiit  iiilcgriiaii. 


o)iusciiliim  siiigulare,  diversum  eliam  ab  Exlwrt  1- 
tione.  Maityrii ,  de  ipia  prius  Pontiiis  disseriierat  (.S). 
Ilinc  colligil  Ceillicriiis  boc  opuscnhim  inlercidisse, 
qiicinadmodum  et  lilieras,  quas  S.  Cyprianus  ad  S. 
Augiistinum  eiS.  Felicilatem  martyrcs  Capuanos  in 


ARTICULUS  III. 

De  quibusdum  S.  Cypriani  operibus  deperdiiis. 


(l^  Cyprian,  Ep.  XIV,  aliis  xv  et   xx,  ad  Cleruin 
Roinannm. 

(2)Maran.,  in  Vit.  Cypridn.  i,  §  ix,  pag.  27,  edit. 
Venetx',   17S8, 

(3)  Pontiiis,  in  Vita  S.  Cypriani.  pag.  5. 
I.  E   iredecim  illis  Episiolis,  qnas  a  S.  Cypriano  (''*)  ^ellier,  tom.    in,  liist.   Gener.   des    Auieurs, 

velut  pastoralis  su;u  vigilanti.c   lesies  ad  Rom;imim      P^ftxl^'^-         ,        ,     ,       ,  ,.  .  . 

t^,  .  •  .     .  [5)  Quis  marliires  lana  e.xnorlatwne  dvini  seinnjiiii 

Clcrum   iransmissas,  ex    cjusdem  Epistobi  docima      exigciW.  Ponl.,  in  Vita,  I.  c. 


r-,mn'.t,iadunMiepcrsec..iioneValeriani.le(lera.{l).Ascriplores  Cypria..o  vh.diea..i,  lamquam  apocry- 
<•  u- lem  S  r,yi>rin.,us  si.a.n  suiiiciludinem  atn..e  pl.am,  eoque  indignam  cc.suisse  Lannoium.  Qnin 
rlnrilaiem  ulira  Afriam  etia.n  exicndel.al  (2).  tamen   .■r.idilo    viro  si.hs.nb.mus,    mulia   quide.n 


cliarilaiem 
III.  IIi<ccadliiic:idj.ingi..i.is  brcvem  observalioiiem 

de  Kpisiola  sexagesima  ociava,  iitrm.i  S.  Cypriaiio 

sil  rcvcr..  adscribenda.    Sup.a  jain    adnoiavinins. 


di;  (".pisiolis  S.  Marlyris  disscrniiiius,  niemiira- 


dum 

lam  ad  Steplianimi  Epi.^lolam  dc  Maiciaiio.\iel;iteiisi 
Fpiscnpo  :ibsrniendii,  quain  no:.  soli.m  Cypri:ini  edi- 
tores  l'amelius  Baliiziiis  Fellus,  sed  cl  san:u  mit.e 

(1)  In  aiitiquissiiiio  niamisfriplo  ab  cdit<irfi  Oxo- 
nieiisi  ad  (iiiein  imlicisScri|>Iiii:i'  allegali),  d<J  bis  lil- 
teris  meiilio  lialniur  liiiiic  iii  inoiltiin  :  (.Vi)is;/H»i 
quartam  ptrsixuiionein  pnsii  iiinl  u  f),xio  iinp,'i(iiore 
auetore  mnloriim.  Iliic  perseciitiune  Cypriiimts  jier 
Epistolas  Iwrtatus  en  Aiignstimtrn  et  ['eltciltilem,  qui 
paiii  suHl  apitil  civilntem  Capiieiisein  ilclropolim  Cam-  i> 


paiiiip,  Vulerinno  imperaiite. 
(2)  Tillemonl.,  Hlimoir., 


lom.  CT,  p.ig.  i.>. 


obstaiil ;  nam,  nt  a  Basnagio  (I)  amiolaium,  iioiv 
solum  Cypriimi  stylo  scriplaest,  sed  ei  ea  comiilecli- 
iiir,  quu  Cypriani  lemiiora,  mores,  disciplinam, 
ma.Kiiiie  sonal,  iia,  nl  ovuni  non  sil  ovo  si.nilius» 
qna.n  hec  Epistola  cir.ieris  Cypriani.  Alio  etiain 
argiimenio  eain  aiicinri  suo  vindicatFellus  ;  eieniiii 
S.  .\iigiistiniis  Epislulii!  cujus«iain  Cypriani  ad  Ste- 
pbnnuin  meiiiiiiii,  qii:B  prorsiis  ad  qiia;siioiicm  do 
Baplismali;  ron  speclat ;  ciiiiiqiie  dn;c  lanlum  ejiis- 
deiii  ad  Slephaiium  Epislol*  supersint,  qu.iriim  altc- 
ra  de  BaptiM.iale  agit,  id  est  scpinagesima  :  ad  b.*nc 
oiiiiiiiio  respoxisse  .^uguslinuiii,  vtTisimile  esl. 

(1)  Basnage,  Annal.  PoUiico  Eccles.,ai\  anniim  2.i4. 


APPENDIX  PRIMA, 


OPUSCULA  DUBIA. 


LIBER 


DEDISGIPLINA  ET  BONO  PLDICITLE:. 

EPISTOL.\  IGNOTI  AUCTORIS. 

I.  Aliqiias  ofticioruin  meoriim  parles  n»ii  a-sliiiio  C  indiilgenii.c  viribiis,  ^iiljnvenliir.  Non  soliim  proferi- 


praeifrisse,  dum  seinper  iniior,  vel  m:iximn  qiioii- 
(liaiiis  Ev;iii^'i'li>riiMi  iractaliliiis ,  ;.lii|iianilo  voliis  li- 
ilci  cl  scici.li;e  pcr  Uoiniiium  iiicrcmiMil.i  pi':<-siare. 
<jiii4l  ciiim  itliud  iii  Enlesi.-i  Domiiii  iililiiis  geii,  qtiid 
arconiiiii^diliiis  nffi  io  ejiisci  pi  pole>l  inveniii,  ipiaiii 
III  diictriiia  diviniiriiiii,  per  ip^iim  iiisinn.iia  colbla- 
que ,  vei  b"rum  ,  po>sinl  credcnlcs  ad  repromissum 
regmini  pcrvenire  co'liii  uiii  ?  Hoc  certe  mci  cl  operis 
ctmiiiieris,  i|uoiidiaiiU!ii  voiivmii  negoiiiii.i ,  absei.s' 
licol ,  oblii.ere  cnimitor ;  ct  per  lillcras  pi':u>eiiliam 
.iiicam  vobis  reddire  connr.  Diim  vos  solilo  ninre  ;il- 
lociiiionibiis  inissis  in  (ide  iiiterpello,  ideo  convenio, 
■;  Ev.iiigelic:cradieis  firmilalc  solidaii,  adveisus  oni- 
nia  di;ibiili   pr.Tli;i  slelis  sempfr  arm;ili.  AbsenUni 


niiis  verba  qiire  de  Si  ripliirainm  sacris  fonlihus  ve- 
niniii,  sed  ciim  ip-is  verbis,  preces  ad  noiniiimii  ei 
viiia  socianius,  iil  lani  n^ibis  qiiaiii  vidiis,  ei  sacia- 
ineiilormn  snonmi  tlicsaurns  aperiat,  ei  vires  al 
iinpleiida  qiix  eo^jinfisciniiis,  tribii:.t.  Perioiiliim  enim 
m;ijii>  esl  voliinl.itcni  Doniini  cngnovisse,  et  in  Dei 
voliiniatis  cpere  ces^^asse. 

II.  Quanivis  ergo  ad  miilia  vos  negoiia  ei  ad  di- 
vin:c  moniti.inis  (ira^ci-iii:! ,  semper  iit  scitis  exho.'- 
ler  (  qiiid  eiiim  iiiilii  nliiid  voiivimi  aiil  majiis  p'ilesl 
esse,  qiiani  ul  per  oiiinia  perfecti  slclis  iii  Domiiio), 
taiiien  ul  prsecipne  pudicitix  elaustra  teiieaiis  (  quo.l 
el  facitis)  adinoneo:  seienles  lemplum  esse  vos  Do- 
miiii,  mciitlTa  Clirisli ,  li:iliit:ilioMetii  Spirilus  saiicli , 


nie  non  credam  ,  si  fiiero  seeiinis.  Veriimlameo  oiniiia  J)  eleclos  ;id  spi>m ,  coiiseeratos  ad  fiilein ,  destiii.ttos  ad 
qua'  Hlililer  iiroferuntur,  ci  aaern:e  vil;c  sialuni  Ira-  salntem  ;  filios  Dci,  fialres  Chrisli ,  consnrtes  Spiri- 
ctaiilibus  vet  definiiini,  vel  proniitiimi ;  iia  demiiiii  tus  Sancli .  niliil  jaiii  cariii  debeiiles,  quasi  rcnatos 
friicluosa  snnt,  si  ad  emolumciitum  operis,  di\iii;c      ex  aqiia  el  pudiciiia,  prailer  voluntaiein  {Job  i,  i7>} 

EDIT.  OXON.  NOT/E. 

I.  —  De  liitripUna.  In  nullo  ms.  Epislolam  liaiic  vi- 
dcre  i'onli!!ii. 

Abseiitem  nie  non  crediim.  I'ar,icliiis  nii :  Ita  Gr;iviiH 


ai]  iiiarniiieni  it  ms.  pio  iio)i  credo.  P.vhei.. 

yenimlimien  omiiia  liuar  nlililer  ir^iferunliir.  rame- 
liut  ail  :  lloc  e\  iisdem  Grauus  iiis.  pro  eo  qiiod 
.•III,  iiri.feruiit ,  non  placei  aulcm  .iiiod  habel  solus 
Maiiulius,  i'iri/i(t'r.  Pamel 


Ad  implenda  qucB  cognoscimus.  Painelius  ait :  llanc 
conjecliiram  Erasiiii  sei|iiiinliir  Graviiis,  Maiiuiiiis  , 
ei  Mnrelliiis,  poleral  noiiien,  quaqiu'.,  aceipi  pro  qua- 
cuiiiipic,  pi';csi'riiiii  ciiin  sic  legai.l  eliaiii  iii^s.  Pamf.i.. 

H.  —  Vrceter  rolunlatein  qiiam  velle  debemus  ul  nos- 
tra  sii.  1'ameliui  ait:  E%  Co.^lcrio  liabeo,  ut,  pro  el, 
ailliuc  laiiieii  lolus  locus  obscurus  est.  Ms.  cod.,  et  in 
nostra  fit ,  sed  non  placet.  Pamel. 


821  DE  DISCIPLINA  ET  BONO  PUDlCITIiE.  822 

quDm  velle  debemus  ut  n.islra  sil :  nroeslelur  etiam  \     IV.  Sed  enim  pudicilia  locum  primum  iii  virginihus 


propler  rcdeniptionem,  ul  corrumpi  nou  possil,  quae 
a  Cliristo  coiisecraia  sit.  Nam  si  Aposiolus  Ecclesiam 
sponsam  Clirisli  ( II  Cor.  xi)  pronuiitiat ,  oro  vos, 
quania  pudicitia  exigitur,  ubi  Ccclesia  inter  mairi- 
moiiia  sponsa  virgo  prsesietur?  El  ego  quidem  ,  nisi 
qiiod  breviier  vos  adiiinnere  propusui,  lalissimas  sa- 
lis  pulo,  ct  locupletes  pudicitiai  laiides  proferre  po- 
tui:  sed  siipervacuuui  duxi  laudare  eam  diutiu.s  apud 
colenies.  Yos  enim  illam  ornatis  dum  geritis ,  ct  plu- 
res  ejus  laudes  exercendo  profertis  ;  facii  ejus  oriia- 
mentum,  dum  et  illa  vesiruin  esi,  muiuo  decore  in- 
vicera  fceneraudo.  Illa  vobis  discipiiuam  bouorum 
siiggerit  morum  ,  vos  illi  niinisterium  prajstaiis  ope- 
rum  sanctorum.  Nam  el  illa  quanium  et  quid  possit 


teiiet,  secundum  in  contineniihus  ,  teriium  iu  matri- 
moniis.  Vcrutn  in  flmnibus  gloriosa  est  cum  gradibus 
suis.  Nani  et  inatriraoniorum  fidem  teiiere  laus  est , 
inler  tot  corporis  bella  ;  et  m:itrimonio  de  conlinentia 
modum  staiuisse,  majoris  virtutisest,  duin  eiiain 
licila  rejiciuntur.  Cerie  ex  utero  sanclitaiem  cuslo- 
disse,  et  iiifaniem  se  usque  in  senectutem  in  sua 
xtate  toia  lenuisse  admirauda;  uiique  poteiitise  est : 
nisi  quud  blandas  corporis  legcs  non  nosse,  magis 
feliciiaiis  est ,  notas  jam  vicisse  virtutis  est ;  sic 
tamen  ut  et  virtus  isia  de  doiio  Dei  veniat,  liccl 
se  in  membris  hominibus  osiendat. 

V.  Pudicitix  ,   fralres  ,  anlii^ua  prxcepta  sunt. 
Quare  antiqua  dlco?  Quia  cum  ipsis  lioininibus  insti- 


per  vos  apparuit,  et  quid  vos  veliils,  ipsa  deinon-  Q  tuta  sunt.   Nam  et  ideo  vir  suus  femino:  esi,  vtt 


stravit  et  docuit;  co|>ulatis  in  uuum,  duobus  bonis 
mandaiorum  et  rcrum,  ne  quid  mutilum  videretur, 
si  aut  prxcepta  miitisteriis,  prxcepiis  miiiisleria  de- 
fuissent. 

III.  Pudicitia  est  lionor  corporum ,  ornaraentiim 
morum,  sanctikis  sexuiim,  vinculum  pudoris,  lons 
casiiiatis,  pax  donius ,  concorilia;  capiit.  Piidiciiia 
sollicila  nnii  est  ciii  placeat  nisi  sibi :  piidicilia  sem- 
per  verecunda  ,  dum  iiinocenlkB  mater  est :  Pudi* 
citia  semper  ornatur  solo  pudore,  benc  sibi  tunc 
conscia  de  pulcbriludine ,  si  improbis  displicel  :  pu- 
dicitia  iiihil  ornanientornm  quxrit ,  dccus  siium  ipsa 
est.  Hsec  nos  comnieiidal  Domino ,  coniiectit  Chri- 
sto :  h:i>c  expugnat  omnia  de  inembris  illiciia  de- 


prxter  euindem  alterum  nesciat ,  et  ideo  viro  red- 
dita  esl  mulier,  ul  subjecto  quod  fuerat  ei  propriuin , 
nihil  rcqiiirat  alienuin.  Siceiduo,  iiiquit,  eruiit  in 
earne  una  (Mauh.  xix,  6),  ut  in  uuum  redeat  quod 
uniim  luerat,  ne  separatio  sioe  reditu  occasionem 
prxsiet  alterius.  Inde  et  Apostolus:  Capui  mulieris 
proiiuiiiiaiiil  virum  (lCor.  xi,3),  ut  conjunctiunc 
duorum  pudicitiam  probaret.  Nam  ut  alterius  caput 
raeiiibris  aptum  iion  potest  es^ ,  ita  et  alieno  capiti 
nieinbra  non  sua :  caput  eniiu  suis  convenit  meiu- 
bris,  et  meinbia  capiti  suo;  utraijue  naturali  libula 
in  coiicordia  mutua  colio^rent ,  ne  qua  orieute  dis- 
cordia  de  divisioiie  membroriuu  p:iclum  diviiii  lce- 
deiis  rumperelur.  Addit  tamen  etdicit:  Quoiiiam  qui 


sideiiorum  prajlia  ,  pacem  noslris  corporibus  iiidu- G  '"'orem  suam  diligit ,  seipsuni  diligit  (£p/i«;s.  v,23. 


cit:  bcata  ipsa  ,  et  beiitos  erriciens  apud  quoscunique 
habilarc  dignatiir;  quaiu  numquam  accusarc  possiint, 
nec  qui  eam  non  habent :  venerabilis  etiam  hosti- 
bus  suis ,  duin  illam  multo  raagis  mirinlur,  qui  eain 
expngnare  non  possuiit.  Sed  ut  nialiira  et  in  viris 
probata  semper ,  ct  a  feminis  appetenda;  sic  inimica 
ejus  iinpudiciiia  scmper  est  detesianda:  obscdcniiiii 
luilibrium  rcddens  ininistris  suis  ,  ncc  corpoi  ibus 
pnrceiis  nec  aiiiniis.  Debellutis  eiiiin  piopiiis  niori- 
bus,  lotum  liominem  suum  sub  iriuiiipluim  libidinis 
niittit ;  blaiida  prius ,  ut  pliis  noceat  dum  placet ; 
cxliiiiirieiis  reni  ciiin  piidore ;  liostis  coniincntia!, 
frcqneutcr  perveiiieiis  ad  sangiiiiieiii  cupidiiatuni  in- 
fcsla  labies,  incendiuiii  conscienlia;  bniia;,  nialer  im- 


29).  Nemo  cnim  caincin  suaiii  odio  liabet,  sed  nutrit 
et  fuvct  eara,  sicul  et  Cbristus  Ecclesiam.  Cliaritaiis 
cum  pudiciiia  ex  lioc  uiagna  prx>criptio,  si  uxorcs 
diligcnda)  sunt  a  viris  suis  sicut  el  Christus  dilexit 
Ecclesiain;  el  ita  uxores  maritos  debeiit  di|igei'e,  ut 
Ecclesia  diligit  Chrisium. 

VI.  Ilauc  seuteiiiiain  Chrisius  quando  usorem  di- 
niitli  non  nisi  ob  adulteriura  dixit  {Maitli.  v,  52): 
iiitcrrogatus ,  laniuin  honoreni  pudiciti:£  dedit.  Hinc 
naia  est  illa  senleutia:  Adulteras  non  siiictis  viverc 
{Levit.  XX,  10).  llinc  Apostolus  dicit:  Hwc  eit  vo- 
lunlas  Dei,  ut  ubstineuiis  vos  a  fornicatione  { I  Tlies- 
sal.  IV,  5).  Iliiic  et  illud  dicit:  Meutbra  Cliristi ,  mem- 
bris  meretricis  non  esse  jungenda  ( I  Cor.  vt,  9,  13). 


pajiiiieiitia; ,  ruiiia   nielioris  ictatis,  cnntiimelia  gc   D  1''"^  traditnr  Saianx  in  imeiilum  carnis  qui,  pro- 


iicris,  expugnans  sangninis  et  familia;  (idcm  ,  alienis 
affrctibiis  siios  inserens  lilios,  iii  aliciia  leslamcnla 
sobulem  ignnti  et  corrupli  geiieris  indiiccns.  Qu;c 
plcruini|ue  exlra  sexum  ardciis,  duin  sc  non  cnntiiicl 
iiiira  concessa,  pariini  sibi  putal  salisficiiim ,  nisi  in 
viroriim  (|iinque  corporibus  non  vnluptatciii  novaiii 
qii:('ral ,  sed  exlraordinaria  ct  poi lentosa  contia 
ipsain  naturam  ex  viris  per  viros  nionstra  cominirai. 


culcaio  jiire  pudicitix,  viiia  carnis  exercet.  Hinc 
meriio  regniini  coelnrum  non  teneiit  adulteri ;  hiiic 
est  oinne  pcccatum  exira  corpiis  esse ,  soiuiii  adul- 
terum  peccare  in  suuni  corpus:  hinc  caeterae  prajce- 
ptoris  auctoritates,  quas  nunc  recolere  omnes  non 
est  necesse,  apud  vos  praesertim  qui  illas  nostis  frc- 
quentcr  et  facitis;  qua;  licct  descripta  noii  sint,  que- 
ruli  tanien  de  his  iion  potestis  esse.  Adulter  enim 


EDIT.  OXON.  NOT^. 


QuK  a  Clirislo  coiisecrata  sit.  Pamelius  ait :  Hic  ite- 
riiniCosieriiis,  (jwin  C/icisio,  sed  vel  Ensnioleste  .  ille 
sensiis  conslat ,  (;l  sic  le^nnt  eli:im  iiiss.  cod.  Pamel. 

VI.  —  Adiitter  enim  nou  liabct  excusalionem.  Pame- 


lius  ail :  Hoc  rursum  ex  Tertull.  de  Pudicitia ,  nnn 
piocnl  ab  iiiilio,  ref  rcns  ad  exciisalioneni  peccaii, 
quod  illc  iiiale  juxla  suum  crrorem  ad  exciisaiionciii 
vcniat.  Pamel. 


Si5 


LIBER 


m 


habel  exciisalioncm,  aiil  habeic  polnil,  qnia  du-  A  lalo,  quod  nebr.x-us  adolesceiis  vim  silii  moliliis  fiiis- 


non 

cere  lici^bat  uxorcm. 

VII  Sed  sicul  matronis  jura  prii'scri|)la  sunl ,  quj; 
iia  sunl  iicx;c  ,  ul  divelli  inde  non  possinl,  virgiiiiias 
vero  et  coniincntia  exira  jus  omiie  sunl :  iiiliil  ad 
virginiialein  de  matrinioniorum  legibus  perliiict,  c\I- 
tiludine  sua  transcendit  omnes.  Si  ulla  prava  lionii- 
num  aus:i  lcges  siipergredi  conaiitiir,  virginitns  a-quat 
se  Aiigelis:  si  vero  cxi|iiiramus,  eiiuiii  excedit;  dum 
in  carne  luciala  victoriam  etiam  contra  miliirani  re- 
ferl,  quain  non  liabeut  Aiigcli.  Virginilas  quid  aliud 
csl  quam  futnra;  vila;  gloriosa  meditatio?  Virginit;is 
neuiri  sexus  est:  virginiias  esi  perseveraiis  inf^intia  : 
virginilas  esl  voluptaium  iriumphus  :  vii^iiiilas  (ilios 
noii  habel ,  sed  quod  plns  csi ,  filiorum  conlcmptum 


sel  iiiferrc,  qiiam  ipsa  conala  fiierat  irrogarc.  .M:>ri- 
lalis  ardiir  rcrum  inscius,  et  uxoris  accusatione  gra- 
vilcr  iiillammaliis  incenditur.  Puilicus  vcro  juvenis, 
qiiia  delicto  cmiscientiam  non  mi^^cuit,  iii  imiim  car- 
ceris  triidilur.  Sed  sola  non  est  in  c arccrc  pudicitia : 
nam  cst  ciini  Joseph  Deus,  et  nocenles  d:iniur  in 
niaiiu  ejiis ,  iinia  innocens  fiieril.  Somiiiiriim  prc- 
lcrea  olisciira  dissidvil,  qiiia  spirilus  in  t(Mil:ilione 
vigilaliat,  el  per  domiiium  libcraiur  a  vinciilis.  Qui 
iii  doiiio  minor  ciim  pcriculo  fuerat ,  rcgirc  domus 
sine  periculo  dominus  effeclus  esl:  gcncrosiiaii  suac 
rcdditiis ,  fructum  pudicilix  et  innoccntia),  Dco  ju- 
dice,  a  quo  meruerat,  acccpil. 
IX.  Scd  non  niinus,  ex  parle  diversa,  aliiid  nobis 
habet,  non  babei  fcectindilatem,  sed  non  habct  orbi-  ]{  pudiciii;e  simile  de  contineniia  feminanim  cxoriuir 


tatein  :  felix  (iiiod  esl  extra  partus  didorem ,  feiicior 
auti'm  qiiod  cst  exlra  fuiicrum  filiornm  ealamilaiem. 
Virgiiiiias  quid  est  aliud  quam  soluta  liberlas  ?  Mari- 
tum  non  habet  dominum.  Virginitas  affectaiionibus 
omnibus  solula  est:  non  matrimoniis  est  dic:ila,  non 
s;t!Cu1o,  nnn  liberis.  Perseculionem  non  potest  time- 
re,  duin  illam  de  securitaie  potest  provocare. 

VIII.  Sed  quia  pudiiilise  nobis  breviter  suiil  expi- 
sita  prxcepla,  jain  pudicitiDu  ponamus  exemplum, 
Pliis  eniiii  proficiiur,  cuiii  in  rem  pra-seiilem  veniinr: 
ncc  dc  viiiiiie  dubitabiiiir,  quaiido  qiiod  pr;x>cipilur 
exemplis  ctiam  signatur.  Kxcmpliim  piidicili.'c  a  Jo- 
sepli  coepit  (Gen.  \\\n,  7)  Adolesceiis  llebr;eus  gene- 
rosiis  de  patre  ,  generosior  de  innocenlia ,  ob  invi- 


cxeiiiplum.  Fiiit,  ui  legimus,  Susanna  (Dan.xm) 
filia  llelci;e,  iixor  Jiiachim  pulclierrima  ,  pulcliiior 
moribus.  II:inc  nullum  ad  decorem  coniiiieii(la!;al 
species;  simplux  enim  erat.  Excoluerat  pudicitia,  et 
cum  pudicitia  sola  nniura.  Ilaiic  e  sciiioribiis  diio 
cceperant  deperire,  nihil  memores  nec  divini  liino- 
ris,  sed  nec  su:c  annis  jam  marcescentis  a;iaiis;  ita 
illns  in  flagranlia  iraiisacta*  juventiitis  incentlia  ,  re- 
diviva;  libidiiiis  flamina  revocabai :  piidicitix  lalro- 
nes  amorcm  prolitentur,  sed  oderani.  Resislenti  mi- 
nantnr  caluinnias ,  adulterii  se  dicunt  acrusatores 
voio  adiilteri.  lnter  quos  libidinis  scopiilos  aiixilium 
de  Doniino  peicbat ,  quia  viribus  corpnris  repugnare 
iioii  valcbal.  El  exaudivit  de  coelo  clamantem  ad  se 


diam  revelationum  disiracliis  a  fralrihiis  Ismaelitis ,  Q  pudicitiam  Dominus ;  ct  cum  iniqnitale  oppressa  du- 


in  domuro  devenerat  hominis  i4£gyplii ;  obsequio  et 
innocenlia  e(  tota  serviiutis  lide  f:icilem  el  beiievo- 
lum  in  se  animuin  siii  provncaverat  doniini ,  ciijus 
faciem  lain  sermo  liberalis,  quam  ictas  omnibus  com- 
meiidaverai.  Sed  ista  generusit:is  ab  uxore  domini 
aliier  qu;im  decebat  acccpla  esl:  in  domus  parlc  sc- 
creta,  el  »ine  arbiiris,  alta  et  facinoribus  accommoda; 
pulavit  se  pudiciliam  adolescentis  inconlinens  mu- 
lieris  impndicilia,  nunc  promissis,  nunc  minis  posse 
fuperare.  Elcum  lelentus  est  vestibus,  eo  quod  mo- 
lirctiir  fiigam,  propler  tanli  facinoris  audaciam  ipsas 
vestes  relinquens,  et  corporis  iiiidi  sinceritatcm  lia- 
bilurus  iiinocenii.e  lesiem ;  ad  crinien  iinpudiciti.-e 
sna;  imprudens  miilier  adjicere  non  duliilavit  caliim- 


ceretur  ad  pcenam ,  vidit  inimicorum  liberalu  viiidi- 
ctam.  Bis  victrix,  et  in  periciilo  siio  tam  funesic  to- 
lies  coiisepla,  et  libidinem  evasit,  et  mortem.  Iiili- 
nilum  erit  si  cxempla  prosequar  plura  :  his  duobiis 
coiiieniiis  sum ,  prxseriim  cum  omnibus  sil  viribus 
per  istus  pudiciiia  defensa. 

X.  Non  illos  cmoliire  potuil  in  vita  generosi  snn- 
gniiiis  memoria ,  qux  in  quosdam  liceniia  lasci\ie 
est  ministra  :  non  decor  corporis,  el  apie  piisitorimi 
figura  membrorum  ,  quae  suggerit  pleruniqiie  ui , 
quasi  flos  qiiidam  ,  propcrans  velociier  iransiiur:e 
tetatis,  porrecta  voluplatis  occasione  pascatur:  iii;ii 
anni  primi  vireniis,  sed  majoris  ;ci;itis ;  cum  rudis 
adliuc  sanguis  sestuans ,  iiatiir.i:  llimmas  accendal , 


niam:  et  cxteris  et  maiito,  squalida  et  fcrvens ,  D  et  in  medullis  versata  c-cca  incendia  ad  remedium , 
spreio  desiderio  suo,  conquesta  esl  dolore  simu-      verum  etiam  per  periculum  pudoris  itura:  ntm  ulla 

F.niT.  OXON.  NOTif;. 
VII. — Quce  ita  sunt  nexm,  vl  divelti  inde  non  possinl. 
Pamelius  ni» ;  Lociis  pronialiimonii  indissidnliililale. 
Esl  aiitom  IdCiis  ille  mulilus,  (|ii(id  etiaiii  asleiisco 


adiiolavit  Manulins.  Pioscquuiiiur  qiiidam  codiccs 
mss.  alia  disiiiiciioiie  (pi;c  sei|imiiiiir ,  in  liiiiic  iiio- 
duni.  Aliiindine  sua  transcendil  oniiies.  Si  ulla  prava 
hiiminnm  leges  ausa  supergredi  conantur,  viiginil;is 
a-qii.-ilscAngelisDci.Sed  ncc  sic  salisfaciiint.  1'amicl. 

ytrginilin  neulri  sexus  csl.  Pnmilins  nil  :  Giavius 
ad  inai}!inrm,  ct  codex  S.  1'antaleonis  neuler;  scd 
priMs  placei.  Pamf.l. 

VIII.  — Oij/,«c<iis  0  Iralribui.  Distraliere^ csi  ron 
auciiimi  cxposit;iiii ,  non  uni  addicere;  sed  pluribus 
>aria  in  Kica  apportaniibus  divcndere.  Eatciius  dis- 


inibebatur  Joseplius,  qund  a  fiairilms  non  singnlari 
alicui  doiiiino,  scd  c;ilervx  Midianllarum  negoti;ito- 
ruiii ,  vemindaiiis  essel. 

Ad  crimen  impiidiciiia;.  Painelius  ail,  Oplime  sic 
niss.  codices,  ).ro,  puditiiite.  Pamel. 

Qiii  iii  doino  minor.  Ilecte  eiiam  lioc  mss.  codicos 
pro,  minori,  neqiie  eiiim  in  minori,  sed  in  majori 
crat  periciilo  ibi  Joseph. 

X  —  IJl  qnnsi  ftos  quidam  properans  vetociler Irans- 
itmie  wtulis.  Pumetius  uil  :  rulchre  sio  rcslituit  liiiiic 
bicuiii  Gr;iviiis  proeo  qiiod  iilii  legiinl,  ijuuti  ftos  qui- 
dfin  properant  velocilcr  transirc  ivUitis.  ISam  et  coii- 
seiiiiuni  mss.  coiliccs,  (|ni  eiiaiii  legnnt  porreclai , 
pro  eo  qiiod  aiil  porrecla.  Tamki.. 


823  l)E  niSf.lPLINA  ET  BONO  PUniClTI/E.  82C 

lalebranim  ct  siiie  ullo  cniiscio ,  qn;i!  lui.n  (inibiisilnin  A  deinde  vidcre,  nc  qniil  in  se  ullra  modum  sculiUnin, 


puiatnr,  occasio ;  qua;  mnNinia  vis  esl  adniilteiidi 
sceleris,  cuin  delibcralionibus  occnrril  inipnnitas. 
Noii  posila  neccssilas  de  aucuiriiatc  jubenlium ,  et 
iii  icmeriiaie  paiticipum  aique  socionim;  quo  ge- 
ncrc  frnngnnliir  eliara  sivpe  recla  consilia.  Non  pra;- 
mia  ipsa  cl  boiiitas,  iinii  acciisaiioiics ,  non  iniiine , 
nnn  poenac ,  non  niorles ;  nibil  tain  s;cvum  ,  lam 
duruin,  tain  irisie,  quam  cecidisse  de  alio  pndi- 
ciii.Te  gradu.  Digiii  laiitn  jiidicis  divini  pr;rmio,  qiio- 
rniii  alier  rcgio  pene  ibroiio  illnslraretnr,  altera 
concordia  marili  dotnl.i  iniinicnrum  morlibus  redi- 
merelur.  Hoec  siini  el  his  similia  semper  iiobis  anle 
oculos  exempbi  ponenda ,  liis  paria  diebus  nocti- 
busquc  mediiaiida. 


iilira  linneslalcm  prnducliim,  ne  quid  prodituin  ,  iie 
qnid  ailc  fncatum  ,  iie  qnid  ad  irriumdos  ,  ani  rodiii- 
legrandos  dnlns  lcnncinalum.  Non  est  pudica  qna;  ;if- 
fccial  anlmiim  alierius  inovere,  eiinm  salva  lorpoiis 
cnsiilale.  Loiige  absint  qnihus  pulchriludo  non  orna- 
tnr,  scd  prostiiuitnr.  Nain  soliiciliido  de  piilcliriln.. 
diiie,  et  mnl;»'  inentis  jiidicium  et  deformii:itis  cst. 
Sit  n;ilura  corpnris  libeM  ,  ncc  divinis  operibus  infe- 
ralur  vis.  SempiT  est  misera ,  qu;K  sibi  non  plncct 
qualis  esl.  Qnid  capilloriini  miitalnr  onlor?  quid  ocn- 
loriiiii  exlreiiiilates  suffuscaiitnr?  quid  f;icies  ariibiis 
in  diversam  formani  coiivertilur?  qiiid  poslremo  spc- 
ciilnin  consulitnr,  nisi  qiiia  ne  ipsa  sit  tiiiieiur?  Ciilliis 
ctiani  mulicris  pudic;c  pudicus  sil :  adullerinm  (idclis 


XI.  Niliil  aiiimum  fidelem  sic  deleclat,  qnam  inlc-  B  iiec  in  coloribns  novcrit.  Vestibus  aurum  inlexcrc, 


gra  inimaciilati  piidoris  conscieniia.  Volupialein  vi- 
cisse,  voliiplas  est  maxima:  nec  ulla  major  est  vic- 
loria ,  quam  ea  qiuc  de  cupidilatibus  refertur.  Qui 
hostein  vicit,  fnriior  fuil ,  scd  allero;  qui  libidinem 
rcpressit,  soipso  forlior  fuit:  qni  iiiimiciim  pros- 
iravit,  cxlerniiin  hoslem  percussil;  qiii  cupidilatcm 
doprcssit,  hoslcm  dnmesticnm  snperavil.  Malnm 
OMiiie  fneilins  viiicitur  quam  vdlnplas:  quia  illud 
quicquid  est,  horriduin  csl;  hnc  blandum  esl.  Ni- 
hil  tain  difficilc  opprimitnr,  quain  quod  per  illud 
armnliir.  Qni  ciipidiiaies  tollit,  et  melus  sustulit; 
nnm  ex  ciipidit;itibiis  nictns  vciiiunl.  Qiii  ciipidi- 
Inles  viiicil,  de  pcccito  triumpbat :  qni  lupidiiaies 
viiicil ,  malnm  generis  bumaiii  sp.b  pedibns  snis  ja- 


qtiasi  prelin  est  vesies  corrumpcre.  Qiiid  inter  fiUt 
staminum  delicata,  rigida  fnciunt  metalla?  nisi  iit 
flueiites  liumcros  prciiiani,  et  luxuriam  infcliciicr 
animi  jaclanlis  osicndanl?  Qnid  ciim  cerviccs  pcrc- 
grinis  lapidibus  iirgciilnr  et  abscoiidiintur ,  qiiorum 
prelia  eliani  siiic  nrlibns  Knleiidarinm  cujusvis  cxcc- 
dniil?  N(in  ornaliir  iiiulicr,  sed  vilia  niulieris  ostcii- 
dniilur.  Qnld  cunidigiti  lali  auro  oneraii ,  nec  iiilrarc 
psssunl,  nec  egredi;  ulrum  usus  expnscitur,  an  p:i- 
trimonionim  inaiiis  pompa  inonsiralur?  Mirnm  negn- 
tiiiin  ,  miilicres  ail  oiiiiiia  delicaln; ,  ad  viliorum  sar- 
cinas  fortiores  sunl  viris. 

XIII.  Scd  ut  rcpeiam  qnx  coepernm  ,  colenda  scm- 
pcr  pndicilia  viris  cl  foeminis,  omni  custodia  scrxanda 


ccrc  osicndit:  qni  cnpiditales  vicil,  pacem  sibi  pcr-  q  cst  iiitra  limites  suos.  Cito  nntura  corporis  periclila- 


pcUmm  dcdii:  qui  cupidilales  vicil,  liberlalem  sibi , 
(|iii  d  cli:im  esl  ingcniiis  dirficillimum,  rcddil.  Mcdi- 
landii  ergo  nobis,  fraires,  ut  res  docenl ,  scinpcr 
p  diiitin:  qiio  racilior  sit,  nullis  arlibus  coiisint.  Qiise 
cniiii  illa  coissumiiiala  voluiitns  ,  quK  nisi  iinpedirc- 
lur,  Iniige  cst,  bcd  no^^lra  csi :  ila  nnii  est  acqni- 
ronila ,  sed  fovenda  qu;c  nosir.i  est. 

XII.  Quid  enim  est  aliud  pudiciiia ,  qiiam  mens  ho- 
iicsla  nd  ciislodiam  corporis  dnia ;  iit  scxibus  reddiiiis 
piidor,  sevcritaie  sign:iliis,  fidein  boiioris  de  incor- 
riipla  fobolc  servnret?  P(idiciii;c  aiilcm  ,  Irnlres, 
coiiipclniil  ct  cogniii  siint  iii  priiois  divinus  piiilor,ct 
prxceplornm  saiicla  mcililatiu,  ct  aniinus  prnpciisiis 
iid  fidem ,  ct  ii;eiis  alldiiiia  ad  saciani  religioiiem  : 

EDIT.  OXON 


tnr  in  corporc ,  duin  rapil  illani  sccuin  cnro ,  qn;e 
semper  iii  lapsu  64.  Sub  pra:lexlti  quippe  nalur;c 
qu;c  homines  sempcr  ntgct  ad  nffectiis ,  quibiis  ruiiiic 
collapsi  geiieris  rcsarciimtnr;  blandimento  voluptalis 
fnllcns ,  non  diicit  nd  coiiiiiieiiliain  lcgilimx  coiijiin- 
clioiiis  s.obolcm  ,  sed  jactat  in  criincn.  Ergo  coniva 
lias  c.iriiis  insidias ,  qiiibns  se  diabolus  et  sociuin  iti- 
gerit  el  ducem  facit,  obluclandum  esi  omiii  gcncre 
virlntis.  .\ssumatur  secuiiduni  Apnstoluni  Chrisii  opc- 
ra,  et  a  consorlin  carnis  quniilum  potcsl  apliiius  col- 
ligalnr  :  separelur  cnnsensus  a  cnrporc ,  viti;i  semier 
fasligciilnr  ul  odiaiinir:  aiite  ocnlos  obsi^rvcliir  do- 
formis  iste  al.|uc  dcjecins  pcccali  pudnr.  PoBnileiiiia 
ipsa  cnm  Iiictibus  suis  commissornm  criminum  iiilio- 
NOT^. 


W.  —  Qua;  ciiim  consum-.nnta  illa  volimlas.  PameliusJ)      Kalendariiim   cujiisvis  excedunt.   Simililcr  Terliil- 


nit :  Cr.iviiis  in  iiinigiiie,  vnlupins,  scd  iieqiie  boc  per- 

Spicillllll  loCIim  IClllJil.  P.LMKL. 

XII. — Deiiide  videre  uequid  in  se  ullra  moduin  scul- 
jUum.  PameUiis  ail :  Wxc,  ex  inilio  iiinlualiis  csl  libii 
Teiiiill.  de  CuliuFcm.,  iilii  dncei  ciiaiii  iii  cnllii  cnn- 
sisteic  pndiciliani,  qnnd  ipsiiiii  siipra  trnctavil,  lib  de 
hiadj)!.  cl  llab.  Virg.  Cypriaiiiis;  iibi  laliiis  de  siiiii- 
libiis  Tciliilli.ini  Incis.  Alqiii  recte  Erasnins  coiijocit 
b  gi'iiiliini  :  lenocinnlnr  piii  lenociiianliiim.    Pamix. 

Quid  oculoriim  exlreniitnle^  snjluscaiiliir.  Vnmelius 
ail:  Itn  eoiiscl  logciiiliiiii  iMasiiius,  prn  oo  (piuil  lia- 
bcliat  vciiis  cxciisns  cnilex  ,  sulJvcuiilur,  cii  (piiid, 
iiiqnil,  siiliio  iiigror  ociilis  nddi  sole:it:  veniiii  si  lc- 
galiir  suffucanlur ,  nnt  (ucuiuur  ,  aocoilol  iiiagii  :id 
illiiil  Cy|iii:iiii,  libro  cil.,  Oculusciicunuluclo  nigrore 
lucure.  PASiiii.. 


lianus,  de  Habilu  midiebri,  iiiio  liiio  docies  scslcrlinm 
iiisiiiiii!iir,  snltns  ei  insiilas  iciicrn  ccrvix  fcri,  gr:i- 
cilcs  aurinin  cuics  Kilciidnrinm  expcniliii<t ,  ei  iii 
siiiistra  per  sinsjiilos  digilos  dc  siiignlis  saccis  linlll : 
cl  soip-um  cxplicnns,  li;c  sniit  viros  ,  iii(|iiit,  atiilii- 
lioiiis  tnnlarniii  iisiir.irnin  siibsiaiiliain  niio  cl  iiiulii:- 
liri  odrpnscnli)  liajiilnie.  K;iloii(l;irium  ciiini  soii  Kn- 
lc:i(larii  liber  (  ut  iiiincupitnr  a  Scnccn,  Episl.  88)  ct 
Inliiilns  (loiiieslicas  sigiiilicat,  qiiibns  nniioniiilnr,  (iin! 
iii  siiigiilos  nieiises  nccipiunliir,  ct  oas  in  qnilins  p;(i- 
sciipl:c  eiaiil  iisnr.o  nd  Knlendas  cxigcii(l:c .  sioiit 
reolo  :iniiolnvit  RluMiniius  :  Ulpinniis  eniin  cl  Africa- 
iius  jiiriscoiisiilli ,  poslorinri  lino  sigiiiricationo  uliiii- 
Inr.  QiKire  nun  osl  iicooss  •  cniifiigcro  nd  ciiiijeoluraiii 
Erasini,  ul  lcgalur,  cyUndrorum  onus  exceduul. 


A27  IIHER  828 

nesia  conlcstauo  esl.  Nibil  coiisiilcrctur  oiuiose  in  A  dus  aiiriga ,  ullra  concessas  corporis  metas  exlol- 


i.lenis  viillibiis?  Scriiin  cl  brevis  sil,  el  soliriiis  ri- 
siis,  sgiiiiiii  csi  ciiim  ^iiiiiiii  racilis  it  rciiiissi,  iiaiii 
coiilaclis  rcccdal  cti^mi  ImiiicsIus.  Niliil  ciir(.oii  li- 
ccnl ,  iilii  vitaiiJiiiii  e.-.t  C(>r|Oris  viliiiui.  Cogitciur 
qiinin  lioiicstuui  sii  vicisse  Jciiecus ,  i|uain  iiilfiiie- 
siuin  victuiii  cs>e  dcilecore. 

XIV.  l)icci<diini  cli:im  (jiioj  aJulicrium  vuliiptas 
niMi  csl,  sed  inu.ii.i  coiitunielia,  nec  Jeieciare  piucst, 
qiioJ  rt  aiiini:ini  inierriciai  el  |  iidorein.  Ciierceat  aiii- 
iiiiis  sliuiuliis  caruis ,  rclra-iict  iiiipetiini  Cdrpnri.s. 
Accepit  cniiit  li.iiic  poicsiaiiMn ,  ut  illi  aJ  iinperiiim 
ejus  incnibra  scrvirent;  et  quasi  lcgilimiis  .ic  peiTe- 


lcnles  se  cnriiis  inipeliis,  cffilesiium  prxccptoruin 
babcnis  refloclai ;  iie  ulira  leruiinos  suos  currus  islc 
ciirpuris  rapius,  in  periculuni  snuiii  seciini  ei  ipsum 
rapiai  anngani.  Sed  iiitcr  kvc,  iinino  ei  anle  lia-c, 
conlra  lurbns  et  vitia  oinnia  de  Jivinis  rasiris  auxilium 
piMcndiini  e.<t :  soliis  ciiini  polens  est  Dctis  i|ui  iMiiii- 
ucs  ilignatus  cst  I'  ccrc,  el  pleiia  lioininibiis  auxila 
pr;e-tare.  l.'^o  |tauca  dictavi,  qiiooiani  iion  esl  pro- 
pusiliim  volHiucn  scribcri^,  scil  aiiocutiouciii  iransmit- 
terc.  Vos  Scrijiiuras  ^ispiciic,  e.xeinpla  vobis  de  ipsis 
pr.cceplis  Ihijus  rei  luujora  conquirite.  Fratccs  ekar- 
rissimi ,  bciie  valelc. 


MOINITUM. 

•  llic  iiovis  EJiloribus  locus  cl  aniinus  cr»l  liliellum  D.  Cyprianorecenlor  ailjudicatum,  cui  li  iilus :  Exlior- 
/j/io  od  P()pm/«HZi'jni,  dcnuo  edendi  ex  rinecdotis  CCII.  VV.  Tronibelli  ei  Mirgaivlli,  caiionic.  regnlar.  qui 
prinii  biinc  libiuin  cx  vctiisiissiinis  inembianis  eriieriint,  ac  publici  jiiris  frcirimt,  Bonon.,  anii.  17S1.  Hunc 
vero  libnim  iuvenlu  dillicilliiimin,  in  Itali*;  bibliopolaruin  scbeJis  bliiaiitcm,  iiecdiiin,  licet  oiiiiii  ope  qtia-si- 
liiin,  oppoitimc  reperlum,  serius  in  decursu  islius  Biblioihtcaj  daiidum  es>c  pollicemur. 


APPENDIX  SEGUNDA. 

OPUSeULA  SUPPOSITA. 


IIBER  DE  AIEATORMS. 

TRACTATUS  PERPERAM  CYPRIANO  ADSCRIPTUS. 
I.  Magna  nobis  ab  univciva  fiateriiii;ile  cnra  «  siic-  B    11.  IJcosal  terra;dicinuir,  utex  nobisomnisfraternit.is 


Cessit  :  inaxiine  cx  re:i  ^  perdiii.riim  niiiniuin  ;iiula 
cln,  id  esl,  aleaiorum  iukc  animns  aJ  nei|uitiain  in 
se  illicil,  iil  iii  lacuiii  moriis  inergat  <■.  Et  quoniain 
nobis  divina  et  paierna  pieliis  Aposiolaliis  diicatum 
conliilit,  el  vicari.im  Doniini  scdeiii  coelesii  Jigii;i- 
lione  ornavit ,  ei  originein  antbcntici  Aposlolatiis, 
siipor  qiiem  Cliristiis  fuiid;ivil  Ecclcsiani  in  siiperiore 

iioslro''  pirla s,   accepla  si |  pol/.^l;tle  solvciHli 

ac  lii;aiiJi  et  ciinlioiie  peccala  (liniiltcnJi  :  -aliitari  '■ 
dnctrina  iidmoneinur,  nc  ciim  dcliiiqiieiilibns  assidiie 
ignoscimus,  ipsi  cum  eis  pnrilcr  tnri|iieaniur. 


ccelesii  snpiuntia  .salialiir.  Naiii  cuin  dicai  :  Sal  auleni 
si  faliialuiH  '  (ueiil,  mliil  s  vaUbil  iiiii  ul  projicialur 
(oras  et  coiiculcclur  ab  lioiiiiiiibus ;  lioc  vereniur  el  li- 
inciiius,  iie  iii  ''  Ecclci  i  sccnri,  qnoj  nobis  saccrJ"- 
talls  Jignita^  iraJiia  esl  '  i.cgligcnics,  juxia  quosj.iiii 
fraires  iiierles  reperiamur  :  aul  duni  falsam  cominii- 
nic;ilioiieiii  Janiiis,  iJ  quoj  cuni  lionore  Je  Dei  Ji- 
gnalione  |iercepiiiiiis,  iiiJiijiiaiiie  Doiiiino  el  expro- 
bninle  aniiuanins;  Jicit  cnini  Si'ri|itiira  Jivina  :  Vn; 
erit  pasloribiis.  QnoJ  si  ipsi  pasiores  negligeiilcs 
rcperli   fiicriiil ,  quid   rcsponJcbunt  i    Doinino    pro 


"  Sic  Ehor.  Imp.  Cura  fi  Jelis. 
•>  Sic  F.bor.  Imp.  Ei  rca. 
'  iV  Bod.  I.  Ebor.  f inp.  Ad  neqiiitiam  se  iii  lacum.  La- 
quco  niorlis  iin;(;iiil  Eh<ir. 
ii  Sic  lloil.  i.  1'orii.  Iinp.  Veslro. 
•^  Sic  Bod.  1.  Iiiip.  Solvcudi,  saltilari  Bod.  1. 


LECTIONES  VARI.XNTES 
C 


f  F.iliium  Bod.  i. 

X  Nilillo  Bod. 

h  Nc  cuiii   Bod   1. 

i  Digiiiliis  esl  Bod.  I, 

i  A  Doiiiluo  traJ.  Bod.  1. 


EDIT.  OXON.  NOT;E. 


i.  —  Miigna  iinbis  nb  universn  fralernilale  curn.  Forle 
loKeniliiin  :  universie  (mlernunlis  ciirn.  Est  t;iiiieii 
aJliiic  plinc  miililnin  linjns  libri  froiitis|iiciiini.  l'Aa. 

El  qiioiiiam  iwbis.  I'r;ctermisi  voculam    in  sii  er 
fliiaiii.  Uir.ALT.  ' 

Ei  quoniam  nobit  divina  el  palerna  pietas,  elC;  Nec 
fralMT  nolai  buiic  Traciatiim  non  esse  Cypriaiii.  Nam 


ex  Imc  loco  apparerc  aliciijiis  Pontificis  Romani 
scriptiiin  csse.  Pamel. 

II.  —  iSe  in  Eciiesia  scciiri.  Eti;im  liic  inlcrpo.sita 
cr  il  |i:irliciil;i  cHni  sii|ierfliia.  Pamf.l. 

I iidigiinnle  nomiiiii,  exprobianies  uinillamus.  Censeo 
lcgciiduiii,  ei  exprobraine.  Pamel. 


S-29 


DE  ALEATORIBUS. 


830 


pccoribiis?  Quitl  rfe  Doniiiio  pecora  diceiit?  a  pe- A  liwiuant ,    et    (lclinqiientiV)iis    dispensnlorcs  ?   Nnn 


corilius  se  essc  vexalos?  iion  crcdeiur  illis  :  incredi- 
bilis  rcs  est  pastores  pali  po>se  aliqiiiil  a  pecorc  ; 
mngis  {lUiiientur  propter  nienilaciiiia  siiiiin.  Ei  :ili.i 
Scriplura  ditil  :  Reclorcm  le  pelieniul,  noli  exlolli. 
IlsIo  iii  itlii  qiiasi  uiius  ex  ipsis  :  Ciiiaiii  illoriim  liiibe 
el  coiisidera.  Ei  iieriiui  :  Exisliiiiaie  sacerdolem  ei^se 
cuttureiU,  et  omiies  esse  apud  euiii  delici:is,  grauaria 
pleiia,  el  de  (juociinique  desideraverint  ^  piiljiilo  oves, 
cas  s:ilurare.  Nain  iil  consiarcl  nos,  id  esl  episeo|ios, 
paslore?  esse  oviuiii  spirilaliuiu,  lioc  esi,  homimiiii 
lideliiim  qui  snb  cura  uoslra  onsiiluii,  nc  uUiim ''  iii 
eis  scabiei  viiium  reperialur;  qiio  iiiagis  a  iiobis  (|ii(!- 
lidie  peiscrulentur,  ut  medicnmini;  cadesii  adliibiio, 
vcllera  cis  flnrida  crescaiit  qiia;  ad  iiaiuram  vcslis 
salutaiis  proGciaat. 

III.  Iii  Evangcli)  noiiiiiais  ad  Pclrum  ili\il  :  Pelre, 
iiiquii,  aiiias  me?  El  l'elrus rcspoiidil :  Eiiam  Domine,  lu 
scis  quoniaiii  aino  le.  IHxil :  Pasce  oves  meas ;  el  sollicite 
niandans  tertio  confirmarit  diceiido :  Pasce  ^'  oves  meas. 

IV.  El  qiioniaiu  Episcopiiim  <',  id  cst,  Spiriliir.i 
sanclum  per  impositioiiein  uiaiius,  cordii  excepiiiius 
liospiiio;  culiabutori  uosiro  nc  ullam  ^'  ino!e.sliaiu 
proponamu.s,  Apostoius  '  monet  et  dicit  :  Neliie  coit- 
Irislare  Sjiirilum  sauclmn  q»i  iii  vobis  esl ;  et  notile 
exlinguere  tiiinen,  quod  effutsil  in  vobis.  Quaiita  aulciii 
Episcopuiii  benc  agentein  ei  salubriter  admoueiUeiM, 
«ine  IribuLitione  corporis,  toiidigna  maneant  b  Mar- 
lyriu  :  liiila  el  iii  Episcojiuin  negligeiitem  ''  nulla  de 
Scriptiiris  sauciis  dccmiienla  |iromeiilein,  cuiuiileiilur 


ipsi  deliiqueiiiiuiii  se  ponderc  oncraiil  ?  Apos^to- 
lus  i  Paiilus  coniiMemorat,  ipiando  ad  TiBiotlieun) 
doioiidiiiii  el  corrnborandum  in  fidei  firinilaie,  na 
i|uid  Deu  :i  fallal,  cl  ne  maligmiiii  oiMlioiiibun  jiis- 
loriini  inlcrcedai,  providiis  el  sollicilus  dicit  :  0  Ti- 
mollwe  fiti,  commendalitrn  serva  :  noli  spernere  donnin 
qiwd  in  le  esl  per  imposiliouem  maimum  heniorum  :  ac- 
cinyere  furliler,  el  viritiur  age  minislerinm  tuum,  et 
cuin  inlegrilate  supple :  eslo  coeieris  bonum  •*  exempluiu ; 
uemo  tibi  conlradieal,  nemo  juventulem  lumn  conteiu- 
nal  :  peccautem  corain  inullis  caslign,  ut  et  ewleri  me- 
liim  liabeniil,  el  iie  comiiiunicaveris  peccatis  alienis.  Et 
ileniin  ;  Si  qiiis  fraler  foruicarius,  aul  idotorum  cuUor, 
aut  uvarus,  aul  raptor  sive  iujuslus  nominalus  fueril, 
B  ciim  ejusmodi  quidem  uec  cibum  capere.  El  alio  locn  : 
Quicumque  frater  more  atienigeniiruin  vivil,  ei  udmillit 
res  siniites  fiiclis  eorum,  desiiie  in  eonvictu  ejus  esse; 
quod  nisi  Itt  faceris  ',  et  tu  parliceps  eris  ejus.  Et  in  doc- 
triiii-.  .\posloloniiii  :  Si  (piis  Iraier  delin^iuit  iii  Eicle- 
sia,  ei  no:i  parct  lcgi ;  hic  neccollig;itur,  donce  poeiil- 
lciiliam  iigat,  ei  tioii  rcci|iiatur,  ne  in(|uiiietur  ct  im- 
pediatur  oralio  vesira.  El  Apistoiiis  ellatn  iierum 
dieit  :  Eximile  mcUos  e  medio  "■  vcilri. 

V.  Qiiod  si  imiltoriiiii  lesiium  varia  ei  consonanli 
iiioiiiiioiie  docciniir  ",  eum  dclinqueiitibus  fratribus 
cibo  iie  quidein  vesci  ;  quanto  inagis  debeat  et  ab  sa- 
crilicio  Christi  arceri?  Qiiani  m:igiia  et  larga  piehis 
Dei  filii ,  quod  in  ruturum  prxscins  nobis  consiilai  : 
iie  qiiis  iiilcr  iratrcs  incaulus  dcniio  lai|ueis  diabolica- 


loimcma;  ap  isiolus  iios  cxcit.it  Pauliis,  et  coiidigiio  Q  pialur?  Solliciios  esse  jussil  et  providos  atque  erudi- 


slalu  episcopos  et  procuratores  Evaiigeiica!  doclriniu 
ponit  et  dicil  :  Quamdiu  eril  infans,  prociirutores  et 
aclores  liabet ;  al  ciim  crevcril  lueredilalem  suam  expe- 
lit.  Nos  etiain  dispeiisatores  ei  prociiratorcs  Evange- 
lii  sumus ;  lioc  qiioqiie  inler  dispeiisaiores  et  procii- 
ratores  qiia^rilur,  ut  qiiis  fidelis  ei  justiis  iiivciiiaiiir; 
si  erc;o  apud  dispeiisalores  et  procur;iiorcs  (|iia'riiiir, 
III  ijiiis  fiilclis  el  jiistiis  iiiveni;ilur,  qiiid  si  ovcs  '  de- 


los;  quoniain  hosiis  iile  atiiiipiiis  circiiil,  pulsans  Dcl 
servos,  noii  uiio  geuere  leiit;iiis.  .Mulla:  eniin  stml 
tenl.iliones  ejus  qiKiiuiu  piiinordi;!  suiil  :  idololalri.i, 
iiKBchic,  furl:i  ,  iapiii;i!,  avarilia  ,  Ir.uis,  ebrietas , 
im|iaiiciili:i ,  adiilteriiim  ,  Itoimcidiiiiii ,  zeliis  ,  per- 
fiilia  ,  falsa  lestimoiiia,  eloquiuin  ral-iim ,  iiividia  , 
extollciilia  ,  inalcdicimii  ,  error  ,  ei  si  i|ua  siiui 
siiiiilia  qii:e  liis  coiigriiiinl  ;  exqiiibiis  c>t  alex  labiil.i. 


LECTIONES  VARI\NTi;S. 


"  Sic  Bod  \.  Imp.  Considaveiiiil  Bod.  1,  2. 
b  Niillum  Bod.  I. 

'^  Sic  Lmn.  Eboi.  Bod.  l.  Corb.   [mp.   Ad  Petruni  (il- 
\\\,  pasc(>. 
''  Eplscoiiuni  Bod.  1 . 
"  Kt  coliab.  iioslro  nullam  Bod.  i, 
f  Duiiiiiius  Bod.l, 
e  Siui  Bod.  1. 


h  Taiilo  et  Ep.  negl.  ei  Bod.  1. 
l  Omnes  Bod  l .  Corb. 
i  .\postoliis  idoiii  P.  Bod.  1 
l'  Ui  liuiiuiii  Bod.  1. 
l  Nisi  fcceris  Bott.  I. 
■"  iNescio  Bod.  1. 

"  LuitaK^in  et  consonantcni  monilionem  docemur  ne 
D  cuni  del.  frat.  cibum  Bod.  I. 


EhlT.  OXON.  NOI/E. 


Reclorem  le  peiieruni.  Eiiam  liic  maliin  posueriint. 

}>AMKL. 

Kxislimate  saccrrfclei».  Nescio  ad  qiiaiii  Scii|itiirain 
alliidal.  Nisi  lorle  rcspicial  e;is  qiia;  agricullurnn 
verbi  s()ectaiii.  Pamel. 

iVt'  ultuin  in  eis  scabiei  virnim  reperialur.  Ila  lcgo  pro 
eo  qiiod  eral,  scabie;  cst  laineii  adhuc  lociis  ob~ciiriis 
et  iiiulilus.  Pamel. 

III. —  Conjirinuril.  Il;i  Pamcl.,  B:iUiz.,  Oxoii.anpro 
ctiii  lirmaril ,  iuiili!  Icctis.  iiiss?  Edd.    ■ 

IV.  — Cokiibiliilori  nosiro.  Siipcrlliiaet  particula  lo- 
ciiiii  i'(!dileiiat  (ilisciiiiiin.   Pahel. 

Sine  tribututioue  corporis.  Hic  veliin  adjectum 
eliam.  Pauel. 


El  cum  digiio  slatn.  Prorsiis  lego  eondigno.  PamEl, 

Providun  et  sotticitus  dicit.  Oiiiniiio  el  istud  lego, 
pro  dic(<ns    Pamel. 

Et  iii  dnclriiiis  Aposlutorum.  Uiide  b;cc  cilal  iicscio; 
ncqiK!  eiiiiii  rcpcrluiilur  aiii  iii  Ciinoiiibus  aiil  in  Cuii- 
siilnlionilins  Aposlolicis.  Pamel. 

V  — (.MoirfWiiKjKCHfiAiis.  Kiirsiiii;  omisinius,  »e  p;ir- 
liciil.Tiii  siipcrflicini.  Pamel 

Quain  mugna  el  liirga  pielas  Domini  fitii.  Lego  De\ 

Pamel. 

iVoM  UHO  genere  lenlans.  Ceiiseo  legendiiln  leulit- 
tionis.  Pauel. 

Mcecliiw.  Prorsiis  aut  hoc  lcgendum,  aut  iimcliia, 
pro  co  quod  crai,  nueclue.  Pamel. 


851  LIBER  8r,2 

VI.  Prxesi  <*  diaboli  laqueus  manireslus,  venciuiin  A  rei  ramiliaris  cl  miillnrum  abundanlix  opum,  modo 


porlans  lc.alc  scrpeniis,  el  induciio  corriiinpens;  quac 
cum  vidcUir  niliil  essc ,  niagna  ain|ilc\u  i>  operi- 
tur  deleiio.  Quid  illud  est,  quxso,  lidclcs,  iil  inaniis 
qiix  jam  :ib  injiiriis  liiinianis  cxpiaia  esl,  cl  :ul  sa- 
crilicium  Doniinicum  adiiii^sa,  el  qndd  ad  salnicin  lo- 
tius  hominis  perlinei ,  dignatioiic  (^  subcl|iit ;  qii:e  ad 
laudem  Doinini  iii  oracnlo  oxsmgii ;  qiiac  *•  siginim 
crucis,  pcr  quod  lucinur,  rroiilibus  imprimil :  ipsa 
quu:  ('  dlvina  sacianicnia  consnminat  :  quld  c^l ,  iii  ■ 
qiiam,  iit  iieruin  lni|neis  diaboli,  uiide  exuia  est,  im- 
plicctur  et  pcr  ipsu  damnelur?  Aleairices  inanus,  li- 
Lidiiiosostudioconsucverunl,  idest^alex  labula;;  (|iiod 
e>t  diubuli  venabuluin  ',  ct  delicti  vuliius  iiisanalillc. 
Ale:c  labulam   dlco,   ubi  diabi)lus  prxslo  esi,  ad  >-' 


inops  ci  paiipcr  esil  Alca  csi,  qnam  lex  odit  :  alca 
esl,  qiiani  J  sci|uitur  crimen  ignobilc;  ubi  nianifcsla 
tentaiio,  et  poena  occulla.  Aiea  est  alveus  ^  mal', 
ct  supplanlailo  amici ,  qu.nc  nec  lucrum  conrcrl , 
scd  toiiiin  consiiinii.  Ilinc  dcliide  pmpcres  riun;  , 
liiiic  opes  siias  pcrduiit,  hiiic  jam  consumpiis  omnibiis 
rclius  suis,  mutuis  pcciiiiiis  se  olirninit :  liinc  pairlino- 
iiium,  sine  nlla  fiirl  caltiinnia  amiilunt.  Qiialis  cst 
lis,  nt  qnos  nemo  pcrscquitur,  seipsos  pcr  invidiain 
pcrscquantiir?  ul  palernas  siias  iixredilaies  sub  osso- 
riim  niultifdrnii  iiuinero  '  dispcrgant? 

VIII.  Evt  et  quaiido  ipsi  alcaiores  cum  prosliluiis 
nuilicribiis  pencs  aiiciorem  suuin  nocturiias  vigilias, 
claiisis  foribus,  celebrant  :  armanlur  adversus  se  nii- 


amlcapieiidum  sunimissus,  ei  cuin  ceperil  dc  capiivo  g  scri,  spirilu  dlaboli  reiileti  :  el  illic  duplcx  aiil  gciiii- 


Iriuniplium,  perlidia,  falsa  lcsilmonia.  Tabulam  ale^ 
dico;  ubi  dcmeniia,  eiruri:i,  el  vcualc  pcrjurium , 
imperiiim  et  colloqiiiiiin  scrpentinuin.  Illic  rabiosa 
araiciiia,  illic  airocissimi  sceleris  fraternilas  ''  dis- 
cordans,  illic  convicia  cl  audacia  s:cva,  ei  ineiis  in- 
sana ,  et  fera  impalieiitia.  Alcac  tabulam  dico ;  ulti 
possessionum  ami^sio ,  ct  pecuniarum  ingenlium  ' 
perdilio,  inoiistrum,  et  deinoiislrans  litigiiisum,  furax 
dementia. 

VII.  0  aleatorum  noxia,  sedenlaria,  ei  pigra  nei|iii- 
tia!  0  maiiiis  criideles,  ct  ad  peiicnlum  sui  arniaUc, 
qii:e  biiiia  patcrna  ct  opes  avoriim  sudore  qir.rsilas 
ignomiiiioso  studio  dilapidnnl  :  nianus  triix,  iioxia  ct 
insomiii>  nocle  dicqiic  coiiliiuiis  instruinenioruin  suo- 


num  ciimeii  adniiilunt.  Ilicconcrepat  nlexsonus,  illic 
i^ileniio  operaiur  inccslus  :  lic  sinc  ullo  digniiaiis  siuc 
respeciii,  sine  ulla  excusaiioiic,  pesiifero  studio  co- 
dereboiiis  suiscogilur;  illicsecrcio  morlalc  veneiiiiin 
bibilur.  Uiidc  luec  s:icrilcgia  nicdit:ilio,  iinde  hoc  cii- 
nicti,  auctonim  lcstimonio  coinprobamiis?  Cum  cnim 
qiiidam  sUulio  littcrarmn  beiic  crudiliis,  multnm  nic- 
diiando  hoc  "■  malum  et  tam  pcrniciosum  sltidiu:ii 
ndinveiiit ,  instinctu  solins  Zabiili  ,  qui  eiim  arli" 
hns  suls  replevcrnt;  hanc  ergo  autcm  (islendil,  qiiam 
et  colendani  scnlplnris  cum  sna  imagine  fabricnvii, 
Sintiiil  iiaqiie  iniagincm  siinm  cum  iiominis  siii  siilis- 
criplioiie,  sii^gcrcnte  sibi  amico,  qiii  ut  lianc  arleiii 
excogiiaret  in  pectore  sulijecit".  Sic  ergo  se  iii  iiiia- 


rumarmigera:  i|ii:cp(;ccandoseipsaindamnavii,eiposi  C  gioe  spcciosa  dcmonslr:in$,  allo  quod:im  loco  condi- 
peccaia  iion  desinii  irc !  0  neqiiam  manus,  iii  pcr-  dil;  et  in  sinns  suos  hanc  alex  Inbulam  gestan-,  iit 
iiicicm  Doinini  sui  nnnala,  qun>  sordidissimi  xris  to-  quasi  ipse  lusor  et  adinventor  bnjiis  maliiix  nppnrit- 
ta:n  substaniiam  pcrdii;  ct  cum  toi  cssent  angciube      rct,  ciijus  nomen  a  Dei  servis  nominari  non  delercl 

LECTIONiiS  VARIXNTES. 


"  Sie  Bod.  1.  Imp.  Praesto  est. 

'' AmpUfxibus  florf.  1. 

■:  Ipsa  dig.  Bod.  1 . 

i'  I|sa  sig.  Bod  1. 

"  I|isa,  aiJ  Bod.  1. 

f  Zabiili  muluin  Bod.  I. 

K  Et  ailBorf.  1. 

>■  Iminanilas,  illic  Bod.  I . 


i  Perdilus,  el  dem.  lit.  et,  Bod.  i. 
i  Insequilur  Bod.  I, 
k  LaqiitMis  csl  illc  m;di  Bod.  1. 
1  Sic  Co  h.  Imp.  Sub  lioslium  suorum  multif.  num.  Di' 
pprilaiit  Bod.  1. 
"  Maluin  Unn. 
"  Sic  Corb.  Imp.  In  peccalorem  subvenil. 


EDIT.  OXON.  NOT.*:. 


\l.—Maqna  amptextt  operiltir  deletio.Locus  inullis 
est  corrupiiis.  Pahel. 

Mamis  qiue  jam.  Oinniiio  lego  boc,  pro  tam;  adji- 
cio  vcro,  esi,  ex  Anliuiiiio.  Pamel. 

Ad  sacrilicium  Doiiiinictim  admissa.  .\iil  alltidit  ad 
velcrem  ooiisueludineni,  dc  (|iia  libro  de  Lapsis,  aiit 
(qtidd  ni.igis  ap]iarct  cx  se:pieniibus)  de  presbytcris 
loqniliir.  Pamel. 

Qiia;  ad  taudem  Doiiiiiii.  Sic  rcctc  Aulon.  et  MoreUii 
qiiidain  codcx,  |iro  ipsa.  Pamel. 

Qiiw  signum  criicis,  cic.  Iloc  iieriimex  Antonino  pro 
eo  qiioil  ciat ,  ipsa  pcr  qunin  luemur  sigiiuni  crucis 
in  fronlibus.  Pamel. 

]psa  qiia;  diiiiia  sacramenia.  Juxti  pra^cedcnlem 
Anioiiiiii  lectionem,  non  suin  verilus  inlerserero  <;««. 

Pamel. 

Quid  esl,  inqiiam.  Particnlam,  inquain,  cx  codein 
Anionino  adjcci;  qui|ipe  aptid  qncm  h;ui(l  dubin  sic 
lcgi'n  liiin,  pro  lO  quod  liabel,  inquil.  Pamel. 

Dinboli  venabiituni  el  deticti  vutniis.  Il;>'c  lcitio  (pio- 
q  le  ejns  placct,  pr:e  vulgaui,  Zabuti  nuituin  el  dia- 
buli  vuliiut   Ju\ta  qtiem  ilcriim  iiaulo  posl  el  pr;vlcr- 


misiiniis.  Pamel. 

Ubi  deiiien:ia  et  furia.  Antoninus,  ubi  inenlis  ftiria. 

Pauel. 
D      Itlic  lubiosa  ainiciiia.  Sic  cliam  iile,  et  aliiis  qiii- 
dain  Miirollii  cmlcx,  \no  rabidosa.  Pamel. 

Sccteris  frnlernilus.Ua  aliiis  .Morcllii  codcx  pro  iin- 
maiiitns.  Pamel. 

VII. —  Opet  avorum  siidore  qumsilas.  Alius  Morcllii 
codcx  sudiiribus,  sic  et  Aiilon.  Panel. 

Ciim  el  tot  essenl  auqendm  rei,  clc.  Aliijuid  dcsidc- 
ralnr,  nempe  occasiones,  niii  simile  qiiid.  Pamel. 

Alea  esl  alveus  innti,  clc.  lloc  rursiim  cx  Aiilnn.  pro 
laquens   esl   ille    mali,  el   siippla,ilalio   iniinici ,    qui. 

Pahel. 

Sine  ulla  fori  cntinnnia.  Ex  codem  fori,  pro  forii. 
Sed  vicissiin  npnd  illuiii  repouendum  calumiiia,  pvo 
pecunin.  Pamel. 

VIII.  —  Insiinclu  soliiis  Zubuli.  Hiic  qtioquc  ex 
eodem  ,  pro  iiislignlu  ,  qui  cliam  legit  adiinptevil, 
pro  reptevcriil ;  scd    boc   inalc.  Pamel. 

In  siiius  siios.  Fortc,  i»  siiiu  siio;  csl  lamcn  adliiic 
lotus  obscurus  ct  muiiliis.  Pamel. 


85.*  DE  ALEATORIBIJS.  HU 

(sic  ciiim  in  nomiiic  luipis  cst,  fniiimodo  in  faciis  iiii- A  ileoib:iii  Zabuii  caligine,  inviccm  sijji  maniis  infe- 

riiiit,  inalediciiiil,  sedevovent,  parenluin  oiiginem 


(|iiii-)  cl  (iuisque  Dci  seivus  a!e;c  tabiilam  aniplccli- 
tur,  aiicloi  is  nomiiic  vocaicliir.  Ille  cniin  ciiin  se  in 
siatimculis  et  siiiiulacris  formarcl,  ali'i(I  criiiien  adiii- 
venit,  (]iio  se  ab  imitaloribus  suis  ■'  colcmluio,  el  sibi 
sacrilicaiiduin  iiisliiuil;  ila  ut  qui  vcllet  siudio  cjiis 
adliSDierc,  nor.  anle  manum  in  labulam  porrigerct, 
nisi  auclori  bujiis  pi  ius  sacrificas>et.  liide  factum  esl, 
ut  olim  ipii  (lomo  fuerat,  et  facinoris  adinissionis  adul- 
lcr,  post  moitciu,  a  profaiiis  ••  cl  crranlibus  sub  (iclilio 
iioaiine  Dei,  lalis  culi  meruerii. 

IX.  Alcoe  tabula  qui  ludil,  etinaleflcia  '■  nossc  debel, 
qmid  a  Dei  servis  longe  sil,  scicns  ^  qiioniaiii  foris 
in:ili'ricus  et  venenariiis,  cl  iieruni  in  jiidicii  dieni 
iii  igne  lotanle  torquebitur.  Alex  labula  qui  ludit. 


lurbis  praesenlibus  delionoraiil.  Soiiat  piiblice  alcae 
slrcpilus,  fesiinanl  ad  necein  hxrcditatis  su.^c  niaiius  : 
ncc  intelligit  niiser,  qiiid  sibi  iioccal,  qiiando  sc  alex 
aiielorat.  lit  qui  jani  sa'pius  vincilur,  rursus  ad  iio- 
ccntius  siudium,  Zabulo  siiadenle,  animalur.  0  ars 
inre>ta  siudentibus,  ct  stupnim  libidinosum  !  qiiod 
non  diviiias,  sed  nudiialem  et  inopiam  pneslat;  nia- 
iius  carnifex,  maniis  noxia,  qiix  nec  pust  liicra  dcsi- 
nit,  scd  adliuc  posldainna  ludit.  Cliristianus  qui  alea 
ludit,  ad  sacriflcium  Zabuli  ,  iminolanlibus  pcnes 
auctoreni  ',  manus  polluit.  Et  idcirco  Doniiiius  ad 
boc  indigiiari  dicit  :  Nolile,  inquit,  exleiidere  nia- 
nus    veslras  injusle,  ne  exacerbeiit  me,  et  non  siiinm 


piius  .\uclori  ejus  sacrific.ire  debet,  quod  Cbrisliaiiis  jj  vos  diu  permanere  super  lerram;  et  itcrum  :  Absli- 


non  licei  dicenle  Domino  :  Saciificans  diis  eradicabi- 
liir,  nisi  Deo  soli ;  el  ilernin  :  Nolile  sacrificare  diis 
nrwiiis,  ne  incileiis  ine  iii  opcribus  maiiuuin  vestra- 
riim  ad  dispcrdenditiK  vos.  Cbrislianusquies,  el  aleae 
labula  ludis,  licet  non  sacrilices,  lege  biijus  faciiioris 
particeps  es.  El  uliquc  Dominus  occiirril  el  dicil  : 
F.xi  dc  ea,  pojiulus  inens,  ne  sis  parliccps  delicloriim 
ejiis.  Et  iterum  :  Discedite ,  disccdile  iiule  ,  cxilc 
de  mcdio  ejiis  qiii  portatis  vasa  boinini ,  et  iinmiin- 
diiin  ne  teiigeiiiis.  Clirislianiis  quicuiiiiine  es  ct  alca 
liiiJis ,  boc  primo  '^  iii  loco  ciederc  debcs,  qiiia  noii 
Cliristianum,  sed  Eibniciim  libi  nomcii  esl;  ct  illiid 
qiiod  ad  sacrilicium  Dominicuin  perlincl,  in  vacuuni 
siiiiiis.    Sic   eniin   '  dicit   :    Oiiiiiis   iminundiis   non 


nele  manus  veslras  ab  iiijiislo,  et  iie  (ecerilis  quic- 
quam  mali.  El  apostolus  beatissimus  Paiilus  similitcr 
dicit  :  yidete  fralres,  ne  obfiguremini  i  liiiic  saicu- 
lo ,  et  poiiipis  et  deliciis  et  voluptatibiis  ejiis ;  scd 
conlinete  vos  ab  omni  injuslilia  ^.  Nain  qui  delin- 
quit  in  Deuin,  nulla  fit  excusntio  ',  nec  indulqeiitia 
ulla,  et  nemini  venia  daiur.  \n  Evaiigolio  Domiiius 
dicit  :  Si  quis,  inquit,  dixerit  blaspheinias  in  Filiwn 
liominis,  dimilteltir  illi :  at  is  qui  peccavcrit  in  Spirilum 
sanciuin,  non  diiniitelur  illi,  ncc  liic,  ncc  in  futuro 
sieculo.  Et  ileruiii  Proplieta  dicit  :  Si  delinqueiido  pec- 
cet  ■"  vir  adversus  virian,  orabitur  pro  eo  ad  Dominnm  : 
si  aiilem  in  Deum  peccaverit,  qiiis  orabit  pro  eo  1  Et 
beatiis  apostoliis  P:iulus,  prociiialor,  vicariustnirisii, 


Hwqel    'i  sacrificiiiin   Sancti.   Dicil  enim  Scriptiira  :  C  Ecclesiasticam  curani  agens,  ponit  et  dicii  :  Vos  esiis 


Omnis  vir  manducans  cariiem  saciificii ,  et  iinmun- 
diiia  cjiis  super  ipsum ;  pereat  aiiimu  illa  de  populo 
mco. 

X.  AUalor  quicuiiiqiices,Cbristianum  ledicis;  quod 
iion  cs,  co  quod  s;ecu!o  particeps  es  :  necamicus  •■ 
Cbrisli  pulcs  cssc,  qiii  cum  iniinico  Cliristi  tenes  aiiii- 
citiaiii.  Cenc  qinlis  demeiitia  aleatoiuni  fidclium, 
ubi  insaniuiit ,  el  furacissimis  vucibus  pejeiant ;  el 

LECriONES  VARIANTES. 


leinplum  Dei,  el  in  vobis-  Clirislus  habiiat ;  si  quis  tem- 
plum  Dei  violavcrit,  perdet  illiim  Deus.  Ilerum  Doniiniis 
in  Evaiigolio  suo  negat  peccatores,  et  exprobrat  di- 
ceiis  :  Recedile  a  me  omnes  qui  operamiiii  iiijusiitiam  ; 
nuiiiqiiain  vos  cognilos  habui.  Et  Joaiincs  apiislo'us  di- 
cit  :  Omiiis  qui  peccat,  non  est  de  Deo,  scd  de  diabolo 
esl ;  et  scitis  quoniam  ideo  veiilurus  esl  Filiut  Dei,  ut 
perdat  jilios  diaboli. 


"  Colenduin  diceret,  sacrilicandi  sibi  legcm  lermiiiabit : 
ita  Bod.  1. 
''  Sic  Bod.  1 .  Imp.  Proiiis. 
'■  Malelicium  Bod.  1. 
'1  Scienlcs  Bod.  1. 
'■  Sic  Bod.  i.  Primiiin  Iinp. 
<  Eiiim  Dominus  £o<;(.  1. 


«  TangalBoti.  1, 

k  Sic  Bod.  1 .  Corb.  Imp.  aninius. 

'  Sic  Corb.  Imp.  PcBiiis  auctoris 

i  Conligiiremini  Bod.  I. 

k  Iiijuslilia  sxculi  Bod.  1. 

1  Quo(l(3elicli  iii  Deum  iiulla  sit  excusatio  Bod.  l 

■"  Peccalur  adversus  Bod.  1 . 


EDIT.  OXON.  mTM. 


In  slatunculis  et  simulacris.  Adjecimiis,  e!,  anle  de-  J) 
sideraluiii.  Pamei,. 

Qiw  se  ab  imnaioiibus  colendum,  elc.  Ila  riirsiim  cx 
illo,  pro  00  quod  er.it,  colendum  dicerel,  sacrificandi 
sibi  lcqein  tcrminavit.  Pamel. 

Sub  ficiiiio  iwmine  Dei.  Prorsus  sic  logc,  pio  fic- 
tioan.  Pamkl. 

IX.  —  Maleficiis  et  veneiiarius.  Nova  vox,  qiiantum 
ap:iaret,  a  vencraiidis  idulis  dcriv.Tta.  Pahel 

Oinnis  vir  iiiaiulitcans  cnriicm  sacrificii.  Pioisiis  sic 
resliliii  liiiiic  locuin,  ex  lib.  de  Lnpsis,  ubi  sic  cilalnr 
Ii;ecScriplma,  ino  eoqiiod  eral,  nien(Jic;ins  :  lego  e.\ 
codeiii,  iiiimiindilia,  pro  iiiimund;ti;c.  Pamel. 

\.  —  Cerle  quiilis  demenlia.  Antonin.  0  qualis,  qui 
Cliam  pejerani,  legit  pro,  perjuranl.  Pamel. 


Ei  deorbati  Zabuli  caligine.  Anton.  diaboli.  Nova  au- 
lcni  est  vox,  deorbali.  Pamel. 

Titrbis  prwsenlibus.  Hoc  ex  eodem  reposui,  pro  co 
qiiod  orai,  titrpibus  ,  pessime.  Pamel. 

Iiiimolnnlibuspenes  auctores  Riiisuiii  obscuiuslo- 
ciis.  Eadein  pbrasi  siipra  occiirrii.  Pami:l. 

Et  ne  fecerilis  quicquam  muli.  Oinniiio  sic  lcgo, 
qiiia  pnecedit,  abstineie.  Pamel. 

Videle  fralres  ne  ofc/ij/Mremmi.  Ubiquc  alibiCyprian. 
confignremiiii.  Pamel. 

Ei  iiemini  venia  diiiur.  Eiiam  lioc  lcgo  pro  veninm  ; 
vidi  iiir  autem  lioc  periinere  ad  errorcm  Novatia» 
iionim.  Pamel. 

Si  dcUnqiiendo  peccel  vir.  Istud  iiiioquc  ex  Cypriani 
aliis  locis,  pro  peccaiur.  Pamcl. 


«oa 


LiBEa 


SoG 


\i.  Siqtiij  alcator  Clirisliaflus-es,  it»iis  et  lia^rediia-  A  lin  ;  consiim  et  apparatus  liios  onines  ad  sludium  Ec- 


lis  lii;r  iniiiiiciis  es.  0uiciimi|4io  «s,  tlfsiiifi  ali  illa  lio- 
inentia  niiser.  Quid  te  iii  lai|iienni  iiKrtis  cmii  (li;ii;o- 
lo  iillia  priBcipilas  '!  qtiiil  0[>i'sel  divUiikS  liias  siirili- 
(lissitiio  »m  ■>  »iliiiiltis?  qiiid  le  laqnois  s;(tcul»riimg 
iiivolvis,  iil  de  sa<ciil(i  ''  judicei  i>  1  i\»U\  iiiiniicuin 
liiiiiii  favnrihiis  liiidandd,  d«'liii(|nis;  x'Uiii  qiio  ncccs^e 
cst  ptvnioris  ?  tisio  poiiH<,  non  alca;or,  sed  Clirisii:i- 
iitis  :  pccuniani  tuani  assidcittc  Cliristn,  spcciautilius 
Aiigelis,  et  marlyriliiis  pra'seniiliiis,  siiper  nicnsani 
Dniiiinicam  sparge  :  pairiiiioiiiinii  liiiiin  ,  qiiod  forsi- 
tati  ssevo  siudio  perdilHrus  eras,  paii|H}i'il)tK  divide  : 
divitias  tiias  Cliristo  vmcenti  commiiti; :  si  rvus  cum 
Dniiiino  iiio  vocare,  siudio  deifico  nlis  qiieie,  ;irteni 
Doiniiii  iiniLire,  quic  non  perdil  sed  pntius  ac(|iiiril. 


cle^i;e  dis!r;ilie  :  aiiruni  tuiini,  eiargentiim  ,  et  pecu- 
iiias  luas  iii  tlicsauris  coelesiibus  repoiie ;  fundos  et 
vilias  luas,  jiista  0|  eraiiunc  ad  paradisiini  jeiiiove  : 
iil  peccola  doncntiir  tHii  ,  cleeniosyiiis  cl  oratiouibiis 
coirliniiis  inciiiiilie.  Alt^a  nc  luseris  :  ubi  liisiis  noci- 
viis  csl  el  crimcn  morlivte  ' ;  iibi  denieniia  sine 
consideraiioive;  ubi  niiHa  vwilas  ,  sed  nieiidacioruni 
iiiandra.  Abscide  inde  m.anum  luMn,  el  averie  indc 
cnr  tiiiini  :  eKtiahe  coligineni  iiiiii^ici  ab  ociilis  tiiis  , 
ci  piirifica  niaiiiim  tuain  a  sacrificiis  Zabiili :  abigcabs 
tc  l'ur;ices  mores,  esto  patiens  et  Clirisli;inns,  esto  lilii 
ct  vit;e  tuiE  in  oper.itionibtis  juslus  ei  providiis  Fuge 
diaboluni  pcrsequeiileni,  et  fuge  alc.im  iiiiinicam  re- 
niin   tiiarum  :  stiidium   sit  tibi  sapiciiiia;,  Cv;ingclii 


Desine  abillis  luis  furacissimis  nioribus,  coliibe  pr;c-  fi  monilis  erudire ,  pums  maiius  ad  Cliristuuiextende  , 
cipiiein  iieiiuiiiam  luain  :  sit  libi  ciim  pauperibiis  iit  |  romereri  Doiniiiniii  possis,  aleam  iioli  respicere . 
qiiutidianis  lusus,  sit  tibi  cuin  viduis  fiequens  opera-      Amen. 

LECTIO.NES  VARLANTES. 


*  Sic  Corb.  Imp.  Sordidissimns  Beris. 
b  Cuin  saeculo  Bod.  1.  Coyb. 


">  Crinieii  immortale  Corb. 


VARIORUM  iNOT/E. 


XI. — Ad  paradisum  remove.  Forl?,  remhle.  Pamel. 
Ei  crimen  morlale.   Prorsus  sic  lego  ciiin  alieio 
Morclii  cod.  pro.  tmwor(a<e.     Pamel. 


Mendaciorum   mandra.   Alius ,  miuducii   malitia. 

Pamel. 


m  SIGIIIARITATE  CIERICORIIM. 

TRACTATUS  CYPRIANO  PERPERAM  ADSCRIPTUS .   NECNON  AUGUSTINO  ET  ORIGENI 

JUXTA  QUOSDAM. 


Proiniseram  quidem  vobis  anie  leiniius  epislolani,  C  nius  firmiiatem  :  ul  omnes  scianl  lioc  ctiam  niodo  per 


niii  cliarissiini,  quse  omnium  moriiin  instiiulade  lege 
foiiiniendans ,  suminatim  oiniiia  etiain  coniiiierei, 
qti:ecuiniiue  utiiversis  clericis  generaliter  ad  dirigcn- 
dain  regubim  conipetunl  disciplina;.  Scd  qiiia  niiiic 
de  femiiiaruin  comnioratione  vulgariier  inier  vos 
quidain  ad  igiioniiiiiam  devolutisuiit,  etiain  de  li;ic 
re  specialiier  vobis  ,  DoDiini  correptioiie  scribere 
icotnpulsus  siiin  ,  qiii  niiseruni  nie  pro  veslni  iici;li- 
gciitia  cum  sevcritate  corripieiis,  iiiaiidarc  prxcepii, 
ne  clcrici  cum  femiiiis  eommoieiilur.  Ei  licel  li:('C 
adnioniiio  sola  lilleraruin  luearuni  auctoriutte  suHi- 
cerct ,  lamen  ne  ine  soHintaloreni  iirideat  quisquaui, 
sicul  Jusepb  fratres  irriseruiit,  Scripturarum  addi- 

EDIT.  OX.ON 


revelatioiiein  Doiniiiuiii  jubere,  quod  litteris  cogno- 
scitiir  ante  jussisse  ;  nec  mis  esse  adulleraiiies  ver- 
buiii  Domiiii,  aiit  voleiites  jact;intcr  de  revelaliuuibus 
gloriari,  sed  sic  ante  conspecium  Domiiii  rcferendo 
non  meiitiri  (|uod  loquimur  ;  sicut  a  Doniinu  confidi- 
iniis  nos  noii  audisse  inendaciuni,pr;csumcntes  vo- 
cum  {iiKistoli  P^iuli  proiestantis :  Niin  eiiira  sunius, 
inquit,  sicut  plurimiadiilterantes  verbum  Dei,  scd  e.x 
siiiceriiate,  siciit  cx  Deo,  corain  ipso  inCliristu  loijui- 
iiiur.  Iii  dolore  iiaqtie  niaxiino  constituii  de  quibiis- 
daiii  piilrefactis  menibris  corpoiis  nosiri,  et.in  geiuitii 
jacluiam  lamentautcs  Ecclesia;,  t|usD  per  segiiiiicm 
noslram  rcdigilur  per  dies  singulns  ad  niiuiam  pau- 
.  NOT^. 


De  Singulariiate  CUriettrum.  Videiur  circa  BeAx  J)  melius  ait ,  Manutiuset  Morcliius,  cuin  Landiilplio  de 
popiilaris  noslri  tciiipoia,  quundo  de  tcelibatii  Cleri-      Ci)liiiiiiia,   commemoraiione.  Veniiii  prius  iialiei  An- 

'■ '"  ■■   ■■■"■"■'•■•■  — ■■       loiiiiius  cuiii  vel.  excus.   ei  iiriiumenio  libri  niagis 

Cdnveiiit.  Nisi   vero   eiiain   Laiidulphus  legeret  illiid 
de ,  snperfliium  putarein  ,  ei  oniitlerem  cuui   Anlo- 

nillO.PAMEL. 

:\d  igiiominiam  devoliili  sunt.  Pumeiin*  ait,  Ex 
vitio  codiei>  Reiiiboldi  logcbaiiir  ignominice,  diiiiUixat 
(Itiod  iiiiii  placerei,  reposiiit  Erasiiins  igiiomiiiiuse.  et 
iltiid  leguiit  AiilOiiiiiiis  etvel.  exe.  Pamel. 

Doiiiini  coireptiune.  Pamelius  ait ,  .Manutiiis  et 
Morelliiis  correplione,  veniin  prius  pbcet  obsciiieiilia, 
pr;i:seriiiii  si  legamus  cuiu  Aiit>iiiiiio,  fompieH*  jii o 
couveniens.   Pauiil. 


coruiii  iiiaxinie  fei  vebai  |ir;eseitiin  in  Uccideiito  coii- 
troversia,  constriplus  liber  ;  qui  sa;i:ulo  respondei  a 
revelationedesuiiiptuni  ar{<uiiieiitiiin.  Ferebalur  eiiiin, 
(iabrielem  Aiigelum  duodeciin  ariiculos  signaios 
deiulisse,  quod  conjugiuin  Sacerdotnm  non  esset  to- 
lcranduni.Posl  vulg:itaraversimieni  iii  usu  reeeptain, 
siriptuin  fuisse  consl.<l :  iiec  referl  quod  Origeiiis 
seiiieiitiam  tueri  videalur  aiictor  ;  sii|iiidein  lioc  ad 
bypoihesin  quani  susceperat  ,  periiuelial. /{i3(//(ius 
ai(,  Codex  Fossateiisis  Cypriaiio  iribuit.  lu  Corbeieiisi 
jiiseribitur,  Augiistiiii  de  Siitiiuliiiiatc  Ltericaruin. 
Hed  </iua  nunc  de  (eminurum   commoratione.  Pa- 


857  DE  SlNGDLARITATt;  CLEHICOIIUM.  838 

ciiaiem  ;  credimiis  ims  ex  parle  aliqiia    suMcvaii,  A  legis  pi;ccep(a  imiiari  :  ut  inicr  niasculos  ct  feuai.as 


quod  diligeniiie  nostrx  negligenlia  qiKirunidam  ob- 
esse  non  pdssil,  qiiilius  iiumquam  lioslrae  lillerEe  de- 
lueruni,  quae  pcr  al)Sciili;iin  noslram  fiequcnliam 
omiiibus  pensavcrunt  dissiiiiulaiioiiis  siia; :  ui  uiiiis- 
quisque  conleinplor  reum  seinelipsiim  coiisoiibat, 
nos  aulem  libcra  fronte  C(mlemp!oribns  cxclainemiis, 
qiiod  Salomon  coiilidenicr  exproliral :  Quoniam  qiii- 
dem  vocabam ,  inqnit,  ct  non  obaudiebuiis  :  et  ex- 
lendebam  vcrba  niea,  et  iion  iniendebaiis,  sed  irrila 
faciebalis  mea  coiisilia,  mcis  auteiii  increpatioiiibus 
noii  inlendebaiis  :,ilaque  el  cgo  vestnc  perdiiioni  sii- 
perridebo  Gratiilabor  ergo  adversum  vos,  ciiiii  ad- 
venerit  vobis  inierilus,  ei  cnni  advuiieiii  vobis 
subilo  tuniultus  :  evcrsio  aiiiem  siiniil  et  piucellx,  et 


spcrcmiis  passim  caslilaicm  imiii<rLilem  ciisiodiri. 

Dillicilc  quis  vcneiiiiin  bilici  ei  vivei.Veicmluin  est 
dorniienli  in  ripa,  ne  cadal,  cum  dlcat  .Api.slolus  : 
Qiii  sc  piilat  slare,  videat  iii"  cadal.  In  liac  parlc  cx- 
pcdii  plus  bene  linierc,  quain  niale  (idcre.  Ei  uiiliiis 
csi  iiilirniuni  se  lionio  copnoscat,  iil  fdriis  exisial  ; 
quiiin  forlis  videri  velil,  et  iidirmus  eiiieri;at.  Dc  qua 
r«  prii'siimpiorej  objtirgat  ApoMolus,  dicens  :  Si  quis 
piiiai  se  aliquid  esse,  cum  iiiliil  sii,  seipsnm  implanai. 
Pio  corlo  impanaiorproprius  snani  aniniam  deccpit, 
(|ui  non  eiveiido  coniraria,  noxiis  rebiis  seiiiciipse 
commi-erit.  Ille  aiitcm  fiitiiis  sibi  coiisulii,  qui  circa 
iiialos  semper  Infidns  specics  qii:isciiiiique  noxias  ex- 
limescil.  Quoriim  dislaniinin  Saiomon  disseriiit,  di- 


cnm   advcnerit  vobis    pressura  ol   expusnatio.  Erit  B  «"ens  :  S:ipions   (imemlo  declinabit  ab  omiii  imilo  : 


eiiim  cuiii  me  invocaveriiis,  ego  aiileiii  noii  exaiidi:im 
vos.  Quuirent  ii.e  mali  ,  et  uou  invenieiii  :  oderunt 
enim  sapieiiliam.  Verbum  auiem  Domini  nou  assum- 
pserunt,  iieque  volucruni  mcis  consiliis  inlendere. 
Spreverunl  enim  meas  correptiones  :  ideoque  edenl 
via;  sua;  fructus,  et  sua  impieiale  saiiabuntiir. 

Ad  vos  iiunc  mea  exlioriaiiu  coiiveriitur,  quos  no- 
lumiis  experiri  lalia  pra-cipitia  ruii.arum.  Meluiie 
quanlum  poiesiis  cjusmodi  casus  exiiia  :  et  in  ista 
subversione,  labenlium  vos  experimenla  perterreaut. 
Niinium  prxceps  esl  qui  Iraiisire  coniendii,  ubi  ulium 
conspexerii  cecidisse  :  et  veliemeuter  infrxnis  esl, 
cui  noii  incuiiiur  limor  alio  |iereunle.  Amator  vero 
csi  salutis  su»,  qui  evitaialieua;  mortis  incursum.  Et 


iiisipicn^i  aniem  coiifidcns  siii  misceiur  iniquo.  Ma- 
gniim  sapicniia!  diirinijc  consilium  inventum  esl,  ubi 
timoris  aiixilio  libercmur.  Slagiia  Cdmpeiidia  provi- 
denli:e,  ut  aliquando  fiat  virius  el  victoria  per  timo- 
rcm.  Magna  remedia  Dmninus  contulil  ad  s:ilulem,ut 
babe:it  et  limidus  laudem,  sicui  Salomon  rcpetii,  di- 
cons  :  Beatus  vir  qiii  verelur  omnia  per  metiim.  In- 
iKSlimabilis  Doniini  misericordia  ,  qua;  unicuiquc 
liomini  suam  contulit  gloriam  :  ct  incomprcbcnsi- 
bilis  picias,  qu,i!  secnndum  piignas  dedit  cl  palnias  . 
ut  coiilileiido  masculorum  sunitiam  su|iercmus,et  ti- 
nieiido  femlnarum  'blandimcnta  viiicainus;  dummodo 
cl  de  virtuie  etde  infirmit;ite  siipcr  nos  Doniinusglo- 
rias  operelur  :  iit  iii  omnibus  et  per  miinia  omnipo- 


ipse  est  providus,  qui  solliciliis  iii  cladibus  ca:tero-  Q  lciiieiii  scmelip?cteslctur,dividens  dilTereniias  Irium- 


rum,  siciit  Salomoii  approbal,  dicens  :  Astulus  vi- 
dcnsmalum  puniri,  vebemeniererudietur.  Elilerum  : 
C:identibus  inipiis  jusii  veliemenier  terrebuntur. 
Adversaria  esl  confideiitia,  qux  periculis  vitamsuain 
pro  certo  coimneiidai.  Et  lubrica  spes  esi,  qna;  inicr 
lomenta  peccali  salvari  se  S|ierat.  Incerta  vicloria  est, 
inter  bosiilia  anna  piignare.  Ei  iinposslbllis  liberatio 
est,  flaminis  circumdari  ,  nec  ardere.  Quod  S:ilom(in 
non  ncgat,  diccns  :  Quis  alligabil  in  sinu  siio  igiiem, 
veslimeiita  auiem  sua  non  comburet  ?  Aut  qui  am- 
bulabit  super  carboiics  ignis  :  pcdes  vero  non  coin- 
buret  ?  Sic  qui  Introicril  ad  u.xorcm  proximi  sui,  noii 
crit  imniunis,  iiequc  omiiis  ipii  tangii  eam.  Creditc, 
quxso  vos,  credite  divina;  fidei  ,  quinimo  qiiam  no- 


pliorum  ;  ut  tain  consiliis  quam  viribus  a  iiobis  bella 
viiicaiilur,  ne  si  vicerimus  •solius  (idei  foriiludine, 
coiiti-a  Salomonein  vaciia  cssciit  opera  sapicnlia;. 
Niinc  igilur  s:ipicmia;  arma  gcslanda,  iibi  leminei  et 
virilis  sexiis  cerl:iiiien  iudiciiiir.  Unde  SaloniOM  sic 
insiruit,  diceiis,  Prudeniiam,  iiiquit,  fac  notam  libi, 
ut  te  servel  a  muliere  aliena  el  pessima.  Videte  nuiic 
prMdenliam  iii  isto  bcllo,  iioii  fidem  nobis  d:itain  essc 
victricem,  qua;  nos  timiditaiis  remcdio  liberasset :  el 
C(iiiteiiipl»iiiini  qu%  suiit  modo  arma  8umcnda,si 
viillis  Iiabcre  legis  anxilia.  Eslolc  timidi,  iit  sitis  in- 
Ircpidi  ,  et  licet  timor  in  cerlaiiiiiie  infirmitas  esse 
vidcatnr  ;  lamen  secundum  verbum  Apnstoli,  virius 
in  iiifirmitaie  perficitiir.  Separamini  deprecor,  scpa- 


stra;  :  quia  omne  qnidquid  pollicetur,  non  poicst  f:il- ])  mini  contagione  pestifera. 


Icre,  dicenle  Domii.o  :  Facilius  est,  iuquit,  coelum  et 
lcrram  pr:cterire,  quam  de  lege  unum  apicem  cadere. 
Et  itcruin  :  Coelum  et  lerra  Irausibunt,  verba  autem 
iiiea  noii  prxteribunt.  Ipsi  ergo  nos  fallimus,  <|uoticns 
inordinaliter  credimus,a;siimantcsper  fidem  nostram 


Quanlumciimque  fiierit  unusquisqiie  iongiiisab  ad- 
versis  lantiim  non  seiiiil  adversa.  Minus  voliiptalibus 
slimiilatur  ,  qui  non  est  ubi  frequenlia  esl  volupia- 
tiim.  Et  niiiius  avariiia;  molcstias  paiitur,  qui  divi- 
tias  noii  videl,   si  admillimns  Apostolum    polliccn- 


EDIT.  OXON.  NOTiE. 


Reum  semeiipsum  conscribat.  Pamelius  uit,  Etiam 
bic  Kemboldus  reposuit,  reinm  Cdrruptissime  ;  nam 
illiid  habeiit  vei.  excus.  Gravitis  ct  Morclius.  Pamel. 

Ciim  advciierit  vobis  iiilerilus.  Painelius  ail,  Ncc 
vet.  excus.  Ne(|ue  Uemboldus  boc  Iiabeiil,  sed  est 
aptid  '/0.  Qiiare  recie  qniiqiie  ex  conjcctuia  Cauchii 
adjeeinius,  ci  illiid  (|iioil  sci|uiiiii-.  1'aiiei.. 

Adiersaria  est   conlidenlia.  Pamelius  ait,  Ita  eiiam 


ille  reetiiis,  quam  viilg.  adversa.  Pamei, 

Qiiiiiiino  qiiain  noslrw.  Faineiius  ait,  Accipit(jr«(/i/H.o 
pro  polius  ;  nam  llliid  /i/hs  ;  iieque  b:ibciit  vct.exc.  iie- 
(jiie  Kcmboldus,  scd  |iriii.us  Erasmus  addidit.  Pamel. 

Qiia;  uiiiciiique  lioiiiiiii  suuin  coiilulii  gluriani.  Pw 
melius  aii,  Uemboldus  vilio  operarum  liabcbat  suo  , 
quod  cum  iioii  quadrarel,  reposuil  Er;uiiiiis,  «Hdi- 
que  pro  unicuique ;  at  prius  gcuuiiium  esl.  Pamel. 


839 


LIBER 


810 


lem  :  Qiii  vuluiil,  iiiqnil,  diviles  fici-i,  iiiciJuiil  iii  len-  A  iii  Galiloei  prx  oniniliu»  G:ilil;«;is  fiiciiiil  pecc.ilorcs. 


lalioiieni  ei  in  iiiiiscipulus,  ci  ilcsidciia  imilla  ct 
iniiiila  ci  iioxia,  qu;c  incrguiil  lioinir.cni  iii  |ierdilio- 
ncni  cl  in  inleriiuni.  Nim  alilcr  lenlalionibus  siilija- 
cct  qiii  junciiis  csl  reniinx' ;  iii  qna  niliil  csl  aliuil 
nisi  (|iiotl  feriat  proxiiiiaiilem.  Aciileiis  pcccaii  licia 
cst  roriiia  reiniiica;  cl  iiiorlis  coiidiiio  iioii  aliuiule 
siincxil,  iiisi  dc  niulicbri  suhsianlia.  Qiiod  Salonion 
ad  nustraiii  soll'ciliidincin  nieiiiural,  diceiis  :  A  mii- 
licrc  facluin  cst  iuitiuiu  pcccail,  propler  lianc  oniiics 
niorimur.  Inde  iniirlal<'$  icneiniir,  ucclimcuiiis.  Quid 
si  jam  niorlales  essemus  ?  Pcr  muliercni  lil)cravit  iios 
cquidciu  Cliiisius,  sed  uiide  adliuc  moriiiiur  furmi- 
dacc  debeinus.  Tunc  libcraiio  ipsa  conslabit  iii  fe- 
mina,  si  a  iiobis  iiiors  reviiicalur,    (|ua'.  pcr  femiiiaiu 


qiii  talia  passi  suiil  ?  Noii.  Dico  vnbis  :  Nisi  poeniien- 
liaiii  babiicrilis,  siinilitcr  perieiis,  siciil  illi  siipra 
quoscccidii  lurris  iu  Siloa.  ct  occidit  eos.  Piitaiis 
(|iioiiiaiii  ct  ipsi  dcbiiorcs  fuenini  prtc  ouiuibiis  lionii- 
iiibus  lialiiianlibus  in  llieriisalem  '!  Ncn.  Dico  vobis  : 
Si  iioii  pmiiimerili-,  siiiiililcr  peiiolis. 

Miiaiiiur  si  Adam  per  livani  sediiclus  csl,  qiiem 
ntilla  iiiorieittiuiu  exciiipla  prmcc^seraul,  el  nisi  jus- 
sio  uiia  ciuisiriiixcral,  ciiin  niddo  nos  nec  iMiiiunera- 
biles  niorlcs,  nec  infiuita  jiissa  coinpescaul.  Qtiibus 
coiiveiiienlcr  diciiiir  scciiiidiim  iiicrciaiioiicm  Do- 
miiii  :  Si  Adaui  viJisset  inories,  qiuc  fnctc  in  vobis  , 
oliiii  in  cilicio  ct  cincre  poenilcniiam  egisscl.  Dico 
aiiteiii  vid)is,  quoniam  Ad;e  loierabiruis  crit  in  die 


veneral.  Ca.'teruiu  si  adliiic  per  mulierem  circa   nos  JJ  jndicii,  qiiaiii    voliis.  Longe  sii  pesiis  illa,  el  lucs.cl 


scandala  domiiiautur ,  liberatiunis  Cliristi  rccimus 
pro  certo  dispeiidiuiii.  Siqiiidem  in  futurum  spcs  isia 
libcrlalis  inanel,  (|Uani  fidci  nostrx  Clirisiiim  crcdi- 
iiiiis  conluiisse  :  ui  lunc  nobis  omiiino  niulicr  niin 
iioceai,  cuiii  et  ipsa  mors  fuerit  evacuala.  Nain  si 
niodo  puiamus  nos  intentabiles  esse  mulicbribus  ja- 
culis  ;  quid  ergo  restai  cuilestibus  rcguis  ?  Non  iin- 
inerito  lalcs  sensus  Aposlohis  incrcpai,diceiis  :  Jani 
sitiali  esiis,  j;iin  diviles  facii  csiis  :6ine  iiobis  regna- 
lis,  el  uiinain  regnetis.  Tenipus  ergo  luctaminis  ad- 
buc  geritur,  et  mors  per  femiiiam  adhuc  usqiie  gras- 
siliir  Meniior,  si  non  videnius  cxinde  iiilerilus  plu- 
rimoruiii.  Quanti  et  (iu;iles  Lpiscopi  et  cleiici  siniul 
cl  biici,  posl  confessionum  victoriaruniqiie  calcala 


clandcsiiiia  pcriiicics.  0  quani  iuordinabilis  fciiiiiutt 
propiiiquilas  j;icnlaMir ,  ciijiis  viciua  crt  dclicioriim 
lairociiiiiiin  Non  est  in  hac  sociclaie  sincerilas  ap- 
prob;ibilis  ,  qunc  collisioncs  habet  vcliit  qiiibiisdam 
fluclibus  turbulcnias.  In  hac  familiarilalc  iion  habi- 
lat  aiiiica  concordia  ,  quoniain  non  nisi  discordanles 
ininiiciiias  creal.  Fecit  equidem  viro  Doiuinus  mu- 
licrcm  adjiilricem,  sed  scrpciilis  iiividia  pcrsoiiam 
sumpsit  liosiilem.  Quod  si  illa  de  viro  suo  iiala,  us- 
que  hddie  ipsum  cui  jungiiiir,  lenlat :  quaiilo  iiiagis 
illa  qiuie  copiilalur,  nulla  lege  conjuiicla  ?  Ei  si  illi 
qui  (luo  siint  iu  carne  uiia  coiicrcli ,  lcnlatioiiibus 
niutuis  iiivicciii  piinguiit ,  quid  facient  lii  qni  in  uiia 
cariie  iiec  iiati  iiec  jiiucii  sunt  ?  Pnesei  tini  quia  ncc 


ccrlamiiia,  post  magiialia  el  signa  vcl  iiiirabilia  us-  Q  Deum  jaiii  invocare  perniiilitiir,  qui  cliariiale  alleriiis 


quequai|uc  mousirala,  nosciiiitur  cum  his  oiiinibus 
naiifragasse  ,  cum  volunt  in  navi  fragili  navigare  ? 
Qiiaiilos  leoites  dumuit  una  muliebris  iiilirmilas  de- 
licta,  quae  cuin  sit  vilis  et  inisera  ,  de  magnis  eflicil 
pncdaiu  ?  Qiiod  Salomon  loqtiitur,  diccns  ;  Pretium 
nierelricis  tantum  cst  uiiius  panis,  niulier  aulem  pre- 
(iosas  animas  capit. 

Aiiie  nosista  tractanlur,  ct  nullis  terroribus  coer- 
cemur  ,  quid  faceremus,  si  opiniouibus  taiitummodo 
gestas  historias  audiremus  ?  Scd  lix'c  est  seniper  in- 
credulilas  humanx  durili;c,  ul  non  soluin,  audieiido, 
scd  etiam  videiido  uoii  credat  alteros  inlerissc,  iiisi 
else  ipsam  viderit  inlerire  ;  ncc  socioruiii  mortibtis 
quatitur  ,    duin   illos  proinerilos  aul  invalidos  opi- 


avocatiir  ,  nec  siiiitiir  cogil:ire  diviiia,  ipii  sibi  qux- 
sivit  cui  exiberei  domeslie;iin  curam.  Proplcr  quod 
sic  Aposiolus  coiisulit ,  dicens  :  Volo  vns  sine  solli- 
ciiudine  esse.  Qni  sine  uxore  est ,  sullicitus  ost  (|uo- 
niodo  placeat  Dco  :  qui  aulem  liabei  nxorem,  cogilat 
quse  suni  htijiis  muiidi ,  quomodo  placeat  iixori.  Quid 
est  nuiic  quod  iii  bae  coiijunclione  deleciet,  iu  qua 
suut  sola?  pugn;c?aiit  qusc  iilililas  favct ,  ubi  iion 
snnt  offleia  conjiig;ilia,  quando  nec  ipsa  possunl  cssc 
secura. 

Causale  esl  omne  qiiod  femin-t!  est  :  et  coptila- 
tio  cjus  seinper  infesta  est.  Foedere  sno  magnasmo- 
lcsiias  praeslat ;  ct  cui  adhrcscrit  coiiira  fas,  iiisana- 
bilcin  ingeril  plagain.   De  carbonibiis   scinlilhc  dissi- 


iiatur.  Se  auieni  mulium  mereri,  aul  multuin  valere  j)  liniu,  de  li-rro  rubigo  nulriiur,  niorbos  aspidcs  si- 
liducialiter  putal,  nesciens  pneheri  cunctis  cxempla,  bilaiii,  et  miilier  fiindit  coiiciipisccnlix  pesiilentiam, 
cum  fueriiil  qiiihusdam  irrogala  supplicia,  siciil  Do-  qiiam  Salomon  sic  comparai,  dicens :  De  vesiinicn- 
miiius  in  Cvangelio  proponil  et  dicit  :  Putaiis  qiiod      lis  procedit  linea,eta  muliere   iniquilas    viri.  Volo 

LDIT.  OXON.  NOT/E. 


El  Jn  miiacifiHlas.  Pamelius  aii,  Ouiisimiis  voceni 
diaboii  ,  qiioil  iicqiie  vel.  excus.  itciiuc  llemboldus 
habcaiil,  neqiie  alibi  Cyprianiis,  taiiieii  ubiquc  iiiiisd- 
piiliim  Icgit.  Pamel. 

Dc  iiUKjiiis  efficit  prxdam.  Pamelius  ait,  Anloninus 
aildit  ejiis  pro  suam;  aiitiqiius  vero  allcr  codex  Mo- 
rcllii  loiige  aliter  legil,  de  magiiis  tantum  ct  foriibus 
tiiam  mixiam  efpcil  jirwdam.  Pamel. 

Dum  illos  promeritos  aut  incalidos  opiiiatiir.  Pa- 
meliitt  ait,  Nou  male  ciiam  Er;ismus,  emeritos,  nisi  sc- 


qiierctur,  si  autem  multum  mereri,  qiiarc  illud  ex  vet. 
cxcus.  el  Itcniboldo  rcposiiiuiiis.   Pamel. 

0  quaiH  iiwrdinabilis.  Paiiieliiis  uit,  Sic  eliaiiiAiilo- 
niiiiis.  Vei.  exctis.  vcro  clUembi)ldusi"noi(/m(j/(s,  lo- 
ciis  obsciirus.  Coiijicii  auieiiiGniviiis  legciidiiin  teno- 
cinium  pro  latrociiiiuni,  scd  buc  iioii  salislacil.    Pamel. 

Caiisule  est  oiiiiie  quod  feininw  esi.  Painelius  ait, 
Enisiiius  Casuale,  at  illiid  vet.  cxc.  et  Uciiiboldiis. 
Alluderc  videlur  ad  iilud  : 

Seiiiper  Uabet  lites,  allernatiue  jiirgia  lectus.    PA.Miit.. 


8i1 


DE  SINGULARITATE  CLERICORUM. 


842 


scire  qnsc  sit  afleclio  isla  conimunis,  qnx  inorlii  dis-  A  deiilcs  opera  veslra  bfina,  mngnificent  Palrem  vc- 


sensio  sempcr  anibigua,  qnn;  proposiiuin  smini  nu- 
lantibus  consiiiis  iiiipugnando  conturbal.  L'i  quid  sibi 
adhibuit  muliercni  qui  ducere  conlcmpsil  uxoreni  ? 
Omnis  qui  noii  iiianducaverit  carnem  ,  ut  quid  liabi- 
tationem  sii;im  carnis  appanitibus  replel?  El  qui  iioii 
biberit  vinum  ,  qnid  videndi  oblecialione  perfriii- 
tur?  Qiiasi  non  aliquoties  vidcndo  nec  giistando  co- 
pia  csculeiitorum  animus  pascitur,  el  viiii  odorifcri 
sola  IVagranlia  susciiatiir  saepius  aniiniis.  Quid  per 
liypociisin  vult  ab  hominibus  abslinens  dici,  et  in  se- 
creto  carnibus  et  ebrietate  dislendi  ?  Habent  nuilti  di- 
vitias  (|Has  suls  usibus  negaiit,  sed  pro  cupiditalc 
conscrvant ;  quibus  si  nulla  cupidiias  iiili;iesissct,  nec 
cupiditalis  iiisignia  possiderciit.  At  vero  quia  cnpidi- 


strum  qui  iii  coelis  est.  Hoc  scquitiir  ct  Pauliis  apo- 
sioliis  ,  dicens  :  Non  crgo  blaspheinetur  bonuiii  vc- 
Mrum.  El  ilcrum  :  Providentes  bona  iioii  laiilum 
corain  Deo,  sed  etiam  coram  hominibus.  Etalio  loco  : 
Sive  crgo  maiiducaiis,  sive  bibilis,  sivc  aliud  quid 
facitis,  oinnia  iii  gloriam  Dei  facitc.  Et  estote  sine 
scaudalo  Jud;cis,  et  Gioccis,  et  Ecclesiie  Dci,  sicut  el 
ego  per  omnia  oninlbus  placeo. 

Scd  oppiiniiur  foisaii ,  qiiid  est  qiiod  ip>e  iierum 
dixerit  ?  Si  homiiiilins  placcre  vellem  ,  Chrisli  ser- 
vus  non  esscm.  Numquam  se  qiinecumqiie  dicta  Jegis 
excliidunt,  sed  ccrlis  louis  responsa  univcrsa  defixa 
siint.  Illic  placere  lioniinibu-;  non  licel,  ubi  vnlunlas  lio- 
minum  non  capit  Domini  voluntatem.Ubi  vcroacce- 


late  possessi  sunt  perfruunlur  animo  quod  usu  non  B  planl  bomincs  quod  ad  gloriain  proficil  Dci ;  innote- 


tangunl.  Ita  is  qui  despexit  vinculiim  nupiiarum,  et 
alitcr  vinculis  feinineis  obllgaiur ;  quaiiivis  nullo 
concubitu  mlsceatur,  desidcrio  tamen,  vlsu,  coUo- 
quio,  coiijiinciione  semper  oblectatur.  Nam  si  desi- 
derium  feininx  iion  baberet,  iiuinqnam  feminam  suis 
obleclamentis  assumeret. 

Immo  vero  iusuper  niihi  suspectiiin  placiium  de- 
dil :  qui  non  legitimam  diixll,  et  legilimam  recusavit : 
nisi  fallor,  in  publico  argumcntatus  est  hominibus 
promitiere  sanclitaiein,  ct  iii  occiillo  siiie  uxore  iion 
esse.  Dno  argumenia  sanclilalis  et  llbldinis  hinc  et 
inde  miranda  sunt ,  qu»  utraque  invicein  tcgunt,  et 
ulraqnc  inviceni  prodnnt.  Ingeiiiosus  cnnuchus  et 
moechus  invidet  sibi  dnm  coiisullt,  ct   dum  (|u.xrit 


sccreomiiibus  ipse  Paiilus  aposlolus  praxepit.  Uiius- 
qnisque,  iiiqiiit ,  nosirum,  proxiino  suo  placeat  ad 
bonam  ajdiiicationem.Qualcergo  praimium  sanctilalis 
exspeciati  qui  non  soium  blaspheniiam  sancliiatis  ab 
infidellbus  provocat,  sed  cliam  (idelibus  pernicio- 
siim  prxbet  cxemplar ;  ut  iiifirmi  sub  prx-tcxtu  di- 
leciionis  subliHlerfornicentiir  ,  et  piidiciis  impiidici- 
sima"  castilatis  prscbeat  mngisleriuni,  di^siruens  qiiod 
Paulus  apostolus  comminatiir :  Periil,  inqiiit,  fratcriii- 
liriniisiii  tuaconscientia,  propteniuemCliristnspassus 
esl  ?  Sic  autein  peccanies  in  fratres,  et  pcrciiiientes 
conscientiam  eoriim  infirinain,  in  Clirislum  pcccutls. 
El  quidem  non  lioc  jnveiiibiis  tantiim,  seJ  et  senibus 
congruit,  Iratrum  imbeciHltaticonsuIcre  ;  ne  seneclus 


utrumque,  neiilruiii  facit ;  ut  sauctus  mlninic  depu-  C  Pcire   provocct  juventutem,  ex  qua  debont   omnia 


letar  ,  qui  non  vera  conjunciione  perfrnatur,  cum 
Pauliis  aposioliis  dicat :  Alligatus  cs  uxori  ?  ne  quoe- 
sieris  solulioiieni.  Soliilus  es  ab  uxorc  '!  ne  quaisieris 
uxorcm.  Sed  coiisentio  non  csse  castiiatis  liujus  pii- 
diciliam  violalam  :  susplciosis  lamen  malain  porri- 
git  famani;ct  pndiciiia;  boniim  frustra  intrinsecus 
laboi  ioso  agone  custodit ;  qui  illud  forinsccns  cf- 
iicit  infamari  ,  dcslrueiis  magisleriiim  Pauli  pio- 
videntls  paritcr  et  inonemis  :  Ut  quld,.inquil,libcr- 
las  mea  jiidicatur  ab  infideli  conscientia  ?  Si  ergo 
gratix  parlicipo  :  ut  quid  blasphcmor  pro  eo  quod 
gratias  ago  ?  Pejus  est  qiiam  nioecliia,  contlncnliam 
ducere  criiniiiosam,  ct  infaniem  facere  sanctlino- 
iiiani.    Blaspliemiam    ingerlt   religloni  qnam  colil. 


saluiaria  dorumenia  procedere  :  sicut  Elcazarus  in 
libro  Macbaboeorum  profiielur  et  dicit  :  Prxmitli 
malo  in  infernum,  quaiii  palrias  leges  descrerc.  Non 
cnini  aitale  nostra  dignuin  cst  fingore ;  ut  niulli  ado- 
lcscenlium  arbitrati  Eleazarum  nonagliita  annoruin, 
transisse  »d  vitaiii  alienigenaruni ,  ci  ip?i  prnpter 
mcam  simulaiionem,  et  propter  modiciimel  corrupli- 
bile  tempus  vit«,  per  me  seducanlur,  ei  oJium  ac 
maeiilam  senecluti  mesn  acquirani.  Ille  maluit  vilam 
suani  tormentis  objicere,  quain  cuii|iiam  .magister 
perditionis  cxisiere  :  et  nos  ubi  nulla  tornieiita  siint, 
fliixibiis  solis,  nolumus  salvandos  fratrcsaiilcponerc  : 
nec  coiiteiiti  sumus  sine  ullis  criiciatlbiis  lain  iiobis 
prodcsse  quaiii  c.cteris,  cum  ille  noUiii  vivere  mori- 


qui  quod  confitclur,  non  aiile  omncs  impleverit ;  ne  D  luriis  :  slcut  inferius  proseculus  est ;  dlcens  :  Quam- 
Christianilas  credatnr  esse  fallacia,  ct  moechatio  vi-  obrem  forliler  vita  cxcedens,  seiiceluic  dlgnns  ap- 
dealur  essc  saucliiaiis  vclainenio  vesllla.  Propier  parcbo  ,  ado'cscontibus  quidem  cxemplum  forte 
quod  Dominus  in  Evangclio  sic  pricmonet,  diceiis  :  reliuquam,  ut  prompto  animo  ac  foriiier  pro  gravi- 
Sic  luceat  lumen  vestrum  coram  liominlbus ,  ut  vi-     bus  et  sanctis  legibus  honestsc  morti  succedant.  Cum 

EDIT.  OXON.  NOTiE. 


Oiiims  c/iii  non  mimducmerk  carnem.   Videniur  ea 
aclate  clcrici  a  carnibus  ct  vino  abslinuisse.  Pamel. 

Videndi  oblectalione    perfruilur.   Siclego   cuni    ve- 
tere  cxcus.    oro  viiii  ,   iieuiruin   Iiabet    Remboldus. ' 

Pamel. 

Suspeclum    placilum.  Placitum  pro  decrelum.  Solus 
cnim  Maniil.  ))/«ci(/«m.PAMEL. 

Qiii    ittud     (oiiiisecus     ejfuit     iiifumuri.     I;a    ex 

PaTROI..    IV.    S.  CVPRUN. 


Antonlno,  et  qiiodam  Morellii  cod.  pro  quod  forin- 
secus ;  legil  eiiam  illc  codcx  permittit    pro   efficit. 

Pamel. 

Btaspliemiam  iiigerit  religioni  quam  colit.  Sic 
oplimc  quidain  Morellli  codex,  pro  conlulit.  PaMEL. 

Senectiite  quidem  dignus.  Adjicimus  quidem,  cx  vct, 
cod.  Nam  Icgilnr  in  Machabsis.  Pamel. 

27 


8f3  UHEli  S4i 

liQCCliain  laicosdeceal,  neaul  exU-aiieigflc.^aiioneiii  A  |iorlaverii  jugiim  grave  in  jiiventiilc  su.i  ;   scdei)it 


blaspliciiianili,  aul  fraieriiilali  opporliinitalcui  foini- 
taiionis  op|iunaiit ;  tuiii  iiiaxinie  clcricos  velieiiicii- 
lcr  nccessil:is  isla  tonstiiiigil  ;  iiuibiis  aiit  nligio 
blaspliemata,  aut  fratcriiitas  peidila  poenas  diiplices 
irrogiibit.  Nec  inveiiicnt  iii  judicio  Douiini  ulium 
omiiiiio  solalium,  qui  alicnigenis  et  Iralribiis  pcc- 
candi  fomitem  niiiiistrnrunt.  Proptcr  qiiod  sic  Pauhis 
apostolus  Titum  Instruit,  diceus  :  Teipsum  boiiorum 
facloruin  prxbcns  excmpluin  in  doctrina,  iii  iiilcgii- 
lale,  iii  gravitate,  in  verbo  sano  atquc  irrcjircbeiisi- 
bili :  ul  adversarius  rcvercatur,  iiihil  babens  de  nobis 
dicere  mali.  Et  iterum  :  Omnibus,  ini|uit,  fidein  bo- 
iiam  osiende,  ut  bonam  docirinam  Salvatoris  Domiiii 
nostri  praiferant  in  omnibus.  Sic  et  ad  Timolhcuni 


singularitcr  ct  silubit,  qiioniain  inlit  siiper  se  jiigiiin 
grave. 

Sedqiiis(|uam  nialigniis  obsociiior  ad  diciiim  apo- 
sloii  P:iuli  confiigicl  diccniis  ;  Onera  vcsira  siislineie 
inviceu)  ,  et  sic  implebiiis  lcgem  Cliristi  :  Noti  liaic 
siiiit  oneia  ,  qux  Paulus  apnstoltis  iiiiperat  subvc- 
bciida  ;  sed  ui  tuli^raiites  nosineiipsos  discordia  inilla 
dibcenial ;  ct  iu  tcnlationiliiis  constitutis  fr:itrihiis 
praibeaiiius  :iu.\ilia  :  noii  iii  ipsi  nobis  leiitanicnta  per 
feiniiias  procuremus,  sed  ut  lciitanientoruin  magis 
pondera  sublevcmus;  cum  scial  qiiale  sit  sanciiuilis 
jugum  ,  quud  vix  singulare  purlctur.  Do  quo  non 
solum  ipse ,  scd  et  Doniinus  noluit  cerluin  delinire 
pi;pceplum  ,  dicens  :  Non   oiniies  capiuiil  veibuiii 


scribit,  dicens  :  Fornia  eslo  lidelibus  in  sermoiie,  iii  g  islud  ,  scd  quibus  datuni  est.  Et  iieriini :  Qui  piile,-t 


conversatioiie,  in  chariiate,  in  flde,  incastitatc.  Quod 
ct  Pelrus  apostolus  hortatur  ,  dicens  :  Conversalio, 
inquit,  vcstra  in  gentibus  bona  sil,  ut  in  e»  quod  dc- 
trahuiit  devobistamquam  de  malcfactoribus,de  bonis 
operibus  veslris  glorilicenl  Dcum.  Ei  iierum  :  Quo- 
iiiam  sic  csl,  iiiquit,  vuluiitas  Dei,  ut  bencfacicnlcs 
obmuiescerc faciatis  siultorura  liominiini  ignoraiiiiam. 
Nec  quisquam  sibi  propoiiat  et  dical  :  Habere  volo 
quod  viiicam  :  hoc  est  cnim  dicere  ,  vivcre  desidcro 
sub  ruiiia.  Quis  tain  stultus  qui  arclari  cupiat  ad 
lahorem  ,  cu'  offertiir  delicatus  Iriuniplius  ?  Neque 
ciiim  diiplcx  Iriumpbus  esl  sub  femina:  pr.-csentia 
probari  vii  torem  ,  qiiam  est  in  siugulaiilate  servare 
inlcgram  spoiisioncm  saiiciimoniu).   El  cum  sil  unus 


caperc,  capial.  Si  ergo  diflicile  singularilerinagiiitudii 
isiius  poiideris  toh  ratur  ;  quoiiiodo  lolerabitur  ,  si 
geuiinaiis  poiideribus  pncgravelur?  Et  si  singulares 
peiiu  oinnes  vix  diiraiit  cariialcs  insidias  sustinere  ; 
quid  faciuiit  illi  qui  ex  utroquc  l:il<.'re  gladiis  iiii|icii  - 
deiitibiis  iion  cnnclaniiir  incurabere?  Pliis  dicu.  Si 
niarili  ci  iixorcs  dcsiileria  conjugalia  quoiidie  gc- 
leiiles ,  silii  noii  siirriciiiiit  ;  quid  agiint  illi  qiii  ad 
aiigendas  impugiiationcs  feiiiinis  ^ocianiiir  ?  Ex  im- 
pioviso  vel  traiiseunicr  ad  hoi iiiu  feiiiiiiciis  as|iccius 
occurrcns,  velut  sagitlasaiiciiisociilis  jactal.  Quaiidu 
lihera  non  eslsim|ilcx  rcvcreiitia  ;  qiiid  illic  gcritur  , 
ulii  libcrlaiis  suiiiit  mulici'  in  coiitiihcriuiliiale  con- 
siaiitiain?quaiiduiii  diimeslicis  iicgouis  nuiic  laccrtos 


titulus  gloriarum  ,  Iioc  loco  uuus  fortisest,  qui  satis  q  ac  feiiiora   lauificis  opeiilius  iiuilat  ,  niinc  ausiuaiij 


laborat :  ei  cum  illo  qui  parum  laljor.uido  viccril , 
paritcr  muncralur.  Quid  quudille  quiniiiimo  coii.-uin- 
niatus  adscrihitur ,  qui  se  omni  lenipore  feiniiicis 
aOeciibus  osteiitat  abscissiim  ?  qiiia  euiii  Dominus  in 
Evangclio  pcrrecliiin  vocat  ,  qiii  tolum  siiis  iisibus 
ampiiiavcril  patrimonium.  Ceiie  eiiaui  soli  cui- 
cumipie,  quoiidiaui  Iriiiniphi  pro  casliiaic  iioii  de- 
suiit;  quia  numqiiani  desideriis  carnalibus  spiritum 
cessal  iiifcstare  corpus  bumaiium  ,  qiiod  Aposlolus 
aniniiat,  dicciis  :Cai'o,  inipiit ,  concupiscit  advcrsus 
spiritum  ,  spirilus  auteiii  advcrsus  cariiem  :  haic 
ciiim  invicem  advcrsaiilur  sibi ,  ut  noii  qiia.>cum.|ue 
vultis  illa  faciatis.  ilahes  nuiic  carnem  tuam,  (piain 
supcrcs  semper  :  quid  tibi  vis  alteram  vel  coiidiiccrc? 


detcgit  inembra  ,  iiunc  fatigata  j^icialur  ,  aut  iii  usu 
alii|uaudo  dissolvitiir  ,  iiiinc  hlaiiditias  c.vhihet,  et 
quod  cstvciiciiosius  siipercuiicia  psallerc  delectalur, 
aut  caiierc?  Cujus  c^iiiu  tolcrabilius  est  audire  basi- 
liscuui  sihilaiilein.  Coiilra  qiKuii  Saloiiion  sic  nos 
caiuus  cfficii ,  diceiis  :  Cuiii  caiiiatrice  noli  as^idiius 
essc,  ncc  audias  iilam,  iic  lurte  dispcrcasiu  clficacia 
ejtis.  Taceo  rdiqiia  ,  qiia;  iiiagis  pudenda  sunt  quam 
dicenda  :  soluui  lioc  dico  ,  in  dulorc  vd  in  ira  inu- 
licrcm  fraiigi  coiispicere,  jaiii  non  cstsine  miilccdine. 
Qiiid  dicimiis  si  vidcas  jucuiidiiiilein  ,  aut  quud  esl 
deiciius  bhindicnicm  ?  Seiiicl  dixeiim  ,  (iiiinis  iiicon- 
vciiiciis  sodalitns  mulicruin  ,  gliiicn  cst  dclittorum  , 
ci  visciiiii  to.vicaluiii ,  qiio  di:iboIus  aucup.itur.   In- 


Nemo  siipcr  uiiani  fehreiii  ciipil  adliibere  pejorcm ;  ..  cuiigrii;i  esl    .'-oilalitiis  leminariiiii,    quaiuni  sodali- 


ne  incipiat  hcmilrltxo  insan:ibili  laborare,  cui  nulliis 
valeat  medicus  subvenirc.  Neque  aliquis  supcr  oiius 
proprium  tollit  insupcr  aliciiiim  ;  nc  onerihus  duobus 
opprcssiis ,  usqiic  ad  iiiferos  demergatur.  Uiide  sic 
llierciuias  prophcta  docct  sanclitalis  pondiis  siiigu- 
lariter  sustlneiiduin.  lioiium  cst ,  iiiquii ,  viro  cuni 


l.ileiii  ila  iios  rursuiii  Salomon  ilocct  in  omniLus  pr;c- 
cavcrc  :  Cum  aliciia  ,  impiit ,  muliere  ne  scdcas 
oiiinino,  ct  ne  alterceris  cniii  illii  iii  viiio  ,  ne  forlc 
de  liiictcor  luuiii  iii  illam  ,  ei  saiigninc  luu  labaiis  iu 
perilitiiiiicm. 
Postremo  si  aniinum  iiostrum  coiifidimus  iu  bac 


EDIT.OXO.N.NOTvE. 


Quinimo  coniunumiui^  Prorsiis  sic  lcgo  ciiin 
^lorellio  pro  ^iii  tmViimo.  Quia  supra  liauc  vocem  lia- 
biiimiis  cadem  signilicitione,  etconsenliuiit  vet.  cxc. 
cod.  Pt  Rcinboldiis.  Pamel. 

Ccrle  etiam  soli  cuicumriue.  Adjicio  cx  iisdem  soli. 

Pamel. 

IhmelriKvo  imanabili  luborare.    liemclriluius    l'e- 


bris  est,  juxta  Remboldura,  lerliaaa  mia  ct  dimidia. 

Pamkl. 

Sed  quiiquam.  Oinisiiniis  voculain  si  intcrjeciam 
jiivia  cod.  vct.  el  Renihohlum.  Pamel. 

£.1;  iinproviso  vel  transeunter,  .Viitiiiiiiiiis  in  traiiiilu, 
sed  illiid  liis  lcrvc  iiifia  repeliliir.  Pamel. 

Aut  iu  usu  uiuiunndo  dissolviiur.  licmbuldus  lcgchat 


m  DE  SINGULARITATE  CLIiRICOKUM.  Sid 

coinniuniiate  diirare  semper  ,  vel  illud  apud  nos  de-  A  singuli   cogiianles  ,  scd  quae  alioniin.   Et  ilerum  : 

Nemo  quod  suiim  esl  quxrat,  sed  quod  allerius. 
Sed  aliquls  arrlpiciis  de  ipso  Paulo  quod  opponat  : 

Unusquisque ,    inquil ,  yesirum    pro    se    ralionenr 


))ci  esse  suspeclum  ;  ne  ipsie  quai  nobiscum  con- 
veniunt ,  in  iios  ipsos  forsitiin  movcanuir  ,  aiit  iu 
alteros  amores  pra;  rapida  ;uiaie  incitainenlis  furia- 
libus  slimnlentur  ,  cl  oril  nobis  causa  aut  quod  pejus 
esi ,  sinc  causa  ut  fornic;itio  iios  maculet  aliena , 
apud  qiios  suggerilur  cxloris  occasio  lupanaris;  et 
ciimine  alieni  realus  alisoibcbimur,  cui  nos  ipsi  su- 
Iiuriiamus  immundiii.c  lenociiiium.  Propter  quod 
apnstolus  Paiilus  de  similibus  i(a  nos  iiisiruit  , 
dicens  :  Si  propter  escam  frater  luus  scandalizauir  , 
jam  non  in  cliarilale  ambulas.  Noli  esca  tiia  illum 
pcrdere  ,  propter  quem  Chrisius  moriuus  esl.  Et 
iterum  :  Bonum  est  nou  manducare  carnein  ,  iieque 
bibere  viiium  ,  neqiie  osleiulere  in  quo  fiater  luus 


reddet  Deo  :  et  uiiusquisque  suam  sarginam  porlabit. 
Qui  iioii  vult  ergo  pro  altero  reJderc  rationem  ,  nec 
causis  ejus  ,  nec  negotiis  debet  particeps  illicilus  iii- 
teressc  :  et  qui  libcr  vel  immunls  circa  sarcinas 
alienas  con.itur  existere  ,  niliil  alienumconlraria  con- 
ditione  teneat  iiifra  se.  Nara  necesse  esi  ut  rationi 
alterius  subjiciatur  ,  qui  neg()tiumtractaveritalieniira. 
Oportet  eum  danino  persiringi  vel  dispendio  sar- 
cinarura  ,  apud  quem  sub  intiita  ciistodia  Iratris  sar- 
cinx  perierunt  ;  quia  quicquid  in  domo  nostra  sub 
miiius  idonea  tutela  perditum  fuerit  ,  aut  bitrones 


odenditur,  aut  scandalizatur,  aut  inlirinatur.  El  alio  B  effregerint ,  nostrum  est,et  a  nobis  exigetur  quicquid 


loco  :  Hoc,  inquit,  judicare  magis,  ne  piinatis  offeii- 
diciiliim  aiit  scandalum  fratri.  Et  de  scinetipso  sic 
aii :  Propierqiiod  si  cibus  scandalizat  fratrem  meuni, 
jam  iioii  niandiicabo  carnem  in  aeiermim  ,  iie  fratrera 
scandalizem.  Ciim  ergo  nos  pulsat  conjuiictioiiis 
liujiis  molestia  deteslabilis  ;  et  si  adiiltcros  non 
poiest  ficere,  facit  tameii  pejores  adulteris  et  in- 
cestis.  Qiiis  enim  cordis  alicriiis  scrutator  qiialitatem 
uiiiu^ciijiisqiie  perpendat;  et  proaltera  personacontra 
Sataiiam  repiignator,  circa  Deiiiii  vero  idoiieus  lide- 
jussor  esse  priBsumai  ?  De  semetipso  demeiis  esl , 
qiii  aliqiiid  pollicetur  ,  ne  dicam  si  etiani  pro  femina 
sponsioiiem  ponere  videaiur  ;  cmn  Paiilus  apostoliis 
sic  dese  pronuniiet ,  dicens :  Non  quia  jamaccepi,  aut 


per  inerliam  nostram  male  commissum  custoditur. 
Tuiic  vero  ab  invicem  liberi  sunius  ,  si  niliil  apud 
nos  de  re  alterius  reservetur. 

Forsitan  aliquis  dicat  :  Ergo  nec  ad  doinum  ora- 
tionis  deliemiis  pariier  convenire  ,  ne  aliquis  aliquem 
scandalizet.  Ilereticae  prufessionis  est  ista  contra- 
diciiocalumniosa,  qua^de  bonis  pr.escribit ,  nt  a>serat 
niala  ;  et  de  sancliiatc  prxjudic:it  ,  ut  immunditiain 
siiblilitur  introducat ;  de  licito  caUiroiiias  facit ,  ut 
obtincre  illiciiuui  possit.  Piopter  qupd  apostolus 
Paulus  liacresi  liuicanie  pra?scribit ,  dicens  :  Verum- 
lamen  iiei|ue  inulier  siiie  viro,  neque  vir  siiie  mulieve 
iii  Uomino.  Absit  ,  absit ,  ul  ubiquc  femiiisc  prae- 
scribantur ,  aut  ubique  permissio  iribuatiir.  Ilabcnt 


jain  justilicalus  simi ,  aut  jam  perfectus  suui :  seqiior  Q  loca  sua  circa  maritum  ,  circa  filios  ,  circa  fratres  , 


aiilem  si  qnoinodo  coinpreliendam  ,  in  quo  et  coiii- 
|ireliciisiis  sum  a  Cliristo.  Fratres  ego  iiie  iion  ar- 
bitror  coinprchcndisse:  uiium  tamen,  posteriora  qui- 
di-m  oblivisceris  ,  ad  ea  qua;  sunt  ante  pcdes ,  ad 
rogiilam  seiiuor  ,  ad  palmam  snpern3C  vocationis  Do- 
iiiiiii  nosiri  Jesu  (^bristi.  Quiciimqiie  ergo  pcrfecli 
suinus ,  hoc  sciitiainus.  .Milii ,  iiii|iiit ,  pro  iniiiiiiiii  cst, 
ut  a  vobis  judicer  ,  aut  ab  liumaiio  die  :  sed  neque 
nieipsum  juiiico,  qui  auteiii  jiidicatme,  Di)miiiiisest. 
F,i  alio  loco  :  Bealus ,  inquit ,  qiii  non  judicat  semct- 
ipsuin  ,  iii  quo  probat  aliuin.  Qiiainvis  ergo  nos  ncc 
dc  niistra  stabililate  cerluni  aliipiid  babcaiiius  ,  qiii 
Miie  ccssatioiieconcutiinur  ,  inicr  lluctus  sa;culi  sus- 
tiiientes  procellosos  inciirsus  ;  tanien  si  aliciii  tanla 


circa  parenics,  circa  scrvos;  et  in  doino  orationis  tan- 
tiimmodo  juxta  ci|nctos  ciericos.  In  mansione  autem 
una  ,  sine  cogiialione  compeieiiter  non  liabeiit  socios. 
Hxc  est  libera  qua;  stat.  Starc  vero  non  putest  quic- 
quid  inclinaverit  libera ,  dictnte  Scriptura  :  Non 
dcclinabis  iii  dcxtram ,  iicque  iii  sinistraiii.  Et  Do- 
niiiius  in  Evaiigelio  :  Qiiod  ainplius  est ,  a  malo  est. 
Disce  nuiic  temperantia;  inoduin  ,  qui  per  licentiam 
qiiicris  excessum.  Ama  feininas  intersacra  sulemnia, 
et  odio  liabe  in  communionc  privata ;  si  vis  Saloiiionis 
leiiere  doctrinam  :  Teinpus  ,  inquit ,  amandi ,  et 
tcmpus  odiendi. 

Tuncergocavenda  suiit  feininae  participia,  quando 
geritur  carnaliuiii  curarum  coi.'linua  uiianiiiiiter  fre- 


fitlucia  est  de  imniobilitate  propria;  Drniiiaiis;  saliem  jj  iiiientia  :  qiioiiiam  iiiter  ciiras  suas  caro  sempcr  inci- 


sollicitus  rcforiniilei,  iie  ipsc  sit  scandaliim  visibus 
alienis  ,  sed  terrcatiir  voce  Domini  coinminantis  : 
\'x  ,  iiiquit,  buic  inuiido  ab  sc.Tiidalis  :  veruintaincn 
v:e  lioiniui  illi  per  quem  scandalum  veiiit.  Si  lias  Do- 
niiiii  comminalioiies  religioso  corde  meiuiiiius-et  ve- 
rcmur  ,  plus  de  aliis  quaiii  de  nobis  exlimescamus 
pciiculuni  noslriiin  ,  qui  niuluis  (  ab  apostolo  Paulo  ) 
utililatibus  obligamur  :  Non  quse  sua  suiit  ,  inquil  , 

EDIT.OXON.NOT.^. 

in  risu  •  pro  (iiio  Krasinus  reclius  m  risHiii :  sed  illud  Ab  aposiolo    Vaulo.    Erasmus  teslanle   Aposlolo  , 

liahci  v'(  t.  exc.  Pamel.  a^  '""'J  arridet ,  iiuia  est  in  vet.  cod.  Pamel. 

Nffine  oslenitere.  Noii  esl  istud  hodie  apud  Aposlo-  /"  conventu  vero  Sacrorum  ,  etc.  Pulcber  locus  pro 

lum,  Pahel.  Sacris  Ecclesia;;  quippe  ubi  dicil  traciaricoelestia, 


taiiieiita  cupidinis  provocat  ;  et  illic  parii  fomenta 
peccandi ,  ubi  pertractans  coininoda  sua  temporalis 
vita!  cogitationibus  senseril  paululum  relaxari  ;  sicut 
Salomon  asseril ,  dicens  iDeprimit  lerrcna  cogitatio 
sciisum  niulla  cogitiiniem.  lii  conventu  vero  sacro- 
runi ,  ubi  spiritiis  dominatur  ,  anciila  semetipsam  co- 
giioscens  perdit  suae  voluptatis  usum ;  perdit  et  luxuni 
duin   tractaiitur  coelcstia  ,  dum   cclcbrantur  sancta 


8i-?  LIBEK 

mysleria 

iiiaiia  ,  seil  iliviiia  suiil  omriia  :  ubi  vcneralio  vel 
treinoi-  et  terror  iiicnlilur  ;  aiiiiiiis  iiiiiversis  sepuita 
cst  pcrfecla  subslaiilla  carnalis.  Iiiler  ipsa  fere  carnis 
iiicrtiiiionia  inulli  voliiplalein  corporis  iiegligunl, 
scilicet  quando  a  lcgionibus  exercilia  mecliiaiilur  ar- 
inoruin  ,  aut  crepal  litibus  foruni  ,  aiil  resoiirmt 
lilleris  auiliioria  ,  aul  nogoiialores  comiiiertiis  iiis- 
tanler  incumbunt ,  aut  ariinccs  in  artincia  ipsa  pro- 
pcnsi  sunl  :  quanlo  inagis  ubi  non  caniale  oims  ho- 
iiiinum  ;  sed  spiritale  geritur  Angeloriiin  '.'  Niliil  illic 
impugnaliones  possunt,  ubi  et  ipsi  da;iiioiies  tediinl; 
cl  nulla  sexus  alicujus  permilliiur  coiisiderari  dis- 
lantia  ,  ubi  nec  oDtas,  ncc  dignitas,  sed  sola  Dnqua- 
lilas  rcgnal  :   alqiie   iit  plenius  dicam  ,  oniiies   illic 


8i8  ■ 

lota  bumanitas  occupaliir  ,  ubi  non  Ini-  A  juslilia  non  poiest  csse  qiiod  mandat,  qui  polcns  est 

injusliti;im  jiislincaiKlo  vocarc  jusliliaiii,  ct  jiistili;im 
1  epiobando  iiijustiiiani  probare  traiisversain  ,  tiijus 
volunlas  est  snla  ei  vera  jusiitia.  Si  eniin  lotum 
quod  gerimus,  ad  boc  lantummodo  geriniiis,  ul  Do- 
mino  placcamus ;  profecto  boc  solum  eril  justuni 
quicquid  voluerit,  et  jusscrit,  el  probavcril  Dciis  cui 
|il;icere  gestiniiis.  Nam  cum  scrvi  non  possint  a  se- 
nictipsis  scire  quid  siiis  doniinis  placeat,  nisi  domi- 
noriim  sequaiitur  imperia  ;  et  uiique  honiincs  liomi- 
niim  similium  sibi  iioii  v;ileanl  voliiniates  agnoscerc, 
nisi  acceperinl  quod  obseivcnt  :  mullo  magis  inorta- 
les  nesciuiit  iiiiiiiorlalis  Dei  justitiam  coinpreliendere, 
iiiii  ipse  justitiarum  suarum  dignctur  indicia  denion- 
sli;irc,  sicul  Salomon  approbai ,  diccns  :  Quis  enim 
lalcs  sensus  accipiunt  ;  ut  et  ipsa  conjugaliias  igiio-  ]j  homimiiii  poleiit  scirc  consilium  Dei  ?  aiit  qiiis  pote- 


retur  ,  iibi  Cliiistus  loquitur  ,  audilur  ,  attciiditur  , 
ct  pcr  oiiinia  et  in  omnibus  solus  est  toium  ,  testantc 
Aposiolo  ct  dicente  :  Ubi  non  est ,  inqiiil,  Judicus  et 
Gracus  ,  circumcisio  et  prxpulium  ,  Barbarus  cl 
Scytha ,  niasculus  et  femiiia  ,  servus  et  liber  ,  scd 
omnia  et  in  omnibus  Chrislus.  Huiic  plane  conventum 
gloria  cst  celebrare  cum  feniinis  ,  in  quo  nuUa  esl 
tliscretio  qualitatis  ,  ubl  lantum  licet  omnes  ajquarc 
sine  aliqua  diiferentia  :  nt  nec  in  ipso  Baptismate 
cujusquain  nudltas  erubescat  ,  ubi  Adaj  et  Eva;  rcno- 
vatur  infantia ;  nec  exponit ,  sed  poiius  accipit 
tunicain. 

Quod  si  et  illic  sit  aliquis  diabolo   pejor ,  qui  fe- 
minarum  aspectibus  feriatur  ,  de  nullo  lameii  con- 


rit  cogitare  quid  velil  Deus?  Cogiiationescnini  mor- 
talium  liinidaj,  et  iiicerlx  providenlix  nostrac.  Cor- 
pus  cnim  quoil  corriimpilur,  aggravat  aiiimam  :  el 
dcpriniit  lerrena  inbabilalio  sensiim  niulia  cogitan- 
lcin.  Difllcile  .TSliiiiainiis  quic  in  lerra  siint,  el  quaj 
in  prospeclu  sunt  invenimus  cu-:n  labore  :  qusc  in  coe- 
lis  aiitein  sunl ,  quis  invesligabil?  Scnsum  autem 
luiiin  qiiis  scit,  nisi  lu  dederis  ei  sapienliain,  el  ini- 
seris  Spiritum  saiictum  dc  altissimis  ?  Et  si  torrcctCE 
sunt  scmitse  eorum  qui  in  lerra  suiit,  el  qu;c  tibi 
platcnl  didiceriiil  bomines,  et  per  sapientiam  sa- 
naii  suiit :  ambulantcs  in  tcnebris  sibinietipsis  lumcn 
non  possunt  oslendere,  nisi  iiltroneum  seipsum  non 
videniibus  offcrat  lunieii.  Iia   humaiia  cseciias  ad 


gregalio  veslra  culpatur ,  qu»  propter  coelesiia  ,  iion  Q  Deiim  noii  dirigit  viani,  nisi  ipse  lucernnm  Icgis  os- 


propier  lcrrena  coUigitur.  Verumtainen  si  quis  illic 
luxuriosis  obtulibus  fuerit ,  iiullo  inodo  aiierum 
lu-dil ,  qui  iion  ad  liomiuem  ,  sed  ad  Christuni  pro 
salulc  processit.  Quinetiam  de  suis  contradictionibus 
coniradictores  excludam  ,  iit  non  ineis  ,  sed  suis 
propositionibus  cedant.  Si  iiiler  lesia  sancla  poiest 
coinmunis  conventio  scandalizari ,  ubi  leiilalor  ipse 
diabolus  Iremuit ;  quis  illic  stabilem  se  esse  pro- 
niiltit ,  ubi  teniator  audcnier  occurril?  et  si  illic  pe- 
ritritaiiiur  ,  ubi  Dei  praeccpta  nos  congregaiit ,  quid 
agimus  ubi  Dei  jussa  nos  separaiil  ?  et  si  turbamnr 
illic  ,  ubi  Dei  voluniate  muiiimur  ;  quanto  magis  ubi 
iion  solum  diabolum  ,  sed  cliain  Diiiiiiiium  liabcinus 
adversuin  ?   Cum    sacrosanciis   enim  jiissis  nobis 


tendat.  Uiide  D;ivid  sic  loquiliir,  diccus  :  Lucerna 
est,  inquit,  pedibiis  meis  verbum  luuiii,  ct  lux  scmi- 
tis  iiicis.  Et  iierum  :  Prseceptiim  Domiiii  lucidum  il- 
luminans  oculos.  IIoc  esl  crgi)  luciferiiin  qiiodtumque 
fuerit  a  Deo  intimatiim  :  el  lioc  Dco  digiium,  quod 
ipse  Dcus  voluniati  su;c  faieiur  accepUiin,  ut  cxer- 
ceat  pcr  oiniiia  dominatiim.  Alioqiii  nec  nos  scrvi 
adscriberemiir,  nec  ipsc  Doiuinus  haberclur;  si  se- 
cundiim  voluntaleiii  nosiram  pcrmitlereinur  iinpeii- 
dere  scrviiutein,  ct  aibiirio  iiostro  noii  Dei  eligtre- 
mus  exerciiamenta  justiti;c.  Talcs  Paulus  apostolus 
vanincal,  dicens  :  Ignoranics,  inquii,  Dci  justiiiani, 
et  suaiii  volentes  statuere,  justiti;c  Dei  non  suiit  sub- 
jecti.  Tullantur  nunc  e  iiicdio  ambages  ista;  lam  v.t- 


divina  protcctioministratnr,  siciit  Esaias  ait :  Legem,  ])  nx,  et  (|ueriinonia;  inaniier  caluninios;c.  Ad  spirit.i- 


inquil  ,  in  adjutorium  dedit  ;  sine  jussionibus  vero 
divinis  nuUum  polest  essc  prxsidiiiin. 

Aliud  cst  qiiod  Deiis  imperat  faccre,  el  aliud  vo- 
lunlali  ejus  obsistore  :  ciijus  ila  siint  mandata  scr- 
vanda,  ul  si  .iliijuid  jiisscrit  qiiod  sccundiim  humincs 
injustum  esse  videalur,  jusluin  crcdatur  et  ttat;  ct  si 
justuni  jusserit,  justum  reputctur  ct  fiat  :  cuin  siiie 


lcs  actiis  ciiin  feniiuis,  Deojuvante,  non  metuimiis 
adunari ,  qui  per  Dei  jussionem  justitiam  nos  credi- 
nius  operari,  ex  qua  nobis  sciinus  niuiiimcnla  sup- 
poiii.  Privatiin  vero,  coutiiientibus  quamiilurimum 
clericis  el  virginibus ,  hospitia  separanda  sunt,  quia 
quod  Deus  iiiiquuin  judical,  jusliiin  esse  non  polcst. 
Contubernium  tamuii  elsi  nulla  iii  ipso  conlubcriiio 


EDIT.  OXON.  NOT^. 


celebrari  sancta  mysteria,  opiis  spiritalc  Angeloriim 
geri ,  ea  Dei  prxccpta  iios  congrogarc  ct  colligcrc. 

Pamel. 
Cumsinejuslitia  non  polesl  esse.  Plirasis  esl  aucto- 
ris.  \ciu»  exc.  et  Remboldus  lcgunl  sine  vicloria.  Sed 
non  placct.  Pamel. 


Cogiiaiiones  enim  nwrinlitim.  Rcclo  sic  Graviiis  ct 
Moreilius  ,  pro  co  qiiod  alii  cvyituliones  immorliilinm. 
Nainsioiiabet  libcr  Sapieniia;,  qu;iiii  Salumoiiis  tiiuio 
cilat,   quomodo  el  paulo  posi  librum  Ecclesiaslici. 

Pamel. 


^iQ  DE  SINGCLARITATE  CLERICOKUM.  8i;0 

liirpis  coiisueludo  noscatur,  accemlii;  quia  impossi- Aadversus   euui  capiivus   incipiat   pra;valerc.   Nuin- 


liile  esl  iiiiegrilalein  ad  victoriam  pcrveiiire,  qua' 
conteiidit  coiilra  Dei  jussa  pugiiare.  Qnanlum  enim 
lex  oliediciitiijiis  siiggerit  adjuioriuin,  laiiluiii  inobe- 
dieniibiis  incilal  peccatuin,  diceiite  Apostolo  :  Virius, 
inquil,  pocciiti,  lcx.  Qui  nos  ergo  jussil  ut  iii  sacris 
suis  cuin  feininis  Iriuinpliemus,  ipse  juhet  ut  priva- 
liin  pugiias  femiiieas  caveamus. 

Suiit  eqiiidein  necessiiales  ali«,  qiuc  iios  quoque 
privatini  leminas  videre  coinpellant,  sed  ctiam  ipsfje 
divini  operis  vel  praecepli  imperaiit  efricaciam  ,  ut 
visitemus,  iit  solatia  pra:beanius,  ut  liortaiiienta  vi- 
lalia  salubriter  intiinemus  :  nec  tamen  el  iii  liis  ofli- 
ciis  niinor  ciira  agcnda  est  pro  nioribiis  nostris ,  ut 
clarescaiil  iii  iiostra  operalioue  iiidicia  purilalis.  Se- 


quani  securus  cuin  thesauro  lairo  lenelur  iiiclusus  : 
iiec  intra  uiiam  caveani  habitans  ciim  lupo  tuius  cst 
agnus.  Ipse  se  voluit  superari,  qui  hostciii  projjrium 
in  suas  porlas  indiixil;  ct  inlestinum  gladium  sibi  ipse 
supposuit,  qui  locum  habilationis  su*  adversarii  in- 
gressibus  reseravit ;  et  qui  freius  est  conversari  cuin 
scamlalo,  siiie  causa  dicit  :  Pacatus  esse  volo  cuui 
diabolo;  conlra  Apostoluin  dicenlein  :  Nolite  locuiii 
dare  diabolo.  Omni  ergo  niodo  muiiiendus  est  locus, 
ubi  fuerit  ibesaurus  abscondiius,  ne  per  unam  ca- 
veinam  toiiim  parieiem  latro  suffodial.  Nain  si  defu- 
ris  expugnans  vix  muris  expellitur,  quanlum  valebii 
si  iiitra  niuros  acceperit  b.ibitaculum  ?  El  si  illi  qui 
contra  euni  claudunt ,  aliquotiens  ab  eodem  capiun- 


vcriias  non  dcsit,  qua;  sub  clerico  feininam  possit  jj  iur;  quanto  magis  ille,  qui  ultiuneiis  illi  patefeceiit 

ingrcssum,  decipitur?  Cum  dicat  Salomon  :  Si  jusiiis 
vix  salvus  lil,  injusius  ubi  parebit?  Omnes  ergo  ri- 
mx,  ne  dicain  poi  ta;,  claudendje  sunl,  ne  per  uniiiii 
foraineii  caslra  oninia  penetrentur  :  ei  univcrsa  com- 
ponenda  suiU  munimenta,  ne  per  inodicum  iion  mu- 
nituin  loia  civiias  ruat,  sicut  Salonion  repetit,  di- 
cens  :  Qui  spernit  niodica,  paulatim  cadet. 

Fit  studio  autein  hujus  perversilaiis  arbiiror,  nt  a 
clericis  ad  coininunitatem  feinina  magis  qiiam  mas- 
culus  eligatnr.  Numquid  tantum  mulier  utilior  cst 
commodis  clerici,  qiiantum  prodest  masculus  conti- 
neiis,  vel  puer  masculo  contiiienti  ?  Aut  ipsa  erit  de- 
ceiis  uliliias,  quain  indeceiis  communilas  facit?  Et 
ubi  eril  quod  Saloinoii  ail  :  Omne  animal  diligit  si- 


aslringerc  ,  ut  ipsain  consolalioncm  noslram  susci- 
piat  cum  iicmore,  et  iu  seutiat  visilationis  affeclum, 
ut  clericuin  vcncrelur.  Ac  ne  tardius  sit  evagari  per 
.singula ,  i' >.:n  quicquid  agimus,  bouesUim  esse  po- 
l£St,  3i  s^mper  in  iiobis  sigiia  houeslatis  eluceant  : 
sicut  Paiiliis  .nposlolus  universa  complcxiis  est ,  di- 
ccns  :  Oinnia  vcsira  lionesie  fiant.  El  iierum  :  Sicut 
prsecepiinus,  iiiquit,  vobis,  ut  honcste  ambiiletis. 
Non  bene  succcdit  quidquid  agilnr  passim  :  ct  sanc- 
tum  noii  est  ijuod  geriliii'  saiicluni,  nisi  saiicte  quod 
sanctum  est  peragatiir,  sicut  Salomon  asseril,  diccns  : 
Qiii  eiiim  custodieriiit  jiisle  jiista  ,  justificabiintiir. 
Sinceriter  crgo  sinceritas  ipsa  servanda  esl;  et  omne 
quod  voiiest,  ctiain  in  actu  signandum  ,  nc  aliud 


vota  coinmendeiii,  el  aliiid  aclus  insinuenl.  Uudique  q  mile  sibi?  Et  iterum  :  Volatilia  ad  sibi  similia  coii- 


probanda  est  iiistitutio  volunlalis,  et  undique  con- 
summandiis  esl  cursus  uniuscujusque  ceriaminis ;  ne 
niinus  sil  aliquid  ad  triumpbum  ,  si  non  plenius  di- 
inicctur.  lliiic  Paulus  apostolus  introducit  documcuta 
certamiiium  :  Sed  et  qiii  in  agoiie,  inquit,  cerlal,  non 
coronabilur,  nisi  qui  legitime  certaveril.  Et  ilerum  : 
Nescitis,  inquit,  quoniam  qui  in  stadio  currunl,  om- 
nes  qtiidem  ciirrunt ,  sed  unus  accepit  bravium.  Sic 
curiiie,  ut  compreliendatis.  Omnis  eiiim  qiii  iii  agone 
contendit,  ab  oninibus  se  abstinet  :  et  illi  quidem  ut 
corruptibilem  coronam  accipiaiil,  vos  auteiii  incoi- 
riiplam.  Plciiiiudo  est  crgo  sanctitatis,  et  palma  per- 
fecta,  ut  cx  oiniii  parie  secum  non  babeat  qnod  re- 
cuset;  ne  qiiod  profitetur  odisse ,  tenendo  videatur 
amare. 
Quod  si  aliqnis  dicit  :  Capiivum  teneo  adversa- 


veniunt.  Sed  cl  si  femina  utilior  exisliniatur,  iioii 
oporlebat  carnalia  emoluinenta  prxponere  uliliiaii- 
bus  spirilalium  commodorum  :  et  expediebat  qua- 
lemcumque  virum  inulilem  sustinere  pro  existiiiia- 
lioiie  munienda  ,  quam  bonos  cffectus  mulieris  cuiii 
cxistiiiiaiiune  turpissima.  Quod  Salompn  comparat , 
dicens  :  Melior  est,  inquit,  iniquilas  viri,  quam  bc- 
neficiens  mulier.  Artificialia  sunt  iiaque  sempcrdia- 
boli  veneficia,  quibus  ingcnium  suai  calliditaiis  exer- 
cens,  'Sanctimonia;  deditos  dolosis  conimodilatilius 
juvat  ul  perdat  :  ei  inter  conliiientes  quasi  necessa- 
ria  eiiiolumenta  muiuis  adjuvaminibiis  subministraiis, 
agit  prius  iiiasculuin  et  feminani  pariter  conversafi : 
ut  poslquain  inseparabiles  feccrit  per  allcrutra  sola- 
T)  lia,  possil  occidere  dantes  simplices  animos  ad  cas- 
titatis  vola  servauda  :  ct  impugnalioiiis  suoe  arina 


riuin  meuni ,  ciii  semper  insultein  ,  videat  ne  foric      subduccns  interim ,  quasi  placidus  fautor  suggcrit 

EDIT.  OXON.  NOTyE. 


Ul  ipsam  coHiolalionem  noslram  suscipiat.  Velus 
cxcususac  Ucmboldiis,  et  boceisequeniia  plurali  nu- 
iiiero  legiint,  scd  priccedit  [eminnm.  Pamel. 

Ei  omni  quod  voiicst.  Connrinatiiiii  biiic  votum  la- 
citiini  casiilaiis  aiiiiexuin  coclibalui  clerieorum  ,  de 
qiio  paiili)  posl  aperlius. 

Et  palma  perfecia.  Ilinc  apparet  atqiic  ciiam  legi 
debere  :  imHs  accepit  palmam.  Sicut  ubiquc  legit 
Cypriaiiiis.  Pamki.. 

Jpse  se  volnit  siipeimi.  Vet.  exc.  et  Rembolduspe- 
netrari.  Pamel. 

.Siiie  causa  dicit.  Vet.    cxc.  non  dicil   :  sed   prius 


placei.  Pamel. 

Qui  spernil  modica ,  paulaiim  cadet.  Erasiniis , 
male  ,  cadit;  iiam  prius  lialict  Ecclesiasiiciis.PAJiEL. 

Sic  siudeo  auiem,  etc.  Iloc  Erasmo  placet  pio  co 
quod  erat,  arbiirio.    Legendum  videlur,  fit  siudio. 

Pamei,. 

Quiim  bonos  elfeclits  mulieris.  Erasmus  affectus, 
miniis  recie.  Pamei.. 

Agit  prius  masculum  et  feminam,  elc.  Reiiiboliliis 
omiserat  conversari,  et  Erasmus  legeba  adjicit,  illud 
1'ero  habet  vct.  exc.  Pamel. 


srii 


Ltmn 


852 


sanctilatis  argiimenia ,  doncc  diutios  inter  ambos  A  ascendere,  qnos  ut  de  alio  prfcipilet,  elaborat  ad 


inimioam  nutriat  concordiam.  Facit  affabilcs  sibi  in- 
vicem  el  deservire,  el  asseniator  infostiis  impedi- 
ment^  removens  universa  ,  commodis  conmi  gaudet 
efficacinin  comnmdare;  ul  lota  cos  siliimelipsis  ne- 
cessitale  commcndans,  cxbibcre  cos  po«sit  iu  alicri;- 
trum  solila  consolalione  pendere.  N(m  vull  cns  in 
aliquo  inipcdirc,  ne  separel  Inm  spinl;ilitcr  qiiam 
carnaliicr.  liiconeussos  elTicil  vivero,  iie  ipsa  socioia- 
tis  iniiia  ininialiiro  teni]iore  focdera  coepla  conlin- 
bent.  Usqiie  adeo  ilins,  vidcniihus  cunciis,  ad  pcrfec- 
tum  sanctitaiis  invilat,  rovet ,  siftjlcvat  :  utDci  csse 
coniputcnt  benefici:)  ipsa  conlriria,  quilius  indncuii- 
tur  nt  percani;  ncscicnlos  numquam  Dcum  jiivare 
qiiod  veiat.  Qiiibus  in  tantum  diabolus  btandicns  se- 


culmcn  adversarius  protclarc.  Sed  necesse  esl  cadu- 
cis  lapsibus  clidantnr,  qui  viani  lubricnm  teniipruiit , 
de  qiia  Salomon  sic  pnrdicat,  dicens  :  Est  via  qiix 
videtur  ajiiid  hoinincs  rccla  CPse ;  novissiuia  aulem 
ejtis  vcniunl  in  profuudum  infernoriim. 

Si,'d  aiunl  :  Si  de  liac  coniunctione  cleriei  deno- 
lanliir,  noiandi  siinl  cliam  sancli  plcriqiie  iiobiscum. 
Sicul  lli^lias,  qiii  iiiansil  apiul  vidiiam  :  sivc  Aposloii, 
qiii  iniiliorcs  secum  comiles  circuindiiceb;inl  :  nt 
Ji)anncs,  qiii  inalrem  Doiiiiui  assumpsil,  eodem  Do- 
niino  delcganie;  ani  ipsc  Doniinus,  ciii  de  suis  fiicul- 
latibns  aliincnia  prneslahaiil  aliquac  mulieres  rcligio- 
sa;,  cui  cliam  Marilia  ininislral)at  ad  meiisam,  ct  qui 
singulariter  locuius  esi  ad  piiteiim  scdens  curti  alie- 


curitaiem  pnvparat  sanciimonisn ,  tit  conjunctns  se  B  nigena   muliere  Samaritana,  vel  cni  reciimbenli  fe- 


magis  jcslimcnt  qnam  disjiiiiclos,  iinmobiles  circa 
libidincm  perdiirare  :  qnos  ciim  omni  traniiiiilliiaic 
deducens,  nullis  piocellis  aul  fliiclihus  inquietal;  ei 
velut  in  medio  mari  minns  «auto?.  imducit  re1a\are 
vela,  nec  qu^jrere  gubcrnacula,  iil  sub1i.\  lempeslaie 
concilatos,  natiTragos  ex  insperala  comnioiione  sub- 
inergai.  Haiic  primn  exbihei  lenitaiem  ,  iit  diias  nn- 
ves  obloctet  ad  invicem  cnnvenire ;  quas  cuin  feccrit 
junctas,  repcntini;!  lurbinibiis  in  seineiipsas  elidere 
possit  ctfrangere  :  ei  liis  irtiiur  blandimentis,  ul  sub- 
tractis  omnibus  jacnlis  compescens  adversa ,  sugge- 
rens  prospeia  ,  tnnidiii  sopiium  igneiti  sine  ullis 
flammis  occiiliet ,  donec  duas  faciilas  jungens ,  simiil 
anibas  accendal  :  et  tamdiu  cessat  saiviiiai  sua;  lela 


mina  lacrymis  pedes  lavit,  et  capillis  extersii.  Callidi 
argumeiitalorcs  el  jurisperili  fallaccs  :  qui  duin  cn- 
piunt  pncvaricari  cnnirovcrsias  actionesque  c;iusa- 
rum,  etiam  ipsa  jura  traiisvertunt;  et  cum  nolunt 
competeniibiis  coerceri  jiissionibus  legum,  ad  illu- 
dendns  jiidiccs  inconvenieiiiibiis  exeniplis  velut  si- 
miles  conjectnras  jiiris  olijiciiinl :  qui  per  Salomoiiem 
ipsiiis  legis  sagacitate  prodnntiir  :  Pcccator,  inrpiil , 
bomo  evitat  correptionem ,  el  ad  voliintaieiii  siiam 
inyenil  (omparationein.  Tales  ergo  iion  |ier  oralio- 
nom,  sed  per  correplioiiem  poHiiis  revincendi  sunt, 
ut  noii  anlc.  interpretatis  or;itionibus  insiruaniur, 
qiiam  admiserinl  qiiod  ad  defcnsionis  solaiiuin  re- 
pereruni;  sicut  nos  adversus  bujusiiioili  bomines  Sa- 


supponcrc,  donec  siciit  perilus  venaior  (|uos  occisii-  C  lomon  edocct ,  dicens  :  Noli ,  inquit ,  respondere  in- 


rus  cst  laquei  sui  viiiculis  alligel.  At  iibi  indissolu- 
bili  catena  dcvinctos  adsiriuxerit;  veliil  lanista  pro- 
linus  diios  gladiatores  advorsus  invicciii  compellit 
arniaii;  et  iuhinde  sliniulans  meinhra,  siaiini  gladios 
aptal ,  stariiii  succciidil  insaiii;iin  ,  et  vnlnilicos  ain- 
plexus  Impingens  ,  utrumque  siniul  niio  ictii  mnrtifi- 
cai.  Sic  explicai  quod  antc  procstare  vidotur,  sic  do 
siniplici  cli;)riialc  anioreni  condat  illiciinni ,  sic  pcr 
sanciilalcm  sihi  indncil  iiitcriiiim;  diini  coiilcnius  ost 
cedere,  sic  valel  fortius  occuparc;  et  dum  suinniissiis 
patitiir  scmetipsiim  pnchere  dcvictum  ,  sic  pleiiiiis 
deviuccre  glorialur.  tiijiis  versiitias  Paulns  a|)nsto- 
lus  sic  intelligil,  diccns  :  Non  eniin  ignoramiis,  iii- 
quit,  astutias  ejus.  Male  ilaque  in  liac  particip;itinne 


sipienii  ad  ipsiiis  insipienliam,  nc  siinilis  fias  illi;  sod 
rosponde  insipionli  conira  ipsius  iiisipionliam,  ui  noii 
videaliir  sihi  .sapiens  csse. 

I$evera  niagiii  Iiomiues  qiii  se  coniparant  sanciis  , 
et  cxiinia  cnnvoisaiio  iidslra,  ipiae  Proplielis  vcl 
.\posioIis  vidcaiiir  :cqiialis.  .\il  ocoasioiiem  luxuiiu 
iioslra;  in  perversiim  sanclos  voliimiis  iiiiilari  ;  el  lii 
caMeios  acliis  vcsligia  jiisloriim  noliiiniis  sequi.  In 
qiiibusd;im  iiifiriiins  nns  exciisamus  ad  iiniland;!  ficia 
m;ijoi'iiin  ;  cl  in  ;illis  iios  a^qiialcs  ii^ajoiihus  protesla- 
niiir  :  ciiin  llclias  ipsc  iii  angiislia  coiisiitilliis,  i;iip:i- 
reiii  se  patiihus  siiis  anle  Deum  ratc;itiir.  Niiniqiii.l , 
inqiiit,  inelinr  suiii  palribiis  nieis  ?  Hoc  [ielias  do  aii- 
tecessoribus  suis  in  innrmitate  siia  cogilur  exelaina- 


pacati  sunt,  qui  ad  bella  pncificante  diabnlo  pordii-  D  re  :  ct  nns  Hcli;»;  vel  Propbotis ,  et  Aposlolis ,  et 
cuntur,  et  non  benc  in  sanciilale  proliciunl,  qiiibus  Dominn  virtiitem  nostrain  non  diibil^imus  xiplare  ? 
ad  doirimentum  profecliis  ipse  inimici  artincin  subor-  Vidon  plaue  sic  apud  vos  talcari  avaiitiam,  sicul 
iiatur;  nec  recto  cursu  mnliuniur  comineiilia;  scahis      Apnsioli  propria  cuncta  diiniserunl.  Video  crapulam 

EDIT.OXON.NOTj;. 
In  temeliptas  elidere.    Censeo   legeiidiini    illidere. 

Pa.«el. 
i<;neni   line  uUit  flamtiiis  occuliel,   Uecie  sic   Mo- 


Sed  per  correctioneiii.  Placct  et  ista  pro  correpiio- 
nem.  Pamel. 


rellins  cl  Graviiis  cum  vct.  exc.  ei  llcmholdiis  pro  co 
quod  alii  occultdl.  Pamel. 
Et    dum    tummistut.    Adjicio    dim   cl   vet.    exc. 

Pamf.l. 
C'oii(rorcrsi«s ,  actionesque  cnnsanim.  Geiiiiiiia  qiio- 
qiie  osi  li;i'c  leciio,  et  llciiihnlilus  pro  eo  qiiod  re|io- 
suil   Erasmus  :  controvertat  acliones,  qiue  cntisarum. 

Pamel. 


Et  in  cccleros  acius.  Eiiam  bncc  pro  inier.  Pamei.. 

Video  plane  sic.  El  liic  el  paulo  posi  adjccit 
iic;;alionoin  non ,  Erasiiius  ;  sed  iion  est  npns. 
E^t  eiiiiii  ironia,  siout  el  iii  eo  quod  scquiiur  cognos- 
co.  oic.  Iilcin  est  indiciiim  de  his  adjiiiicta  ab  illo  nc- 
f{:itinne,  ad  illain  .sentoiitiaiii,  si  Chrislus  seipsum,  elc. 
praeseriim   si   legamus  cuin  illis  fucit  pro   faciei. 

Pamel. 


855  DE  SINGCLAniTATfc  CLERICORUM.  g.S-l 

ci  eliriclalem  sic '.esiris  cmiviviis  abfiise,  siciit  Ap')- A  gloriaiiKis,  scd  :id   mensiiram  gr;iii:c  ,  (|ii;\m   iiobis 


sUili  niliil  babeiites  frefjiinntcr  coacil  suiit  esiirire. 
Cog;i(isco  laliler  in  iiobis  jejiinia,  siliin  ,  famein  , 
nuibiaiem  prnpier  insiantiam  (loclriiia;  solius  nbiqiie 
pnllere,  sienl  in  Aposiolis  legimiis  iriiimpliassc ;  ei 
approbantiir  apud  nos  eadem  excrciiia  fi'rvcre  virtii- 
luni ,  (|nibiis  Aposloli  oniiiia  viiia  ireiiiiierunt.  Planc 
fliiadr.Tginla  diernm  jejiiniiiin  Doinini  mcditamnr  ,  el 
orationes  excubiasqiie  qnilius  ille  per  solituilines 
etiam  noclurna  silentia  rumpebal.  NumqOid  siniilcs 
agoiies  frequenlamus  conira  luctamina  viiioruiii,  et 
sicagimus  rigore  ,  ^iir^ierilaie  ,  vigiliis,  passionibus, 
labore,  neeessiiaie,  affliciione  ,  abstineiiiia,  qnibus 
peccita  calcantur,  ut  nemo  de  nobis  mali  aliqiiid 
suspicetiir?  Per  qn«!  Pauliis  aposiolns  conscieiiliaiii 


niensus  est  Oeus.  Elenim  conieinpbiinur  qiiod  ilerinn 
dixit  :  Pliis  ab  illis  niniiibiis  laboravi,  nibil  ineliiis , 
nihil  iipiius  mihi  proponilur,  unde  vinc;iiii,  nisi  iit  dc 
ipso  de  quo  milii  prscscribHur,  Cgo  ipse  pr.iepcribain. 
Ccrtc  plus  omiiibus  ipse  l;iboravi(,  et  tamen  ad  niii- 
licres  circumdiicendas  collegas  suos  iiiiiiari  contrc 
niuil,  ne  se  ad  iiiterituin  siiIijicLMct  ItnUalioiii  c;irn:ili. 
Uiide  ipse  r;ilioiicin  sic  reddidit,  dicens  :  Ego,  iiiqiiit, 
sic  ciirro ,  noii  qiiasi  ih  iiicertuni  :  sic  pugno ,  non 
qiiasi  acrem  c;cdens,  scd  affligo  corpus  meuiii  el  iii 
servilnlem  rcdigo ,  ne  forle  aliis  pncdicans  ,  ipse 
roprobus  invcniar.  Huic  ergo  te  compar.i,  fpii  Apo- 
sloIiiiM  jacias;  et  ex  ipso  disce  (|iiid  nietuas,  qiii  cla- 
nial  et  dicil  :  Oro  vos,  imitaiorcs  mei  esiote.  Noliiit 


suani  iiinoliiissc  omnibus  gloriatur  :  In  omnibus,  in- B  ilaqiie  de  iiinlieribiis  circumdiiccndis  liabere  lidii- 


quii,  commendantes  nosmetipsos  f|uasi  Dei  ministros, 
in  susteiilalione  multa,  in  pressoris,  in  tenlationibiis, 
in  iribulationibus ,  in  atigiistlis,  irr  ptagis ,  in  ciisto- 
diis,  iii  carceribus,  in  sediiionibus,  in  invocationi- 
bus,  in  laboribus,  iii  vigiliis,  in  Jejiiniis,  iii  castitate, 
in  scientia,  in  longnniniitaie,  in  boiiilalc,  in  Spirilu 
sanelo,  in  cliarilate  noii  ficta ,  in  verbo  Vcritalis,  iii 
virlute  Dei,  per  ariiia  jiisiiii;c  a  dextris  et  a  sinisiris. 
Ad  has  imilaiiones  inlirnii  snmus;  et  ad  inuliercs 
circumdiicendjs  possibiliiatcm  nobis  comparanda; 
iinilationis  adscisciiiius:  (|Uod  si  eliain  cuncta  illorum 
quisqiiam  sc  iin|ilere  jaciasset  ;  nie  tamcn  millius 
snadela  potcrat  inelinaie ,  ut  alios  nunc  Aposiolos 
crederem,  conlra  apostoli  Pauli  professionein  :  Niiin- 


ciam  ;  qui  iion  ignorabat  quantum  aliae  virtutes  ab 
uliis  virlutibus  diffcrant,  ei  aliam  claritatem  solis, 
el  aliain  luna!,  aliam  vero  stcJfariim,  de  charismaiibiis 
Ecclesi.islicis  sinlililudinein  comparans  inliraaverai. 
Scd  iios  coritradc  apostolica  nobis  coaequation^j 
blandimiir,  non  intcridentcs  pcnitus  quid  Aposloli  et 
sancii  omnes  iiivicta  virtule  gesSerunl ,  ei  difficiterti 
fiiiiipere  qniBrimiis  viam,  cum  per  facilia  planior  sit 
nobis  apposila  ;  coiitra  Salomonein  dicentem  :  Nori 
te  credas  ,  ioquit,  viac  labortos.tr,  ne  ponas  aniinai 
liixscandalum.  Ncc  ullus  considerat,  quoniain  naus 
securus  iii  Inbrico  gradilur ,  et  alins  qui  iinpjif  est , 
labitiir  :  unus  per  rupcs  ciirsu  ftiontes  ascendit , 
alius  si  se  coarciavit,  cadit.  Uni  coniingit  per  icm- 


quid,    inquii,   onmes    Aposloli?    Niimqiiid  omncs  C  P^^l^ics  "s^igi^ 'eliciler  expfiftare,  et  alteri  lalis  fcli- 


Priipiielae?  Si  Chrislus  seipsum  coinparare  aiisiis  est 
Deo,  qui  ail :  Paler  inajor  nie  esl  :  aul  si  Apostoli 
coa;quare  seiiieiipsos  ausi  sunl  Cbrisio  :  nos  bodie 
Aposlolis  aiquales  faeii  consimilis  fortiiudo.  Misera 
humaiiitas  in  hac  .i:(|iialitate  non  tiines  riilniinari,  qnse 
de  FiTio  Dei ,  aut  de  (iliis  tonitrui,  non  ciinclaris  pec- 
caiis  tuis  excmpla  vclul  siinilia  miiiuare  ?  (>uiii  sii- 
perbise  sil  elata  jacianiia  ,  etiam  miniinis  Ecclesise 
qucm(|uam  coniparabileiii  vclle  coiiscribii,  ciiin  Paii- 
liis  moneat  ct  dii  at :  Alier  alleriim  snpiii  iorcni  sibi 
exisliinanies.  El  iiiieiiiis  addidit,  dicens  :  Hoc  scn- 
liic  de  vobis  qiiod  el  iii  Ciiristo  Jesn ,  qiii  ciim  iii 
fiirma  Dei  essel  cunstiliitiis ,  iioii  rapinnm  arbitraius 
csi  essc  se  »qiiiileiii  Deo,  sed  scmeti|)sum  exin.inivit, 
fiirmaiii  servi  accipieiis. 

.Minus  ilaqne  de  iiosuis  viiibus  scniieiidiim  est , 
iiec  roriitiidiiii  sancloriim  noslra  inliiniiias  coiiipa- 
raiida  est ,  sicut  nobis  aposlolus  Pauliis  de  scniciipso 
niagislcrium  proponii ,  ei  dicil  :  Non  iiiini  aiiileniiis  , 
iii<|iiil,  coiiiparare  nos  aut  coiifeire  iiuibiisdam  qni 
seipsos  comineiid:int,  sed  ipsi  iii  nobis  ipsis  nosniet- 
ipsos  nobis    coiumondantes  :  non  supra  mensuram 


cilas  non  polest  evenire ;  quod  Paulos  aposlohis 
dcceriiit,  dicens  :  Unusqiiisque,  inqiiit,  propriuin 
doniiin  liabet  ex  Deo ,  uiius  quidem  sic ,  alius  ve- 
ro  sic. 

Sed  qiii  mihi  de  sanctonim  exemplo  priejudlcaiit , 
qiiid  aliiid  exeinpliim  nolunt  contemptari ,  qiiod 
metuant  ;  et  qui  Apostolis  coicqiiari  coniendil,  qna- 
■  re  iion  magis  presbyleros  adotteros  apud  Danielem 
ad  foriiiidinem  sibiinetipse  proponit?  Il*c  aulcm 
iioii  idco  propoiio,  ui  qnasi  Apostolorum  iiniiatoribus 
contradicam,  scd  ut  illos  confundam,  qui  se  sandis 
cx;cqueiit.  Nec  nego  ipsos  esse  sectandos,  qiios  do- 
ciores  accepimus  cuncii ;  sed  adversus  eos  conlendo, 
qui  cupienlcs  ad  niata  siia  lionorum  liislorias  depra- 
D  vare,  lcgeni  Dci  sibi  ;cstiinaiit  sulfragari  ;  sicut  oinnes 
qiii  pcrire  fcstinant.  el  sub  obientii  siincloriim  dede- 
cora  sua  voluiii  csse  celala,  ut  sub  iniilatione  majo- 
ruin  contraiia  quseque  cofnmittanl ;  quos  apostolus 
Pauliis  prodit  eipublicai,  diccns  :  Quod  auieni  facio, 
ei  faclurus  snm  ,  ut  am|iuicm  occasioncm  ;  coium 
qui  voliini  occasioiiem ;  ui  in  eo  iii  quo  gloriantur , 
lales  invenianlur  quales  et  uos  sunius.  Naiii  et  Inijiis 


EDIT.  OXON.  miM. 


In  wvocationikis.   Voces  nonniillse  hic  redundan- 
tes  e  niargiiic  vidciiUiriii  lcxtuin  irrcpsisse. 
IJims  per  rupes.  Vetus  exc.  et  Uemboldiis  ripns. 

Pamel. 
fmiluB  aposlvlus   deceinit,  diceni.   Adjicio  diceii» 


cx  vet.  exc.  Pamel. 

Qidd  aliud  exemptnm  volmt.  Ex  eodem  ciim  Mo- 
rcilio  lcgo  sic,  pio  voliiiil-  Pamel. 

El   cjiii  Aposloiis.   Soliis    Manulius    Apostolirin. 

Pamel. 


855 


IJBIiU 


85f. 


iiiodi  pseiido-npnsloli  sunt  opcrarii  dolosi ,  traiisligii-  A  coelesiis  praiulia  ministrarc  ?  Numquid  sub  Domino 


ranles  sc  in  Apostolos  Clirisii.  Iloc  nddiint  nd  cuimi- 
hini  perdiliunis  ciiinulanduin ,  ut  bunos  JMiaiiient , 
(juoruni  cxcniplo  utuiitur  nd  nialuni ;  quibiis  ulilc 
cssct  satis  ct  salubrc,  si  ciijuscumque  liistorix  seipsos 
inagis  credcreiil  non  inicllcxisse  rationein,  quain  ali- 
quid  inlioiiesium  arbitrareiitur  in  Icge  :  quos  apo- 
slolus  Paulus  corripit  ct  coiifundit,  diceiis  :  Non  iii- 
tclligenlcs  ncqiie  qux  loquunlur  iic(|uc  de  (|uibus 
ariirraant.  Et  itcrum  :  Si  quis  puiai  se  scirc  aliqiiid, 
iiecdum  cognovit  quemauiodum  cuiii  oporleat  scire. 
Yacant  itnque  pracjudicia  petulaiiiium  ,  quos  ingciiia 
sua;  pcrversiiaiis  crrabunda  iransducuiil  ;  ct  (|u;c- 
ruiit  conipcieiitcs  suis  sensibus  liislorias  quas  expo- 
nant ,  qui  male  ageiites  muiuant  legalia  palrocinia. 


noii  fiiere  convivia  ?  Aut  snb  inajestate  cjus  crat 
ali;is  cibiis  aut  polus  ,  qiiam  dihcipliiia  laiilunimodo 
qiuB  pascebat  ?  Tcstanle  ipso  Uomino  ac  dicentc  : 
Meus  cibiis  csl,  iit  faciam  voliinlatein  cjus  qiiiiuisit 
me.  Sic  Aposlolos  muliernm  coiniiaiiis  decebai  non 
nt  perderenl,  fcd  iit  discerenl  revereiiiiani,  ci  propior 
lniinniiilatis  cxliibeiidiim  miiiisicriuiii  ser|uebaiilur, 
sicul  iii  Kvangelio  de  Doniino  et  de  ipsis  parilcr  me- 
moratiir  :  Et  factiim  est,  inquit ,  post  lix'c  ei  ipse  itcr 
faciebat  pcr  civilalcsct  castella  evangelizans  regnum 
Dci,  cl  diiodecim  ciim  illo,  ct  muliercs  qiix  erant 
curalx  n  spirilibus  iinnnindis  et  infirmitatibus,  M:iria 
quc  vocatur  Magdalcne,  de  qua  da:monia  scptcm 
exieranl,  et  Joanna,  uxor  Cliu/.ae  procuraioris  llero- 


Bene  agenlibus  bona  suiit  omnia,  qua;cuiiique  scripta  j{  jjg^  el  Susanna  ,  et  nlise  mulix  quae  et  ministrabant 
sunt,  qui  bcncdicta  bene  suscipiunt;   sicut  Pnuliis      ei  de  lacultiuibus  suis. 


aposiolus  pollicetur  :  Scimus  quoniam  bona  est  lcx, 
si  quis  ea  lcgitime  utatur. 

Obtinuimus  confundendo  contradictores.  Converta- 
mur  subinde  eosdem  quos  vicimus  iiisuper  crudire , 
ne  nut  ut  sanctos  remanerc  patiamur  iii  criinine,  nut 
jgnari  deputcmur  in  reddendo  rationein ,  ut  publice 
victi  poenitentiam  geranl :  aut  si  noluerint,  nos  cx- 
punximiis  quod  ad  noslrani  pcrtinel  diligeniiam  ;  ul 
quomodo  salisfecimus  supra  dictx  sentcntiae  Salonio- 
nis,  ita  satisfaciamus  Paulo  aposiolo  concioiianti  : 
Servum,  inquit,  Domini  non  oportct  liligarc,  scd  mi- 
lcm  csse  adomnes,  docibilem,  paiicnlein,  cnin  omiii 
niodestia  corripientem  eos  qui  rcsistunt  veritati ;  ne 


Numquid  adlixrebanl  siiigularibus  siiigukc,  aiil  iii- 
discijiliiialx  commorantes,  perscveraltnnl  iilecebioso 
consortio  conversantes  ?  Ubi  tota  Ecclesia  prope- 
modiim  vidcbilur,  ut  noii  ad  convivationes  iinprobas, 
sed  ad  discenda  bono!  conversationis  studia  setpiercn- 
tiir.  Ideo  non  inde  scribitiir ,  qund  nostris  conviva- 
lionibus  coxquctiir,  non  risiis ,  non  jociis  diciliir 
affuisse.  Ncc  sicut  apud  quosdam  nunc  usijue  assolet 
licri ,  cborus  psalleniiiim  virginiim  aures  vcncnosis 
caiiiibus  asseritiir  demulsisse.  Et  ut  de  Apostolis  bre- 
viter  probem,  qiianlum  illis  fluxa  familiaritas  poliiit 
displicere ,  qui  compulsi  sunl  et  de  ipso  Domino  lo- 
quenlc  cum  femina  dubitare ,   nisi  eos    rnajcslalis 


fortc  del  illis  Deus  poenitemiam  ad  cogiioscendam  C  noiiiia  probata  compesceret,  sicut  Evangelisia  rcferl, 


veriiaicm ,  cl  resipiscant  a  diaboli  laqueis,  a  quo  cap- 
livi  teiientiir  sccundum  ejus  voluntatem. 

Omne  quidquid  ab  auctoribus  nostris  gestuin  cst , 
ralionabiliter  gerebatur  :  ut  posteris  nobis  adversus 
prxvaricatores  munita  undiqiie  aucioritas  traderetur, 
propier  baeresin  amputandnm  quam  superius  taxavi- 
mus ,  de  assuracndis  feminis ;  quam  sive  per  semet- 
ipsiira,  sive  per  servos  suos  Dominus  paululum  rcla- 
xavit,  nc  nimio  rigore  in  totum  Domiiii  fabrica  dnm- 
narclur;  prxvidebanlur  a  Domino  bxretici  qiii  niip- 
tias  auferunl;  et  quos  Dominus  jiinxit,  coiiira 
naturae  principium ,  et  conlra  Evangelium  separarc 
contendunt.  Quibns  interdiccns  jam  tunc  aucloritas 
parabatur,  ne  maritatae  mnlicres  accidere  velarentur 


diccns  :  Intcr  hxc,  inquil,  venerunt  discipnli  cjus,  et 
mirabantur  quod  cum  muliere  loqueretur.  Neino  la- 
ineii  dixit  illi  :  Qnid  quacris ,  aut  quid  loqucris  ciim 
ca  ?  Qiiid  aulem  loquar  accessum  fcminoe  ad  pedes 
Domiiii  provolutx,  ciijiis  luctiis  et  planctus  ad  defen- 
sionein  lascivia;  suse  noii  erubesciint  improbi  flagi- 
lare  ?  Usque  adeo  illos  propria  caecilas  rapii ,  ut  nec 
de  similibus  causis  aiideant  relnctari ,  de  quibus  Sa- 
lonion  :  Excxcavil,  inqiiil,  eos  malitia  corum ,  ut 
nescircnt  sacramenla  Dei.  Joannes  niilem  raaircm 
Domini  susccpisse  videtur,  sed  nialrem  cujiis  mores 
niaiernum  indicat  nomen.  Tamcn  non  possiim  et 
alias  Cbristi  m:itres  admittere,  ncc  xquanda  est  mu- 
lioribuscunctis,  quae  gemiit  M;ijestaiem.  Helias  qiio- 


ad  Clirislum  ,  qui  in  praesenlia  servieruut,  Sed  non  D  que  jiissus  cst  a  Domino  relinqiiere  sDlitudinem  et  iii- 


sine  raoderainine  fuit  etiam  ipsa  permissio  prnciirnta, 
qiia;  nnn  sibi  operabntur  quod  gerebat,  sed  c;ctcris. 
Nam  sic  alloculus  Dominus  Saiiiaritniiam  ,  ad  lioram 
docuit  et  rccessit ,  nec  defcnsioiiem  coniiiiuandis  cx- 
cessibus  fecit.  Ad  horam  quoquc  Mnrtbam  passus  cst 
ininisirantem.  Sed  quid  erat  aliud  Domino,  nisi  regni 

EDIT.OXON.NOTiE 


grcdi  tabornaculum  viduiB.  Pro  imperio  Domini  labo- 
ravit  ul  in  domo  mansissct ,  cui  solitiido  solaiinin 
prxst;ib;U  ct  requiem  ;  occasionem  illi  Dnminns  oblii- 
lit  ad  magnalia  facicnda,  ut  magis  famis  lcmporo 
tain  ipsi  viduse  quam  pupillis  ejus  sufficienlia  iribuerct 
alimenta ,  qui  jejuniis  usquequaqiie  affliclus  toleravo- 


Quos  Dominus  junxil.  Ant  sic  logcndum  cum 
Erasmo,  aiilcum  wl.  exo.  ot  Rcmbnldo,  qHodDominus 
jussit ;  prius  lamcn  nrridct  inagis.  Pamf.l. 

Sic  Apostolos  mulierum  comilatus  dccebat.  Vct. 
exo.  Apostoliis,  elc.  docebat.  Famel. 

Vbi  tota  Ecciesia  propemodum  videbilur.  Loeus 
pror5'is  obsruriis.  Vcl.  cxcusus  vcro  ct  Rcmboldus 


legiint  conjurationes  improbrosas,  pro  convivaiionet 
improbiiii ,  nnii  rcclc.  Pamel. 

Ideo  non  inde  scribitur.  Hoc  ex  cod.  vcl.  cxc.  pro 
niio  Uombnldus,  n(/«o,"  Krasnius  voro,  ad  ea  bene 
describitur.  Morell.  adeo  non  bene.  1'amel. 

Tanien  non  possum.  Isiud  riirsiim  ex  illorum 
ulroqiic,  pro  00  quod  Erasmiis  ;k)ssh;i(.  Pamel. 


857 


DE  SINGLLARITATE  CLERICORUM. 


m 


rat  imligcntiam ;  ct  qui  missus  venciai  pasci ,  pastus  A  ne  vel  momcnlum  aliqiiod  Iranscat, 'qiianilo  indi- 


qiiinimo  confercns  miseris ,  iniserias  cgestatis  fecit 
exciudi.  El  lioc  non  poiest  eujusquain  favcre  liixu- 
ria; ;  ciim  nuUa  fiierit  opporlunitas  scandali  libi  tran- 
seuntcr  qnod  pejiis  est  egestosam  liabuerit  man- 
sioiiciii ,  qiiain  quictimque  liospes  efTugerel.  At  liic 
apud  qiios  liospitatus  est,  implevit  et  rediil ;  qiii 
eiiamsi  morareiur,  suspeciiis  esse  non  potuii.  Qualis 
illic  fiiil  commiiniiaiis  effeclus,  ubi  non  erat  victiis? 
Et  qiiatcm  ad  viduam  liabuit  llclias  inlroilum  ,  cui 
fames  dedit  hospiliiim  ?  Quisqnis  es  qiii  te  vis  Ilclioe 
dc  commoratione  vidua;  'vocari  discipulum  ,  priiis 
soliludiiiis  afflictiones,  ct  quadraginla  dierum  lolera 
jejimii  cxilum ,  et  aut  non  quoercs  fcminam  ,  aut  non 
erit  qui  cum  fcmina  commorctiir,  cl  lamen  si  value- 


geant  qiiod  affeclanl.  Sic  intcr  cos  iiitcgritas  emori- 
tur ;  iibi  oiniiis  commoratio ,  sive  convWendo,  sive 
coinmanendo  corruplis  airectioiiiiius  iiiquinatur.  Qiios 
sanclus  Pelriis  aposlolus.designavit,  dicens  :  In  con- 
viviis  suis  liixuiianlcs,  ociilos  babentes  plcnos  nioC' 
cliationibiis,  ct  incessabilibus  deliciis,  capieiiles  aiii- 
mas  iiifirmas.  Hos  eiiam  ila  Salomon  dciiotat :  Abo- 
miiiatio  cst,  inquit,  coram  Doinino  deflgens  ociiliiin. 
Plaiie  contra,  piirum  oculuiii  lesiaiur  se  liabereJob, 
qui  ait  :  Et  si  ociilis  eoinsensit  cor  mcum.  Verum 
enimvero  illc  polest  suis  oculis  obnoxius  non  teiieri; 
cui  nolenti  repentinus  oeeursus  mulieris  scaiidalum 
nioverit,  quod  protinus  meiis  quod  noiebat  expellit. 
llle  aiiicin  commotionem  sui  visus  iion  mereiur  eva- 


ris  libi  serva.  Nobis  aiitem  in  spirilu  et  virtiite  Ilelia;  B  dere,  qui  apud  se  scaiidali  inaleriaiii  lcnel ,  qiii  vult 


nuii  alium  quam  Joannem  soluin  Angelus,  el  Doiui- 
nus  Cliristus  insinuat. 

Proli  dolor  !  dolere  cogimurquod  docemus:  qui 
«sque  ad  boc  venimus,  iil  in  comparatione  fluxoriim, 
de  sanctorum  tremendisvirtutibus  disputemus.  Parce, 
jain  parce,  proterviias.  Numqiiam  tibi  sancti  consen- 
liiinl;  qui  religiosa,  modesla,  vineranda,  piidica, 
piidoraia  cnm  lemiiiis  negotia  percgerunl.  Aiit  si 
ndliuc  pcr  sanctos  cavillationis  aiifractus  contendis 
cxquirere;  nos  lamen  amicos  Dei  non  noviinus,  iiisi 
ad  vencraiionem  laiitumiiiodo  meniorari,  quod  David 
docuit,  dicens  :  Mibi  aiitem  vehemenier  hoiiorificati 
suiit  amici  tiii,  Deus.  Eaiit  nunc  pricdoncs  pudoris, 
ei  plagiarii  caslitatis,  muliercidis  suis  expoiiere  mo- 


intentionis  suxaflectibus  frui,  quiafTcciat  habere  qiiod 
ociilis  ofleiisionem  iiigerat,  quorum  aviditas  inexple- 
bilis  inler  offendicula  continua  nullo  iiiodo  polest 
oiniiino  coinpcsci ;  quod  Saloiiion  approbat,  dicens  : 
liifernus  et  interilus  iiun  salianlur,  siinititer  oculi  ho- 
minum  insaliabiles  sunt.  Et  in  atio  loco  :  Non  satia- 
lur  oenlus  vidondo  ,  Et  iterKin  ;  Nequius  oculo  (|uid 
creaium  esl  ? 

Hae  casiigatione  iion  compuncti ,  divina  intcrdicta 
ncfanda;  familiarilatis  obstinaiiune  conlemnunt,  ct  ad- 
hnc  iiisupcr  de  charitate  causantur,  qui  secundum 
verbum  E.saia;  ainaiituuiiicm  pro  dulcedinc  devoran- 
les,  iiudain  foedilalem  vclamentoboninominislcgunt ; 
dum  .ipud  cos  sub  falsa  dileciione,  vera  dilcctio  vio- 


lesiias  qiicrolariim.  Apiid  sanctos  nostros  iion  liabent  C  lalur.  Sedexctamai  cliarilas  el  appellat,  tales  ego 


oinnino  siiflugiiim,  quibiis  inisccri  Ecclesia!  auctori- 
taie  Pauli  apostoli  prohibeiur  :  El  hos,  inqiiit ,  de- 
vita;  ex  his  cnim  sunt  qiii  repuni  in  domos,  et  ca- 
plivas  diicunt  inulierculas  oneratas  peccalis  ,  quaj 
diiciiniiir  variis  desidcriis. 

Posl  hoc  edicliin;  ulinam  confidant  sibi  Angeloruni 
exempla  conduccre.  Nos  jam  non  valeni  fleciere, 
qui  novimus  et  Angelos  cnm  foininis  ceeidisse.  Ab 
ipsis  cquidcin  bene  patrocinia  miitiiantur,  sed  nos 
nullum  Angcliim  audimiis  conlra  Paulum  aposlolum: 
Etsi,  inqiiit,  ego  aul  Angi.'lus  Dei  alilcr  evangeli/,a- 
veritvobis,  iir;cterqiiam  qiiod  evaiigelizavinius  vobis, 
aiialbcma  sil.  Iiisaiiiunt  prorsus,  aidcnt  desiderio  fe- 
niinariiin,  qnoiquot  liiiic  iiilcrdictioiii  iion   ccdunt; 


non  junxi,  falsa  aliera  esi  qua;  me  simulaiido  con- 
finxit.  Numquam  Dei  prseceplis  obsisio,  numquaiii 
iluxis  faveo ,  pcr  me  sanctitalem  non  opto  eulpari. 
Calumnias  inilii  avcrsa  germaniias  facil,  pericula  ct 
egoinler  falsos  fratres  incurri.Succurre,'meus  praeco, 
succurre,  Paule  aposiole,  die  testimonium  meuin,  iie 
quod  de  me  annuniias  perverialur.  Finisaulem  pra;- 
cepti  est  chariias  de  cordc  pnro,  ei  conscieulia  boiia, 
et  lide  non  ficta.  Dilcctio  dcpiitabitur,  per  qnani 
sanctitalis  iiijiiria  criminationibus  a|ipclitur?  Aul  iflo- 
ruin  erit  sincera  fraternitas  a;stimanda,  de  quibns  filia; 
mairis  Ecelesi;e  perducuntur  in  culpam?  Si  talis 
Cbrisliana  eharitas  annotatur;  indubiiaiiter  odia  mo- 
liora   snnt,  qiix  dum  separaiit,   neininem     macii- 


ei  obsca;niiatibus  iiihiantes,  malunt  mori,  quain  con-  D  lant.  H;cc  aulem  parricidalis  dileclio  fralrcs  persecu- 


teiiii  siiil  a  lalcribus  miiliertim  aliqua  disjunctione  di- 
vclli  :  ut  ad  cxpleiulam  sua;  aviditatis  ingluvicin 
cliiim  piiiiclo  lemporis  noii  sint  sine  fcmina;  volupta- 
lc  :  et  btinc  babcnt  in  mulicribus  fructum  ,  ul  iii  illis 
senipcr  dclixa  intciilione,  desideria  satient  oculorum. 


tores  adunare  consiicvit,  qui  libcnter  patiunliir  de 
suo  consortio  filias  Ecclesiae  fornicarias  difl^amari , 
contra  charitatem  quam  Panlus  aposlolus  docuil,  di- 
ccns  :  Dilectio  proximi  malum  nou  operalur.  Egregia 
probatio  charitatis ,  quce  non  laiilum  noxia  germani- 


EDIT.OXON.NOT^. 


Efiesiosam.  Sic  recte  Morellius,  Remboldus  et  vet. 
cxc.  qiiiini  alii  efiestiiosnm.  Pahei,. 

Amicus  tlei  twii  novimiis,  iiisi  ad  venerationein. 
Lociis  insigiiis  pro  veiieraliniie  Saiirlornm.  Pamki.. 

Qui  iioviiiius  et  Aiigelos  ciim  feniiiiis  cecidissc. 
Eiiiiin  liio  auclorfilios  Dei  ((.'eii.  vi)  .Aiigclos  inlcr- 
prel;aui.  Pamki.. 


Stue  avidilalis  irigluviem.  Vel.  exc.ct  Rcmboldiis 
illiivicm,  ncuirum  displicel.  Pamel. 

Qiiando  indigeani.  (luc  ccrie  cx  illo  reposumnis 
pro  cum.  Pamei.. 

Si  lulis  Chrisliana  cliarilas  adiioliUur.  Rccliiis  sic 
vet.    cxc.    ct    Rcmboldus ,     quam   alii   advocaim: 

Pasiei.. 


Rd9 


l:iic  nfficil  Hfoxlrtift.  scd  ctlriirj  siilii<'cta  non  vnll  esse  A 
I'.r;i'SCri[>iionii)MS  A|)0^l(ilic;p  jii  sionis.  <:oiifuil(lamiir 
jisserlorrs  dilecliouls  Iinjiisceiiioili,  niios  jiidicaiil  illi, 
qiii  pro  c»niiiiimit)iisciiiiiiiioJis  (•li:iiii  cnns'ngiiinc:ini 
(lcseriiiil  clinriialcm.  * 

In  oiiini  imiiiilci  poiie  loliiiii  jinicliini  esi  gcniis  liii- 
ninniim,  ei  iilii!|iie  eogiialii)  naiiiralis  alierna  pere- 
giinalione  (lisconiiuir.  Possiiiil  pareiiles  ,  posstiiit 
filii,  possunt  fralres,  possunt  et  ipsi,  qiiod  plus  esl, 
coiiJMgeS  a  Peo  conccssa  silii  iialurse  viiiciila  disniin- 
pere;  et  clerici  Deo  non  concedente,  insuper  prolii- 
licnle,  nuilicriini  nexiliiis  aiicillaiani  non  valenlrecii- 
sare  i  li  irilalem  ?  dplaiiila  scinper  cngnalis  absciilaliir 
afnrtlias  proximorliiti ;  c(  peregrinari  ab  extraneis  fe- 
niiiiis  clorici  relnciahliir?  (piibiis  faciendum  fiierai. 


lMk  sco 

Dileciio  est ,  inqiiiunl.  0  dileclio  qu:c  invidcl  sibi  ! 
0  cliarilas  qii;e  ciipit  se  iii  viliipcialio:ic  laud:iri  ! 
firande  miraciiliini,  ul  virginiiin  cliaril:is  virgiiies  f.i- 
ciat  vciui  C"njiiges  crcdi  :  et  conjiigiim  cliariias  coii- 
jiiges  facial  veliit  virgincs  :csliin:iri.  Ecce  vera  dile- 
ciin,  qii;c  in  conjugaliiatedividii,  ut  in  cnsliialc  con- 
jlingat.  Ecce  sancla  dilcclio,  quse  conjiigardius  ad 
cniiimiiiieni  l:iiideiii  indinii  abseniiain.  Ili  pro  cerlo 
fCse  insepanbililcr  diliguiil,  ipii  nt  iriiimplios  sibi 
inferaiit,  a  scipsis  disccdnni;  quibus  nec  crimen,  ncc 
naiura,  nec  lex,  nec  Domiiins,  nec  Aposlolus  polcsla- 
teni  unius  iiilerdixil  aiit  lulil,  sed  |)roluciidis  puribiis 
votjs,  seiiiola  unaniinilate  abseiil:iii  clurilas  (piam 
vovcrimt,  qui  nee  ciimini,  nec  n:itura',  iiec  legi,  nec 
Domino,  iiec  .Aposlolo,  iiec  ipsi  coniug,nlilati  siiccuin- 


ciiam  si  peciiliare  a!i:|iii(l   vel  incoiisin-tnm  Domimis  B  buiii ;  qu&s  laiilmn  virginit.is  i.robrosa  coiidemnal. 


imiierassel;  qiii  ad  explicanda  iiiir,iossibilia  Inilieiit 
Spiriliiln  ^anctiirii,  qiielii  niundani  lioinines  iion  lia- 
bciil.  Uiide  Joaiiiics  aposloliis  sic  admonet,  diceiis  : 
Filioli,  Tiiiciie  illos,  qiioiii:im  m;ijor  esl  qiii  iii  vobis 
csl.ipidm  iiii  in  Iioc  iniindo.  Nunc  vero  pnssibile  eliain 
gi'iitilniS  (iion  (licam  Cluislianis)  et  leve  prospiciiur, 
ct  .ipiid  cleiicos  sinc  iillis  cireclibus  evacualiir;  nt  pa- 
riini  sil  eis  Dei  inandata  despicere,  nisi  :iliiid  dedeciis 
habeanl  liund  nec  scciaiitiir,  i:on  dicaiii  viiicunl  oni- 
niiim  gentiiim  cnnsuetiidincm  :  qiiibiis  Domimis  per 
Kr.ccliiclem  exprobl-al  et  dicit  :  Irt  lcgalibiii  iiieis  non 
ambulnstis,  et  jtistiliciilioiies  meas  noii  fecisiis.  Sed 
iieqiie  sccliridiim  jlislilicaiioiics  gciiliiim,  qn.-c  siiiil  in 
elicuidi  Tcsiro,  focislis.  riidendmii  nescio  qiiiri  dilc- 


qnaiiliim  illos  conjiigiiliias  caslr.ila  glorifical  ,  quibns 
sufliciai  ad  siipplicium  dedccorosum  ,  quod  spadones 
a  coiijiigibus  jiidicanliir.  Ad  qiiorum  iiicrcpaii(ineiii 
noii  l.iccndi  siinl  etinni  filii  l^raol  ,  qui  apiid  Esdrani 
uxoresel  lilios  coiili:!  diviiia  jma  susceiilos  non  ciiiic- 
tati  depellere,  iiec  conlra  Domini  cbariiaiem  conati 
suiil  exciisare.  Veruin  faicar,  si  pcrniiilor.  Qiii  iiunc 
pro  (liiniilenJis  fcminis,  alienis  adlwrenl :  qnid  fa- 
cerent  si  liberos  et  iixores  projicere  jubeaiilm?  Aut 
qiiando  valebimt  pio  Clirislo  renunliare  c  igiialis, 
qui  miilierenlas  non  snas  prajponunt  Clirisli  pncccp- 
tis?  Dico  eos  facilius  pr»  iisdem  mulierculis  parenlcs 
proprios  abnegarc,  qiiam  piopicr  Cbrisliim  ipsasmu- 
liereulas   reliiiqiiere    posse ;    des|)icieiiies   qiiod   iu 


cllo  islii  signincdl,  (;ii:e  extonpieri  conira  nalilram  C  Evangelio  ipse  Dominus  disit  :  Si  quis  venit  ad  iii:; 


pittaiiir. 

Aillnie  halieo  qiiid  minri  :  Cnni  Tldeam  dc  Clirl- 
5'.i  inis  plerosipic  maritos  parilcr  el  iixores  conli- 
nintiam  deslinanies,  domicilia  singiilaria  lliagis  eli- 
gore,  ut  eonseniitl  commnnimn  voloriiin  siiic  irri- 
laiione  prseseitlia!  et  concordanle  seccssn  v:ilcaiit 
«biiiiere  :  el  eiiiiiielii  nnsiri  non  diiMiit  sine  feinina! 
sodililnie  dorinire?  Apnd  illos  aiiior  conjiigalis  coii- 
liiiefltix  amore  pensalur;  el  apiid  spadoiies  coliabiia- 
lio  reniiii*  numqiinm  poiest  liaber^!  fastidiiim.  Dicat 
enmicliorum  cliaril:is,  ditat,  tie  forlo  in  liac  secessio- 
iie  iiiagis  conjiigalis  cliarllas  pcccel;  ul  aposloli  Paii- 
li  eonsiliuin  videaturconjiigibiisiiisiiiu;issedivoriiiim : 
Tempus,  Inquil,  qnnd  ffestai,  breve  esi.  tlcliqmiin 


et  non  odit  patrem  smim,  aiit  inatrem,  aiit  uxoreiii, 
aut  filios,  aul  fr.ities,  el  sorores,  et  animam  suaiii , 
11(111  polesi  nieus  esse  disci(iulus. 

Si  de  abjicicndis  parentibus  dubitanies,  indigni  smit 
Cliristo,  qiiid  sibi  promillmii,  ipios  coniemptores  cx- 
hihel  Cbrislo  noii  parenlalis  alfi'Clio?  Ac  per  Iioc  il- 
loriim  meriiis  evacuaniiir,  (pios  videiit  coiilcnipla- 
lione  Cliristi  niillas  peisonas  cxcipere  cognalonim. 
Nec  ininus  eos,  sed  pejus  cliatii  illi  conrmidiml ,  (pii 
inoliieiiles  iion  taiilum  ciim  alieiia  ,  sed  cii;)iii  cniii 
sna  cariie  liictari  :impnlaiis  geniialibus  abscediml.  De 
qnibus  modo  examiiiationis  suspcndo  sontciiti:iiii,  ro- 
linqiieiis  alia  dispiitatlone  proniond:itn.  SeiunJuiiT 
confusionctiispadoniim,  iion  dubilo  meliores  assereic, 


esi  ut  ei  qni  liabctit  tixores,  sic  ipiasi  noii  babciiles  ^  qiii  tiec  sibi  parciiiit  qiiidcm,  dicam  feiiiii.is 
es-e  iiitaiiliir,  ei  (|Ui  tioii  liabent,  ipiasi  liabentes  esse  aiident  letil:in)Ciita  porrigcre.  Respondeanl  spirilali-s 
gloricniiir.  De  liis  ipse  Apnslolus  ail  :  Gloria  in  lur-  eunucbi,  qiiis  fiiror  in  dileciione  niulierum,  vel  ipiod 
pitiidine  ipsoruin.  sil  \n  conUiberiialiiate  feniiiia'  mysteriuni ,  itl  iii  |  er- 

EDIT.  OXOxN.  mtJE. 


Adhuc  liabeo  quid  niirari.  Nnn  placei  qiiod  repo- 
snit  Krasmus,  quid  mirari  iwii  vuleo,  iiisi  ail(l:)lur 
satit.  Cerie  illiid  babetit  vcl.  cxc.ei  KeniboUliis. 
Esi  aiiletii    lociis    de  volo  conliiicnlix  conjiigiim, 

Pamei,. 

Euiiuclii  notlri  non  diiranl.  Nequc  Iiic  anidcl 
leclio  Eiasmi  :  El  eunuchi  dubilanl.  Pamel. 

Polesialem  uuiut.  .Adjecerai  Erasmus  conversa- 
tionis,  sed  supeinne.  Pahel. 

iTon  cunetaii   sunt  depeltere.  Hoc  rursuni  ex  vet. 


exc.  cum  Gravio  el  Morellio ,  pro  eo  qiiod  cornipie 
Diiiibdldns  et  Ciclcri  conlali.  lilaniilins  vero  contetiti. 

Pahel. 

Yeriim  faiear,  si  periiiittor.  Etiani  h»c  Morellii  ei 
illornm  gemiitia  csl  leciio,  pro  eo  quod  Erasnnis 
fiileor,   sl  permillnr.  Pamel. 

A't'c  tmiiMS  eot,  sed  pejus  eliani  illi  (onfiindunt.Mm- 
dmii  coil.  licmbolJi  bic  (pioi|iie  reniansii  b:icieiiiis 
in  cxciisis,  nec  ntiiiis  eos  sed  pcenis.  Pamel. 


SCl  DE  SINGULARITAtE  CLERICORUM.  8G2 

nicicm  suiini  alienis  membiis  iiiiliilgeant,ciim  illi  sua  A  reatiis    piohiljitae    conlubernalilalls    non    al)Si)lvii 
quoiiue  incuiiclanlcr  abscindanl  ?  Hi  coiilirmaiosin  se 


ailus  ahjiciuiil ;  et  illi  adversariis  arinbus  gliiiiuaiilur. 
lli  pro  inlegrilate  spiritali  cuui  lornieiili)  noii  iiilegri 
corporis  ilimicaie  iioii  duliilaiil;  ei  illi  siiie  loriiicnio, 
inlegii  esse  siiie  feminaium  tliiniilieialc  dctreciant. 
Sed  adversus  illos  comparalio  iiiilla  esl  facienda  de 
nostris;  nc  consolenliir  addicli  qiiihuscuiiiquc  jiuliciis 
Cliiislianis.  rejores  snnletaliqid  niemorandi,  ut  ina- 
jor  pociia  fit  a  delruncato  damiiari.  Jiidaios  conside- 
rent  usqiic  hodic  pio  legis  imperio  carnis  sua*  paricm 
circuiiicisionc  Iruncare ;  ct  scianl  quid  mereanlur, 
qui,  Evangelio  juhcnie,  dissiimilaiit  circumcisi  niulie- 
rum  pnieseiilia  pcrf-gere  Domini  vnliiiilaleiii,  iioii  iii- 
lenigcnies  qiiod  ipse  Dominiis  dixerit  :  Nisi  ahunda- 


Nec  iniioccntes  in  ipsa  iiinocentia  piiluii  approhare  ; 
quihus  coiiieniplum  legis  et  coiiversaiioiiis  illicita.'  fa'- 
dii.itcm,  ei,  qiiod  est  giavius  supcr  oniiiia,  criiiieii 
Ecclcsiie  cerniiur  igimvisse.  Etcnini  noxia  esi  inno- 
centia,  (\ux  sponsie  Chrisii  officit  fam:e.  El  ciim 
diristus  agnus  iiiiiiiceiis,  inimo  ipsecoelcslis  iiiiinceii- 
lia,  qiiodcst  veii«s,totum  se  coniempseiit  pro  Eccle- 
sia,  ut  eani  siiie  loacula  ulla  vel  niga  iciiderei  illiha- 
tam;  qualis  esl  cleiicus  cui  ad  lioc  ^poiisa  Cliristi 
comiiiitiitur,  iit  pro  uiiiiis  feiiiiiiui  amoie  ciilpari  lo- 
taiii  Ecclesiam  iialiatiir.  Aiidemus  diccre  :  A  Deo  patre 
niissiis  est  Filiiis  de  siiiu  Palris,  elregno  abseiis  esso 
diiravii,  ul  Eci  lesiam  faceret  iiiiiocenleiii,  cl  ciericiis 
imilieiis  latus  deserere  non  polest ,  ne  Clirisli  Eccle- 


vcril  jiistitia  vcstra  pliisqnam  Scriharumct  Pliarisa;o-  g  siain  reddat  infamemi 


run;,  iion  inlrahiiis  iii  regnum  coeloriim.  Piilo  eiiam 
de  Gallis  siiis  nohisidololalrx  exprohraliieriiisiiltenl, 
qui  abscindeiites  semeiipsos  libcnter  excriicianl, 
duinmodo  cum  damno  siatus  Sni,^iinulacroruin  dissi- 
mulalioiiibiis  pareaiit.  Clcriei  aiilem  nostri,  adlucruin 
lllagis  cor))iiris  proprii,  dainmmi  voliint  mulierum 
seeuin  comiiiorantiiim  sustinere;  quas  ciiaiii  de  siih- 
staiiiia  propria  evellere  oportehat,  si  cuin  illis  nasti 
conliiigerei,  ne  comparaii  idololalvis  el  sacrilegis , 
eruhescerenl.  De  (piibiis  el  Dominus  contempiores  ar- 
giiil,  diceiis  :  Priuleniiiiressmil  filii  sieculi  liiijiis  (iliis 
lucis.  Ergo  nostris  clericis  lalimn  profaiia  devolio  est 
prscponeiida,  quibus  ciim  laniis  exiliis  amabilia  surtt 
liirpia  sacenlolia.  Clerici  vero  pro  digniiate  sacerdo- 


Sed  aiunt:  Iii  mailyrio  igiioseiiur  iiobis,  siciit  in- 
diilimn  est  pareiilibus.  Iloc  ergo  el  nos  onines  de 
peccaiis  nosiris  coididamus ;  ul  qui  agcrc  hene  labo- 
raiiiiis,  inier  luxurias  evagemur,  et  discurramus  per 
seniitas  peceatonini,  relinacula  dimiliamus,  et  li;ena 
iaxeiiuis  :  Eaniiis  iios  quacuniqiie  mundus  abslulerit, 
ei  ubicumqiie  nos  diaholus  inviiaveril,  lihere  for- 
niceimir,  invideamns,  rapiainiis,  fraudemiis,  omnia 
mala  seciiri  conimiiiamus  ;  martyriiiin  subveniei  et 
evaileiniis.  Sic'  enim  Paulus  aposti)lus  pollicelur  : 
Faciaiiius  inala  ul  veiiiaiit  boiia  :  qiionim  damiiatio 
jusia  esl.  Hiiic  marlyrio  spem  iradanl,  quos  matlie- 
matici  dociieruiit  liahere  dc  crasiino  praiscienliam  ; 
has  eoroiias  evspcctent,  qui  supcr  Aiigelos  et  Chris- 


tii  tQilcbiis   non  saiiguiiiem  lunduni,  non   tolcrant  q  i„m  per  astrologos  didicerunt  scire  tempora,  qiuc 


ferriim,  non  esl  aliquod  vulnus,  non  est  arn|iiis  crii- 
ciatus ;  sed  soliis  conira  Domimiin  fcniina;  lenct 
aspecius.  Sic  in  foeminas  ruiiiit,  sic  feniinas  amani, 
III  iion  sperent  maiiifesiari  dileclioiiis  sua;  (piamli)- 
qiie  posse  iinpura  mysteria ;  sicut  per  coiisiiiiiii's 
coriim  lurpiter  publicala  sunl  el  delecta  ;  quos  Pau- 
liis  aposloliis  pra'viderai,  jain  luiic  ,  dieciis  :  Qiio- 
riiiiiilam  lioininum  peccata  inanifesta  siint  praicedenlia 
ad  judicium,  qiiosdam  autcm  et  siia  siihbeiiimiilnr. 
Similiier  auieni  ei  facla  boiia  manifesla  sunt  ,  et 
qiiX'Ciinique  aliter  se  habent  ahseondi  non  possiiiil. 
Al  conira  ii  ipsi  dicunt  :  NonnuUi  de  coiitempioii- 
bus  noslris  siinililcr  fcminas  hahentes  in  doinihiis, 
iiiariyriiiiii  consccuti  siinl,  ut  illorum  iniioccns  coii- 


Paler  in  sua  pnsiiil  polestaie,  ut  vel  liinc  rccordeii- 
tiir,  ante  martyrii  tempus  beiie  agere  debuisse,  ciim 
diem  Oomiiii  seiiserint  siciit  fureni.  Scd  credaniiis 
siiper  illos  marlyiium  jam  jamqne  peiidere.  Intei ini 
priiisquam  marlyres  fianl,  legibiissubjacciit;  iit  juiii- 
cio  siibjiciantiir,  iiisi  armisexarmenlur,  Audaeia;  iie- 
fas  cst,  illis  adversus  aiietoiitatcm  Domiiii  pareiitiini 
pcrsonas  objiccrc,  qiiibus  ipse  Dominus  conlrailic- 
lionis  hiijiis  ahstulil  voceiii.  lii  legalihtis,  iiupiit,  pa- 
trum  veslrorum  nolite  ambulare,  et  jiislilieaiiones 
eoruiii  noliti?  ciislodire;  et  stiidiis  eoniin  nolite 
comiiiisceri,  et  iiolile  iiiqiiinaii.  Ego  Dominiis  Deiis 
veslcr,  in  pnecepiis  iiieis  anihulaie,  el  justificationes 
meas  cusloditc. 


sciciiiia  proharelur.  Nolo  milii  marlyrio  iiuisqiiam  j)      Sciaiit  nune  adempia  sibi  esse  parentalia  palroci- 


niovcat  actionem  ;  qiiia  s.cpius  el  moeelii,  et  sangiii- 
iiarii,  el  ebriosi ,  et  oniniuni  scelcrum  rei,  re|ierla 
pugn.Te  occasione  coiiversi,  nieriieriiiit  ad  niartyrii 
veiiiam  perveiiire.  Idco  eiiim  martyiiiim  appellatiii' 
lain  eorona,  quam  baptisina  ;  qiiia  bapiizal  pariii  r  ct 
coronat.  Aiige  nune,  si  licueril  quiliusdam  inviolata 
femiiiariim  societate  martyrium-  proinereri ;  siiie 
indulgenlia  quoque  illis  inarlyrium  ipsuin  non  fuit.qiios 


nia,  qiii  liuc  atque,  illiie  reciirrenies  contradiclioiium 
latchras  qiKeruiil,  iie  uiiqiiam  femiiiis  careaiil :  et 
qiiia  iindiqiie  defensionis  sulTiagio  deseruntiir.  no- 
vissimis  cuiictis  argunicnlis  exliaiislis,  senleiiliam 
Paiili  apostoli  opitiilari  sibi  opinaiilur,  el  dicunt :  Tu 
qiii  es,  qui  de  servo  alieiio  judiies?  Agiioscit  eqiii- 
deiii  Pauliis  apostolus  constitutiuiiis  sUa;  verba  pio- 
lata  ;  sed  eonstituiionarios  et  prolatores  ipsos  igiid- 


EDIT.  OXON.  NOTiE. 

De  Gntlh  siiis.  Galli  iiii  vere  annotavit  Remhol-  palmam,   sed  quia  de   peecaloribiis    loquilur  ,    qni 

diis  eraiit  sacerdoies  Cyheles,  a  Gallo  fliivio  sic  dieii.  ipso  inartyrio   veiiiain  impetrabanl  ,    illud   illoruiii 

Pajiel.  placct.  Pamel. 
ilemerunl  ad  maritirii  veniam,  Reposuit  Erasmus 


m  LIBER  SOl 

ral.Illisenimconlulildefensionem.quiiuillnmparlem  A  dieiilia  veslM  suscipiel,  el  versipellem  contrailio- 

lioiniin  viiate  fallnciam.  Puriiin  iler  vcslris  grcssilins 
muiidaic,  ei  super  spiiias  ei  iriljulos  nolite  seminaic 
vcl  caltaro,  ne  lioniim  scmen  iion  possit  vobis 
proptcr  S|iiiKC  Iriiiices  sanctitalis  fiucius  affeirc. 
Untlu  propliela  ilicreniias  sic  lioriatur  et  docet ,  di- 
cens  :  Nolilc,  inquil,  sererc  in  spiiiis.  Circumcidilc 
vos  Deo  vcslro,  circtimcidite  prxpiiliiim  cordis 
vestri.  .\bsciiideiKia  smit  crgo  de  agro  noslro  cuiicla 
qu;c  pungcre  el  laccrare  coiisueveruiit ;  ne  aniiiius 
agriculloris  in  possessiunc  sua  malignis  soiitibns  in- 
seratur.  Et  ainputanda  suntomnianobis,  qmccumqnc 
igniferi  foinilis  sulpliiirantibus  llamniis  scalcns  for- 
n;ix  ebullientis  cariiis  exxstiiat;  ne  vcl  lenuis  qiiidcm 
scintilla  servita  majora  conflel  incendia.   Qund  S;i- 


legis  impiignant;  et  ipsis  iribnil  paliocinium ,  qiii  cx 
voto  sno  aliquid  faciunt,  ncc  qiiidquam  Ecclcsias- 
ticis  jiiris  impcdiunt.  Jus  traclat  viveiidi,  et  iion 
cdcndi;  arbilrium  uniusciijiisqiie  cnnlirinaiis.  Dc  si- 
milibus  nemiiiem  jussit  judicari,  i|n;c  voluiitati  sin- 
gulorum  auctoritas  divina  cnncedens,  iii  ulraqiic 
parle  faciendi  et  non  faciendi  clcmciUcr  iiidnUit. 
lllns  aiitcm  Ecclosiasticis  Iribunalibus  siilididit , 
qiios  transgressores  oidiuarix  Iransgressioiiis  luilla 
impunitas  excusavit;  ul  qiii  passiiii  (Tu  quis  es,  qiii 
de  servo  alieno  judices?)  adversus  nos  velnti  libcllnm 
conlradictorium  proferaiil,  raliniiabilc  simul  ct  cer- 
tum  recogiioscaiil  qiiod  accipimus  ab  codem  Paulo 
apostolo  rcpiilsorium  :  Prcccipimus,  iiiquit,  vobis  IVa- 
ires  in  nominc  Domini  nosiri  Jesn  Ciirisli,  ul  sepa-  B  loinoii  manifestat,  dicens  :  .\b  scinlilla  una  augcliir 


rctis  vos  a  Iratribus  ambulanlibus  inordinale,  el 
non  secundum  tradiiinncm  qiiam  acccpisiis  a  vobis. 
Evasinms,  opinor,  lanlaligamiiia  qu;cstionum,qni- 
bus  amalorcs  cunuclios  amplexus  feminei  iigave- 
nmt :  qui  perversis  iiitcrprclaiionibus  decreia  legalia 
demulare  cogunliir;  ci  malunt  aiidiri  proponcnlcs 
vana  et  fabulosa  coinmcnla,  quam  ipsi  qux  vera 
sunt  audianl  :  quos  Paulus  apostolus  annuntiat,  di- 
cens :  A  veritate  quidein  auditum  avertent,  ad  fa- 
bnlas  aulem  converleiilur.  Qniquid  voliint  adbuc  cx- 
quirant,  ut  obsisiant  pro  mulieribus  veriiatl.  Ylctoriam 
non  liabuiit,  apiid  qiios  contra  Esdram  mulier  poiius 
quam  vcritas  vicit.  Vos  aulem,  lilii  cliarissimi,  iioii 
taniiim  persiiasione,  sed  potesiate  coiivenid.  Talc 


ignis.  Aveiliie  occasiones  impuras,  qnibus  inleriora 
pectoris  peiietrantur,  ut  liquid;i  in  vobis  perspicuiias 
honorelur.  Conteiiti  estote  siiigularitalcm  laboriosain 
pro  pudore  servando  poiius  susiincre,  qnam  sinc  la- 
bore  ad  dedecus  pervcnire. 

Contemplaniini  quid  sit  populu  sancto  prxesse,  ct 
consideraic  quale  sit  divinis  sacramciitis  insistcre. 
Alteris  placcre  dcbeiit,  qui  aUciij  vivuut,  et  lali&_ 
convcnit  cura  sinceriialis  sncratis,  (jualia  sunt  saccdH 
ipsa  qiiibus  cxhibcnl  ollicia  servitiitis;  ne  circa  Do- 
niiiium  olTendanl  ipsi  quodlractant,  nulcirca  popaliim 
incipiant  impedire  quod  prafdic;int.  Propter  qmid 
Paiihis  nposiolns  sic  lesiificatur  :  El  omnia,  inqiiil, 
susiineimis ,   ne  qund  iinpedimciiuim  deinus  E\a;i- 


deliramenium  despicite;  quoriiin  qu.tsiiones  Pauliiiii  Q  gelio  Ciiristi.  Et  iteruiii :  Nemini  danles  ullam  offeii- 

aposiolum  sciiis  ubique  damnasse,  sitiil  ad  Romanus 

scripsit,  dicens  :  Rogo  vos,  fratres,  diligciiter  obscr- 

vare  cos  qui  dissonsioiies  el  otfeiidicula  pr;t'ler  doc- 

triiiam  quam   vos  didicistis,  aut  dicunl,   aut  faciunt, 

ct  declinate  ab  ipsis.  Sic  etTimolIieo  delegat  :  Noli, 

iiiqiiit,  verbis  contcndere;  iiihil  enim  uiile  cst,  nisi 

iii  snhversionein  audicnlium.  SoIIicite  ciirn  teipsuiii 

probabilem  exhibere   Deo,   operarium  irrcprcheiisi- 

bilcm,  recle  Iraciaiitem  verbum  verilatis.  Slulta  au- 

tem  el  inania  eloquia  deviia  :   multum  enim  profi- 

ciiiiit  ad   impictaiein,  ct  sermo  coruitksiciil  canccr 

scrpit.  .Vlqiie  nt  ostendcrct   clcricis  disponciidis   ad 

cvacuiindas  qiKcsiioiies  qu;c  sit  ductrina  conveiiiens, 

etiam  Tilo  sic  insinuai,  diceiis  :  Tu  auicin  loquere 


sioiicm,  ut  non  vitupereiur  minisleiiuni  noHruii 
II;ic  igitur  institutione  vobis  quain  plurimiim  lab; 
randum  cst,  de  iis  quibus  ad  maiiifesiaiidam  ginvi 
talem  singiilariias  ningis  quam  pluralil;is  lestis  vcra 
est.  Uespicitc  quanla  mala  conversalio  hiijus  acquiral; 
qiix  non  nisi  corrnpiioiiem  seminat,  pullulat  vilia, 
ciipidit;item  cnncipil,  ignomiiiiam  parit,  rabicm  co:i- 
cilal,  porrigit  fiiriain,  lasciviam  pascit,  pelulaiitiaiii 
niitrit  ,  casus  cxaltat,  riiinns  ;Rdiric;it,  ripas  eripil, 
prxcipitia  instruit,  periculis  navigat,  naufragiis  ve'.i- 
licat,  pcrditionc  gaudel,  interilum  fovel,  toiifusio- 
nem  nicrcaliir,  ihcsaurizat  opprobrimn,  crimiiiaiioncs 
exaggcrat ,  actusaliones  inllnmmat,  ei  calervatiiii 
semel  in  f:iscein    glomcrans   niimcrusas  indagiiics 

multiplccs 


H 


qiix  conveniunt  sanx  docirinx  :  majores  nniu  so- D  caplionum,  per  infinila  dedccorum. 
brios  esse,  priidentes,  sanos  in  (ide,  iii  cbarilaie,  morles  invchil  in  pcriiiciem  perditoriim. 
in  pilieutia  sinccra.  Ergo  audilioncs  simplices  obe-         Tol  itaque  el  tanlas  slrages  calamilatis   et    pessi 

EDIT.  OXON.  NOTiE. 


Jhs  Iraclat  vivendi  el   non  cdendi.  Obscnrus  locus. 

I>AHEL. 

Trtntgressoret  ordinaria;  IransqresMonis.  ilecie  sic 
Erasniiis  pro    eo  quod   illi  ordinmi.  Pamf.l. 

Rdiionabiie.  Ei  liic  et  siipra  alicubi  vctus  excu- 
sus,  el  Reiiiboldiis  ralionnli.  V\\n:h. 

Allcris  placere  deberd  qiti  alleris  vivnnl.  IIxc  qiio- 
qiic  genuina  ost  leclio,  |iio  eo  qiiod  ikiii  m;ilc 
Erasmus,  allaribus  placere  dcbenl,  qui  de  allaribus 
I''I"IH(.  Pamf.l. 

.'/inisiciiiim  nosirum.  Prorsus  sic   ligendum  cum 


Morellio   pro  veslrum,  quia  conscnlit  Aposioliis. 

Pamf.l. 

Casiis  exaliat.  Male  Erasmus  easas,  ncquo  vcro 
etiaiii  pliicel ,  quod  rcposuil  ipse  :  rapinas  cxiiiil , 
pro  00  qiiod   illi    ^«rajjopizw; ,   ri;)fls  eripil.    Pamkl. 

Mutliplices  morWs  invehil.  Velns  oxtiis.  simjilicis 
menies.  Romboldiis  el  alii  pleiii|iie  simptices  nwrlcs, 
pro  qiio  Graviiis  ct  Maiiiit.  morcs  ;  MoreHius  aiilciii 
mullipliccs  morles,  quod  plntet  mnxime.  PaMel. 

El  pessiniai  conccrsnlionis.  Iiileijoccrat  Roin- 
boldus  deuno  siruqcs,  sed  iion  est  opus.  Pamfl.  . 


8(iS 


DE  SINGULAIUTATE  CLERICORIJM. 


8G(> 


mx  couveisalioiiis  ncmo  iiroslcrnii,   iicnio   calcal,  A  nubcnt,  iieque  nubenlur,  nequc  cnini  niorienlur. 


nomo  l\iiicslal,  nisi  singiiians  caslilas  sola  :  qiuc  mu- 
niiiicii  iuvicium  csl  sanciimonia;,  ct  cxiuignalio  lor- 
tis  iiifaiiiiic ;  fortitudinis  (irmitas,  ct  lasciviic  pclii- 
laniis  infirniilas  ;  probilalis  pra;sicliuni,  cl  improbiiatis 
excidiiiin;  aniniajvicloria,  ctcorporis  pr:T!da;  uberlas 
gloriarum,  et  slcrilitas  crimimim ;  pronuba  sanc- 
tilaiis,  ct  repudiuniturpitudinis;  sinccritaiisindicium, 
et  abolilio  scandalorum;  exercitium  coiitincntiic ,  ct 
cvacuaiio  loia  luxurix';  pax  secura  virtulum,  ct  de- 
Lclialioqnietabclloruni;  purilalisculmen,  et  libidiiiis 
carcer ;  lioircstalis  portus,  et  ignominia;  naufragalis 
locus :  virginitatis  malcr,  ct  hostis  immimdilix ;  lorica 
I  ndoris,  et  spolium  probrosilalis;  corruptionis  exi- 
lium,  niurus  rigoris  ct  destriictio  viilgaritatis;  se- 


Nam  sunt  similes  Angclis  Dei  :  qiiia  rcsurrcctionis 
niii  sunt.  Hoc  exigit  sancia  singularilas  clericoruin, 
ut  antcquam  transligurelur,  jam  transllgurala  cer- 
natnr  in  Angelicic  clariiatis  aspecium,  qu*  omnia 
sibi  ampiilans  concupiscenlia;  ccrtamina  deprxdatur  : 
ciijus  laudes  Salomon  exequitnr,  diceiis  :  Melius  est 
csse  sine  filiis  cum  claritate.  Immortalitas  est  enini 
in  memoria  illius;  quia  et  apud  Deum  nola  cst,  et 
apud  bomiiies.  Cum  pisesens  cst,  imitaniur  illain , 
et  desiderant  eam,  cum  se  abduxerit ;  et  in  perpe- 
tuum  coronala  triumpliat,  incoinquinalorum  certa- 
niiiium  prxlium   vinceiis. 

Non  cst  sine  filiis  cum  claritale,  nisi  singularitas 
sola,  quam  non  solum  conscieiilia  sua  nuilis  sordibus 


verilatisgladius,  triumphatorctoccisordissotuiionis  ;  B  maculat,  sed  etiam  nullae  opiiiiones    suspcci;)e   plu- 


.•iniialura  virium,  ct  cxarmatura  fluxorum  ;  inlcgri- 
latis  digiiilas;  et  fornicationis  addictio;  claritiitis  fas- 
ligiiim,  et  dedecoris  praicipiiium ;  voluntas  honorum 
operum,  el  afllictio  viliorum;  relVigcriom  pudicitia;, 
poeiia  pctulanti»;  acquisitio  triumplioriim,  el  faci- 
norum  delrimentum ;  requies  salulis,  et  pcrdilionis 
cxiliiim;  vila  spirilus,  etcarnis  intcriliis;  siatus  qiia- 
litalis  angelic:v,  funus  liumanx  substanli.-c.  IIujus  re 
linaculis  omnis  obscoenitas  fiaiiiatur,  ct  compcdibiis 
cjiis  calccs  furemis  libidinisstaluuntiir.  In  liaiic  velut 
iii  scopulos  frangiinlur  iinpetus  qualcsciimiiuc  saii- 
giiinis  inundaulis;  ci  in  illascdatur  spimians  liumoris 
iiis:uiia  corporalis.  Quxduinsibi  siiblrabit  adminicula 
co!iciipiscciili;c,  morlua  membia  sua  cogiioscilur  ba- 


ralitatis  iiifamant.  Nam  si  castiias,  qiiod  cst  diflicile, 
masculum  cl  feminam  pariter  in  virginitate  conser- 
vot,  non  iiabct  claritatem;  quam  communiias  ipsa 
non  polest  iiisi  quibusdam  probrositatum  lcnebris  ob- 
scnraie.  Singularilas  vcro  ila  clara  cst  omnibus  ct 
cxerta,  ut  cunctis  splendorc  sui  c.indoris  pura  mani- 
fcstetur  et  iucida.  Unde  sic  nos  Apostolus  edocct, 
dicens  :  Sicul  fllii  lucis  ambulatc  :  Iriiclus  eiiiin  lii- 
minii  est  in  omni  Ijonilaie,  et  jusliiia,  et  vcritaic, 
probanlcs  quod  beneplaciluin  sit  Dco.  Et  ilcriim: 
Oinnia,  inquil,  facite  sinc  murmiiraiione  et  lia;siia- 
lionc,  et  sitis  irreprebensibilcs  ct  simpliccs  sicut  filii 
Dci  immaculati  in  niedio  nalionis  pravae  ct  perversa;, 
inter  iiuos   lucetis  sicut  luminarla   in    niundo.   Sic 


jiilarc  :  de  quibus  aposiolus   Pauliis  pr.cmonet,   di-  C  ubiijiie    singulariias    splendet ,   ut  oiiiifes   pro  illa 


cciis  :  Morliflcato  ergo  niembra ,  qux  sunt  siiper 
lenam  ;  loriiicalionem,  immuiidiii;ini ,  libidincm, 
coiicu]iisccnliain  inalain,  ct  avariiiaiii,  qu;c  cst  ido- 
ionini  scrviius,  propler  qu;i;  venil  ira  Dci. 

Ab  his  oinnibiis  iion  nisi  splendido  singulariialis 
cultro  casiratur  humaiia  iialura,  utillibalos  spadoiies 
aii  conviviiini  san.cliiaiis  dispcnsaiite  circiimcisionc 
iiilroducat.  Cui  saiiclitas  ita  promisit  annuli  sui 
iiuptialc  signaciilum,  iit  sine  ipsa  virginitas  resigne- 
liir,  qiia;  se  sola  conlciita  ciipidiiiem  domal,  mcn- 
leiiiiiue  rcclifical,  coucnpisceiitiam  siibigit,  desideria 
ardoris  exliiiguii,  arliis  dcbiliiat,  corpus  ancillat  :  et 
ita  carnalia  crucifigil,  ut  tam  iii;\sculus  (luam  feuiina 
vide.ifur  in  convcrsaiioiie  mciiliri,  dum  illos  ulrius- 


splcndere  non  dubiient :  et  iia  sanctitatem  in  semet- 
ipsa  clarificat,  ut  laudem  sibi  ab  ipsis  quo(|ue  ini- 
micis  cxlon|ucat.  Qiiod  niaxime  de  pra;posito  quo- 
cumque  Paulus  aposiolus  niandat,  diceiis  :  Opoilet 
aulcm  eum  et  tcstimoiiium  liabcrc  bonum  ab  his  qui 
foris  sunt,  ut  noii  iii  o|)probrium  iiicidat  et  laqueum 
diaboli.  Ilaiic  igitur  ainate,  Iianc  lencte ,  qu:c  sola 
potest  fcminas  debellare  :  cuni  adliiic  coiicupisceii- 
tia  nulla  pectus  impulsat,  et  dum  adhuc  simplicitas 
incorrupla  permanet  vel  qiiieta,  ad  secrela;  singula- 
rilatis  tutelam  cito  concurrile,  nc  postinoduiii  noii 
valeatis  cffugcre. 

Prjcoccupandus  estaditiis  ciinctis  insidii.';,  neho- 
stilitas  prior  ohrepens  occurrat  iniprovidis.  Salularc 


qiic  sexiis  operaliosc  abscidit :  aiit  ncnlrum  faeiens  J)  rcmedium  cst  praevcnire  potius  quam  pra;veiiiri  :  ct 


dc  du;djus,  leriiani  forinam  conferrc  gloiiatur  am- 
bobiis,  ul  anie  resurrcciioncm  rcsurrcctionis  imagi- 
ncm,  ad  insiar  Angelorum  mcdilari  noscatiir.  Quod 
]iromillciis  Dominiis  futurum  :  Qui  digni ,  inquil,  ha- 
bcnliir  sicculi  illius  et  resurreciionis  a  moriuis,  non 


anliciiiarepotinsquam  anlicipari,  viribus  forlibuscoii- 
gruit.  Ubicumquc  fucrit  providenlia,  fruslranlur  uiii- 
versa  coiitraria ;  uhi  auiein  providciitia.  ncgligitiir, 
Oinnia  conlraria  dominantur.  Anlc  famein  ccrlannis, 
ante  inopiam  laborando  fatigamus.  Sic  pcromiiia  ca- 


EDIT.  OXON.  NOT^. 


Ei  slerUiUis  ciiniinum.  H:ec  leclio  vct.  excus. 
gcniiina  csl,  quia  pivcccilit  uberlas ,  pro  qiia  cum 
llcinbnldiis  legcrct  cupidiuis,  rcposuit,  Erasniiis  cii- 
^ptiriKis.  V.KMU.. 

ImmorudiUis  ciiim  esl  mcmoria  iUius.  Coiilra  liic 
reclfi  iion  posuit  Erasir.us  imm-jrtalilas  est  eiiim  me- 
vioria  i7/iKs;  (luia  illud  reperitur  ad  verbnm  Gra;ce. 
Kcctc   lamcii    ipse    qttia  pro    f/i((c;   Giu'cc  eiiim 


esl   ort.  Pamel. 

Siispecia;  pluralitntis.  Rursiim    liic    lcgebnlur   ex 
niciiilo  cod.  Rcmboldi  pariliiatis   Pamei.. 

iSon    habet    cLiritaiem.    Ego    ncgalionem    super- 
fluam  censeo.  Pamel. 

Vt    omnes  pro    illa  splendere   non   dubitent.   Me- 
lapbrasis  eflicit  ut    Erasinus   reponeret    spondere. 

Pamel, 


807  I^IBEU  m 

lamiiaiiliiis  cimciistollimus  lociiii),  (liimgeriiniispio- jV  lairoiium.   Pliis  duces  et  piMncipcs^qiiam  niililes  !ib 


viil  1111^111  leiiiponim  fuluroiuin.  QuaiiUi  m;igis  iuuc 
|ir;i'vciiien(l:i  e^l  omiii  pravisinnc  calamiias  lemiiw- 
riiin;  ciijiis  cn|iiJo  si  a.imillilnr  iii(ipiM'e,  iiumi|iiain 
pnirsiis  accipil  (ineiii?  (lujiis  ciim|)ai'aiioiicin  Salo- 
nioii  explicat,  ilicens  :  Iiircrnus,  el  anior  niiilicris,  ct 
lerra  qux  non  saiiaiur  aqii»,  et  igiiis  iion  dicil :  sulG- 
cit.  Uiiusquisquc  ila(|uc  qiii  sccuius  csi  (|iiia  nccdiim 
UMilaliir,  tiincat;  quia  niliil  de  co  dicilur,  prospiciat 
110  dicaiur  :  Homiiies  siiinus,  rragiliialcm  noslram 
carne  portanuis.  Sic  jani  undique  nos  circiimspccta  vi- 
vacitate  circumdare  deliemns  et  ciiigrrc,  ni  non  sit 
pars  aliipia  qtioe  vacillol.  Aciipimus  (piidcMi  fortitu  li- 
iicin  spirilalcm,  perqiiam  siilisiaiili^t;  ii<isir:c  fragiliias 
roboretnr.  Scd  ita  nobis  spiritalis  forliimlo  collata  est; 


boslibus  appetuntur  in  pugiia  :  cl  violeiitibus  propul- 
saiiiur  veiiiis  ct  lurbinibus  ciilmina,  quxcumi|iie  suiit 
altiora.  Ideo  iiiagis  Miagisijue  qiio  plus  crtcris  uuus- 
qiiis(|ue  potesl,  sciat  csscsibi  nieliicndiim  ne  in  aliquo 
minoretiir,  proptcr  quod  Saiomoii  sic  adnionet ,  di- 
cens  :  Qui  i;loriaiur,  iiiquit  in  diviiiis,  paiipcrlitcni 
vcreatiir.  Rogo  vos  quanluni  valeo ,  ct  ultia  qiiani 
valeo,  bxc  sint  siiidia  omnium  clericoruni,  ut  siiigu- 
larilaiisiiiaccusabilissecessione  rdngaiilur:  nc  aut  ipsi 
per  leminas,  aut  fcmiiix  per  illos  ad  ignominiosa  Itt- 
(libria  provoceiilur.  Si  qiiis  babet  matreiii,  vcl  riliam, 
vel  sororem,  vel  coiijiigem,vel  cogiialam,  sic  baln^at, 
iil  niilla  anciila  iiilcrsil,  iicquc  aliipia  ingicdiainr  ex- 
Iraiiea;  ne  ad  lioc  vidcatiir  leiicrc  proximas  siias,  ut 


iil  providos  non  ul  pnccipites  tuealnr  :  ul  illos  muiiiat  g  ipsariim  catisa  libeie  sibi  adbibeal  alienas  :  quod  si 


qni  reiiuniiant  imporlnniiatibus  dcliclorum  ,  non  eos 
(pii  sc  magis  imporiunis  deliciis  iminorgtmt.  Ciistos 
iiobis  datus  e.-t  spirilu&,  sed  ut  contraria  dcclinanti- 
bus  assistendo  subvenial,  noii  iil  contMria  eligentibus 
faveat;  nec  ut  voluntarios  el  pronos  in  adversa  con- 
lortet,  sed  iit  ab  adversis  nitcnies  separari  conlirniei. 
Nam  quicumquo  perniciosis  coiialibus  audei  excrcere 
viriiilem,  jiivamen  iion  liabel  Spiritus  §ancti,  qiii  ne- 
iniiicin  vnlt  ulironeum  viruni  rorlcin  ad  rraudiilciilas 
victorias  coarctari :  ncc  prolcgit  illnm,  (|uiniinino  sed 
(lccrii,  qucm  periculis  irrueiilein  per  illicilosevcniiis 
cxipiircre  triuiiipbos  agiioverit;  sicul  ipsejam  tuiic 
pcr  Salomonem  locutiis  est ,  dicens  :  Amans  pericu- 
liiin,  in  ipso  pcribil. 


Ordiiie  suo  igiiur,  non  noslro  aibilrio  virlus  sancli  q  Ju^j  fuerit. 


11(111  possini  ipsa;  qux»  sunt  proxiiii:c  siiie  famularum 
iniiiisterio,  vel  siiie  amicarum  cssc  Sidatio;  expcdit 
ul  inigrcnt  ad  aliiid  domiciliuin  ,  quain  prupier  illas 
pcrsuuai  coiiir.iri:e  tcncanlur.  Iliimanuni  cst  cnini,  ut 
nec  ciericiis  iltas  nccessariis  fciiiiiiis  frauJct,  ncc  ipsas 
clericum  per  iniportunasfcniinas  sordidciil.  .Assignari 
possiint  sanctis  niulieribus,  ciim  quibus  vivani,  duni- 
modo  cuni  clerico  reiiiina  iiulla  coinniancat.  Noii  de- 
specla,  iion  vctula,  sine  affiiiilaic,  peculiaritcr  susci- 
(lieiida  ad  doiniislicuiii  ubsei|iiiuii)  :  quia  iiiagis  illiciio 
dclinqnilur,  ubi  siiic  suspicioiie  seeuruiii  polest  esse 
dclicium ;  maxinic  quia  cupidini  nulla  dcformitas, 
nulla  dcspeclio  raslidii,  vel  vilis  cxisiit,  sed  diabolus 
pingcns  spcciosum  cmcil  quidquid  rcedum   vel  liorri- 


Sjiiriius  niinistratur ,  et  scciindum  institnlum  cjus 
prilia  prosperantur.  Niimqiiam  nisi  pra'cipitaius 
cxcrciius  cecidit,  qiii  avidiis  foriiter  laccre  riucis  vel 
impcraloris  sui  dispo^ilionos  irrupil  ;  nuilto  inagis 
perperam  crogal  foriitudinem  ,  qiii  siiie  ariiiis  doctri- 
n-j)  magislri  Spiritus  prxsunipscrit  Iriumpbarc  :  cum 
dicat  :  Vx  qui  per  prvsumptionom  su.iin  aliiitiid  fa- 
ciiini,  non  pcr  Deiim. 

Si  qua  igitur  in  vobis  esl  fulucia  virinm  spirilaliiim, 
(]uid  spiriiales  dcccat  recordeniini  :  ct  si  crtdiiis  vos 
spiiilaliier  inilitare,  agiiosciic  (piod  docenius  nonesse 
carnale  ,  sicut  Paiilus  aposUilus  Ioi|uiiiir,  diceiis  :  Si 
quis  puiatse  propbeiam  csse,  aiit  .■.piritalem,  cogiios- 
cat  qu;c  scribo  vobis.  Noii  est  quod  vobis  in  liac  per- 


Si  quis  auleni  niodo  prorcciione  cogentc  aptid  rra- 
Ires  ,  vcl  apud  exirancos  buspii^iliir,  nbi  mulicres  iit- 
lersunt;  oniiiiiio  sc  aicict,  ncpassibiliUite  aliqiia  vliic- 
tur.  Semotus  ac  secreius  bco  vacei  ct  sibi,  ne  iiitus 
c;ipininr  ;i  diabolo  ;  ct  qui  foris  capi  iion  poliiit ,  apud 
suos  cadal.  Qiii  boslcs  ciTugit,  ad  leinpiis  pro  saliila- 
ribiis  catisis  proceilat  ad  facicin,  ct  iicriiiu  citodisce- 
deie  du  coiispcclu  lesiinet.  Ubiipic  giistaiida  cst  cuin 
niulioribus,  iion  coniniuanda  prxscnlia,  sed  qiiasi 
transeniiier  fcininis  exblbcnda  cst  acccssio  (|uodam- 
modo  liigitiva.  Proleiviiatis  enim  jaiii  ccejila  suntTe- 
prxseiilari  seniper  iii  niediiim  ;  ct  perditionis  medi- 
talio  e^t  freiiucnlativum  intor  innlicres  celebiare 
prucessum.  De  qua  re  nubis  Salumoii  modoramcn  int- 


suasiunc   decepiuria  blaiidiainini ,  ut  (piia  spirilalcs  ])  pnsuii,  di(.'cns  :  Iii  mcdio  iiiulienim  nuli  assidiitis  essc. 


eslis,  vclitis  inler  flagitiosorum  annamenia  vcrs;iri, 
iiecvos  inhabiles  esse  pro  clericaius  dignitate  :  qiiia 
inajorcs  majoribus  consuevcrunl  conniciiones  occur- 
rere.  Acrius  divilibus  quain  paupcribus  invidotur,  et 
nun  inopes,  sed  locupletes  inquictal  inrestatio  sxva 


(/1  providot,  non  ut  praicipites  luealur.  Adjeciiiiiis 
cuin  Morelio  ex  vel.  exc.  ei  Rcniboldo  ii(,  oinissa  ta- 
inen  voce  nos  :  cuin  iisdcui.  Pauel. 

Foriiier  (acere  ducit ,  elc.  Cuni  jisdein  adjecimus 
[orliler.  Pamll. 

Mullo  iiiugis  pcrpcinm.  Haciei\us  corriiplissime  ox 
vitio    codicis    Reiiiboldi     lei;oi;»lur    per    perilurum. 

Pamel. 

Quid_  ipirilole»    deceai ,    lecordemini.   Uemboldus 


Sic  igiiur  aiiibulaie  ,  sic  agiie  ,  nt  seniper  in  cloricis 

Ecclesi^c  senalus  candidus  coiistel.  Scveritas  in  vobis 

circa  reminas  vigeal,  aucloritas  pulleat,  vigor  lcnea- 

ttir,  graviias  venereiur. 

Ut  semcl  omnia  colliganius  ad  clausulam  ,  brevia- 

EDIT.  OXON.  NOTyE. 

dcnuo  corrupte  recordelur,  pro  quo  Erasmiis  recoi- 
demur.  At  illud  gciiuiniiin  csi.  Pamel. 

Inler  flngiliusorum  armumeiv.a.  Repusuerat  Eras- 
mus  armeuia.  Pamel. 

hoiervituiis.  Male  Ikcc  cobajieiit ;  nec  prnnipuim 
est  conjicere  quid  sibi  vclit  scriplor  l:ic  :  qui  ctiani 
S.  Sori|iliii;is  (juas  passini  aildiu^il,  pro  libilu  dclor- 
(pioi.  Vidoliir  pcT  cwpla  inlcHigcre  i»i/irt. 


^^'^  DE  DLODECIM  ABlJSIONmLS  S;ECULl.  870 

liimi  relcgiinus  vobis,  qiiod  ad  compendiosiuii  plcni- A  i|U:iciini<nie  l)on;c  (Amx,  si  rpia  virlus  ,  s^  qua  lai.s 
lu,liiiein  redigens  r:iulus  apoaoliis  insinuat  :  De  c«-  di=cipliii.e  ,  lia-c  cogilaic  .iii;c  aecoiii.-lis  ,  ei  didicislis, 
lon),  fralrcs,  (jnucuinque  suni  vera,  (iu;ecun)que  pu-  ei  auJislis,  ct  vidisiis  iii  nie.  Hx-cagiie ;  et  Deus  patis 
dica  ,   (iu;cciinii]ue    sancla  ,   qusccuiiKiue   ainabilia  ,      et  dilectionis  erit  volii^cuni.  Ainen. 


DE  DIODEQM  ABISIOMBIS  SICILI 


TRACTATUS, 


I 


PERPERAM  CYPRIANO  ET  AUGUSTINO  ADSCRIPTUS. 


CAPUT  PRIMU.M. 

Priinus  ab;isii)nis  gradus  est ,  si  sine  bonis  opcri- 
Lus  sapieiis  ct  prcdicator  fucril,  ((ui  qiiod  scrnione 
docct,  actibusexpioro  iiegligii.  Audiioreseiiiiii  doc- 
liiii.T!  ,  dicta  faccre  conioranunt ,  cuni  pra'dicaloris 
opera  a  praidicationis  verbis  discrepare  conspiciuiit. 
Nuinquain  eniin  fil  eflicax  coBslitiieiilis  auctoiitas, 
iiisi  eaiii  effeciu  operis  cordi  ariijterii  audieiiiis ,  prac- 
sertim  ciim  ei  ipse  doctor,  si  in  vitiornm  aniorcm 
delapsus  fuerii,  alterius  doclorib  iiiedicanienliini  suis 
vnlncribus  adbibere  parvipendit.  Uiide  et  ipse  Do- 
ininusin  Evangclio  de  doclrina  pariteret  bono  opere 
insiruere  volcns  discipulos,  qiialem  iii  iiis  caulclam 
liabeienl  adinoncbat ,  dicciis  :  Quod  si  sal  evaiiuerit, 
in  qito  sulielur  (Muiili.  v,  15)  ?  iloc  est,  si  doclor  er-  p 
laverit,  a  quo  ilorum  docloie  eineiidabitnr?  Et  si  lii- 
vieii,  quod  in  le  est,  tciubrm  suiil ,"  i\nw  tencbrm  quantai 
eruiit  (Muiili.  vi  ,  23)  ?  Si  iianique  oculus  a  vidcnJi 
oflicio  desierit ,  quis  a  inanu  ,  vel  a  pede  ,  vcl  a  reli- 
quo  corpore  iHud  ministeriiim  exiget?  Quapropier 
doctores  cogileiil ,  ne  ampliori  vindicla;  subjaceaul, 
si  pluriinis  perdiiioiiis  occasioneiii  abuiulaiitius  prui- 
sient.  Nain  el  ipse  Saloraoii  diiin  iniiliie  sapicniix 
iransgressionoin  inciirril  ,  loiius  Israelilicai  plebis 
rcgiii  dispersioiiein  solius  siii  merilo  pr;csliilt.  Qiii- 
bus  crgo  cominiitunlur  inulla,  inajora  perdunt;  si  iion 
rectc  dispensaveriiit  recioris  .siii  niuiiora,  qiia;  perce- 
peruni.  Cui  eniin  |dus  coniniiltitur  ;ib  eo  plus  exigi- 
tur.    El  sen'us  qui  domiiii  sui  voluiitnlem  inlelligeiis 


B  senex  esso  invcniatiir.  Ciii  cum  meiiibra  exlerioris 
lnmiiiiis  velerascnni;  vjrcs  aiiiini ,  id  esi ,  iiiierioris 
boiiiinis  nicnibra,  iiicienionia  roborls  non  capiuni. 
Plus  ciiiin  omnibus  rolisioni  oporain  dare  sonilms 
competit ,  quos  pricscntis  saculi  Ilorida  a.Us  trans- 
acia  deseruii.  Sicut  naniqi  e  lii  lignis  ipsa  reproba 
arbor  comparol,  qiuc  posi  flores  friictns  opiimos 
culioi-i  sno  iion  exbibot  :  sic  el  in  liominibus  ipseic- 
probiis  csl ,  qiiera  ttos  juveiilulis  deseruii,  et  tainen  iii 
sui  corporis  seiiecluie,  bonorunv  operiim  niatnros 
frucius  proferre  parvipendit.  Qnid  cniin  siolidius 
ficri  poiosi ;  si  mens  ad  poifcclionem  lcsliiiaie  iioii 
coiiteiidat,  quando  loliiis  corpoiis  liabitus  senec- 
lule  confectiis  ad  iuleriium  propeiat?  Duin  oculi  ca- 
liganl,  aures  giaviler  aiidiunt,  cauilli  fluuiit,  facies 
iii  |;.illorem  iniiiatiir,  deutos  lapsi  nuniero  iniiiuun. 
liir,  ciitis  arescii,  flaliis  iiun  suaviier  olei,  pccliis  suf- 
focatur,  tussis  cacliiiniai ,  genua  irepid:ini ,  talos  et 
pedes  lunior  iiiflat ;  eliam  hoiiio  intciior  qiii  non  sc- 
ncscit,  liis  oninibus  aiigiavaiur.  Et  hxc  omiiia  riiilu- 

•■•""  j jamqiie  doimim   corporis  cito  pi.ciiunliaiU. 

Quid  ergo  suporest,  iiisi  ut  dum  liujns  vitac  dclectus 
appropinquat,  niliil  aliud  cogiiarc  quam  quoiiiodo  fu- 
liira  habilaiio  prosiicre  coiiiprobeiidatiir ,  quisque 
seiiex  appelat?  Juvenibus  eiiiin  incerlus  bnjiis  vii;c 
lerminus  insiat  ,  scnibus  vero  cunclis  maturior  cx 
h.ic  liicecxitus  hreviier  concordal.  Cavciidx  suiit 
eigo  horaiiii  du;c  pariicubc,  qiia>  iu  illius  c:irne  non 
vctcrascunt ,  ct  totuni  iioiiiiueiii  secuni  ad  pcccaluiu 


»011  facit,  acrioribus  et  yravioribus  (luijellis  viiidicia:      Pc"'''""!' i  cor  vi.lelicct  cl  lingiia  :  (juia  cornovas 
.  XII.  47).  I>  seinper  cogiialioncs  macbiiiari   iion  dosinit ;  lingna 

imiiigre  loqiiiiur,  quodciiinque  macbinari  cor  sensc- 
rit.  C:iveat  ergo  senilis  xtas  ,  ne  isia;  juveuesccntes 

tparticubc  toiam  sui  bariiioniam  decipianl,  el  pcr  res 
cundus  abustonjs  gradus  est,  si  sine  religione      ineptas  reliqui  corporis  gravilaieiii  illudaiii.  Unicui- 
STEPH.  B.^LUZU  mJM. 


viipiilabit  (Luc.  xii,  47). 

CAPUT  II. 


Ckv.  l.  —-Conslitueiuis.  Prmdicantis  apiid  Angusti- 
niini,  toin.   (i.  1'aulo  ante  apiid  cimidem  coinplere. 

Ilccloris   Larqitorh,  cod.  Corbeiensis. 

/'/(  (jruvioribits  Sic  duo  coilices  inss.  Reg.  cl  Col- 
berl.  Aliter  iii  cdil.  ucrioribus  puijeUis  tiiimoiibusque 
viiidictis  vupuUibit.  Paiilo  ;uitc  ajiud  Aiig.  solo  suo 
nieriio. 

('.Ai>.  II. —  Compelit.  CoiiViHiil  apud  Aiij. 

UcscruU.  Dcscrii  iu  duobus  mss.  ei  Morcli.  lii  se- 


quciiti  periodo  siniiliier  legimus  ut  apud  Aug.  dese- 
rui/,  qnamvis  logainr  deserii  in  codicihns  inss.  el 
cditis  oporiiin  Cypiiani. 

Quiim.  Ilaiic  voceiii  nddidi  ex  edit.  Aiig  ubi  sic  lo- 
giliir  :  Quum  qiiomodu  fitlura:  adiliis  propcre  comnre- 
licndiilitr.  Iii  cod.  Corb.  fulwx  udilus  prosperiiuiis  • 
caiiidoni  odiliouoiu  soquiiuur  in  allis  niiiiimilis  locis' 
do  ;juibus  iieccsse  noii  cst  adnioiicrc.  ' 

Secum.  Deost  ca  vox  iu  duohus  niss. 


871 


LIBF.R 


872 


ilin!  Ciiiiii   coiisiileiamlnm  csi  ,   quid  rvtilc  ciuincnii  A  quoniam  ci  ijisa  obcdicnli:!  ,  qii.x  omiiinm  discipliiia- 


diijiiuni  sii ;  ul  lioc  agal,  (|iioJ  ncc  vitam,  nec  xlalcm, 
iiec  niinislerium  vile  reddal. 

CAPLT  III. 

Teniiis  abusionis  gradns  esl  ,  adolesccns  sinc 
oliodieiilia ;  qno  muiidus  a  rccto  ralionis  ordinc 
depravaiur.  Qiialiler  nain(|ue  in  sciicciutc  aliis  niini- 
sieiium  im|ieiMbil,  qui  in  adolcsccnlia  se  setiioiibus 
(ibudientem  exliibcie  coiilemiiit?  Uiide  ci  in  prorer- 
bio  apud  veleros  iinbelur,  (|uod  doniinari  neqncat, 
qui  prius  alicui  scrvilulein  piu-bere  dencgat.  Propter 
ipiod  ct  Doininns  Jesus  in  teinporibus  su;c  carnis,  dum 
adliuc  ad  legiliniam  .Tlalein  doctoris  nnn  pcrveiieral, 
obedicnter  niinistrationem  parciitibus  suis  praisiiiit. 
Sicut  crgo  in  senibus  sobricias ,  el  moruin  pcrfcclio  n 
requiritur  :  ila  etiam  in  adolesceiitibus,  obsequiiim , 
cl  subjeclio,  et  obedientia  rite  dcbelur.  Qiiapropier  cl 
in  niandatis  lcgis  prinium  iii  bis  qux  ad  liomines  per- 
linenl,  palris  et  matris  lioiior  impcratur,  qiiia  quninvis 
carnalis  patcr  non  supervixeril ,  aiil  indignus  fue- 
rit;  alicui  tamen  palri  digno  el  viveiili,  patcrnus  lio- 
iior  usquc  ad  dignam  a:iaiem  a  flliis  pr;i'liondus  cssc 
oslcndiiiir.  Quatuor  etcniin  niodis  per  ScripUiras  di- 
viiias  paires  vocanlur;  boc  esi,  nalura,  gentc,  admn- 
nitione,  etxtatc.  Dc  paire  namque  naiurali  Jacob  ad 
Laban  loquitur  :  iVisi  (iiHor  pairis  mei  Isaac  adfuissel, 
iiilisses  onmia  qua;  mea  siinl  (Gen.  xxxi,  42).  Gcnic 
vero  paierdicitnr,  quando  Domiiius  de  rubo  ad  Moyscn 
loi|ucbaUir  :  t^go  $um,  ini|uiens,  Deus  palnini  tiioriim, 
Deii»  Abraliam,  Detis  Jsaiic,  Deiis  Jiicob  (Exoil.  iii,  6).  p 
iEi.-ite  auiem  et  admoniiinnc  paritcr  paler  dicitur, 
ciiin  Moyses  in  cantico  Deuicronomii  loi|uilur  :  Inter- 
rogn  patrem  liium,  el  annunliiibil  tibi ;  majores  luos , 
el  dicenl  tibi  {Deut.  x\xii.  7).  Qiiod  si  crgo  naluralis 
paler  superslcs  non  liicrii,  aiil  iiidignus  fucrit ;  adnio- 
ncnli  lamen  aiil  seniori  adolesceniis  obedientia  pras- 
bcnda  erit.  Quomodo  ergo  bonoratus  in  seneciute 
apparcbii,  qui  disciplinx  laburem  In  adolesccntia 
non  sustinucrit  ?  Quodciimqiic  etcnim  homo  labora- 
vcrit,  lioc  ct  metcl.  Omnis  nainque  disciiilinii  in  /;iu'- 
s«i(i  non  videliir  csse  gaiidii ,  sed  mmroris ;  poslea  vero 
fnictum  pacatifsiinum  exercitatio  per  eiim  reddet  justi- 
tia:(lleb.  xii,  41).  Sicul  crgo  fruclus  non  invcnilur 
in  arbnrc,  in  qua  panipimis  aul  flos  priiis  non  appa- 
riierit  :  sic  cl  iii  scneclule  lionorcin  legiiimum  assc- 
qui  non  polerit,  qui  in  adolesccnlia  disciplina;  alicu- 
jus  excrcitalione  iioii  laboraverii.  Disciplina  igitur 
absqiie  obedieiilia,  qiialiier  lieri  polcst?  Adolcscens  dere,  quod  mundiis  miiiimc  posse  non  dubitalur.  Sic 
crgo  sine  disciplina  ,  adolescens  sine  obedicntia  est :      cnim  inimicum  csse  diligciulum  Dominiis  prxcepit, 

STEPII.  BALUZII  NOT^. 


D 


nim  niaicr  cst,  niagiin  exercilationc  iiiJigci ;  qiix  sui 
niirmnm  sUidii  iii  Clirislo  Domiiio  snmpsit,  qui  obe- 
dicns  patri  usque  ad  morlcm,  ciucis  ignominiara  li- 
benter  sustiiiuii. 

CAPUT   IV. 

Qiiartiis  alnisionis  grailiis  est  ,  divcs  sinc 
clccmiisyiia;  qiii  supcifliia  usiis  sui  qna;  cusloilicnda 
in  lo-terimi  rccoiidil,  indigciitibuset  iiiliil  habcnlibus 
iion  distribiiit  :  per  qiiod  cflicitiir,  iit  diim  in  lerra 
qiKcsila  diligenti  ciiracnstndil,  cailcslis  palii;r  peren- 
iicm  iliesaiiium  aiiiitiiil.  Ad  (|ueiii  llicsaniiini  Doini- 
niis  Jesus  adolescentem  divilcm,  qui  ciim  de  perfec- 
tioiie  intcrriigaverat,  iia  respondens  inviiavil  :  Si 
vis  perfectus  esse,  vade  et  vende  omnia  qiia;  liabcs,  cl 
da  paiiperibiis,ei  veiii,  sequere  ine,  et  liabebis  thcsauriim 
in  coelo  (Matili.  xix,  21).  Queni  tlicsnnrnin  nullus 
uinqunm  liominum  baberepnlesl,  nisi  qni  pniiperibus 
solaiia  pra;stat,  aut  per  seipsum  panpor  csl.  >'on 
ergo  dormiat  in  ihesauris  tuis,  quod  pnnperes  durmire 
noii  siiiil.  Dives  iiamqne  elsi  inulia  congregaveril,  bis 
frui  solus  ncqunquam  poleril ;  qnia  uiiiiis  hiiniiiiis 
nalura  mullis  rebus  non  succiirrit.  Quid  ergo  stuiiius 
est  qiiam  propler  unius  Iiomiiiis  vicltim  et  vcstilum, 
lotam  rcgiii  coelcstis  pcrdere  pcrenncm  jncunditnlcm, 
el  ivtcrnos  iiifcrni  cruciaius,  absquc  consoIaUoiiis 
prajslolationc  siibire?  Qnod  igiliir  aliqttando  pcr  nc- 
ccssilalcm  aiiiiiieiidnm  csl,  pro  leieriin  rcmuneraiioiic 
spoiilc  (lisuibiienditm  esl.  Uinnin  cnim  qiiw  videnliir, 
teinpornlitt  smil,  qiiw  iion  videiitur  wtenia  sunt  (II  Cor. 
V,  18).  Quaiiidiunamque  tcmporales  sumus,  tempota- 
libiis  leiiipornlin  de.scivinnt,  cl  ( uiii  liinc  trnnsierinnis, 
xlcrnis  a;teriia  solalia  pra;slnbutilur.  Idcirco  itoti  dc- 
bcmus  diligere  ca  qua;  non  seinper habebimus ;  pi a- 
serliin  cum  esperlem  raUnnis  avnruin  diviiem  ,  ilic- 
snuii  sui  et  agri,  ct  omnia  qn:e  babct,  osteiulaiii; 
quia  tolocordis  iniuiui  illas  res  amat  ijutc  numquatn 
sediligunt.  Si  enim  auruiii  et  argcittum,  ct  agros,  ct 
veslimcnia,  et  cibos,  ct  nietalla,  et  brnia  aiiimalia 
qiiis  dilexcril,  hxc  omnia  viccin  sibi  amoris  rciieti- 
derc  noti  possc,  ipsa  rerum  nniura  oslendil.  Quid 
ergo  a  ratione  longius  est  quam  diligere,  qiiod  ti; 
amare  non  vnlel;  ct  iicgligero  illiim,  qui  lux  dilectio- 
ni  cum  diloclione  omiiia  pr;cbet?  Propier  lioc  igilur 
noii  diligi  nuiiidns,  scd  diligi  proximus  a  Deo  pr;cci- 
pilur ;  quia  proximits  vicem  sui  amoris  poiest  repcti- 


Vile  reddat.  Diio  codiccs  mss.  vilescat. 

Ministerium  aliis  imperabit.  Apiid  Aiig.  ministrari 
sibi  sperubit. 

(;«;h«  ad  diijimin.  Usqiic  ad  pcrfectam  et  dignain. 
Aiig. 

Atii  teniori.  Sic  cod.  Uog.  n(/iiioHi'n/i  si^iiiori  edil. 
Pauln  posl  delevimus  aule  crucis  ignominiam  ha;c 
vorba  mor.em  aulem  qusc  desunt  in  "duobus  mss.  et 
apiid  Aug. 

A(/oif»cen»  ergo  sine  ditcipUiia.  Conlra  npud  Augu- 


sliniim  -.Adolefcent  ergo  sine  obedieiitia,adolescens sinc 
dfsciplina  est. 

Usus  siii.  Conservationis  suw  cod.  Colb. 

In  lliesauris  tuis,  qiiod.  Siccod.  Rog.  in  lliesaiiris  siiis 
qiii  cilit.  iii  tliesnuris  tuis  quod  panperi  prodase  potest, 
Aug. 

Perennem.  Deest  apud  Aiig. 

Tiiw  dileciioni.  Sic  cod.  Rcg.  sux  ditioiii  edit.  liia: 
ditioiii  Aiig. 

Qiiod  inundus  iiiinime  posse.  Sic  Aitg.  ct  cod,  C  1 


875  DE  DUODECIM  ABUSIONIBUS  S.ECULI.  874 

iii  illa  dilcciio  aiiiiciim  illum  ex  inimico  cfficiai.  Qiiis-  A  mcliam  aut  riiborcm  inculcre,  neminem  blasplicmaie, 
qiiis  ergo  dives  cii|!iilus  vull  a;lcnias  liabcre  divilias 


disliiljueiido  egeiiis  prseslni  jnierim  non  niaiisuras. 
Si  ciiim  iinod  dlligit  noii  veiidil  ,  nemo  iiniest  cincre 
qiK/d  ciipii.  Avari  nanique  ideo  in  judicio  a  reclissi- 
mojudice  iiuiiciipaiiiiir  nialedicii,  quia  qui  prxleri- 
tiant  coriiiii  liabitacula  noii  diceb:iiii  :  Denediclio 
Doinini  siiper  vos,  benediximus  vobis  in  nomine  Domini 
{Ptiil.  cxxviii,  8).  Infeliccs  ergo  siint  avari  divites, 
qui  propierres  lransilorias,iii;elernain  daiimalioiicm 
dilabuntur  ;  ct  e  conlrario  :  Deuii  snnt  misericordes , 
<ima  misericordiam  consequenlur  {Malllt.  v,  7).  Felix 
est  ergo  niijericors ,  duin  in  liac  virtute  non  siibslan- 
liaiii,  sed  affcclum  Deus  requirit. 

CAPUT  V. 

Quinlus  nbusioiiis  gradns  est,  feinina  sine  pudi- 
cilia.  Sicut  eiiim  omnes  bonos  morcs  procnrat  ct 
custodit  iii  viris  prudeiitia ,  sic  el  in  fcmlnis  cun- 
clos  iionoris  actiis  nulrit  el  fovct  et  custodit  pudi- 
cilia.  Piidicilia  naniquc  castitaleni  custodit ,  avari- 
tiam  refixnal,  lilcs  devitat,  iram  mitigat,  libidinem 
occupat,  ciipiditalein  leinperal,  lasciviam  casllgat, 
ebrietalum  cavet,  verl»  non  niuliiplicat ,  gulic  con- 
cnpiscentias  piirgat ,  furlum  omnino  damnat.  Quid 
plura  ?  Omnia  vilia  reslringit ;  ct  omnes  viriutes,  et 
quidqiiid  corain  Deo  ct  bonis  liomiiiibus  laiidabile  est 
nntril.  Impudica  n:imqiie  viia  nec  laiideni  ab  homi- 
nibus  in  pr;cscnti  .sacculo,  nec  remuneraiioiiem  a  Deo 
exspeclat  in  futuro.  Pudica  vero  vita  ,  famam  bonam 


sciics  iion  irridcre,  bnnis  non  inviderc ,  melioi  i  noii 
controversari ;  de  his  qua;  ignoras,  non  traclaie,  ct 
ea  qii;e  scis  non  oiniii:i  proferre  :  ha;c  enini  proximis 
aiiiabilein  hoiniiiem  reddiint,  et  Deo  accepiabilem 
faciiint.  Pudiciiia  cnim  animaiest,  pliis  projiler  Dci 
ociilds  qiiain  homiiiiim  oniiiia  boiia  facere;  appeti- 
liones  lurpiuin  cogiialionum  cpm;:cscerc;  omiies  nic- 
liores  sc  csse  lestimare,  nomini  invidere ;  de  semet- 
ipso  nibil  confidere  ,  Dei  semper  aiixilio  res  onines 
commiitere,  aiile  Dci  ociilos  scmelipsum  consiitucre, 
ha;retica  praviiate  sensum  noii  maciilare  ,  calbolicis 
per  omnia  consenlire  ;  Dco  soli  adhxrere,  caslilaleni 
xierna;  meniis  Deo  Cliristo  offerre  ;  omnia  coepta 
opera  bona  inortis  lantiiiii  termiiio  fiiiire  ;  praisentcs 
B  tribulationes  aniini  forliludiiie  ncgligere,  parvipende- 
re;  in  terra  pra;ter  proximos  iiiliil  amare,  cuncti 
amoris  ihesaurum  in  coelo  coiisiiiuere,  et  pro  onini 
bono  aciii  niercedeni  a  Deo  in  coelestibus  sperare. 
Piidicilia  nriiamentiim  nobiliiim  esl ,  exallatio  liumi- 
lium,  nobilitas  ignohiliuin,  pulchriludo  debilium,  pro- 
spcrilas  laboranliuni,  solamen  nicerentium,  aiigmeii- 
tum  omnis  piilchritudinis,  decus  religionis,  defcnsio 
criminum,  multiplicatiumeritorum,  crcatorisomiiium 
Dei  amicilin. 

CAPUT  VI. 

Sexius  ahusionis  gradus  est  doininus  siiic  vir- 
tute,  quia  niliil  proficit  dominandi  habere  poles- 
tatcm,  si  dominus  ipse   non  habeal  viriutis  rigo- 


inter  homines  liabel,  ei  de  spe  futura;  beatiludinis  C  rem.    Sed  hic    virtiitis    rigor,   non    lam    cxlcriori 


gaiidet.  Prxsentihus  semelipsam  imitabilcm  facit, 
posleris  memoriam  amahilem  relinquil.  Bonis  semper 
nioribus  delectalnr  et  consenlit,  et  assiduis  Scriptu- 
rarum  medilalionibns  ct  eloquiis  aniinam  vegelat. 
Bonoiuni  proccedenliiim  exempla  cuslodit,  ct  insepa- 
rabilia  perfeciis  coiilubcrnia  neclil.  Duohus  ergo  mo- 
dis  conslat  vera;  pudicitise  exercitatio,  id  est  corpo- 
ris  habilu  et  superficie  et  animi  affeciu  interno.  Per 
exleriorem  modum  coram  Deo,  providemus  opera  bo- 
na.  Pudicitia  namque  corporis  cst,  alienas  res  non 
appelere,  et  omnem  immundiliara  devitare,  ante  ho- 
ram  congruain  non  gusiare  velle,  risiim  iion  excitare, 
verba  vana  el  f;dsa  non  loqui ;  liabilum  per  omnia  or- 
dinatum,  coinpositionemqucconvenieniem  tani  capil- 


fortiiudine,  qiia;  ct  ipsa  sa;cularihiis  dominis  neces- 
saria  esi,  quain  aiiimi  inleiiori  foriiludine,  exerceri 
debet.  Sa;pe  eiiim  dominaiidi  per  aninii  iiegligentiain 
perdilur  fortiludo,  sicut  in  Heli  sacerdote  facium 
fuisse  comprobatur;  qui  dum  severiiaic  judicis  pec- 
cantes  filios  non  cocrcuit,  in  eorum  vindiclam,  Dominus 
velut  consentienii  ferocitcr  non  pepercii.  Tria  crgo 
necessaria  hos  qui  domiiiantur  habere  oporict  :  ler- 
rorein  scilicet,  et  ordinationein,  et  amorcin.  Nisi 
enim  ainclur  dominus  pariter  et  nictuatur,  ordinatio 
illius  constare  miiiime  potest.  Per  benencia  ergo  et 
affabilitatein  procurct  ut  diligatnr,  et  per  juslas 
vindiclas,  non  propria;  injiiria;,  sed  legis  Dei,  stiideat 
ut  melualur.  Proptereaquoque,  dum  niulii  pendent  in 


lorum  qiinm  vesiium ,  sicut  decet ,  habere ;  cum  iiidi-  D  eo,  ipse  Deo  adhocrere  debet,  qui  illum  iii  ducatum 


gnis  contubernia  non  inire  ;  siipcrcilioso  intuitii  ne- 
niinem  aspicere',  vagari  oculos  non  pcrmiiiere  ; 
poiiipaiico  et  illecebroso  grcssu  non  inccdere ;  nulli 
inferior  in  incoeplo  bono  opere  apparere,  nulli  conlu- 


constitiiit  ;  qui  ad  portanda  mul;orum  onera,  ipsum 
veluti  fortiorem  solidavit.  Paxillus  enim  nisibeiie 
fortiier  lirmetur,  el  alicui  fortiori  adhuTeat,  omne 
quod    in   eo  pendet  cito  labitur;    et  ipse  solulus 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


herl.  Quod  mundus  non  pote»t ,  vel  minime  non  posse 
dubitfiiur  cdit.  Paulo  post  legimus  ex  cod.  Colbert. 
cujtidus  vutl,  |iro  ciipidus  qui  vutt. 

Purijal.  Opjmgnat  Aug. 

Animam  vetjeiiit.  Animum  ftgit  Morel.  et  duo  codiccs 
jnss. 

NuUi  inferior.  Duo  codices  mss.  NuUo  inferior  in- 
(oepto. 

DMlium.  Aug.  iit/(i(iH. 

PaTROL.    IV.    S.    GVPBIAN. 


Amicilia.  Dno  codices  mss.  amica. 

Quam  animi.  Adduntedili  indiget  ante  has  voces,  cl 
1)0)11«  moritus  anle  e.teicm.  Seculus  sum  duos  codi- 
ces  inss. 

Fortitudo.  Aug.  Dominandi  virlus. 

Judicis.  Sic  duocodices  mss.  pro  JHdicii,  quod  erat 
in  cdiiis. 

Fcrociter.  Deest  .ipud  Aiig. 


28 


87S  LIBE" 

:i  rigore  suae  firmilaiis,  ciim  oiiciibiis   ad  leiT.nu  A  seiilc  cx 


8'(> 


ileialiiliir.  Sic  ct  princeps  iiisi  siin  Ciiiiiilori  piriiiia- 
ciler  adlia-scril,  cl  ipse,  el  omiie  qiiod  conliiiol,  cilo 
deptiil.  Qiiidaiii  iiainiiiic  pcr domimnuli  ofliciiini  pliis 
Deo  appropinquani,  quidnin  imposilo  sihi  dignilalis 
lioiiore  detcriores  fiiint.  Moyses  naiiiqne,  ;iccCiilo 
populi  diicatu,  fniniliariiis  Uci  loculioiiilius  iilcba- 
lur  :  Saul  vcio,  filiiis  Cis,  poslquam  sceplra  rrgni 
suscepit,  per  inohedicnli.i'  siiperhiain  Deuin  oirendil. 
Re.x  Salomon  postquam  p.ilris  sui.David  sedem  oliti- 
nuil,  Deus  illiim  iillra  oniiies  morlalos  vcliii  ad  in- 
numcrosi  popuii  guhcrnalioiiem  i^aitienlix  miincrc 
diiavil.  E  conirario  vero  llierohoam,  servus  Saloino- 
nis,  postquam  rcgni  donius  David  occiip:ivil  parlrni  , 
ad  idolorum  ciiliuni  dcceiii    Irihus  I^rael,  qiia;  eiMnl 


quflcuinqnc  canfa  conlcndit,  pcrs|iiciie 
osiciidil  qiiod  illniii  diligil.  Qnomodo  eri;o  nunuliini 
dil  gi  |ior  Joanncm  Spirliiis  saiicii  sermoncs  inlcrdi- 
ciiiit,  qni  ail  :  Nolile  ililiyere  inuiidttii',  iieqiie  ea  quce 
in  muiido  siiiit  (I  Joaii.  ii,  l^i).  iluiidi  ciiiin  aiiinrcl 
Dci  paritcr  iii  uiio  coide  coliahiiarc  110:1  possnnl, 
qucmailmoduin  iidcm  ociili  coeliiiii  pariier  cl  lcrram 
iicqii:iqii:iiii  co:ispiciiiiil.  Sed  reqnirciiduiii  cst  si 
vcrc  in  niuiido  aliquid  sii  qiiod  aiiiari  dchcnl,  ct 
qiiissit  illc  miiiidus,  quem  diligi  diviiia  cloijiiia  ve- 
lanl.  Tcrra  cigii  cuni  nacciilihiis  exca.cl  mctallis, 
et  aniiiiaiiiiiius,  el  pulchritudine  veslium,  cl  ohlccla- 
lionihus  cihornm,  ct  iis  (|ux>  ad  hx'c  pcrlineiil,  iioii 
diligi  priccipiiur ;  scd  proxinius,  propicr  quciii  hax 
oiiiiii:i  racl:i  sunt,  ainari  jiilietiir.    IIcc  ciiini  oiiinia 


in  paric  Samari:c,  divcrlerat.  Pcr  qiuc  excmpla  evi- B  prctiicla,  vcliiUioii  niansiiia,  ad    foelesicni   p:ilriiiii 


denter  ostendilur,  quosdam  in  siihliiiiioii  statii  ad 
ni:ijorcm  perfeciionem  cresccre,  quosdain  vcro  per 
supercilium  dominaiinnis  ad  delcriora  denuere.  Pcr 
quod  uirumque  intelligitur  eos  qni  ad  mcliora  traiis- 
cendunt,  per  viriutcin  aniini  et  Dci  aiixiliiim  posse 
id  facere,  et  eos  qiii  ad  dctcriora  devcrluntiir,  per 
meniis  inibccillilaicin  pariier  ct  ncgligciitiam  errare. 
Undc  et  domiiiiim  ahsqiie  viriute  fieri  non  decel,  qiii 
virtulem  sine  Dci  auxilio  nnllaienus  habct.  Qni  elc- 
nim  multa  luelur,  si  non  habet  fortitudinem  animi, 
non  valet  id  agere,  quoniani  niagna  magnis  infcsta- 
tionibus,  vel  adversitaiibiis  solcnt  hiborarc.  Oinnis 
ergo  qui  pra;cst,  hoc  primiius  animi  lola  intenlioiie 
procurct,  ul  per  omiiia  de  Dei  adjniorio  omnino  n'in 


licrgenies  concoinit;iri  iieiiuciiiil.  Proximi  vero  velut 
maiisuri  regiscolixrcdes,  semctipsos  lirenlcr  inviccm 
diliguiil.  Quiid  ergo  scinpcr  iii  niuiido  nnn  iii:inei,  ct 
cum  iiiuiido  parilir  de(itiet,  el  ipse  mundiis  iioii 
aiiiari  priccipiiiir;  proxiiniis  aulein,  quiest  pars  regiil 
coclesiis,  iii  lcira  et  inier  ima  elemcnla,  a  rcgni 
cccloriim  appclilorilius  non  incongriie  amaiiir  ,  duiii 
iii  siipieina  illa  palria  in  a;leriiuni  cohiMTs  h:ilieliilur. 
Proplcrea  vcro  mundiis  pixscns  iion  dlligi  impera- 
tur,  ne  a  Dci  dilectionc  alieniis,  s:i'culi  dilcclorquis- 
qiie  eflicialnr.  Noii  eigo  dcbet  cdiilciuli,  qnod  iiou 
liccl  ainari.  Igitiir  Clirisiiiiiiiis,  qiii  iioniiiiis  Clirisii 
siniilitndiiiein  lcnet,  moriiin  qiioqiie  cjiis  siinilitudi- 
iiem   liabcre  dchei.    Chrisliamis   eniin   neino  rccle 


dubilei.  Si  namque coepcril  inaclihus  suis  auxili.ito- G  dicitur,   iiisi    qiii  Chiisio   inoribus  coa;qiiaiiir.  De 


rcm  liabcre  Dominum  doiniiiornm,  iinllns  homiiiiim 
conicmploi  poleril  liaherc  ejus  dominatiim  :  Non  eiiim 
etl  poieslat  nisi  a  Deo  [Rom.  xiii).  Ipse  enim  elevat 
deslercore  cgciiiim,  el  scdere  laiil  cuin  principibus 
popiili  sui,  etdcpoiiit  potenies  de  .scdc,  ct  cxaliat  liii- 
inilcs ;  ui  subditus  fial  omnis  niundus  Deo  el  egcat 
gloria  Dei. 

CArUT  VH. 

Septinius  abnsionis  gradus  esl  Clirisiianiis  cou' 
leiiliosus,  qiii,  ciim  participationem  iiominis  Clirisli 
per  lidciii  et  B:ipiismiiin  susceperil,  contra  Christi 
dicta  el  propiisitinn,  mundi  cadiica  deleclamenla 
diligit.  Oinne  ciiim  dc  quo   conlcndilur  ,    aul  pro- 


Chrisio  vcro  per  Piiiplieiaiii  ila  scriliitur  :  Eccc  fHiiis 

meus  qiiem  clegi^  elecliis  mciis,   coinplinnit  in  ilto  tibi 

anima  mea  :  pviiam  Sinritum  meum  super  eum.  Non 

coiiteiidet,  neqiie  cliimiibil,  neqiie  audiel  aliquis  in  pla- 

teavocein  ejus(ls.  XLii,  l;  Motlk.wi,  I8).LcccCliiistii3 

noiicontoiiilil,  iicqiicctaniavil  :  clUi  si  moium  Chrisli 

simililudiiicm  lcncrecupis,  ue  conleiidas,  nc  ahusivus 

in  Ecclesia  Chrisiianus  exislas.  Suis  eniin  sectalori- 

hus  Chrisliis  praxcpit :  Nolite  vocari    rabbi ;  uims  esl 

eniin  puler  vesler,  qiii  in  ccelis  esl.  Umnes  enim  vos  [ra- 

Ires  esiis  (Maiili.  xxiii,  8),    qiiibus  ad  supplicandum 

impcravil,  cuni  dicil :   Sic  aiiiem  orabiiis  :  l'ater  nos- 

terquiinca;lis,siinctifHeliir  nomen  tiiuin{Mattli.  vi, !)). 

Friisira  eri'0  coiilcndit  p;iliem  se  liabcre  iii  lerra, 

pier  propriam   ejus  rei  dileciionem  de  qiia  agiinr ,  j)  ^„i  pi,e„.  cl  palriam  pn.rnctur  sc  h  dieie  iu  coelo. 


aut  proptcr  alleriiis  amorcin,  iiiia!  sub  otliosa  spc 
cie  lalet,  appclilur.  Qiicmadmoduni,  vcrbi  gralia, 
belhim  animoso  compiignantiiim  confliclu  ciim  odiosa 
res  sii,  propler  amorem  vicioriin  ct  liliertalis  pcra- 
giiiir;  ci  muluc  ali;i'  dilccia;  species,  snb  odioso  la- 
bore  vel  roiinidiiie,  saiis  conicnlidscexpctwilur.  Lmle 
paienieriiitclligiinr  nihil  conicndi  possc,  iiisi  pio|ilcr 
dileciioncm,  spcralaiu  scilicet  el  suhsequenlcui  ama- 
bilem  remuiieriiiionem.   Qui  igitur  de  mundn  pnc- 


Cujiis  pairi:i:  iieino  posscssor  cflicitur,   nisi  qui  do 
lerrciia:  pairia;  conicnlioiiesecurus  iKibeiur. 

CAPUT  VIII. 

Oclaviis  aliusioiiis  gradus  csl  ,  pa:ipcr  siiper- 
biis ,  qiii,  niliil  habcns,  iii  supcrhiam  exlolliiiir  : 
cuHi  c  coiilraiio  diviiihiis  sactili  iioii  siiperbe  sa- 
|H!re  per  aposiohiin  Paulum  iinpciciur.  Qiiid  ergo 
slolidius  potcst  fieri  qiiani   illtuii  (jui  per  infiniuiiu 


STEPll.  BALUZII  NOT^. 

F,Z^nll1^a\fr\'r\^'']^\^''"'^'''''"''''"'  *■'"'•  ''"""'"•  "'"ic  voccm  addidi  cx  diiobus  mS8.  Mo- 

r.ijeui  gio,  a.  bic  Morel.  et  duo  mss.  :  egeat  oninit     rcl   el  An" 
yioiio»  in  ahis.  =: 


877  DE  DUODECIM  ABUSIONIBUS  SiECULl.  878 

niL^eriom  vtlul  iii  terram  abjecuis,  exiremiis  et  liu-  A  opprimere,  siiie  porsonai ura  acccpiione  inler  virum 


iiiilis  inccdere  et  coiilri^-lari  debuerat,  siipercilioso 
mperbia!  luiiioie  iiiflaiaiii  iiieiilem  coiilra  Deum  cri- 
gcre?  Per  quod  vilium  lapsi  corriierunt,  qiii  iii  suiiimo 
eoeli  condiii  erant  culniine.  Qnid  ergo  viill  quasi 
piilens  iii  lerra  superbire  ,  qiii  piic  omnibiis  liiiiiiini- 
biis  debiicral  hiiiiiilis  ap|iarere'!'  Sed,  iiede  paiipenale 
sua  trisliliain  h^ibcani,  quid  a  Dco  rcceptiiri  sint 
panperes  aileiidanl ;  ipse  eniin  inquit  :  Beali  pnuperes 
spiritii,  qiwmumipsorum  esl  regntim  ccelurtini  [Slallli. 
V,  3).  Uccia  iiauKiiie  dispensatioiie  niiseiicors  jiidex 
coeli  regniim  illis  conimiliil  quibus  regni  tcrrarum 
particlpatioiicin  inlcr  nioilales  abstiilii,  ut  ipie  di- 
ves  in  coeli  sede  appareat  qui  in  lcrra  peiiitus  nibil 
prnciiiat.  Cavenduin   ergo  pauperilius  est  ne,  diim 


et  proxiiiium  siium  jiiste  jiidicare,  adveiiis  el  pupil- 
lis  el  viduis  dcfensorem  esse,  fnrta  coliibere,  adiil- 
teria  punire,  iniquos  non  exallare,  iinpudicos  et 
bislrioiies  iioii  nulrirc,  iinpios  de  lerra  perdcre,  par- 
ricidas  ci  pcjerantes  vivere  non  sineie,  ecclcsias 
dcCendere,  paiiperes  clcciiiosyiiis  alere,  jiistos  super 
regiii  negoiia  consiituerc,  scncs  et  sapieiiies  et  so- 
brios  consiliarios  habcre,  magorum,  ariolorum  py- 
tlionissaruiiique  snpersiiiionlbus  non  inlendere  , 
iracimdiam  differre,  patriam  fortiler  el  jusie  coiilra 
adversarios  defendere,  per  oinnia  in  Deo  coiifidcre, 
prosperilatibus  aiiiiniim  non  elevare,  cuncta  adversa 
paiienter  lolerare,  lidcm  catbolicam  in  Deum  habere, 
lilios  suos  non  sinere  impie  agere,  certis  horis  ora- 


jicr    egestalein   et  iiecessilatem  lerrenum    regnura  h  lionibus  insisiere,  aiiie  iioras   congruas  cibum  non 


pr.rtorcunl,  per  menlis  etiani  impudenliam  coelorum 
rcgna  ainiltaiil.  Cum  enim  Dci  dispensatione  pau- 
pei  laicm  ncceisariani  acceperunt,  in  ipsorum  arbiirio 
pendet  nlruin  paiipercs  spiriiu  sint.  Non  qiiibus- 
cumqiie  nainqiic  paupcribnscoeli  rcgna  proniiitnnUir, 
sed  liis  lanluinmodo  in  qiiibus  diviliarum  inopiam 
animorum  huniiliias  comiialur.  Pauperenim  hiimibs 
pauper  spiritii  appelialur,  qni,  cum  egenns  foris  cer- 
nitur,  numqiiam  in  superbiam  elevatur  ;  quoiiiara 
adappeienda  regna  coelormn  |ilus  valelmenlis  bumi- 
tas,  quani  pracseniium  diviiiarum  lemporalis  pau- 
perias.  Eicniiii  biiinilcs  qui  bcne  diviiias  posscssas 
habeiil,  possiml  pauperes  spirilu  appellari  :  siiperbos 
aiitem  niliil   habenies,  haud  dubiura  est  beaiiiudine 


giislare.  Yce  enim  lerrai  cujui  rex  puer  esl,  el  cujus 
principes  mane  comedunl  {Eccle.  x,  10).  Hx'c  regni 
prosperiiaieni  in  pia'scnli  faciunt,  el  regeiii  adcoeles- 
tia  regna  inelioia  perducunl.  Qui  vero  rcgnuiii  noii 
scciindum  banc  legcra  dispcnsat,  mullas  nimiruni 
advcrsilaies  imperii  tolerabit.  Idcirco  enim  pax. 
sxpe  populorum  runipilur,  cl  oQcndiciila  cliam  de 
regno  suscilantiir,  terrarum  qiioque  fructiis  dimi- 
nuuiitur,  el  scrviiia  populorum  pra;pcdiuniur,  niiilli 
ei  varii  dolorcs  prosperilalcm  rcgiii  in(iciuiil,  charo- 
rmn  et  libcrorum  niortes  Irisiiiiam  conferunl,  hos- 
tium  incursus  provincias  imdique  vasiant,  bestioc 
armenlurum  ct  pecorum  greges  dilaceranl :  lempes- 
laies  acris  el  liycmis  terrarum  foecundiiatem  el  ma- 


paiiportalis  privari.  De  quibiis  uirlsque  sancla  Scrip-  C  ''S   ministcria  proliibenl  ,    et  aliqnando    fulminum 


tura  ila  loqniliir  :  Esl  qiiasi  dives  niliil  liubens,  el  est 
qtiasi  puvpcr,  cum  in  multis  diviliis  sit  {l'rOv.  xm,  7). 
Quasi  pauper  crgo  iii  miillis  divitiis  est  dives  liuini- 
lis  spirilu  ;  et  niliil  habens  quasi  dives  cst  paiipcr 
siiperbus  mciilis  affeciu.  Nobilis  crgo  inopia  csi  inen- 
lis  liumiliias,  et  ineplae  diviiix  siint  aniinorura 
eiiormilas.  Providendura  est  ergo  pauneribns,  iit 
seuieiipsos,  qualcs  sinl,  iiilclliganl ;  el  qiiia  rcbus 
consequi  qiiod  cupiunt  non  valenl,  nientis  luniore 
superbiie  dcsinant. 

CAPUT  IX. 

Nonus   abusioiiis   gradus   est ,   rcx    iiiiquus.   Et- 
eiiiin    regem    non    iniipiuin,   scd    correctorem  iiii- 


sui  dignilaiem  cusiodiie  debet :  nonieii  eiiiin  re^ 
inlelleclualiier  lioc  rctinet,  ul  subjeclis  omnibus 
rcctoris  oniciuiii  prociirci.  Sedqualiieralios  corrigcre 
poierit ,  qui  proprios  inores,  iie  iiiiqui  siiit,  non  cor- 
rigit?  quoiiiain  in  justiiia  rcgis  cxaltalur  soliuni,  et 
in  verilate  regis  solidanlur  gubernacula  populorum. 
Juslitia  vero  regis  esi  neminem  injusle  per  potentiara 


ictusscgetes  et  arborum  flores  el  painpinos  exurunt. 
Supcr  oniiiia  vero  rogis  injnslilia,  iioii  soluni  pracsen- 
lis  iinperii  facicin  olluscat,  sed  ctiain  filios  suos  ct 
nepoies,  ne  posl  se  rogni  hxrediiaiem  lencani,  obscu- 
ral.  Propler  piaculuiii  cniiii  Salomonis,  rcgmim  do- 
nius  Israel  Domiiius  de  manibus  hiiorum  ejns  di^pei- 
sil.  £l  proplcr  jusliliam  David  regis,  luceriiam  da 
semiiie  ejus  semper  in  Hierusalem  reliquit  (  III  Retj, 
XI,  3I-5.'j).  Ecce  quaiiluin  jusliliaregis  sa;ciiIovaIeat, 
iiiluciilibus  perspicuc  paicl.  Est  enim  pax  populorum 
luiamen  pairia-,  inimuiiiias  plcbis,  munimenlum  gen- 
lis,  cura  languoruni,  gaudiiim  hominum,  lempcries 
aeris,  sereniias  maiis,  lerr;c  foecundilas,  solatiuin 
paiipcrum,  liaiicditas  filioriim,  et  sibimeiijisi  spes 
n  seinciipso  nominis  ^^^^^.,^  bcaliiudinis.  Allamen  scial  rcx  quod,  sicul  iii 
llirono  bomiiiimi  prinuis  constiliiliis  cst,  sie  ct  in 
poenis,  si  justiiijin  non  feccrit,  primatum  habiluriis 
est.  Oinnes  nami|ue  quoscumque  peccaiores  sub  se 
in  prxsenli  liabuii,  supra  sc  modo  implacabili,  iit  iilu 
poeiia  fulura  habebit. 


STEPH.  BALUZII  miM. 


Prwleretiitt.  Aiig.   perdunt. 
Xc  iiiiqui.  Aiig.  si  iiiiqiii. 
Animiim  non  elevtire.  Non  eletiuri  animo  Aug. 
rfnninm /•oscuH(/i(a(tHi,etc.  bicemendavimusaucto- 
rilaiecod.  Colberl.  et  Aug.Male  inaliis,  turbata  rerum 


(cecundilaie  maris,  etc.  Habet  idem  ms.  sereniiale  lui' 
ba!a  aiiic  lerrarum.  Paulo  posi,  lego  ex  duobiis  niss. 
pampinos  exurunt,  pro  eo  quod  est  in  edit.  pampinoa 
quosque  exurwtt. 


87!) 


LlltElt 


S80 


CAPIJT  X. 


A  illis  cibum  in  iPiiipore  siio  nicnsuram  iriiici ,  pnram 
scilicet  el  prohatani  doclriDam,  (iiintenus  veiiienlc 
Doniiiiomereanlur  aiKJire  :  Eugc,  serve  boite  ei  fidclis, 
qtiia  siijmi  piuca  ftiisti  fideiis ,  supra  muila  te  consti- 
liiam  :  iiiira  in  ijuudium  domini  tui(Maitli.  xxv,  25). 
CAPUT  XI. 
Undecinms  abusionis  gradus  csi  plebs  sine  dis- 
cipliiia,  qiia;,  cum  disciplina;  exerciiationibus  noii 
servil,  communi  se  perdilionis  laquco  conslriugil : 
iram  elenim  Domini  absque  disciplinac  rigore  non 
evadit.  Atqiie  idcirco  Ps  iliiiistx  vocibus  iiidiscii>liiia- 
t:c  plcbi  pr;edicatiir  :  Apprchendite  disciplinam,  ne 
qtiaiido  irascatur  Dominui  {Psal.  ii,  12).  Disciplina 
vcro  morum  cst  ordinata  corrcciio  ei  niajorum  pras- 
cedenliiim  regubirimi  obscrvaiio.  De  qua  disciplin.i 


Decimus  gradiis  aiiusionis  est  etiiscnpiis  iiogli- 
gens ;  qui  gr.idiis  siii  lionorcm  inicr  lioinincs  rc- 
quiril,  scd  minisierii  siii  digiiitaiem  eoram  Dco, 
pro  qiio  legalione  fungiiur,  ron  cuslodil.  Primum 
naiiiqueabcplscopo.qnid  sui  nominisdigniias  teneat, 
iiiijiiiiatur,  qiioniam,  cum  episcopiis  nomen  graxtim 
sit,  ppccubilor  iiitcrprelatur.  Quare  vero  speculalor 
pouitur,  ct  quid  a  speculalore  requiritiir,  Dominus 
jpsc  dcnudai,  cum  siib  Ezecliielis  propliet*  persona, 
cpiscopo  onicii  siii  raiioiiem  deiiuntiai,  jia  inqiiieiis  : 
Specutatorem  dedi  lc  domui  Jsrael.  Audicns  ergo  e.r 
ore  meo  sermonem,  ntintiabis  eis  ex  me.  Si  autem  vide- 
ris  gtadium  venieniem,  et  tu  non  annunliaveris  ul  rever- 
tntiir  impius  a  via  sun,  ipse  qtiidem  impius  in  iuiquitale 
sua  morieliir ,  sangiiinem  atitem  ejus  de  miiiiu  lua  re-  B  Pauliis  apostolus  ita  loquitur   dicens  :  In  disciplina 


quiram.  Si  aulem  lu  annnnliaveris,  el  ilte  non  ftterit 
reverstis,  ipse  quidem  in  iniquitale  sua  morietur,  sed  ln 
animam  ttiam  liberasii  {Ezeelt.  iii,  17).  Dccct  eigo 
cpiscopum,  qiii  oinnium  speculator  [losilus  est ,  pec- 
cala  diligcnter  atiendcre,  cl  posiquam  aitenderii, 
scrmonc,  si  potueril  el  actu  corrigere ;  si  non  po- 
tueril ,  juNia  Evangelii  regulam,  sceleruin  operarios 
dcclinarc  :  Si  enim,  iiiquit  in  Evaiigelio  Dominus, 
peccaverit  in  le  frnler  Itius,  corripe  illum  inter  te  el  ip- 
suin  soliim.  Si  le  audierit,  lucratus  eris  fralrem  luum  : 
si  te  non  audierii,  adliibe  tecunt  adliuc  unum  vel  dtios 
testes,  ul  in  ore  duorum  vel  Irium  testium  siel  omiie  ver- 
bum :  si  illos  non  atidierii,  dic  Ecclesite  :  si  Ecclesiam 
non  atidierii,  sil  libi  sictil  etltnicus  et  publicantts  (Maitlt. 


perseveriile ;  lamqiiam  filiis  vobis  offert  se  Deus.  Quod 
si  extra  disciptinam  eslis,  cujtis  parlicipcs  fucli  estis? 
Omites  enim  adiitteii,  el  non  filii  estis  {Hebr.  xii,  8). 
Qiii  ergo  adulleri ,  siiie  disciplina  sunt,  el  cnclesiis 
regni  iiaerediiateni  non  capiunt  :  si  lilii  aiitcin  palcr- 
iia;  disciplinse  corrcctiones  fertiiii,  et  hxncdiiatcm 
quaiidoqiie  rccipere  posse  noii  de.-perent.  De  qua 
etiain  discipliua  Esaias  quidem  iiidisciplinata;  plebi 
prxdicat,  diceiis  :  Quiescite  agere  pervcrse ,  discite 
benc  facere  (Isa.  i,  IG).  Et  ad  camdein  Psalmista 
consona  voce  compsallit,  diccns  :  Dectina  u  niulo ,  el 
fac  boiiuin  (Psal.  xxiii,  15).  Infelix  cigocstqui  abji- 
cit  discipliiiain.  Audet  eiiiin  exlra  niiliies  aliquid  qui, 
Dominiiin  crucifigeiites,  mm  cjus  scideruiit  tuiiicara, 


wiii,   15).  Tali  orditie  cspellendus  esl   quicumque  C  <|U'  EcclcsiiB  Cbrisii  scindit  discipliiiam.  Sicui  eiiim 


doclori  vel  episcopo  adharere  noluerit.  Et  qui  tali 
ordiiie  expulsus  fuerii,  ab  alio  aliquo  doctore  vel 
cpiscopo  non  dcbel  recipi.  De  sacerdote  nainque 
scripluiii  csl  in  lcge  :  Viduam  aut  repudiatam  tton 
accipiat  uxorein(Levil.  xxi,  7).Qui  ergo  illuin  cxcom- 
niunicalum  a  caiholico,  illo  noii  pcrmiiietilc,  sibi 
juiigii,  jura  saccrdotii  sancti  ,  in  quo  Cliristianoriim 
gciiits  electum  est ,  exccdii.  Hac  ratione  episcopum  , 
ad  cos  quibus  iii  siieculalionem  positus  csl,  esse 
oportei.  Cxleriim  vero,  qiialis  in  semciipso  essc 
debeat,  Paulus  aposiolus  cxponit  :  ut  ad  gradum 
cpiscop^  veniens  siisobrius,  prudcns,  casius,  sapicos, 
iitode:>lus,  bespitalis ,  lilios  habciis  subditos  ciim 
oniiii  casiiiate,  tcsliiiionium  liabciis  bouuin  ab  liis 


tuiiica  loluiii  corpus  praiter  caput  legilur,  ita  disci- 
plina,  oninis  Ecclesia,  praitcr  Clirisium ,  qui  caput 
est  Ecclesix  ct  sub  disciplina  iioii  esi ,  proiegilur  et 
ornatur.  Ipsa  vcro  lunica  conlcxta  dcsuper  fucrai  per 
lolum,  quia  eadem  disciplina  Ecclesi;e  a  Doinind 
decoelo  tribuiiur  ct  iiitegiatur.  De  qtia  Dominus  cum 
ad  Patrein  asceudisset ,  postquani  resurrexii  a  mor- 
luis,  ad  Apostolos  suos  loquebaiur,  diceiis  :  Vos  att- 
lem  sedele  liic  in  civilnle,  qtwadusque  iiidtiamini  virlute 
ex  allo  (Luc.  xxiv,  19).  Tuiiica  ergo  corporis  Clirisii 
disciplina  Ecclesioc  esl  :  qiii  autcm  exira  disciplinani 
est ,  alienus  est  a  corpore  Cbrisli.  Non  scindamus 
igiliir  itlam,  scd  sortiatntir  de  illa  ctijus  sit  (Joan.  xix, 
2i) ;  id  est,  non  solvamus  quidquam  de  inandatis  Do- 


qiii  loris  sunl,  profercns  doctrina;  fidelcm  seriiioiiein;  D  miui,  sed  tinusi|uisque  in  qiio  vocatus  esi,  in  eo  pcr- 
aiilcquam  cpiscopus  sil,   non  pluics  Iiabcns  uxorcs      iiiauc;>l  apiid  Doininum. 


iliiam  unani ;  iiun  pcrcitssor ,  non  billnguis ,  non 
cbriosus,  tioii  neopbjius ,  ttt  pcr  h.cc  ipsc  oslcu- 
datin  opere ,  qtiod  :.rios  docet  in  s-criiioue  doctriiia; 
(I7im.  111,2).  Cavcanl  crgo  iiegligeiitesepiscopi  quod 
iti  temporc  vindicla;  Dominiis  pcr  Pro|i!iClam  coii- 
queriliir,  dicciis  :  Pastoresiiitili  deinotiti  sunl  pDputum 
mcum,  el iioii  puscebantgregein meuin  pastores,  sedpasce- 
bttui  semeiipsos  (Esef/i.xxxiv,  ^);  scd  poliiis  procurciil 
Jii  quos  coiisiiluilDQiuinussuper  familiam  siiam,  dare 


f  In  quo,  Sit  cod.  Reg.;cdit.  qiiod. 

[  iluii,  6ic  ccd.  Corbeieiisis  apud  Aug.  cilalus.  Ha- 


CAPUT  XII. 

Dnodeciinus  ahusiouis  gradus  est  populus  sine 
legc,  qui,  duin  Dei  dicia  et  legiim  scila  conlcmnit, 
per  divcrsas  crrorum  vias  etimdcm  perditionis  la- 
ipieuni  iiicurrit.  De  (piibus  viis  stib  persona  prx- 
varicatoris  populi ,  buinaniim  gcntis  Propheta  il» 
deplaiigit  :  ISos  autcm  sicul  ores  erravimus,  unusquis- 
que  inviam  stiam  dcctinnvil  (Isa.  un,  6),  de  qtiibus 
viis  eliain  Sapieniia  loquilur  per  Salomonem  :  Multce 
STEPH.  BALUZII  mTJE. 

hentmu/(j  Morei.  ct  Paniel.,  mei  Aug. 

i  psa  tero.  Sicduomss.  ipsfienim  edit. 


881  DE  DLPLICI  MARTYRIO.  882 

vi(e  videiUw  liominibus  rect(L'.  etnovissimn  earum  dedu-  A  sine  lege,  populus  sine  Clirislo  est.  Abusivum  ergo 


ciint  ad  mortem  {Prov.  xiv,  12).  Qux-  uiique  inullse 
perdilionis  vi;c  tuiic  incedunlur,  cuui  una  legalis  vi:i, 
lex  Dei  videlicel,  qune  neque  ad  dexleiaui  neque  ad 
sinislram  dccliiiat,  per  negligenliain  dcserilur.  De 
qua  sciliccl  via  Dominus  Jesus  Clirisliis,  qui  esl  (inis 
legis  ad  justitinin  oiiini  credeiiti,denuntial:  Ego  sttm 
via,  veritas  ct  vila,  neqiie  venit  ad  Patrem  nisi  per  me 
(Joan.  XIV,  6).  Ad  quam  viam  omiies  lioinines  conimu- 
niter  invilat,  dicens :Veniie  ad  me,  uinnes  qui laboraiis 
el  onerati  estis,  el  ego  repciam  vos  {Malth.  xi,28); 
quia  non  est  personarum  acceptio  apud  Dcitin  {Itom. 
H,  H),  ubi  non  esi  Judoeiis,  iiec  Graeciis,  masculus 
ei  feuiina ,  servus  et  llber,  barbarus  et  Scytba,  sed 
omnia  in  omnibiis  Christiis  :  onines  enini  nnum  sunt 


in  temporibus  Evangelii  populum  sinc  lege  (ieri, 
qiiando  Aposiolis  iii  cunclas  gentes  licenlia  prsedi- 
cationis  data  est ,  qiiando  tonilruiim  Evangelii  per 
cunctns  sjDCuli  pnrtes  intouuit,  quaiido  Geiiles  qiiai 
non  sectabantur  justitiam,  apprehenderiint  justitiam  ; 
qiiando  qui  de  longe  fuerant,  facti  sunt  prope  in  san- 
guine  Christi  :  qui  aliquando  non  populus,  nunc  nii- 
tein  po|iulus  Dei  iii  Chrislo;  qiinndo  est  tempiis 
accepiabile  ,  et  dies  salutis,  et  lempora  refrigerii  iu 
conspeclu  Allissimi ;  quando  unaquscquc  gens  habct 
tesicin  rcsurrectionis ;  quaiido  ipse  Doininiis  pro- 
leslalur,  dicens  :  Ecceego  vobiscttin  sttin  omnibus  dic- 
bus  usque  ad  consmninationem  smculi  {Slattli.  xwiu, 
20).  Non  itaque  simus  sine  Christo  in  lioe  tempore 


in  Christo  Jcsu.  Dum  ergo  Christus  finis  legis  est,  g  iransitorio,  ne  sine  nobis  Cliristus  esse  incipint  in 
qui  sine  lege  sunt,  siiie  Cbristo  fiuiit.  Igiiur  populus      futuro. 


STEPH.  BALUZII  NOT^. 


Sine  lege.  Cod.  Colberl.  sine  Christo. 


L1BER  DE  DUPLICI  MARTYRIO, 

AD  FORTUNATUM,  INGERTO  AUCTORE. 


I.  .MtLTiFARiAM  multisquc  niodis  ago  graiias,  For-  C  bene  prosperarel  Quemadmodum  cnim  nihil  sanciuin 


luiiate  mlbt  iii  Domino  charissimc,  divinx  benigni- 
tati  qu"d  et  liiniii  pietaiein  excitavit  ad  exstimulan- 
diiin  ofllcium  meuiii,  ut  unico  libcilo  coinniilitonibus 
noslris  materinm  subministrarem ,  unde  sibi,  gratia 
Spiriius  opiiulanle,  munimeuta  telaiiue  fabricareiitiir 
adversus  perseciitioniim  incursus ;  et  mihi  qiiod  pe- 
lebas  conanli,  non  dedignata  csl  adesse  ,  et  quod 
niriiisque  nostruin  operam  non  passa  est  esse  steri- 
rilem,  hoc  est  quod  mei  Fortunali  piuin  desidcrium 
bcne  fortunavit,  ei  minislri  sui  officiiim  V(duit  cssc 
grogis  sui  beneficium.  Scribis  eiiini  ex  eo  libro  mul- 
tiiiii  roboris  el  alneritatis  accessissc  slrenuis,  liniidio- 
ribus  auteni  ct  inflrinis  laiiliim  animorum  esse  addi- 
liiii),  ut  ex  bis  quoque  pej-  Dei  gratiam,  ccrtani  vi- 


nisi  illo  sanctiiicante,  nihil  potens  nisi  illo  corrobo- 
rante,  ita  nibil  feiix,  nihil  auspicalum,  nisi  illo  pro- 
speranle.  Sane,  ct  veslris  precibus  et  Domini  boniialc 
fretiis,  aggrediar. 

II.  Mariyr,  iit  iis  quoque  notum  est  qui  graece  ncs- 
ciunt,  tesiem  sonnl.  Quuniquam  nulem,  post  exorlnm 
Evangclica;  veriiaiii  lucem,  ecclesiastica  consiieiiulo 
cognominis  hujus  honorem  proprie  tribiierel  iis  qiii 
iii  tormentis  usqiiead  inoriem  perdurarunt  in  profis- 
sione  noniinis  Jesu  Chrisii,  cl  evangelicum  insirii- 
mcnlum  sanguiiie  suo  velut  olisigiiarunt  apiid  incre- 
dulos,  oniiiis  tnmen  pioruin  viia  lestimonium  reJdit 
Deo.  Non  quod  ille  cujiisquam  cgeat  lestimonio,  qiii 
ex  se  fons  cst  xicrnx  glorise,  ut  nec  ullis  honiiiiiiin 


clorinm  iiobis  |iroiiiitlere  dobeamiis  :  eoque  libentius  D  honoribus  fieri  possit  honoratior,  nee  ullis  morlaliiiin 


obtemperavi  posierioribus  tuislittcris,  quibusorat  lua 
charilns,  ut,  qiioiiiain  hocauspiciis  DoiniiiinostriJesu 
Christi  beiie  succcssit,  addaiu  vidumeii  alternra  de 
dujilici  martyrii  genere  :  quoriini  unum  exbibetiir 
ciiin  sxvit  lorloriini  iuinirinitns  ,  allcriim  occiillius 
quideiii  est,  scd  nibiloniinus  fortcin  aiiiiniim  postulnt, 
miiltaque  divinilus  nrmalura  cominiinituui.  Diinnm  el 
hoc  uuinus  Clirisli  Spiriius  pcr  nie  fralribus  et  coni- 
mililoiiibiis  noslris  largiri  dignelur,  ct  quod   dedcrit 


igiioininiis  obscurinr;  sed  tamen  ita  visumest  ffitcriio 
illiiis  divinO(|ue  consilio,  ul  suain  bonitatem,  sapien- 
tiam  ae  potenliain  apiid  hoiniiies  per  homines  velit 
illuslrari;  sicut  niundiim  giibernnri  voluit  per  Ango- 
los,  cuni  Angeloruni  niiiiisterio  non  egeat,  mulinqiic 
liuininibus  per  homines  Inrgiatur  qua;  per  sc  darc 
poterat,  qiii  quicquid  vult  nutu  potest,  et  cui  vo- 
luisse  fecissc  est.  Et  quaniquam,  ui  dixi,  ad  illnin 
iiiclTabilcm  majeslalem  niilla    pcriingit  ignoiiiinia ; 


\ARIORUM  NOT.E. 


Qiiodmei  Fortitiiati,  elc.  Qiiamquamhic  ut  Cypriani 
esse  persiindorel  lniiic  librum,  allcrius  libri  ad  For- 
tunnliim  inemincrit ,  tamen  ipsc  stylus  repugnat. 
Neque  eniin  veteres  Patrcs  umqunin  voce  [ortu- 
«iffrc  iisi  siin',  iic  fnrliinT  viilereiiliir  nliqnid  Iribnere. 


Qui  in  tormeiitis  usque  ad  iiiorlem  perditrarnnl.  Qtiam 
diversa  sigiiilicmione  niartyres  .accipiat  Cyprianiis  , 
supra  abuiide    dixiinus,  pra;seriim  tumo  i,  Episi.  ix. 

Pahkl, 


683 


LTBER 


m 


tamen  in  Scriplurisita  loqiiiiiir,  qiiaM  per  nos  hono- A 'iclilil)iis;  ut  subiimiias  sit  virtntis  Pei,  et  non  ex 
retiir,  vcl  ignoininin  afficiaiur.  N;im  iii  Deiiteninoiiiio      nol)is. 


cum  .Moyse  exposliilal,  qiiod  apiid  populum  ob  lali- 
cispcniiriam  iiinrmuraniem  iii  Cailes  deserii  Sin, 
ad  aqiias  contradiclionis  noii  sanclilicarii  ipsnm  iiiler 
fiiios  Isracl,  el  ob  lianc  offensam  non  est  illi  nec 
Aaroiii  datuin  ingredi  tfrram  proniissaiii,  aciot  amiis 
exspeclatam,  sed  laiiluni  e  inonlis  verliee  procul  aspi- 
cere  licuil. 

IIF.  Porro  quod  diclum  est  snnclificare  prn  glorifi- 
cnre,  qni  lillems  llebneoniin  callenl,  ;ifnriiiaiit  esse 
sernionis  illiiis  proprielaieni.  yiiod  ipsum  tnmen  cx 
aliisScriptnraruiii  locis  liquerepotcsl,  si  ininus  illo- 
rum  teslimonio  fidimns,  quandoquiJcin  el  in  oralio- 
iie   Doiiiinica,    SunclilicelHr    nomen    imim     (Mitllli. 


''IV.  Ergo  qnamqnam  omni'!  piorum  vita  niarlyrio 
siio  glorific:il  Denin  eiCliristuin  filinm  cjns ,  nulliim 
taine:i  esl  illuslriiis  leslimoiiiiiin  apiid  lioniiiies,  quam 
sanguinis,  hoc  esl  vitaD  propler  Deuiii  conlenipia!  el 
iiiorti.*  roniicr  tolerai;«.  Reddideriint  et  miracnla  te- 
sliiiioiiiuin  diviiia!  poieiilix,  pnvseMini  ;ipml  iiicre- 
dulos  :  11:1111  liis  proprie  data  siinlsigna  ,  quciiiadmo- 
duin  scribil  beatus  Aposlolus  ;  sed  semper  efficacius 
fnit  sangiiinis  profusi  lestiiiioiiiuin.  Qiiot  nioibos  in- 
saii:il)il('s  vorlio  saiiarai  Dominiis  !  <|uot  ciccos  illu- 
slraral  I  qudl  mancos,  paraiyiicos  ac  debiles  resii- 
lucral!  quoi  exanimes  ad  vilaiii  rcvoearal !  Et  lainen 
paiici  crcdebaiii  iii   eum,  et  aiidicbat :  In  Beelzebub 


\r,  9)  dicliiin  esl,  pio  gtorificelur,  sive  clcirificeiw,  T,  cjml  dmmoiiia  (Luc.  xi,  15).  C;eleriiin,  nirr  ventiim 


nomen  tuum.  Sic  el  Coriiithios  exhorlatnr  iit  glorifi- 
ccut  ac  bajulenl  Deum  in  corpore  suo.  Sicut  cnim 
nomen  Doiglorillcatur  vita  pioruin  lioniiniiin,  in  qui- 
l)us  ipsc  per  Spiritiim  suum  operatiir  quicquid  fa- 
ciuiit  boiii,  ita  e  diverso  polluitur  ei  iiif;iinaiur  ma- 
lefaciis  eoruni  qiii  se  Dei  cultores  prolitentur.  Qucm- 
admodiim  el  inililis  virlus  aut  servi  probiias  re- 
duiidai  in  gloriam  ducis  aiil  heri ,  iia  miliiis  ignavia, 
aul  servi  iiequilia,  dedecori  est  duti  aui  liero,  pro- 
pterea  quod  lioriiin  rnores  inq;(na  ex  parle  pendeiil 
ah  illorum  moribus  in  quorum  potestale  sunl.  Qiii 
ctianisi  prorsiisabsunt  abomni  ciilpa,  lainen  popula- 
risesiaiinialio  solci  doniinorum  inores  ex  servoruni 
morihus  .TSliinarc.  Unde  cliam  hic  vldcinus  divinam 


eslad  s;inguinem,  ibi  dejeetuin  esi  Saianx  regniiin, 
ibi  subactus  esl  mundus.  Coinmemorat  et  Joaiines 
cvaiigelisia  triplex  iii  lerra  lestiiiioniuin  ,  Spiritus, 
aqiia  et  snnguls  ,  <|uud  eflic;icissiiiium  esl  poslreiiio 
recenseiis  loco.  Spiriliim  iii  coluinbae  specie  descen 
denlcm  super  Jesum  videre  incruil  Joaniies  Bapiista; 
nn  alii  viclerint  incerlum.  Cerle  huc  icsiimoniiim 
Joaiini  datuiii  esl ,  quo  desineret  dnbilare  dc  Do- 
iniiio  Jesu  an  ille  esset  qui  bapiizarel  Spiriiu  el 
igiii.  A(|uaj  lestimonium  vidit  Juannes  evangciisia  , 
ncc  salis  consiat  solnsne  viderii,  an  ciiin  inuliis. 
Enit  qiiid  .in  boc  ingeiis  mysteriuni  sacri  lavacri  qiio 
dcleiiiur  pcccata  :  sed  vidit  aqiiain  simul  effliiere 
cum  sangiiinc,  qui  nisi  adfuissel,  iiienic;ix  erat  aqua 


Scripturam  (fequenter  juxla  niortaliiiin  affectus  lo   C  Quid  eniiii  prodest   aboleri   peccaia ,   nisi  succedat 


queniem,  velul  iii  Levilico  de  eo  qni  de  seiiiine  siio 
dcdisset  idohi  Moloch,  dicil  :  Qitia  polluil  iiomensan- 
clum  meiim  [Levit.  lxx,  5).  At  qiiod  ah  lioiniiiibiis 
saiiciificaiuiii  est  poltiii  potest,  Dei  vcro  nomeii  iii 
se  scmper  cst  gloriosum  ,  apud  lioinines  taiiliiiii  con- 
laniinntiir,  qiieni;idino(luni  nicndax  infainia  nuii  pol- 
]uil  vinim  iniegnini.  Sic  et  apud  Ezetliicleni  clani.it 
iioiiien  siium  fiiisse  pollntrini  interGentes  iinpiis  nio- 
ribiis  Isiaelil:iriiiii.  Qiiiii,  et  beatissinius  Paiilus  scri- 
Leiis  Hninanis,  ex  auctoriiaie  Prophel;c  dii:it,  appe!- 
lans  JuJ;i'Os,  legcm  prnfiteiitos,  scd  ea  qu;c  lcx  velat 
facieiitcs  :  i\omen  Oet  blaspliematur  inier  Genies  (Itoin. 
11,21).  Etin  oratione  Doininica,  sicut  aitigi  moilo, 
ex  auctorilale  Redemploris,  orainiis   ul  sanctificelur 


vila  juslilie  qnani  confert  s'ingnis?  Qiiainqiiani  lii 
Ires  uuiiiii  siiiit  :  uniis  eniiii  Deiis  esl,  qiii  por  Spi- 
riiu.li  ,  arpiam  ct  sangnincm  declarat  honiiiinm 
gciieri  virlutem  ac  boniiatein  siiani :  ant  ideo  dicun- 
liir  uiiuin  esse,  quoiii;ini  iimliqiie  silii  consiiit  ti^sii- 
iiioiiiiiiii ,  ni'c  ull;i  ex  parlc  dissiniat ;  qnoinadiiindiini 
quos  arctissiina  juni,'il  aiiiicilia,  piopler  snininuin  aiii- 
nioiuiii  consensuiii,  iiiiiis  aniinus  essc  diciinlur. 

V.  Ac,  juxia  sensuin  cr;issioicm,  h.-cc  iria  pi;ici|iiia 
.siiiil  iii  hoiiiine  vilc  ;iigiinieiHa  aUiiie  eliaiii  inslrii- 
inciil;i.  Qnaimliii  eiiiiii  piiliiuiiiis  officio  altraliilnr 
vicissiin  ac  rediliiur  lialiliis ,  certinn  \Ux  iiidiciuni 
est :  Hiide  loqueiidi  eonsuctudiiiB ,  spirarc  diru  iliir 
qni  vivuiit,  ct  expirasse  qiii  viiain  nnieriiiit.  Qnin  et 


Jioincn  Dei  Pairis,  hoc  est   nt  iiiclarijscat  cl  illiislre- 1>  anima  laiiiiis  flaius  dicilnr,  ad  gr;w;c  vccis   imii 


<iir  apiul  huinines,  ulii|ue  pcr  hnmiiics,  vel  poiiiis  in 
hqiniiiibus.  Illustralur  autem  si  Spiritus  iliius  regnct 
>n  nobis,  ct  si  illius  voluntati  obtempcivinr  in  icriis, 
qucmadniodum  in  coelis  nnlla  esi  lebillio.  Qiioiii;im 
auleni  bomines  ex  sese  niliil  liabent  viruiiis,  quiciiuid 
pcr  nns  recie  geritiir  cedit  in  gloriam  Dei,  el  ideo 
lliesaurum  divins  potentia!  promit  rnicrdum  ex  vasis 


lioneni,  qui  t'e;i<iim  Slh/kv  vocant.  Siipor  Inec ,  sniit 
in  ipso  honiino  sublilis-iini  spiiiius,  a  conle  iibi 
foniem  liabcnt  sparsi  prr  imivorsnm  corpiis,  scd 
pnccipiie  per  arioii.is  coimnoanles,  licel  el  aliis 
pariibus  omnibiis  niixii  ;  lii  si  siibito  evolent,  nior- 
lem  prx'senlem  afferunt  :  sin  includaniur,  lenia 
wgrotatione  coiisuinunl  hominem.  Adest  ei  huinor 


VARIORUM  mJM. 


Ob  Inlicis  pennriam,  Non  rccte  M;iniiliiis  el  Morol- 
iiiis  tiiricis,  neine  vero  sic  eii:ini  aliciilii  Cyprianns, 
cui  oiiam  lieri  nomen  ignoium  esi.  I^amki,. 

"•  Aiil  ideo  unuin  Hicunlitr  esse,  elc.  Nimirum  con- 
sonlit  hicc  expositio  aiiiioliiionibtis  Erasmi  ,  in  liunc 


Epistol;e  Joannis  lociim  ;  ipse  vero  Cyprianiis  longe 
alitcr,  de  nnil:iie  Patris,  Fllii  ei  Spirllus  s:iiicti  iii- 
terpretatiir,  libro  de  Unit.  Ecclcsiw.  Sic  etiaiii  alii 
vcteres.  P^mel. 


m 


DE  DUPLICI  MARTYRIO. 


88G 


qnid;mi  naliirnlis,  quem,  iil  niliili.  r,  nioilipi  |i!ilogma  A  bilis,  nec  aHlii  in.igis  vernm  fiiil,  qiioil  Dcl  virlns  in 


VdCiini,  pparsus  el  i|ise  per  nniversiini  corpus.  Hujus 
usum  niiniqiiam  seiiliimis  evidenlius  qu;im  in  scnsu 
gusliis  :  iii^i  ciiiin  Iiic  ndniixius  sit  inlcr  liiiguam  et 
piilatiiin,  iiulliim  eiit  pal.iti  judiciiim.  Et  tamen  lia;c 
sic  niixta  sunl  in  liomine,  nt  non  sit  sanguis  absiiiie 
spiritn  ci  plilegmaic  ,  el  p;iril(T  ad  tucndam  viiam 
conferunt  omnia.  Vidomus  ([uodvis  aiiimal  mori 
simiil  alque  sangnis  effliixorit;  el,  consumpto  huiiKire 
quem  medici  rudicalein  vocant,  non  aliier  mnriliir 
bonio,  quain  cxlinguitiir  Inccrna  consiniiplo  olco. 
Sed  nimium  diu  moramiir  in  contompliilioue  naiiir;ic; 
qiiod  tanieii  non  inutiliier  faciuin  opinor  a  noliis,  nt 
dilucidiiis  (iat  cliaritali  veslroe  mysteriuiii  iii  ciijiis 
contemplatione  ideo  versamur  liibenlius,  qui.i  salu- 


infirmiUile  perficilnr  (II  Cor.  \u,  9).  liii  fracla  est 
S;itan;e  lyraniiis,  ibi  devicti  sunt  iiiferi ,  ibi  triiini- 
ph;»luin  cst  de  diaboio  ,  ibi  dejectiis  orcus  ,  cocliim 
aperluin.  Nimirum  hoc  erat  qiind  iiistantc  ninrlis 
lcmpore  deprccabatnr  Dominus  :  Pnter,  clarifica  fi- 
litiin  Imin,  nl  fiUus  litus  clarificel  le  {Joan.  xvu,  1). 
Quid  bomiiie  mortuo  contempiius  ?  Quis  enim  vcli 
Caisarc!!!  mortiiuin  metnat?  Scd  Cbrisli  inorle  qnid 
efficaciiis?  Veliim  templi  scissnm  esl  a  siimmo  tisqiie 
ad  iiniim,  ierr;i  coucussa  esi ,  s;ixa  disciss;i  siini, 
aperla  su;ii  moniimeiiia  ,  revixcriiiit  sepnUorum  ccr- 
pora,  sol  inedio die  (ibtexit  faciem  suaiii  (.Un»/!.  xxvii). 
Niimqiiain  per  omnom  vitam  niagis  declaravit  polei  - 
tiam  suaui  :  mox,  refractisoinnibus  moitis  reji;ignlis, 


briiis.  Nani,  juxla  natnr;B  cnnsidoraiioiiem,  liinc  i.^la  B  vivum  se  discipiilis  exhibuii.  Niinirmn  boc  est  effi- 


niagnam  vim  h;ibciit  cum  in  vivo  corpore  sua  mnnia 
peraguiit,  ac,  juxta  myslicam  pliilosopliiam  ,  lunc 
demiim  pliirinium  valeiit  cum  corpiis  relin<|uiint. 

YI.  Nemo  miratus  cst  Domiiiuni  bnmaiio  more 
spiraniem  ac  respirantem  :  sed,  cum  incruce  clamore 
valido  eniisisset  spiritum,  simiil  iiitellectiiin  cst 
illum  et  veriim  fiii  se  bominem  et  verum  Deum  : 
homiiiem,  quod  juxta  nalur;c  ordinem  ei  ubi  vi- 
lalein  natum  cniisisscl ,  desiil  viverc  ;  Deum  ,  qiiod 
simnl  cum  ingenli  damorc  moriuus  est,  declarans 
sc  volcnlem  ac  spontanenm  deponerc  vit;im,  qiiod 
humanarum  viriuin  nemo  nescit  non  esse.  Seusit 
ellicax  testimonium  spiriius  vicinus  Ccnturio;  sic 
eiiim  narrat  bealus  Marcus  :  Videns   autem  Centtirio 


cax  illud  sacrnsancli  s.inguinis  tcstimnniiim ,  qui 
soliis,  pntuit  dirimere  inaceriam  quas  Deum  ab  bo- 
niiiiuni  genore  scparabal  :  soliis  pntiiit  unica  liliira 
delere  totnin  illud  chirographiiin  quod  erat  conlra 
nos,  et  Sataiise  in  nos  jus  vindicabai.  Nequc  eniin 
saiiguis  bircnruin  aiit  viluloriim  potiiit  abolcre  pecca- 
tuiii ;  nmbrre  eraiit  illa  et  lypi  fulurnriim..  Nec  ulliiis 
boiiiiiiis  saiigiiis  poterat  lollere  peccatiim  muudi , 
pr;cier  unici  illius  ngni  s;inguiiieiii  cui  Baptistairi- 
buil  tesiimoniuin,  diceiis  :  Ecce  agmis  Dei,  ecce  qtd 
tollil  peccnlum  mimdi  {Joan.  l,  29). 

VIII.  Pliis  est  lollere  poccatum  quam  pcccata  ,  ct 
peccalum.  non  biijiis  aiit  illiiis ,  sod  iiiundi.  Corpus 
enini  peccaii  mnndum  uiiiversum  occuparat :  hoc  por 


qui  ex  adverso   sliibat,  quia  sic  exsiiirassel,  ait :  Vere  C  Cbrislum   csse  sublatum  ,   saiigiiis   ipsius  pro   iiobis 


Itic  lioiiio  Filiiis  Dci  eral  {Marc.  xv,  59).  Quid  morte 
abjoclius  juxia  cariiem?  sed  nihil  morte  potcntius 
jiixt;i  spiritum.  Erat  et  illud  prxtcr  naiursc  ciirsum 
quod  e  laleic  oxanimati  corporis  sanguis  et  aqua 
profluii,  ut  absolveretiir  iriplex  tesliniouiiiin.  Tntiim 
cffudit  spirilum  iit  iios  respiraromus  :  qnicquid  erat 
hiinioris  ai|iiei  reliqiinin,  exprcssil,  iit  nos  ablnurc- 
miir :  qiiicquid  resedemt  in  corde  sangninis,  emisil, 
ut  nos  conliriiiaieiiiur.  Alque  liaud  scio  an  iicrpciam 
faciain  liacc  tri;i  iuter  s e  cnnferons ,  ciiiii  sint  iiiiiim, 
non  iialiira,  scd  iii  niysterio.  Si  qiia  t.iinen  ost  dis- 
crciio,  sangiiis  iii  lcstimoninm  rntinnc  polissiiniim 
celcbratiir,  quid  in  lioc  Soripiura  teslaiur  esso  viiain 
aui;r.aiilis,  el  nl)  id  a  cihis  siihiiiovebaliir  edicin  lecis. 


cffiisus  rcddit  evidcns  teslimoiiinm,  mcliiis  pro  iiobis 
loiinens,  nt  iiiquit  Apnstoliis,  quam  sanguis  Abel. 
Siquidem  ille,  clamansdeterra,loquebatHrTindiciam : 
at  Christi  sanguis,de  cruce  clamans,  pacem  loqnilur 
et  rceonciliationom.  Quiii  idem  sanguis,  quoiiiam  a 
nobis  bibilur,  si  modo  digne  bibiiur,  claiiiat  in  cor- 
dibus  nosiris  vcrba  pacifica  et  solatii  plena.  Et  illic 
triplex  est  testimoiiiiim,  licet  spiritali  qiiodam  modo. 
Claiiiat  Spiritiis,  qui  iioliis  arrbabnnis  loco  diilus  est : 
Abba  paler,  teslificans  quud  snmus  ftlii  Dei  {Roin.  viii , 
IG).  Clamat  aqiia,  per  quam  renalisumus,qiiod  con- 
dnnata  siiiit  nnbis  ouiiiia  peccala ;  et  si  qiiis  adhuc 
diibilat,  acccdit  san^uinis  lesiinioiiium,  clamantis  : 
qiiid  adbiic  li;icsitas  ,  qiiid  adliiic   pavilas   tyraiiiium 


Pnitorea  niagis  est  oxposilus  hoininiim  oculis  san- D  Saianain?  ccce  preliiim  qiio  le  rcdeniit  Dci  Filius. 


guis  quaiii  spiritus  aiit  aqiia. 

VI!.  V;la  Doniini,  qni  sumnius  fiiit  iiiarlyr,  qiii(|uc 
ct  boilie  pngiial  et  vincit  in  marlyriluis  pliiriniis,  fnil 
ofTendicnlo.  Non  jani  Inqnnr  ilc  Pliarisiois  cl  Scribis, 
ipsis  eiiam  cognalis  .ic  fiatribiis  fiiit  delcsialiilis, 
cuiii  dioerent  illiim  iii  fiirorem  versum  ;  sed  mors 
illiiis  noii  soluiiT  piis,  sed  iinpiis  eii;ini  fuil  admir;i- 


Nisi  le  s;ilvum  voluisset  Deus  ,   non   tradidisset  Uni- 
gciiitiim  soiim  iii  niortem.  -^' 

V%..?icmo  majorem  chariuttcm  liabet,quam  ut  animain 
suam  ponat  pro  ainicis  suis  {Joan.  xv,  1.").  Si  non 
esi  inajus  eximia;  bcnevolentiae  tcstimonium ,  quam 
si  qiiis  viiam  iinpertiat  amico,  gravius  esl  Doiiijnici 
saiigiiiiiis  tcsiiinonium,  qiii  pro  inimicis  effusus  esl. 


VARIORU.M  NOTiE. 


Vila  Domini  qni  snmnius  marltjr  fuit.  Nnn  existimo 
apiiil  vetoros  Clirisliim  inaiiyroin  iinnciipari.  Pamfx. 

SiilniiK  i)i  nos  jntviiidinibiir.  Nci;lii;eiitia  opciariiiii 
apinl  M.iiintiamim  er;it  JH(/;ffl/i(((.  PAMrL. 

Ecce  (/MJ  /o//if  pecciituin  mundi.  Lngdiinensis  edilio 
et  Maniiiins  lcgiint  peccala,  sod  illud  babet  utraqiie 


Frnbonii  et  Gravii  editio,  et  genuiniim  esse  conslat 
ex  iniorpieiatiouc  auoinris,  (|ii.Te  eadem  esi  cuin  ill;i 
quani  Iniliel  I>;isiiins  iii  Aniioiationibus  in  Jn:iiinoiii ; 
il;i  nt  vel  liiiic  coiifii  inoinur  coiijcctiira  H.  Gravii. 

Pahki  . 


887 


LIBEU 


88S 


Effusus  pro  ininiicis,  fecit  aniicos  ac  filios  Dei :  alqiic  A  exemplum  pr.fbens,  iit  fini  pro  noslra  qiialicumqiic 


ut  consideremiis  lianc  f(ire  perpciuain  aniiciliniii , 
reli(|uii  noliis  ed(>n(lam  caincm  suani,  reliqiiil  bibeii- 
dum  sangiiinem  ;  iil  per  eadeni  aleremur  per  qiisc 
suiiius  rcdcni|)li.  Saiii;iiiiiis  aspeisioiie  tonrirmalum 
est  veius  Tesiamenimn,  (luemadmodiim  ad  lIi;l)ra;os 
scribens  pixclare  docet  bealissimus  P.iulus  :  Cluisii 
saiigiiine  consignalum  el  corroboratiim  est  noviini 
Tesiamenluin,  lioc  cst  leslamcnluni  et  p;\clum  graii;B 
el  remissionis  peccalorum ,  per  saiiguinem  Agiii  iiii- 
m.icnlaii,  qui  iii  sc  reciperc  dignaliis  esl  lolius 
uiundi  peccaluin,  quod  omnes  e\  Adam  conlrabunt 
qui  prodeunt  in  banc  vilam,  ctcujiis  cont:igio  pec- 
caiii  quicuinqiie  peccanl.Tania  aiilcin  est  Clirisli  su- 
Llimiias,  ul  forlasse  non  oportcat  quemqiiani  cajte- 


porlione  viccs  iiliiis  geriinus,  parati  siniiis  ct  i|)si 
lirogrcge  Uoininico  sanguiiiem  fuiidere,  iiisi  malu- 
mus  vidcri  mercenarii  qiiam  pastores.  Oomini  verbis 
congriiunt  vcrba  discipuli.  Cum  eniin  dixissct  sc 
gaiiilcre  iii  p.issionibus,  i|iiibiis  coiisiitiiiiiarcl  passio- 
ncs  Cliristi,  perpclieiis  ct  ipse  pro  corporc  Clirisli , 
quod  cstEccIesia,  qiialia  p:issiis  eial  Diimimis;,  cau- 
s:im  adjecil  cur  ea  libeiiicr  pateretur  :  Cujus ,  inqiiit , 
faclns  sum  ininister  secuiidum  dispeiisul!0'iem  Dci,  (jnce 
dula  csl  milii  iii  vobis,  ut  iiiipleuin  verbnin  Dei  [t^uUss. 
I,  23).  Et  atio  quodam  iii  loco  sciibit  se  leplevisse 
Evangeliuin.  Sicut  crgo  mortibus  marlyrum  consum- 
manlur  passiones  Clirisli,  ii:i  sanguiiie  pasloriim 
confirmaiitiir  promissa  Cliristi.  Nuiluni  eniiii  inslru- 


roruni  homiiium  cum  illo  conferre ,   iiisi  ipse  nobis  B  meiitum  imliibitabiliiis ,  quam  qiiod  lot  niariyriim 


lantain  liduci:im  prxbuissct,  qui  non  dedignatus  sit 
discipulos  suos  vocarc  amicos,servulos  suos  vocare 
fratreselcoha:redes.Queinadiiioduinigiturillesiioini- 
rabili  testimonio  clariricaviiPairem  in  lioc  mundo.atque 
ctiam  iii  coelis:ita  lestimonium  illiusquodainniodocon- 
snmmatur  tcstiinunio  sanciorum,  qnasi  sit  iiiia  passio 
Doiniiii  et  servoriim.  Id  ne  quis  cxisiimet  p:irum 
rcligiose  dictuni,  bcaius  Paulus  nobis  patrociiiaiur, 
ilj  scribcns  ad  Colusseiiscs  :  Qui  nunc  gatideo  in  pas- 
sioiiibus,  pro  vobis,  el  adimpleo  ea  qucc  desuiit  pussio- 
nnm  Cliristi  in  carne  mea  pro  corpore  ejus ,  <iuod  est 
Ecckiia  {Coloss.  i ,  H).  Quis  eiiim  nescii ,  fratres  , 
quam  uberem  proventum  efTudit  Ecclesi;c  seges, 
Apostolorum  ac  cajterorum  martyrum  s:inguine  irri- 


sangiiine  sign;itum  est.  Hocnimirum  esl  implcre  vcr- 
biiiii  Dei,  bocest  repIereEvangcliuni. 

XI.  Sed  inlerim  gravissimus  dolor  olioritiir  aiiiiiio 
ineo,  dilecii,  dum  mecum  rcpulo,  ciim  adliuc  recens 
ille  Ciiristi  sanguis  fervere  debeat  iii  cordibus  (ide- 
liuin,  lam  niultos  cssc  in  quibns  rcfrixit  cliarilas  : 
atque  hoc  graviiis  discrucior,  quod  tales  iion  paucos 
paslores  liabeat  Ecclesia  ,  qui ,  non  solum  non  oppo- 
nunl  corpora  siia  ;idversiis  liiporum  iiiciirsus,  verum- 
cliam  ipsi  hipos  agunt,  duni  maclant  ac  pcrdiiiit 
animas  simplicium ,  ipsi  venlri  sun,  qiue^tui ,  ct 
ambiiioni  servieiites,  adeoque  non  iinplent  vcrbuin 
Doi,  ul  illiid  cauponentur  polius  et  impiis  dogina- 
libus  adullcrent ;  nec  cogilant   quod  ille  paslorinn 


gala?  Quo  plus  sanguiiils  effusum  est,   boc  magis  C  p,.i,iceps  sevcrissiino  judicio  repnscci  singulas  oves, 


elfloruit  muUiiudo  (ideliiiin  :  lioc  laiius  sparsit  suas 
propagines  illa  bcata  viiis  a  Cbristo  stirpe  surgens, 
ct  oecupans  oibem  uiiiversum ,  quacuniqiie  patet 
ab  Orienic  ad  Occldentem,  ab  Aquilone  usquc  ad 
Austrum. 

X.  Ecee,  fratres  dileclissimi,  a  Doinini  redeinpioris 
teniporibus  anni  fluxcrunt  pliis  minus  ducenli  qiia- 
dragiiita;  jamque  hujiis  vilis  palmites  pene  lalius  se 
sparscruni  qiiam  Ronianimi  impcriuin,  efleias  etiam 
nationes  muslo  Spirilus  iiiebriantes  ,  ct  quos  nulla 
ferrl  vis  domare  potuit,  eniollit  sanguis  illius  Agni 
candidi.  Qiii  natunn  causas  scriii;inlur,  narranl  ada- 
maiilcm  iiulla;  clialybis  diiriiici  ccdcnlem,  hircino 


pro  qiiibus  redimendis  sanguinem  suum  fudeial,  ile 
niaiiibus  (wrum.  Sed  illos  suiiiii  manet  siippliciiini  : 
iiunc  meliiis  esl  ui,  omissis  querelis ,  iios  invicem 
ad  oficium  quod  Christo  debemusexhortemur. 

XII.  Triplcx  a  Chrislo  testiinoniiim  accepimus, 
triplex  illi  lestimoiiium  reddamus  oportct.  Rudimciila 
(idelitcr  Ir.idanius  bapiizandis,  perfectiora  baplizaiis. 
Coufiriiiemus  illns  friiclibus  Spirilus  ad  ccclcsleiii 
vilani  provocantes  et  si  res  posliilet,  libenter  eiiain 
vitam  cominisso  iiobis  gregi  impendamus,  nostraqiic 
morie  vicissim  Deum  clarificemus.  Et  ne  cui  vidca- 
tur  niirum  iiiorlc  Iinminuni  glorilicari  Deuni,  amli 
bcaium  Joaiinem  in  Evaiigelio  dc  Pclro,  cui  Doiui- 


saiiguiue  maceratum  ,  iciu  malleorum  dissilire  :  iiul-  t\  nus  pra.'dixerai  forc,  ut  ubi  seiuii^sel,  ab  alio  ciiigc- 


lus  aiilcm  adamas  corde  saxeo  peccaiorum  durior. 
IIoc  igitur  corferreiim,  cor  saxeuni,  cor  plusquani 
adanianiinum,  cmollit  sanguis  Chrisli,  ct  biijus  niar- 
lyriim,  qiii  suppleruiilquod  illins  passionilius  deerat. 
Hoc  argumento  summus  ille  paslor,  etut  Petrus  ait, 
princeps  pasiorum,  testificalus  cst  se  esse  paslorcm 
bonuiii,  quia  aniniam  suam  posuit  pro  ovibus,  nobis 


retur  el  ducereiur  quo  nollet,  ila  loqueniem  :  siyiii- 
jicans  qua  morte  essel  glorificalurus  Deuni.  QuotqiiDt 
igitur  ab  orbe  condiio  proplcr  Dcuin  ,  propier  jusii- 
liam  ac  pictatcm  mortui  sunl ,  iiiorie  sua  glorifica- 
verunt  Dcum.  Nam  eleemosynas,  jejunia,  prccationcs, 
aliaque  pictatis  excrcitaineiiia  simulant  ciiam  Iiyjio- 
critx  :  morlem  ncmo  susccpit  alacriter ,  nisi  qiii 


VARIORUM  mTM. 


Anni  fluxerunt  phis  mimis  ducenli  quailrngintn.  lloc 
a(I(li(lii  aiicior  iii  pniareliir  veliisliim  opusi  sed  ipse 
sibi  eontradicil  hac  peiiodo,  dum  jam  ea  sclale  lalius 
bparsam  dicit  fideiii,  quani  Hoiiiaiium  inipcrium  ;  ne- 
qiie  enim  id  aiitc  leinpora  luiperaloris  Coiistantini 
vcnim  fuissc  salis  constat.   Pahf.i.. 


Vices  iliius  geiiiiius.  lloc  riirsum  auctor  addidil  ut 
episcopiis  piilareliir.    Pamel. 

Cuiii  adliuc  rccens  ille  Clirisli  snnguis ,  elc.  Eiiain 
hoc  ad  siiboriiatioiiem  periinet.  Nequc  vero  uspiam 
Cypriaiuis  inalos  pastores  liipus  nunciipat,  sed  solos, 
jiixia  Scripiuram,  lnrrclicos.  Pamf.i.. 


8SS 


DK  DUPLICI  MAr.T\RIO. 


800 


cerlo perfui-siiin  liaberel,  iiiliil  adveisi  possc  accidere  A  quenler,  ac  sanguineo  suilore  madescens,  nosir.-c  na- 


iis  qiii  por.^isiunl  incliarilalc  Dci. 

Xin.  Neqiie  lainen  slaiini  marlyr  cst  qui  occidi- 
liir  :  occidiinlur  et  sicarii  ci  pirala; ;  non  suppliciiim 
facii  marlyrein,  scd  caiisa.  Qiiod  si  qui  leguiilur  sibi 
forliter  co;iscivisse  neccm  ,  aul  infirmit;is  erat  morle 
qu;crens  dolormn  fineiii,  aul  ainbilio,  aul  deinenlia. 
Nec  lioc  cst  lestimonium  pr;rbere  Deo,  id  f;icere 
qiiod  et  Deo  displicet,  et  genliiini  etiani  iegibiis  pro- 
liibeiiir.  Pliiriiiium  iiileresl  iiiter  barbaricam  imma- 
nilaiem  et  mariyriim  modestissimain  conslantiam,  iii 
se  imbecillem,  in  Cliristo  foriem.  Sunl  qui  certis  arli- 
bus  corpus  sinpelacimit,  ne  sentiant  cruciatiis  :  hoc 
modo  se  quidem  nialelici  muiiiimt  adversus  carnili- 
ciim  manns.  Sunt  et  alTectiis  impoteiiles,  qui  seiisum 


lur;c  in  se  expressit  imbecilliialem,  anle  tcslatiis 
animi  l;cdiimi  acirislitiam  iisquc  ad  mortciii,  ne  nos 
in  desperaiionem  cadercmus  si,  cum  omnia  uiortem 
pr;csentein  iiilcniant,  borrorcm  naiur.i;  senseiimiis. 
Nisi  eniiii  adcsset  sensiis  dolorum,  nibil  liaberet  ;id- 
mirabile  nianyrimn  :  sed  siipeiare  dolorem,  corona 
dignum  esi.  Ilorfere  inortem,  natunie  est,  viiiccre 
naiur:im  aniiiii  foriiiudiiie,  grali:c  esl.  Omnia  potest 
Paiilus,  sed  in  eo  (|ui  ipsum  eorroboi:it.  Sed  qnibiis 
pr:csidiis  vincitur  naiur;c  infirmiias  ?  Si  nos  totos 
liunii  prosternamiis,  boc  esl,  si  niliil  omnino  Iribna- 
miis  viribus  nostris ;  si  vigilemus  et  oremus  iiisl;in- 
ler ;  si  nosiram  voluntaiem  diviiiaj  volmitati  submit- 
lamus,  dicamusque  illa  ex  animo,  ex  lolo  corde  : 


adimiintaniiiio,  ila  ul  vel  morlciu  impavidi  perferant.  B  Trimseat  liic  ccilix,  si  fieri  polesi;  sed  fial,non  siciit 


Scd  placidum  illud  ac  mansuetum,  illud  bumiliter 
subliine  et  snblimiier  huinile  non  videmus  nisi  in 
Christi  marlyribus.  Non  obluentur  Irucibus  oculis 
carnificem,  noii  niinit;intur  tyranno  :  magis  dolent  de 
illorum  caicilale  quam  de  suis  afniclionibiis.  Scilicet 
clamat  ct  iii  illis  Chrisliis  :  Paler,  ignosce  illis,  qiiia 
ncscinnl  quid  fucinnl  (Ltic.  xxiii,  5^).  Non  aliud  spe- 
claut  qiiam  in  cceluin,  ubi  spem  omnem  habciit  repo- 
siiam.  Sic  ipse  Dominus  veliiragniis  sine  voce  ad 
niaciaiioiiem  diictus  est:  ei  si  qiiam  edidit  voceiii,  ea 
magis  declaravit  aiiimum  mitein  ac  placidum,  qnam 
ullum  pottiisset  silentium.  Quam  blaiida  oratioue 
cnmpellat  Judam  prodilorem  !  quam  placide  rcspoii- 
dit  cxsus  abipa!  qu;un  nibil  ferocins  loquitur  Aiinx 


ego  volo,  ted  sicutlu  vis  (Maltli.  xxvii,  7,  36). 

XV.  Novi  ego  ac  flevi  quosdam  magna  animi  for- 
liludiiie  pr;cditos,  qiii,  jam  corona)  proximi,  defece- 
ruiit,  et  quem  diii  professi  fuerant,  abnegarunt.  Qiiid 
fuit  iii  causa?  Dimovcraiit  ocnlos  suos  :ib  eo  qiii  so- 
lus  robiir  dat  inlirmis  ,  iiilcrmiserant  oraiioncm,  ac 
coeperant  ad  liumana  pra!sidi;i  respicere.  Contempla- 
bantursua!  n;itur;e  viiicula,  considerabant  aculeo-, 
ungulas,  candenles  laminas,  ferrnm  et  igncm,  rc- 
liqiinmqtie  cariiificiiix  apparatum ,  ctiam  aspcclu 
hiirrenduin,  et  cruciaiuum  atrocit;iiem  ciim  suis  vi- 
ribiis  conferebani,  et  ideo  vicioriam  amiserunt  e  ni.a- 
nibiis.  Ubi  quisiia  cogilat :  <  lloc  possum,  illud  per- 
peti  iion  possiim  ;  »  nuiiiquam  feliciter  peraget  marly- 


el  Caipli;c:  quain  tiaiiqiiille  respoiidit  Pilato!  Deni-  C  rium.  Sed  qui  se  lotiim  tradit  diviii;c  volmiiati,  iion 


qiie.cum  Pliarisa'i,  vchiti  viciorcs,  moverent  capita 
nua,  amarissimis  conviciis  in  illum  debaccliantes ,  ille 
mitissimus  clamat :  Paler  ignosce  illis,  qiiia  nesciunt 
qnid  fuciunl. 

XIV.  Noii  igiiiir  mori  per  se  teslimonium  esl;sed 
sic  mori  cst  lesliinonium  pr;cbeie  IJeo.  Slepli;iiiiis 
juvenis  inter  homicidas,  agnus  inler  liipos,  siabat 
placido  angelicoque  vuliii  et  ad  Domini  exemplum 
orab;it  pio  lapidaiiiiliiis,  nec  alibi  liabet  oculos  quam 
in  coelum.  Illie  videie  mcruit  cujtis  praisidio  snpe- 
rior  crat  |iersequentibns.  Qni  vero  tinnt  Deum,  non 
meluil  hominuin  sa;viiias.  Qui  cx  animo  diligitvilam 
fOBlcsieiii,  facile  vilein  liabet  :inimam  ;  atqiie  illi,  cum 
iKMloPaiilo,  vivere  Clirislusesl,  mori  liicrnm(l'liil.  i. 


alio  spcctaiis  quam  ad  illius  opem  ,  is  dcmuiii  ririniis 
esl  et  invictiis.  Iloc  aiilem  fleri  non  poiest,  nisi  adsii 
vera  ac  vivida  fidcs,  niliil  hajsiians,  nihil  disi|uireiis  : 
ne  cogitavcris  qiianla  sit  lyramii  s;cvitia,  quanla 
hominis  imbccillilas,  scd  quaiiia  sit  Domini  virtiis, 
qiii  ccrlat  ac  vincit  in  membris  suis. 

XVI.  Ergo,  ul  a  digrcssione  refleclamus  ad  id  qii  id 
er;it  constittilnm,  qtiemadmodum  Domini  mors  po- 
tcntior  erat  quam  viia,  ita  viiluit  mariyriim  siioriim 
inorlem  esse  potentem.  Quid  enim  iiilirniius  ipiani 
viiiciri,  damnari,  caidi,  cruciari,  occidi,  ct  ad  canii- 
ficis  arbilrium  (iraibere  corpiis?H;cc  specics  iiiier- 
diim  misericordiam  inovci  etiam  saivissiinis  lyiannis. 
Vernm,  iibi   jain    inonumcnta   mariyrum    poUiinim' 


21).  An  non    ingens  lucruin  est  hanc  et  brevein  etDmoibi,  nigiunl  da;moiies,  terrcntiir  monarclnc,  co- 


iiiiinmciis  malis  ci)iil:iiniiiaiam  vilain  cum  sempi- 
lenia  felicilate  cominniarc?  llicDoniinus,qiieniadmo- 
(liiiii  ct  iii  c.ctcris  omnibiis,  sese  foniiam  nobis  exlii- 
biiii.  Quum  eniin  insiarct  exlremiis  actus  marlyrii, 
qucin  aiuiit  in  fabulis  oportere  esse  optimum,  seces- 
sil,  abjecil  sese  iii  lerram,  prolixe  aKjue  cliam  fie- 


ruscanl  miracula,  concidunl  idola  :  liim  app:iret  r{iiaiii 
sit  eflicax  ac  potens  iiiarlyriim  sangiiis.  Prw&enliu  iii- 
firma,  episloUv  graves  ( II  Cor.  x,  10),  aiidivii  beaiis- 
simus  Genlitim  Doclor  ;  hoc  et  ad  mnrlyrcs  recte  ar- 
commod;ibitiir;  vita  inflrma  cl  conlempta,  inors  gr;;- 
vis  ac  potens.  Jam  iion  est  par  omnium  martyiuni  iii 


VAUIOP.UM  NOTyE. 


iVoii  iupplicinm  facil  m/irtyrem,  sed  causa.  Siimpsit 
qiiidcm  lioc  cx  I).  Cypriano,  sed  qiiod  ill<;  coiina  lia;- 
reticos,  isle  advcrsiis  eos  qiii  nioi iem  silii  consci- 
scuiil,  el  nialeflcos  in  nicdiiim  addiicil.  Pami:l. 

Noii  minilaiilur  lijrnniio.  Noii  poroiiinia  Imc  vonim 
cs  e  paicl,  vcl  ex  solo  PniJcnlio,  nbi  ct  Latiic:iliiis 
ct  Unmaiius  niarlyrcs  coiilni  faciunl,  iinnio  ci  M;'.cha- 


Iwi  martyres  non  erunt,  si  liuic  auclori  credendiini 
sii.  Cauie  itaque  hic  locus  legcndns,  ne  laverc  vi- 
dealiir  pseudomarlyribtis  nnslri  s;cculi.  Pamki.. 

Jain  non  esl  pnr  omiiinm  mariiiriim  in  lormenlis 
alncrilns.  Morel.  ct  M;wiut.  nwrlijtiuni,  veniiii  non 
placct.  Pamix. 


«91 


Lionu 


to-2 


lormcniis abciitas,  qiirmnilniniliim  nec  omiics  endciii  A  <7«i  i»  coeli»  ett  {Matth.  v,  16) ;  noc  Paiilus  Aposloliis 


giMieift   rlis  (li;rii:  g:iim'.    Trns  illi  l)C!ili   |>iicii  in 

niciliis  naiiiinis  iiivoiiert  n  fiigi:iiiiiii,  cl  sopli  iiiiin- 
riin  clcineiilo,  vcliii  in  coiicliivi  rniieb.int  liyniiuiin 
Doiiiini).  Oniiii'!  ilcm  liira  ivxniii,  Ironiiiii  snJnliiio 
psi  u>iis.  Uonliis  Aii(ln'n>,  iil  linliot  liiiinniia  (|iiiilciii 
liistoiin,  scd  s;>lis  priilKil:o  riiloi,  g:iiiilciis  siliii|iie  ;:i'a- 
liilniis  ilint  ad  ciiicein.  Al:i  iliiiliiis  ac  variis  criioiati- 
l>:is  siiliimle  nioriiiiitiir,  ncc  t.imcii  indrlc  d:itiir  fiiiire 
diilcrcm.  Esl  igimr  ei  illiid  vori  niariyris,  lioc  qiio- 
(|nc  loliiiii  arbilrio  Doi  roniiniilore.  Novit  illc  qiiid 
expodint  iiobis  et  quiil  ad  i|isius  glorinm  niaxiino 
roiidiiciliilc  sii.  Tnnliiin  illud  assidiie  rogilanduni  ost ; 
Sive  vii-imm  iive  iiioriiHHr,  Doiiiini  sumus  {liom.  xiv. 
8).  Ncc  ^ibi  i|uisqii:iiii  di~plice:it,  si  corpore  parilcr  et 


sci  iljorcl  G:ilntis  :  /•.'/  iii  iik;  ijloriftcabmn  Dcim  [Citl.  i, 
24).  Cniiririnatiirhocet  prr  repiignantiam  ex  liis  qu:c 
dixiniiis.  Ktonim,  si  iioineii  Dei  pnlluilnr  nc  delionc- 
$t:itur  impia  viia  siii  popiili ,  niiqiie  linna  illiiis  vita 
folioiiisiniiir.  Dn!iin:iiiii'  :ipud  Apostoliini  ot  pliiloso- 
plior.ini  iiiipia  saiiiiniii,  qui,  cuiii  lieiiiii  cngiiovissi-nl, 
von  tttiiieii  eum  ut  Deuin  ylori/icaverunt  (  linin.  i,  21). 
Snpionliam  prolitclwniiir ,  ol  guinmani  exliibobanl 
stultiti.iiii.  Iinqui',  ( u.ii  Dciiin  ci-so  profiiereiitiir,  ta- 
nion.  tiirpiter  vivcnioscl  idolis  saorilicanies,  f:ils'i  te- 
sliiiiiinio  ipiodaniiiiodo  obscurabant  Dci  gloiinm , 
qiiasi  iiec  justns  essei  ncc  verax,  aiit  ipiasi  non  iinns 
csset,  sed  iiiiilti,  aut  qiiasi  saxis  ossel  assimilis.  Id 
auicin  cvidciitius  ciiain  tcstniur  boatissiiniis  Paiilns, 


animo  scnlint  gravom  ao  diutinnn  innlcstiam,  lanttiiD  B  scribeiis  nd   C  irintliios  :  Enipti,  iiiqiiii,  estis   prclio 


fldat  ei  ciii  ccrtat :  is  iwn  patielur  queinquam  leniari 
supra  id  qnoU  polest,  sed  [iiciet  elium  cuin  lenlalioiie 
proventuin  (l  Cor.  x,  15).  Qunsdam  eloclns  iiitcrdiim 
patitiir  in  torinciilis  dcliciTe,  ut  ngnosonnt  iinbccilli- 
tnicin  siiam,  alquc  eiisdein  po^t  fnrlissiinos  reddit  in 
ccrtaminc.  Il:ic  dispcnsatione  Petrus  tcr  abiiog:ivit 
Diiniiniim,  iii,edootiis  qiiniii  nibil  piissot  siiis  viribns, 
coiifMmiirei  fratrcs  siios.  Quoinodn  aiiieiii  caiilii'm.v 
rct?  Ul  sibi  diflisi,  liduciani  omncin  collocareiit  in 
Dominn. 

XVII.  Sed  jam  tempus  est  ut  du  altero  martyrii 
gciierc  dissorniniis  cli:iriiati  tu:o,  drt  qiin  eiiani  nccii- 
1'aiius  cst  disputandiim,  qmid  occulium  silet  oinnium 
tcinpnnim  commiinc ;  ncqiie  cnini  seniper  sa:viunt 


innfiiw,  gloriftcaie  el  portate  Deuin  in  eorpore  vestro 
(I  Cor.  VI,  '^O  ).  Iilco  Dcus  rodeiiiit  nns  prclio  saii- 
guinis  siii  ni,  scmol  n  pccoaiis  cxpurgnii,  deiiioeps 
vilnm  ipso  dignaiii  agerciiins. 

XIX.  Ac  syinbolum  iiiiporatoris  gesinmiis  impres- 
Siim  froiuilms  noslris.  Qnid  >i  gercns  signnni  thiisli, 
pncstotoiera  Bcli:il?  noiiiic  dodocoraiur  ille  ciijiis  in- 
oigiiia  gorimiis?  Coiitra  ^iiut  inipcraior  ^ibi  pl.icet  dj 
milile  pra:sironiin,  sic  existimans  illiiis  virtiilom  ipsi 
dcooii  et  ornaincnin  csse  :  sic  Deus  glorialur  iii  liis 
qiios  redciiiit,  (|!ins  l:ivii,  ipins  sanciilicavit,  qnns 
Spirilus  dnniitivo  digiiatns  esl,  <■!  vil.i;  saiictiiiKini.i 
declarnriiil  Doniini  graiiam  iii  ipii:;  noii  fiiisse  va- 
ciiain.  Si  Paulus  gloriatiir  in  discipulorum  pieiate. 


Norones,  Diodoiiani,  Docii  ac  M;ixiniiiii,   numqiiam  C  gaiidiiim  et  rornnam  suani  illoi  appellniis,  qiii  nilii 


l:iinoii  cessnl  dialiolus  oxorciro  Clirisii  niilitinm  pro- 
fcssos.  Ei  fnrtussis  eiiint  pnsihac,  doiiante  Clirisio, 
lcnipr.ra  quibiis  milho  tyraniiaruiii  pcrseoiiiinnes  af- 
fli,^oiil  Kcclo.siain  ;  iiumqiiiiin  iniiioii  d<  riitiira  biinl  cci- 
tamin;i,  niiniqiiam  m:irtyrin  qiiibiis  biiniii.e;  pii  glnii- 
liroiit  Deum.  Eoclesia  (piidoni  ndliiic  iii  huc  exili'i 
militans,  peculiaribiis  gaudiis  appliiidit  iis  qni  iii 
prnfossiniie  nnminis  Jesii  aiiimas  siias  fidoliier  depn- 
siioriinl,  ei  nd  lioruin  memnrias  inngiia  oinn  alacriliic 
ciiiioiirrilur  :  sod  cflelcstc  tbeairum,  Aiigeluriiiii  iiiy- 
rindcs  et  jusiorum  ciim  Chiislo  i'cgii:iutiiim  iiiiiuine- 
nbilis  populiis  applaiiduni  umiiibus  (|ni  ginocinm 
(idoni  ct  clinriinioin  inviotniii,  ipiain  li:ilienl  orga 
Iiiiiiiinuin  Josum,  imcgriiatc  et  iniiocoiilia  vil:e  tosti- 
lioniilur. 

XVIII.  Noc  soliim  profossioiie  (iilei,  qii;c  juxln 
Paiduni,  orc  iit  ad  saliili.-m,  gliiriliciilur  Dcus,  vc- 
rmn  oliam  cniilcssiiiiie  ooiiimissoriim.  ll;oc  nc  lomorc 
cx  iiobis  ipsis  Inipii  videamiir,  addiicenda  sunt  Scri- 
pliirariim  leslimnnia.  Eigo,  iiisi  pioriim  vilaredoret  in 
gloriam  Dei,  Cliristiis  iioii  dicerot  in  Evangolin  ;  Vt 
videani  operu  vestra  bona,  et  gtorilicent  palrem  vestrum 


erat  nisi  disponsatnr  alieni  iiiuncris,  aniioii  Diimiims 
magis  gloriatur  super  his  pro  qiiibus  mortiius  c>t? 
Jam  qund  in  librn  Jnb  ad  liiinc  inodnni  Salan.Ti  loipi;- 
tiir  Dniiiinus  :  Nitm  aiiimiidrerlisli  serviim  meiimJob. 
qiioiiioilo  non  sit  oi  similis  snper  lerrain,  liomo  simplex 
el  rcclits  ac  limns  Ueitin,  et  recedens  a  mnlilia  (Joh.i, 
8)?  nniiiie  .scrinoiicm  prnferl  de  siio  ciiltorc  glnriiui- 
lis?  Boatiis  auiein  P.uliis  spleinlidiorn  etiaiii  verlxi 
usiis  cst,  scriboiis  seciiiulain  ad  Corimliios  Episio- 
laiii  :  Dco  aiitcin  gialia,  qiii  seinper  Iriumphal  nos  iii 
Chrislo  Jesu,  et  odorem  nviiiio!  sua;  manifesiat  per  m  s 
in  omni  loco  :  qiiia  Chrisli  hoiiiis  odor  sumus  Dco 
(II  Cor.  11.  i).  Melius  est  iiomen  boiiuin  super  wiqitenla 
preliosu  (  Erc/i.  vii,  -2).  Scriptura  gloriosnm  fnmaiii 
D  appcllarc  solct  odoramojita.  Non  tanien  Deus  gloria- 
tur  boiiiinum  iiinic,  silii  placons  ac  gesliens,  sed  iio- 
straiii  snlutoiii  duiil  gloriaio,  el  iiloo  siibjeoit  Ap^sir- 
lus  :  /»  liis  qiii  salvi  fiuiit,  rt  in  liis  qiii  pereuiil. 
Qiinnindo  glnrilioatus  Dcns  in  his  qiii  salvi  lliuit  ? 
qiioiii;iiii  illius  illiistratnr  miscrioordin.  Qiioinoilo  in 
his  qni  percunl?  quoniam  in  his  dcclaratur  illiiis  jii- 
stilia. 


VARIORUM  NOT^I^. 

Vi   habel  quidem   liumana  historia.    H:oc  qiioc|iic  cssc  oonvinouiit.   Neque  vcro  iispinm  de  nliero  lioo 

pbrasis  volorilius  iiicngnita,  qui   iion  bnmaiins,  scJ  iioulyrii  geiiero.  apud  lllniii  sermn  osi.  Pamf.i,. 
ecoli;siasticns  liislnrins  iiiiiiciipant.  Pamkl.  Vaidiis  aposlnlits  scriberet  Gilntis.  Rocic  sic  Manii- 

Oiocleliani    Mnrcliiis  cniijicil  legenduiii  Valeriani.  liiis  iiro  Coriiitliiis.  Pamel. 
Voruin,  elsi  i<l  (ial,  plHrn  siiiil  alia  qu;eCvpri;ini  iinii 


695  DE  DUPLICI  MAUTYRIO.  891 

XX.  Nunc  ipse  sermonis  cnrsHS  nos  co  dcdnxif.  iit  A  caiore  pmniieiuiam  ageule  (Ibid.).  Ncc  l.imen  iioc  sic 


doceaniiiscl  pecealorum  coiifessione  glorificnri  Denm. 
Ilic  oicurrilpnitiniis  ex  liltro  Jesu  N:ive  Aclian,  (lui, 
quoiiiiini,  conlra  diviniiin  edicuiai,  Missiilrr.il  ex  »>:»- 
tlicutale  p.illiiini  ci;ccincum  iiisigne,  ac  duceiilos  si- 
clos  argciiii,  ac  lin;;uain  auieani  sicloriim  t|uinipi.i- 
giiitii ,  lopuliis  Israel  lerga  verlil  hoslibiis.  Iiaqne 
Josiie  dixil  Acli.iu  :  Fiti  mi,  da  gloriam  Doiiiino  Deo 
Israet,  et  conjilere,  aique  iiulica  milii  qnid  jeceris,  iie 
absccndiis  {Jostte  vii,  19).  Goiifessus,  dfdil  pceuiis,  ct 
avcrsiis  esl  iiiror  Doniini.  Ea  confessio  clarifi(ii\it 
Dti  jii.sliliani  acsapiontiam  :  sapientiaiii,  (|uod  illiiis 
oculis  niliil  essit  alisirusiim  ;  jusliiinni,  ({ood  nou 
sine  causa  p.issus  esset  lioslcs  iidveisiis  Israelem 
invalescere,   (iuoii(|uo  legcs  ipsiiis  iiiiiliis  honiiimin 


accipiendiim  esi,  qnasi  Deo  et  ejiis  Aiigelis  gratiiis 
sit  pi)St  Iap..uiii  rodire  ad  piclaleni,  (iu.im  cilri  la- 
psuiii  pcrscverare  iii  iiuioceniia  :  sed  S(ri|iltira  suo 
luoie  loi|uiiiir  socuiuliini  iiffcelus  liiiniaiios,  illud  le^la- 
tiini  esse  votens  Deo  graiissimam  esse  |ierc:itorum 
converjioiiem  :  Noit  eniin  qiiwrit  ntorlem  peccaloris, 
sed  ntngis  ttt converlaliir  et  vivat  (Ezeclt.  xviil,  52). 

XXII.  Aique  intcrdum  piorum  lioiiiiiiuin  lipsiis, 
quiimvii  enoriues,  diviii:i  dispcnsalione  verluntur  iii 
siiminiini  Eccleii^e  prorccliim.  Sie  lapsiis  cst  A|ioslo- 
loriim  priiiccps  sic  Paiiliis  genlinm  doctor,  .'■ic  .Maria 
Magdalcne,  (|uibiis  nime  Ecclesia  priccipiie  gloriatiir, 
qiioiiimlipsiis  ccsscriint  in  siabilimeiiiiiiu  ac  solaliiini 
doiiiiis  Doi.  Pr.-cierca  iion  liic  loqiiiiiir  de  vore  jiistis, 


mpuiie  viobil.  Nihil  cial  luagni  (iiiod  snlTiiratiis  erat  B  sed  dojustiii.  p!iiiris:.ica,  queiiiad.noi i  aliiii  .licii : 


Aclriii  :  uiagniini  t:.iiicii  crat  ducuiiiciiliiin  uiiivoiso 
po|iulo,  (piinliini  pcriciilum  sil  Dci  jiissn  negligere, 
eique  velle  Iniponere  ipiasi  qiiidqnam  illiiiu  fiigeret, 
aiit  qiiasi  faverei  praevaricatoribus.  At.pie  illc  quidom 
cum  esset  Jiidaiiis,  ob  uiiioiiiu  peceaiuin,  qiind  ipsi 
lcve  videliiliir,  severissinias  poeiias  dedlt,  hipi.latiis 
ab  universo  populo,  corporis  intcrilu  saliiiem  aiiimiic 
redimens.  Nou  enim  jiidicat  Deiis  bis  iii  idipsiiiii. 

XXI.  Scd  (piai  poen:i  nv.inet  illos  qni ,  posi  laniani 
Kvangelii  lucem  el  graliani,  poslea  qiiaui  seiiiel  illu- 
niin:iii  suiii,  guslaveriiiil  ctiam  donuin  coelesie,  ei 
partlcipcs  facli  suut  Spiriius  saiicti,  giistaverunl 
a-qiie  boi.iim  Doi  verbiiin  virlulesqiie  sseculi  veiitiiri, 
in  iiiult:i  atipic  iiiiiiiaui:i  criiiiin.i  rcbibiintnr,  criicili- 


^on  esl  opus  saitis  medicOySed  male  ltul)eittibits  {.Vallli. 
IX,  12  ).  Ai  non  eraiit  sani  qiiibus  lioc  dicebat  Doiui- 
nus,  sod,  Lfgi~  qualiciimque  observaiione  tuiiiidi,  sibi 
vidcbanlur  sani,  ct  iiteo  non  dcsidcrabani  iiicdicuin. 

XXlll.  IKcc  ciiiii  ad  liune  habeanl  niodiim,  dcside- 
raie  fr.iior,  coneiiiiir  assiduis  cxliortiiionibiis  exci- 
tare  ndeliiun  aiiiiiios  ,  ul  lota  eliam  vila  martyriiim. 
hoc  csl  lesiiinoniiim.  iedd:.tDeo;  (pioil  adeo  negli- 
gciuliiin  iioii  esl,  iil,  nisi  ea  pr:i;cesserii,  mariyriuin 
qiiud  saiigiiiiie  perliibeiiir  iion  sii  mariyrium.  Friislra 
euim  cerviccm  praibueris  caruifici,  nisi  priiis  occide- 
ris  uicnibra  qii3o  sunt  super  len  ara,  boc  cst  affccius 
qui  miliianiailvcrsiis  spiiituni,  o  liiim,  invidiam,  ava- 


gcntes  sibiiiictipsis  Filium  Dei  et  oslculuiliabcnies  ?  C  '''^'=""'  '1'^'^'"«'"  ■    'l>'i'>«is   qiiicu.nqiic  servit,  Dcum 


Qiii  lioc  siiut  ('liam  miseraliiliores,  qiiod,  ciini  lalos 
siiit,  aspernantiir  tamen  poeniientiiE  saliitiris  reiiic- 
diiiin,  coniciuiiiiiit  Eoclcsi:iin  mnteriiiini  greiiiiuin  nl- 
forailein  et  ad  saniiatis  instanrationem  invitaiitcni. 
Kj.ismodi  defectio  quanlam  piilas  igiiominiiiin  iiiu' 
Ecclcsia;  ?  Nec  ea  ignmninia  non  poiest  pertinere  art 
Cbristiim  qui  osl  capiil  Kcclesi:c,  el  per  omnia  siiiini 
C5i.e  (lucit  (piod  csl  corj.oris  ac  lueiubroniiii  ipsiiis. 
F.  diverso,  quanta  loiiiis  Ecclosiic  cxiiliaiio  ciiin  ipii 
1  psiis  est,  per  ptciiitcniiam  Ec.lesia!  reconciliaiiir  ? 
Ac  iic  p.ileiiius  iioc  gaiiiliuiii  apiid  11. is  laiit.iin  csse, 
D.iiiiiniim  aiidiauiiis  iii  EvangoliozaT«Liicani  lo.pieii- 
tiui  ;  Ita  dico  vobis,  qitod  gimdiiim  erit  in  cceto  snper 
iino  peceatore  poeiiitenlliam  agenle,  qnam  sitper  nona- 


qiiodani  inodo  abiicgavit,  ei,  Clirisiiiiii  ore  profilcus, 
vila  Saiaiiam  deum  coiifitetiir.  Nec  iiic  sermo  debet 
cuiqiiam  vidori  durior,  cuni  sit  vorax  ac  saliitaris  : 
quidqiiiii  lionio  i|uivis  Deo  :iiitepoiiil,  sibi  dciiin  facil, 
Ticc  possumus  duobus  servire  doiniiiis  :  unii-;  eiiiin 
est  Deus  ex  loto  corde,  cx  loia  aninia  ,  ex  lotis  viii- 
bns  (liligciiiliis. 

XXIV.  Qnisipiis  igiiiir  ore  dicit  :  i  Crodo  iii  uniim 
Deiiin,  t  et  servitavaritia:,  aiii  liliidini,  aiit  liixui,  silii 
iiioiilitur  sibiipic  rcpiignal,  aliiul  liiigua  sonans,  iiliiid 
aiiiiiiocelaiis;  vocc  taniuin  testiiiioiiiiiiii  porliibonsDoo, 
cuiii  vilaSaianam  oolal.  Eflicacius  aiilemestviuc  quam 
lingnae  tesliiiioniuin  :  iVoii  oiimis  qtii  dicil  :  Domiiie , 
Domiite,  intrabil  in  regnuin,  sed  qiti  fucil  votnntnlcin 


giiiUt    novem    jnstos  ,   qui    non    indigenl    ;;(r)iilc»(irt  j)  jPd/ris  ccr/cii/i.s  ( ;l/a«/i.  vii,  21).  Halici.tot  opcra  suaiu 


(  Liic.  XV,  9).  N:iin  lixc  claiisul:i  linit  |iar:ibol;im  dc 
p  storc  qiii,  rolictis  iioii  giiita  iiovein  ovibiis,  1111:1111 
qii:c  a  grege  aberravcrat  multo  laborc  qiKcsilaui  ac 
lanilem  inveniam,  im|  u.-uit  hiinieris  siiis,  et  caiibc 
resliluit.  Siniili  seuteiilia  cbiiidit  parabiilam  dc  mii- 
liere  (jii»  drachinam  pcrditain  inveMerai : /m,  dico 
vobis,  gaudium  erit  corant  Angelit  Dei  super  iino  pec- 

VARIORU.M  NOTiE 


liiigiiain  f:iciiiiiliain,cliainlaceiileliiigiia.lilen  Doniimis 
iii  Evangelio  zttr*  Jiianncin  it:i  loipiitnr  :  Opera  qum 
dedil  niilii  l'aler  ttt  pei  fteiam  ea,  ipsa  oprra  qitir 
ego  fiicio  tcslimonium  peyltibjnt  de  me  (  Joan. 
v,  3G).  Qiiomadiiiodiiin  igiliir  bona  opera  prodlcnliir 
Deiiiii  ,  ita  mala  quiiilaiii  iiiodo  loqiiniil.ir  :  Non  cj( 
Dens,  iiec  scieittia  in  excetso.  Quis  uoii  contremiscat , 


Acltan.  Morelius  Acliar.  Et  sic  etiam  lxx.  sed  vorsio  reposuit  smuh(/hi». Voruni  qund  illiid  Cypriauiciim  sil, 

h:cc  niixla  esi  ex  vnlg  ila  eilitione  Hieron.  ctLxx.  Iloc  piuo  aiietorem  sic  o\  instiiiilo  si  ri|isissc.  Est  aiiteni 

autcMi   iniiiim,  qno.l  pieiiilentiam   lapsorum  uiarty-  eiian,  pricter  veteruin  s 'nlentiain,   biijus    loci    cx- 

riuni  qiioildam  facere  videatur.  Pamel.  positio.  Pamel. 

Kitia  Lucam.   M:iniitiiis   qiiidem    hic    et    poslea 


893 


LIBER 


80« 


(jiiis  non  iiiliorrescat,  quis  non  lacerel  vcstiinenia  sua,  A  nas  tii)i  loi|uitur  voce  lyranni  :  at  (|uid  tibi  dicit  idcni 

(\u\s  iioii  olitiiret  aiiics  suas,  si  t:ilos  voeos  auiiiat  cx 

Cliristiano ?  Ouaiilus  liorror,  iiuanliis dolor  occupal  ani- 

nios  noslros  cuni  quis,  victits  tormentis,  jussus  abne- 

gareClirisluin,abncgat,clad  Jovis  statiiam  lliiis  adolet? 

Qiiain  (repidainus  niciiienlcs  nc  Dous  inlus  rulincii  iii 

Hobis  vibrct  iraj  suai,  iie  lerra  dehi-ceiis  iios  alisor- 

beat?  ut  interdiiin  unius  inipieias  supplicii  consortio 

niulios  involval;  et  siint  srelera  tain  iininania  ,  ut 

vidisse  quoiiueaulaiidissc  sit  deieslabile.  Scd  curalias 

in  siinili  criinine  lain  siiinus  coniiiveiiles  ?  ciir  el  iio- 

bis  adeo  blandimur  et  aliis?  At  vide  quid  dc  lalibiis 

loquitur  A(ioslolus  scribens  Tito  :  Profileutiir  se  nosse 

Dcmn.fiictis  aiitem  «ejrtiif  (Ti/.i,lG).ldoiii  in  iniore  ad 

Tiniolhcuin  de  vidua  qua:  negligit  r.iinUiam  :  Si  qiia 


por  tuani  concnpi.scentiam:»  Abnega  Cbrisium,elesio 
divcs  :  sacrifioa  Maniinonac,  el  Christo  niiiiliiim  re- 
niitle.  >  Quid  cst  quod  pollicelur  ?  aurum  et  argcnliiin, 
inutilciii  ni:iieiiam nisi  exerceas.  Nec  dicii, «  Morcre.i 
sod,  <  Oblecia  ociilns;  i  iinnio  potius  hoc  dicil :  t  Lu- 
crarc  pecuiiiani,  ad  bieve  lenipus  habitiirus,  perde  in 
a:ternum  aniniain  tuain.  >  Et  lamen  liic  sponle  siib- 
miiiis  geiiuaS3ian:n,cl,  abnegaioChristo,  tc  lotuniilli 
mancipas.  Qnid  aiilein  Christiis?  <  .Meus  e-lo,  et  vive 
iii  xteriiuin  ;  coiitcmne  diviiias  illas  lcmporarias,  cl 
ego  libi  cenitipliim  reponain  in  liuc  sa:culo,  el  vit:>m 
a;teriiainiii  fiitiiro.  Rcliiiqiieterrain,claccipecuRlimi.J 
Ac  Deus  isia  pollicciis  deserilur;  et  diabidus  lam  ni- 
Itili  res  casque  falso  promiiieiis ,  adoraiur.  0  loed  iiu 


aiiiem  tuornm,  maxime   domeslicorum,  curam  non  lia-  B  defcciiotteiii !  o  lurpem  idololalriam  !  o  iniquam  per- 


bel  fidem  negavii,  et  est  infideli  deterior  (I  Tim.  v,  8). 
Si  ftdem  negavit  i|iia!  tiegligentius  habet  suam  fami- 
liam ,  quid  diclurum  puias  de  iiis  qui  sc  totos  dedi- 
derunt  maminon:c  ci  vcniri?De  Cltrisliaitis  utique 
loqiiitur  Paulus  scribeiis  Philippeiisibus,  ciim  ail  ; 
Qiiorum  /inis  interiiits,  qiiorum  deus  venter  est  ( Pliit. 
lii,  19).  Qiios  eosdein  laxat,  scribens  Komanis  :  Jlu- 
jusnwdi  Cliristo  Domino  non  serviuni,  sed  sud  ventri 
(  Kom.  XVI,  18).  Seriire,  juxla  Scriptiirarum  eon- 
suetudiitein,  dixit  pro  colere.  Venlrem  coliinl,  eum 
qiiem  habent  pro  deo.  Jam  de  avarilia  matiifostiits 
eiiam  pronunliat ,  scribens  ad  Colossenscs  :  Moriiji- 
cate,  iiii|uil,  membrn  vestra  qum  sunt  siiper  lerram  , 
fornicutionem,  iinmunditiam,  libidinem,  conciipiscentium 


muiationeiii !  Quo  pra:mio  sollicitavit  humani gcneiis 
primosauclores?  Osiendil  pomum,  et  dedil  mortem. 
Meiidacio  fefellit :  Non  moriemini,  sed  eriiis  siciii  dii, 
scientes  bomim  et  malum  (Cen.  iit,  i,  5).  Atque  illi 
deliisi ,  qiialeiu  dciininiim  deserueruiit,  et  ad  qiiom 
defecerunt?  a  qua  felicitale  cxcideritnt,  el  in  qiias 
xrumnas  semel  cotijecermit?  Sod  idcm  ille  tcnelna- 
riiin  princeps  qui  Ev;c  locittus  esi  per  serpentcni , 
iiobis  loquiiur  per  satellites  suos  ac  minisiros,  per 
lciias  et  lenoncs  ,  per  cos  qiii  pelliciiiiit  ad  ainorem 
pccuirui",  ad  ambitionem,  ad  voliiptaiem ,  avocanies 
a  siiiceritate  qit:eest  in  Cltristo  Jcsu.  Idemille  loqiii- 
tur  iiobis  per  coticupiscenlias  nosiras,  <|ua!  viviint  in 
iitcnibris  nostris.   Nec  dicit   quod  homo  lyranniis , 


malain  et  avariiiam  ,  quai  est  simnlucrorum   serii/MS  C  «  Aul  inilti  ol)loinpera,aiit  morere;)  iicc  osieittat  ear- 


(Cul.  tn,  5). 

XXV.  Execrainitr  eos  qui  procumhunt  ad  Diana; 
siitiulacrum  :  qitanio  jitstius  eos  execramitr  qui  toio 
peclore  serviiinl  mammon:r,  qui  illi  qiiotidie  saciifi- 
canl?  Et  si  avanis  est  idololatra,  qui  pecuiiiie  slmlio 
lcnclur,  qui  quod  h;rrcditaie  obveiiit  aul  iiidusiria 
partum  esl  recondii,  nec  erogat  in  egenos ;  quid  cctt- 
seiidum  est  de  his  qiti  lenocinio,  qui  foenore  ,  qiii 
r.-p!o,  qui  fraitde,    qui   caliiiitniis ,  (|ui  opprimciidis 

pau|ieribiis  re ctuiniilant?  Alqiie  li.ec  iJolorum 

sorvitus  niin  soliiin  ittvonitur  ititer  Chrisiianos,  vernm 
etiani,  qiind  gcniendum  csl,  iitler  epi.scopos.  Porro 
lcinnleiilia  adeo  contmniijs  csl  Afiii:;c  nostiic,  ut  pro- 
peinoduin  iioii  Iiabc.iiit  pto  crimine.  Aitnon  videmns 


ceres,  c:iteiias,  uncinos,  sariagtnos,  ani  caminos  iii- 
censos,  noncruces,  laqiieos  autgbidios;  sed  laiiliiiti : 
«  Contomnc  Deum,  renuittia  vii;c  coelesrts  haercdiiaii, 
et  coinmille  aditlieriuin  ,  cl  capios  V(ilii|ilatem.)  Sed 
qiialom?  Momcnlaneam,  et  coiporis  tanluiii,  quot  ati- 
tem  amaritudinibus  coitditam  ?  inrantia,  pcricnlo,  su- 
por  oiniii:\  vero  secrclo  conscienlia;  cruciatit.  ll:oc 
esi  esca  diaboli ,  hoc  atictoiameniiim.  Siipciitliniii 
piirro  qttale  esl?  Dicat  itiajnrc  ciim  lide  boains  Apo- 
Slolus  ;  Slipendiiiin  pcccali  mors  esl  (/{om.vt,  •23).  Qn:T! 
mors?  coipoiis,  qitam  solatn  miiiitatiir  el  inferiC 
liolcsl  lyianiius  Itoino?  non,  scd  ittors gcbeiin;^,  qit.t; 
littciii  tioscit.  Pliis  polest  Itoiito  tyianniis  qiiaiit  dii- 
bolus-  lllo  (piodaiiintodo  cogit  boininis  iialuram,  tiihil 


ad  inariyrum  meitioria^Cbristianum  a  Cliristiaiio  cogi  D  aliud  poiosliiuim  sollicitare  :  dejicere  iioti  poie>t,  nisi 


ail  cbrielatcitt?  An  hoc  leviits  crimcii  c-se  ducimus, 
quaiii  hircitm  imiiioI:iic  Baoclio ?  Mihi  vidoiur  iitnlio 
gravius,  si  rem  reciar.iiinno  vclimiisexpendere.  Ciim 
lyraniiiis  dicit  :  c  Abtiega  Clirislum,  et  iminola  Jovi, 
ct  esto  amicus  nosier;  aut  mnrere  :  >  s;i'pe  lingna  ne- 
gal,  cordereclamanle,  et  m.VnusadoIetllius,  cum  ani- 
nius  inliis  adoret  Christuiit  :  q»ainqu:im  Itoc  (|itoque 
gravissimum  est  ciimen,  lameii  aliiiuaiit  impieiatis 
culpam  elcvat  Ititmanae  n:iturai  imbecillilas.  Ibi  Saia- 


asseiitiaris,  conieinpsisse  vicisse  est. 

XXVI.  M;rjor  ilaqiie  vcitia  dcbeinr  Cliristum  in 
tortneiitis  abneganli,  qtiam  fpoiiteasseiitionti(li;ibnlo, 
cui  credidisse  cst  Chrisiiim  abnegasse.  Ille  meiidax 
est  ct  omnis  mendacii  paler,  illius  promissn,  qiian- 
tumcumque  fionte  blandiantur,  niliil  alitid  siini  qitain 
presligi;c  pollicientes  iii  exitiiim.  Ne  quis  itaipic  sic 
sibi  blandialiir  :  <  Sum  pcccator,  anto  pecuniaiit,  scr- 
vio  libidini ,  studeo  lionoribus,   iiidnlgco  vindicuc , 


YARIORUM  NOT^. 


/  orro  temuleiiiia  uilco  commiinis  cst  Africa:,  clc.  iium,  iil  piitci 
Qu(.d  pnKmisti  de  episcopis,  habcl  cx  lib.  Cypriani  Carceres,  c, 
>lc  Lnprn;  Imc  vcro  cx  I).  Aiiguslino  Episi.  adAiiXi- 


tetur  Africanuj  essc.  Pamel. 
cntcnas,   uiiciiios.  Ontnino  sic  lcgeiidnm. 
Pamei,. 


897 


DE  nLl'LICI  MARIVIUO. 


898 


dciiiiiis  suin  voluplalibns  :  sed  Cliiisliim  iion  abiicga-  A  raiiniim  ila  loqiii  Cbiisiiaiio  : «  Iuccnde  iliiis  Jovi ;  i 


vi.i  Al  rcfl.imat  libi  Doininus  ipse  :  Non  polcs  duos 
duiidiios  colere  (  Maltli.  \i,U).  El  iuicrliii  liorics 
aboiiiinaiiiiiiin  iliurilicali  aiil  libcllali  ('onnumcii  , 
ipsc  forlassc  iliiirilicalis  aul  libellniis  iclciior.  Illos 
Lumaiius  iiictus  violenlior,  qiiani  ut  l.tiiiiiiis  iiatura 
possit  viiiccre,  eo  coiiipulit,  ul  iiiiplas  voces  proniant 
liiigiia,  rcclainantc  conscientia  ;  tu  tani  vili  niercedula 
solliciiaius,  spoiiie  delicis  ad  euni  a  ci.ijiis  lyraniiide 
te  Clirisius  suo  taiiguine  redemit  :  cnjus  jain  toius 
Cs  f.ictus  ,  quciiiadniodum  ait  Aposlolus  :  Emiiti  esiis 
piciio  iiUKjiw,  et  -.Jam  non  estis  vesiii  (I  C'or.vi,20,19). 
Iliijiismililiain  professus  cstadsaiularelavacriiin,  liuic 
dcdisii  iionien,  liujus  sacramenlis  iiiitialus  cs,  acce- 
pisli  doualivuin  elpigiiijs  Spiritus,  ne  qiiid  dubitares 


iiiliil  addcniem  nec  cxigenlem  ut  Cliristuni  abneget : 
si  adoleverit ,  noiiiie  ciinclis  nianifcstum  crit  illum 
hoc  ipso  Cbristum  aiinegassc,  quod  Jovi  fccei  il  tliy- 
niiama,  etiamsi  iiiliil  profcrat  impiuin  in  Cbrislimi? 
Queinadmodiiin  qui  inngicis  arlibus  utunlur  (  a  qiio 
nialiiiios  Domiiii  misericordia  liberavit,  sicutaca;tc- 
ris  omiiibus  quibus  ,  juxta  vcterem  Iiomiiiem  quon- 
dam  anibulaiites,  tencbamur),  tacite  Chrislum  abiie- 
gaiit,  duiii  cuin  da^monibiis  habenl  foedus.  Jam,  si 
Macliab;ei  fratres  una  cum  niatre  inaliieruiit  tot  crii- 
cialibus  exanimari,  quam  cariie  suiila  vesci,  sic  »s- 
tiniantes  eiim  Deum  Legis  auciorcin  negare,  qiiisquis 
sciciis  ac  volens  legis  prxcepta  violat,  qiio  pacto  sibi 
blandilur  qui  in  luxu,  lemulentia  ,  avaritia ,  rapiiiis, 


de  pryinibso  stipeudio,  simulque  diabulo  deiiunliasii  B  aduUeriis  aliisquecriminibus  consenescuiit,  quie  gen- 


pcrpeiiias  iiiimiciiias,  renimtiasli  omiiibus  illius  pom' 
pis  ac  voluplaiibus  ;  exsiilflasti ,  cxsibilasli,  jurasti  in 
YCilia  Redenipturis  :  cumque  tot  viliis  servias,  tibi 
places  quod  nondiim  sis  iliurificaius  aiit  libellatus. 

XXVII.  Si  quis  niiles  juratus  in  vcrba  C.xsaris  , 
profugeret  ad  Turcam,  et  ex  illius  arbitrio  facerel  ea 
qiix  sciret  ingratissinia  Cxsari ;  nonne  coiiiprcbeiisus 
ad  siippliciuin  rapcrctur  ut  deserlor,  ut  pcijiuus,  ul 
peifiiga?  Quis  auicm  aiidiret  eum  iia  deleailculciii ; 
«Niiii  sum  desertor,  iioii  abiiegavi  C;esarcin?  Aiiiioii 
niox  audiret :  cQuid  refert  si  lingiia  lacuit?  Rcipsa  ab- 
negasii,  et  plusquam  abncgasti ,  qui  iion  soluin  de- 
scniciis  niilitiaiii ,  vcriiiii  eiiain  ail  lyiaHniim  et  hos- 
leiii  imperatoris  lui   irrccoiiciliabilcni  irausfugcris.i 


Mcrito  lidclium  aures  abomiiiantur  apostaiw  vocabu-  Q  inysiicoCliristl. 


liiim  etiam  leges  noluerunt  esse  impuniia  ?  Et  cuin 
tot  inodis  Christum  abnegent,  cum  toties  immoleiit 
danionibus  ,  pro  Christiaiiis  habeii  posiulanl?  Aiqiie 
in  bissunt  qui  palam  ista  commitlunt,acpropemodura 
etiam  gloriantur  in  rebus  pessimis;  adeo  non  pudct 
aiit  piget  admissoriim  !  ei  lainen  audcnt  venire  iii 
Ecclesiain  sanctorum,  audent  inisceri  giegi  Domiiiico. 
Tales  interduin  lolerat  Ecdesia  ,  iic  provocati  magis 
etiain  perliirbeiit  populuin  Dei  :  sed  qiiid  prodesl  iion 
ejici  coetu  |)ioruiii,  si  merueris  ejici?  Niiii  ejici  rcme- 
diuiii  est,  et  gradus  ad  recupTandain  sanitatein : 
ejectionem  meruisse,  sumiiia  inalorum  cst.  Ac  frus- 
ira  miscctiir  coetui  sanctoriim  iii  leniplo  manulacto  , 
si  siibiiiotus  est  a  consortioDeiet  ab  universocorporc 


luin  :  verum  hoc  non  ibi  tantum  exseciandum  est , 
cuiii  iiK.enso  tliusciilo  aul  scriplo  libello  reiiiintiatur 
jinifcssioni  noniiiiis  Christi ;  scd  iibicumqiic  conteiii- 
piis  Cliiistl  legibus,  obleniperatiir  Satannc.  Nec  eniin 
rcfcrl  quid  sonet  lliigiia;  qua;  si  soiietClirlstuin,  cum 
."iniiiius  sii  dcditus  Ciiiiiiiiibiis,  noii  esl  professio,  sed 
hypocrisi^,  abiicgaiura  Cliristum  si  iiictus  urgeat 
qiii  preinlt  thurilicatus  aiii  iibellatos.  Alque  iii  his 
rebus  qiiaj  sic  hiter  so  piignant,  ut  neuira  ferat  alte- 
rius  consorlium,  quotics  lianc  amplectinuir,  aliam 
abdicaviiiius  ;  quolies  uiiain  icjeciiiius,  alteram 
agnoscinius.  Cujusmodi  suiit  liix  ct  teuebra; ,  belluin 
ct  pax,  mors  et  vita,  Deiis  et  Dcllal ;  qiiemadmodum 
tcstalur  et  beatiis  Paiilus  in  secnuda  ad  Corintbios  : 


XXIX.  Oporiel  autem  et  illud  considerare  quanlo- 
pere  Christlani  abhorrent  ab  idolotliyiis  ct  ab  in- 
gressii  fanurum,  aiquc  ab  Ipsis  eliam  simulacris.  Cum 
beatiis  Paulus  clamct  neque  idolum  esse  aliquid 
neqne  idolothytum,  niullo  niiniis  fanuiii  ex  lapidibus 
coiistruclum  esl  aliquid :  et  taineu  plurimoruin  aiii- 
mus  ea  religione  teiieiur ,  ut  niortem  onpctant  ciiius 
qiinm  guslcnt  idolis  iminolatuin  :  ct  incxpiabllc  pia- 
culiim  esse  ducant,  si  ingrediantur  fanum  Jovis  aut 
Apnlllnisaut  Diaiia;,  seque  pulent  coiitactii  slmulacri 
vehenieiilcrcontaminarl.  Eqiiidem  probo  taliiim  reli- 
gioncm,  si  slbi  coiislet  iii  omnibus.  Nunc,  proh  dolor! 
videre  est  quosdam  in  his  pene  superstitiose  irepi- 
dos,  in  aliis  ubi  gravior  erat  nietuendi  caiisa,  nimiiim 


Qme  ciiim  participaiio  jusiiiia:  cnm  iiiiqiiitaie  ?  aut  qiia;  jy  cssc  securos.  Per  se  non  Inquinal  aiilmain  conlacius 


socictas  luci  ad  lenebras?  quw  uulem  convcitlio  Cliristi 
ad  lielial?  Adliiesissc  Belial,  cst  abiiegasse  Cbrislum, 
ulcuini|ue  lingua  aul  babilu  Cbristum  prolilcaris, 

XXYIll.  De  boc  si  quis  simpllciorum  diibitaiit  , 
dabo  argiimenlum  crassum  et  cvldens.  Flngainus  ty- 


idoli,  nec  ingressus  lanl,  nec  esus  idolotliyii :  sed  por 
sc  polluii  eoiiscientiam  amor  pecunix,  inceslus,  rapi- 
iia,  hypocrisis  et  his  similla  nionstra.  Quain  vcro 
coiigriilt  horrere  fani  ingressuin,  nec  horrere  in  teiii- 
ploSpiritui  consecrato  victiinas  immolare  d;cnioniis? 


VARIORLM  NOT/E. 


Tliurificati  aul  libcUuli  noiiicn.  IIoc  ilcriim  cx 
D.  (ypriano  ,  qni  laiiicn  libellaticos  nuncupat. 
Pamkl. 

ISe  qiiid  dubitares.  Niniis  s;cpe  ineulcat  baiic  cer- 
lain  in  Dei  lidein.  Pamel, 

Tiircum.  Ila  sorex  suo  indicio  deprchenditiir. 
rAMEL. 

Utcttmque  linfjua    et  liabttu    Chrisitmi  profitearis. 


Caule  ct  hoc  legendum.  Pamel. 

A  quo  malo  iios  Duinini  misericordia  libcravit.  IIoc 
cliam  ;iddidlt,  ut  Cypriani  vidoretiir  hic  liber,  qiiippe 
qiiciii  magicas  artes  professum  fuisse,  (|uaniquam 
perpeiam,  qiild;ini  tradunt.  Pamel. 

Macliabaii.  Recie  sic  Manuiius ,  pro  co  quod  erat , 
Maccubaii.  Pahel. 


8<J» 


Liutii 


900 


(^lainal  saricliis  1'iiulus  scribciis  Cdiiiiiliiis  :  Netciiis  \  p:nici  siiiil  qiii  sic  morliii  siiiit;  et  lamcn  deom:iii)iis 


</iiii;  lemplum  Dei  eslis,  el  Spiiiliis  Oni  liabital  in  vo- 
bit?  Si  quii  au(cm  templnm  Dci  viuluecril,  dispcrdcl 
illiimDcus(l  Cor.  iu,  10  ).  liiirsiis  iiieiiilrm  Kiiislola  : 
.'1m  netcuis  qiioniain  inembrit  venru  lemjtluin  suiil  sancii 
Si>irilus  qni  in  vobis  etl,  qtiem  liiibelis  a  Deo.  et  non 
Ciiis  vesiri?  (lCor.M,  19.)  Qiiiid  si  Cliiisriiiiioriim  pe- 
('liirn  sibi  cuiiseeravii  Deiis,  iil  iii  illis  liilinbiloi  pcr 
S|iiriiiim  suuiii,  illic  dclicialiir  cl  iiiambiibii,  illic 
iiiiiril  sibi  oflerri  viciimam  puram  iii  omui  luco.  Kt 
qiii  iii  hnc  lcinplum  Dco  sacriim,  ejiclo  saiicto  Spi- 
lilii,  iiidiicii  nbomiiiationcs  (|uns  in  my^Licn  visioiic 
ciiiispcvil  Ezocbiel ;  (|iii  illic  sedcm  iacil  MaiiimuiKU, 
Veiieri,  Ciuiio,  Uacclio,  aliisipu;  |iiirlentis ;  qiii  ibi 
da:inoiiibus  imniolat  spiircissimas  bu^tias,  veiciur  iii- 


pronuiitiat  :  El  lii  leslimonio  fidci  piobali  invenli  smit 
(llebr.  XI,  59),  perspiciie  declaraiis  eliaiii  viia  boiia 
pcragi  martyriiiin  fidei.  E<clesi:c  quidem  iisus  discer- 
iiit  illos,  cognominibiis  nppellans  cos  qiii  violeiita 
morie  decesserunt ;  eoiifi'Ssores,  qui  cor.slanter  in 
criiciaiibus  ac  minis  mortis  professi  siinl  nomen  Do- 
mini  Jesii,  parati  morlem  oppelere,  vel  poiiiis  mar- 
tyrii  siipremam  roronam  ambienles.  Apud  Deum  ta- 
ineii  (pilcumqiie  carnem  suamcrucilixeriint  ciim  viiiis 
ei  coiicupisceiiliis,  qiilciimipie  Chrisio  verc  coinmor- 
liii  siiiil,  eiqiie  In  IJaptismo  coiisepulli  suiil,  «t  jain 
iion  sibi  viv;iiii,  nequc  muiido  ciii  seintl  nioriui  suiit, 
sed  ei  qiii  pro  ipsis  e4  iiiorums,  mariyie-i  suni,  iiec 
m.irlyriim   coroiin    frandabuiiiiir   :    iiipriuiis  ;iii!era 


gredi  famim  Kcuiium  ue  conlainiuLtiir.  Pioimle  nemo  B  iiioiiacbi,  qiii  vere  mouacbi  snnt,  ar  vligiiies  qua;  vcie 


sibi  frusiru  bl:iiuliaiur,  Deus  non  irridetur  {Gid.  vi), 
coiistel  sibl  uoslra  religio,  nec  alios  detestemiir,  ipsl 
gravioribus  obnuxii  criminibus  :  ticc  nlibi  .siimis  rcli- 
giose  lliiiidi,.  alibi  impudeiiler  iiiipii.  Sod,  Cbrisiuni 
semet  prufessi,  tota  vita  redd:imu$  llli  lesliiiioiiiuin, 
ci  uiidii|ue  glurilicemus  illuiii,  obedieiiies  illiiis  pro!- 
cepiis;  ul  iii  boc  cognoscaiit  bomincs  qiiod  vcrc  lidi- 
iiiiis  illi,  (|uod  cx  animo  diligimiis  illuiii,  ei  quod  non 
siiiiulalc  ad  sacriiin  lavacrum  adduximiis  nos  illiiis 
militix. 

XXX.  Beaius  Aposlolus  prxdixit  nolli  pie  viverc 
volentl  iii  Clirisio  Jcsu  defuturam  pcrsccuiioiiem.  Si 
doest  tyraiinus,  si  lortor,  si  spoliiilor,  inm  doerit 
coiicupisceiUia,  martyiii  niatoriam  quulidiaiiani  iiubis 


virgiiics  suiit.  Ne(|uc  cnim  luciis  dc^erliis,  saccus  pro 
vcsie,  lcgiimen  pro  cibo,  iieqiic  jejunia,  neque  clia- 
mciiuiic  monacliiiiii  absolviint ;  siili  liis  iiivoliiciis  iii- 
tordiiiii  latcl  aiiiiiiiis  v:ilile  iiiuiidiincs.  Qiiiid  ila  dc- 
prcbeiiditur ,  sl  ad  niuiiiis  nliqiiud  ecclrsiaslicimi 
Yoceiitur  :  Ibi  videas  qiiosdain  cx  illis  faciliiiiic  vinci 
deiiciis,  impaiieiitioresinjiiriaruii),  appelciiiioies  vin- 
dieiic  qiiiiiii  quivis  iilius  sit  cx  media  plcbe.  Qiiid 
causicesi?  Quoniam  curpiis  exercuciuiit  iiiagis  quain 
aniimim  ;  cuin  beatiis  Paulus  doccat  quod  exercitatio 
corporalis  ad  iiiodicnm  ulilis  sil,  piclas  ad  oinnia  vaUat 
(I  Tini.  IV,  IS). 

XXXII.  Noii  bicc  dixerim,  quod    improbaiidi  sint 
qiil  talibiis  niodis  castigant   corpiis  suuin  et  in  servi- 


cxbibeiis.  Poslremo   liaec  ipsa  niala  qti;e  sccum  de-  G  tiilem   redigiml  :  scd  qiiod   Sataiias,  mille  iiisiruciiis 


fert  vita  mortaiium,  i|Uiequc  piisciim  linpiis  commu- 
i;ia  suiit,  martyrii  coiouam  iiubis  p:irabuiit ,  si  pla- 
ciile,  si  cum  grailiirum  actioiie  pcrtiilorimus.  Neque 
privali  siint  luarlyrii  glorla  qiiicuiiii|uc  violenta  morle 
coiisuiiimaii  iiun  siinl.  Qiiis  auiem  :iusit  vol  Abra- 
hain  piitriarcham,  vel  liiijus  fllium  Isiac,  vol  bciilum 
Jiib  eximere  e  inarlyrum  numero?  Quic  carniiioinje 
gravius  lorserunt  curpiis,  quam  Piitriarcbx  niciiteiii 
torquobant  naturiC  aflcctiis,  cum  iiicuiiclantcr  nd 
Dci  jussuiii  apparcret  immularc  liliiiiii  uiiiciim  ct 
iiiiicc  cliarum ,  in  quo  tota  spcs  crat  illi  pusicritatis? 
Quid  defuit  Isaac  marlyrio,  ipii,  iiibil  ubmuiiiiiirans, 
passus  est  se  colligari  cl  iinpuni  buslo,  iiecexpnvll 
iii  ccrvicem  vibratiim  maclucram?  Ciijiis  autom  mar- 


arlibiis,  nonmimquam  illuilil  iiicaiiiis,  iiaiisfiguraiis 
se  in  angcluiii  liicis,  el  ex  hujusinoJI  co;poruiii  cxer- 
ciiameiitis  indiicit  lllls  falsain  s:iiirtiinoniai  pcrsiiasio- 
nom  ;  cumqiie  iiiUis  madoant  spirilalibiis  viliis,  ct  sibi 
el  aliis  Ir.ibcniur  pii.  Talis  er.it  justilia  Pliaris;curuni, 
ciii  pr.clala  est,  judifcCbristo,  Publicaiii  injuslitia.  Iia 
suiit  et  virgiiies  faiuic  ,  (iiia;  solidam  exisiimant  pie- 
tatem  corpus  haliere  viro  intactum,  cum  aiiimus  ava- 
riiin,  siiperbia,  inviilia  et  obtrcotaiione  sit  coiru- 
ptissimus.  Siiiit  et  falso  viduic,  (piie,  duiii  vivuiit  in 
deliciis,  Clirislo  innrlua!  suiil.  In  sumina  lainen, 
qiiisi|uis  verc  Chrisiianus,  cujiisqiic  slatus  aut  uidi- 
nis,  habei  cerlamina  sua,  habet  crucom  sunm ;  quain 
si    paticiilcr   lollil,  si  coiislaiilcr  susiiiict,  tcsiimoiiio 


lyriura  audcbimus  coufcne  cum  bis  qiiic  passus  cst  ])  suo  glorilicai  Dimiimim,  tantiim  iie  sibi  viiidicct  lau- 

dcin  bonorum  operum  :  hoc  eiiim  non  esl  glorificaro 
Deuni,  sod  clai  ilicare  seipsuiii. 

XXXIll.  Ilabot  unusquisqiic  fidelium  agoncs  suos, 
liabcl  advcrsariiim  diaboluiii ,  babct  agunolhctain 
Dciim  ,  liabet  tbeairum  iioii  suliim  Ecclesiic  et  An- 
gelorum,  sod  et  infidclium  ;  qucmadmodum  dicit  Pau- 


J,.b? 

XXXI.  Qiiod  sl  quis  adbuc  diflidit  sorinoiii  nostro, 
ccrtc  beati  Piiuli  veibis  iioii  piilerii  difiidcre.  Is  scri- 
licns  ad  llcbraios,  urstis  ab  .Abcl  u^qiio  ad  GciJeoiiein, 
iiigenleiu  sanctorum  (atalogum  receiisci,  iii  quo  plu- 
res  sunt  qul  nou  delunctl  sunt  luurle  violeiila ;  immo 


VAKIORU.M  mJM. 


lllic  amai  sibi  offerri  vicliina>n,  eic.  Mire  detorquei 
h.inc  Malacbla;  Scripturain  auclor.  Pamel 

Proinde  nemo  sibi  (rmlru  blunditur.  Iloc  riirsum 
mutuatuscst  nd  vcrbum  cx  libr.  Cypriaiii  de  Lupsis, 

Paiikc. 

1'Mlesia:  quidem  usus,  clc.  Noii  |cr  umnia  Cyiirla- 
iiicam  esse  hanc  inarlyris  et  coiilessoris  diirciciiiiain 


toino  I,  Episl.  IX,  salis  oslcndimus.  Pamel. 

Iiiiprimis  aiitein  moiiaclii.  Ilic  eiiam  birvam  sibi 
deirahit  porsonauis  hisirlo,  qul  iiescivit  Cypriaiil  s;e- 
culo  nioiiacbaiuiii  noiidiiiii  iiaiiim.  Pamgl. 

iSeqiie  ciiim  tociis  deserlus.  Plaiio  siiiit  h;cc  Erasini- 
ca,  ai(]uc  adeo  et  caulelcseiida.  Pamel. 


901 


I)E  DUPLICI  MAhTYIUO. 


002 


liis  iid  Corinlliios  :  S;>M(«fK/H»i /■fic(i  s«iH«s  ;)(i(ji(/o  ci  A  Ciir  oiiiiii  ille   fi-Aiulfliir   niarlyrii  gloriii,   por  qicm 


Aiigelis  et  liomiiiibus  (I  Cor.  iv,  9).  Si  viiicimus,  glo- 
riaiilur  Angcli,  gliiriaiiliir  ei  ficJfliuin  Ecclesi.v,  gl;)- 
rialiir  cl  i|iso  Christus  in  inembiis  suis.  Siti  vinciiimr 
igiiavia  nosira  ,  U'iuiii[ili;it  Satanas  cuin  :ingolis  siiis, 
insuliani  nobis  iiicreduli,  ac  liciiin  coniiiincliis  affi- 
ciunt,  (licentes  :  <  Eiceiiui  jaclaiii  se  iciliinptos  a  ly- 
raiini(Je  Sataiix,  qiii  pniJicant  sc  moitiios  inin  do, 
nibilo  minusvincimiur  a  cupidiiaiibus  siiis  qii:ini  nos, 
quos  dicuiit  adbiic  leiieri  siib  ngno  S:ilaiia'.  Qiiid 
prodest  illis  Daptismiis,  qiio  dicuiit  cxui  vcterein  lio- 
minem  cum  aclibus  suis,  el  iiului  iiovum  qni  seciin- 
dum  Deuiii  crealus  cst  ?  Quid  prodesl  illis  Spiritus 
sanctus,  ciijus  aibitrio  (liciml  se  leinperari?  Cur 
semper  in  ore   liabeiit :    Evaiigelium,    Evangtliuin; 


noii  stclil  i;ii  niinus  mailyriiim  pciegerit?  llt  cdii- 
tia,  merccdeiii  aposlat.e  rcrel  (|uisqiiis  lioc  aniiiio  vi- 
vit,  iit  Chiislum  ncg:Uuriis  sii  si  jactura  boiKiriim, 
aiit  ciirporis  criiciatus,  aiii  iiuns  sit  acci|iiemla.  Qiii 
ob  paiilubiin  peciiiii:c  pejerat,  aii  is  vciehitnr  abiie- 
garo  Cliii^iiiin,  si  tuta  rcs  pciiclitctiir,  si  inlcnietnr 
infainia,  carcer  ct  iiiors?Qiii  ob  febriciilain  ad  in- 
caniairiciim  remedia  confiigit  ,  an  is  malit  criiciatus 
nioite  tiistiores  perfeire,  qu:ii,i  Cbri>to  reimntiarc? 
Immo,  qui  lolies  ob  brevem  carnis  delect;Uiiinfiilain, 
oli  nioineiitaiieain  glori:ini,  delicii  a  Cbristo  ,  vitam 
liabebit  vileiii  pro  CliVi^to?  Nec  liunc  tyrannus  fecit 
apostatain  ,  sed  ad  lyianiiuin  accessit  apost:iia.  Ut 
aiitem   est  similis  ceilaiidi  ratio  ,  ila   iisilein  armis 


ciim  tiita  vita  discrepet  ab   Evangelii   praccepiis?  »  B  f'"'''''""' '"""i' •^""""""'od' snnt  ad  lias  piignas  qiii- 


QiiaiUo  credltis  piidore  siifruiidlUir  Ecciesia ,  cmn 
lnc  iiigerunliir  ab  liosiibus,  nec  babet  (|Uo  icfellat 
o|iprobria !  Noiine  videnius  totuin  Ecclesiie  caHiini 
demlitere  viiltiis  atqiie  erubcscerc,  qiioties  aliijua 
virgo  qiise  Cliristo  nupserat,  dilapsa  ex  aiigelico  cnu- 
lubernio,  dcfecit  ad  siiipriim  aiit  coiijugiiini  ?  Quantiis 
niueror  occupat  omniiim  iiostrum  aiiiinos,  sed  prici- 
pue  pastormn,  si  (|uando  Cbristi  miles,  lormeiilis  iii- 
ferior,  renuiitiavit  impeiatori  suo  !  Qiiantus  autcm 
ex  adverso  Satan;e  iriunipbus! 

XXXIV.  Itaque,  fraires  dilectissimi,  si  vere  diligi- 
mus  Deuin,  si  qiiotidic  peiiiiius  ex  animo  :  Sunclili- 
cetur  noinen  luum;  siimnio  studio  advigilenius,ncc  nbi 
polluamus  noinen  illius,  sed  et  inorie  et  viia  glorilice- 


bus  oslendimus  ciudirmandos  ad  marlyrium.  Fi- 
des  est  (piae  piign:U  ei  siiperat  iii  niartyribns ; 
nee  qiiisqii:im  dcfecit  in  loniieiiiis,  nisi  fidci  dcfecln. 
XXXVI.  Orandiis  igiiiir  assidue  Di^iis,  ut  lldeni  in 
nobisangeat :  est  enini  Dei  doiiuni,  illi  debciurom- 
nis  victori:e  glori;i.  Iiigeiamiis  illorum  aniniis  ei  inli- 
gaimis  quam  borrendum  crinieii  sil  oninis  id:ilo!a- 
iria,  qiiaiii  severe  punita  sii  a  Deo  siib  Lege  velere  : 
(piot  millia  trucidarit  Mnyscs  ob  vitulimi  aurcum. 
Deiiide  propnnaiur  CDinparatio  manifesta;  ididolalria!, 
cum  imiiiolaiiir  siiiiulacris  ,  et  occulue,  cum,  con- 
teiiipto  Deo,  obcditiir  pcr  concupiscenliani  S;ilanx. 
Deinde  conferalur  inter  sc  Deus  fons  omnis  boiii,  ct 
diabiiliis  oiniiis  maliiia?  princeps.  Osteudaiiir  ei  in;e- 


imis  illinii,  jiixta  beaii  Paiili  monita  :  Viveiites  sine  (]  qnaliias  coiitiibernii  :  in  aliera  parte  snnt  fili  Dei, 


qiierela  nt  simplices  filii  Dei ,  sine  reprelicnsione  iii 
medio  naiioiiis  piav*  ct  pervcrs;c,  intcr  quus  lucea- 
inus  sicut  Imniiiaria  in  mundo,  veriium  vit:c  conti- 
nentes,  ad  gloriain  Cbristi  Jesu  regis  ei  agonotlictae 
iioslri  ,  qui  suuin  esse  ducil  qiiicijuid  iii  membris 
ipsius  geritur.  P.itiamiir  cum  illo,  ul  cum  iilo  giori- 
ficcinur  iii  die  Doinini.  Kos  liic  illum  clarificemiis 
apud  boiniiies,  ut  ille  nos  clarificet  cl:iriiate  sua  c(;- 
rani  Angelis  snis,  cuin,  ul  inqnit  beatus  Paiihis,  ve- 
neritglorificari  in  saiiclis  siiis.  iVeiiio  coroiialur  nisi 
teyilime  certaveril.  El  hi  qui  corruptibilein  coroiiam 
aiiiliiunt,  ub  omnibus  le  abstinent  (I  Tliess.  i,  9 ; 
II  riiiioi/i.  II,  5;  I  €or.  ix),  niliil  noii  facicntes  qiiod 
ad  victoriain  conducit  :  quid  iios  faccre  convenii   ut 


concives  Aiigeloriim ,  ei  lisredes  bealie  immortaliia-. 
lis;  in  altera  lilii  Uelial,  soticlas  oinnimn  d:cinonuin 
et  h:eredcs  gelieiin;!'.  Coiifeiatur  et  impnr  maliti;c 
geiiiis,  compareniur  divcrsa  stipciidia.  ILcc  si  prius 
fuerint  persuasa,  ct  iiilimis  iiifixa  visceribus,  faiilis 
crit  vicloria.  Nunc  fldes  muliis  nalal  lii  labiis,  cum 
in  cordc  aiit  nulla  sit,  aiit  vehementer  langiical.  Quis 
cnim  non  proliletiir,  qiiod  iii  Deiileninomio  legimns: 
Aitdi,  Doininiis  Dcus  luiis  Doininus  unus  est.  Et:  Do- 
minuin  Deuin  luuin  adornbis  et  illi  soli  servies 
{Deiiler.  vi)?Qiiis  iioii  qiioiidie  recital  ore  :  Crcdo 
iii  Deum  Patrem  omnipoleiiieiii?  At  non  credit  in 
Deuiii,  qiii  iion  iii  eo  solo  collocal  lotius  fclicilatis 
siiac  ridneiam;    iiec  uiiuin  liabel  Deiim  ac  Dominnm, 


asseiiuamur  illain  immortalis  viiae  coronain  incorru-  D  qui  per  scortationem,  per  luxum  cl  av:iiiti3m  Satanae 


piibilem  et  immarcescibilem  in  ccclis  ? 

XX.KV.  Ilic  si  quis  roget  qiio  paclo  qiiis  possil 
esse  mariyr  sine  sanguinis  effiisione  :  quisquis  hoc 
aiiinioscquiturjiistiiiam,  ul  mortem  cilius  admissurus 
sit,  qiiam  velit  a  jusiiiia  deflecterc,  huic  prompta  vo- 
lunUis  pro  martyrio  deputabiiur.  Deus  enim  non 
xstimat  quemquam  cx  eveniu  rerum,  sed  ex  afrcclu. 


facit  imperata  ;  iiec  illi  soli  servit  qui  servit  vcii- 
Iri,  (|ui  deditiis  est  Iiuic  mundo,  qui  iii  pravo 
positus  cst. 

XXXVII.  Ethnici  pntant  plures  esse  deos,  ct  hoc 
tibi  viileris  perrectiis  Cbristiaiuis ,  (jiiod  persu;isura 
liabes  uniiin  esscDeum?  quid  magni  facis?  Idem 
crcdunt  Jiidaei,  qiii  quolidie  blasphemant  iii  synagogis 


VAniORU.M  NOTjE. 


Demittere  viillus.  Quid:iin,    iion   recte,   dimiiiere. 

PiMEL. 

Qiii  ob  (ebriculam  ad  incimiaiiicnm  reiiiedia  con- 
(iiijil.  Ne.-.eii)  qiia:  reinedia  liic.  niairicuiii  inlel- 
bijat.  Noiiio    iiesuil    pcr    periammala    cl   iiicanta- 


meiita  veiuias  rcmedia  passim  febricitaniibus  spon- 
deie.  Pamel. 

Toiius  fclicitatis  »k(b  fidudam.  Corrupte  et  hic  (]ui- 
dem  infelicilaiis  :  qiiia  etlam  |jauIo  posi  oiiiiserat  vo-« 
cem  es,  esi  ciiam  lioc  caute  legeiiduiii.  I^amdl. 


9ti5 


LIBEI'. 


$01 


is  :  iilrni  crcduiil  diLMiioiifts  ei  conlrcniisciiiil.  Si  A  omiii  <:»s(o(/w  scrixms  cor  iiicum,  nc  qun  palcnl  aililus 


Sll 

veiecrcdis  iii  Dcuni,  cicde  jusunii  ct  voraocni  :  ju- 
Sluni  iii  remuneramlis  piis  ct  puiiiendis  impiis,  ve- 
racem  iii  promissis.  Ciede  noii  (!ssc  speni  salutis,  iiisi 
pcr  Filiuiii  ejus,  queni  )iro  noliis  omiiibus  tiadidil  iii 
nioriem  :  crede  niliil  acciderc  iiKili  posse  iis  (pii  se 
loiosillius  vdiunlaii  tradidorunt  cl  in  illo  persevc 
raiii.  Iloc  est  credcre  in  Deiini  r^ilrcin,  lioc  esl  cre- 
dcrein  Kilinin  ejiis,  Ikic  csl  crcdcre  iii  Spiiiiuni  saii- 
ctiim,  uiiuiii  Dcuin,  ci  Ecclesiam  sanctam,  mysticiini 
Cliristicorpus,  extra  (piani  noii  csl  salus,  ei  in  qua 
niiii  cst  piTuicies. 

XXXVIII.  Quisquis  iii  lali  pelra  pedes  aiiimi  fixc- 
rit,  adversus  onwies  lentationum  incursus  siabii  im- 
iiiobilis.  Exempli  gralia  :  lacessilus  es  convicio,  sug- 


obaniliulanti  quxTeiiliqiie  qnbm  devorel.  Tulissiimini 
autcni  cordis  niuniincniuin  esl  subriclasciiin  iiistnnti 
oralionc,  jiigique  Scriptiirariim  mcilllatiiinc  :  Oiniiis 
ciiim  Scripliirn  ciiviiiilus  inspirnld,  ulilis  esl  mt  docen- 
duin,  iid  arqitenduin,  ad  corripicnduni,  ad  erndien- 
diini  in  jusliiiii,  itt  perfecliis  sit  lioino  Dei,  ad  oinnc 
opiis  ionuin  iiislruclus  (II  Tini.  iii,  IG).  Lx  iiac  igilur 
colligoiKhc  snnl  si.Miieiitia!,  qiias  ad  inauiiiM  el  velut 
in  prociiiclii  liabeas,  ui  liis  prolinus  scrpenlcm  Ciipiit 
erigenlcin  dcjicias.  Niillus  csl  cniin  animoriiin  inor- 
bus,  ciii  noii  pr;isciis  leiiicdium  divina  Siripliira 
suppcililarct.  llinc  coniparanda  siia  cxcnipla  pi<iriini 
scd  pnccipue  Clirisli,  quibus  sc  qnisquc  vd  aMiincl 
vel  consiilctiir. 


gcril  libi  caro  vindicla;  cupiditaieni ,  priiis(|uam  re-  B      XL.  Yeiiio  niiiic  ad  illa  mala  qiiBC  vel  ipsuii  na 


spondeas  sic  cogita  tecum  :  Huiic  malcdicuni  ho- 
niinem  subornavit  diabolus,  ut  inc  dcjicial,  ac  dc- 
jectuin  perdal ;  sed  ausculia  quid  suadeal  imperator 
tuus  cui  mililas :  Beali,  iiiquit,  miles,  qitoniam  ipsi 
y.ossidebunt  lerrain.  El:  Mea  estvindicla,  et  ctjo  rctri- 
bnam.  Quid  suadct  forlissimus  ille  Christi  dux  Pau- 
lus  :  Non  nosmeiipsos  vindicimles,  cliarissimi,  sed  ilale 
lucum  irw.  Diabolusdicit :  f  Frucre  vindicia,  el  perde 
viiam  a;tcriiam.  )  Deus  dicil  :  «Vince  iii  bono  nia- 
liiin,  et  noli  resistcre  malo  :  et  accipc  cum  Filio  nico 
posscssionem  regni  coelcstis.»  Mux  dispice  utri  poiius 
cxpcdiat  obtemperare.  Dicil  tibi  per  concupiscentiain 
luani  diabolus  :  «Moecharc,el  frucre  temporaria  cor- 
poris  volupt aic,  el  esio  ineus  servus  et  colucres  ge- 
licinur.»  Audi  potius  quid  dicai  tibi  Deus  :  <  Speriic  C  lcr  :  quemadmodiim    non  respicit  quantuin   aliiiiiis 


tu- 
ram  iMiniiiiis  comiiantur,  vcl  forluilo  vidcniiir  infer- 
ri.  ILcc  qiioquc  piiis  aninius,  et  ad  piigiiaiuiHm  iii- 
slniciiis,  fibi  verlci  iii  raateriain  corona;.  Exeinplo 
faciam,  quod  dico,  clarius.  Excutitur  aliqnis  faculia- 
libus  suis,  sive  bello,  sive  naufragio,  sivc  rapina.  Ne 
proiinns  hie  cogitet  laqueum,  aut  rationeni  malis  arti- 
bus  sarciendi  qiioil  periil ;  sed  ita  secum  loiiuaiur  : 
«  Dominiis  esi  (jui  teiii;it  meandiligam  ipsum  ex  tolo 
corde.  Ipse  dedii,  ipsc  abstulit,  sit  noinen  Domini 
bciiedictuni.  Graiias  agat  quod  acceperitex  Doinini 
benignitate,  ngat  graiias  quod  nmiscrit  ad  pruba- 
lionein  fidei.  Si  liaec  dixerit  eo  animo  qiio  dixil  saii- 
ctiis  Job  ,  ciim  illo  mcrcedem  :iccipict.  Dominiis 
jRSlinial,  iion  qiianium  qiiis  peidai,  sed  quam  paiicn- 


lcmporariam  voluiitatem,  ct  accipe  cenluphim,  boii« 
con^^cieiiti.x  gaudiuin  in  boc  s;cculo,  cl  vitam  stcrnain 
iii  rutiiro  :  el  expende  utri  potius  sit  aiiscultandum.  i 
Siiggcrit  tibi  pcr  carnis  affecium  veluti  per  Evam  Sa- 
laiias  :  i  Vive  gcnialiler.i  Ex  adverso  dicit  Chrislus  : 
Ueali  qui  lucjeiil,  (iitoninm  ipsi  consolitlionem  acci- 
pient.  Ad  eunidem  modum  de  c;cteris  leiilatinnibus  , 
objice  tentalori  clypeuin  Scri|ilurarum  ,  in  quibus  li- 
bi  loquitur  Deus,  non  ininore  lide,  quani  si  tibi  coram 
ore  ad  os  loqiierctur.  Ex  his  torrcniibus  sumc  tibi 
lapides,  qnihus  dejicias  supcrbuin  Goliaih.  Ilabcs 
cxcnipluma  Domino  tuo,  sic  ille  prosiravit  diabolum : 
ncc  dcjicias  aiiiinum  si  sxpiiis  invadal,  ac  siibinde 
inajoribus  macliinis  aggrediatur  :  iiiliil  potest  adver- 


largiauir  cgcntibus,  sed  quo  animo.  llabct  aliquis 
(ilium  uiiice  cliaruin,  co  le  mors  oibal  pr;cnialura, 
peslilcntiaspolial  te  cliarissimis,  sponsa,  libcris,  anii- 
cis;  ferto  pntieiiler,  etdic  :  i  Doniino  iia  visuni,  ctsic 
fortassis  cl  nobis  espcdiebat  el  iioslris  :  sit  nomcn 
Domiiii  henedicluin.  »  Sunt  ei  moibi  qui  non  niiiiiis 
atroces  iiabent  cruciatus,  qunm  ulla  poiesl  infcrrc 
tortoruin  sxvilia,  v,  luti  plcurilis,  iscliiasis,  podagra, 
piralysis ,  calculus,  renum  et  vesica;  exulccralio. 
Tale  si  qiiid  accidcrit,  nc  incns  exasperctur  ad  im- 
paticntiam,  nc  lingna  erunipai  in  voces  blaspliema.i, 
sed  cum  bcalo  David  ci  Ileli  saccrdotc  dicat  :  Uo- 
miniis  est,  faciat  qtiod  bonum  est  in  oculisipsius. 
Iia  inala   qiuc   non    iiifcriiniur  ob  Clirisii   profcssio- 


sus  eiim  qui  lecuin  csl.  Dic  illud  Joannis  :  Mnjor  est  D  iiem,  vertcmusnobis  in  conmam,  cl  Cliristo  iii   glo 


qui  in  nobis  est,  qnani  qui  in  islo  mtiiido.  Siiccurrat 
illud  Domini  dictuin  :  Confidile,  quoniam  ego  vici 
mundum.  His  oraiionibus  si  Christi  miles  fuerit  exer- 
cilatus  ad  connicluin ,  in  dies  compcriet  suum  anta- 
gonislnm  dcbiliorem. 

XXXIX.  Ncc  lanicn  reinittendx  sunt  excubix,  si 
quando  hosiis  siinulabit  tranquilliialcm ;  scd  obscr- 
vans  illius  insidias,  dicat  cum  beato  Abacuc  :  Super 
custodiam  meam  slabo,  et  graduin  fitjnin  sitpcr  pelram. 


riain.  Ac  lict  fortassc  ul  Domiiius,  nostra  toleraiitia 
propiiialus,  aul  nuferat  arnictioncs  aut  iniligel;  quoil 
si  non  fit,  tamen  liac  ratione^faciemus  ul  qiiod  ani- 
mo  iinpatienli  fuissct  iniolerabile,  fiat  palientia  iiii- 
~lius.  ilis  atque  hujusmodi  argumentis  non  desinemiis 
nos  invicem  exliortari,  ad  illiistrandani  Doinini  glo- 
riani,  cujus  tiluluni  et  insignia  gerimiis.  Pricslcmiis 
illi  inariyriiim  iii  suo  quisqiic  stalu  ct  ordiiic,  iion 
solum  in  adversis,  verum  etiam  in   prospcris.  Iii 


VARIORUM  miJE. 


Quoniam  ipsi  consolaiionem  accipient.   Est   etiam 
liwc  Erasini  vcrsio.  Pamel. 

i^tluti  pleuriiis.  Magis  placcl  lioc  Morclii,   quain 


quod    babebant  prius  excusi,  pleurelis,  aul  Maniil. 
pleuresis.  Pamel. 


y05  ORATIO  I'UO  MAurvmBiis.  ooo- 

:ulvtisi.s  agnoscaimis  aiiioieni  paliis  nngellaiiiis  iios  A  ilns  possiiims  sijvlinere  :  ita  (let  ut  lola  vila  iiosira 
ad  coiTcclionein,  etgfaiias  agaimis  cliaiiiali  quadili-  iiiliil  aliiid  sil  qnaiii  lesiiiiionium,  declaiaiis  a|iud 
gil  nos,  iit  (llios,  quos  abdicare  iion  viilt,  sed  enieii-  credeiites  et  iiicredulos  sapienii.ini,  Itonilalcin,  irii- 
datos  rei  ipcre.  Iu  prospcris  irqiic  gialias  agaimis  il-  sericoidiani  ac  vcriialeiii  Dei  Pairis,  el  Filii  illius  Je- 
lius  bonit.iii,  qua  coiisolatur  iios  ul  lenlaiioiiuiii  piii-      su,  el  Spiritus  sancti.  Aineii. 


ORATIO   CYPRIANI  ANTIOCHENI, 

PRO  MARTYRIBUS. 

Hacios,  liagios ,  liagios ,  saiicte  sancioruni ,  Paier  castam  ,  conlra  onines  iiisidi;>s  sxciili  gloriosa    fidc 

patrani  iiostrorum,  Dens  Abrahani,  Deus  Isaac,  Dens  degeiitem  ,  conlra  diaboli    iiiinas   et  carnalcs   illc- 

Jacob,  Deus  Apostolorum  ,  DeusPrnplictarum  ,  Deiis  cebras   inunitnm   pectus  conccdas,    ne    violcnli   ei 

Virgimiiii ,  Deus  beiie  viventium  ,  Deiis  credentium  ,  ^  crucnti    liosiis    lethalibus   larjucis    iinplicemiir  ,    nt 

Deus  ct  Pater  Doniini  noslri  Jesii  Clir'sti  fllii  tiii :  sigiimn  salutis  aneriia!  iiicoliimc  pcrferamiis.  Pcllc 

te  iiivocamus  supplices,  pariier  et  deprccamur,  Fili  a  nobis  oinncin  sajculi  illiiviein  oinucmque   diaboli 

uiiigcniie,  qui  ex  ore  Aliissimi  procrcatiis  es  aiile  peisuasioiiein.  Laqucetiir,  ciincidal,   et  supereiur  a 

nuindi  dispositioneni,  et  ex  Maria;  sanciae   viigiiiis  nobis,  ct  ainoveatur,  sicut  a  Sarra  famula  lua  Asmo- 

ulero  per  myslcrium  edilns,  orantibiis  iiobis,  saiicii  dciis,  da!mon    ncquissimiiF,  cxstinctiis  per  angelimi 

desiderii  spiritale  iucremcntum   et  intcgriialem  cor-  tuiim  sanctum  llaphuel.  Et  siciit  Tobia;  affiiisti ,  iti 

dis  prsstare  dignare  ,  ut  lavacro  salulari  rccreatum  niihi  adessc  digiieris.  Et  iit  tribiis  pucris  in  camino , 

pectus  a  delictis  carnalibus  incoliime  pcrsislat.  Pcti-  ct  Danieli  inisericordiam   prcsiitisii  ,  sic  circa  nos 

inus  (ide  illibala,  inente  incorrupta ,  devoiione  i'o-  faniulos  liios  facere  digueris.  Qiii  morluos  siiscitasti, 

busta,  operalionc  seu  dileclionc  coiitiniia,  ut  in  Ec-  csecos  illuminasti ,  surdis  audilum  ,   niuiis  cloquia, 

clesia  sancta  tna  iios  (lorerc  pcrmittas  :  quoniam  libi  claudis  gressnin  ,  leprosis  sanitaiein  dcdisii ,  ila  et 

(lectimus  geiiua    el  curvamns  cervices,   cui  .Angeli  da  fainiilis  tiiis ,  qiii  te  tota  virtnte  meiitis  credimus 

et .Archangcli,  niillia  inilliiim  Mai t\ luiii,  cliorus  Apo-  nalum,  passuin,  veniurmn  judicare  vivos  ct  moriuos. 

stoloruni  et  Propbelarum  gloria  exsullani,  cui  omiies  Assiste  nobis  ,  sieut  Aposlolis  in  vinculis  ,  Thecla;  in 

aves  canunl  l.mdcs,  liiigiiae  confitcniur  coelcstium  ,  G  ignibus,  Paulo  in  pcisecutionibus,  Pctro  in  (lnctibu.;. 

lerreslrium  et  inferiiorum  :  libi  omiics  aquaj  in  coelo  Qni  sedes  supcr  septem  tliroiios  ad  dexlcram  Patris, 

et  sub  coelo  coiifitentur;  le  insensibilia  seniiunt  :  lu  respice  nos  ct  libera  nos  de  iBicrnfc  inortis  inicritu  : 

es  soliis,  et  pneter  le  el  exlra  le  neino.  Te  quaesu-  unus  in  uno,  Pater  elFilio,  Filiiis  iii  Palrc,  Spiritiis 

mus,Domine,  Paler  omiiipotens,  qui  soli  (ilio  coiis-  sanclus,  per  quem    et  cuin   quo  est  tibi   iii    sancta 

picabilis  cs,  cujus  Angeli  et  Archangeli  obtemperant  Ecclesia  honor,  virliis,  claritas,  majestas,  polcsias, 

libi,  Doiiiine  Palcr:  te  oramiis  ul  tiibuasiiobis  iiien-  benedictio,  immorlalitas,  et  nunc   et   in   a;lernum  , 

lem  iiitegram ,  innocentiam  purain  ,  sinceritatem  dc-  semper  el  in  omnia  ssecula  saiculoruin.  Amen. 
votani,    conscientiam    sanciam ,  purain,    sobriam, 

VARIORUM  NOr^E.. 

Cypriani  Antioclieiii.    Quis  fucrat   isie  Cypriauus,  Innoceniiam  piiram.  Morellio  riirsus  acceplam  de- 

Anliochenus  niagus  ct  Justinu:  aniasius,  infra  diceiur.  beiniis  voccm  pnram ,  et  paiilo   post    voccni    lioslit , 

OxON.  ubi  legilur  criienii  Imiis,  alibi  desideratas.  Pamkl. 
Soli  fitio  conspicabilis  es.  Mss.  omnes  el  vet.  exc.  Ut  signmn  siilutis  meriim  incoliime  perferamui.  lis- 

conspeciabilis.  Veruni    illiirt  placct,    quod    simililer  dem  pene  veibis  niitur  etiamiium  Ecclesia  in  ca;rc- 

dixcrit  Prudciitius  :  coram  refiilsit  ore  conspicabitis.  nioniis  Uaplismi.  Pamel. 

Pamel.  D 


ORATIO  CYPRIANI  ANTIOCHENI, 

QUAM  SUB  DIE  PASSIONIS  SUiE  DIXIT. 

DoMiNE  sancte,  Pater  hagios,  Deiis  hagie,  et  liagie  Jacob,  Deus  palrum  noslrorum,  Deus  Apostolornm, 
Deus  meus ,  quis  enim  major  ic  ?  libi  gralias  ei  lau-  el  Deus  Propheiarum ,  el  Deus  Marlyrum ,  qui  fuisli 
dem  refeio  ,  Deus  .\bralia?   cl  Deus  Isaac  et  Deus      ante  mundi  disposilioncm  ,  Deus  vivorum  ,  ventunis 

VAP.IORUM  mTM. 

Deus  Abralio!.  Pra;niiltit  idem  Graviiis  ,  Deus  Pa-  apparel ;  qnia  sic  fere  ubiqueScriptura.  Sed  nobiscum 
Irum   nottrorum,  qiiod  vulgo  |iosipoiiilur ,  quanlum      lcgiint  luss.  Pamel. 

Patrol.  IV.  S.  CiPKUN.  29 


907 


S.  CYPRIANI  ORATIO  PRO  MARTYRIBUS. 


908 


jMdicare  vivos  et  morluos  :  qui  cs  Deus  vcrax ,  qui  A     Te  deprecor,  Paier  majeslatis,  qui  in  finc  (empo- 


sedcs  super  Chernbim  ei  Seraphira  sedem  honoris 
tui ,  el  prospicis  abyssos  :  qiii  vides  cuncla  priiis- 
quain  nascanlur;  (|ui  hnbes  poioslaicm  occidere  ct 
rursus  resiiluere;  (ini  liabcs  poiesiaiem  de  arido 
viride  fiicere.  Tu  omniuii)  Duiniims  doiiiinalor ,  li- 
bera  me  ab  hoc  sxculo,  et  exaudi  me  oraniem ,  sicut 
exaudisli  fllios  Israel  de  lerra  iEgypli,  et  non  libi 
crediderunt,  nec  faiiiiilo  tiio  Moysi. 

Vx  peccaiis  meis !  Ciim  elcvaveris  confiingerc  lcr- 
ram ,  sub  qua  Ossura  pelrarum  ine  absconsurus  suin 
ab  anle  viriutem  luani  ?  Cui  inonli  diclurus  sum : 
Cade  super  me  ;  et  cni  colli :  Tege  me  at)  ante  meium 
Domini,  cum  le  levaveris  confiingere  terrain  ?  Rogo, 
Domine,  subveni  niihi :  noli  secundum  actum  nieuin 


rnm  misertus  es  noslri ,  miltens  nobis  Jcsum  Chri- 
slum  liliuin  tiiiim  Domiiiuni  Dcum  Salvaiorcin 
iiostrum,  nalum  cx  Maria  virgine  de  Spirilu  saiiclo, 
annuiitiante  Gabriele  angelo,  pcr  qiiem  nos  libcrasti 
dc  pcriciilo  niortis  imniiiienlis. 

Et  te  deprecor,  Filiuin  Dei  vivi ,  qui  fecisli  tnnta 
mirabilia,  qiii  iu  Cana  Calihcc  dc  a<|ua  viiium  fc- 
cisii,  propter  Isrscl :  qiii  ca-cis  ociilos  aperuisti ;  qiii 
siirdos  audire  fecisii ,  (|iii  paralylicos  ad  sua  nicmbra 
revocasti ;  qui  solvisti  linguas  bliisoriim ;  d;cmonio 
vcxalos  sanasti ;  claudos,  cnrrciites  fecisii  velut  cer- 
V09  ^  mulierein  do  profluvFo  saiigiiinis  liberasii ; 
inortiios  suscitasti ;  super  a(|iiain  pcdibus  ambiibisii ; 
qui  Pclro  labcnli  inanum  liadidisti ;  qui  marc  fun- 


me  jiidicare,    niliil  cnira   in   praeceplis   luis   parui.  B  dasti,  et  terminuin  ei  posuisti ,  et  dixisii :  Hiic  usqiK; 


Exaudi  me  oranlem,  siciit  exandi^li  Jonam  dc  veiitre 
ceti,sic  exaiidias  iiie,  et  ejicias  iiie  de  morlc  ad 
vitam.  Sicut  Niniviiae  induerunt  cinerom  et  ciliciiiin, 
ct  pamiteniiam  egernnl  anie  Doininum.  Exomolnge- 
sin  facienli  aiite  conspcclum  tuum  pro  universis 
peccalis  meis,  qni  es  ainator  poeiiiienlix>,  niiscrcrc 
inei.  Sed  ei  David  dicit :  Doniine,  propier  noracii 
luuin  dele  pcccilum  nieum.  Ct  cgo  dcprccans  ina- 
jestatero  tunin  :  Dele  universa  peccuta  mea,  el  exaudi 
ineoranlein,  sicut  audisti  tres  pueros  de  caiiilno 
ignis,  .^iianiam,  Azariam,  Mizaelein  :  el  inisi»li  an- 
getum  tuum  cum  nimbo  roris,  el  cunfusus  est  Nabu- 
chodonosor  prsepositus  regni  :  qiioniam  tu  es  Rex 
regnantium  et  Doniinus  dominanlimn ,  qui  sohis 
habes  iinmorialitateiu  ,  et  lucein  li:ibiias  inaccessi-  £, 
bileiu ,  quam  neino  bominum  videt ,  gec  videre  po- 
tcst.  Exaudi  rae  oraniem  ,  sicut  exaudisii  DaDielcm 
dc  lacu  leonum,  el  misisti  Abacuc  prophetam,  et 
altulil  ei  prandiiim,  el  dixit:  Prande  pranditim  quod 
libi  misit  Deus.  Ei  dixlt  Daniel  :  Non  relinqucl  Do- 
ininus  quxrentcs  se.  Exaudi  ine  orantcm,  sicnlexau- 
disli  Tobiam  et  Sarram  duin  urarcnt  in  atrio  doinus 
su:c  :  tunc  obtulit  pro  cis  Raphael  angelus  oralioncs 
coruni :  sic  et  lu  cxaudlas  [ireces  meas,  el  admittas 
ad  aulam  sanciam  tuam  oraliones  mcas,  et  conti- 
nentcr  iniitas  Angeluiii  tuum ,  qui  deleat  universa 
deiicia  mea ,  sicut  dolesii  spiritum  immundun)  a 
Sara  filia  Ragnel :  et  niiiniincs  cor  meum ,  sicui 
illumiiiasti  oculos  Tobia'.  Exaudi  me  orantem,  sicut 


venics,  et  hic  te  Cdiifringcs  in  virlute  tua.  Te  deprc- 
cor  Filium  l»ei  vivi,  prnpler  universa  commissa  inea  , 
qui  es  in  ccelis  Filins  iii  Patre  et  Pater  iii  te  in  scin- 
piteniuin,  quisedes  su|ier  Cherubim  et  Seraphiin, 
scdein  lionoris  tui. 

Tibi  assisiuiit  Aiigeli ,  Archangeli ,  numcrus  iniiu- 
menibilis,  timenles  et  pavenles  honorem  et  virluiein 
tuam  ,  clamantcs  voce  magna  ct  dicenles  :  Sancliis  , 
Saiiclus,  Sancius,  Dominus  Deus  sabaoth.  Tn  ipse 
nohis  lestamcnlum  fccisti  :  l'elite,  et  aecif)ictis; 
ptttsale,  et  apenetur  vobis.  Qiiodcttmque  a  Vatre  ineo 
peiieritis  in  nontine  vieo ,  ego  a  Patre  pet»  nt  acci- 
pialis.  Ego  pelo,  iit  aciipiam;  qiiaero,  ut  invcniam; 
ego  pulso,  ut  aperiaiur  mllii;  cgo  iii  tiio  iiomine 
peto,  ul  tu  a  Paire  petas  ,  et  detiir  milii.  Paratiis 
suin  propier  noinen  luuiii  viclimani  saiigiiinis  fun- 
dere,  et  quodciimque  lormentum  siistinere.  Tu  es, 
Domiiie,  aiiditnr  inciis  et  defeiisor  :  defende  ine  ab 
adversariomeo.  Aiigclus  luus  liicis  protcgal  me,  quo- 
niam  tu  dixisti  :  Quod  credeiites  petierilis  jier  ora- 
tioitem,  dubilur  vobit. 

Oinnis  liomo  mcndax ,  w  es  verax.  Slcut  tu  rcpro- 
niisisli,  poiestatein  hahes,  Domine,  daremihi  omnc 
sacrameniuin  luuin  ca-lesie ,  ut  dignus  sini  ficicin 
sanctorum  luoruin  videre,  Spiritus  in  me  opereiur, 
viilunias  tua  In  me  fiat :  quoniam  tibi  spnpondi  om- 
nllnis  diebiis  viuc  ii)e;c  ,  qui  passiis  cs  sub  Pontio 
Pilaio  bonain  confcssionum ,  qui  crucifixus  desccn- 
Uisti ,  et  conculcasii  acuieum  inortis.   Devicta  est 


cxaudisti  Susannam  iiiier  manus  scniorum,  sic  me  D  inors,  devictus  esl  iiiisiicus  dlaboliis.  Tn  rcsiirrexisii 


liberes  ab  hoc  ssbcuIo,  quia  tu  es  amator  purse 
co^scienli;!'.  Exaudi  ine  orantein ,  sicut  exaudisti 
Ezcchiam  rcgem  Jud;i:  et  dclttsli  ah  eo  infirmilatcin  : 
sicet  a  me  aufcras  innrniilatem  carnis,  et  augcas 
niihi  ad  fidem  ,  sicui  illi  auxi&li  aniios  quiodcciiii  ad 
vitain.  Libcra  mc  de  medio  Sa5cuti  hnjVs  slciil  libe- 
rasti  Theclam  dc  mcdio  amphiihcatro,  libera  nic  ab 
omni  infirmitate  earnis  meae. 


a  iiiortuis,  et  appaiiiisti  Aposlolis  liiis  :  sedes  ad 
dexleraiii  Pairis ,  qui  venlunis  es  judlcare  vivos  ct 
morluos.  Tu  domiuabcris ,  libera  me  de  manu  qu«- 
n^iitis  aiiimam  meam.  Per  noincn  tuum  libera  mc 
ab  advcrsaria  potcsiate,  ut  0|icn)  dcs  vinccndi  ini- 
miciiin  inciim  :  qiioniam  tu  cs  poiens  assertor  ci 
advocatiis  prccuin  et  pelilionuiii  iiostranim  anima- 
ruin.  Die  ac  nocte  interpelles  pio  peccaiis  meis , 

VARIORUM  NOTyE. 


Qiii  linbes  potestalem  oecidere.  Adjlcio,  occidere 
ciim  Morcllio  ex  ms.  Adjicit  :iutcm  prxterea  Gravins ; 
qm  hobtt  poteslatem  wortificare,  <(  rurttim  tivifi- 
care ,  sed  noii  placct   :  alio(iiii  eiiim  l>is  id  rcpeie- 


relur,  Ex  ipso  lamen  addidi  illud,  ct  de  viiidi  aridum. 

Pamel. 
Aiiie  Domimtm.  Hoc  rursum  cx  Gravio.   Oniisimus 
vcio  cuin  ms.  paulo  post,  vocabulum  ei.  supeifluum. 


909  TRACTATUS  DE  MONTIBUS  SINA  ET  SION.  910 

oraiionem  meam  pcrferas  ad  Patrem  liiiim.  Et  tu,  A  lormenlo  qnoil  parasti  iniqiiis  :  per  bonum  et  bcne- 
Doiniiicsnncle  p.Tier,  digneris  respicere  super  preces  dicluin  Jesuni  Cliristum  Salvatorcm  nosirum,  pcr 
meas,  sieut  respexisii  siiper  munera  Abel.  Dignoris  qiiem  tibi  laus ,  honor,  virlus,  gloria,  In  soecula  stc- 
nie  liberaie  ab  Igne  ct   poeiia  pcreniii,   ct  ab  onini      culorum  ,  Amcn. 


DE  MONTIBUS  SINA  ET  SION 

TRAGTATUS  IGNOTI  AUCTORIS,  ADVERSUS  JUD^OS. 


I.  PsoBATio  capitulorum  qux  iii  Scripiuris  dcificis  B  gralia  el  lionore.  Pr.ieterea,cum  dicatDavid  propheta 


contiiienltir  ,  quae  in  Veteri  Tcsiamcnto  iiguraliier 
scripta  siiiit,  per  Novum  Testamenlum  spiiilaliter  in- 
lelligenda  Him,  qiia:  px;r  Chriiitum  iii  veritale  adiin- 
pleta  suiit.  Nobis  enim  per  Jesum  Christum  spirii.ilis 
iiilellccius  datiis  esl,  ipso  Jesu  dicente  :  Vobis  quidem 
diilum  eit  inlelligere  taeramenta  Dei  ,  aliis  auiem  in  si- 
militudiiiibus.  Invenimus  in  Evaiigelio  xxra  Joaniiem 
scriptum  :  Lex  pcr  Hoysendaia  esi,gralia  et  veritas  per 
Jesuin  ('.lirisium  fncla  est.  Qu:e  lex  Moysi  iii  monie 
Sina  daia  cst.  Verum  iterum  invenimiis  scriplum  : 
De  Sion  eiiim  exiet  lex,  et  verbuin  Domini  ab  Hierusa- 
iem.  Quatenus  hoc  inlelligere  debemiis  'I  uirum  Sina 
mons  ubi  a  Oeo  Moysi  lex  data  est,  el  Sion  mons 
iiiide  lex  exivii,  uniini  sinl ;  an  vero  alier  sil  Sina 


iii  Psalmo  ii,  Ego  autem  constitulus  sum  rex  ab  eo  su- 
per  Sion  moiitein  sanclum  ejus  ,  imnuntians  imperium 
cjus ;  ccce  quatcnus  montem  Sion  sanclum  dcsignat. 
Uiide  manifeslum  esi  monterti  Sion  coelestem  esse  et 
spiriialein,  et  moiitem  Sina  esse  terreniim.  Niliilenim 
potesl  qiiod  in  terra  est,  esse  sanclum,  cum  lotus 
mundiis  mala  facia  babeal,  et  a  diabolo  sit  niacula- 
lus,  dicenle  Jcsii  :  Odil  me  soecutum,  et  ego  odi  illud  : 
quia  facia  illius  sunt  "  mala.  Ex  qua  re  quid- 
qiiid  est  in  hoe  saeculo  lerreno ,  sarteluni  esse  non 
poiesi. 

III.  Sionaulem  ^  montem  ex  prophciico  dictocon- 
stat  essc  sanctum  el  spirilalcm;  in  quo  nionte  Spi- 
1  ilus  saDCliis  «liliusDei  rex  consliluiusesl,  annuntians 


inons,  et  altersilSion  moiis.  Invenimus  eiiim  h:cc  (]  voluntaiein  elimperium  Dci<' paliissiii :  clSinamon- 


nomina  duorum  montium  esse  bchraica  :  verum  la- 
lina  inlerprelatio  noininum  differonlium  ab  invicent, 
osleiidii  aliud  esse  Sina  monlem,  et  aliiid  montem 
Sion. 

II.  H:t'C  esl  inlerprelatio  de  bebraica  lingua  in  la- 
tinam.  Sina  mons  interpretatur  leniaiio  aUerna  et 
odium  ;  xciue  el  Sion  iiilerpreiaiiir  tcnlalio  exacer- 
biiionis  elspeculatio.  Vides  ergo  in  hebraica  iiiier- 
prcialione  noii  sibi  similarc,  sed  neque  essc  uiium 
inuntem,  sed  poliusduos  invicem   a  se  dinerentcs 


lem  terrenum  esse  in  arida  tcrra  consiitiilum  ,  qul 
esiinSyria  Palicstiiifl,  ubi  esi  lerra  Judaa,  ubi  est 
et  civitas  "^  illa  interfeclrix  Propbetarum  :  ante  cujus 
portam  Chrislus  a  Judais  crucifixus  cst  in  liorto  ; 
quae  civiias  diciturHieriisalem  per  Esaiam  propliclam, 
spirilaliier  vero  execrata  et  derelicla.  Nec  imnierilo, 
quia  ci  Deus  ex  eodem  monte  Sina  terreno,  per  Moy- 
sen  adhiic  in  carne  lerrena  primi  huminis  positum  , 
populo  Judseorum  lerreno  et  carnali  legem  a  Deoac- 
cepii  illis  tradendam,  digiiis  sacris  scriptam  iii  xlua- 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  Sunl  facla  illins  Foss.  Mic.  rkt. 

ij  Sic  Foss.  Mic.  Vict.  Imp.  Non  tam  ex. 

'  .Spiritu  sancto  Foss.  Mic.  Vict. 


i'  Sic  Foss.  Mic.  Vic.  Imp.  Dei  ei  Palris. 
"=  Sic  Foss.  Mic.  Yicl.  Intp.  Ubi  est  civitas. 


VARIORUM  NOT^. 

I.  —  Probatio  capitulorum.  Mulilum  csl  alque  adco  D  in  graminatica  non  miiius  quam   in  Iheologia   hos- 
obscuriimbujus  libri  fronlispiciuni,  qiiod  lanicnlcgunt      pos.  Pamei. 


ninncs  cxciisi  elniss.  codd.  priBlcr  Cambcoii.,  qui  sic 
hiibel:  Quod  probaiio  cupilulorum,  elc.  Neque  ille  sa- 
lisfiicit.    Pamel. 

Ipso  Jesu.  Caiiibron.  Chrislo.     Pamel. 

Secundiiin  Joaimcm.  ilitc  cx  cod.  Cainbron.  Mar- 
cbiii.  Ouiicn.el  Alfligin.  ad  margincm,  ciiiii  Moreilio, 
pro  co  ipiod  Alfligin.  in  ipsocoiiicxtuet  vet.  exc.;Ha:(fl; 
c:clcri  vcro,  secunduin,     Pamel. 

De  Sion  enim  e.xiei  lex,  Eiiani  lioc  cum  Morellio  cx 
tiilius coJd.  mss.  pro  exibit.  Pamel. 

Quiitciius  lioc  inieUigerc  debemiis.  Adjecinius  inter- 
rog;iiKli  iioiam  ciiin  vet.  cxc.  Gravio  el  Caucbio  ,  ct 
cuii)  iiulli  cain  lcgcreiii,  loco  siibmovimus  uhi  cnit, 
An  miiiin.      Pamel. 

Vcriiin  liilinu  inierprelatio.  Manutius  ,  latina  vero. 
Al  illud  gciiiiimim  csl.  Pamel. 

II. — Sina  iiwiis  interpretaiur.  Tamquam  verbo  pror- 
guspassivo  auclur  iiostcr  \ocQinterpretor  passimuiilur; 


/n  Psatino  ii.  Prorsus  sic  lego,  iion  primo,  cum 
eliam  Cyprianiis  supra  lili.  TcsJim.  iii,  cap.  29.  se- 
nnidum  nunciipcl  biinc  psalmiiin,  b;ec  vcrba  cilaiis  , 
niiii  primum.  Pamel. 

Et  montem  Sina.  Adjicio  moiilem ,  ex  Cnmbron. 
cod.  ex  eodem  reposni  illiiil,  Cum  totus  mundus  mala 
(iicla  liabent,  et  a  dinbolo,  pro  co  qiiod  eial,  cmn  tolus 
iniindus  propter  miila  facta  a  dinbulo.  Pamel. 

Quia  et  eijo  illitd.  Caiiihron.,  oinisso  quin,  legil  et 
eqo  oili  illiid  ;  ncuirum  pl.icel,  qiiia  longc  alilcr 
Evangclisla,  Quia  ego  tesliinonium  perliibeo  de  illo.  _ 

Pamel. 

III. — .Spirifus  sanclns  jiims  Dei.  De  liac  velcnim  lo- 
qnciidi  fornuila,  vido  siipra  librum,  quodidolanonsinl 
dii.  Quareniliil  iiHivcredcbcntlcctorcm,  aul  istaliuiic 
aul  (liio  similes  infra  doccrc.  Neque  eiiiin  anle  bacrc- 
ses  de  Spiritu  sancto  exonas,  lain  caule  scripscrunt 
veteres.  Pamel. 


911 


TRACTATUS 


Oli 


Lus  Ubulis  lapideis  (licet  iligilis  sacris,  lanieii  iligilis  A  lalino  liiler|)rcl!>lurlcrra  caro  facla,  co  qiiod  cx  qua- 

tiioi' cardiiiibusorliis  lcrrariiin  pugiio  comiirclicndit, 
sicul  scriptum  esl  :  Palmo  menms  sum  cvelum  ,  el 
pugno  eomprcliendi  lerriim  ,  et  finxi  hominem  e%  o:iiiii 
liino  lerrw  :  ad  iinnginem  Dei  feci  illiiin.  Oporliiit 
illuin  cx  his  quatiior  cardiiiibus  orl)is  lcrr.c  noincii 
in  se  portare  Adani.  Invcniiiius  iiiScripiuris  pcr  siii- 
gulos  cardines  orbis  lerrin  esse  a  Condiiorc  niiindi 
quaiuur  slellas  constituUis  in  siiigiilis  cardinibiis.  Pri- 
ma  slclla.orieiilalis.diciliir  !/»a7o>>:,si,TUiida,  oceideii- 
lalis,  ?4j(c,lerlia  stellii,  aqiiilunis,a^Tst,  quarlastella, 
raendiana,  dicilur  /jiti!r,fiep:<t.  V.\  iKiiinnibus  stellarum 
nuincro  quaiuor  de  singiiiis  slcllarum  iiuniinibiis  lol- 
le  siiigulas  liiteras  piiiicip des,  dc  slclla  Aiiaiole  a, 
de   siclla   Dysis  il,  dc  siella  Arclos  a,  de  slclla  Me- 


iii  ligura  carnis),  qiiasi  populo  carnali  ct  diirissiinu  : 
siciil  fiienint  labulaB  lapideaedurissiin.e,  in  quibus  la- 
biilis  Legcin  acceperunt.  Ideo  indiiabns,  quia  signifi- 
caict  uniialcm  populi  dividi  in  duas  p:irtos,  parlein 
qii;e  salvatiir,  et  parleni  incredulam  qu;c  perit ;  di- 
cciiie  Anj;cload  Rcbeccam  uxoremIs;iac  :  «  Dua;  geii- 
tcs  in  iitero  tiio  suiit,  et  duo  populi  de  veiilre  luo  di- 
videntiir,  el  populiis  populnm  siiperahii,  et  m;ijorser- 
vietininori.iRebecca  vero  (iguramportabat  Kcflesi;v, 
siciit  Isaac  vir  ejus  lypum  in  se  poriabai  Cliristi.  Er- 
go ,  cum  dicil,  diia;  genles  in  ulero  luo  sunl,  qiiia  ct 
de  geiitibus  duas  parles  futiiras  desigiiabal ,  pariem 
idololalrain  perdiiain,  el  parlein  crediilani  viveniem 
per  fideni;  lianc  unam  pariein  geiiliiim  dcsignat  iii 


uiero  Ecclesiae  permanere  in  generaiionem  nciernain  B  scniliria  m  ;  in  liis  qiialuor  litteris  cardinalibiis  lia- 


in  ligura  Rebeccx;  et  partem  populi  inndcliuin  Ju  ■ 
'.l.ioruin  a  veiilre  luucRebeccic  dividi,  et  sepaniri  a 
iiativitale  Ecclesia;.  Haec  fuit  praefignraiio  in  Genesi 
per  Angeluin  spiritaliter  annuniiat:i.  Hu^c  vero  iiomi- 
iia  niontiuni  lalem  babenl  interpretaiionem  in  lingna 
lilina,  ut  deinonstretveritatem,  qiii  sint  lii  dno  mnn- 
lcs  Siiia  velSion  :  quod  quidem  post  (laululum  diciii- 
ri  suiniis.  Ita  enim  hanc  vcritatis  interpretalionem 
probavimus,  de  principio  generis  liumaiii  venieniem. 
lui  ab  initio  mundi  et  deinceps  onines  liomines  nas- 
cenles  de  lempore  et  facto  nomina  a  parentibiis  suis 
accipiebant  ( non  quidem  ex  se,  sed  a  Deo  mente  iin- 
pelleb.intur ,  qiii,  antequam  (iant,  prxscius  est  futu- 
rorum)  ut  quales  posl  crementum  sctatis  susc  fnturi 


bes  iiomen  Adam.  Nam  el  in  uumero  certo  per  qua- 
tiior  littcras  grajcas  nomcn  designatiir  aoK/x,  ita  v./xu, 
id  esl  iinum,  S  T!yT»/a.  id  est  qualuor,  k  //i'«,  id  est 
uiiuni,  /w  TwiapixovTa,  id  est  (|uadi'agiiila.  Fac,  et  in- 
veiiies  numeruin  qnadragenarium  senariiim.  Hic  nu- 
rnerus  xlvi  passioncin  carnis  Ada;  desigiiat  ,  quam 
carnein  in  se  figuralcin  Cbristiis  portavit,  et  eara  in 
ligno  suspendit.  Quse  caro  a  Dco  patrc  Jesu  vocilata 
est  Spiritus  sanctus,  qui  de  coelo  desccndit;  Clirisius, 
id  est  unctus,  Dei  vivi  a  Dco  vocaiiis  est  ;  spiritus 
carni  mixtus,  Jesus  Christus.  Ilic  ergo  niiincnis  xlvi 
passionem  dectarai,  co  quod  sexto  iiiille>iiiio  ainio, 
hora  sexia  passns  :  a  murtuis  rcsurgeiis  ;  qu:idrage- 
simn  die  in  ccelus  asccndit  :  vel   qiiia  Salomon  qua- 


csseni  ,  posteriori  lempore  verbis  et  noiniiiibus  be-  C  draginta  sex  aniiis  templiim  Deo  fabric:ivcrit.  In  cu- 


braicis  designareiur  ;  et  qiiid  singulis  futuiiim  essel , 
iuterpretatio  nomiiiuni  dcsigiiaret  vcrilatcm;  sicuti 
lunctemporis  in  Palriarcliis  complelumesi,  secundum 
jinini  hominis  caruciii  de  lerr:i;  limo  esse,  cx  ipso 
protoplasto  probamus  verilaieni. 
lY.Noincn  accepitaDeoAdain.  Hebraicum  Adam  in 


jus  teinpli  siiniliiudinem  Jesus  carncm  siiain  cssc  di- 
xit,  diceiis  Pliarisa^is  :  Deslruite  (niium  istud,  et  ego 
in  iribus  diebus  excilabo  illud.  £t  Pharisaci  dicebant : 
Quadraginta  sex  annis  xdificalum  esl  faniiniislud,  ct 
bic  in  tribus  diebus  exciiabit  illiid  ?  Dicebat  autcni 
Jesus  fanum  dc  corpore  suo.  i 


VARIORUM  NOT^. 


Licel  digitii  tncris,  tainen  digitis  iii  figurn  carnis. 
Manuiiiis  oinissa  voce  licet,  cl  semel  lantuin  recilans 
voccg  illas,  digitis  saciis,  paiilo  prius  certa  posuit. 
Voriiin  viilgaLi'  leciioni  consentiiint  mss.  nosiri  ;  et 
si  pareuihi-si  h:ec  iiidudanlur,  seiisiis  crit  perspi- 
cuns.  Pauf.l. 

Ila  eniin  lianc  veritatis,  elc.  I.uciiin  liiinc  dcpr.!- 
valissiiiinm  cx  codic.  mss.  p;irliiii  Arfligin.  Duii. 
Marcbiii.  et  vel.  cxc,  paiiiiii  Canibronciisi  isia  i'(<sti- 
lui.  Ita  iib  iiiitio  niundi  el  deinc('ps  oiiiiies  lioinines nas- 
cenles,  detemporeel  fiicto  nomiiiuu  piirentibiis  siiis  nc- 
cipiebant  {nnn  quidemexsejScd  aDen  meiite  impellebnn- 
tiir,  qui  anteqiiam  fianl,  pnvsciiis  e't  (iituriim),  ul  qua- 
les  post  creinentuin  wtnlis  suie  (lUiiii  ensciil,  posleriori 
lempore  verbis  el  noiiiinibns  liebniicis  dcsiijiinrelur  et 
quid  tinqulis  (uturuin  esset,  inlerprelatio  nominum  de- 
siqnaret  veritaieni.  Pamel. 

IV. —  E.r  quuluor  cnrdinibus  orbis  lerrnrum  puqno  coin- 
preliendil.  Ilaec  cx  laciiiiis  raliliiiioriini  liaiisui;  in  Pir- 
ke  R.  liliczer  dicitiir  :  iliicoepit  Deiis  culliperc  pulvc- 
rem  priini  hominis,  e  qiiatunr  lerre  angiilis  ,  vid. 
rubruin,  nigruni,  alhiiin,  viiidein.  Riibcr  pulvisfactiis 
«sl  saii:.;nis,  iiiger  fuit  pio  vi^ecrilius,  albiis  pio  os- 
sibiis  ei  nervis,  vindis  (acliis  estcorpiis.  Ciirconges- 
scrit  pulvercm  cjus  ex  qiialuur  iiiiindi  angulis  ?  quia 
Jixeral  sanctus  benedidus,  sive  iverii  bonio  ex  oricii- 


te  in  occidenteiii,  vel  cx  occideiite  in  orienlem,  scu 
in  qiiciiicuni(|ue  locinn  contenderit,  et  venerit  lerini- 
mis  ejus  iil  scp;iretur  cx  hnc  inuudo,  nc  tuiii  lerradi- 
cat :  Iii  islo  loco  noii  est  a  ine  piilvis  corporis  tui, 
clc.  »  OxoN. 

Qualuor  tilteris  cardinalibus  liabes  noinen  Adam.  Ncs- 
civit  (abb^ilisla  nosicr  in  noniiiie  WTH  tres  tantuiii 
2)  repcriri  litieras.  Sed,  si  nugariiin  isl;iriim  inagis  ido- 
neiis  auctor  exspectetur,  consiilai  lecior  toniiim  no- 
iium  (i|icrumD.  Augiislini,  tract.  10,  in  Evang,  Joaii., 
nlii  liiee  oninia  occuriiint.  OxoN. 

/(/  est  unum,  clc.  Tum  lioc,  lum  qii;i!  scqiiiiiilui', 
trf  esi  qiiatuor,  et  id  est  unum,  et  rursiiin,  id  cst 
qiindraiiinta,  adscripta  cranl  iii  cod.  ins.  Dun.  :id  iii- 
lerpreiatioiieni  gnecaruin  vucuin,  in  aliis  iiiss.  ct 
vct.  exc.  oiiiiiino  desideiabiiiitiir.  Ad  iiiiellecium  ta- 
nien  ni.ajoreni  piitnviniiis  rctincnda.  Pamel. 

Quain  carnem  in  se  fiijuriilem.  Saiic  ct  c.iuic  lioc  ili- 
lelligendiim  recle  :iniioiavii  Maniitius.  Pamel. 

Hic  numerus  40.  Ligiieus  liic  siippuialnr  niiiiic- 
rum  46  conlicit  cx  numero  COOO,  iiuniero  0  et  40. 
Pamel. 

Desiruile  (nniim  islud.  Gravius  plianum  ,  cl  hic  ct 
bis  postca  :  vcruin  illiid  cunsiaiiler  mss.  oiiines,  ct 
nnn  Festus  modo,  sed  ct  Varro  de  L.  L.  lib.  v,  ct 
Livius  1  dec.   lib.  x  ,  a  fando  diciuni  fanum  voluiil, 


t)J? 


DE  MONTIBUS  SINA  ET  SION. 


Oli 


V.  Doiiide  Abcl,  filiiis  Ad.-c,  nomcn  accepit  hebrai-  A  lio,  per  quem  tcnlali  a  Deo  invenli  sunt  aiieni  a  Legis 


cum,  desigiiaiis /'ra/ns  inlerfectionemel  parentum  luc- 
Uim.  Ilein  Eiioch ,  qiii  aiile  diluviuni  Dco  juslus 
comjilacuit,  et  ideo  de  islo  mundo  iii  cariiis  sua;  iia- 
tivil:ite  vivus  translalus  cst  iii  loco  iibi  ■ficus  scil ;  cx 
quo  luco,  in  coiisuminalione  muiidi,  iniiovari  liabelin 
hoc  mundo,  unde  ctiaiii  tianshitus  esl  ad  coiifunden- 
dum  el  revincendum  Anliclnisluin.  A  quo  interfecti 
mariyriii  sua  coniplebimt,  vivenles  in  lEleriuim  iii  sa)- 
cula  sxculorum.  El  ideo  Enoch  interpretaiur  innova- 
tus.  Deiiide  Job  justus,  qul  ante  dieni  judicii  meruit 
voce  judicis  laudari,  et  ideo,  diabolo  devicto  et  supc- 
rato  ,  Job  interpretatur  cliarissimus  Dei.  M<\\\e,  ei 
Abraliam  iii  siia  nativiiate  a  parcntibus  suis  Abram 
vocatus  est;  tenlalus  vcroa  Deo,  fidelis  invenius  esi. 


observatione,  ideo  in  xternum  Deo  in  odiiim  coii- 
versi  suiit.  Ilocodium  in  ipso  genere  Jud;coniinscrip- 
tiini  inveniinus,  dicente  Isaac  de  duobus  suis  filiis 
Esau  majore  et  Jacob  minore  :  Jacob  dilexi,  Esmi 
aniem  odio  liabui.  Esau  vero  major  pilnsusfuit  lolus, 
inquit,  quasi  corium  pilosum,  in  figiira  populi  majo- 
ris,  in  inipieiate  delictoriim  suorum  constiluti.  F.t 
Jacob  fuit  lenis  et  minor,  in  flgura  populi  novellioris, 
qui  ex  dicti  audientia  per  credulitaiis  fidemex  asprc- 
dine  sa^culi  in  lenitatem  conversus  est  ad  Christum 
Deum  et  Dei  Filium. 

VII.  Ecce  probavimus  per Scriplurarum  fidein  popii- 
lum  majorem  ct  vetusiiorem  esse  Deo  in  odium  coii- 
versuni,  secundum  interpretationem  montis  Sina  di- 


eta  Deo  benedictus  paler  multarum  g^iitlum  coiisli-  B  centis,  leiiiatio  xterna  etodiuin.  JE<\\\c  Sion  monlis 


tutus  esl,  et  ideo,  immutato  a  Deo  nomine,  Abra- 
ham  vccatus  esl,  inlerpretaliir  paier  multorum  popu- 
lorum. 

VI.  Ecce  iiiterim  dc  mnliis  probationibus  paiica 
dixiinus,  ut  ad  dunrum  moiitiiiiii  nominiim  perve- 
nienles,  inlcrprelatii)ncs  conim  montium  iinminiim 
probemiis  ,  qualitcr  desigiiala  sunt  ad  nostram  in- 
structionem  ;  «t  ex  hac  intcrpreiaiione  nominum,  in- 
teiligamus  montem  Sina  csse  teiieinim,  et  moniem 
Sion  esse  ccelcstem.  Spiiitaliter  interpretatum  Sina, 
tenlatio  wterna  et  odimn ;  et  moiis  Sion,  tentalio 
exacerbaiionis  ei  speculaiio.  Ita  intelligitur  cuin  di- 
cilur  moiis  Siiia  ,  teniaiio  a;terna  et  odium,  eo  quod 
ex  eo  monte  Moyses  legem  acceperit  populo  duris- 


iia  interpreiatur  leiiiatio  exacerbationis  el  specii- 
laiio.  H.^ec  vero  interpreiaiio  laiina  ligni  sacri  p:iK- 
sionem  designat,  dicenie  Salomone  de  ipsa  passione 
Domiiiica  :  «  Contumeliaettormento  inierrogemus  il- 
lum,  ut  sciamus  reverentiam  illius  et  probemns  pa- 
lieniiam  ipsius,  et  tentemus  (lu»  eventura  siini  illl. 
Si  enim  vere  Filius  Dei  est,  suscipiet  illum,  et  libe- 
rabit  eum  dc  nianibus  conlrariorum ;  morte  tiirpls- 
sima  condemnenius  illuni.  Haec  cogitaverunt  et  eira- 
vernnt;  excsecavit  illos  malilia  ipsoriim ,  et  non  in- 
tellexeruiitsncrainenia  Dei.  i  Ecce  teniatores  Judxos : 
iiem  scriptum  est  :  <  Et  lentaverunt  Deum  in  loco 
inaquoso.  •  Speculum  veroaltiiiidincm  ligni  declarat, 
dicente  Salomone  :  «  Posueriintme  velut  custodiam 


simo  et  conlumaci.  Per  quam  legem  tentali  a  Deo  C  pomarii,i  eoquodinhortoin  ligno  conlixus  inter  diios 


seterno,  iiiYenii  sunl  iion  posse  eamdem  legem  su- 
slinere  in  perpetiium,  cxinde  Deo  iii  odium  conversi 
suiit.  Ideo  in  nomine  mimtis  Sina,  unde  legem  acce- 
peraiit,  iiiterpretalio  noniinis  dcsignavit  popiilum 
leniatum  a  Deo,  et  in  odiuin  scieriium  esse  conversos: 
ideo  dicitur  Sina  teniaiio  xterna  et  odium.  Inveni- 
mns  ciiiin  in  Scripturis  eos  esse  a  Deo  tenlatos.  Iia 
positum  dicenle  Domino  ad  Moysen  :  Exeai  populus 
isle,  et  colllgat  sibi  diiirmiin  in  dlcin,  ct  tent:ibo  eos 
an  possint  legem  meam  siistinere  an  noii ;  ei  tenlati 
a  Dco  per  legcm ,  iiivcnli  sunt  ab  ea  lege  alieni. 
Exinde  Deo  iii  odium  aeiernum  conversi  sunt,  et  coin- 
pleta  esi  interpretallo  Sina.  Manifesta  vero  et  Moy- 
scn,  per  quem  eos  Oeus  pcr  Legem  leniavit,  in  latino 


latrones  pependii  :  et  de  aliiiudlne  ligni  ambos  spc- 
culatur  in  figura  duonim  populorum  malefaciorum ; 
Gentes  in  saiculi  mala  facia  jacentes,  et  Judseosintpr- 
feciores  Proplietarum.  Hi  siint  duo  populi  malefacio- 
res;  qiiorum  figuram  in  se  poriabant  duo  latrones 
iiiier  quns  pependit  innocens.  Unus  blasphemabat; 
alius  vero  confessus  est  quia  innncens  injuriam  pa- 
liebatiir.  Jesus  autem  ambos  speculabatur  de  ligno 
speculatorio,  blasphemum  et  coiifessorem;  confesso- 
rem  salvavit  ct  blaspheinum  perdidit,  sicuti  de  diio- 
bus  populis  fecit. 

fe-  VIII.  Perseciitores  derelicti,  (|ui  in  alernae  mortis 
sentenliasibinoncredlderini,  si  sicdesaeculo  exieriut, 
pcrieni.  Gentes  vero  ad  se  conversa;  fidem  sibi  ha- 


interpreiatur  similiier  Moyses  tentatio  Dei  etinven-D  bentesquiaFilius  Deiesi;  salvalae  videbuntin  setcrna 

VARIORUM  NOT^. 


VI. — Elmons  Sionlentatio  exacerbalionis.  AddelMnt 
alil,  aneriia; ;  veruiii  recle  omisii  Maniitlus  cum  Cam- 
bioii.  rod.,  qiiia  fiipra  non  legitur.  Pamf.l. 

luvenli  suiii.  Ex  aiiriiiiiintccjusdeiu  cod.  omisi  par- 
liciilani  et,  superflu:ini.  Pamel. 

Mniiifesla  vero  et  Moysen,  elc.  Ad  Mciysis  iinmen, 
si  sniiiis  spcclclur,  actcdcrc  vidcliir  Massa,  qiiod 
lcnlatioiicm  deiiolal.  Oxo.x. — Lociis  iisqiie  adeo  cnr- 
rupiiis,  utnieiiericx  mss.  noii  liciierit.  Lx  illis  enim 
quaiuor  consentiiiiii  ciim  cxcusis  viilg:\ils,  sicui  eliam 
velcrcs  cxciisi,  pr:cterqii.iiii  qiiod  leganl  Moynes,  quo- 
inodo  ctMoriUUis  Icgeiisciiani  Jl/diii/e.idi/,  Caiiibron. 
cod.  vcro  loiigc  alilcr  :  Manifesla  vero  Moysi  el  Aaro- 
ni,  per  quos    eos    f)evs    per   legem  tentavil,   in  Inlino 


inlerpretatur.  Similiier  in  monle  lentali  a  Deo  in 
venii  sunt  a/iem',cic.Forias.sislla  legcndum  :  Eiconi- 
pleta  esl  interpretatio  Sina,  manifesla  Moysi  el  Aaroni 
per  quos  eos  Deiis  per  legem  lentuvit,  nmissis  caMeris 
omnibiis;  quaiidoquideui  prius  eadem  verba  siiit  po- 
sila,  iiiqueadeo  liic  viilcaiiuir  siiperlliia.  Pamel. 

VII.  —  Tentatio  exacerbaiionis.  Videlur  sono  vocis 
dcccptus  a  aaw  derivasse  scriptor  hic  suum  intcr- 
prelamcntum.  OxoN. 

Ei  tenlemusqux  eventura  suni  itli.  llerum  isiiid  cx 
C:inibion.  cod.  pro  quai  venlura  suhI  ;  esi  cnliii 
gficce  apud  Lxx,  T*  «V  ?xS««<.  Omittunt  vero  inss. 
voculam  ei,  paulo  posl. 


915  TRACTATUS  94« 

sxcula    svculoruni   iinperatorem  et  regeni   suuni.  A  viitus  est  Dei ;  et  iterum  dicit  :  Xos  autem  annuntia- 


Veruiii  lii  ipsa  passione  pendens  in  ligno,  duas  paries 
popiili  prospiciens  specnl;ibaiiir  de  allo  ligno.  Pars 
)>opuli,  ipii  vidcrantvirluiesujus  inlrabiles  eldeificas, 
paiientcni  illuin  injurias  dolenlcs  plorabant:  alii  vero 
Jud:i'i  irrldeiiics,  de  arundine  capiit  ejus  (|iiass.ibani, 
lilasplieinantesetdicenieg  :  i  Ave  rct  Jiida:orum,  iilii 
e.«l  paicr  luiis?  Venial  et  liberul  te  de  cnice.i  Extiule 
cxacerbutus  fater  leiil  cueluiii  palelleri,  ul  toniirna 
facla  sunl,  cl  leiiebrje  insusiinibiles  ;  lcrra  coniinola, 
palcracla  sunt  sepulclira,  ui  corpora  sua  ojeccrtint , 
ct  rnras  a  se  iniseruiii;  vcluin  tuinpli  scissuin  csi ;  ci 
»  tantu  Iragoru  cceli  ut  lerrsemotu,  omn^squi  siabaiit 
anle  lignuui,  alii  dolentes,  «lii  vero  blaspliemantes 
ct  illndcntes,    pio^lraii    in    fuciem  jacuerunt,  xrc- 


niui  vobis  Christum,  el  himc  crncifixnm  :  Judceis  qui' 
dem  scandnlum,  rjenlibus  tiuiem  slullililim  ;  iiisis  autem 
tocalis  iudmis  et  Gra;cis,  Dci  virtulein  cl  Dci  sapien- 
liam.  Sic  vero  ei  alius  propliela  declarat  ligniim  pas- 
slanis  Dominicu:  esse  moniem  Sion  sancluni,  iii  Spi- 
rilu  ita  diccns  :  Quis  ascendct  iii  monlem  Domiiii,  aitt 
quis  sinbii  in  loco  sancio  ejus  ?  Innocens  manibus  ;  dcx- 
lcra  bcvacpie  exlcnsis ,  clavis  (ixis,  innoccnUam  de- 
inunsirans.  Id^o  dicit  :  Innocens  nianibus  et  timndo 
cordc ,  qui  non  accepil  in  vano  animnm  suain,  et  non 
juiavit  subdule  proximo  suo,  hic  uccipiei  benediciionem 
u  Domino,  et  misericordium  a  Deo  saluturi  suo.  Umiiis 
pussio  Uouiinuni  in  terraiu  cadei ,  )iicc  soia  passio 
crucis  sluntem   deiiionsliat  :   unde    verum  dicimus 


inentcs  ijuiiniamniorlui.  TuncJudx-i  iniellexerunlse  B  "'0"le'"  s.inctum  lignum  esse  passionis.  Indc  iiiiio- 


olTeiidlssc  Ueiiin,  et  in  Inctuin  convcrsi  sunl ;  el  ruil 
cxacerbalio.  Eo  enim  lempore  ipio  in  ligno  Qoiilixus 
pcpemlit,  dies  ruerunl  azyniorum,  qui  sunl  dies  festi 
Judaiurum.  Eo  diu  meluciites  factuin  csse  terr;c  mo- 
luni,  ct  cceli  fragorcni ,  prosiruii  in  faciem,  in  lcrra 
plangenies,  in  lucium  conversi  sunt;  cl  in  ipsa  sua 
passionce.iinplevit  prophelicum  diclum  :  i  El  convcr- 
tam  dicsfesiiis  eorum  iii  liictnin,  ct  canlica  eoruni  in 
laincntaiionem.  >  Anieenim.cuincaplividetenliesseiit 
in  Babylone,  dicebant  iilis  U;ibylunii  :  Caittate  nobit 
cantica  de  canticis  Sion.  Et  Judx-i  lamentanlcs  c;ipiivi- 
tatein  suam,  dicebant  nabyluniis,  ul  diximus,  lanien- 
taiilcs  su  :  Quomodo  cantabimus  canlicum  Domini  in 
terra  alicna? 


cens  manibus  et  niundo  corde  iiuii  fuit.  ^ec  eiiiin 
innndus  corde,  eo  quod  J^lgYpliuin  calce  percusseril 
in  jEgypio,  el  moriificaverit  eiiin,  et  inanibub  suis 
cum  iii  arena  obrueril;  CLrislus  aulcin  in  moplem 
sauclum  ascendii  lignuin  regni  sui ,  ut  morereiur  a 
Judu:is,  (luamquani  ipse  uliquein  iiominum  iion  murli- 
lic;iverit,  nisi  scluin  diabolum  inimiciim  generis  liu- 
inaiii.  Exiiide  in  inonlem  ascundil  iiinocciis  ct  niun- 
dus  corde ;  et  ideo  pioplieta  dicil :  Quis  asccndel  in 
montein  Doinini,  ct  quis  stubit  in  Iq(;o  sancto  ejus  ?  In- 
nocens  luambus  et  mundo  corde.  Ei  dcclaravit  nioii- 
lemSioii  sancium  essesanctamcrucem,  dicenlea;que 
pr.iplieta  :  De  Sion  exietlex,  et  verbum  Dgmini  ab  Uie- 
vusulem.  Lex  Gliristianoruin  crux  esl  sancia  Cliristo 


IX.  Ecce  quatenus  completaesl  inlcrpretalio  nion-  C  l^ilio  Dei  vivi,dicenleaiqiie  propliela  :  Lex  tua  in  nie- 


tis  Sion,  lentaiio  exacerbationis  et  speculaiio.  Unde 
uianileslura  est  monieni  Sion  ligiii  sacri  regiium  essc 
in  sanclilatu  jiisiificitlum,  diceiile  David  :  Annuniiate 
regnmn  Oei  in  Gentibus,  quia  bominus  regnnvil  a  li- 
gno,  et  Irunsivit  in  Centibut.  Du  qiio  rcgi|p  ligni  rega- 
lis  Ideni  propliola  dieit :  lilgo  uiitein  constiiutus  sitin 
rex  iib  eo  supir  Sion  mot.lem  suiictum  ejus  annuntiuns 
vnpeiium  ejui.  Uiiod  diclum  propbeliciim  per  Pou  - 
tiuni  Pilaium  iii  sua  p;issi(ine  peiidens  iii  ligno  com- 
plciit.  J'oniius  l'ilutus,  impulsa  mentu  a  Deo,  .wcpii 
tabulam,  cl  lilnliim  scripsil  Iribus  linguis,  ln'bruicu, 
grxxc  ct  laline  :  #c«Mj  NuiavHiis  rex  Jmhcuium; 
ct  in  cupite  ligni  clavis  tubulauicum  iioinine  legis  Jii- 
«laeorum  confixii :  et  luiic  inanifeslavit  propbuiicum 


dio  ventris  hi«'.  Percussus  in  laieiis  venlrede  luncea, 
sanguis  el  aqua  inixtus  prorusiisllnebai,  uiide  sibi  Ec- 
cliisiam  suiiciain  faLricuvii,  in  qna  legein  passionis 
suiE  consecrabai,  diceiiie  ipso  :  Qui  siiii,  veniai  et  bi- 
bat.  Qui  credit  in  me,  sicul  tcriptum  ett,  /lumina  de 
veiitreejus  (luent  aqiue  liciu.  Iieni  iii  l'saliiiis  :  Ei  ait 
velut  ligiium  quod  jduniatum  esi  secus  decursiis  aquu- 
ruin ,  'iiiod  fruciiim  siium  dabit  in  lemiiore  .suo.  Eccc 
veibuni  pro|ilioticuiii,  rriiciiiii  resurruclionis  die  ler- 
lia  S|iiiiliililer  inlelligeiiiluin  diceiilis  :  De  sion  exict 
lex,  lioc  esl  du  ligno  re-juli,  et  verbiim  Duiniiii  ab 
Ilierusaiem,  qiia;  est  Ecclu^ia. 

X.  Caio   ligno  coiilixa  einisit  verbmn  Dominicum 
diceiis  :  Ileli,  lieli.  El  adinipletuni  est  priipbelicuin 


*•'*=" «o  1"0d  spirilalilcr  raons   Sion  crux  est,  D  spirit;.le  anle  dicfini  ;  De  Sion  exiet   kx    et  verbum 

qua;  esl  virliis  Dei .  Aposiulo  diceiitc  :  Crux  Cliristi      Domini    ub  Ilieiusalem.    Hicrusalein   dicit  de    coulo 
non  credeniibus  siultitia  est,  credentibus  autem  crux      descendentem,  novam  civiiaiem,  qu.^idralam  per  qua- 

VARIOnUM  NOT.Ii:. 
Wn.—Elcorporatua  eieceruntel  (orasase  miserunt. 


Lorunimuiilnm  sic  siippicviiniisexCinibion.  ciCaii- 
cliii  Cddd.  Viilgali  liabeb;iiil  diinitiixal  ;  et  corpma  a 
seipso,  pni  qiio  ikiii  m;ile  .Maiinl.  cuiii  ;iliis  niss.  cl 
eormra  foras  einisil.    Vwm.. 

Prustrati   in  fuciem    lluc  lialico  ex   onmibns  niss. 
prn  proslrnti  in  fucie.  Pamki.. 

'^-  —  1'i'nlius  1'iliiius  inipiilsa  nnnie.  Ciim  oudex 
Ki-nibd.il  negfigenlia   opeianim    liaberel   impolluia, 
iion  male  leposuii  ex  conjeciiiri  Erusimis,  infusa.  Al 
illiul  Kenimiiim  est.  pAMr.i.. 
,  Si(  moetulius  propheta.  Manuiius,  verum  el  aliut. 


scd  illud  babenl  niss.  noslri.  Minim  autem  est  qiiod 
alinni  proiihelam  dicut,  quuiii  idein  D;ivid  idpioium- 
tiarii.  Pamel. 

Kt  nonjuravit  subdole.  Quuin  sic  legai  ;ilibiCypri;i- 
iins,  boc  malo  cuin  iribus  iiiss.  el  excusis  vulgalis, 
<|iiaiii  m  rfo/o  cum  Cambron..  sub  dolo,  cuin  Muiiu. 
lio.  Pamel. 

X. —  llieruaalein  dicit.  Qxiod  adjcrer.Tt  Erasmus,  ui 
sensus  coiisl;irel,  de  qu;i  dicitnr  iii  .Apdcalypsi :  Vidi. 
Niilli  liiibeni  mss  ;  sed  prius,  cuin  illis  legunl  velcrus 
cxcusi  codd.  Pahel. 


017  DE  MONTIBUS  SINA  ET  SION.  918 

tuor  Evaiigelia,  liabentemduodeciin  fundamenia  duo-  A  dicenie  Salonione  :  Posuerunt  me  custodem  in  vinea. 

Invenimiis  vero  in  conversalione  liujus  miindi  in  si- 


deciin  Proplieiarum,  duodecim  portas  duodccim  Apo- 
stolorum  ;  per  quorum  annuniialionem  Clirisiiaiii  in 
Iianc  civilatem  sanctam  et  iiovam  iiUroierunt,  qu;« 
spiritalisest  Ecclesia. 

XI.  Eccc  probaviinus  per  omnium  Scripturarum 
deilicarum  fidem  duos  montes,  Sina  in  terra  el 
Sion  in  coelo ,  doornm  Tesiamentorum  portare  flgu- 
ram,  veteris  Sina,  et  novi  Sion.  Ex  qnibus  diioljus 
moiilibus,  videlicet  duobus  teslamentis,  posleriori 
tempore  demonstraios  et  declaratos  liabeinus  duos 
populos ;  velerein  et  priorem  Judaeorum  ,  et  novum 
et  postcriorein  populum  Cliristianorum  :  Judaios  ler- 
renos,  qtii  terram  promissam  a  Deo  accepcrunt  car- 
nales ;  et  Chri^tianos  coelestes,   qui  regna  coelorura 


niilitudinem  spiritalem  figuraliter  esse  vineam  ,  lia- 
bentem  dominum  et  possessorem  suum.  Tenipore 
veromaturo,  prope  dies  vindemiarum,  posiium  in 
vineain  cuslodem  puerum  in  alto  ligno,  niedia  vine-i 
coiifixo ;  et  in  eo  ligno  raciiiiit  speculam  quadralam 
de  ariMidinibus  quassatis ,  et  per  singula  laieia  qiia- 
dratura!  specula  faciuiit  cavernas  ternas,  qiiae  raciuiit 
cavernas  diiodecim  :  per  quam  quadraturam  cavcr- 
iiariini  ciistos  puer  oninem  vineam  perspiciens  ciisto- 
diat,  caiitans,  ne  vialor  ingrediens  vineam  Domini- 
cam  sibi  assignatam  vexet,  vel  furcs  uvaiii  vinea; 
conculcent.  Quod  si  importunus  fur  egens  in  vineain 
voliierit  inlroire  et  uvam  demere,  illic  puer  sollicitus 


a  Deo  promissa   acccpluri   sunl   in  futuro   s»cuIo.  B  de  vinea  sua  deinlus  de  specula  dat  vocem  malam. 


Caro  enim  Clirisiianorum  spiritalis  et  imniortalis 
erit. 

XU.  Alia  probalione  veriiatis  in  Scripluris  pnsila , 
ex  ea  veritate  coelesti  spiritalem  facimus  figurarum 
comparationem ,  de  hujus  miindi  conversalione. 
Diximus  enim,  moiitis  sancli  Sion,  quod  lignum  re- 
gale  ei  sacrum ,  haberet  inierpretationem  de  he- 
braico,  iii  grKCum  vel  latinum ,  tentatio  exacerba- 
lienis  yd  tpeculaiio  ,  eo  qund  de  ligno  speculabaiur 
ante  se  sianies  bonos  ct  malos. 

XIII.  Ita  invenimus  ipsum  Salvatorem  per  Salonio- 
nem  speculum  immaculntHm  Palris  esse  dictum ,  eo 
quodSpiritussanciiis  Dei  Filius  gcminatum  se  videat; 
Pater  in  Filio  et  Filius  in  Patre,  utriqiie  se  in  se  vi- 


maledicens  et  cominiiians,  ne  in  vineam  viator  fur 
audeat  accedere,  dicens  :  <  Rectum  ambula.  >  Fur 
autein,  tiinens  vocem  pueri  sibi  comminantis,  refiigit 
de  vinea  ,  speculam  videt ,  vocem  audit ,  puerum 
intns  iii  speculasibi  comminantem  non  videt,  etlimens 
post  viam  suam  vadil. 

XV.  Hsec  conversatio  ssecularis  simiiatur  gratia: 
spirilali.  Iia  est  enim  et  in  populo  deifico,  sicut  in 
vinea  terrcna.  Vinea  Dominica  et  spiritalis  plebs  est 
Christianoruin,  quaj  cnstoditur  jussu  Dei  Patris  a 
puero  Christo  in  ligni  specula  exaltato.  Quod  si  vialor 
diabolus  ,  peranibulans  viam  ssecularem,  ausiis  fuerit 
de  vinea  spiriiali  honiinem  de  plebe  Dominica  sepa- 
rare  et  vexare ,  statim  a  puero  coelesii  voce  correp- 


deni,  ideo  speciiluin  iininaculatum.  Nain  et  nos  qui  C  lus  et  spiritalihus  flagris   einendatus,  exulans    ad 


illi  credinius ,  Chrislum  iii  nnbis  lamqiiam  in  speculo 
videmtis ,  in  ipso  nos  instruenie  el  monente  in  Epi- 
slola  Joannis  discipuli  sui  ad  populum  :  Ita  me  in 
vvbis  videte,  quomodo  quis  veslrum  se  videl  in  aqua  aul 
in  speculo  :  et  conliriiiai  Salomoniciiin  dictum  de  se 
diceiis  :  Qui  est  speculum  immaculatim  Palris. 

XIV.  Verum  etiam  et  vitem  seternam  et  veram  se 
esse  dixit;  Pairem  suiim  agricolain.  Si  crgo  Ciirislns 
vitis  vera,  uiir|ue  constat  quia  et  nos,  qiii  iii  illo 
credimus  et  ipsum  induimus ,  sumiis  vitis  vera ,  quae 
est  vinea  Dominica  ,  et  Christus  cuslos  vinesesuas, 

VAUIORUM  NOT.^ 


centesimum ,  efftigit  in  hicis  aridis  et  desertis.  liic 
est  custos  puer  filius  Dominicus;  qui  vineam  suani 
sibi  a  patre  commendatam  salvandain  et  reservandam 
accepit :  de  quo  Esaias  propheta  canit,  dicens :  Ecce 
puer  meus  dileciissimus ,  ponam  super  eum  spiritum 
meum ,  et  judicium  gentibus  nuntiabit  :  non  clamabit , 
neque  conlendet.  Arundinem  quassatam  non  confringet, 
el  linum  (umigans  non  extinguet,  quoadusque  expellnt 
in  conlentione  judicium ;  et  in  nomine  ejus  Gentes  cre- 
dent  el  sperabunt. 


XII.— De  liebraico  in  grwcum,  vel  in  latinum.  Islud  D      XIV.  —  Speculam  quadratam.  Bonus  hic  scriptor 


extiibus  aliis  mss.  pro  co  qtiod  erat,  in  graco  ei  la- 
liiw.  Tanieii  locus  atlhtic  olisctirus.  Qii«  vero  beqiiuii- 
Itir  inlelligendi)  sunlsiciit  supra.  Pamel. 

XIII. — l'er  Salomotiem.  Et  hic  et  aiitea  adscribit 
Saliiiiioni  qiioqiie  S;i|iieiiri;o  liliruiii.  Pamel. 

In  Fpiitota  lonnnis  discipuH  sni.  Nusqtiam  tale  qnid 
li;i|)onl  Joannis  Epistola;  catliolic;c.  Videtnr  ilaqiie 
rcponeniltim  Jacobi ,  ui  alltidal  ad  illiid:  Hic  compa- 
rabitur  ciro  consideranti  vultum  suum  in  speculo.  Qiio 
niagis  mirur  quod  legat  Cambrouensis ,  ad  Paulum. 

Pauel. 


nihil  distaro  crc(li<lit  specultim  et  speculam  :  pariter 
pcritusderivaliontimetniysteriortiminlerpres.  Pamel. 
XY. — Et  iii  noiniiie  ejus  geiiles  credent  ei  sperabunl. 
Etiamtioccsl  iisdem.qiiod  iiiiror,ctimet  apud  Esaiam, 
ct  ai-ud  Mallh.cum  non  alitid  babeatur,  (jiiain  spera- 
bunt,  gr.Tfice  et  laiine;  iicque  eliain  Cyprianus  supra 
lib.  Teslim.ii,  cap.  13,  aliud  legat  quam,  credent. 

Pamel. 


fiio 


TaAf.TATLS 


820 


IRACTATUS 

ADVERSUS   JUD/EOS 

QUI  INSECUTI  SUIVT  DOMmUM  NOSTRUM  JESUM  CHRISTUM, 

INCERTO  ALCTOUE. 


1.  Attencite  scii.^iini  cl  iMlclligenliniii  veslrani   in  A  a(|nis    innmlaiiiibiis  de|ierii'c.    I;;ilur   pO!>lca   salvus 


Sp'rilu  saiiclo,  nl  non  laiituin  auiiiius  audiaiis,  scd 
etiaiii  oculis  cerualis  diviiium  Clirisii  sacr.inienUiin. 
Ccrnilis  aiile  n  per  fiilcin  vcslrjiii  :  audire  eiiiiii  ne- 
cessilalis  e>t,  creHeie  solliciludiiiis.  Aiiiinni  oiriciiiin 
esl,  indiflerenler  pnriicr  van.i  ati|uc  ulilia  pcrspi- 
cere;  lidei  auteni,  nonuisi  qux  probaveiit,  ciedeie. 
Nequc  cnini  quidquaiii  prudest  libeiiter  aiidirc,  iiisi 
rrediiliins  aiidituni  conririnet.  Fidci  oculi  siiiii  spi- 
ritus,  pcr  qiieni  videntur  S|iirilalia.  M  ergo  vos 
cstis  spiiilales,  inlelligilo  rflclesli.i.  Siinilcs  ciiini 
sui  similia  recugnoscuiit  :  ctiaiii  nuila  aiiimalla  dc 
vucis  soiio  invicciii  se  iutolliguiil,  lcoues  freiiiiiiiin, 
lauri  inngiliim  et  miles  luku  voccs!  Qiiaiito  ergo 
verius  «piritalcs  spiriialia  intelliguni,   coelcsics   cl 


factus  esl  cuin  siiis  .Noe,  cui  constitnit  et  Deiis  pr;B- 
repli  siii  tcstificalinnem  dicciis  :  Oninis  res  cibus  vo- 
bis,  quasi  pabiilum  olerum,  excepln  carne  in  sangiiiue 
vilx  (Gen.  ix,  3);  et  pos.iiit  linjus  testincalionis  si- 
gnum  in  arcu.Post  luec  rursus  Uouiinus  Deiis  lesti- 
ficatiis  est  Abiali:c  in  Isaac,  Imc  inodo  diccns  :  Tibi 
ditbo  lianc  lerram  et  semini  liio,  el  faciam  le  palrein 
muliaritin  (jeniiiiin  [Gen.  xvii,  8).  Ei  exinde  iiicrc- 
vit  soincii  in  inuiiiiudinem  populi,  et  dlvisuiii  csl 
in  diiodeciin  Pairiarohas.  Sed  ctiara  illis  qiioque 
Doininus  lcslilicationem  posuit  in  monle  Choii;b 
per  Moy<i;ii ,  dc  qiio  loco  e.xpulsis  gentibiis,  coii- 
siiiuit  lllic  |iopiiliim  quein  accepit  ct  possedit  pro 
mis^a  sibi  li.Trcdiiatc  :  quibus  eiiam   plemqiie  signa 


li.t;redes  pitris  sui   pryccpla   el  ca  qua;  lesiamer.to  1$  ("i  miracola  osiciidit    Dens,  quasi  cliarissinio    lilio. 


patris  sui  caula  sunt?  Yos  ergo,  cuin  siiis  Clirisii 
hacredcs,  iniclligite  tesiamcninm  cjns.  Qiind  si  quis 
per  a:ialein  minus  docibilis  esi  ad  inlelligendiiin , 
habel  Spiriluin  snnctum  inierprctem,  illum  scipia- 
tur;  illo  dncc  el  m:igisiro  ficillimc  poicrit  novi  les- 
lamcnii  jiira  virlHioinqueciigiiosccre-,  qiiod  lixrcditas 
gcntibus  conlributa  est,  lioc  niodo. 

II.  Deiis  ct  Paier  in  principio  fecit  liomincin  siia 
inanu,  runique  posuit  in  ptradlso,  daia  ccria  coii- 
ditionc  pr.nceploruni  vit;c,  legis  ct  testaincnli.  Ille 
autein,  contempiis  patris  pruicepiis,  expulsns  cst  pa- 
radisu  iii  suain  tcirigeuam  iiaiiviiateni,  in  qua  eliain 
defunctus  cst :  .scd  Deus  susciiavit  genus  justiim  de 
scmiiie  Ad:c,  qiiod  semcn  coii>ervavil  in   populiiin. 


Scd  ideni  |iopuliis,  perceptis  lol  taiiiisiius  bencfKiis, 
adversalus  est  pairi,  eidereliquil  Deum  vivuin.  De- 
rcliquit  cniin  Isracl  Domiiium,  ostendens  ei  lcrg.') 
ci  iiou  rnciciii  :  iiani  faciem  siiain  conveitit  ad  idola; 
cl  iiiterlicieiidu  missos  ad  se  Propliutas ,  qiii  do 
Clni>ti)  pr:cdicabant,  cxinde  consuevil  Israel  per- 
sequi  Cliristum,  non  taiituin  in  corpore  advcnienlcin, 
sed  cliaiii  cum  a  Propbctis  annuntiareiur.  Universos 
cicnim  v.ites  persccuii  sunt,  ex  qiiibus  quosdam 
lapidibus  inscctati,  alios  iiidigiie  excruciandu  (le- 
reiuoruiil,  iiuii  lanluin  ipsos,  sed  et  per  cos  Do- 
iiiiniim  Cliri.^tuin.  Quai  eiiiiu  liujiis  probatio?  scilicel 
eo  fjuiid  iiisimiilatos,  et  infidos,  ei  porfidos,  men- 
daces,  et  conlrarios  Cliristi  susccperinl;  veros  aii- 


super  liliuiii  Noc  et  btcrcdes  ejns.  Ex  illn  gonere  in-  G  iciii  ot  lidei  plenos  iinpiignaverini.  .Moyseii  malcdi- 


venit  lioaiinein  jiistnm,  cui  iinpriMvit  iit  ficerel  l'a- 
bricain  iii  inodnm  niaciiin.i',  capacitatis  ccri£  nirn- 
SDrariim  coinpagibus;  ut  illa  roiidilus  ctiin  frairibus 
siiis  Niic,  servarclur  per  iilud  geniis  :  scd  jiisseiat 
Deus,   propter  injuslitiam  boininuin ,  orbeiii   lerr:e 


ccbaiit,  qnoniam  Cliristiim  prxdicabat :  Datlian  ania- 
baiil,  qiioniam  Cbrisliim  non  pra.'dicabat  :  A:iron 
icpuil'ab.ant  iii  s:icerdoiio,  quoniam  Cliristi  simililn- 
diucui  pr.iforcbat  :  Abirun  consiitiiebaiit,  qiiouiam 
Cbrisio  contiadicebat  :  David  oderant,  quoiiiam  Cliri- 

VAKIORII.M  NOT^. 


I. — In  Spirilu.  MalePamcliiis  ct  in  S;)in7H.  Maran. 

Allendite  sentum  et  intcUigentinm  reslram.  Videlur 
alludcrc  ad  illud  Pliilip.  iv  :  l'nx  l>ei  cnKlviHat  tensus 
et  inlelligenliiis  veilriit.     P.vmkl. 

Siniiles.  Sic  codiccsniss.;  similiu  cditi.  Paiilo  posl, 
lii^ff!  vuret  ex  eod.  Colb.  cdili  lubnin,  diio  alii  coiiiccs 
mss.  tuba\  M,vn\N. 

iM//i's  lubam.  Roctiiis  dixissolrijiMKs  Itibnm.  Non  eiiiiii 
iniles tiiin  aiiinial.   Pamel. 

Sui.  Hanc  voccm  addinius  cx  tribus  codicibus  inss. 
et  Morel.  Maran. 

I!. —  Certie.  Cerla  mensurarum  compuge  duo  codices 
mss.   Maran. 


Frniribus.  Lrgendnni  piitat  filiis  Pamclius,  sirqiie 
in  OxoniCMsi  eultioiie  logitiir ;  scd  omncs  codiccs 
vctusii  ciiin  .Morclliu  babeiit  frairibus.  Maiian.  — 
(.'»»1  fiiii»  siiis.  Prorsus  sic  lcgenduiu  pro  fralribus  . 
Nc  |iie  ciiiMi  Noe  ni'c:im  ingressiis  cst  ruin  fiatribiis, 
scd  ciim  lilils.  Similiti'r  paiil;i  post  nrc«  pro  arca.  Po- 
D  -iiii  cnini  losiimoniiim  foidoris  Deiis  iii  areucceli  sive 
Iridi-i.     Pamei,. 

In  tircH.  Sic  Painclius,  qnnmvis  Moiellius  cl  co- 
diccs   mss.  Iinbcant  iii  arca.  Maran. 

In  nionle  Clioreb.  Sccuti  alias  oinnc^i,  sic  et  lianc 
scripiurain  jiixla  70  ciiat-,  qui  Clioreb  legunt  pio 
Oreb.     Pamei,. 


f)2i  .p.  ::     ADVEUSUs  ,U'dj:os.  %  mi 

slmn  caiiobal :  S;iul  exlollebaiii,  ciiioiii:im  Clirisiiim  A  externiim  imi(at:i  esl,  el  insiiper  acclamnliat  :  Affige 
min    Itiqiielcilur  :  Samuelem    lespiicbanl ,   (|uoniam 


Cliristnm  loqiiebalur  :  Agag  servabaiit,  niliil  enim  de 
Chrisio  loqiiebaiur  :  lliercmiam  lapidabnnt  Cbristiim 
vaiiciii;iiileiii  :  Aii;iniam  (liligobanlClirislo  adversan- 
tem  :  Esaiam  sec:ibant  Cliristiim  Vdciferantem  :  Ma- 
iiasse  iiiagiiiflc:ib:iiit  Clirisiiim  perseqiiciitcm  :  Joaii> 
ncin  iiitcriinebaiit  Cliristum  demonsiraiilem  :  Z:iclia- 
riam  trucidabant  Cliristuiii  diligoniem  :  Jndam  dilige- 
b:iiil  Cbrislum  iradeniein. 

III.  Videtis  quemadmoduin  Cliri'.tum  qiii  diligunt, 
odiuntur  ;  qui  odiiiiil,  aiiiore  flagranl  apud  iiidignam 
plebcm.  0  pcriiiiaciam  persecutionis  indignam  usqiie 
aJ  morlisexleriiiinationem  !  iion  enim  t;inlunimodo 
lesies  Domini  impugnaverunt,  sed  cl  ipsi  Domino 


in  cruce,  lolle :  sanguii  liujus  super  nos  et  super  fHios 
noslros  [Ibid.).  Violcnta  crudclilas,  et  plcbs  iiiliii- 
niana ,  ei  corda  obtusa,  et  ociill  rccbisi,  iiiierfece- 
ruiii  bene  merenlem  suiiin,  nec  lacrynias  piofndernnl . 
Lngebant  Aposloli,  ei  poptiliis  gloriabatiir  :  trciiiebat 
lerra,  et  plebs  hetabatiir;  jndicabatnr  Dominus,  ct 
Israel  exull;ibat:  paiicbatur  Cliristus,  et  iiiipii  ex- 
claniabaiit :  crnciabalnr  Dominus,  el  plebs  Ixtaba- 
bntur;  suspciidebaiur  Doniinus,  ct  plebs  epulaba- 
lur  :  bac  ignoniiniosa  sna  solemnilate  iniqua  consilia 
consignavcriint  delicto  criidelitateque  siia. 

V.  Dic  niilii  ei  loquere,  inipie  Israel,  lalem  lios- 
tiam  oblulisli,  palri  immolando  suuin  (iliuin  ?  Talia 
profudisti  libaniina,  saiigiiinem  pigiioris  accepilssiini 


pertidi   ccloni  contnincliam    feccrunt  Patri  in  Filio.  B  D«o?  Ducebas  cboreas,  Hierusalem,  cum  inlerficere- 


Qiiid  igilur  digni  fucrunt  pati  ob  lioc  admissum?  sci- 
lii  ei  fiig:iri  de  regiio,  abdlcari  b;iereditate  :  et  ita  fac- 
luin  est,  et  ita  eveiiii,  digiia  dignis  obligerunt.  Paler 
rnim  coniuiiieli.ini  p;issus  in  Filio,  Filius  perpessus 
in  Proplielis  lcmporc  qiio  iiioriebanlur;  in  suo  lem- 
pore  coactiis  csl  iiidignaiionc  scribere  novum  testa- 
nienium,  ndliibitis  lestibus  coelo  et  lerra  el  Aiigelo 
de  templo,  assisteniibus  Moyse  ei  Helia.  Hos  enim 
lcsles  adliibuii,  ciim  paleretur  inl^r;iel;  Ii;ec  iia  facla 
pr.Tdixitperrropheias,liisverbis:  Audi,  cmlum,eiprwbe 
aurem,  lerra,  quoniam  Dominus  loculus  esl ;  Filios 
genui  el  exaliavi;  ipsi  niitem  me  sprevcrunt  {Isa.  i,  2). 
IV.  Ilas  voces  efTiidit  Dominus  iii  Israel,  vociferans 
et  diceiis  :  Vos  nic  noluistis,  alii   mc  recipieiit,  qui 


lur  Clirisius;  fauslis  vocibus  caiitus  dabas,  cnm  dl- 
ceres  :  Affuje,  suspeiide.  Propier  hoc  iu  faiiie  ct 
in  ffgriiudiiie  :  Popnle  Israef  (querilur  de  le  Do- 
minus),  Neomenias,  ail,  sabbatum  el  diem  magnwn 
non  patior;  ferias  eijejunium  execratnraniinamea{Isn. 
1,  13).  Nec  imnicriip  Deus  odivitca^remonias  vestr;is, 
in  quibusuniciini  et  priinarlum  Filium  ejus  percniis- 
lis.  0  dieiii  duriiin,  ct  lioraiii  llebileni,  et  soIeiniiil;i- 
tem  lugubreni,  et  lerram  infaustam  et  civitatcm 
profanam,  el  populiiin  Domininece  crueiituin  !  Inler- 
feceriint  enini  Dominum,  et  latronem  libcraveriiiil. 
Ob  Iinnc  ergo  cansam  coactus  est  Doininus  novum 
faceie  lestameiitnni,  coiisignalum  septeiii  signaculis, 
tcste    Moyse  et  Ilelia   iii   monte;   ubi   pr;ecepit  iic 


nonduin  nec  montionem  niei  audicrtinl.   Vos  iiuplias  C  patcfierei  Scriptur;esacrainenluin,  nisiFiliiis  hominis 


nieas  sprcvislis,  alii  ibuiit  (|ui  nun  sunt  vncati.  Vos 
iiieum  riH  et  vineam  meam  colerc  recnsastis,  unde 
fructus  jusliii:e  proveniunl;  alii  colenl  ct  fructiis  ca- 
pient  iii  Deo.  Qua;  isia  lam  dira  iiiens  cl  execranda 
C  igitaiio?  Inlerlicere  ergn  potuistis  rcgem  ct  spon- 
suin?  propter  lioc  tesles  sunl  coeluin  et  terra,  el  qu;c 
in  illis  sunt  elemcnta  :  iiisupcr  oiiinis  creatura  tesiis 
est  iii  niortim  Christi.  0  novaiii  crndelilatem !  coin- 
niota  esi  oninis  naiiviias  in  Domiiii  passione;  po- 
puliis  inansit  immobilis  sine  trepidalione  :  Aogelus 
in  poeiiiieniiam  conciso  vebiiniiie  refiigit ;  plebs  au- 
tem  sine  puvore,  iniegia  vcsic  perniansit  :  conversa 
simt  elemeiiia  ei  confusa ;  Israel  securus  duravit.  0 
diiritia  noval  o  atidacia  singularis!  o  perlidia  crtieiita! 


rcsurrexissei  a  mortiiis  :  sed,  mox  ut  surnxit  Dn- 
minus  dic  tertia,  npeniit  tcstameiitum  iiovuin,  les- 
taineiitum  vitale,  :Uque  ila  dixit  :  i  Venitc,  extcne  gen- 
les,  bxredes  mei ;  israel  enim  non  obaudivii :  qua- 
proptcr  iie,  discipuli,  in  ultimam  usque  lerram,  et 
proedicaie  per  orbein  his  verbis  :  iVeiiiieiindii|iie,  pa- 
tri:c  gentiuiii,  iiitroite  in  xternam  hxrcditaiem ;  Is- 
racl  eiiim  noliiit.  Ne  diibiletis;  nulla  hic  exccpiio 
cst,  iicc  ingcnuiiaiis,  nec  dignitatis,  iiec  conditioiiis, 
ncc  posilionis,  iiec  forma!,  neca:talis;  licet  dignitale 
niagnifici,  licet  nobilcs,  licet  senes,  licet  jiivencs, 
licet  pauperes,  diviies,  boiii  nuliquc,  doinini  aiqiie 
servi,  iiequaliter  inlroite  in  h;i'redit;itein  :  et  si  pedi- 
bns  captiis  essel,  corpore  deforinis;  elsi  macnlis  tiir- 


l'il;itus  exlerx  geiitis  jndex  sxcularis,  potesiate  teni-  1)  pis,  et  capile  defecius  videatiir;  etsi  ociilis  defecliiS, 
poralis,  piir^ficavit   niaiiiis  et  abluit  scelus  iiecessi-      universis  libcre    licet  discumbere   in   convivio,    ct 
latis,  dicens  :  Innocens  et  immunis  sum  ab  ejus  san-      epnlari  in  niiptias  sponsi.  > 
guine  {Maitli.  xxvii,  24);  plebs  auteni  iiec  alienum  ncc  VI.  Ne  hominem  pudeat  nec  ailatis,  ncc  bmniliia- 

VARIOUUM  N0TJ5. 

Agag.  Sic  Pamel.  cx   coiijcclnra,   qnia   nusqiiain      est  ;iiitcm  iniriim  qnod  dicit,  Angelus  in  poenilenliam 


serv;isse  Acliam  legniitnr  Jnd;vi,  scd  1  Reg.  xv  re- 
feriiir  popercisse  Saiil  ei  populns  Agag  regi  Amalecli. 
Morcllins  el  tres  iiiss.  Acliam.  Maran. 

III. — Indignam.  Sio  cmcndaviniiis  nuclorilalclrium 
codicnm  niss.  difinani  cdili.    Maran. 

Muricbniilur.  Trcs  codiccs  iiiss.  moriebiilur.  Maran. 

Indignniinne.  Sic  .Moiel.   et  duo  codiccs  niss.    in 
indignalione  Paiiiel.   Maran. 
^  i\.—Elfudil.  Ejfundii  coil.  Colborl.  Maran. 

('■oniiiioin  eti  oinnis  iviiiviias.  .Naiivilas  pro  crealiira  : 


conciso  velamine  refugil.     Pamel. 

Crucinbalur  Dominns.  Addidi  vocem  Dominus,  pror- 
siis  necess;iriam.     Pamel. 

V. — .Ucep/issiiHi.Liiuscodex  mf^.accepCusimuin.Wkv,. 

Consignaliim  seplein  signaciitis.  Qiniiii  alliidere  vi- 
denlur  ail  lib.  diMpio  Apocal.  i,  sigiialum  sigii:iciilis 
septoin,  prorsns  legendiiin  ceiiseo  seiiiem  siguacnlis  , 
nisi  qiiis  malil  logi  a  seplein  spirilibns,  qinppe  (|noruiii 
etiam  Apoc.  i,  lit  incntio.     Pamel. 

Epulnri    in   nupiias,    Sic  ood.  Colbert    epuUirl  nd 


f)i3  TRACTATUS  ADVERSUS  JUD^OS.  924 

lis,  ner  vnleludiiiis,  ncc  coiidiiioiiis ;  consnevit  cniin  A  ris  nosiris  crucein  Domiiii  noslri  geslamus,  cruccin 

quain  conrcssus  est  Isiael  Doininus ;  qui  eos  pliicide 
alloqiiebnuir  liis  verbis  :  V«ii(i;  iid  me,  oniues  qui  tub 
onere  taboratit ,  et  ego  vos  rc/iciam.  Esl  enim  jugum 
nietim  placiriuni ,  et  onus  levitsinium  {Matth.  xi,  28- 


Doiniiiiis  liujiisnuidi  lioiiiiiicni  suslincre.  Nain  ct  cu!- 
cis  01  ulus  rcsiiliiit,  ct  claiuliis  ainbiil.ire  fccit ,  et 
miitis  serinoncin  rcddidii  cl  inaciilnsog  cniiindavit,  el 
niortuos  siisciinvil.  Ne  liiiicnils  ,  qni  j.cccnstis,  |>rio- 
res  at)  viiain  vciiilc  :  iicc  qui  lioiiiicidiiim  feccril,  pa- 
vcai,  qiiia  feccral;  ncc  fiiralus  alieiia  desperci,  i|ui.\ 
invulavoral;  iicc  piiblicaiins  timeal,  quia  cuiiciissc- 
rat.  Oninibus  cniiii  rcini-sio  pcccatorum  slaiula  est, 
ct  tabis  Doniinus  desideriil  liiiniilitate  abjeclus.et 
specie  iiidcciiros  ,  et  valetiidiiic  fracins,  el  scrviuitc 
dc|iressos.  Deati  eiiiin  ct  gloriosi  ei  magnifici ,  et  po- 
teiiies  el  di\iles  ct  forles,  nolnftrnnl  acquiescere  Do- 
niino ,  ncquc  inlroirc  iii  nuptins  spniisi ;  iiisupcr  in- 
diKnissinie  pcremcrunt.   1'roplerea  factus  esi  altissi- 


30) ;  el  rcspoiideruiil  :  Jion  audiemus;  s(d  gcntcs 
iioslr:e  cxaudicruiit ,  ct  credidcriiiit  verlio  saiulari, 
qiio  patefacla;  sunl  aures  coruin  ,  et  ociili  iiluminali 
cxcorum ,  cl  «locutn;  lingua;  im|icditoruin  ,  claudi 
prosilierunt  \eliii  fera  lascivieiis.  Cbiistus  enim  cuin 
siio  I  ugiio  scdcm  posuit  illis ;  plebs  auteni  dcrelicta, 
niida,  deserta,  viduala  regno  coelcsii  aique  tcrrcsiri : 
nnni  a  coelesli  abjecti  suiil ,  consecuii  omnia  instru- 
menta  qu;c  possedcruiit ,  lyclinuin  SQpicin  luniinum, 
ct  macbinam  Tcstaiiienti,  ct  vasa  ncrca,  ei  lubas,  ci 


nius   qiiisqiie  eoruin  ,   liumiHimus;  cl  lorlissiiiiiis  ,  B  paiiem  de  (Oelo ,   ct  tenam  sanciam  hictc  ct  mcllc 


invnlidus ;'  ct  prudens  ,  stiiilus ;  el  nubilis  ct  divcs , 
paiipcrrimus ;  el  bxres,  abdic.itus  :  quoiiiam  quidem 
ipsi  abdicavcruiit  Rcgem  modestissimiim  el  benigiiis- 
siinnm ,  dicciiles  (/onn.  xix,  13)  ;  Igiioramus  qiiis 
sit  hic;  non  eniin  est  Rex  nosler  ;  liubcmus  alium 
regem  Cocsarem  ,  proptcrea  liabcnl  qiiem  pcliverunt. 
Tunc  coinpleia  cst  prophetiic  vox  ,  (iu;c  praidixii 
illis  :  Vos  noluislis  aqitam  Siloam  qum  vadit  silenlio, 
sed  magis  voltiistis  uquam  Rassin.  Quuprnpler  induco 
vobis  regem  Assgriorum,  qtii  montes  vestros  m  plaiium 
dabit ,  et  introibit  terras  veitras  {Isri.  viii,  6).  Al(|iie 
iia  faciiim  est.  Ue|iudialus  eiiiiii  ( liristus  a  populo, 
inisit  tyraniium  qiiem  volueriint,  qui  civitntcs  eorum 
diruil,  et  plebcm  captivitatc  dauinavit,  ct  spolia  ac- 


profliieiitciii ;  liac  liirrediiaie  privatus  est  l.<rael ,  et 
nunc  derclicMis  in  omiii  sua  terra  siiie  aliiiicnlo,  siiic 
luminis  anxilio.  Aiixiliiini  eiiiin  ct  prccsldiuiii  inlerc- 
misli,  ci  luinen  |ierseciilus  es,  el  proiectorcm  rcpu- 
lisii ,  et  ^ponsum  :>lfixisii ,  et  rcgcm  suspcndisti : 
proptcrea  cxul  cs  dc  patria  lua,  oberraiis  circa  Gen- 
liiim  nuinina,  vocc  supplicuin  prece  flevisli,  diccns  : 
I  Exfiulsns  suiii  niiscr  de  prnpriis  scdibusmcis,  hospes 
el  advena  r.icius  sum  niieiia;  possessioiiis ,  sinc 
domo,  sine  tccio;  iniserere  deserti  ei  iinpii  elindigne 
vicii.  ) 

VIII.  il^ec  pcena  in  Israel  esl,  haec  conditio  iii  ilie- 
rus;ilcm  ;  ci  iiisi  convertcrint  menles  ,  et  dixcriiil  : 
I  Vivit  Doininiis  iii  saxula;  i  non  polcruiit  intrarciii 


cepit,  et  ad  soliuidinem  Sodoma:  patriam  corum  rc-  C  Domini  reqiiiem.  Vivii  etenim  ,  ei  vivunt  baereditatcs 


dcgit.  Nam  Dominitt  ex  indiiinationc  ahtlulil  ab  Uieru- 
salem  virtutem  panis  et  aqua; ;  forlem,  ijignnlem  lioini' 
ncm  et  bcllatorem,  judicem,  propheiam,  destinatorcm 
et  senem  laudiibilem  ,  coiiciliatorem  et  peritum  urchiie  ■ 
clum,  ct  prudeiitem  adjutorem  (Isa.  iii,  1).  Il;cc  om- 
nin  aiitein  aiixilia  iniinitioiies  ci  propuijnacula  Irans- 
liilit  ad  Genics,  ct  omnc  rcgiium  suimi  iiifixo  sigiio ; 
iiibnbitavit  iii  illis  ,  rt  c.islra  inctaius  esl  liiiiiiiis, 
cl  ilii  consiiUiit  virtiitis  cxcrcituin,  ibiqiie  regeavii. 

VII.  Noii  cstjain  rcgnum  Jeriis;ilcm,  sed  in  nubi-;: 
llic  castra,  hic  cxcrcilus,  hic  dux,  bic  virltis,  hic 
spiinsus,  hic  niipliae,  liic  Rex,  bicCbrisius,  hic  vil;i, 
liic  suscilaiiii,  bic  :utcrnitas.  ilic  cst  qni  ab  iiiitio 


ejus,  et  vivii  quem  inlerfccistis  impie  in  llierusalein  : 
el  lamen  non  tibi  tolam  spein  dencgavil  Domiiius  ; 
dedit  euim  veniam  pcenitcnli.x,  si  quo  modu  possis 
pociiiicre.  Quis  tam  bomis,  qiiis  lain  pius,  tain  mise- 
ricors?  «  Accipe,  inquii,  snlutein,  licct  nieoccideris  ; 
li;vres  esio  cuiii  libera,  licci  nuii  mcrearis.  Ignusco, 
si  le  pccnitel.  »  Ergo,  si  fas  est ,  sic  capiie  mcntini 
boiiam,  vcl  sero  vel  tarde  inleiliglle  tcstamcnluni  m;- 
viim.  Eii  vos,  Gentes,  absolviie  llliS  Scripturas  suas, 
et  diciie  :  Adorale  Doiiiiuiiin  pro  meriiis  suis  :  Qiium 
niaiius  exlenderis  ,  licel  e.raggcres ,  oralioncm  tuam  iion 
exaudit ;  nianus  enim  luw  plenai  sunt  sanguine.  Lava- 
niini,  muiidi  eslote,  et  veiiite,  colloqunmiir,  dicit  Domi- 
nus  Deus ;  eliiile  sangtiinem  e.v  vobis ,  et  eniuiidahit 
animat  vestras  sitper  lac 


figiiraius  est,  et  a  Prnpliclis  hoiior.ilus,  ei  in  visccr 

biis  corporatus,  et  iii   Jordaiie  linctns,  ct  a  pnpnlo  D  corda  vcstra  super  nivem 

coiiiemptus,  ei  iii  ligno  sns|icnsu$,  et  in  lerra  sepul-      {Isa.  i,  13). 

Iiis.  Hic  csi  qiii  rii|iil  vctus  suiim  test:iniciilum  ,  el  IX.  Accediie  huc,  Sciipiiiris  credilc,  bicestsaliis  : 

scripsil  noviim  ,  qiio  Genics  ad  possessioncm  lioiin-      Dc  Sion  e.ciet  verbum  ei  lcx  de  Uierusnlem  {Isa.  ii,  5);  jii- 

runi  suoriim  vocavit  :  ideoque  nos  Gcnlcs  liume-      dicabit  inmediuGeniium.ei  isorripietplebein  mullaiii  : 

VARIORUM  NOTiE. 
nuptias,  alius  cod.  ms. ;  epulari  nuptiai  edit.tlARAN.  tnacliina,  elc.  Maran. 


Vl. — Furaiusalifna.Sic  duo  codices  mss.  qui  (uralur 
aliena  edil.  Maiun. 

iliiniiioiies.  Sie  Colb.  miintiionis  edit.  Makan. 

VII. — Ad  pojsmioiiemtoJioiumsiiorMHi.Excoiijcctii- 
la  sic qiioi|uc  liiiiiclociim  resiiiui  |iro passioiicm. Pawel. 

('.onseciiii.  Miit;ilus  bic  locus,  leciore  niin  adnioiiiio 
ac  siiic  iilhi  aiiciiiritatc  in  editiunc  Oxon.  ubi  sic  lia- 
beliir  :  Nain  a  cailesti  nbjecti  siint ,  dcsliliili  omni  iii- 
slriiiMiiio  ijuod  pusscderunl,  liichnoseiilcm  luminum,  ct 


Prer.e.  Sic  duo  codices  niss.  precem  cdii.  Maran. 
—  Voce  supplicum  precemnevisti.  Mira  csl  pbrasis,  aiii 
ccrle  lociis  miitilus.  Sic  ct  illiid  iicscio  quidsibi  vclit : 
hccres  esio  cum  virgine.     Pamel. 

VIII. — Quum  manus  luas  exteiideris.  Ila  legcndum  : 
boc  enim  lcguiii  70  Esaiu:  i,  unde  suinpla  sunt  se- 
qiienlia.  Pahel. 

IX. — Dc  .Sio«exie(.lliiiic  locum  cincndavimus  aucto- 
litale  cod.  Colb.,q<ii  uineu  habet  e.xiit,M'm,de  Sion 


!>25  '  COENA.  ■  62« 

coiiciiliint  gladios  suos  in  aratra,  et  frameas  siias  in  fal-  A  viilere,  venit ,  inielligit ,  rogat  pueruiii  aut  parvuluiii. 


cibub  coniuiulenl  t  non  siiniet  gens  coiilra  gentein  gla- 
(liuni,  dcsinent  eniin  bclligerare.  Et  lii,  cloimis  Jacnl), 
renite,  eaiiins  iii  luinine  Doniini ;  roniisit  cniinpluliein 
siiani  :  coni|ilota  esi  regio  tiia  pr:i's:\giis  nlienis,  (t 
filii  alienati  suiit.  Tiia  ciiiiii  ipsa  t 'na  est,  et  exte- 
rum  faci.uin  estgeiius  Doinini.  Vciiite  ergo,  intraie  et 
eslo  (|uasi  una  gens  :  miscrere  erraiitiiini  :  irqnum 
est  lioiiorificari  senlcnliam  Dei,  (|iialiter  magninci 
prostrati  sunl ,  ct  huiniles  allevati  ,  foites  deliiliiaii, 
inlirnii  conllrniaii;  diviles  ad  paupertatem  red:icti, 
p:)upercs  lKcrcdit:Ui  ,  doiiiiiiis  scrvi  iloininati  ,  re- 
giiaiites  subjecti,  vidcnies  orb:iti,  oibati  ilkiniinati  ; 
pnidentcs  ad  stuliiliam  ,  stulii  nd  prndciiiiam 
convcrsi. 


aiilanuin,  aulviduam,  aul  riisiicuni,  diceiis  :  «  Vivere 
ciipio,  dux  csio  iiiilii  iii  Sion  :  ciiaira  inilii  iioviim 
Tc.st^iincnluiii,  rcconcilia  ine  Doniino  :  ccce  irado  iiic 
titii  discipuluni ,  intcrprelare  mihi  legem ,  (pi:c  acla 
sunt  iii  Chiirob  ,  disserc  pr:ccepta  quae  iii  Siini ,  et  iii 
lcge.  Siiic  litteris  disserit  Scripturas  cis,  ct  puer  docel 
sencin  ,  ct  anus  persuadet  diserlo.  Corrcplus  ergo 
Isracl  seiiuilnr,  iiijcctamanu  ad  lavaciuni,  el  ibi  tes- 
lificatur  quod  crcdidil  ct  accepto  sigiio  puriflcalus  pcr 
Spirilum ,  rogat  accipere  vitam  per  cibum  gratiae 
paiiis  qui  esi  iii  bcncdietioiie  ct  flt  inirum  spcctacu- 
liim  :  ei  qiii  leviiae  offerebant,  el  sacerdotcs  inimo- 
lanles  ,  ct  suinini  anlistiles  libanles  as>isiunt  piiero 
offereiiii ;  disciinl  qiii  oliiii  doccbanl ,  ct  jubetur  eis 


X.  EtcninT,  qui  quondam  vecordes  el  indocti  spi-  JJ  qui  praicipiebaiit,  ei  intinguiilur  qui  haplizant,  elcir- 
ritu,  nuncScriptiiras  docoiit,  etsciunlctiiilelligimt:       cuniciduntnr  qui  circumcidebant  :  sic  Dominus  flo- 
qui  autcm  ab  initii)  docli  ct  periii  ei  legis  disciplinam      rcre  voliiil  Genles.  Videtis  queiiiadmodiim  vos  Cbri- 
scientes,  ncsciunt  legein,  nesciuni  legere,  nec  intel-      51,15  dilexii. 
liguiil  spiritalia  :  et  qui  e\  illis  priidentibus  cupiens 

VARIORUM  NOT/E. 


exibii  lex,  el  verbum  Domini  tle  Uierusalem.  Editi  ;  de 
Sion  Dei  exifl  verbum  de  Uierunilem.  Maran. 

Misererc  erranlium.  Kur.suiii  viiJclur  h:c  locus  mu- 
tiliis.     Pameu. 

Puuperes.  Ilanc  vocein  qu:»;  dcerat  iii  ediiis  restiliii 
ex  Iribiis  codicibiis  iiiss.  qui  iisiii  ctiam  fucruiit  :id 
caHera  eincnd:i'.ula  :  sic  cnim  habcb:int  editi  :  Diviles 
aU  pnuperliile)n   redacli ,  luvredilali  dominnnles  servi, 


dominaiui  snhjecli  ad  regnum  vocati.  Pamel  legit  do- 
tninalui.  Maran. 

X. — Qu(e  ucia  sunt.  Codcx  Reg.  qum  acta  est ;  allus 
qua;  acla  in  Cltoreb.  Maran. 

In  lege.  Sic  cod.  Colbert.,  editi  inlellige.  Maran. 

Discuni.  Sic  Colbcrt.,  (/iscM/«  edii.,iinde  Paincliiis, 
ut  seiitciitiani  explerci ,  addideral  docentur  aiiic  h:cc 
vciba,  qui  olim  docebanl.  Mara>(. 


c(s;na, 

CYPRIANO    FALSO    INSCRIPTA. 


QciDAJi  rcx  nomine  Johel ,  niiplias  faciehat  in   rc-  C  ostiuin,  J:icoh  super  petmm,  Moyses  siipor  lapidcin  , 


gitine  Orieiiiis,  iii  Caiia  Galil:e:e.  Ilisniipiiis  iiivit:ili 
sii:it  plures.  Igitiir  qiii  leniperius  lo'i  in  .lordane, 
a  irnciuiit  in  convivio.  Tiinc  cninincndavii  N:i:iiii:!n, 
aqu:iin  sparsil  Aiiios,  Jacobiis  et  Andie:is  atliileriiiit 
f(X'iiiiiii,  Matihsus  et  Peirns  stravoruni,  inensaiii  1.0- 
snit  Salonioii ,  alque  oinnes  disculineruiit  liirb:c.  Sed 
ciiiii  j:iiii  Uiciisrecuinhcntium  pleiius  essel,  qui  super- 
vcniobanl,  quisqiie  prout  poterat,  lociinisibi  iiivenie- 
b;it.  Piiinus  ilaque  oniniiim  scdii  Adam  in  inedio , 
Eva  super  folia,  Cain  siipcr  aratrum,  Ahel  super 
imilgariuni  ,  Noe  super  arcam  ,  Japhet  super  laiercs  , 
Abraliain  snb  arbore,  !saac  superarain,  Lotli  juxta 


Ilclias  siiper  pcllein,  Daiiiel  snper  tribunal ,  Tobias 
siiper  lectuni,  Joseph  super  inodiuiii,  Beiij;imin  siipcr 
sacciini,  David  siipcr  inonticiiliiin,  Jnaiincs  iii  leria , 
Pli:irao  in  arena,  L:izarus  supcr  labiilam  ,  Jesus  siiper 
piileuin,  Zachiciissuperarliurem,  Mntili:ciis  in  scamno, 
Rebocca  siipei-  liydriani ,  Raab  siipcr  sluppam,  Riilh  • 
super  stipulam,  Tliecla  super  fciicstnim,  Siisanna  iii 
liorlo,  Absaloii  iii  frondibiis  ,  Jmlas  siiper  lociiliim  , 
Pctrus  supcr  catlicdiam  ,  Jacobiis  snper  rele  , 
Sanison  super  coliimiiam  ,  Heli  siiper  sellain,  Ra- 
chel  siiper  sarcinain.  Patiens  staliat  Paiilus,  et 
miirimirabat  Esau,  et  dolcbat  Job  quod  solus   scdc- 


EDITIO.NIS  BALUZII  NOTtE. 

f/is  nupliis eic.  Sic codices  octo  mss. ;  cditi  :  Is  invi  ■  D  nas  super  lecium ;  editi  Jonas  super  lerram. 


tnvil  plures  ut  coenam  ejiis  frequentarent. 

Commenddvil.  Sic  Painelius  et  codices  omnes  mss. 
Non  lanion  ni;ili'  Mori'll;iis,  coiumunduvil. 

Recumbentium.  Muili  rodices  habeiii  discumbentium, 
el  |i:iiilo  posl,  pront    polerant   lornm  sibi  inveniebmil. 

Lnlcres.  Lapides  in  plorisipie  codiciiiiis  inss.  Qii:c 
seipiiinliir  Abmhum  snb  rtrfrore  desunt  iii  iniillis. 

Danielsuper  liiounut.  Iii  tribiis  codicibiis />«virf  su- 


Ihilli  super  stipulnm.  Aildidil  has  voces  Pameliiis  , 
qii;c  decrant  ;ipiiil  Morel.  et  in  oninibus  cxstant  coili- 
clbiis  iiiss.  Qii:c  priccedunt  Huub  super  stuppam  iii 
11110  laiituin  \idi  codicc  Sorboiiico. 

Absalon.  Lcgitiir  iii  inullis  coiVmhus  Abessabn,  el 
liic  liibot  IJjimclius. 

DolebutJob,  Sic  einendaviimis  auctoritaie  septem 
veliistoriimcodiiuni  :  edili  el  dolebut  J  acob ,  J  ob  sulus 


per  Iribunnl,  ct  paiilo  posl  Daniel  snper  moniiculum.      scdebat  in  slercore;  qiiod  iii 
Joannes.  Sic  codicos  omiies,  unus  Colbertinus  Jo- 


niillo  invcni  codicc. 


027 


r.(ENA. 


02S 


l)al   in  .'icrcore.   Tiiiic   porrcxil  Uclioccn  p:i!Iiimi  ,  Al)itis,  iiisi  singiili  siiigul is  vices  focerilis.  i  Alque  ila 


Judiili  Cdoperioriuni,  Agar  sinigiiliiin,  Senicl  Ja|ilictli 
cuoperiieriiiit.  Recuinbontibus  ill;ilns  csi  gusiuj  coe- 
nx,  el  accepil  cucurbii.is  Jonas,  olus  Esaias,  hclas 
Israel, iiionim  Ezcchicl,  sycoiiionmi Zichiciis,  cili ium 
Adam,  hipinos  Uaiiie!,  pcpnncs  IMiano,  cardiiiim  Cain, 
ficus  Eva ,  malum  Rachol,  prunuin  Aiinnia!^,  biillios 
Lia,  olivas  Aaron,  ovum  Josepli ,  iivas  Noe,  nudeos 
Siiiieoii,acelum  Jonas:  acee|iii  oxyijariim  Jesiis  Chri- 
slus.  Deiudc  superveiiil  Jacob  ciim  Oliis,  ci  L'lian 
cum  filiabiis  suis,  el  sedernnt  siipcr  lapidcs.  Veiiil 
ct  Abraliam  cum  domi'Sticis  siiis  et  Moyses  cuin  c;u- 
lera  turba ,  el  sedcrunt  foris.  Timc  rcspiciens  Rcx 
invitatos  siios,  sic  ait :  i  Umisipiisquc  vcstrum  veniat 
in  vesliariiim  meiim,   cl  dabn  singnlis  coeiiaiorias 


sibi  piicccpiab  diaconias  coiisiimmavcrunt.  Primiis 
ilaquc  oiiiiiiiini  ignein  pctlit  ilellas,  succcndil  Aza- 
rias,  ligiium  porrexil  Sara  ,  collegit  Jepiiie,  ailnlit 
Isaac ,  coiiscidit  Juscpli ,  piiteum  aperiiit  Jacob,  liys- 
sopiiin  pnrrcxii  Se|'plmra ,  ad  lacuin  stabat  Daiiiel, 
aquain  alliilcruiit  minislri,  hydriam  porlabaX  Rehcc- 
ca,  vlniim  protiilit  Noe,  uirem  porlabat  Agar,  aitulit 
argentum  Judas,  vilulum  adduxit  Alirabam,  alligavit 
Raah,  rpsliciibiin  porrcxii  Jesiis,  pedes  copulavit  lle- 
lias,  ferriim  tradidit  Pctrus,  elisit  Daniel,  occidil 
Caiii,  siipporiavit  Abacuc,  suspeiidit  Absalon,  pcl- 
lein  deliaxii  llclias,  vcnlrem  ap;>ruil  Hermocraies, 
mcdiana  siispendit  Tohias  ,  sangiiincin  cfTudit  llcro» 
des  ,  siercus  pmjecit  Sem  ,  aquam  adjecit  Japhcth  , 


vesles.  )  Tunc  ali(|ui  ieriini,  et  acceperuiii.  Priinus  6  elavit  Helisa.-us,   parles  fecit  Phalecb ,  nuineravii 


ilaque  omniiim  accepit  Zacbaiias  albain ,  Abrabam 
passcrinam  ,  Lotli  snlphiirinani ,  Lazarus  lineain,  Jo- 
nas  cxruleam,  Tliecla  naniincam,  Dauiel  leoniiiani, 
Joannes  triclinam ,  Adam  pclliccam ,  Jiidas  argyri- 
nam,  Raab  coccincam,  llcrodias  cardinam,  Pharao 
mariiiam,  Fnoch  ca-liiiain ,  Agar  variani ,  David  iier- 
vinam  ,  llclias  aeriam ,  Eva  arhorinam,  Job  bipla- 
giam ,  Isaias  mesolropani ,  Maria  stola:n  ,  Siisaiiiia 
caslauinam,  Moyscs  coucbylinam,  Abel  purpurcam, 
Levi  sparlaiiiiani,  Thamar  colnriam,  Azarias  carba- 
sinam,  Aarou  murrinam,  Judiih  hyaciiilliinani,  Caiii 
ferrugineam,  Abiion  iiigram,  Aiina  Pcrsicinani,  Isnac 
nativam,  PanlusTharsicam,  Pelriis  nperariani,  Jacob 
pseudoalethinnm  ,  Jesiis  colunibinam.  Al  ubi  divisit 


Auscs ,  salem  misit  Molessadon  ,  oleum  adjecil  Ja- 
cob  ,  iii  rociim  impostiil  Anliocbus,  coxit  Rehecca  , 
prior  gusiavit  Eva.  Explicilisipie  omnibus,  onines 
locis  siiis  rescderunt.  Tunc  iiitulit  panes  Saul ,  fregit 
Jesus ,  Iradidil  oinnihus  Petrus  ,  iniulit  lentem  Jacoli , 
sulus  maiiducavit  Esau  ,  inlulit  iiilrilain  Abacuc,  lo- 
tiim  coiiiedit  Daiiiel,  fabam  intulil  Aiiielsad,  prlorgns- 
tavit  Misael.  Sed,  quoiiiain  hicdnm  coclum  comeileral 
Isaac,  ct  piscem  assnm  Tubias,;  cojpil  tumulluari 
JEu,U)m.  Yalde  esuriebai  Daniei,  paiiem  pelebal  llcr- 
mocraies;  iinn  manducabat  Joaniies,  niliil  gustaverat 
Moyses  ,  jejnnus  fiiii  Jesus,  micas  colligebal  Laza- 
rus.  Ca'teri  auiem  parles  suas  tenehant,  quas  rfx  va- 
riis  vcnationihiis  acceperanl.   Abrabam  vitiilinam  , 


vestes,  rcx  respiciens  eos,  sic  ait :  t  Non  ante  coena-  C  Esau  cervinam  ,  Abcl  agninani ,  Noe  arietinam ,  Sam- 

EDITIOMS  BALLZn  NOT.*;. 


Agar  strngiilum.  Il:i>cdesunl  iii  plerisqnc  codicihns 
niss.  Non  p:iiici  habenl  cooperneninl  rccumbeiiles , 
uiiiis  Ciilhcrliniis  conperiienml  se. 

Otivns  Aaroii.  Pluriipie  codices  mss.  ei  Morellius 
linbent  1(1''/«  ylnroii ,  i'l  paulo  pnsl  otivas  Noe. 

Aceiiim  Juniis  Sic  oclo  codices  mss.  editi  dedit 
Acelum  Joniis. 

Oxygarum,  Aliter  in  sex  codicibus  mss.  nccepil  et 
Iwc  J.C. 

VnusquiKjne . .  .^veniiit . . .  .et  dabo.  Sic  einendavi- 
nins  cixiicibiis  pleri-.qiic  Ciiiiseniieniibiis,  nisi  qiiod 
iinnnulli  htbenl  iii  vesdano  mco  :  cdlll ,   Quisiiue  vo- 

liieril  vestnim  venire dabo    Paiiielius  addidil  siii- 

_</h/'/s,  qiiam  voccin  in  iiiin  taiilnin  vidi  cndice  ms. 

Loih  sulpliurinam.  Sic  coiliccs  mss.  et  edili,  pneter 
Oxonienseni ,  iihi  legitiir  Job. 

Joamies  tiicliniim.  Trirliiimin  legendum  osse  obser- 
val  Salniasiiis  aiiiinl.  in  'rrcbi'l.  Pnl.  p.  3i2,  iii  iiiio 
cx  regiis  coilicihns  lc^itiir  triginam. 

Judas  argyrhuiin.  Qiiidam  codices  niss.  argnrinani, 
alii  argiiirinam. 

Herndins.  Cod.  Sorh.  Uerndes. 

Ileliiis  aeriam.  Qiiid;uii  Ciidicesnfrfnm,alii  nerinani. 

Job  biptagiam.  Kdil.  Oxnii.  bibtagiam;  rcpiignanl 
alii  codiccs  iiiss.  et  edili. 

Isaiiis  nicsnlropam.  Cnllicrtinornm  codicnin  alter 
niesvlralam,  qiia;  vnx  aplior  videiur  ad  indicindiim 
Esaiani  mediuin  liiissc  scissum.  Forte  nielius  lege- 
rclur  mesotrilam. 

Susannn  caslnniniim .  Sic  pro  caslatinam  lcgcndiim 
nioiiel  S;diiia^iiis  nnl.  in  Vnpisc.,  p.  ilO.  Hiiicobser- 
vationem  conlirmat  aucioritati-  Azelini  ninnachi  Re- 
iiiciisis,  ipii  roenam  li;inc  vcrsibus  rilliinicis  anlc  aii- 
i|iiiii  siiiila  it'dili'li(.  Iii  l.oi"  oporc  ,  ipmd  nianu  c\a- 


ratum  habebat  penes  se  Salmasius ,  sic  legcbalur. 

Helcia;  iiukbra  rdia, 
Secura  pcr  |ioma!ria, 
Susanna  fert  caslaneam. 

Levi  sparlacinam.  Cod.  Colb.  partacinam ,  iiiiiis  ex 
r('i;iis  spiirlaqinam. 

Tliamiir  coloriam.Sic  aller  codiciim  Colberl.,  aiqiie 
iia  logeiiiliiiii  observat  Casaubdinis  iioi.  iii  Vopisc, 
p.  59(J;  ciliti  cotorinam. 

Aaron  miirrinam.  Miilli  codices  mss.  niyrriniiiii. 

Judiili  liyiicintliiniim.  Judits  iii  plerisque  liiss.  Col- 
berllnoniiii ,  nllcr  Judns  Zanlinam. 

Ainia  1'crsiiiniim.  Persinam  Soibon.  et  uiius  cx 
rogiis. 

1'aulus  Tharsicam.  Candidnm  oclo  codices  mss. 

Jacub  pseiidoateiliinam.  Sic  uniis  ex  Regiis  cndi- 
ij  ciliiis.  Sic  cii:ini  legi-se  sc  lestatnr  S;ilma^ius  in  vc- 
lusto  codice,  iioi.  in  Treb.  Pol.p.  342.  Ca'ieri  codicos 
liaiic  lccliniiem  cntilirmant,  i|uoruin  miilli  lialieiil 
pseiidoallecliinam  vel  pseudoaltccinam:  etWu  alctUinuin. 
Joniines  lcgUnr  prn  Jncob  iii  sex  codicibus  iiiss. 

Prxceptas  diacoiiias.  Sic  plerii|ue  codiccs  mss.  e;lili 
prcecepla  dinconin.  Paulo  aiiie  singuti  deest  iii  plciis- 
que  codiciliiis  mss. 

Vollegii  Jeplite.  Desiiiii  b;rc  in  pli'risi|iie  mss. 

Ilermocrates.  In  quibusdnin  codiciliiis  llennogrn- 
les.  Sic  etiam  paulo  post  iii  quibusdam  legilur  Mn- 
lassadon. 

Aiiliochns.  Arioclius  in  mnllis  codicibus  mss. 

Anietsad.  Mclsad.  in  pliiriliiis  codicilius  mss, 

Esnn  cervinam.  Sic  Morel.  cl  codices  mss.  Painc- 
litis  Isnfic, 


y-29 

son  leoniiiain  ,  Ellsccus  ucsin.iin  : 
)i.irlcni  tciielial  Beiijamin.  Posinioduin  dedil  p:iiics 
Pliaiao,  oiiiiiibus  divisil  Josepli,  discum  aliulil  lle- 
rodcs,  parlcs  comiiosuil  Rebecca  ,  iiiiulii  J:icol),  dis- 
liiljuit  omiiilMis  Noe.  Primiis  ergo  susuilit  Joaniies 
capul ,  cerebelliini  Abessalon  ,  linguam  Aaron  ,  iiia- 
xillam  Samson  ,  aiiriculam  Pclriis,  oculos  Lia  ,  cer- 
viceni  llolophernes  ,  arleriasZacliarias,  collumSaul, 
armora  Agar,  iiileranea  Jonas ,  fel  piscis  Tobias,  cor 
Pliarao,  renalia  Esaias,  latusAdam,  cosiam  Eva , 
ilia  Maria,  ventiem  Sara  ,  vulvam  Elisnbeib,  adipcm 
Abel ,  lemora  Abraliam  ,  caudam  Moyses  ,  crura 
Loth  ,  pedes  Jacob  ,  ossa  collegit  Ezecliiel.  Ileni  Ja- 
cobiis  et  Andraeas  inlulerunt  pisces:  susiulil  iiaque 
asollum  Jesus,  labeouein  Moyses,  lupum  Benjamin  , 


CCENA.  0:0 

majorem  lainen  A  duxeiai  Ameisad,   el  malc  niiscucrat  Jonas,   mur- 


murabat  llermippiis,  aquam  bibebat  Joaiincs  ,  viniini 
pelebat  Maria,  non  conseiiiieli:it  Stisaniia ,  plenam 
ampiillam  ferebal  Marlha,  siii(>bai  Isinael,  ire  volebat 
Tobias  ,  alieniim  caliccm  bibcre  videbat  Jacobus.  Su- 
blaiisqiie  omnibus,  aquam  ad  inamis  petcbat  Pilalus, 
tradidil  Jiidas,  ininislrabat  Martlia ,  cfTiidit  Hcrmo- 
crates ,  rnileum  poirexii  Petrus ,  intnlit  luceriiani 
Esaias ,  gralias  egit  Sinieon  ,  bcnedixil  Anna  ,  intulit 
coronas  Racliel ,  David  hyssopum  porrexit ,  dedit  im- 
giieiitum  Maria,  perunxil  Marlha,  poma  iiitulit  Adain, 
lavum  porrexil  Samsoii,  cytharam  percussil  David, 
tyiii|iaiiuin  Maria  ,  psallurium  duxit  Jubal,  clioros 
diixit  Judilb  ,  canlavit  Asael ,  saliavit  llcnidi:is,  laii- 
des  dedit  Azarias  ,  magis  lusit  Mambres ,  risum  lecit 


niiigilem  Abel,  niuraenam  Eva,  pellaiiiidem  Adain  ,  B  Isaac,   osculuin   porrexit  Jiidas,  valefeeit  Lolli.  Et 


lucusiain  Joannes,  gladium  Cain,  captionum  Abcs- 
salon,  polypum  Pharao,  tur|iiiudincni  Lia,  auralam 
Thainar,  scarum  Agar,  caiitliaridem  David ,  halecem 
Jusepli ,  saxaiilem  Hieremias ,  umbras  Lazanis,  so- 
leani  Juda  ,  hirnndiiitm  Tobias,  argcnlilliiin  Judas, 
scpiani  Herodes,  carmitain  Esaii,  gbiiiculiim  Jonas, 
aliipidem  Jacob,  salpam  Molessndon  ,  dcnliccm  Esa- 
ias ,  arancum  Thecl;i ,  coracinum  Noe  ,  riibeHioncm 
Ilebecca  ,  laccrtnin  Golias ,  mxnani  Mai  ia  ,  et  leoiicm 
S:inison.  Posuit  ct  Jonas  aceiiim,  Molessadoii  s.ilem 
iiiisit,  prior  iiilinxit  Caiii.  Ex|ilicitisqiie  omnibus,  de- 
dit  adipem  Abcl,  mel  Jonaias,  lac  Abraham,  con- 
spcrsil  Sara ,  dulcia  fecit  Jesiis,  permiiiisiravii  Pau- 
Iiis.  Sed,  qiioiiiam  aliquot  geiiera  vini  babebaiit,  pas- 


cum  vellent  discedere  ,  respiciens  cos  rcx  ,  sic  ait : 
I  Nunc  per  omiiia  diem  niipliarum  celebrate  ,  el  frc- 
qucnlate,  et  demutate  habitus,  veliil  poinpas  facicii- 
tes;  sic  iie  in  donios  vestras.  >  Placuit  veroomnibus 
voluntas  regis  :  alque  ita  priinus  omiiium  procedit  iii 
magisiro  Jcsus ,  iii  cusiode  Joaiines,  iii  rciiario  Pe- 
irus,  in  sccutore  Pharao ,  in  vcnaiorc  Neiiiruth ,  iii 
delatorc  Jiidas ,  in  horlulano  Adani ,  iii  exordiario 
Eva  ,  in  lairone  Caiii ,  in  pastore  Alicl ,  in  cuisore 
Jacob  ,  in  sacerdote  Zacliarias ,  in  rcge  David ,  in 
cyiharoedo  Jubal ,  iii  piscatore  Jacobiis ,  iii  co(|uo 
Anildchus ,  in  aquario  Rebecca,  iii  fiirniiorc  Aiia- 
nias,  iii  bestiario  Thecla  ,  in  stupido  .Molessadon  ,  in 
religioso  Salomoii ,  iii  ininislra  M:irtlia ,   iii  inilite 


siim  bibebat  Jesns,  .M:irsicum  Joiias,  Surreniinum  C  Urias,  in  iiisano  Herodes ,  in  famulo  Chani ,  in  nie- 


Pliarao ,  pcUiniim  Adam,  Gaditanum  Moyses,  Cre- 
licum  Isaac,  Adrianiim  Aaron,  arbusiinum  Zacch;eus, 
arsiiiiini  Tliecla  ,  Albciise  Joannes,  Cairpanum  Abcl, 
Sigiiiniiin  Maria,  Florcminiim  Raclicl.  Saluralione 
viui  sopilus  jacebat  Adam,  ebrius  obdorniivit  Noc, 
saiis  biberat  Lnib,  steriebat  Holophernes,  somnus  le- 
iicb:Uj«Mam,  vigilavit  prope  galluni  Pelrus ,  siisci- 
tabatur  Jesus,  surgeie  quasrcbai  Jacob ,  prior  siirrc- 
xit  Lab:ini.  Tunc  miscuil  scyphuni  Benjamin,  intulil 
M:irili:i,prior  bibit  Petrus.  Sed,  quoniam  vinuin  sub- 


dico  Tobias ,  in  ebrio  Noe,  in  risiculo  Isaac,  in  trisli 
Job ,  in  judicc  Daniel ,  in  fabro  Joscpli ,  in  prosiituia 
Thainar,  in  formosa  Rachel ,  in  odihili  Lia  ,  in  do- 
inina  Maria  ,  iii  impio  Loth ,  in  adversario  Am:ilccli , 
in  siruclore  Sem,  in  ruslicnlo  Esaii,  in  foiti  Go- 
li:is,  in  pislore  Ilieroboam.  Sed,  qiiuniain  coiilen- 
debat  Diiia  ,  ai|u:iin  efftindebal  Aaron  ,  et  nudus 
erai  Jouas ;  lunc  solem  pelebat  Auses  ut  siccarctur 
Bersabec.  Quo  facto ,  jussit  eos  rcx  ad  se  veiiire  ; 
qui  venerunt  allera  dicetinunera  ei  nbiulcruni.  Pri- 


EDITIONIS  BALLZH  NOT^. 

Iiilutil  Jacob.  Ikicc  non  iiiveni  in  niss.  David  hyssopum  porrexil.  H?(>c  desunt  iii  oclo  codi- 

Fel  piscis.  Sicotum  iii  sex  iiiss.  Syrcolum  Rcmig.         cibus  niss.  in  quibus  eiiain  legiiur  :  dedii  wigneHtum 

Polypum.  Polytum  iii  iiiss.  Aaroii.  Poslca  peruiixit  Maria  in  iino  ex  regiis  codi- 

Oinlliaridem.  Cuntoridem  mss.  Sic  eliam  lialegem  ,      cibus. 
sa.titaniim  ,  umbriis  ,  sotiam  iii  plciisqtie.  I^      Percussit.  Porrexit  in  plerisqiie  codicibus  mss. 

Ilinindinem.  Arundincm  iii  pliiiibiis  iiiss.  Clioros.  Miilti  codices  habeiil  clwreas. 

('.laucidiim  Jonas.   Qiiidam    inss.    coiiculam ,    alii  Caniaml  Asael.  Cantavit  David    in  plerisqiie  inss. 

fllauciim.  codicibus. 

Atopidam  Jacob.  Plerique  codices  Job.  Paulo  post 


ereiieam  ,  coracmam,  lielionem  iii  iiiiillis  codicibus  , 
deniilem  iii  iiiio  mss. 

Mel  Jonathas.  Sic  codex  Sorb.  alii  Jonas ,  editi 
Juaiines. 

Conspersit.  Consparsit  iii  mss. 

Perministravit.  Sic  fodiccs  niss.  editi  perministravil. 

Suscitahatur.  Suscitabat  inss. 

Luhan.  Lazarus  Moiel.  el  quiilam  iiiss. 

Jnlulit  Mnrlha.  Maria  in  si^x  niss.  Tluiinfir  Sorbon. 

Aqiiam.  Plcrii|iie  mss.  uqiialinn. 

iSon  conseiiliibal  Susanna.  Noii  invciii  iii  iiiss. 

Marllia.  Thimar  in  codice  Sorbo/iico. 

Pelrus.  Sic  iiovem  codices  mss.  Mariialis  iii  edilis. 


]te  iti  domos  vestras.  Ite  domibus  vestris  iii  pleris- 
qiie  mss.  sic  etiani  paulo  pust  iii  iisdem  prodil  in 
magislro  Jesus. 

IH  cusloae.  Omnes  codices  mss.  in  cuslodia. 

Nemrotli.  Mumbres  in  omiiibus  mss. 

In  exordinrio.  Morel.  et  coilices  ins.s.  in  exodiario. 

In  coco  Antiochus.  Ariochus  in  codicibiis  mss.  in 
coco  jarilo  Sorb. 

In  (urnilore  Ananias.  mss.  in  fornalorio. 

Jn  minislra.  mss.  >»  ministro. 

In  rusliculo.  Pleriiiue  m.ss.  in  rusiico.  lidom  paiilo 
posl  nudus  erat  Joannes,  slotam  pelebat  Auses. 

Qiio  facto.  Miirel.  el  (iiiidam  codd.  iiiss.  pro  quo 
(acio ,  alii  snb  iiv.v  (iicio.  Paiilo  post  desuiit  hx  voccs 


m 


TRACTATUS  DE  REVELATIONE 


952 


imis  ilaqiic  oninium  obltilit  arieicm  Abrahain,  laii- A  inillilur  Natiian  ,  convincitur  Amalecb;  maledicitur 


ruiit  Tliccla,  oviciilnm  Noe ,  camcliim  Rchecra, 
lconem  Sainson,  ccrvum  Esan,  vilnluin  Jcsns,  jii- 
nienluni  Jai  ob,  curruin  (Iclias,  vcslcm  Jtidilb,  critie^ 
Drsiibpc,  ligna  I-aac,  fruniciilnin  Jo^cph,  resinam 
Rnlicn,  pecuninin  Ahimclcch,  slrohilos  Lcvi,  capsain 
Moy<cs,  (avnm  Pelrus,  copias  Aliigal.  Sed,  q::oni;mi 
atitc  diein  coiivivii,  qu;cdam  do  ctinvivio  snhdiicia 
/neratii,  jussii  regis  inr|uircbaiiliir  ab  eis.  Iiivolvcrat 
ciiiin  straiigalum  niuilicolorium  Ag.ir,  sigillum  aii- 
leum  Racliel,  speculnm  argcnieum  Tliccla,  scypbnm 
bihitoriiim  Benjamin,  annnlum  signaiorinm  Tliamar, 
cnoperiorium  subscticiim  Jiidiili ,  laiieeim  regiam 
David,  alicnam  uxnrcni  ahduxcrat  Ahiinelcch.  Tuiic 
jiissit  rex,  iit  oinnes  qni  fneraut  in  coiivivio  diirercn- 
iiirad  tormenia.  Qno  facio,  primns  innocens  decol- 
latnr  Joannes,  occidilur  Abel,  foras  projicitnr  Adatn, 
limens  obmutescil  Zncbarias,  fitgii  Jacob,  qneriliir 
Kiiofb,  lurbatur  Abimelech,  immntnlur  Nabuchodn- 
iiosor,  deprccaiur  Abrabam,  transferlur  ilelias,  siip- 
primitiir  Dina,  inclnditiir  Noe  ,  impingilur  Lotli  , 
sufligitur  Jesus,  dnmnauir  Daniel,  accusaiur  Susanna, 
alligainr  Joseph,  occiditur  Martba,  tollilur  Abacuc  , 
iiesiiis  datiir  Tbecla,  in  fornacem  miltiiur  Anduias  , 
vincnlis  conslringitur  Samson,  punitur  Crias,  fla- 
gcllaiiir  Paulus,  tendiiur  Esalas,  cxpoli.ilur  Joiias  , 
lapi(laiurIlicremias,exc.EC)lurTobias,  nOn  crcdebanl 
.Moy^i,  subducitur  Abiron,suspeiidiinr  Ahessalon,  con- 


Jtidas,    ilehnncslatnr  Manibres  ,  cognoscilur  Loth , 
inierficitiir  Phinees,  dimillilur  Oplmi,  limen';  mori- 
iiir  lleli,  comprimitur  Dina,  decipiiur  Esau,  subsiiin- 
giliir   Saul,  dolcl  de   facio   Job,   iiilcrrogaiur  Eva, 
Nescio  clamat  Caiii,   lenetnr  et  negal  Petrns.    Scd 
qunniam   inultoruin  conscieniia  crat,  iii  ftirto  qnod 
crat  siiscipiens  Raab,  qurcrehai  Laban,  infamahalur 
Snsanna,  argiiebal  Joannes,  negabat  Racbel,  doccbat 
Moyses,  plorabal  Tripbsena,  observabat  Maria,  allcn- 
debal  Onesipborus,  Irisfis  erat  Paulus,  jurabat  Ja- 
cob,  iioti  credcbat  Pharao,  meniiebainr  Hieroboam, 
pavebai  Siisanna,  erubescebat  Rcbecca,    plangebat 
Hieieinias.  Postmodiim,scrulalis  omiiihns,  invcntum 
cst  furium  apud  Benjamin,  qiiod  eiai  iii  conscieniia 
Joseph.   Sed,   posteaqwim  probalum  est  regi  quod 
Acliar  iilius  Channi  soliis  essctreus  furli,  jussiteum 
niori  doiiaviique  eum  omnihiis.  Tiinc,  occasione  ac- 
cepia,  primus  omtiium  calce  uuni   percussil  Moyses, 
iiliiit  in  complcxum  Jacob,  veslcm  detraxit  Tbecla,  ad 
lcriam  eiisit    Daniel,  lapide   pcrciissit   David,  virga 
Aaron,  (lagcllo  Jesus,  mediiim  aperuil  Judas,  lancea 
(ransfixit  Lleazar.  Tiinc  jnssit  uti  qui  mortuus  esset; 
sepi;liretur;  et   vendidil  agruin  Laban,  emit  Abra- 
hani,  Josepli  monuinenltiin  fecit ,  et  ajdificavit  Na- 
chor  ,  aromaia   iinposuit  Maria,  clusit   Noe,  supci- 
scripsit  Pilauis,  prctium  accepit  Judas  :  qiio  fuclo 
gaudcns  clamat  Zacbarias ,  confunditur  Elizabcth  , 
stupet  Maria,   ridebat  de   facio  Sara.   Explicitisque 


fundiiur  Rebecca,  traiisdncilur  Agar,  argnitur  Phar;io, 

rermqnitur  Dathan,  deprimiturCliore,  copulamr  Isaac,  C  omnibus  domos  siias  repetierunf. 

EDrriONIS  BALIZII  NOT^. 


allera  die.  In  iisdem  legitnr  itropillos  Lem  ve!  slro- 

pilos ,  capsan  iloyses.  Anle  diem  qnKdnm  de  comivio. 

(.'og»osri(ur.  Sic  pro  eo  quod  crat  in  editis  cogitnr, 


emendavi,  codicis  Colbert.  aucloritate. 

Quairebai.  Editi  quairebatur.  Emcndavimus  aucloxi- 
taie  quatiior  inss. 


DE  REVELATIONE 

GAPITIS  BEATI  JOANNIS  BAPTISTiE  TRAjCTATUS,  INCERTO  AUGTORE. 


I 


I.  Narbat  Joseplius  vinctum  fnisseabdiiclum  Joan- D  quondam  Samaria  est  appellala.  Post  longum  vero 
nem  Bapiisiam  in  castellum  Macheronta,  ibique  caput  tempus,  monumentum  ejus  pagaiii  invaserunl,  et  ossai 
cjus  trtmcatum  fuisse ;  narrai  liisioria  ecclcsiasiica  per  campi  planiiiem  dissipavcriint,  rursumqne  col- 
sepuliumiii  Sebasie,  civitate  rcgionis  PalesiiiisR,  qua;      ieeia  igne  concremaverunt,  ei  postea  per  agros  cre- 

COMMENTARIUS.  | 


I. — Nrtrrnl  Josep/iWj.Slupcndissitnam  hnnc  narralio- 
ncin  siihiici'limiis|,  ne  qnid  Cypriano  olim  appensum 
dcsiderarciur.Laiereni  videtur  lav.irc  Pamelius.qtli  iio- 
tis  suis  mendacioruni  seniinam  piirgare  satagit.  Oxo.n. 
—Narrai  .loseplius.LH).  nempe  xvni  Aniiq.,  c.  10,  seii 
jiixla  novatn  vcrsionem  7.  Qiiod  ipsutn  ex  illo  repciit 
Eiisebins  lib.  i  fliil.  Eccl.,  cap.  fl,  sCujuxia  grxcuin 
exemplar  ll^ctpostea  B('da  in  cap.  xiv  Marci,  nbi 
ciim  iisdein  verbis  uiatur,  atque  idco  illinC  lia:c  tran- 
sciipia  ad  vcrbum  videantiir,  non  sum  veritus  repo- 
nere,  in  caitcllum  Maclie  roiita  abducium.     Pam. 

Nnrrat  historiaecclesiastica,  clc.  Sic  lego,  qiiia  niil- 
lam  hujns  lei   facit  menlionem  Joscphus,  sed  Ilisi. 


Eccl.  lib.  xi,cap.  28,  auclore  Ruffino,  in  sua  ad  Eu- 
sehitiin  Appcndice.     Pamel. 

Post  loiiqum  vcro  teinpus.  Tenipore  nempe  apo- 
siaiin  Jnliaiii,  iiif|iiii  Bcda  ciim  Rnriino  :qtiieliani  rcc- 
tius  narraiii  adftiissc  tiinc  qiiiiin  dispergercntnr  ossa 
Joaiiiiis  Bapt.  inonacbos,  non  piistea  adveiiisse.  Ex 
quibus  etiain  omnino  legenduiii  ccnseo  Pliilippum  pro 
Joseplinm,  pnescrliin  conscnlieiitibus  Pelro  Trccensi 
iii  Hisloria  ficholnslica,  iit  oniitlam  ms.  qiienulam 
de  hac  re  tracialiiin,  ct  Adoiic  in  Martyrol.ad  i.  kal. 
Se|iiein.,  qiiicutii  Ruf(ino  iiiissa  dictiul  hrcc  ossa  Allia- 
nasio  per  Julianum  diaconum.    Pamel. 


935 


CAPITIS  B.  JOAiNNiS  BAPTIST^. 


934 


maia  projcccrunl.   Poslea  vero  aihcnenint  (|ni(i:i!ii  A  raptiiii)  cst  :  r|ui  miUenlcs  ii>  qiicnidam  spcciini, 


iiioiiachi,religiosi  viri.deHicrosolyinis  ail  locum  ejus- 
(iein  iiiouumciiii,  aiidiciiles  ea  quu:  Joaniii  accideranl, 
el  qiiiequid  poliieruiil  ex  ossibiis  illius  colligcntcs,  ad 
])alrciu  suiini  Pliitippuin  delulerunl  Hierosolyinaiii,  et 
ille  Iraiismisit  ca  cuui  allis  viris  religiosis  Ailianasio 
Alcxandrix  poiitinci  (idelissimo.  Ilii(iiie  iniro  inoJo 
riierunt  seivala,  usque  ad  lempus  Tlieophili  ejusdcni 
urliis  episcopi.  Qui  Tlieopliilns,  jubcnte  Tlieodosio 
priiicipc.omiiiaidolorum  faiia  iii  illa  regirme,  Clirislo 
favenle,  desiruxil,  et  ccelesiain  niii\e  niaguitudiiiis 
construxit,  ct  in  lionorcin  ejusdem  sancli  Joannis 
Bapiislae  consecravil,  cl  illius  ossa  (|u;i;  sibi  dircxcrat 
siiprascripliis  Atlianasius,  in  cadem  ecclesia  cimgre- 
g:ilis  ibi  vicinis  poniilicibns  ex  oinni  p.irlo  caiervaiim, 


dem  dirniserunt,  donec  idcni  Jo;iiines,  Clirislo  aiixi- 
li:inie,  eiiiJain  viro  religioso  noinine  Maroclio,  snrer- 
ddii,  qui  in  eodcui  specu  niorabptur  ul  crqmila,  revc- 
lavit,'diceus  :  i  Accipc  caput  niciim,  quod  in  hnc  specu 
deposiium  est  a  laironibus,  el  defer  illud  Juraniio 
ciiiseopo,  qiii  nunc  pr,i:cst  Alexandriae  civiiaii  post 
Tlieopliilnni  Deo  cliarmn,  iilii  reliquisc  coiporis  inei 
requiescuul.  I  Et  sicfecit  llarcellus,  Cbrisioannuente. 
In  eadem  igiiiir  solemniiatc  cnUectionis  reliqiiiarum 
illius  iransliitionis  et  ecelesia;  consccratioiiis,  allaluui 
est  capiit  Joannis  Baplislu;  ad  civii:itein  Alexandrix  a 
Marcellu  presbytero,  ei  datuin  Jiirauiio  episcopu  , 
quarto  kalendas  seplembiis.  El  Jurannus  susccpil 
ilhid,  collocans   n|ir:ibiliter  iii  eodem  loco  perpelim 


omnibusqueordinibiis  clericoriim  et  populoniin,  Iio-  B  cuslodienduin.  El  ideo  liodierna    festivilas  colI.!Ctio 


norifice  coiisliluil.  Igitiir,  acccdcnle  Pasch:ili  festivi- 
talc,  dccollatns  csl  Joanncs  Baptisla  iinperante  iie- 
quissimo  llerode,  <|ui  dari  salianii  pnelbu  capiit  ejus 
jussil ;  ei  niulio  post  dccoHationein  cjus,  accedcnlc 
illo  aniio  quo  constriicta  cst  ccclcsia  in  nomine  ejus, 
ct  ossa  cjiis  ibideni  colloc:ila  a  Theopiiilo  pontilice  , 
jubcnte  Tbeodosio  principe,  iii  Iionore  ejus  conse- 
crata  est  quarlo  kalendas  septcnibris.  Soieinniias 
namque  ejus  niirifice  esl  consecrat;i  in  dedicando. 
Capul  autcm  illiiis  tniic  tcmporis  rcpositum  erat  in 
loco  quo  illud  in  absconso  uxor  Herodis  deposuc- 
rai,  neniine  scienie,  postfiuani  a  lilia  in  disco  sus- 
cepit. 
II.  Si  quis  omnia  plenius  voluerit  scire,  Clironi- 


reliquiartiin  beali  Joannis  Baptista:,  non  de(:alIaiio 
nominand:!,  Chrisio  anniienie,  et  inventio  ac  rcvcla- 
lio  capitis  cjus.  Jaiiiijue  ideiii  vir  Domini  Jur:iniius 
episcopus ,  et  Marcellus  saeeidos  feliciter  ad  Do- 
niinum  ex  boe  inuiido  in  pace  migraverant. 

III.  Annis  evolvcntibus  non  pluriniis,  cuidani  viro 
religioso  sacerdoti  ac  monaclio,  Felici  nomiiie,  i|ui 
oraiionis  gnitia  ab  occidcnta|i  parlo  in  ilbs  dicbiis 
ilierosolyraaniadieral,  angelica  visione  diciuin  egt  : 
«  Felix,  surgeconcitus,  et  pergeiisadcivilateinAIcxaii- 
dri:c,  invenics  ibi  ecclcsiam  in  bunorein  sancii  Joan- 
nis  Bapiisi;e  consecratam,  ubi  caput  cjus  cuni  tribiis 
p  irvulis  Innocentibus  recundiluin  e)>l.  Quod  aceipiens 
Iransfer  in  parlibus  Galliarum  in   tegione  Aquitaniui 


cnmMarcellini  principis  legat;  et   ibi  reperiel  duos  C  in  locuinqucni  tibi  ostendero.  >  De  qua  visionc  cerlus 


moiiachos  ab  Oriente  in  llicrusaleni  vcnisse  causa  ora- 
tlonis  in  tempore  Marciani  impcraioris.  Qnibus  ino- 
nachis  in  visione  angelica  dictum  est :  <  Ite  ad  pala- 
tium  Hcrodis,  qiii  quuiid:ini  bic  fuit  perlidu.^  princeps  : 
inlroeuntes  perspicile  diligeiiier,  el  ubi  fuinuni  c 
tcrra  ascendentemviderilis,fodienics  ibi,  capui  Joaii- 
nis  Baptista;  incunctanterinvenictis.i  Etita  feccrunt, 
cl  cum  magno  hoiiore  clanculiiin  secum  Hieiosoly- 
niain  dcportaveruni.  £t  non  multo  posl  a  latronibus 


et  cxpcrgefucius  rcverendus  scncx,  gaiidio  aniplissimo 
repletus ,  pergens  illico  uhi  jusiius  fuerat,  sicut  ei 
diciuin  fuerat,  cuncia  repeiiens,  reclori  sui  itineris 
grates  innuineras  npendil,  properansqiie  ad  locum, 
lliesauruiu  sibi  a  Deo  desliiiatum  in  unius  sportclla: 
Gonclusit  suiu  :  slatiinque  rciro  iler  arripiens,  junc- 
lis  sibi  sociis  septein  frairibus  suis,  qui  cuiu  eo  abie- 
rani,  vaJIansque  clani  oinnem  regionein  illani,  pervc- 
niens  ad  liltora  maris,  inveniliiavemcum  reniigiis  ac 


COMMENTARIUS, 


II. — Clironicam  ilarceUini  pr/Hcipis.  Antea  mcndose 
lcgebatur  Marcelti.  Citat  enini  cliam  Bcda  loCo  citalo 
cbronicam  Marcellini  comitis.  Is  cniin  ad  Clironiciim 
Eiiscbii  et  liieron.  Appeiidicein  scripsii,  ei  produxii 
:id  lempora  iisiiiie  Jiisliiiiani,  ipr.e  exciisa  cstciim  fas-  jj 
tis  consularibusOiiuphrii  Panvinii.  Pamel.  —  Cliro- 
iiicnc(n[.  mss.  olim.  Bm.cz. 

Millenles  in  npecum  qnenidam.  Qiiod  anclor  a  latro- 
nibiis,  Marcellinus  coiiies  et  Siiiieon  Melapbrasies  a 
ligiilo  quodam  raptum  dicmit  sacrosancUiin  Baplisise 
capni.  Aiquc  hinc  faclum  pulo  nt  mahierit  Beda  ciini 
loco  ciialo,  luni  iii  Hoin .  de  Collocaiione  seu  NaiaU  D. 
ioannis  Buplisioe ,  iion  aliud  scribere  quam  incuri:e 
ciilpa  dcpcrditum.  Quod  de  vcrbo  ad  verbuni  ellam 
Iraiiscriptum  esl  iii  Bedse  et  Adonis  mariynilogiis  ad 
6  kal.  niartii,  quein  Periiiiini  vocat  Mel;ipbraslcs. 
.Qiiibus  locis,  uii  et  apud  Usuardum,  legeiidum  esse 
Jimcssam,  scii  polius  Emesiiiiii  Plia-.iiicia;  civitalcm  , 
iioii  Edessam,  paiet  cx  .Marcelliiio,  Melaphrasie  cl 
Peiro  Trccensi,  tuin  cx  dieta  narrationc,  et  marty- 
jol.  D.   Donaliaiii  ins.  ei  ipsius  .Vdonis  Cbrunicis  . 

Pamll. 


Juranno  episcopo.  Beda  lcgit  Juliornmo.  Petrns 
Trccciisis  Juliaramu.  Illiid  accedit  nia^s  ad  leetionem 
Mclaphraslis,  quicimi  ms.  cod.  Icgit  l/rnmo,  prxscr- 
Ihn  qiiiim  iMarcellinus  comes  legal  Juliuranio.  Qui  la- 
men  noii  Alexandriiius,  scd  Einissenus  episcupus 
fuissc  ab  illis  oninibus  pcrhibetiir;  at(|ue  adeo  vi- 
delur  aiictor  mcmoria  lapsus,  dum  Alcxandria:  epis- 
copum  facii  ci  snccessorein  Theopbili,  neqne  enim 
inter  Alexandrinos  cpiscopoa  Uranius  recenselur , 
aul  Jiilioniiius.     Pamel. 

Ad  civitatem  Alcxundrim.  Etiam  liic  siii  oblilus  vi- 
deiur  anctor,  fortassis  cx  eo  quodapnd  Alex:iiidriain, 
uii  prius  dixit,  ossaD.  Joannis  Baptlstic  essent  recon- 
diia,  et  in  ejus  Ii(iiiorcni  aidilicala  ccclesia.  iN.im 
cli;im  pro  aliis  facit  qiiod  habci  Sigeberiiis  in  Cliro- 
nico  ad  anmmi  Doni.  7GI  ,  caput  Joannis  Bapl.  ex 
Edessa  (  iiam  sic  lcgenduiii  ceiiseo,  pro  co  quod  est 
>ii )  eiviialc  Iraiisferiur.  JNain  dc  iraiislalionc  iii  Gal- 
Ii:is,  id  inielligi  p:itet  ex  Vincentio  Bellovacensi,  Pe- 
tro  Treceiisi  et  jVnlonio,  ileiii  cx  Cbroiiico  (juodani 
ms.  Guilielmilaruiu  inccrti  aucioris.    Pahll. 


•J33 


TnACTAilS  Ub;  REVtLATlONE 


t»r)0 


lnTiiaculisa  Deo  pairtlam;  qiiain  ingressiis  esl  cuni  A  ciiiiciis,  siiigulis  dcposuil  ferelris.  Liiaus  pio  vicii)ri;i, 


g<« 

Ihcsauro  el  iiiagiii  preiii  iiiari,Mrilis.  Igiliir  fralros  et 

socii  cjiis  descendeiiles  ciim  eo  iii  iiavi,  graiias  ngeii- 

les,  iii  liyiiinis  el   hiudibus  Detim  benedicciiles.  alia 

petuiil  aupiora. 

IV.  Cuiiiqiic  in  mare  ilcr  agere  coepissei,  Feiix, 

cli;v.uisoculis.ad  ceelnm  p  ilinas  leiendii,  dicens : « Oo- 

iiiiiie  Jesu  Clirisle,  qiii  fecisli  coeliim  el  lerram,  marc 

el  oiiiiiia  qiii  in  eis  siinl,  ei  profiindum  abyssi  intiie- 

ris,  qui  super  uiulas  maris  siccis  pedibus  anibiilisli  , 

ci  Pclruni  mergenicni  mann  erexisii,   cl  P.iuluin   ler 

de  nanfragio  libcrasli ;  libera  nos  de  magiiis  fluclibus 

hujiis  pebgi,  ut  vivenies  benedicamiis  ni)iiieii  tiiiim 

ins.-eciila  s.Teculonira.  Mittere  eiiam,  Domino,  dignarc 

sincium  Angelum  luum  de  coelis,  iit  sii  diix   itiiieris 


nioesius  pro  ainissoriim  ruiiciibus  cxercilum  rcvocal, 
pergereciipieiisad  propria. 

VI.  CuiiKiuc  ab  hac  cjedc  qiiasiqualuorniilliaribus 
disjiincli  esseni,  (igere  teiiloria  im|ieral;  pressiisquc 
soniiio,  straium  suuin  pniari  in  papilioiibiis  jubet. 
Tuiic,  pro  lassiiiidinc  soiiino  ingruenle,  vox  diviiia 
oblaia  esl,  diceiis  ad  euiii :  «  Cur  le  pigcr  somnus  i(a 
prcssii?Noveris  niagiii  viri  JoaiinisUMptist:c  caput  ei 
transiiiarinis  partibus  ab  Orieiile  cum  tnbiis  parvu- 
lis  liinoceiilibiis  ad  hunc  pagiim  dcfcrri,  el  propter 
ejiis  nierilum  in  hoc  prxlio  diviniius  vicioriam  tibi  a 
Deo  essc  coUaiani.  i  Respontlit  ei  rex  Pipinus  in  vi- 
sione,  dicens  :  <  Si  tanla  heiieficia  proplercjnsmeri- 
tuiii  lii  nie  vigeiil,  iiidica  iiiihi  (|uid  agani,  :iiit  qucni- 
nostri,  sicul  fuit  qiiondam  palribus  no^lris,  quaiido  g  adniodiini   iiivestigaie   vel   invenire   polero  cuni.  » 


cduxisli  eos  de  icrra  jEgyi'li  i"  forliludiiie  niagna, 
el  in  manu  tua  valida ;  el  perdiic  nos  recio  iliiiere  ad 
locuin  opiaium,  ad  sanctas  et  preiiosas  niiirgaiiias 
collocaiidas.  i 

V.  Haec  et  hissimilia  oranie  beato  Fclice,  ecce  nii- 
bes  lucida  descendit  supra  navcm,  el  de  mcdio  niibis 
cgressa  esi  columba  ad  iiistar  nivis  candida,  el  super 
puppiin  navis  inimohilis  perstilii,  lam  in  dic  qiiain 
in  nocte,  usqiie  dum  in  parlibus  AquilaiiisB  ad  littus 
niaris  Oceaiii  periingerent.  Cumque  non  loiige  a  lerra 
se  esse  cognovissent,  diverterunt  ad  portuiii  qiii  ap- 
pellalur  Augolismenvis,  qui  esi  situs  in  pago  Alniensi. 
Ibique  euiiiesde  navi  ad  terram,  paulispcr  requieve- 
riinl.  Moventes  aulem  ex  eodem  loco,  dnobus  millia- 


Respondil  et  vox  divina,  dicens  :  <  Ecce  post  lcrgum 
luiini  sequuniiir  le  sepieiii  fratres  iii  hahiiii  peregri- 
iioruni,  el  uiius  qui  cxleris  piicesse  videlur,  Felix 
voc:\tur.  Vade  in  occursum  corum  cum  pancis,  el  in 
liuniiliiate  cordis  benigiie  suscipe  :  adornat.isqae 
preiiosissimas  margaritas  paciGce  tccuni  duccrc 
coiieris,  et  videbis  magiialia  Dei.  »  Virauiem  Domini 
Fclix,  visa  tania  iniiltitudinc  ca;sornin  corpiirniii,  pa- 
vore  perierritus,  lamen  de  adjutorio  Dci  (onlisus, 
confortal  socios,  et  ul  pauiisper  iler  agercnt,  adiiio- 
ncl.  Diverientesque  ex  adverso,  p:irviiliiiii  sibi  sta- 
tuerunt  liabitaculum,  ut  eadem  iioctc  iisqiie  nianc  in 
codeni  pcrinanere  poluisscnt. 

Vn.  rr;idiclus  auicni  rex  Pipiniis  a  somno  evigi- 


rihusperactis,inveneruiiiciuinuscorpora  luortuoruni,  (^  hiiis,  inlra  semelip>uni  cogilare  lacitus  loepitcx  vi- 


rcgcm  videlicei  Wandaloruin  cum  omiii  exercitu  suo 
jacciitem  supcr  faciem  lerrx,  ut  opinor,  quasi  viginii 
millia  virorum  :  quoniani  egressus  fuerat  idem  popu- 
lus  crassa  ccrvice  de  vagatione  sua  per  mare  cuni 
classeniagiia,etventus  veliemcns  irruitin  eos,el  trans- 
vexit  in  panes  Occideiilisiiisiipradictum  portuin  An- 
golismensem.  Nuiitiatuiiniue  est  Pipino  rcgi  Aquita- 
rum,  quod  gcns  Waiidala  regnum  <!jiis  invaderet  : 
misilquein  omnesiermiiios  Aqiiiianorumac  Xancto- 
niae,  nec  non  Angolisma;,  sive  oiiuies  icnniiios  eo- 
runi,  ul  coiilra  eos  peigerenl  ac  dimicarent  :  quia 
ideni  rex  Pipinus  luiic  morahalur  in  lciTitorio  Alnieiisi 
superfluvium  Vulironae,  in  palatio  qiiod  vocatur  Eii- 
geriacum,  inter  medios  tines  Piciavorum  ac  Xaiicto- 


sioue  quam  viderat,  qnid  agerc  dcberct ;  rccogiians 
quia  inaiitiquis  cst  sapieniia,  ct  midloriim  periioriiui 
prudcntia.  Mitlensquc  concilns  accersiri  jiibct  viruiii 
pnidentem  ac  honis  operibus  pollentcm,  n^mine  Fc« 
licem,ut  dc  tanta  iiianifcsia  vlsionc  Doininum  piilsa- 
ret,  ul  ei  saluhre  consiliuni  suggerere  dignarctnr. 
Igitur  consilio  inventum  csl  ut  exuiis  vcsiibiis  ct 
calceainenlis  suis  in  cincrect  cilicio  nudis  planiis  iii- 
cedentos,  sicuti  nraculo  divino  admoiiitiis  fuerat, 
obviain  famulis  Dei  procederenl.  Cuinquc  se  muiuo 
conspcxissent,  jacciiles,  laiii  ipse  qiiam  omiics  (|iii 
aderaiit,  proniin  lerram  taniditi  adoravcruni,  (|uoad- 
us(|ue  fainuli  Dci  nd  lociim  iibi  jacebaiil,  pei  tiiige- 
rent.  Cuinqne  Dominiini  bciiedixisscnt,  el  se  iiiviceni 


nicx.  Denique,  cuiu  idcm  rcxPipinus  cuin  oinni  inul-  q  salutasscnt,  osculum  pacis  sibiinet  dederunt.  Lcvaii- 


tiiiidiiie  armatorum  occurrerel  hostibns  snis,  fecil  Do- 
minus  salutem  niagnam  omni  excrcitui  suo,  ita  ut 
niillusevaderetex  liac  multiludiue,  qui  noii  c<edc  vas- 
taretur.  Supradictus  autcm  rcx  videns  sibi  a  Doniino 
auxiliuin  de  coelo  fuissc  prscstituni,  et  ullionem  dc 
inimicis,  iia  ut  noii  miiiucrcntur  dc  cxercilii  suo,  nisi 
viginli  viriquos  prse  cacteris  valde  diligebat.  Qtios  ac- 

COMME.NTARIUS. 

•■  V. — Regem  videlicet  Wrtiidfl/orHHi.IiiteHigcndiiniest 
islud  aul  de  strage  Cliiixiiigi  Arvcriicnsi  et  Aiiiingi 
Pictaviensis  coiniium,  qualc  qiiid  indicat  Sigebcrlus 
qui  in  auxilium  vcnerant  diici  AijuiUnia;  coiitia  Pi- 
piiuiin  :  aui  dc  ipsa  ca>do  Vnaylarii  diicis  ccii  rcgis, 
mtcrlecti  apud  Pelragoricos,  juM;t  Ailoiiciii  ct  Aiuiui- 


tcsqiiese  a  terra,  lacryinahiliter  intcrrogabanl  sc  iu- 
vicein,  qu.icausa  iuuciiiix  videraut  et  audieraiil,  ac< 
cidissent.  Vir  aiitcm  Domini  Felix  cuncta  intclligcns 
a  Deo  csse  inanifcstata,  retexit  hislorias  qucmadnio- 
dum  llierosolymani  adierat  oralionis  gralia,  et  thesau- 
rum  abscondiium  divina  miscricordia  ei  revelaverai. 
Ei  facta  oratioiic  cuin  oinncs  respondisseiit  :  Aincii, 


iiiiiii  ,  ut  Wandalos  illos  nuncupet,  qiiod  a  Vasconi- 
bus,  aiqtie  adeo  et  Wandalis  orii  essenl.  Aut  certc 
reli(nii;e  qiioepiain  Wandalorum  rursuni  Gallias  luuc 
iiifesianiium,  qiiemadniodnni  cos  fecissc  scribit  Ro- 
hertus  Gaguiiius  panlo  aiiicqiiam  regnarei  Carolus 
.MartelUis,  Pipiiii  p;ilor.    Pamel. 


957 


DE  PASCHA  COMPUTUS. 


038 


clevaiisFelix  prcliosissimis  niftrgnriiis ,  cnpiic  scili-  A  Ei)gciiaciini  pcnencriint.  Aiidiens  autem  onriiiis  po- 


celJoannisBaptista;  et  reliquiis  sociorum  ejiis  l)ealo- 
Tum  niarlyrum  Innocenlium ;  cum  hyiniiis  el  lauiiibus 
psalleMtiiim  dirigit  cliorum. 

Yll.  Quo  audilo,  cimclus  cxcrcilus  qui  in  caslris 
erat,  quasi  unus  vir  ci  obviain  proccssit  numero  iri- 
ginla  millia  virorum.  Exsequias  vero  monuorum  qui 
in  praclio  coirucrant,  scciim  deferenles,  pctebant  au- 
xilium  de  coelo  a  Domiuo  per  praeciirsorem  smmi 
Joanncm,  utcujiis  reliquix  dcportarentur  diviiia  gra- 
tia  manifestare  digiiarelur;  promittentes  sc  tanlam 
fidem  liaberc,  ul  quidqiiid  petereiur,  sanclus  Joaniies 
Domino  anuucnte  tribucre  posset  :  apprchcndeii- 
lesque  sporlellam,  iii  quabcatiJoaniiisBa|UistLC  capul 
coutinebatur,  sliigiilis  ferelris  imposuerunt,  morluos 


piilus,  a  maxim )  iisquc  ad  miiiimum,  a  viro  usijuc  ad 
mulierein,  onmcs  simul  iii  unum  conglobati  obviam 
cis  proccsscriml.  Cumqiie  iliidem  anlc  palaiium  rc- 
gis  Pipiiii  pcrveuisscni,  in  basilica  bcalissima;  ct  glo- 
riosissim;c  scmpcr  yiiginis  Mari;c,  cum  magno  fer- 
vore  et  stiidio,  illico  ad  custodiendum  deposuerunt. 
L;ctatusquc  est  iiniversus  populus  Ixiitia  magna,  el 
celebraveruut  solcmnilaiem  hujus  diei  quario  kaleu- 
das  sepl;;inbris,  et  revcrsi  sunt  unusquisqiie  ad  liabi- 
tacula  sua.  Igiiurbeatus  Fclix  et  socii  cjus  cum  vc.ie- 
randorege  iiiter  caelcra  Dominum  deprecabaniur,  ut 
cis  salubre  consiliuiii  suggereret,  quonam  in  loco  san- 
cla  inembra  locaienl.  iEdilicantesque  basilicain,  ct  in 
ca  coiicavum  ciboriuin  cum  sox  columnis  miiniiorcis 


tangeiites.  Miro  atque  insestimabili  modo,  mox  ut  le-  jj  miridci  operis  bene  compositis,  iion  longe  a  Vultroniaj 


tigit  ossa  jaccniium,  vita  per  moriuum  moriuis  red- 
dita  esl.  Surrcxerunt  aulem  eadcm  hora  ab  oHicio 
fuiieris,  viginti  viri  lam  ccleriterac  si  a  somno  essenl 
cxcitali;  ct  qui  a  llcntibus  amicis  portabantur  ad  tu- 
mulandum,  iisdem  gaudentibus  ad  vilam  redeuiit. 
Videns  auteui  rcx  Pi|iinus  ct  cunclus  cxcrcitus  ma- 
gnaliaqii;c  circa  cos  Doiniiius  gcsscral  per  pr;ccurso- 
rcm  suum  Joanncm  Baptistam;  plaiideiites  manibiis 
benedicebant  Dominum,  qui  fecil  mirabilia  in  coelo 
el  in  terra.  Vir  autein  Domini  Felix  et  socii  ejus  gau- 
dio  repleti,  una  ciim  rcgo  Pipino  cl  exercitu  ejus, 
levantes  capiit  beati  ac  prxcellcntissimi  pr;ccursoris 
Chrisli  Joannis  Baptistu;  et  bealorum  liiiiocentiiim, 
cuin  gaudio  et  bctitia  iier  agere  coepcruiit.  Cumque 


liltore,  sed,  ut  arbiiror,  centum  siadiis.  Iii  quo  cuni 
aromatibus  et  plurimis  boiiis  odoribiis  coiidicntes  ca- 
put  beali  Joannis  Bapljstoc  alini  pnccursoris  Clirisli, 
et  bcalorum  trium  Innocentium  corpora  simul  in  hoc 
ciborio  coiicluscruni,  biiumineiiiic  sigillaio  munie- 
runt.  Domiiio  aiiteui  auxiliaiite,  hoc  a;di(icium  com- 
plelum  cst  feliciier.  Feciteiiam  idcm  rex  fontem  du- 
cturium,  qui  a  duobus  fere  inilliaribus  per  profundis- 
simos  terra;  ineatus  ad  palatium  ejiis  duciusdecurrc- 
ret,  cl  in  ipsam  basilicain  per  ferriim  et  ucs  inlrodu- 
ceretiir,  ac  sublus  ciborium  per  CDncavani  m.irniorcam 
colunmam  ebulliret  :  ibiqiic  sacri  baptismatls  ablulio 
fleret :  sicque  ilerum  ad  priiiios  adiliis  reflecieroiur. 
Convocans  igitur  rex  Piiiinus  ct  be.itus  Felix  ponli- 


nulla  inora  (ieret  in  cuiido,  perveneruiit  ad  quaindam  q  fices  ei  sacerdotes,  omne.sqiie  patri;e  uobiles,  beiic- 


viUam,  qua;  appellaiur  Vultronia.  Cumqiie  ibidem 
paulisperquievissciii,  obviuscisquidain  c;ccus  Cactus 
est,  qui  siaiim  sanus  effecliis  est  per  beatii?siini  Pra;- 
cursoris  ineriia.  Cumque  de  eodem  luco  eis  moveri 
placuisset,  arripiiint  iter  per  viam  quic  diicit  ad  pa- 
ludcm  cognomine  Mallievallis.  Cumquo  eis  aliquan- 
lulura  ibi  requiescere  placuisset ,  ecce  quidam  debilis 
pedibus  qui  se  erlgerc  omninu  nequibat,  rependo  sc 
trahens  obviam  eis  processil.  Qui  iiivocans  mcriuim 
beati  Joannis,  ita  reddiius  esl  sanitaii,  ut  (irmus  el 
slabilis  sine  dolore  incederet  cum  tiirbis. 

VIII.  Jamque  propinquuites  ad  locum  quo  tende- 
bant,  super  fluvium  Vultroni;ie  ad  palaliiim   noinine 


dicenles  ecclcsiam,  alqiie  in  lionore  ejiisdeiii  Joaiinis 
Bapiist»  dedicando  mirilicc  consecranics ,  pncdiis  ac 
possessiunibus  suis  a  progcniioribus  sibi  dimissls  eam 
nobiliter  dotaveiuut.  Ordinatisiiue  oinnibus  iiccessa- 
riis,  monachos  ibidein  Deo  iii  pcrpetuum  serviluros 
staluerunt,  postinodiim  inulta  Domiiio  mirabilia  opc- 
raiite  per  ramuliim  suum  Joannem  Bapiistam.  Taii- 
dcm  vero  melam  narrationi  pouenles,  (,'rcmiis  iiii- 
mensitaicm  bonitaiis  Christi,  ut  siia  potenti  dcxtra 
suffultos  iios  ad  aeieriiai  quict's  st;ilionein  pcrducat  , 
qui  vivit  et  regnat  cum  Patie  et  Spirilu  saiicto  pcr 
omnia  sa;cula. 


DE  PASCHA  COMPUTUS. 


MONITIO    AD    LECTOREM. 

JOHANNES  WALLIS  S.  T.  P. 

GEOMETIU^  PROFESSOR  OXONU. 

s 


Cum  reverendus  admodum  Joliames  Fetl,  epi- 
scopm  Oxomensis,  nuper  a  me  petierit  tii  tracla- 
tum  hic  tequentem  (  qui  Ojpriani  perliibetur  este , 
estque  cum  reliquis  Cypriani  jam  edendus )  perle- 
gereili,  et  saliim  numeros  {iiuvs  depruvatos  esse  sus- 
PaTROL.   IV.    S.   ClPRIAN. 


picatus  est)  examinarem  :  quid  hac  in  re  fccerim , 
paucis  exponeiidum.  Repertus  oUm  est  traclalus  liic 
in  bibliotkeca  Cottoniana  mantiscriptus  ,  sed  men- 
dosus.  llunc  reverendissimus  Jucobus  IJsserius,  nn- 
per  arcliiepifcopus   Armachanus ,   exscribi  cuiaveral ; 

30 


fi30 


DE  PASCIIA 


040 


suoquc  apograplto    tuat  de  memtalionc    conjecluras  X  iiulicata  lamen  eodicis  ms.   tectione ,  ul,  si  quis  iiide 

lalamo  inseruit  :  indeque  quem  jam    Iraclamus  apo- 

(jruphum  nacli   tumus.    Uunc  demum  quem  liabcmus 

npograplium    reverendus    vir     Tliomas    Gale,    sacra; 

tlieologio!    professor,    cum    Colloniano    illo    codice 

contulil,    el     sicubi    devialum  erat     resliluil;    siiis 

ilem  adjectis   ttricturit  atiquot ,  quibus    vel  einenda- 

tionet  iminuabat,  vel  plmises  uliquol  inibi  quai  cum 

Cypriani  diciis   alibi    consenliunl,    unde  de  aiiclore 

conjeclura  fierel.    Ilis  ila   ad  me  delalis,  rem  in  eiim 

fere  quem  vides  ordinem  conjeci.  Pularam  aliqwin- 

do  iltas,   sive  Usterii ,  sive  Calei ,  sive  meas  eiiam 

de     emendalionc    conjccluras,     texlui  inserere,    sed 

itncis   inctiisas ;   ipsiusqiie   lexlus  voculas ,   qiio!    vi- 

debanlur    mulanda:  ,   atio    cliaraclere    scribere ,  qiio 


recliits  conjeceril,  id  ipsi  tibenim  forel.  Alqiic  liwc 
sunl  qiiw  jani  anle  aliquol  menses  monenda  duxi. 
Poslqnam  hwc  ila  ahsotveramus,  ipsique  lijpo- 
llielw  suos  composueranl  lijpos,  mox  prelo  snbjicien- 
dos ,  spes  facla  cst  ex  Remensi  codice  apogra- 
plium  liunc  delalum  iri.  Monuit  iUique  reverendus 
episcopus  prelitm  siiljlaminandum ,  alque  cxspec- 
landum  donec  apporlurelur  ille  apograplius  :  quod 
posl  atiquot  seplimanas  faclum  esl ,  favore  revcreiidi 
doctissimiqiie  viri  P.  Mabilton  ,  ordinis  Benedic- 
lini,  cum  hoc  Ii(u/o  :  Cxcilii  Cypri;uii  de  Paseha 
coinpiilus  inchoal.  ;  el  lioc  prwmisso  lemmale , 
Ex  ms.  C.  Biblioihec;c  S.  Rciiiigii  Rem.  oiim 
LXXI  iiolalo,    niiiic    vcro   135.    Hunc    nacti    apo- 


et    manutcriplum  fideliter  exhiberem  ,   el    emendatio  B  graplium ,   cum  notlro  conluti ;   reperique  tic  a  nos- 


lecloris  oculo  forel  obvia.  Yerum,  mulalo  coiisilio, 
reverendo  episcopo  sic  monente,  qul  loiius  operis 
cditionem  citrat,  qiio  pars  hwc  cwleris  sil  conformis, 
lexium  emendatum,  sive  ex.eorum  sive  ex  nosiris 
conjecluris  id  fieret,  integrum  apposui ;  conjeclit  ad 
calcem  paginw,  qiiw  vet  in  manuscripto  menda  fue- 
ranl,  vel  censebanlur,  vel  atiw  eraiii  de  emeiidatione 
conjeclurm  quam  quw  in  texlu  comparenl.  Nuine- 
ris  uiilur  liic  eodex  totis  Romanis  (non  ilem  Indi- 
cis ,  Burbaricis  vutgo  diclis),  liabelque  inler  iltos , 
lilteram  I  siiperne  nolalam  pro  mille,  el  IIII,  VIIII, 
XXXX,  LXXXX,  pro  qiiatuor,  novcm,  quadraginla, 
iionaginla  ( pro  quibus  nunc  fere  tcribi  solent  M, 
lY,   IX,   XL,    XC )  :  sicubi    aliler    factum   esl ,   id 


Iro  variantem  ut  in  nolts  ynoneniut ;  nec  miniis 
mendosum.  Id  saliem  bme  coiitigil  ul  non  sentper 
eodem  toci  mendosiis  fuerit  ulerqiie  codcx  ,  sed  nunc 
cx  illo  nosier,  nunc  itle  ex  noslro  corrigendus.  At- 
qtie  id  porro  quod  pluriinis  in  locit ,  qvw  cx 
coiijeclitris  sive  Vsserii ,  sive  Galei  ,  sive  noslris  , 
eiiiendaveram,  codex  liic  confirmal.  Qiio  casu,  omissis 
conjecluiis  ittis ,  aulorilalem  hujus  codicis  inter  va- 
rianies  leciiones  cilo ;  nec  conjecluras  inierpono,  nisi 
cum  uterque  codex  videtur  viiiosus.  Numeriqiie,  in 
hoc  comparenl  soti  Romani,  qitat^s  in  aliero  (scd 
35  pro  niille),  non  Jndici,  nec  pureiillteseos  nolw : 
alque  interstinclioniim  netcio  an  ulla  habita  esl  in 
aulographo   raiio.  Pro  Caleiidis  hiibetur  Kl.,  qitippe 


e.v«crip(ori»    ette    tenlio ,    non    aulographi.    Occur-  C  i«   veteri  scriplione  K  pro  Ca  scribi  sotebal ,  ut  knis 


ritnt  quidein  aliqitoties  in  apographo  nostro  numeri 
Indici,  %,  3,  4,  elc. :  sed,  inquisitione  scrupulosius 
faeta,  id  exscriptoris  esse  inieltigo,  et  in  auto- 
graplio  non  inveniri;  ut  qui  ea  wlale  qua  scriptus 
censelur  Collonianus  codex  {sub  finem  noni  a  Clirislo 
swculi),  nondum  apud  Europwos  nostrot  in  usu 
fiterant  (sed  twcuto  sallem  undecimo,  aut  serius); 
ted  nec  parenllteseot  noiw  ibidein  comparent ;  ne- 
scio  an  interslinelionum  puncla :  quw  ilaqiie  ex  ;u- 
dicio  noslro'  tupptevi.  Numerot  qiii  passim  erant 
mendoti  el  depravali,  ex  calculo  restitui ,  et  con- 
stttiii  S.  Scripiurw  locis  quo  respiciebanl.  Alia 
menda  grapltica  quampturhna ,  sive  ul  sijntaxeo^  ra- 
lio  poslulubul ,   sive  utias ,   ex  eonjectura   supplevi ; 


pro  carus,  eic.  In  apograplto  altero  habetiir  qui- 
dem  Kal. ,  sed  ab  e.Tscriplore  credo  subsiitutum , 
qui  non  eral  de  singutis  titierarum  apicibus  soUiri- 
lus,  ipsa  verba  exhibere  coiitenius ;  qiiod  in  utroque 
apograplto  conligisse  suspicor.  Lilteris  uulcin  U,  G, 
W,  notas  et  conjecturat  designo  Usserii ,  Galei  el 
nostras  :  lilterisque  C ,  R  ,  codices  Cottonianum  et 
Rliemensem ,  satiem  noslros  inde  descriplos  apogra- 
plios.  Qiiw  adhitc  supersunt  menda  (supersuni  enim) 
lito,  tecior,  arbitralni  permiilo  ,  ipsuinque  sive  de 
conjectitris  noslris,  sive  de  ipso  opere ,  ejitsve  aucto- 
re,  judicium.  Vate.  Vicesimo  tecundo  die  julii , 
aniio   wrw  Diomjsianw ,   1682. 


INCIPIT  EXPOSITIO  BISSEXTI. 

ALITER, 

CvEClLII  CYPRIANI  DE  PASCHA  COMPUTUS  INCHOAT. 


MiLTO  qnidem  non  modico  tcmpore  "  anxii  fiiimus      et  scstuanles,  noii  in  ''  secularibus,  scd  in  sanctis  ct 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  IV.  sic  restituo,  ei  suppteo  fuimus.  H.  An.   XII.  C. 
Mull.T!qiiidem  lcmporc  annorum  ;csluanles.G.  Multi  qiiidcm 


ItMiipnre  antl(|uorum  iesliiabant. 
^»  C.  R.  sacul.  et  sic  fere  semper. 


HENRICI  DODWELLI  NOTyE. 
Expotitio  Bissexli.  Vcrba   IJsscrii  apogiapho  siio      lilteris  descriplo,  sitb  finem  noni  a  Chiiilo  swculi.  lliiic 
pra-fin,  Ex  antiquo  codfce  Coiioniano,  Lomjoburdicis      traclutm  (  depravatissime  tcripto)   in  ms.    Coltoniana 


941 


COMPUTUS. 


m 


divinis  Scripltiris  quscrentes  invenire,  quisnam  « sit  A  qua  resurgens  a  mortuis  die  tertia,    pollicitus  est 

''  disclpnlis  suisvilam  celernam,  etdedit '  pignus  Spi- 
ritus  sancti  graiiam  credentibus  in  passione  el  resur- 
rectione  sua.  In  quo  1  Spiritus  ipse  Domiiius  volentibus, 
id  esltotisfidei  viribus  qua;rcntibiis,  servis  suis  reve- 
lat  ^  alta  mysteria,  ct  i  manifestat  obscura  sacra- 
menia.  ■"  Ac  propierea  credentes,  et  pro  certo  scientes 
quia  nihil  denegat  Deus,  sed  unicuique  volcNti  et 
desideranti   prxstat   sicuti   et  vult,  "  commisimus 


primus  dies  novi  mensis,  in  quo  mense  pneceptum 
est  ■>  JiidKis  in  jEgyplo  '•  xiv  luna  immolare  Pa- 
sciia.  '•  Annuit  ilaque  sanctissimus  qui  id  vidit,  ct 
invcnimus.  "  Inveninius  autem,  per  ipsius  oninipo- 
tenlis  Dei  Palris  immonsam  bonilalem  et  jusiitiam, 
ct  Cbristi  filii  cjus  Domini  et  Dei  nostri  ^  incompara- 
bilem  misericordiam,  qni  propter  peccata  noslra 
8  obediens  suo  Patri,  cxposuit  animam  suam  ;  cum 


LECTIONES  VARIANTES. 


"  R.  esset. 

i>  n.  deesl  Judffls. 

"  R.  ai^uarla  cleclmaluna  immolari. 

•1  Ifr.  stc  rcs(i(i(o.  r.annuil  ilaque  sancius  sum  qui  divi- 

det.  R.  annuit  sancUis  qui  vidlt  et  invenimus. 

"  C.  inveniemus.  *  C.  fellcltis. 

'  B.  Inconiparabili  misericordia.  -o 

8  Ji.  obaudiens. 

IIENRICI  DODWELLI  NOT^E. 


•i  B.  dlscentlbus  suls. 

*  C.  deest  pignus. 

i  R.  spirilus  ipse  Dom. 

k  C.  deest  alta. 

1  R.  manifesta 

■"  C.  hKC,  el  sic  aliquotks  pro  ac. 

"  C.  cum  simus.  G.  consensinius. 


perperam  adscriplus  est  liic  lilulus  :  Incipit  Exposilio 
Bissexti  ,  anno  Ckrisli  Vtd,  scripio.  Galeus,  qui  apo- 
graphum  cum  codice  Cotioniano  contulil,  ad  ea  verba 
perpernm  ndscriptns,  adiiolat  :  Mamt  tamen  comvn,  et 
litleris  wajuscuUs.  Michael  Scneschallus,  In  sua  Triade 
Evangclica,  seu  Qumslione  Triplici,  de  nnno,  tnense  et 
die  Chrisli  nali,  bnptizali  et  r)iorlui,  Leodii  edita, 
anno  I6t)9,  quwsl.  3,  cnp.  2,  niemorat,  ex  Godofredo 
VVeiidelino,  aSirmon(li)liheuiis  reperliim,  el  IJucherio 
Iransinissiim  aiino  1648,  votns  nis.  Iinc  litiilo  pra;- 
notatuin  ;  CwciUi  Cyprinni  de  Pascliu  Com;)o(«s.Qiieni 
cunidi-m  nos  esse  cuin  hoc  iraclatu  conjcciiiius,  pro- 
pler  h;cc  verba  (ni;c  iiide  cital,  JesusCliristus  Doini- 
iius  et  Salvulor  noster  post  amios  1579  (a  primo  Pas- 
ch;ite  Hel)r:Koriiin  in  ./Egypio)  ciim  discenlibus  suis 
vianducavit  Pusclia  sexto  idits  aprilis,  feria  quiiila,  el 
passus  est  ullera  die,  sexla  feria.  Qu;ic  hic  iiifra  occur- 
riint,  parnin  inutata  :  quod,  nacti  landem  apographum 
codicis  Rhcmensis,  cerlo  comperimus.  Vcruiii ,  h;ic 
unica  inspecla  periocha,  Seneschallus  inde  opus  hoc 
S.  Cypriano  abjiidic;)!,  tum  quia  neiiio  liactenns  Sanclo 
illi  tate  opus  adscripsit,  lum  quia  ri  cuin  discenlibus 
snis,  longe  abcst  a  solito  Cypriani  nitore ,  (hhi  quia  noii 
ernt  Cyprianus  qui  lam  pinques  errores  ndmitterel  conlra 
uriem  quam  explicandam  suscepissel.  Ego  nie  vadeni 
non  spondeo.  Sed,  ad  primum,  si  pseudepigraphus 
sit ,  at  spiiriiis  certe  non  est  et  siipposititiiis,  si;d 
antiqiium  esse  liqiiet ,  et  Cypriani  .Ttate  scripium  rcs 
ipsa  docet  :  et,  si  Cypriaiio  nemo  adscripserit ,  ncque 
cuiquam  alio,  quod  sciam,  adscripsit  quispiam  ,  sed 
in  biblioihccis  latuit,  iiecdiim  edilus,.ct  a  paiicis 
forte  observatus.  Neque  veruin  esl,  quod  iimo  inle 
opits  Cyprinno  ndscrip.ieril  :  nnm  Panlns  Di;icomis  id 
facit  iii  Vila  Cypriani :  Clironicnm  qiioqite  valde  utilein 
composuit.  Ad  secundum,  vox  discenlibus  iii  noslro 
codicc  non  habetiir,  neqiie  hic,  uc)|ue  alio  loco  ubi  in 
Khemeiisi  codice  comj^aret,  sed,  ejus  loco,  discipulis. 
Quidqiiod  nequc  tam  barb:ira  ceiiselialiir,  ca  ;»'tate, 
vox  discenles,  hoc  sensu  ,  qiii  eain  aliqiiolics  (qnoil 
nKuiet  reverendns  episcopus  Oxoniensis)  usurpavc- 
ril  Tertutlianus  (qiicm  maxiine  iniilaiiis  esi  Cypria- 
nus  et  veneratus,  Magistriim  appcliare  solitiis,  rc- 
lereiile  P.unelio  iu  \ila  Cypri;ini),  De  Palientia, 
cap.  111  :  llle  cui  legiones  Aniielorum,  si  votuissel,  uno 
diclo  de  rcetis  ajfiiissenl,  ne  unius  qitidem  disceiilis 
gludiitm  ullorem  probuvil;  et  de  Pra;script.CA\).  xxx  : 
Adliitc  in  swculo sitpersunt  qiti  memiiierinl  eorum,etiam 
proprii  disccntss  et  sitccessorcs  ipsorum,  ne  si  poste- 
riores  iiegare  possint.  l)c  IJ:iptism.  cap.  ii,  lluplismus 
non  e.rslal  nlius  uisi  poslea  Clirisli,  qui  lunc  uliqiie  a 
discenlibiis  duri  non  poleral.  Nitorem  vero  qniid  spc- 
ciat,  non  iniruni  cst  si  scripiis  alio^ini  geniiinis,  a 
librariis  hariiin  leruni  iiiiporitis,  inendosc  descriptis, 
iiiuliumnitorisdecedai.  Ad  lenium  vero,  (juod  eria- 


verit  assignando  passioni  Christi  annum  ct  diem 
qui  rationibiis  astronomicis  de  ajtate  liina:  repufnct; 
non  mirum  est  si  Cypriano  id  contigerit  ea  lciale 
qua  paucissimi  erant,  etiain  ex  sanciis  Pairibiis,  re- 
rum  .ostronomicariim  ita  periti  quin  lahi  possent.  Pro 
Cypriano  amem,  lia;c  sallem  faciunt,  tiim  quod  co- 
dex  ms.  satis  vetiistiis  bunc  auctorem  perhibet, 
neqiie  alius  perhibclur  quispiain  ;  iiim  qund  vir  cl.  o'. 
Gale  peciiliares  aliquot  plirasiologias  liic  observat 
qii;K  apud  Cyprianiim  occiirriint  alibi;  lum  denique 
quod  inonet  reverendus  episcopus  Asaphensis  Gui- 
lielmiis  LLoyd,  harum  reruni  satis  ciiridsus,  ciim 
plurcs  fueriiit  sacrarum  Scriptiirariim  latin;c  versio- 
nes,  cam  exacte  sequitur  hic  aiicinr  qua  et  Cypria- 
niis  usus  cst.  Neqiie  tamen  ille  Cyprianum  coiicludjt 
hiijiis  auclorem  esse.eo  qnod,  siib  finem  operis, 
compiitum  siium  lerminet  ad  annnm  Gordiani  quin- 
Q  lum,  Arriaiio  ei  Papo  consulibiis;  qui  aiiniis  est  uno 
anno  prior  qiiam  quo  se  Christlanum  professus  est 
Cyprianus.  Quod  tainen  fieri  poiest,  cuin  historiarum 
ct  chronologiae  scriplores,  non  semper  ad  eum  ipsum 
annuin  rein  perducuiit  quo  ipsi  seribiint,  sed  desiiiunt 
potius  ad  aminm  aliiiuanio  superiorem.  Qiiod  liic  mi- 
ninie  mirura  erit,  si  Pasclia  aiiiii  (|uinti  Gordiani  ui- 
liinuin  fuerit  eo  iinperatore  celebratum ,  ineunte 
(qni  proximo  anno  seculus  est)  Philippo  Arabe  ante 
Pascha.  Mirum  potius  esset  si  Cyprianus,  alibi  lerra- 
rum  agens,  consulum  Romauorum  ineminerit  eo  ipso 
anno  quo  alibi  scriberet.  Sed  et  disliiict:i  illa,  sub 
iniliiim,  Patris  et  Filii  et  Spiritus  recordaiio,  pas- 
sionis  item  ei  resurreclionis  Chrisli  die  lerlio,  et 
saliitis  per  euin  consequenda; ;  et  diserla  agnitio  gra- 
tiaruin  Spiritus  sancti,  pignoris  instar  collalariim, 
ali;ique  ejusmodi,  satis  redoleiit  viriiin  jain  nuper 
ad  Christianismum  conversiim,  aique  ha!c  pr.vcipua 
Cbrisiianismi  capita  volenlem  (iistiiicte  proferre.  Ego 
D  interim  nihilstaiiio  :  neipie  lanli  res  esf  ui  siiniis  dc 
aiiciore  admodiim  solliciti. 

Msiuanies.  Gat. :  Cyprian.  de  laudeMart.,  nisiquoU 
liccc  wsluanli,  etc. 

In  swcitlaribits.  Cal. :  Proleriiis  episcopus  ad  Leo- 

nem  PP.  de  ralione  Paschatis,  Patres  (Nicaini) 

coinpotum  stuluerunt ,  non  juxla  Judceorvm    nituc  in- 

duclas aclioues,  nnque  aecunduin  exleriorein    pii- 

tiilivum  lictniiiqite  prudenliam,  sed  gratia  Spirilus  san- 
cti  inslititli. 

Snnclissimus.  C.  Suiictus  sum  qui  dividel.  Gnl.  IllnJ 
SMm  qiiod  seqiiilur  in  ms.  siipni  lineaiii  scrioiliir,  alia 
nianu ;  et  mondose  pro  sp.  W.  Neque  id  niale,  scd 
inalim  Sunclissimiis;  qui;i  mox  de  l'atrc,  Filio  ct 
S|iiritii  saiicto  distincte  liiipiitur,  ct  pro  dividet,  lcgi» 
id  vidit  ei  ;  suppleoqiic  ciiin  codice  R.  iiwenimus, 
(piod  librarius,  supernuuni  fortc  ralus  ipiia  geininuiii^ 
oiiiiser;)t. 


915 

nos  in  rem 

licli,  sed  poliiis  ab  i|tso  Deo  >>  inspirati,  voliimiis 
ainanlil)iis  cl  '  appcieiuibus  sludia  diviiia,  osien- 
dcrc  iiunu|uara  po-sc  Cliiislianos  a  via  veiiUlis  er- 
rarc,  cl  iauu|uam  igiioriinies  <•  quoc  sil  dics  Pascli», 
>•  posl  Judx-os  ca:cos  cl  liebeies  ambularc.  '  Cuinque 
a  Dco  nos  evidenter  incipiamus  "  non  tanluni  pri- 
muiiidicui.iiiii  quo  in  iEgypto  nguus  occisus  csl 
ostcndere,  scd  i  pranerili  cl  fuluri  tcinporis  dics 
Pjgclia;  Jud;coruin  eiCbrisiianorum  deinonslrarc. 

j  Incipianius  ilaque,  dileclissimi  fralrcs,  ab  Exodi 
leclione  :  in  qua  lcctioiie  "^  recognosciuius  ipsuin 
Dcum  cl  Doiniiiuin  ad  Moysen  et  Aaroii  fralrem  cjus 
'  in  leria  jEgypli  dixissc  :  t  Mensis  liic  iiiiiiiim  nieii- 
sium  priiuus  erit  voliis  iii  meiisibus  aiiiii.  "'  Fare  ad 


DE  PASCIIA 


m 


lam   laboriosam ;  in  (|ua  re  '  non  dere-  A  cum  pedibus  et  inlerancis,  niliil  derelinquelis  ex  cis 

in  mauc,  ct  os  non  confringetis  ab  co;  qux  auleui 
''■'  reliciafucriui  de  eo  usque  ' '  in  maue,  i  i  igiii  crema- 
buntur,  ■'■'  ex  iiiiestinis  ejus  vorabitis,  posi  suam  occi- 
sionem.Sic  autemcomcdetis  euin  :  lumbi  veslri  prx- 
cincii,  etcalig*  vcslr;cin  pedibiis  vestris,  ^'  et  bacula 
vestra  iii  inanibus  veslris,  ei  cdetis  """  illud  fcsiinan- 
ler  ;  Pasclia  est  ciiim  Domini.> 

Priecepitigllur  Deus  per  Moysen  universa;  syiiago- 
gx>  liliorum  Israel  iii  niciise  novo,  qui  est  initiuin 
meusiiiin,  priinus  iii  mcnsibus  anni,  in  quo  liabitu 
edcrent  Pascha  quai  tadeciina  luna,  ""  ad  lioc  iiii(|ue, 
""iit  et  suam  divinitaiem  credeniibus  nobis  inCbristu 
mnnifeslaret,  et  pp  eoruin  latrocinium  jain  tnnc  ab 
inilio  siBCuli  d>.'inonslraret  :  'i'i  et  qui  in  yEgyplo  ad 
ODmem  syiiagogam  filiorum  "  Israel,  dicens : "  Dcciino  B  vefperam,  id  csi  in  novissima  sseculi  "■  tcmpora  prse- 


dic  mcnsis  hujus  accipiant  sibi  singuli  per  p  domos 
iribnum  ovem  per  domum ;  el  si  exigui  eruiit  in 
'1  doino  ui  iioii  siiit  suflicienies  ad  ovcm,  assumcl  sc- 
cuin  "■  vicinuin  proxiinum  siiuui,  per  numerum  ani- 
maruin  ■  suarum,  singuli  qiiod  sufliciet  sibi, '  com- 
pulabuiil "  in  ovein  iinmaculatum,  '^  aiiniciilum , 
perfectimi,  masculuin,  "  ab  agnis  '  ab  ba;dis  acci- 
piclis.  Ct  eril  vobis  obscrvatuin  usqiie  ad  qiiarlum 
dccimum  diem  meiisis  hujus,  et  '  occideiil  cum 
«'omnevulgusSynagogaRriliorumlsraelad  vesperam ; 
cl ''''  accipieiit  de  sanguiiie,  el  poneni  supcr  duos 
postescl  siiper '■"^  limcn  in '''' domibus,  iii  quibus  "^"^ 
cumedent  in  ipsis :  et  cdeiit  carnes  istas  nocie  assatas 
igiii,  azyma  cuni  '■■  pigridis  edeni.  Nun  edetis  de  eis 


cincli  eicnlceaii  "adversus"  Dei  Agnum  iinmacula- 
tiim,  prima  die  Azymorum  ad  vespcrain  ciim  glndiis 
ct  fiislibus  exierunt ;  et  ""  univcrsa  qna:  ab  oiiinibus 
Proplietis^*  Dei'"  praodicla  fucranl,  iii  cuiii  cominise- 
runt.  Et  ideo  ^r  qui  jam  noii  secundum  imaginem,  si- 
cut  '■'  illi,  sed  sccuiidum  vcriiatcin,  in  coninicmora- 
tionem  ■■>'"' PassionisFilii  Dci,  Pascliacelcbraiiius ;  ni- 
liil  aliud  in  primis  nisi  meiiseiii  novuiii '''''',  quissii,et 
unde  incipiat,  etubi  flnial,  totis  viiibus  fidci  noslrx, 
diligeiiler  requirere  debcmus.  Ei  uinc  inveiiienius, 
ncc  ante,  iiec  posl  ''<:''  xiv  lunam  invenlam  posse,  ab 
ipsis  Jtidceis  Pascha  •'''''  observari. 

Quod   ipsum  quidcm  cvidenler  "'^'^  incipiat  nobis 
ostendere  sancta  et  divina  Geneseos  Scripiura,  dl- 


i!i!  crudum,  neqne  coctum  aqua,  nisi  assalum,  caput  C  ccns  :i  In  priucipio  fecil  Deuscoeluni  et  terrain.  Tcrra 

LECTiONES  VARIANTES. 


•  R.  dereliclis. 

1"  C.iiispcrati.  U.  inspirali.  H.  inspirali  ct  illuiiiinali 
"  G.  apparenlibus.  U.  appclentibus.  G.  approbanlibus, 
H.  adpctuntibus. 
■'  R.  qiiod. 
«  R.  iiosuil. 

C.  «J  H.  cum  quaudo  nos.  U.  onus.  G.  Cumqne  a  Deo 


nos. 

e 

h 


C.  notanilum. 
R.  <iuo  iUgypto. 

i   R.  fl  pix'lerea  fuluri. 

)   C.  iocipiamus,   crgo   itaquo,  et  deest  (lileclissimi.  R. 
Incipiam  ilaquo,  dileclissiini  Iralrcs,  al)Kxoil<)  del(!clioiie. 

ii  C.  cogiiusciinus  ipsum.A  recogiiosciiiius  ipsuin  Donii- 
Diim  nostruii). 

1  R.  Iii  lerram. 

"'  C.  Facerc.  G.  loquere.  R.  Karc. 

"  R.  Isralicl,  etsicvliiqiie. 

"  C.  decima. 

)'  C.  domiis. 

1  C.  domiim. 

'  C.  viciiium  el  |iro.\iiiiuni 

"  R.  deesl  suaruni. 

*  C.  coiiiputet. 

"  fl.  in  gucui  ovein 

"  71.  perrcctiini,  niasouluni,  aiiniculiiin. 

"  C.  ;i.  i/ise)i(  crii  vobis.   W.  rcdmulul  et  videluv  ex 
pru.xiim  linea  liiic  trmsiimptuiii . 

y  R.  elab. 

»  fl.  C.  occidei. 

•'  H.  omnis. 


D 


^^  C.  accipiani 
"  R.  liininaria. 
ild  C.  domus. 
•^'  C.  comeditis. 
"  Jl.  amariliidinc. 
88  R.  crudam...  coctani...  assalani. 
'■'»  B.derclicta. 
»'  C.  deest  in. 
j  J   C.  igne. 

•'''  R.  recte  destiiU  ex  inlestiuis  ejus  vorabitis  iiosl  occi- 
sionem. 
' '  C.  deest  et  bacula  vestra  in  manibus  vestris. 
"""  R.  eum. 
""  C.  adbiic. 
"°  C  deestM. 
1'1'  R.  illorum. 

11  C.  deesl  el  qui  iu  .Egypto  ad  vesperam. 
"  C.  (/eesi  tempora. 
'*  C.  adversum, 
"  B.  Agiium  Dei. 
""  C.  deest  universa. 
^^  B.  deest  Dei. 
'■'  B.  pra;dicala. 
?■''  C.(iuia. 

^'  fl.  illis  et.  C.  prius. 
"'"'  C.  deest  \  .nssionis. 
l'l>b  C.  (|ii;e.  J{.  (|ui. 
"^"  R.  qiiaitudocinia  luiia  imoiilu. 
^"i"!  C.  oliscrvarc. 
««"  R.  in(i|.icl. 


IIENRICI  DODWELLl  NOT^E. 


Immacutatum,  etc.  (.'.  sic  Cyprianiis  alibi,  iinma- 
culnlum,  anniciilum,  perfecluni,  lib.  ii,  mlv.litd.. 
Cnm  piqridis.  (i.  i-ti  ■x^xpi.im,  C.ypiiin.  iil  siipra. 
Ex  intestinis  ejiis  vorabitis  post  vccisionein.  G,  Unde 


haic  ? 

Secuiidivn  imnyinrm.  V.  Cyprian.  .nd  Dciiie;iiaiiiiiii, 
Quod  aiiic  occiso  aiino  prwcedit  in  iniagine,  iinplelur 
in  Clirislo,  iccut.i  veritate. 


945  COMPUTUS.  946 

auiem  rrat  invisiljilis  el  ineoiiiposila,  ct  teneljMC  erant  A  rccle  diviseiiiit  in  ™  Xi  el  XIX  :  undecim  "  scilicet 

in  cninniuni  anno  reirorsuni  conipulantes,  et  ad  idiis 
mariii  perveiiiciites ,  "  decein  et  noveiii  in  priorcm 
illum  aiiniim  quo  embolismiis  incurril  iinmilteiues. 


snper  abyssum,  et  Spirilus  Dei  supcrferebatur  super 
*  aquas.  El  dixil  Deus  :  Fiat  lux ;  et  facla  est  liix,  et  vi- 
dit  Deus  lucem  qiiia  bona  est.  Et  divisit  Dcus  inler 
lucem  et  ^  inier  lcncbias.  Et  vocavit  Deiis  lucem 
diem ,  el  tenebras  "=  vocavit  noclein.  Et  *  facla  est 
vespera  et  ractnm  est  mane  dies  unus.  » 

<^  Referendo  igilur  el  insiniiando  iiobis  sanela 
Scriptura  ipsuin  Doininum  divisissc  inter  lucem 
el  '  iiiter  tenebras,  id  est  inier  diem  ct  nociem ,  evi- 
denter  b  osleiidit  liuncesse  primuin  diem  et''sequen- 
tem  ejus  nociein  ;  inter  quos  omnium  '  artifex  a;qua- 
liler,  lioc  cst  irreprebensibiliier  divisit. 

i  Qul  ntinc  compreliendilur  esse  YIII  kl.  apr.  a 
quo  die  compulanles  aliqui  ex  nobis  qiii  priores  vo- 


et  usque  ad  idus  april.  devenieiiles.  In  boc  errave- 
runt,  ut  dixi ,  cum  vere  primum  diem  novi  mensis 
comprebendere  noii  potuerunt.  Qiia;  rcs  sic  modo 
vcre  ostensa  demonsirabilur,  cum  in  ipso  Pinace  a 
nobis  coniposilo,  nulliis  aiinus  fallerc  invcnieliir. 

Volenies  igitur  liuiic  mensem  vero  oslendere,  unde 
incipiat  et  ubi  (iniiii,  reverlamur  ad  Genesim,  quaj 
relulit  nobis  ipsum  r  Deum  i  divisisse  inlcr  pri- 
mum  diem  etprimam  nocicm.  Uiidc  rccognoscimus, 
'  et  inler  secundum  et  ^  inler  lertium  diem  et  noc- 
tem,  neminem   alium  nisi  ipsum  '  Dcum    divisisse, 


lueruiil  bunc  mensem  novum  osiendere,  el  ipso  XIV  B  et  sic  "  a  quaria  die  boc  ofncium  siili  ct  lunai  in- 
luna  invenia  dies  Pascbse  sccundum  Judofios  demoii-  juiixisse.  Ipsa  siinl  enini  diio  biminaria  ^  majora, 
Slrare;  dixerunt  eumdein  mcnsem  ab''  id.  martii  in-  de  quibus  '^  ail  Deus  :  t  Fiant  liiiiiinaria  in  lirniamen- 
cipere  et  in  diem  id.  apr.  consummare  ;  et  sic  im-  to  coeli  >'  sicut  appareanl  siipcr  tcrram  ,  eldividant 
pegerunt.  ^c  propleiea  ipsos  dies  i  XXX  quamvis     inler  dicin  et  noclem;  el  sint  «  in  signis,  in  tcm- 

LECTIONES  VARIANTES. 


"  C.  aqnam. 
>>  C.  deest  intev. 
"  C.  decsl  vocavit. 
d  C.  faclum  esl  vespere, 
«  C.  Referondum,  el  deest  igitur. 
*  R.  deesl  iiiter 
8  11.  osteniJimus. 
i>  C.  sequeiite  ejus  noele. 

i  C.  perpemm  inseril  nocte  inter  quos  oniniiim  dio. 
j   C.  in  liunr.  G.  is  iiunc.  H.  qni  nuiic,  e(c.,  sed  codex  C. 
tolam  periocham  muUo  (diler  liabet,  vt  in  twtis  subjeclis. 
k  R.  idus. 

1  R.  XXX  gen.  quamvis 
"■  R.  in  XI  et  X  et  IX. 


"  W.  sic  rcscribo.  R.  sciunt  et  in. 
»  B.  X  et  IX. 
V  R.  Dominum. 
t  C.  dividisse. 
'  C.deestcl. 

•  C.  deest  inier. 

*  R.  Dominuni. 

"  fl.  a  quarlo  die  boc  officium  solis  cl  liina!  illuxisse. 

^  C.  deest  majora. 

^  fl.  Dominus  dixil. 

y  C.  sicul  pariant,  U.  iiareaiit,  G.  sicutappareant,  B.  ila 
ut  luceant. 

^  C.  in  signis.  et  in  diebus  et  in  mensiljus  et  in  tempo  • 
ribus  et  in  annis. 


HENRICI  DODWELLI  NOT.E. 


Qiii  nunc  comprelieitditur  esse.  W.  Codex  C.  loiam  C 
hanc  periocham  mullo  aliler  babet ,  et  calciilum 
plane  (aliorum)  aliiim  :  In  liunc  (lego  /s  nunc)  com- 
prelieiidilur  esse  XI  kat.  apr.  A  quo  die  putanles  (lego 
compulantes)  aliqui  ex  nobis  qui  prioris  (lcgo  priores) 
voluerimt  liunc  mensem  novum  ostendere.  Dixerunl 
eiiim  euindem  iiiensem  ab  VIII  id.  martii  incipere,  et 
in  die  iion.  april.  consuninuire  :  Ilac  (logo  .4c)  pro- 
pteren  ipsos  dies  XXIX.  lieverlamur  iid  Genesin,  etc. 
Diias  itaque  opiniones  rejicit  bic  aiicior,  qu.cren- 
rentium  (anle  illiim)  initiimi  primi  meiisis  :  alteram 
in  codicc  R,  quam,  nt  prolixius  exposiiam,  iii  lex- 
tum  recipimiis  ;  alieram  in  codice  C,  quam  in  iiotis 
exbibemiis.  Illi  quos  notal  codex  R  existimasse  vi- 
dentiir  Itiiiam  ctim  sole  quarto  nimidi  die  creaiam, 
quasi  qtiarlamdecimam;  ui  fuerii,  eo  cxcunle,  et 
ineiinie  die  sccundo,  plciiilunium,  quam  vocant  lii- 
namquiiitan:decimam,el  qnidem  in  ipso  .'cquinoctio ; 
adeoqne,  die  primo,  fiicril  uiidccima  :  et  proplerea, 
anniim  mtiiidi  repuianies  incipcre  a  die  primo,  iri- 
ginla  dics,  qnibns  inenscm  plentim  coiislare  vidtint, 
iii  duas  paries  dislribuebant ,  dieriini  XI  ct  die- 
rum  XIX  :  ut,  fiiiilo  anni  lunaris  mense  duodecimo 
(lioc  e^l  diebiis  CCCLIV),  foret,  pro  noviliinio  primi 
meiisis  (iii  anno  solari  commimi,  qni  XI  diebiis  lon- 
gior  esi  quam  commnnis  Imiaris)  vel  repedandtim 
diebus  XI :  vel,  facio  embolismo  mensis  decimi  lertii 
dieruin  XXX,  procedcniliim  dicbns  XIX.  Qiiain  dis- 
Iributioncm  dierum  XXX,  auclor  bic  noii  improbal, 
sed  iniprobat  quem  ipsi  fcccrant  delef  tiim  dici  in 
anno  solari,  quo  mundnm  die  primo,  adcoqiie  luiiam 
fiiisse  conditam  die  qti:\rlo,  aiilumabant.  Rcpulabant 
enim  diem  illum   primuin,  quo  mundus  crearelur. 


]) 


VIII  kal.  aprilis,  lioc  est  marlii  diem  XXV,  qno  die 
ut  liina  foret  uiidecima,  nienseni  quasi  incoepissc  re- 
putabant  ab  idibus  marlii,  lioc  est  mariii  dieXV, 
adeoqiie,  ciini  fiierii  dieinm  XXX,  idibus  apiilis,  (|iil 
cst  aprilis  dies  XIII,  termiiiari ,  adeoqiie  liinatn  de- 
cimaiii  (inarlam,V  kl.  apr.,  boc  est  marlii  die  XXVIII, 
qiio  creareliir  liiiia.  Illi  vero  qiios  nolat  codex  C,  pri- 
inuin  illiim  inundi  diem  rcpiitabant  XI  kl.  april.,  boc 
csl  iiiarlii  diein  XXII  :  mensenique  illiim  priimiiii 
dicrum  XXIX,  incoepisse  qnideni  VIII  id.  inarlii,  lioc 
est  mariii  die  VIII ;  et  lerniiiiari  ipsis  nonis  aprilis, 
lioc  esl  aprilis  die  V  :  ul  (lecimaqiiiirla  fticiit  Itina, 
XII  kl.  apr.,  Iioc  esl  marlii  dic  XXI ;  fnerilqtie  pri- 
inus  ille  inundi  dies  pleiiilunium,  seu  liinu  dentiia 
qiiinla.  El  qiiidem  cuni  bis  seiiiire  videtiir  coilcx  G 
in  paragraplio  Poslliwc  enini  breviter  dicam  (qiii  liic 
in  nolis  srqoiliir  ),  iibi  diciliir  Ilebrwos  numquam  fe- 
cisse  Pasclia  anle  XII  kl.  aprilis,  qiiod  eo  dic  luna 
nala  VIII  id.  niartii  decinia  quarla  juerit.  Qttamqtiani 
ne  bic  sibi  conslans  cst  codcx  ille,  qnippe  inox  diril, 
liinam,  quartn  feiia.in  «Y/iiirtoc(iiim,  VIII  kl.  apr.  dc- 
ciinainquintam  faclam  esse,  quoil  proprins  arcnlit  ad 
priorem  opiiiionem  dicrnliuni  liMiam  co  die  firinni 
quarlamdecimam.  Sed  codex  H,  cl  qtiidem  codex 
C,  in  seqtientibus ,  rejicit  cliain  baiic  opinionrin  , 
assignando  primum  diem  qiio  Pascha  cclebr.iri  possit 
(Iniia  deciinaquarla)  XVI  kl.  aprilis,  lioc  est  inar- 
tii  diem  XVII;  ciijiis  ilaqiie  novilunium,  seii  prima 
luna,  fuerii  IV  non.  marlii ,  qtii  est  inartii  dies  IV. 
Quam  opinioncm  in  sequentibtis  sianiniinare  saiagit: 
iit  dubium  non  sil  codicem  C  ibidem  depravniiini 
esse. 


9i7 


DE  PASCHA 


94S 


poribus.  et  in  diebus,  et  in  annis  ;  et  sint  in  splendo-  A  ostendunt.  Ac  propterea  qu.-ituor  quadranles  quadri- 


re  m  "  firmamenio  caili,  '•  iia  ui  luceant  super 
^  lerrani.  Et  sic  est  factiim.  Ei  fecit  Deus  duo  lunii- 
naria  major.i ,  luminare  majus,  inilium  diei  ;  cl  lu- 
U)in:ire  minus,  iiiilium  noclis,  >  etc.  Ha^c  sunt  aiitem 
duo  luniinaria,  qiuR  non  tanluin  lioc  oflicium  acce- 
perunt,  ut  dividanl  inler  dicm  ct  nocteni  ;  sed  et 
iit  sint  in  signis  el  in  temporibus  cl  in  diebus  el 
in  aunis. 

'1  Propter  lioc  ergo  Hebra;i  lunc  qiii  digiii  fiieriiiit, 
«^  Spiriui  Dei  edocti,  <  siiigulos  quoqne  aiinos  secun- 
■duin  luiiie  cursuin  coinputavcrunt.  El,  ut  ad  cursiim 
solis  occiirrereni  iiiier  sexdecim  annos,  inensis  pii- 
nii  B  dies  XXX,  in  diias  parles ,  non  scqualiter  sed 
secundum  rutioncni  diviseruiit  ;  sicut  supcrius  dixi- 
mus  noslros  aiilecessores  quidem,  secundiim  Hc- 
brxos,  recte  divisisse  ''  in  XI  et  XIX  ;  diem  auiein 
primuin  mensis  primi  iion  compreliendissc  et  ideo 
crrasse.  Qui  dics  priuius  novi  mcnsis  secundum 
cursuin  lunae  duodecies  decrescenlis  recognosci- 
lur  '  XVI  kl.  april.  In  quo  lalis,  eadem  hora, 
invenla  est  luna,  qualis  anie  annum  fuit  V  kl.  april. 
/acta.  Ctijus  anni  dies  llebrei  nuiiierant  i  CCCLIV 
usque  in  XVII  kl.  .Tprilis.  Qiii  autem  sefuiidum 
cursum  solls  compulant ,  pnst  undecim  dics  et 
^quarlam  diei,  VI  kl.  april.  siippleiis  diebus  CCCLXV 
et  '  quaria  diei,  annum  consummassc  iiiveniuni,  et 
sic  primum  diem  novi  niensis  venturi  V  kl.  april. 


ennii  iii  unum  diem  redigentes,  qninlo  quoqiie  aniio, 
non  V  kl.  apr.,  sed  '"  V  kl.  niai  t.  iiiiuiittunt,  ne 
nprimo  diei  mensis  novi  supervenluri  intcgrum  diem 
inimillaiil,  el  liunc  toiuin  ordiiieni  quem  llebrcci  prio- 
rcs,  et  anle  ips.iniRdniam  coudiiain,  ccrla  ralione  as- 
scculi  suni,  subvertant.  Anims  igiliir  Ilcbr.-coruin,  in 
XII  nienses  divisus  facit  uieiisein  XXIX  S.;  >iniiiiler 
el  Romaiiorura  iii  "  duodecim  quoque  partibiis,  fa- 
cit  P  niensein  XXX  S.  Ergo  inler  XXIX  S.  et  'i 
XXX  S.  inlerest  qu*  iiileHigunlur  csse  lio- 
rx  XI  et  '  quarla  Imra;.  In  qiiibus  XI  lioris  et  " 
quarta  borae  prior  ambulavit  sol  quando  faclus  est 
iiiitium  (iiet.  Sic  aulem  et  luna  iriilium  noclis  lieri 
repromissa,  non  oportuit  eam  post  occasum  solis  fie- 
B  ri,  et  sic  iii  coelo  videri,  quoiiiam  debebat  a  '  pri- 
ma  die  videri  et  prosequi,  "  cuiii  qno  tam  iuagnum 
officium  fuerat  adepla.  Hoc  est  igitur  quod  per  siii- 
gulos  nienses ,  reparata  qninladecima  luna,  proce- 
dilur  a  sole.  Et  ideo  per  annum  plus  ambiilare  invc- 
nilur  sol  XI  dies  et  quariani  parlein  diei.  Et  sic  lu- 
na  qua;  quarla  feria  V  kl.  apr.  "*  quiiiladeciina  fuerat 
facla,  invenla  est  sup;j|eto  primo  anno  XXVI  ^  qu. 
V  kl.  apr.  Iiem  secuudo  anno,  adjcciis  XI  diebiis 
et  "  qu.  invenla  est  VII  S.,  V  kl.  apr.  Tcrtio  aniio 
XVIII  »  dod.  V  ki.  April.  Qiiarlo  anno  XXX,  V  kl. 
apr.  Quinto  anno  XI  *  qu.  Sexto  anno  XXII 
S.    Seplimo  anno   III  "   dod.    Ociavo  autem  aniio 


"  R.  solidamento, 
i>  C.  sic  ut. 

*  C.  lerram,  elc.  omissis  sequeiUibus. 

*  W.  hmc  tolam  periocliam  muUo  ttliier  liubei  codex  C,  p 
i((  m  »o(is  subjeclis.  ^ 

e  R.  spiritum. 
'  H.  in  ceclis  quoque. 
8  H.  diei. 

i  X(  ei  IX,  lege  in  XI  et  X  el  IX. 
i  fl.  XVII. 
i  CCI.VII. 
k  B.  IV  qiiartum. 
'  K".  suppleo  quacta  diei,  propler  el  quod  adhuc  mperest. 


LECTIONES  VARIANTES. 

™  R.  quintum  kl.  mart.  immittuntur. 

"  R.  primi. 

"  R.  XII  decise,  quae,  lege  Xll-decim.  qaoqne. 

P  H.  meiiscs 

<I  R.  XXXI. 

^  R.  quartum. 

"  R.  qnarliim. 

«   W.  miiliin  prirao,  propier  cura  quo  quod  sequitur. 

"  R.  qiiiim, 

"  R    X\  decima. 

^  W.  suppleoquie e.xciderma m.  pro  quadrante,  e/do^l. 
pro  dodranie,  propter  Vll  S.  et  XXII  S.  quw  adhuc  com- 
parenl. 


HENRICI  DODWELLI  NOT^ 
Propier  lioc.  \V .  Hanc  itcm  pcriocliam  miilio  aliter 


itcm  perioc 
babet  coilex  C,  aiqiic  ad  VIII  kl.  apr.  id  accoiii- 
inodal,  qnod  codex  K.  ad  V  kl.  apr.  Nempesic,  Posl- 
hcEC  eniin  breviter  diciim  ;  qund  Uebra:i  tiinc  qui  di- 
gni  fiierunl,  Spiriln  Dci  edocli  siniiulos  quoijue  annos 
secunduin  ciirsum  (miki' (siipple  comp«((ii'cn(»( ).  uiim- 
quam  fecerunl  Vascha  anie  XII  kal.  apr.  Qiim  luna 
mta  in  VIII  id.  mari.  XIV  e.Hin  XI  (le-e  XII)  knl. 
apr.  Cumqiio  tiimmagnum  officiumfueratadeiUn.  lloc 
est  itaque  quod  per  singulos  meiises  reimiata  XV  litna 
prwcidelur  (legc  pioceditur)  a  solc  ;  et  iileo  per  nii-  j)  proxiinc 
7IUHI  plus  ambulare  inveuitur  sol  XI  dies  et  quartam 
parlem  diei.  Et  sic  luna  qiiw  in  quarla  feria  in  uqni- 
mciium,  VIII  kal.  apr.  XV  fueral  facla,  inventa  esl, 
tuppleto  primo  anno  XXVI,  VIII  kul.  iipr.  Idem  ( lege 
Itcm)  secundo  aiino,  snblracHs  decein  et  novem  iiivenla 
est  VII.  Tertio  anno  XVIII.  Qitnrto  XXX.  Quinlo  XI. 
Sexlo  XXII.  Seplimo  III.  Oclnvo  iintein  aniio  invenla 
eu  XV,  aualis  in  principio  in  firinamenluin  cwU  fiieral 
posita  VIII  kal.  apr.  IV  feiia.  Dc  quibiis  .sic  adiio- 
lal  (i:ilieus  :  Posthwc  enim  omnin  breviter  diciim,  quod 
numquam  faclum  esl  Pnsclta  apiid  Jitdwns  anle  XII  ktil. 
npr.qiue  liina  nata  in  VIII  id.  mart..  XIV  csl  in  XI  (lc- 
ge  XU,  kal.  apr.  Obs.  H.tc  cx  dispulatione  Murini 
epucopi  Alexandrini  de  Ratione  Patclmli.   Quis  sit 


Murinus,  nescio.  Siinul  ciim  lioc  scriptorc  (Cypria- 
no)  lialiciur  in  codico  Coitoniano,  ct  m:inu  pbinc 
cadcin  cxaialiir.  Laiidal  .losepluiin  ((ni  priniiis  coii- 
scripsit  circiilimi  X  cl  IX  aniioriint ,  Aiiaslasiuiii , 
Tbeophilnin.  C.yrillmn,  Dioiiysiuin  exignuin,  etVicto- 
rinnin  (|iiiscripsilllilar(i  p:ip:c,iirbis  Uom;r!  cpiscopo. 

Facil  inensem,  XXIX.  W.  Suppleo  qiuc  videliir 
cxcidissc  N.  nolaiii  semissis,  et  ut  iiiox  postX.X.V; 
nain  334  pcr  12  divisi,  dant  29  cnm  somisse  :  iiein- 
qiie  56.'>  et  qiiarla,  per  12  divisi  dant  50  cum  scmisse 
:  ui  fuerit  IIelii:corum  nieiisis  dierum  XXIX 
cuin  scmissi; ;  ei  Roiiianiriim  nicnsis,  dieriim  XXX 
ciiin  semisse,  fcrc:iii  lei;ciidiiin  sit  XXIX  i>,  ilciii 
XXX  S  ;  cl  mox  Ergo  inter  XXIX  .S  et  XXX  S,  eic. 

Ilorai  XI  el  qiiarla  horw.  W.  Nim  boc  iiilelligen- 
dum  est  dc  incremenlo  lotins  meiisis  ;  n:iin  lionc  XI 
cuin  qiiadranle,  pro  niimero  mensiniii,  diiodecies 
siimpt:c  non  conlicient  lotideiii  dies  ;  scd  pro  incre- 
niento  mcnsis  dimidii,  qnanlnm  ncrevciit  :ib  iiiitio 
niensis  ad  plenilniiiiini  ;  nempe  ntjam  in  plcnilnnio 
(pcracio  ineuse  diinidio)  lanliiindem  sol  processeril, 
scu  prior  ainbnlaveril,  boc  est,  pliis  temporis  impen- 
dcriliiisiin  meiise  diniidio  peragrando,  qnaiii  iii  siio 
luna  :  quod  vicics  ct  qnatcr  sumptuni  (tot  utii|ue 
sunt  in  aiiiio  scmiiueiises)  conlicict  lolideai  dics ; 


OiO 


COMPLTUS. 


9o0 


iiiventa  csi  XV,  V  kal.  apr.,  qiialis  iii  priiicipio  fue-  A  "  XII  lial.  apr.  III  feria.  Terlio  auteiii  aiino  y  iion  re- 

trorsuni  coniputanles,  ne  excedereiit  XYI  kal.  apr., 
qiii  est  dies  prinius  inensis  piimi,  ^  et  in  iiiensem 
XII  prseieriti  aiini  iiiciderenl,  aliler  coinpulaverunt. 
Hic  eniin  fuit  annus,  in  quo  iion  "<>  XIX,  sed  deducto 
uno  ,''•' XVIII  dics  eos  iminittere  oportebai.  Qiiis 
autein  liie  unus  <'''  de  XIX  qui  dcdiieitur  dies,  dicc- 
inus  per  Dei  gratiam.  Priiiio  eiiini  '^'^  tenipore,  quan- 
do  iii  ^gyplo  observata  est  Pascha,  fuit  ipso  aniio 
dcbitiim  ,  quadrans  :  primo  anno  sequente,  factuai 
cst  seinis  :  seciindo  anno  adjecio,  facluiii  est  do- 
drans  :  lertio  aulem  anno  factum  est  as  :  terlius 
igitur  aiiiius  in  Pinace,  in  quo  ''"  iiiodo  bissextiis  et 
embolisnms  invenilur.  In  quo  anno  Pasclia  ,  XIV 
luna,   VI  id.  apr.  et  II  feria   "  fuisse  osiendiiur. 


ral  facla. 

Ilac  iia(|ue  "  ralione  non  sua  sed  Dei  sapien- 
lia  insirucli,  ^  Ilebr^i  ciica  ciirsum  '•  lunarem, 
''  juxta  regulain  primani  Groecorum,  more  ^Egypiio- 
rum,  el  non  secundum  cpactas  lunarcs,  non  potiie- 
tunl  '^  crrare.  El  ideo  ,  quaiido  primum  in  yEgypto, 
pridie  '  iduiim  apriliaruni,  secnnda  feria,  XIV  lu- 
iia,  iinmolaverunt  Pasclia  ;  suppleto  priino  anno, 
e  iteruin  noii  poluei^unl  ^  II  id.  apr.  celebrarc 
Pascha,  '  quoniam  non  i  XlVa,  sed  XXVa  "^  ab  eis 
inventa  est  luna.  '  Ilaqiie  quxrentes  ">  XIV,  iiecesse 
habebant  "  inimissis  "  XVIII  diebus  i'  II  kl.  maii  in- 
venire  XIV  'i  lunam.  Sed,  ne  secundo  niense  iiici- 
perent  agere  Pascha,  "■  et  non   priino  mense,  qui 


esl  a  '  XYI  kl.  april.  usque  in  XVII  kl.  inaias,  de  p  Quarlo  anno,  communi,  V  kal.  april.  feria  VI. 
XXY  diebus  liin;c  '  retrorsum  computantes,  id  Iieni  qninto  anno  communi,  «6  XIV  luna,  XYI  kal. 
esl  XI  dies  ipsius  lunai  deducentes,  invenerunt,  i''»  april.  feria  III.  "  Sexto  anno,  embolismus,  non. 
"  XIV  luna  et  sexla  feria,  ^  kl.  apr.,  qui  fuii  annus  april.  leria  II.  Septimo  anno,  i)  bissexl.  ''''  IX  kal. 
comraunis  et  primus.  Secundo  anno  item  cominuni,      apr.   feria  VI.    Octavo    anno  embollsmus,  (iridie 

LECTIONES  YARIANTES. 

»  C.  facta. 
!>  C.  deest  Hebraei 
R.  lunx. 


i'  R.  d«est  juxta  regulam,  primam  GrjECoruin,  more  .^Egy- 
tioruin,  el  non  secundura  Epaclas  lunares. 

"  C.  errasse. 

'  R,  idus  Apr. 

8  R.  eorum. 

1»  R.  pridie  idus  Apr. 

i  C.  quo. 

i  R.  XIV  decima. 

^  R.  inventa  est  ab  eis. 

1  C.  ita. 

"'fl.  XlVdechnam. 

"  C.  deesl  iinmissis. 

°  C.  recte  XVIII.  fl.  XIX. 

V  C.  III  kal.  maii,  R.  pridie  kl.  maias. 

1  R.  deesl  lunam. 

"■  C.  deesl  et  non  ijrimo  niense,  qui  est  a  XVI  kl.  apr. 
iisque  in  XVII  lil.  niaias  de  XXV  diebus  lunie. 

8  R.  XIII.  , 

*  C.  sed  relrorsura  (lege,  non  antrorsuin,  sed  retror- 
sum). 

"■  R.  XtY  dec. 


^  R.  ipsis  kl. 

'^  R.  XI.  kl. 

y  C.  Tertio  autem  anno,  in  Pinace,  in  quo  bissextum  et 
embolismus  invenitur  elc.  omissis  aliquol  versibus  inlerme- 
diis.  . 

^  R.  el  in  mense  XII  dec.  prKterili  anni  incideral, 

""  n.  nono  X. 

hhfl.  XlXocto. 

■="  R.  XIX  nove  quid  deducitur. ,         , 

<!''  W.  sic  supvleo  quod  maiicum  est  in  R.  Primo  ejiim 
temiiore  (|uaiiuo  in  Aigy^Ao  obscrvaia  est  Pascha  fuit  ipso 
anaodebitum.  Secundoanno  adjeclo  factum  est,  quartaau- 
tem  annofactuni  eslas  (  excidenlibus  viter  alia  nolis  qva- 
dranlis,  semissis,  et  dodrantis].  Tertius  est  igilur  anmisin 
Piniixe,  in  quo,  etc. 

""  C,  Bissextum,  et  deest  modo. 

"  C.  deesJfuis.se. 

86  R.  deesl  XtV  luna. 

iii  C.  deest  April. 

ii  C.  deest  sexto  anno,  embolismus,  non.  apr.  feria  II. 
Septimo  aniio,  bissext.  IX  kl.  apr.  feria  VI. 

i  i  R.  Bissextum  sed  comrauni. 

""t  R.  Embolismo  II  id. 


IIENRICI  DODWELLI  NOT.^ 
nempe  dies  XI  ciim  qiiadrante,  quanto  scilicel  so- 
laris  annus    superat  lunarem, 

Circa  cursum  lunarem.  G.  Observa  igitur  cursum 
bmarem,  juxla  regulam  primam  Grcecorum ,  wiote 
yEfitipliornm  el  non  secundiim  epaclas. 

Imiiiissis  XVIII  diebus,  II  lial.  maii.  W.  Codex  /{. 
Iiabct  XVIIII,  ideo  lorte  qiiia  mensis  embolimsus 
dieruin  XXX  soiel  essc,  adeoqiie  prorsum  siimeiidi 
dies  XIX ;  sed  iioii  ita  primus  meiisis  novi  aiini,  (|iioil 
libiario  loile  in  causa  fueril  cur  XVllll  pro  XVIlIiiic 


apr. )  refrorsMirt  computantes,  id  est  undecim  dies 
ipsius  lunie  deducenles,  iyivenerunl  XlVdec.  (illud  dec. 
redundai)  et  sexia  feria,  insis  kal.  apr.  Qiia;  consiare 
non  possunt;  nam  a  XIII  kal.  apr.  ad  XVII  kal.  ma.ii 
non  siint  (ne  qiiidem  inclusis  utrisque  exiremis)  nisi 
dies  XVII.  Sed  omiiino  legenduni  est  o  XVI  kal.  apr. 
Primo  enim  tempoic.  Locum  Iiunc,  qui  iii  codice 
C.  plane  deest,  in  R.  mancus  esi  ;  utcumque  sup- 
plevi.  Seiisus  hic  cst  :  Cuin  annus  solaris  dicruni 
5(iS,  cum  (|uadranie,   superet  communem   lunareui 


poneret,  iit  alibi  lieri  snlet  nbi  est  embolitinus  :  scd  j)  diernin  554,  diebns  H   cnm  quadrante  ;  in   solari 

" '  priino  communi,  dierum  5Gi),   deest  quadrans  diei ; 

aiiiio  secundo,  propter  similein  defeclum,  deeril  se- 
missis;  in  tcrtio,  dodians;  qui,  cum  siniili  quadran- 
te,  in  anno  qiiarto,  complet  asseni,  hoc  est  diem  in- 
tegriim  ;  qui  ilaqiie  anno  illi  quario  insertus,  annum 
facit,  bissexlilem  dictiim ,  dieruni  506  ;  propler  YI 
kal.  marlii  bis  posilum.  Quo  fil,  ut  V  k:d.  inarlii, 
siiigulique  huiic  dicm  sequenles,  uno  die  serius 
coiitingant  quam  si  illa  iinn  lacia  fuerit  inlercala- 
lio.   Quapropler,   quae   pro   coinmuni    aniio    luiiari. 


omiiiiio  legoiKlimi  XVIII,  ciim  codice  C.  Nani  dics 
XIX,  piist  pridie  id.  april.  iinmissi  exleiiderenl,  iioii 
ad  prid.  kal.,  sed  ad  ipsas  kai.  m;iii ,  (jiiod  iiai|iic 
snlistiluenduiii  Iiic  erit,  si  iliic  reliiie;itMr  XIX  Si- 
miliier  cuni  codex  C  immissis  diebiis  XMII,  liabel 
111  kal.  niaii,  lcgeiidum  II  kal.  vel  pridie.  kal. 

Sed  ne  secundo  mense.  \Y.  Codex  C.  babct,  Sed  ne 
stciindo  mense  inciperenl  agere  1'asclia  ( suppleo  noii 
antrorsum)  sed  rclrorsum  compulanles,  id  est  dies  ipsiiis 
luiiwdeducenies,  invenernnl\l\ luna  et  sexia  feria  kiiL 
apr.  Qii;e  satis  cl;ira  siiiit,  cl  quaiitiiin  dicui  sulli- 
cit.  bcd  Cddex  R.  inieipoliitione  fcirie  facta,  rein  lii- 
sius,  sic  liabel  :  Sed  ne  secuudo  menseinciperent  agere 
l'asclia,  et  non  priino  mense,  qui  est  a  XIII  kal.  muins, 
deXWdiebus  luno!  {t[wl  iieinpe   babuit  prid.  id. 


lacieiida  crat,  iii  coniiiiuiii  aiino  solari,  rcpcdalio 
dicruinXI ,  ,iaiii  facienda  est,  anno  bissexlili,  dierinu 
XII  ,  propler  aniiuin  sol.ireni  jani  XII  diebiis  excui- 
reiiiem  :  coiitia  vcro,  piomotio  proaimo  enilioliiiKio, 
alias dieium  XIX,  jam  facienda  crit  dicrum  XVlll. 


051  DE  PASCHA 

idiis  april.  foiin  V.  "  Eocc  ila(]iie,  qtioiiiodo  siipi;-  A  nos  C.XII,  icvcrliliir  .id  '  II  id.  apr. 
rius  compulaviinus  quod  1'    po.-)l  aiiiK  s  oclo,   V  ival.      ■»  luna  MY,   ei  feria  II. 


ct 


9r;i 

invenilur 


apr.  iteruin  iiivenia  estXV  a  liiiia.  .Sic  <•  posl  aiiiios 
octo,  pridie  idiis  apr.  iiiveiita  ■■  ost  XIV  Uiiia  "^  et 
feria  iion  seciiiida  qiiuniodo  aiile,  sed  quinia  cst  in- 
venla.  Et  ideo  '  XIV  liinam,  eodeiii  pinace,  s  non 
pcr  octo  aiiiios,  sed  per  unnos  scdecini,  ad  diem 
suum  primum  redire  ostciidimus  ;  ct ''  in  eo  bissexti 
aiinos  '  secuiuluni  cursiiiu  solis  siiiceriore  ignoran- 
lium  iioiaviiuus.  Qtii  ei  i|>se  i  XYI  aniiis  suppletis 
licet  ad  ^  cerluin  diem  suuin  '  immisso  cinbolismo, 
tuin  XIV  luna  occurril  '"  lamen  ad  secund.iin  feriani 
non  occnriii,  scd  ad  primam.  Sic  icque  sccuiida  sede- 
cennilas  "  supplcta  occurrit  ad  seplimam  lcriam."Tcr- 
lia  vero,  feria  sexti.  Quarla  aulein,  feria  quinta.Quin- 


lii  cigu  suiit  anni  ^  CXII  iii  quibus  gyranles, 
el  a  r  |iiinio  riie  Pascli.-e  observato  in  /Egypto  aiiiios 
coinputaiitcs  ,  usiiiie  ad  Ciiristuiii  '  piTveiiimus,  ei 
dicin  passiiiiiis  ""  et  resurreeiioiiis  ejus  osiendimus. 
•'i'  Priiis  t'sl  tanicn  ut  reliqiios  .i.nnos  ocio  pina- 
cis,  demoiislieiniis  ,  usqiie  iii  oclaviiin  eiiiiii  compu- 
taviiniis.  Nuiio  itaque  aniio  '^'^  coiniiiuni,  XIV  luua, 
el  II  feria  occurrit  kal.  apr.  Itein ,  decimo  ''■'  aiino 
commuiii,  XII  kal.  apr.  sexla  feria.  Lndccimo  an- 
no,  <•'=  bissexlus  ct  enibolismus,  VI  id.  apr.  "  qiiiii- 
la  feria.  Diiodecinio  aiino  coiiimuni,  SR  V  kal.  Apr. 
secunda  feria.  ''•'  Teriiodeciino  anno  ileiii  cdinmuni 
''  XVI  kal.  apr.  ii  sexlaferia.  Quarlodecimoi^i-auno, 


ta  Psedccennila.'!,  i  feriaquarta.Scxia  ■•  sedeccnnitas,  g  'i  embolisniusnon.  apr.  quiutaferia.i^n^Quiiiiodecimo 
feria  quarta.  '   Septiuia  autem,  cum  suppleverii  aii-      anuo  bissext.  conimuni,  XIV  kal.  apr.  secunda  fo- 

LECTIOiNLS  YARIANTES. 


'  C.  Et  c%laque. 

^  R.  deenl  post.  C.  posl,  annooctavo,  VIII  kal.  apr., 
quodesi  sio  calculo,  supra  a  mbis  recensito,  cmifornte. 
'  C.  |iost,  anno  oclavo,  II  id. 
■>  C.  deest  est. 

•  R.  .scd  feria  non  secunda,  sed  qulnia ,  ontisso  quomo- 
do  ante.  C.  deesl  non  el  anle. 

'  W.sic  suppleo.  C.  non  bunc  eodem  pinacem.  H.  hunc 
eumdeni  pinacem. 

f  C.  non  per  VHI  sed  decima  diem,  pro  sed  sedecim  ad 
diem. 

*»  R.  ideo. 

^  C.  deesl  secundumcursum  solis. 

j  R.  XVI  dec.  aiinussuppleliis.  C.  XVI  ann.  suppleius. 

•  R.  coelura. 

1  fl.  C.  in  embol. 

*"  R.  C.  deesl  lamen  ad  II  feriam  non  occurrit.  R  tamen 
ad  secunda  feria  non  nccurrit  sed  ad  prima. 
■  C.  supplet  occurral. 

•  C.  deesl  Teriia;  vero  fcria  VI,  Quarla  autem  feria  V.     ' 
V  R.  sedecennilas  oslendil  fer. 

1  deest  feria  IV  sexta  sedecennilas. 
>■  R.  deccunilas. 


*  R.  scpUmpInm  teropus  cum  impleverit  annus. 

•  R.  pridie  idus. 
"  C.  venit. 

'^  R.  luna  qiiartadecima  et  secunda  feria. 

^  C.  deest  CXII  in.  R.  gyranlis,  el  ad  diem  primum  Pas- 
cliae  observaia;  in  .lEgyplo  compulanles  annos. 

^  C.  deest  a. 

'  C.  pervpuiemus. 

*"  C.  deesl  et  resurrectionis. 

t'i>  C.  priino  ut  reliquus  annus  VIII  pinaces. 

'^^  R.  conmiuue. 

"id  R.  deesl  anno. 

^^  C.  bissexlum  etembolismo.  R.  bisscxtum  et  embolis- 
mus. 

"  C.  IV. 

KS  H.  quititamkl. 

hhfl.  XIV. 

iiH.  XIII. 

j  i  fl.  feria  sexta. 

kkfl.  deesl  amio. 

11  C.  eiiiliolismo. 

""»  H.  XII  anno  bis  sextum  nonum  kaL  apr.  secuiida 
feria. 


IIENRICI  DODWELLI  NOT^. 


Superius  eompulavimus.  Usserius,  pro  compulavi- 
vius,  subslituendum  iiinuil  compotavimus  (  et  sic 
aliipioties  ) ,  ct  quideiii  ea  u!late,  compotus  et 
compotista,  etc.  dici  solebanl  pro  computus,  compu- 
lista,  etc. 

Ei  ideo.  Poierat ,  secundnm  lianc  liypolhesin , 
piiiaceiii  instituissc  per  octonos  aniios  ,  quoniam 
in  annis  octo  luua  XIV  redit   ad  eumdcin  calenda- 


rii  diem,  licei  non  eamdem  feriam,  et  ne  quidem  post 
annos  sedeciin  ad  eamdein  feriam  redii  :  sed  iii:i- 
luit  per  scdeciin  annos  compulare  (  sedccenntlalem 
vocat;  niallem,  sedecennium  )  \  idco  fursan  quia, 
post  sedeciin  annos,  ad  feriam  proxime  aiitecc- 
denleni  redil,  qiiod  posi  octo  annos  iioii  fit  :  pinacciii 
ipsum ,  qui  perierat,  liic  restiiuimus  ad  auciuiis 
inenieni. 


PINAX. 


Pascha  XIV  luna. 

Feria. 

~ 

Ca|iHt  iii  /Egjplo. 

II  id.  Apr.i 

II 

I 

VII 

VI 

y, 

IV 

III 

Conuniinis           I 

kal.  Aiir. 

VI 

V 

IV 

III 

II 

I 

VII 

Coinmunis           ll 

XII  kl.  Apr. 

III 

II 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

Bisscxl.  Emb.    III 

VI  id.  Apr. 

II 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

III 

Comniiinls          IV 

V  kl.  Apr. 

VI 

V 

IV 

iir 

II 

I 

VII 

Coininuiiis          V 

XVIkl.  Apr. 

III 

II 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

Embol.              VI 

non.  Kw. 

II 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

III 

Itissext.           VII 

IX  kl.  Ap. 

VI 

V 

IV 

III 

II 

I 

VII 

Dies  domiaicus 

Embol.           VIII 

II  id.  A|.. 

V 

IV 

III 

II 

I 

VII 

VI 

proximesequcns, 

Communis          IX 

kl.  Ap. 

II 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

III 

est  Piischa  Cliri- 

Communis          X 

XII  kl.  Ap. 

VI 

V 

IV 

IH 

II 

I 

VII 

stianorum. 

Biss.  Emb.        XI 

VI  id.  Ap. 

V 

IV 

III 

II 

I 

VII 

VI 

Commuiiis        XII 

V  kl.  ..\pr.! 

II 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

III 

r.f)minunis       XIII 

XVlkl.  Apr. 

VI 

V 

IV 

III 

II 

I 

VII 

Emliol.             XIV 

iioii.  Apr. 

V 

IV 

III 

II 

I 

VII 

VI 

Bisscxt.            XV 

IXkl.  Apr. 

11 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

III 

Embol.            XVI 

II  iil.  Ap. 

I 

VII 

VI 

V 

IV 

III 

II 

Sedecennilas 

I 

" 

III  1 

IV 

V      1 

VI     1 

VII 

j)r;3  coMPUTUS.  934 

ria.   Sextodecimo  anno,  faclo  einbdlisnio,    inventa  A     Hic    est  Clirislus  Jcsiis  qui,  secundiim  carnem, 

Abraliae  fuit  filius ;  in  cujus  mysierio,  y  centenario 
p^tri  nalus  Isiiac  super  liumeros  suos  poriavit  li- 
gniim  :  iit  ex  '■  co  demoiisirareliir,  "-'  et  adycrsarios 
expiignari,  et  credentes  salulem  conseqiii  per  li- 
gnuin,  id  est  per  ''''  crucis  signum.  Ipse  esl  Abrahani, 
cui  dixit  DeusM  In  semiiie  tuo  benediceniur  <^"  omiics 
niilfoiies  ierr;c.  >  Nuniqiiid  ergo  '^'^  aljquls  in  Isaac 
niisericordiam  conseqiiitur?  Non  ;  sed  "*  omiiis  lio- 
mo  credeiis  Deo  in  Chrisio  "  benedicelur.  Et  idco 
Abraliam.qiiia  es  a  Deo  Domino  dicius  esl  proplieta, 
ciim  '■''  maiiifeste  sciret,  iii  sacramenlo  Cliristi,  cen- 
tenario  sibi  ' '  natum  filium ,  qui  post  diem  terliuin 
mortcm  evacuavit,  etillum  fortem  ii  et  inimicum 
nosirum  vinxil :  ''''  deinde  numeravit  universos  ver- 


esi  ■'  ileriim  ad  caput,  id  cst  in  |iriino  versii,  lii- 
na  ^  XIV,  ei  prinia  feria ,  piidie  id.  April.  in 
quo  die  diximus  Judxos  in  jEgypto  <=  primumobscr- 
vasse  Pascba. 

Uiide  usqne  ad  Jesum  lilium  N.ive,  ^  annis  XLI 
supplotis,  iinmolaverunt  rdii  Israel  Pascba  kal. 
Apr.  ''  sabbalo.  Ezecbias  aniem  '  ab  exituex  .(Egyp- 
to  usque  8  in  primiim  annum  regiii  sui,  post  annns 
''  DCCCLXVII,  celebravit  Paselia  VI  id.  apr.  '  IV 
feria.  Ileni  Josi;is  duodevicesimo  anno  regni  sui, 
post  annos  i  DCCCCLXX  immolavit  Pascba  ''  XII 
kal.  aprilis,  feria  II.  '  Esuras  auiem  '»  eo  lempore 
"  qiio  supplelae  sunt "  septem  hebdomad.-c  ,  p  a  lem- 
plo  resiiluio  et  perfecto  et  'i  restiiiiia  civitate  Hie- 
rusalem  ,  post  annos  ■■  I  CXIV  ,  sacrificavit  Pascha  B  naculos  suos  CCCXVIII,  id  esl  pro  ccntenaria  genera- 


XII  kal.  apr.  sabbaio.  Sed  et  ipse  Jesus  Dominus 
'et  Salvator  noster,  post  annos  '  i  DLXXIII  " 
cum  discipulis  suis  manducavit  Pasclia  ^  VI  Id. 
april.  V  feria  :  et  passus  est  aliera  die,  ^  V  id. 
april.  VI  feria. 


tioiie  triplicavit  C,  et  fccit  t  signuin  crucis,  quibus 
adjunxii  iri  nomen  Jesu,  et  adversarios  expiignavit, 
ct  filium  Iralrissui  Loih  de  "  captivitate  eorum  libe- 
ravit.  Et  merito  ipse  Dominus  et  magister  noslcr 
dicebai  Jud.xis  :<■"'"  Si  iilii  Abrahx  essetis,  facia 


LECTIONES  YARIANTES. 


"  C.  igitur. 

b  C.  XVII  et  infra  II  id.  AprU. 

"^  R.  |iiimo. 

<i  C.  aniii  XLI  suppleti. 

"  R.  sabbalis. 

f  W.  sic  suppleo.  C.  R.  ab  iEgyplo, 

Sfl.  ad. 

Ji  B.  DCCCLXVIII. 

i  C.  Ilt. 

i  R.  DtCCLXX. 

k  C.  XVII. 

1  R.  Hesclra. 

'"  C.  eodeni.  I 

"  C.  quod  suppleii  sunl  hebdomada  a  tempore  est. 

»  W .  hic  emendo.  R.yi. 

V  R.  deesl  a. 

1  R.  civilalem  restitulam. 

■•  R.  CC  DLXXVIII,  sed  CC  esl  pro  ^. 

'  C.  deest  et. 

'  C.  i  DLXXIV,  excidenle  V. 

"  U.  I  DLXXIX.fl.CC  DLXXVIX,  cum  discentibus  suis. 


■f  C.  munifesto  mendo,  IX  kal. 

^  C.  VIII  kal. 

y  C.  deest  centenario. 

'  C.  eodem  monstr. 

«*  C.  adversario  sexu  repugnari. 

!>'>  R.  cnicis  f  in  signum. 

■=■=  R.  inserit  in  te. 

••«l  R.  Aliqui. 

ee  C.  omnes. 

"  C.  benedicentur. 

KK  R.  de  Domino. 

tk  C.  niaiiifesta. 

ii  R.  nato  iilio. 

ji  C.  deest  et. 

kk  w.  sic  suppieo,  qmd  in  mss.  mancum  est.  C.  deinde 
mimeravil  universos  vernaculos  suos,  centen.iria  genera- 
tione  iriplicavil  et  lecit  sigiium  crucis  quibus  adjuuxit  no- 
mine  Jesu.  H.  denumeravit  uiiiversos  vernas  suos,  et 
propter  centenariam  nativilalcm  triplicavit  centum  et  fe- 
cil  signum  f  quibus  et  adjecit  XVIII  in  noiniue  buius. 

11  C.  servitute  lib. 

"""  R.  si  filii  Abrahae  estis,  facla  patris  vestri  facite. 


HENRICI  DODWELLl  NOT^. 


Pasclia  kal.  Nempe  terti»  sedecennitalis  anno 
noiio. 

Pasclia  VI.  Nempe,  post  inlegnim  pinacem  (an- 
norum  112)  septies  transactum  (seu  annos  78i ), 
anno  octavi  pinacis  85,  lioc  csl  sexi;»  sedeceiinilatis 
anno  tertio. 

Pasclia  XII.  Nempe  post  8  pinaces  ,  anno 
74  sequentis,  seu  quinta;  sedecennitatis  anno  de- 
cimo. 


pinace,  diem  restiiueram,  ut  vides.  Quam  corrcctio- 
nem  confirmat  codex  U. 

Suos  CCCXYIII.  Loeus  liic  in  ulroquc  codice 
mancus  esl,  adeoque  obsciirus  ;  sed  ad  huiic  sonsiim 
resliiiiendum  esse,  ex  sequenlilms  liquet ;  nenipe 
ciim  Abrabam  adversarios  expiigiiavit  et  liberavit 
amicos  {Gen.  xiv),  numeravit  vernaculos,  lioc  est  f:i- 
iiuilos  suosCCCXYIII.  Quo  contineri  senlit  bic  aucUir 
hscc  mysteria  propheiica  ;  nimiruni,  per  C  cenlena- 
rii  not:im,  siguari ,  Abrab.e  centeuario  natuin  iri  li- 


seiinentis,  lioc  est  ultima:   si'deceiinitatis  anno  deci 
mo.    Numerat   aiiteiii,  iii  inlra  patel,  ab  Exodoad 
capiiviiatcin   JecliOMi;c  aunos  995  ;  hinc  ad  edlctum 
Cyri,  annos  70  ;  hiiic  ad  rinem  septem  hebdomadum, 
49  ;  qiii  liunt  1114. 

Sed  et  ipse  Jesus.  G.  Locus  laudatus  a  Buche- 


I^Po. 


Pnscha    XII.  Neiiipe  ,  post  pinaces  9,   anno  106  d  liuiii  Isaac;quam  rilieiam  triplicavit  (CCC)  pro  ccii- 
■     '  ■■  ■  •■  ••  •    •        lenariis  tribus  prout  tribus  diehus  iier  fecit  iminolaii- 

dus  Isaac  ( Cliristi  typus),  qiii  elgestavii  ligniim, 
id  est  crucis  sigiinm  ;  estque  signuni  crucis  t  litlei;i 
graica,  nolans  mimerum  CCC.  Sed  prajicr  liosiic- 
centos,  adjungit  porro  XYIII,  hoc  esl,  liiieris  grx- 
cis  ,  ()),  qiiibus  signari  putat,  uipoie  litleris  initiali- 
bus,  i>,nv(,  nomeii  Jesu.  Adeoque,  sicut  per  Abrab:»! 
famulos  tCCXVIII,  liberatus  esi  Loili,  ita  per  nv, 
(quibus  idiiin  niiiiierus  signatur  )  ,  id  est  per  si- 
gmim  criicis  el  nomen  Jesu,  liberatiis  esi  Isaae, 
inorlemqiie  cvacuavit  seu  evitavii  illo  die  leriio. 
Qiia!  omnia  non  lam  Isaac  ultimo  spcctant  ,  iii 
qiio  misericordiam  consequiliir  iicnio,  sed  ,  ni- 
jns  ille  lypus  crat,  Jesuiu  Christum  semen  AbtaliK 
dictum. 


Pttschu  YI.  Nempe ,  posl  pinaces  14  ,  anno  1 1  se- 
qiieiitis.  Estqiie  locus  hic,  sed  depnvaius ,  qiiem 
cit:it,  ex  Biicherio,  Scnpsclialliis  :  qui  conlirmat 
calculi  correciionein,  qu:im  aiite  pnsiierain.  Ncinpe 

Vsserius  jam  anic,  pro  l  DLXXIV  (  nbi  V  cxciderat), 
reslituerat  1579,  quod  ex  annoriim  omniuni  compula- 
lione,  infra  seqiienle,  faciendum  consiai :  inilequc  ex 


dSS  DE  PASCIIA  9SC 

Abralia!  facerelis.  »  "  At  illi  itaqiie  qiii  lisec  a  Clirislo  A  regem  qiii  prior  regnavit  in  populo  Judoeorum  annis 


andieiniiC  iioii  '■  Altralia!  scd  diaboli  facla  iiiiqiia 
facerc  clcgeniiil.  ''  Ac  pidplcica,  Geiilcs/'  facli  cslis 
(ilii  Abralix',  facia  palris  sui  Aliriibai  facienles, 
cuin  sigiio  crucis  el  iioiniiic  Jesn,  i|iioiidinnis  diciins 
adversiis  angelo^  atioslatas  pugnantes,  serinone  Dei 
arinali,  qni  de  caplivilaic  Sataiix'  liberat  bomiiies. 
Ipse  est  Abrabaiii  ipii  LXXV  annorura  credidit  vo- 
calus;  et  quaiiivis  '•  iniilios,  id  esi  taniquam  stellas 
cocli ,  filios  f  liabere  ab  ipso  Deo  s  sil  prxdiclus  ; 
''  laihen  pei"  tinicuni  flliiim  ejus,  ciijus  iinagincm 
porlabat  illc  .igiiiis  iniinaculatus  in  iEgyplo  occisns, 
ct  ipse  proioplastus  Adam  et  omnis  homo  credcns 
misericoidiam  '  a  Deo  ekl  consecutus. 

Dcniqne  rCvcriahiur  ad  fexodiim,  id  est  ad  dicm  i 
Pasclice  piiinum,  ei  exiiide  per  ordinem  dinumerc-  B  Hieriisalem  ''•'''  Sedeciam  regeni  Juda,  qiiem  «''^  posl 


"\L.  Post  (iiiom'''iregnavit  David  annis^^XL  et  \'I 
inciisibus.  Salomon,  'f  filius  cjus,  amiis  XL.  Roboain 
aiinis«K  XVII.  ''''  Abia  annis  III.  "  Asa  annis  XLL 
ij  Josapbaianuisiii^XXV.  JoiamannisVIII.  "Ocbosias 
anno  I."""  Aibaliasamiis  VIII.  Joas  ""aunisXL.  Ama- 
sias  aimisXXIX.  O/.ias  ann'S  ""  LII.  ri'  Joalbas  anuis 
XVI.  Acbas  aiinis  XVI.  Ezecliias  aiinis  XXIX. 
Manasses  antiis  LV.  Amos  annis  II.  Josias  amiis 
11  XXXI.  '■'•  Joacliaz  ineiisibiis  ^s  m.  1 1  Joacim  annis 
XL  ""  Ilem  Joaciin,  filius  ejus,  qiii  et  ^*  Jccbonias 
diclus  csl,  diebus  cenliim.  "  Fiiinl  in  se  aiiiii  Re- 
gum  v.v  DV.  Ab  Exodo  aulem  OCCCCLXXXXV.  Et 
capta  est  Jndjea  a  rege  "  Nabucbodonosor,  qui, 
Iransmigrato  Jcchonia  "»"  in  Bahyloniam,  constiiuitin 


inus  *^  annos  usque  ad  Chrisium.  In  quibus  aiinis 
inveniemus  nobis  magna  et  '  admiranda  sacramen- 
la  demonslrari.  •"  Dinumerantes  ilaque  ",  utdixi, 
per  ordinem' ,  "  a  die  qiio  exiernnt  ex  ^Egypto  nsque 
ad  diem  qiio  oportebai  eos  exire  de  p  eremo,  aiini  XL: 
cxeunies  antem  de  eremo  et  inlroeunles  i  lit  posside- 
)'ent  a  ■■  Deo  ^*  sibi  rcpromissam  lerram,  »  a  Jesii  filio 
Nave  usque  ad^Samuelem,  judicem  et  Dei^  sacerilo- 
lem,  secimdinn  Pauli  B.  Aposloli  sermoiiem.qui.spiriiu 
*  Deiedocius,  rciuliteos  y  implevisscannos  '  CCCCL. 
IpseestSarauel.quixsexpraecepioDeiunxilSaui''''!^ 


XI  aniios  expugnavit,  ei  lilios  cjus  aiile  oculos  ipsius 
inlerfecit ;  et  sic  ipsnm  '''•''  Sedeciam  orbavit ,  et 
vinclum  cum  iii  Babylorijam  ducijussil,  et  in  iho- 
lendino  corisiiiuil,  ubi  ei  inoi-luus  e»l.  '^''<'  £t  lunc 
adimplctum  est  de  eo  qnod  " '  dicium  est  a  Domiiio 
perEzecliicIem  Prophetam  :i  BBsExtendam '''''' retiam 
nieain  siiper  eum,  et  compreliendelur  in  conclusio- 
ne,  et  adducam  euin  in  Babylonem  '"  in  tcrra  (>bal- 
d^eorum  et  islam  lerram  noii  videhit,  el  illic  morie- 
lur.  I  Simlliier  et  i  i  i  Iliereniias  propheia  de  oo  et 
universo  populo  ejus  propheiavit,  dicens  :  i  Haec  di- 


LECTI0NE5  VARIANTES. 


«  C.  El. 

b  C.  Abraham. 

«  C.  HiKC. 

«1  W.  sic  suppleo.  C.  facti  estis  palris  suse  Abraliae  fa-  p 
cienles,  cuin  slgiiiim  crucis  et  noniiiie  Jesii,  seriiione  Dei 
armali,  quotidianis  diebus  ailversus  aiigelos  aposlalas  pu- 
giianles  qui  de  capl.  Jt.  facla  nalris  sui  Abralia;  facieiues 
cHiii  sigiium  cnicis  el  noiiieii  lioiiiiiiis  quolidianis  dieliiis 
advcrsiis  angelos  apostalicos  cxpugnaiiies,  sernniue  Dei 
armati,  de  caplivilaie  Sataiia;  libeiaiit  boinines. 

"  R.  in  mullos. 

f  C.  Ahraha;. 

K  C.  det. 

i»  C.  tam. 

i  C.  deest»  Deo. 

)  C.  Pascha  I  exinde. 

k  C.  deesl  annos. 

l  R.  admirai>ilia. 

'"  C.  niimeranles. 

"  R.  deest  ut  dixi. 

"«.de. 

f  R.  heroino  bis. 

1  H.  el  possidenlcs. 

■■  R.  Doraino. 

'  C.  .sive  rcpromissam. 

'  R.  alihomiiiis. 

"  B.  Saiiiuel.  D 

:    ^  C.  leviiam. 

*  H.  Doniinl. 

y  R.  im|)le.sse. 

'■  C.  CCCCXL. 

""'B.  JHSsii. 

»■'1  C.  in  regni  qui  orsii  regnavitin  populum. 

""C.XXX. 


*<i  C.  deesl  regnavit. 

««  C.  annis  XLVI.  R.  aunis  XL,  meiisibus  VI. 

"  R.  riecsi  liliusejus. 

Ks  R.  XVL 

'»'1 «.  Abias. 

'i  il.  AsafannisXV. 

i  i   R.  Josafal. 

i-i'  C.  XLV. 

'  1   C.  Oozias. 

'"'»  W.  sic  restilm.  C.  el  R.  Godolias  annis  VIII. 

""  c.  xr. 

"•>  C.  XLU. 

vf  C.  Joacbam. 
11  fl.  XXI. 

"  R.  Joachas. 

»»  C.  IV. 

*'  fl.  Joacliim. 

""  fl.  deest  iteni. 

v^  C.  Jeclioiiia. 

"'  fl.  hi  siiiil  aiiiii  DCCCCI.XXXXV,  omissh  retiqms. 

vy  C.  DCV,  sed  calniliis  po.sliilnl  DV. 

"'"  fl.  Nabnclionosor. 

«'"»  C.  l!al)ylonia. 

1'''''  fl.  Scdechiam. 

'='='=  fl.  per. 

<i'''t  fl.  Sedecbiam  inorbavil. 

''"  R.  derst  et. 

f  ff  «.  dixeral  Dominus. 

li?»  fl.  et  ext. 

''''''  Sic  uterqne  codex. 

>''  fl.  elin. 

I  i  i  R.  Jeremias,  et  deest  proplicta. 


ilEl^illCI  DODWELLI  NOT^. 


Amiis  VIII.  Rclinco  Alhali;c  (  quam  Godi(liaiii  vo- 
cat  nler(iiiecndcx)aniios  8  (iitut  iiuiic  0,  niinc  7,  ine- 
morentnrll  Chron.  2-2,  l-J  el  23,  I  et  24,  1  el  alihi), 
qtioiiiam  linc  cxigere  vidctur  linjiis  calcnlns  ;  alqiic 
alii  clirnm^Iogi  saltem  7  numerant;  cl  nlerque  codcx 
consenlii.  : 

.\b  Exodo  aiitein  DCCCCLXXXXV.  Numcros,t)assim 


viiiosos,  reslituimns  ex  S.  Scriptunc  locis,  qiios 
rcspiciiint,  Alqne,  sic  cmcndali,  cxbiheni  (qncin  ille 
viill)  niimciuiii  99."i.  Numeraiis,  scilitel,  DavidisC 
inciisilius ,  et  Jiiacliazi  trihiis,  ct  J.;clioni:i!  Irihus 
iiiensihtis  ciiin  «leceiii  dielins  (  pro  qiiihus  poiii  liic 
lOiJ  dies)  pro  uno  auiio  inlegro. 


S57  C05IPUTUS.  958 

cit  D!)niiiius  :  Sic  Iradam  »   regem  Jiida,  et  princi-  A  adjicerentur  et  anni  V,  «t  sic  credens  Deo,  '''i  repu- 


pes  1'  ejiis ,  et  residubs  "  iii  Ilierusalem,  qui  de- 
relicli  siint  iii  lerram  islarn,  et  cos  qni  *  liabitant 
iiiijEgypio;  et  dabo  eos  in  '"  dispersioiiem  iii 
omnia  regna  terrije ,  et  i)i  opprobiium,  et  in  para- 
boiaiii ,  et  in  odium ,  ct  iii  execralioiiem,  f  iii 
omni  loco  quo  eos  expulero  ;  et  s  inimitlam  in  eos 
famem,  el  moriein,  et  gladium,  donec  deflciant  a 
terra  quam  dedi  eis.» 

ii  Uiidecimo  iiiique  aniio  Sedecia:  '  suppleii  suiit 
ab  Exodo  i  aiini  mille  et  sex.  Et  tuiic  populus  Ju- 
daeorum  ,  qiii  legeiii  iioii  observavcral ,  sed  poiius 
contra  volimiaiein  Dei  lilios  suos  idulis  iiiimolaverat , 
et  ipse  captivus  i*  agitur;  ei  civiiaseoruin  qua;  syna- 
goga;'poriaveraltypimisuccoiisa  ab  advers;iriis"'era- 


laielur  ei  ad  jiistiliam.  Ilic  est  itaque  Abraham  de 
qiio  superiiis  diximus,  quod  LXXY  aniiorum  f'  cic- 
didorit  vocatiis.  Ad  quos  LXXV  annos  adjiciliir 
uniis  aniius,  et  liunt  LXXVI.  Quis  autem  liic  qui  adji- 
citiir  "  annus?  Ille  scilicet  qui  de  seiniiie  ejiis  agnus 
aiiiiiculus  BK  iiiiiiiaculatiisesldictus.''''  Igilur,  deinille 
et  sex  dcdiicaniiis  LXXVI ,  et  reinaiieiit  aiini 
DCCCCXXX ;  quibus  suppletis,  Adam  functus  esl 
''  vita. 

Posi  ba;c  antem  dcmonslremus  capiivilatis  lcm- 
pus,  annorum  LXX.  Suppletis  enim  ab  Exodo  usque 
ad  Jeclioiiiam  i  i  annis  DCCCCLXXXXV,  adjiciamus 
'*•'  XI  Sedecia;,  qui  aiini  uiidecim  in  corpore  LXX 
annonim  coniputaiitur.  "  Quo  autemmodo  videamiis. 


dicalur;   et   lempluni   iilud   quod  in  myslerio  Adx  g  Ex  ipio  capla  est  """  Ilierusalem,  ipse  ""  Sedecias, 


fueral  fabricatum,  et  ijsuin  a  fuiidamenlis  "  subver- 
litur,  et  ad  planum  redigilur.  El  sicnubiso  qui  iii  iio- 
■yissimis  dicbus  credere  praividebaniur,  magnum,  ut 
dixi,  sacramentuin  denioiisirabalur.  Eieiiiin,  i' si  mc- 
ruerat  ipse  populus  el  civiias  exterminari ,  i  quid 
lempliim  Dei  ■■  admiserat  ut  lioc  paierelur?  nisi  quia 
vcre  constiit "  id  facium,  iil  '  dixi,  in  myslerio  ejus 
qui  prior  "  lcgem  Dei  iransgressus  est ,  et  fuit  paler 
omniuin  peccalorum  :  et  ^  ideo  noii  '^  solum  Ada» 
oporiebat )  subveniri ,  sed  el  omnibus  peccaloribus 
qui  filii  '■  fidei  Abralue  futuri  pra.'videbiiniiir,  nierito 
el  ipsi  civilati  ct  templo  priusquatn  "»  subvcrleretur, 
post  aniios  LXX  reslitiito,  reproinittebalur.  Et  hoc 
erat  quod  jaiii  ''•'  limc  ab  iiiitio  Sicculi  iii  Abraham 


""  utdiximus,  aiinis  XI.  pi'  Post  quem  Nabucbodoiio- 
sor,  qui  eum  in  terra  ChaldiBoriim  viiiciiim  diixit, 
'i'iannis  XXV.  ■■'■  Uleinaradan,  aniiis  »»  XII.  't  Bal- 
Ihasar  ann!s  IV.  Et  Darius  ""  Cyri  filiiis,  aiinis  XVIII. 
fv  Fiuiit  in  se  anni  LXX.  Et  sic  Cyrus  ^^  suscepit 
regnum  Medoruin  et  Persarum. 

Ipse  cst  Cyriis  ciijus  iii  principio  regni ,  cum  ilie- 
sauris  .'>'  doinus  Dei,  reversus  est  populus  '■''■  Juda;o- 
ruiii  iii  terra  sua.  """  Ex  quo  tenipoie  oportet  iios 
liebdomadascompuiare.  '>''''  De  qnibus  Angelum  Dei 
meminimus''':"  Danieli  dixisse:  «LXX^^^i^ilitbdomades 
hreviati£  suiit  siiper  populuin  luum  el  super  civitatem 
illam  sanctam^uf-^^^consuminetur  peccaium,  f  ff  etut 
signenlur  peccala  et  egg  delcaturjiijusiitia,  el  expien- 


patrem  fiilei  demonstrabatur  :  qui  cum  supplesset  a  Q  lur  injusiitia!,  eli''''' ut  reducaturjuslitia  aiterna,  et  ut 

die  naiivituiis  suaj  aimos  LXX ,  iion  potiiil  de  terra      sigiictur  visio  ct  ' ' '  proplielia,  el  ut  ungueatur  Sanc- 

sua  exire,   iiisi  in  c';  signo  Pentateuclii ,  ciijus   uiii-      lum  sanctorum.  El  cognosces  et  iutelliges  ab  exitii 

versa  mamlata  populiis  Israel  non  erat  ohservaiurus,      sermonis,utJ  J  Jrespondeaturet  ^^''''''sediflcelurllieiu- 

LECTIONES  VARIANTES. 

66  C.  Inimolatus  est.  Dictus. 

iit  B.  legitur  5jVI. 

ii  C.  vitaui. 

i  i  C.  annl. 


"  R.  nddit  Sedechiam. 
i"  C.  deest  ejiis. 
"  R.  deest  in. 
't  C.  inliabltant  in. 
"  R.  (lissipationeni. 
f  C.  el  in  locura  ubi. 
"  R.  mlttaiu. 

''  /i.  XI  itaque  annis  suppleti  sunt  Ezechia;  ab  Kxodo 
aimi  J5  VI  iil  et. 
'   C.  SnpiilpttB. 
i  C.  deesl  anni. 
k  C.  iigetur. 
'  R.  porlabat. 
■»  tl.  tradlUir. 

"  C.  subvertetur  ad  planuin  redigetur. 
°  C.  deest  qui. 
P  C.  sic. 
1  C.  quod. 
'  C.  aniiserat. 

"   W.  sic  restituo.  Uterqne  codcv,  euin. 
'  «.  dixit. 
"  C.  legis. 
^  C.  odio. 
»  R.  solo. 
y  C.  .subvenire. 
^  C.  deest  iiilei. 
""  C.  suhverterentur, 
l)'"  C.  deest  lune. 
■^■^  R.  simililudiiie. 
'i'i  R.  depuiarelur  ei  justilia. 
'■'■  C.  credens. 
ff  /{.  unus. 


iik  C.  XL,  'et  deest  Sedechia;. 
11  C.  Qui. 

■"'"  Ji.  Hyerusalern,  et  sic  smpe. 
""  li.  Sedechias,  et  sic  semper .  C.  semper  Sedecias. 
""  ii.  rfeest  ut  dixiiiius. 
Pi"  C.  Cujus  post  inortem  postciuam  Nab. 
qq  C   anni. 
"■"■  /l.  viia;  Marodat. 
"  R.  XI. 
»t  C.  Baldasar. 
»"  Jl.  Asiriae. 
^"  ii.  SUIlt. 
""  C.  suscipit. 
D     yy  R.  deesl  doinus. 
^^  R.  deest  Judieoruni. 
"""  C.  Ex  i|  so  eniin. 
l'1'l'  R.  De  ipsis  eiiiiu. 
'='='=  il.  Danielo. 
<iii<i  C.  helidoniada;. 
"'"^  ii.  consuinctur. 

f  f f  C  rfecs(et  ui  signenturpeceata,  et  mo»  etexpientur 
injuslitia;. 

668  R.  deleaiitur  injUbtitiiB. 

iiiii'  C.  deesl  ut. 

i  i  i  C.  i^roplietia;,  et  sanclus  sanctorum. 

jii   /i.  respoiideretur. 

kkk  C.  adilicarelur. 


HENRICI  DODWELLI  t\OTM. 
Darius  Ojri  fillus.  \V.  id-  est  gcner ,  ut  cui  nupserat  Alossa,  Cyri  filia. 


959 


DE  PASCIIA 


93C 


salem  iisqiie  ad  Chrisium  4uceni, "  hebdoinades  VII  A  «  Et  siiper  illiid  snnclum  execraiio  ^  vaslaiionum,  ei 


el  hebdomades  •-  LXII;  "■  et  convcrlelur  el  a;difica- 
biiur  (ilalca  ei  miiriis,et  c>:inaiiieniur  lcinpora  :  et 
posl  hebJomadas  has''LXII,  dispcribiluiiciio,et  ju- 
diciiim  iion  est  in  eo  :  ei  civitatem  et  illum  sanctum 
corrumpel  oum  illo duce  qiii  veniet,  el  excidenlur  in  ca- 
taclysmo,  etusqiiead  nnembeHibreviali  <^  eMerininii. 
'  El  B  confirmabit  lesiamcntiim  multis  licbdomas 
una :  *>  et  in  dimidio  hcbdomadis  auferctur  nicuin 
sacrificium  et  libalio,  '  ei  snpcr  i  illum  saiicinm 
'^  execratio  vasiaiionum,  ct  usqiie  ad  consummaiio- 
nem  lempuris  consummalio  dabiliir  super  hanc  vas- 
talionem. 

(Et  t  confirmabii,  inquit,  teslamcnliim  multis  lieb- 
donias  una.i  Hxc  est  <"  ergo  bebdomas  una  quam  se- 


usqiic  ad  consummalionem  temporis   consummalic 
dabitnr  ""  siiper  hanc  vaslationem.  i 

!>''  Posl  ba;c  revertamur  ad  VII,  et  sic  ad  '"^  LXIl 
hcbdoniadas.  Qu^e  septem  hebdomadu;  conlinenl 
annos  XLIX  ;  quibus  snpplelis,  illo  in  tempore  ci 
Hierusalem  restiluta  cognoscebalur,  et  platea  pet 
medium  ejus  xdificata  considerabatur,  murus  in  cir- 
cuilu  civilalis  ipsiiis  erecius,  illa  omnia  qiix  intiis 
crnnt  fortiier  ''"^  tiiebaiur.  In  qua  civiiaie  teniplum 
illiid  quod  iu  "''  simililudine  Adae  fucrat  destruclum  ; 
iii  <''  nominc  ejus  iieriim  ki!  per  XLYI  annosest  xdifi- 
catum ,  et  in  '■''  sacramenlo  Spiritus  sancii  oleo  est 
unctiiin ;  quomodo  ab  Angeln  fuerat  diclum.  Ul 
''consummetnr  visio  et  ii  prophetia  et  ^'^  ungueaiur 


gregavit  Angelusde  "  LXX,  ei  posuit  in  novissima  B  "sanctum  sanctorum.  "="'  Ipsum  auiem  fuit  sancium 


sxculi  tempora.  Quam  hcbdomadam  recognoscimns 
habere  annos  sepiem :  in  quibns  oporlet  priino 
Enoch  et  Eliam  venire,  et  per  "  suam  prophetiam 
magn»!  muliitudini  Evangelium,  id  est  novum  tesia- 
mentum,  confirmare.  p  Sic  eienim  audivimus  Ange- 
lum  t  Danieli  dixisse  :  <  '  Confirmabit  testamenlum 
multis  hebdomas  una.  Et  in  dimidio,  inquit,  liebdo- 
roadis  aufcretur  meum  sacrificinm  et  libaiio.  i  Dimi- 
dium  auiem  hebdomadis,  tempiis  et  tempora  et 
dimidium  temporis  ostcndit ;  quod  estirienninm  et 
menses  sex  ;  »  qui  fiunt  dies,  secundum  '  Apocalyp- 
sin ,  mille  CCLX.  In  quibus  diehus  ille  Aniichrisius 
magnam  faciet  vaslationem  :  et  ideo  luiic  nemo  Chri- 
siianorum  poteril  Deo  sacrificium   offerre ,  quoniam 


sanctorum  in  imaginem  hominis '^"  unclum  ,  quod 
cum  ipsa  civilaie ,  "°  pro  infidelilaie  Judxorum  ab 
ipso  Domino  nostro  ilerum  tcinporibns  Vespasiani 
est  exierminatum.  vv  Sic  fuerat  enim  In  eodem  capi- 
tulo  quod  exponimus  scriptum,  t  el  post  11  LXII  lieb- 
domadas  ■'■' disperibitunctio,  ct  judicium  non  csi  in 
eo,  et  civitatem  et  illud  sanclum  corrumpet  ciim 
illoducequiveniet,  "^  et  excidentur  "  in  cataclysino , 
""  et  usque  ad  flnem  belli  breviaii  ■>*■  exierminii.  Ex- 
cidenlur,  »"  inquit,  in  calaclysmo.i  De  quibus  lidC 
>>■  dixit?  Utique  de  ipsis  Judxis,  qui,  posi  advenliiin 
Christi,'*  in  illa  """obsidioneel  '''''>  expugnaiione Ves- 
pasiani  excisi  et  ejecti  sunt  de  civiiate  sua  ,  in  qua 
jam  non  redeuiit  nee '='=<■  in  ipsa  fine  belli  breviati. 


ipse  "  nequissimus  incipiet  in  lemplo  Dei  ^sedere,  C '•''''Quod  estautem''^'' hocbellum  brevialum  ?  nisiAn- 
et  ignoraniibus  '  sc  Deum  affirmare  :  qtiein  oporlet  tichrisii  regnum  quod  exsurgere  habet  contra  popu- 
Jcsuin  r  Dominiim  et  Salvatorcm  noslriiin  spiriiu  oris  lum  Christianorum.  f^Hpsi  sunl  dies  de  qiiibus  ail 
sui  interliceie ,  ct  pr.Tseniia  adventus  sui  evacuare,  ^'6«  Dominus  in  Evangelio:  «Et  nisi  abbreviaii  esscnl 
et  in  ipso  muiulum  consummare  ,  sicui  scriptiim  csl.      dies  illi,  non  liberaretur  oiunis  caro.  1 

LECTIONES  VARIANTES. 

»  C.  hcbdomadas. 

*>  W.  sic  resliluo.  C.  el  B.I.XXII,  el  sic  tiliqmties. 

•^  C.  deest  et  converlelur  el  sedilicabilur  plalca,  et  mu- 
rus ;  et  cxinaiiienlur  lempora ,  et  ikjsI  liebdomadas  lias 
LXII. 

'i  H.  LXXII. 

"  C.  et  exlerminiis. 

'  n.  sed. 

S  C.  connrmavil. 

1»  C.  et  diniidia  helidomadas. 

i  C.  deesl  et. 

i  R.  illud. 

k  C.  ab  initio. 

1  .C.  conBrmavil. 

"■  C.  belKloniada,  el  deest  ergo. 

»  B.  DCLX.X, 

"  C.  eonim. 

f  C.  sicui  aud. 

1  R.  Daniilo.  C.  a  Daniele. 

"■  C.  el  coiiliriiiavil. 

*  Jl.  qnis  (Jies. 

'  R.  A|iocal,v[isi  in. 

"  R.  Aiilichi-istus. 

^  R.  conseijere. 

^  Jl.  Domimim  se  alHrm. 

y  C.  Chrislum  et. 

^  C.  vaslatinnis, 

""  C.  ei  super. 

>>*  fl.  Post  hoc. 

"  R.  LXXII.  C.  LXX  et  duas. 


dii  B.  luebantur. 

<■"  C,  similitudinem, 

f  f  C.  omiiic. 

88  c.  deesl  per  XLV  aunos  est  xdificatum. 

kl'  C.  sacramentuni. 

ii  C.  coiisumniaretur. 

i  i  C,  |iropbeIiai.  B.  prophela. 

kt  B.  ungealiir. 

1 1  C.  sanctus. 

"""  Sic  resciibo,  sed  C.  ei  R.  ipsud. 

""  C.  vicliim. 

°°  W.  sic  scribo.  C.  cnm.  B.  per. 

Pl"  C,  quomodo  et  fueral  in  eunde  capituloquem  expo- 
f\  suiniiis.  B.  <|iiem  c.xpoiiimiis.  W.  rescribo  quod. 
"     11  B.  LX.VII.  C.  LXX  ct  una. 

"  C.  periliit. 

'»  C.  deesi  et. 

' '  C.  deesl  in. 

""  C,  deesl  ci, 

'"'  R.  ex  terminis. 

"  R.  in  quid  in  cataclismo  diluvii, 

■^y  fl.  dicitur. 

"  C.  deest  in. 

*""  C.  ob  sedilione. 

^^^  fl.  pugnalione. 

'^'^'^  C.  deest  in. 

<iil<t  B.  Quod  autcm  et  in  hoc. 

«««  C.  deesl  hoc. 

fff  C.  Ips;B. 

868  fl.  ])eus. 


IIENRICI  DODWELLI  miJE. 
Hebdomat  una.  V.  vid.  Hippolyt.  apud  Hieron.  Dan,  9. 


6i  COMPUTUS.  962 

Rcslitulum  est "  ergo  lenipliiin  in  nomine  prolo-  A  plum  f|uod   non  liumanis  sed  suis  sacris  manibns, 

'■''secundumimperiumPalrissui.fformavil,  non  olco 


lasii,  (|ui  diclus  esi  Adaui,  sicul  •' siiperiiis  dixi- 
fius,  ■:  aiinis  XLVr.  Sic  autein  osiendiiur  iii  nomine 
idain  :  cum  apud  Grxcos  prima  liticra  iiominis  ejus 

dicalur  alplia  jAu.,  secunda  aiitem  deita  ■=  TiuafSf, 
lcrum  alplia  ij.u,  quarta  my  «JMftxovTC. ,  '  et  lit  nu- 
iicrus  sex  ct  quadiaginia.  Qui  numerus  aiinorum  sic 

comprehendelur.  Cum  ''  a  die  illo  quo  reversus  est 
u  lerra  sua  Judieorum  populus ,  regnavit  Cyrus 
^ursarum  aniiis  XXXI :  post  qiiem  '  Caiiibyses  an- 
lis  IX,  et  impleti  suiit  XXXX.  Post  annos  au- 
ein  XL  ,  regnat  i  Smerdis  Magus  mensibus  i'  sep- 
em  ;  qui  menscs  a  nobis  non  compuiaiilur  ;  >  quaro  ? 
]uoniam  in  septimo  niense  Cyri  rundamenta  templl 
"  posueruiit,  »  ei  exinde  iisque  ad  annum  secundum 


sed  spiriiu  Dei  unxit;  et  civitatem,  id  cst  Ecclesiam, 
lapidibus  sancliiicatis  xdificavit,  elin  ipsaets  platcaui 
consiiiiiit.  Plaiea  autem  est  via  recla  ''''  et  plana  ,  iii 
qua  anibulantes  pcrveiiiunt  ad  viiam  xternain.  Iluic 
civilaii  fi)r!em  ct  inexpugnabilem  muruin  ,  id  est 
saiictum  nomen  suum ,  constituil :  per  quod  nomeii 
omnes  adversarios  pedibus  ejus  subjicit.  ''  Ecce, 
Dei  gratia,  quam  pra;clara  et  admirabilia  ii  nobis 
osleiisa  siint  pcr  aiinos  XLIX.  Qui  ^^  anni  e  con- 
trario  iiifidelibus ,  et  persecutionem  servis  Dei  fa- 
cieiitibus,  magnain  demoiislraiit  supervenluram  ca- 
lamitatem.  "  Qua  autem  ratione  videamus.  Ilic 
"""enimmundus  inquo  jusii  eliiijusti""  ab  iiiitiosse- 
Oarii  opus  °  in  eo  non  p  confecerunt.  Tunc  proplie-  B  culi  convcrsantnr,  scx  dicbus  estconsummalus;  qui- 


laiit  Aggxus  el  Zachaiias ;  per  quos  exhortattis  est 
;os  Dominus,  et  unanimcs  accesscrunt,  et  in  qua- 
jriennio  rcsidumn  opus  leinpli  consummaverunl. 
Quod  ipsuni  quidem  in  priino  libro  'i  Esdra;  mani- 
re:>le  dcmonsiralur,  quod  sexto  aniio  Darii  lemplum 
Dci  ^  sit  per  oinnia  consummatmn.  Ad  XL  adji- 
cianuis  >*  Darii  VI,  et  fiunt  XL  el  YI.  Quibus  annis 
adjecii  sunl  Ires  in  niystcrio  passionis  el  rcsiirrec- 
lioiiis  Cliristi ,  et  impleia  esl  '  hebdomada  sepiima. 
Ei  tunc  "  plaiea  et  templum  et  miirus  ct  ipsa  civi- 
tas,  qiiadragesimo  et  iioiio  anno  supplcio,  per  om- 
nia  pcrfecta  ei  "  munita  demoiisirabaiiir.  Scd  hoc 
tolum  opus  in  sacramento  Ecclesi;c  perliciebaiur. 
Denique  vldeamus  quid  ipsi  XLIX  aiini  significent. 


bus  suppletis,  benedictus  esi  dies  sepiimus  ; ""  iilc 
scilicct  superventurus  sabbati  xterni.  Iii  his  itaque 
diebus  ab  iiiiiio,  nun  lantum  diabolo  ct  angelis 
pp  cjus,  sed  et  omnibus  peccatoribus  a  Deo  ignis  est 
pra-paratiis.  Iii  cujus  flamma  uri  ille  Fina;us  dives 
i'i  ab  ipso  Dei  Filio  est  demonstratus.  Hic  est  "  ge- 
liennx  ignis ;  in  cujus  '^^  simililudiiie  cainiiius  im- 
perio  rcgis  septies  tanium  inceiisus  per  XL  et  IX 
cubiia  *'  excrevit ,  et  adversarios  Ananiae,  Azarix 
ei  Misahel  consumpsit,  et  ""  ipsos  ires  pueros  a 
Dei  Filio  prolectos(in  mysterio  iiostro  qui  suinus  ler- 
tium  genus  ^*'  homimiin),  non  vexavil,  ^'^  supple- 
tis  iiaqiie  XLIX  aiinis,  post  yr  LXX  capiivita- 
tis,  facii  siiiit  aniii  "  CXIX.  Qui  CXIX  anni  con- 


Non  sine  causa  enim  Deus   voluii  in  sepiem  '^  lieb-  C  juiiguutur  illis  qui  ab  Exodo    usque  ad  Jcclioniam 


domadibus  tam  raagnum ,  id  est  >  |!roplieticum  opus 
'•  consummari.  IIoc  aiitem  =">  modo  i'''  proplieticum 
fuissc  "  inlelligitur  :  cum  de  XLIX  annis,  in  no- 
inine  Jesu  Christi,  deccm  et  oclo  <•''  segieganlur,  et 
remancnt  XXXI  :  quibus  supplciis,  Cliristus  Jesus 
proptcr  credenliiim  salulcm  passus  est  et  resurrexit , 
el  per  seineiipsum  omnia  perfecta  oslcndit ;  et  teni- 


compiilati  suiil  anni  DCCCCXCV,  el  fiiint  in  sc  aiini 
usque  ad  Ilierusalem  reslilutam ,  suppleta  seplima 
septimana,  '■"'»  anni  I  CXIIII. 

Septiina  >>>>''  auiem  septimana  supplela,necessc  est 
nos  ad  '^>:'^  LXII  ''''"'  hebdomades  "<="  converti : qua! 
continent  aiinos  CCCCXXXIV.  Quibus.  suppletis 
oportuit  Cliristum  sccunduin  carnem  nasci.  De  quo 


LECTIONES  VARIANTES. 


*  n.  igitur. 
''  K.  stipra.' 

'-  R.  [wslannosXXXct  VI. 

■i  11.  dicitur  a  allaniia ,  sccuuda  atilcin  della,  tessercs 
lertia,  iterum  alfamia,  el  quarta  mi  lessera  conta. 
c  r 

f  il.  sic. 

8  R.  comprehenditur. 

•>  /t.  adjeclo  illo. 

i  Meabcsses. 

i  Sic  rescribo.  R.  Zmeridius.  C.  Hysmerius.  D 

k  C.  VI. 

1  C.  deesl  quare '! 

"■  R.  posuerat. 

"  C.  eum. 

"  R.  deesl  in. 

P  R.  fccerat. 

1  R.  Hesdra;. 

'  Jl.  per  omnia  sil. 

"  Jl.  deest  Darii. 

'  C.  helxlomades. 

"  C.  plateas. 

■^  R.  [irotecla. 

*  Jt.  nelxlomadas. 

y  R.  perleclum. 

'■  II.  consomniari,  et  stc  i<epe. 

■>"  C.  rfmf  modo. 

tb  Jl.  pi;rlV;cttim. 


'^'=  R.  igitur.- 

d<l  R.  coiigregantur. 

""  R.  ob  iuiperio. 

f  R.  |ilasmavit. 

Bi!  R.  deest  plateam  constituit. 

1'''  il.  deest  el  plana. 

i  i  R.  et  ecce. 

j  i  C.  inserit  nobilia. 

kk  C.  adiuiae  cout. 

1 1  C.  quia  auleiu  ralionem. 

■"■"  il.  eteiiim. 

""  B.  habitaiione. 

""  C.  ilU  scil.  il.  iUe. 

PP  B.  erit. 

'11  C.  ab  initio,  et  deest  Finseus. 

"  C.  Gelieuna. 

•»  C.  similitudineni. 

"  B.  exercuit. 

""  C.  ipsus  ..  puerus 

^■^  C.  oeeslhominum. 

"^  C.  impletis. 

'■y  C.  caiitivitatem. 

"  B.  CXIV. 

^**  C.  deest  anni. 

khb  C.  deest  autem. 

««  C.  LXXII. 

MA  imbilouias. 

c<"^  C.  revcrU. 


proleclus,  et  deai  a. 


963  PK  PASCHA  9C 

0  in  continciili  Simcon,  vir   jiisdis,   porlans   ciim  A  ^  ul  in  illo  dic  quo  factus  est  sol,  in  ipeo  dic  nas 


1'  suis  iiianibiis,  dixii  ad  Mariain  nialiem  cjiis  :i  Ecce 
liic  positns  esi  in  casiiin  cl  rcsurrcclionem  '  mul- 
loiuni  in  Israel,  et  in  sigiium  cui  "'  qontradicelur.» 
Non  laniiim  auiem  Sinicon,  scd  ct  ipsi  «^  CCCCXXX 
cl  IV  aniii ,  et  sigiuim  criicis  ,  cl  lcmpiis  passioiiis, 
ct  loriiiim  diem  resurrcctionis  ejiis  (lcmonstravcruiit. 
'  Cjijo  autem  modo  videamus.  Superius  cnim  dixi- 
mus  Abrah.T;  cenlenario  naluin  filinm  in  myslcrio 
Clirisii ;  et  demonslravimiis  nciiiiiicm  iii  Isr.iel  hcnc- 
dii.tionem  conseculiim  ,  aut  nunc  modo  posse  bcne- 
diclionem  consequi,  ^)isi  in  scmine  ipsius  Abrahc , 
qui  est  k  Christus.  Et  ideo  in  sacramcnio  Chrisli 
''  deCCCCXXXIV  annis  primo  segrcgaiiinr  ccntum  , 
pl  rcmanent  '  CCCXXXIV.  i  Anni  CCC  scilicct 
nsiendcrunt  ^   r    cruci^   signum ,  e^  rcmanserimt  g  decira   horarum    "  eflecerunl,  sic  ci  ipsi  tres  die 


cerctur  Cbrisliis,  V  kl.  apr.  fcria  IV.  Et  ideo  ( 
ipso  ^  merito  ad  plcbem  dicebat  Mulacbias  pri 
phcta  :  <  Orielur  vobis  sol  jusiitix ,  ct  curaiio  e 
in  ""  peniiis  ejus.  i  llic  est  sol  jusiiti.T.  ciijus 
•'1"  pcnnis  curaiio  pra^oslcndebalur.  De  quo  ct  Moys: 
in  caiitico  *:'■  rccogiioscitiir  diceiis  :  i  Ei  super  *'''  pii 
los  suos  concupivit  ''*'  ct  cxpandons  alas  suas.i  Ip 
est  Dnmimis  in  ciijus  '^  similitiidinc  liic  sol  annui 
per  CCCLXV  se  dies  et  quarlam  partem  '''>  di 
consiimmat.  Qux  ipsa  quidem  pars  quarta  dici  liab 
tres  horas.  Tres  auicm  liorx  imaginem  porlant  illi 
rum  trium  dierum  qiii  in  priiicipio  s:cculi  sinc  sole 
luna  ' '  fucrunt.  Et  idco,  i  i  quomodo  tres  lioi 
in  ''''  quadriennio  qualer  coinpiilalx'  unum  diuni  dn 


XXXIV  :  '  de  quibus  deductis  "'  II| ,  propier 
"dicm  resurrcclionis  ejus,  remanserunt  anni  "  XXXI. 
Quibus  supplelis ,  oportuit  propter  peccaia  cre- 
dcnlium  pali  Cbristum.  p  Ipsos  igilur  i  CCCCXXXIV 
annos  adjiciamus  ad  summain  siipcriorem,  et 
inveniamus  annos  ab  Exodo  usque  ad  nalivi- 
tatcm  '  Cbrisii ,  «  miHe  DXLVIII.  Cujus  naiivita- 
tis  tempus  cognoscere  desiderantcs ,  ipsos  annos 
MDXLVIII  ab  Exodo,  '  id  esl  a  primo  pinacis  vcrsu, 
diligcnter  "  dinumcrcmus ,  et  ad  diem  iiativiiatis 
ejus  perveniemus.  Qui  dies  sexta  ^  sedcceniiiiale 
in  lertio  decimo  versu  invenitur ,  '^  V  kl.  april. 
feria  IV. 
0  quam  prxclara  cl  divina  Domini  providcntia  ! 


perqgaluor  tempora  tcnios  menses  sibi  ""■'  defendc 
tcs,  annum  posl  XII  menses  suppleliim  demonslrav 
riinl  "".  El  sic,  per  lianc  uiuliirormem  Iriiiiiaicm, 
ipse  ""  duodccim  liora!  Evangcliiim  unum  in  qu 
tiior  piules  divisum  osieiideruni,  it  et  tres  meiis 
perqiiat;iiirleinpi)ra,  id  cst  per  qiialuor'i'i  Evangoli 
a  Cliristo"eleciosXll  Apostolos  nobis »"  dcnmnsir 
vcrunt. 

Ili  sunt  Apustoli.quorum  sermonibus  sedllicati,  r 
cngnovimus  Dominum  nostriim  anno  *'  sextodeciii 
imperii  Tilierii  C:csaris  passum,  cum  essel  ipse^^a 
norum  ^'  XXXI.  Ad  ">:  XVI  ergo  >>  aiiiium  ei  XX)i 
adjiciamus  XVIII  in  nominc  ipsiiis  Jesu,  et  fit  num 
rus  LXV ;  "  qnibiis  dcsuiit  trecciiti  ul  iiiipleatur  a; 


LECTIONES  VARIANTES. 
C 


"  C.  conlpnenlissimus. 

^  C.  manibus  surs. 

"    W.  sk  rescribo.  C.  el  R.  nioi  tiiorum. 

"'  il.  conlradidlur. 

"  C.  CCCCXXIV. 

t  C.  Quo  aulein  qiio  modo. 

«  R.  Clirisli. 

h  R.  CCCCXXXVII  anni. 

i  /1.  CCCXXXVII. 

)   R.  Treceiitis. 

k  R  crucis  signum,  omisso  z.  C.  <  Tau  signnra,  cniisso 
crucis.  ■    '  '     ■' 

1  C.  ex. 

»'  R.  ires. 

"  C.  (teest  (liem. 

"  C.  XXXIII. 

I'  R.  bis  fiiim  igitur. 

1  C.  CCCXXXIV. 

*■  Jl.Doniiiii. 

»  R.  ^  DXXXVIIl. 

'  il.  ilecst  iil  esi  a  primo  pinacis  versu. 

"  R.  Diiiuineramus. 

■^  R.  sedccennilas. 

*  C.  deest  V  kl.  April.  feria  IV.  D 

y  C.  deesl  ut  in  illo  die  (|iio  faclus  est  sol ,  in  ipso  die 
nasccrelur  Chrislus,  V  kl.  april.  leria  IV ;  el  ideo  (Jc  ipso. 


^  R.  ileest  mcrao. 

**  C.  pinnis. 

k'  C.  piunis  cjiis  cujus  ostcndcbalur. 

*"  C.  cogiioscitur. 

d*  R.  iwpulmn  siium  concuiiivil. 

*■*  R.  spandeiis  alas. 

'f  C.  similitudinem. 

««  C.  deest  dies. 

i'^  C.  dies. 

ti  C.  factus  sunt. 

i  i  C.  deest  (|uoniodo. 

'■''  R.  qnadricnuiuni. 

11  C.  eOiciunl;  ul  ct  ipsse  IJI  hora;  diem. 

"""  C.  et  R.  dolendenlcs.  G.  dependcntcs. 

""  C.  diuiinipraverunl. 

"''  R.  dcest  duodecim. 

Pl'  C.  aeterni ,  forle  el  torni. 

11  R.  evangelistas,  electos  a  Qirislo  XII  Aposlolos 

"'  C.  cleclus  Aposlolus. 

'*  R.  manifestaveruut. 

«»  C.  XV.- 

""  R.  anno. 

'"'  C.  XXX  ct  uuo. 

"  C.  XV. 

^y  R.  deest  .innum  ct. 

"11.  quibus  CCC. 


IIENRICI  DODWELLI  NOT^. 


De  quo  in  conlinenti  Simeon.  C.  conleneniissimiis. 
U.  conlinenlissimus.  ^jxjvzykirrvT..!,  pro  qiio  inlerpres, 
si  forte  fiicrit  inicrpres,  legerat  aj^zxi^rv.ns.  G.  immo 
ron(en(t8simi(.<,  ut  sortc  siia  contentns  :  et  Si|ueon 
ip^^edixit,  Uumine,  nunc  ilimitlis  servum  tuum  in  pace, 
quomam  oculi,  clc. 

Quidies.  W.  Nalivilatem  Christi,  conlra  receplam 
senicntiam  conjicit  iii  martii  dicm  XXVilLnisi  lorie, 
qup  de  nativitate  dicit  siiii  do  concepiionc  intclli- 
genda,  quae  circa  hoc  tempus  contigisse  creditur, 


W-  Immoscv  li 
hor.irum,  iiisi  v 


nompe  marl.  XXV. 

Piirs  quartii  diei  liabet  Ires  lioriis 
ras  :  nam  bic  asiiiir  de  die  21- 
tolum  vjy/Jx/A^pov  divisimi  velitin  l:2horas  (nostraro 
diiplas),  vel  ires  horas  diurnas,  velit  a  loiide 
nocturnis  disliiigucrc,  qiiarnm  liic  nuiiaiu  raiione 
halicat. 

Per  quatiior  lempora.  W,  id  csi,  quatiior   viciba 
scu  qualcr. 


9G:i  CO.MrUTUS. 

mis  seciiiiJiim  »  cursum  solis.  CCC    anlcm   apiul  A  eximle  pcr  dies 

Griccns  ''  per  unam   lilteram    nolantnr  (nix   dicitur 

'  lim,  el  manifeslc  (leinonslrat  omnibus  '^  lau  ciucis 

signum.  ^'    Ecce  ileruin  jam  vere  credamns  quod  Y 

kl.   april.  secunduin  carnem  natus  sit  Christus  :  in 

quo  die  probavimus  solem  faciiim. 

Debemus  osiendcre  '  ei  id  ipsum  iion  liiisse  b  va- 
cuum,  sed  ^  in  salulem  nosiram  fiiisse  prxoslensum. 
In  die  enim  quarto  rjunndo  factus  est  sol,  ipso  die 
et  luna  facta  est  XV,  i  aliero  autem  die  fiiit  XVI, 
tcrtiovero  XVll  :  etsic  plasnialus  est  Adam  de  lerra, 
qui  per  suam  inobedieiitiam  non  tantiiiii  sibi  sed  et 
nobis  arcessierat  iiioriein  :  i  quam  niortem  Doniinus 
iioster  Jesus  conciilcans,  passus  cst  liina  XV ;  cl  rc- 
quievil  iii  corde  tcrrsc  XVI ;   terlio   aulem  die,  luna 


9GG 
XV  visa  cst  in  ca-lo  ;  sexlodecimo 
aiiloni  die,  siciil  in  amio  XVI  imperii  Tiberii  C;rsaiis, 
veliit  nuirlua  noii  i>  est  ab  bdiiiiiiibus  visa ;  siinili- 
ler  '1  et  XVII  f  die  non  cst  visa  :  »  duodevigesiino 
autcm,  in  '  similitudine  ct  in  noinine  ipsius  Jesu  , 
et  ipsa  posl  "  lertiam  diem  ad  vesperam  rcslilnta 
resurrexit,  et  iiostram  oinniiim  resurrcctionein  fulu- 
ram  ad  vesperam,  idesi '^  in  novissima  SKCuli  liora 
'^  demonslravil. 

Ecce  igitur  y  quanla  nobis  dies  nativilaiis  Do- 
mini  osteiidit !  qiii  ^  nalivilatis  dies  ab  Exodo  re- 
perliis  est,  "»  ut  diximus,  post  annos  I  DXLVIII. 
Quos  annos  h''  ab  Exodo  sic  vere  a  nobis  collectos 
<^<^  ostendimiis,  cum  elipsorum  aiinorum  raiionem  non 
esse  vacuam  demonstr.imus.  ■''i  Dominus  eniiii  saiic- 


XVII  invenia,  k    reversus  esl  ab   iiifeiis,  de  lerraj  J)  tus  eldivinus,  iil  ostendercl  nobis  quoniam  fiitiirorum 


fundamentis ;  et  sic  ipsi  Ad;c  el  omnibiis  credenti- 
bus  in  se  resiituit  viiam  ailernam.  Qiiomodo  '  ergo 
per  cursum  solis '"  signiim  lau  ct  lempus  passionis 
dcmonsiralum  esl  sic  ct  per  cursuni  hiuifi  lcrlius  dics 
resurreclionis  ejiis  evidenlcr  oslensus  esl.  A  dic 
cnim  n  primo  in  quo  facta  est  luna  quinladecima , 

I.ECT10NES  VARIAJNTES 


esi  prcscius,  et  in  ipsis  aniiis  manifesiavit  lempus  in 
quo  oporlebai  ■^"  a  Filio  ejiis  aquam  qux  abluil  pcc- 
cala,  XV  anno  imperii  Tiberii  C«saris,  sanciiljcari. 
El  idco,  qnoniodo  Abraliam  qiiando  cxinigiiarc  voluit 
f  feosqiiiLotli  (iliiimfiatrisejus  capliviiiii  pb  duxeiunl, 
'■1'  luiinerabat  vernaculos  suos  primum  X V JU  id  nominc 


*  B.  deesl  cursum. 

*  JR.  pro  uiia  lillera. 

"  C.  T  Tau  criicis  sigiium,  el  man. 

•I  B.  criicem  siguiiin. 

"  C.  deesl  Kcce  ilenim  jam  vere  credamiis  quod  V  kl. 
April.  seciiiidum  earnem  iiatus  sit  Christus  :  in  quo  die 
lirobaviiims  soiein  lactum. 

'  C.  deesl  et  id. 

8  C.  unicuni. 

h  R  deest  in. 

i  C.  quse  altero  die. 

i  R.  iniquam  quain. 

k  C.  a.scenditab.  ' 

1  R.  auleiu. 

™  R  cursuin  leniporis  passioiiis. 

"  C.  |ilurimo. 
!     »  R.  XII. 

P  C.  dee$C  est. 


1  C.  deest  et. 
■■  R.  deest  die. 

'n.  XVIII. 

*  C.  siiDililurlinem  el  in  nome». 

"  R.  terlium. 

^  R.  deesl  in. 

"  R.  moiisliavit. 

y  C.  (luis  tanla  nobis  ostendit  dics  uat.  Doin. 

'  C  deest  nativilatis. 

°°  H.  post  aiinos,  utdiximus. 

1>1'  R.  deest  ab  Exodo. 

'"  C.  oslpndemus. 

<id  C.  ostendit  qui  futurorum  est  praescius. 

^"  C.  Filiuin  ejus  aqua. 

f  '  B.  deest  eos. 

BB  R.  duxerat. 

ki  R.  immeravit  vernas  suos  primo  CCCXVllI 


W.  CHnONOLOGI:E  SyNOPSIS. 


40 
450 
803 


Aniii  nb  Exodo. 
In  Hremo 
•ludices 
Iteges  ad  Jechoniam 

Ad  captam  Judxain 

Sedecias  

AdconUagrationemurbiset  templi  1006 

Cuptivitas. 
Scdecias 


99d 
11 


Naliucliodonosor 
Clemaredan 
Uallasar 
Darius 


Ab  Exodo  ad  Captivitatem 

Captivilas 

Sepleni  hebdomades 

Ad  lemplum  restauralum 
Duo  et  sexaginta  hebdoraades 

Ad  Chrislum  natum 
Chrisli  vila 

A'l  passionem 

Ad  (jordiaiii  quinlum 

Suinma  omuiuin 


11 

12 

4 

18 


70 

99o 
70 
49 


1111 

434 

1548 
3t 

21 0 

Ueges. 
Saul 
David 
Solomon 
Roboam 
Abia 
Asa 

Josaphat 
Jorani 
0(ho7,ias 
Godolias 
Joas 
Amasias 
Ozias 
Joalhas 
Achas 
Ezechias 
Maiiasscs 
Amon 
Josias 
Joachaz 
Joachim 
Jechonias 


40  > 
40  J 
40 
17 

3 
41 
2.5 

8 

1 

8 
40 
29 
52 
16 
10 
29 
S.5 

2 

1q3 


Restauratio  lempli. 
Nomen  Ada; 


Seplem  hebdonmdes. 


Cyriis 
r^  Canibyses 
"  Siiierdls 

Darius  { 11  ct  IV  ) 

Reslauratio  tcmpli 
Mysterium  passionis 


a  1 
J  4 
«    1 

i>  40 

46 


46 
_5 

49 


C.  Centenarius  triplicatus,  ccc.     300    ■ 
Reliqui  xviii  18     n 

VeruK  Abrahae  3J3 ,,, 


signuni  crucis 
nonien  Jesu. 


179i 


967 


DE  PASCHA 


9C8 


Jesii ;  cl  "  alios  propler  centcnariam  generalionen»,  A 
in  sacranieiilo  Irium  dieriim  ^  Iriplicans,  numcravii 
CCC,  cl  fecil  "^  T  lau  signum  crucis  :  ila  ei  nos  dc 
**  i  DXLVIIIannis,  quiiideciesccnlenosdediicamus,  et 
remanont  XLVIII  :  cx  qulbus  in  nomine  Jesii  <'  su- 
bl:ills  XVIII,  liiventi  sunt  anniXXX  :  qiiibiissiippleiis, 
Doiiiiiiiis  Jesus  a  iialivilale  sua  bapti/,:iUis  cst  a  Jo- 
annc  anno  quintodcclmo  imperli  Tiberii  C;csaris  : 
cujus  annosextodeclino  passus  esl  clresnrrexlt.  Adji- 
ciamus  ergo  ilerum  ad  summam  annos  XXXI,  ct 
fiuiit  iii  scomnes  ab  Exodo  nsqiie  ad  passionem  aniii 
'  i  DLXXIX.  A  qiio  tenipore  ,  id  cst  a  passione, 
iisque  ad  annum  i|uintum  >!  Gordlani  ^,  Arrlain)  ct 
Papo  consullbiis  ,  siippletl  sunt  anni  '  CCXV.  Ab 
Exudo  autem  omnes  anni  i  i  DCCXCIIII. 


IIos  autem  annos  omncs  ab  Exodo,  id  csl  n  prinio 
pinacls  vcrsii,  ^  supcr  scplcm  scdeccnnitates  iiios 
usquc  niimerando,  onines  annos  supradlctos  consum- 
mcmus,  el  lunc  •  ad  terlium  versum  prim.u  sede- 
cciiniiails  '"  pervenienics,  inveuiemiis  secuiidum  Ju- 
djnos  Pasclia  "  XII  kal.  apr.  ferla  lcrlia.  Sccunduni 
nos  aiiicm  "  icrilo  vcrsii  primx  sedecennllaiis,  VII 
kal.  apr.  occurrit  dominiciis.  Ipso  iiaque  ordlnc  in 
priora  ainbulanics  usque  in  finem  soecull,  Judxorutn 
et  Ciiilsiianornm  dies  Pascb;c  i'  Invciiirc  voii-nles 
non  criMvlinus.  'i  Ac  propierca  Deo  Palrl  omnipo- 
lenti,  qui  nos  ad  gratiam  tanlam  vocavlt,  ct  dlviiia 
sacramcnla  manlfcslavlt,  pcr  Jesum  Cbristum  Filium 
ejus,  Dominum  ■•  ct  Salvatorem  nosirnni  scinpcr 
siiie  cessaiione  gratias  againus. 


*  C.  aliura. 
'•  C.  replicans. 
<^  H.  t  sigaum  f. 
d  C.  in. 
«  H.  sublali. 

f  W .  Stc  rciUtuo  ex  calctUo ;   C 
^  DLXXIV. 
R  H.  Gordianum. 

''  C.  Ariani  cl  Papae  Consuu,  lego  consulalu 
i  R.  CCXJC. 


LECTIOiNRS  VAUIANTES. 
B 


i  W.  sic  resliuio.  C.  i  DCCXCVIII.  H.  i  DCCXCIX. 
^  R.  pcr  scplem  sedeccnnitales  pervenienles ,  invenie- 
raus. 

1  1*^.  suppleo  ad. 

■"  W.  supvleo  ex  ullero  codice  pervenientes. 
DLX.VXVIII.  R.  "  R.  IX  kl.  apr.  feria  sexla. 

°  R.  oclavo. 

1"  C.  (teesl  inveiiire  voleaies. 
1  C.  liac. 
■■  C.  deest  cl. 


HENRICI  DODWELLI  mJM. 


Arriano  et  Papo  consulibus.  W-  Ad  luinc  annum, 
qui  est  aer.-c  vulgarls  243,  pcrducitnr  calciilus.  Qiio 
aiino  Cyprlaniis  nonduni  sc  Clirisii;iiinm  professiis 
perblbetur  ;  srd  uno  aiii  altcro  aiino  serlus.  An  aiiiciii 
60  aiino  scripius  fucril  liic  tiattatiis  qiio  tcrmiii;iuir 
ralculiis  ,  non  liqiiet.  Ut  a  Cyprlano,  iiondniii  Cliris- 
llano,  tunc  scribereiur,  liaiid  puiaiidnmcsi.  Siiiaque 
liunc  liabeat  auciorem,  serius  nri(|uanto  sci'l|iiuiii 
fuissc,  pnstquaiii  ille  facius  est  Clirisiiaiins,  diceii- 
duiii   crit.  Et  qnidem  raro   accidit    iit  ciiionlcoriim 


fiierlt  tertia  feria,  sive  IX  kal.  apr.,  Iioc  cst  mariii 
24,  fcria  sexia,  erit  VII  kal.  apr.,  Iinc  csl  martil  2(i, 
dles  doniiiileus.  Sed  erroris  caiisnm  b:inc  fuissecoM- 
jlcio.  Ulerqiic  codcx ,  nalivit.iti  Chrlstl,  assigiial 
aiiniini  ab  Exoilo  .MDXLVIII  :  et  iiieri|ue  conscntil 
addeiidos  csse,  pro  P;issioiie,  annos  XXXI;  qiii  con- 
liciiinl  qniilein  annos  MIJLXXIX  ,  sed  codcx  ){. 
(excidenie  V)  fiuni,  iniiuit,  amii  MDLXXIV.  Ciinique 
librarliis  (de  iioc  scciinis)  vider;it,  allls  compulnnii- 
bus,  ;id  illiim  Gordiaiii  amiiiniesse,  ab  Exoilo,  :innos 


scriptores  ad  eum   ipsum   annuro  qno  scribuiil   rcs  Q  MDCCXCIV,  dillercntiaiii(|iie    viderit  niinoruui  (non 


perducaiit,  sed  ad  annum  aliqiieni  iii^igniorem,  paulo 
praiteiitum.  Quod  el  bic  fiiciiim  esse  vldciur  ,  nimi- 
rum  ad  annum  Gordlani  imperaturis  uliimiim.  Quippe 
cujus  nnnus  quinliis  deslnit  et  sextiis  Inclpil,  niino 
consulaliis  .\rriaiii  cl  P:ipi.  Annoqiie  sexto  incbonto, 
sed  non  perfeclo,  ante  aliiid  Pa^cba,  a  Pliilippo 
Arabe,  qui  succcssit,  occisiis  est;  et  quldcni,  refe- 
reiiie  Julio  Capitolino,  cisdemadUiic,  Arriano  etPapo 
consiilibus. 

Suppleli  swit  anni  CCXV.IV.  in  boc  nnniero  varlant 
codices :  codcx  C.  babel  CCXV,  et  qiiidem  rectius. 
Cum  enim  uterque  morteni  Cbrisii  assignet  anno 
Tiberii  XVI,  qui  csl  a!r;c  vulgal:e  Dionysiaiuc,  aniius 
29,  Inde  ad  consulcs  Arrianum  et  Papiim,  qni  est 
ejiisdem  aer;c  aiinus  213 ,  suiit  niiiii  21  i,  aui  (iiirlsqiic 
cxtreniis  compulaiis)  215.  At  codex  /{.  Ii:ibi't  CCXX  : 
adeoque  ab  Exodo  nuiiierat  aiiiios  53  CCXCI,  pro 
o5CCXClV;elJiid:ioriimPasclin  pro  illo  aniio, qnserlt 


CCXV,sed)CCXX;  liiinenuiiierum  isii  intervalloassi- 

giiavii:  inierpolalis  bie  aiinis  V,  qni  illic  excideraiit.    j 

llls  autciii  sic  posiiis,    anim:idvertit  illc,  vel  alius   1 

forle  aliquls,  posiils  ab  Exodo  ad   Chrisinm  naium   ' 

annis  15i8,  indeque  nd  passioiicni  aiinis  51,  de  qui-  : 

bus  convenit,    liide  ad  Gordiani  quiiitum  (qiiod  jnni   i 

posuerat  R.  220) ;  oninliio  (ierl,  ali  Exodo  ;id   Gor-  j 

dhini   quintum,   annos  1799  subsiiinil    Igllur  (  pro 

MUCCXCIV  )  annos   ol    DCCXCIX  :  cnl  coiivenit,  j 

priuKB  sedeccniiitaiis,  versns  octavus;  adeoqiie  dics 

IX  kl.  apr.  ct    fcria  VI,    pro  Jiida;ornin   P:isclinie. 

Ciimque,  liis  daiis,  scqnerelur  Pasi-bn  Clirlsliniioruni, 

dominlco  seiiuente,  iucidere   In  VII  knl.  npr.  qiiod, 

uii   videiur,  ie;ipse   coiiilgit,   et   quidem  secundnni 

canones  n  Nic;ciia  synodo  post  condilos,  Cdiiliiigcrc 

dcbuii;snlis  securiis  crni  de  calculo  rlic  posiio.  Sed 

et  Ideni  Cdnllngcrel,  ut  iiiodo  dlclum  csl,  ciiamsl  liic 

error,  qiilnque   aiinorniii,  non   incldissct :    ncinpe , 
.  „      .      ^.   .    .  ...  .         .       j 


(non  ut  codex  C,  in  lertio  vcrsu,  sed)  iii  versu  octavo      quod  Pasclia  Cbilslianorum    illo    aniio   forei   (qiioi 
primsc  sedeccnnilatls;   ponitqiic  (iion,   ul  C,  xii  kl.  u  actu  contigit)  VII  kal.  apr.,  ut  llbrarll  fuerlt  ille  cr- 
apr.  feria  III,  sed  )   IX  kl.  apr.  IVrln  VI  :  sed  iii  boc      ror  calculi,    iionauctoris.  De  qiio  coiisensu  sibi  mn- 
consentiuni  (quod  uirique  anno  conimune  est)  qiiod      loperc  gratulatur  liic  aiictor  :  indeque  Pinaccra  suuin 
Pasclia  nosirum,  dominico  proxime  sequcnte,  llt  VII      rccte  constitutuin  concludit. 
kal.  apr.  Sivc  cnim  XI  knl.  apr.,  lioc  cst  innrtii  21, 


W.  Ad  calcem  codicis  Rhemensis,  habetur  hwc  tabella,  sed  confusa  et  depravata,  quam,  nc 

quid  deesse  videatur,  hic  apponimus. 

Kl.  Mart.  Lon\  et  Fekia.  L„„a  XXIII        Feria  IV 

Luna  II        Fcria  -       II  Luna  VI        Fcria  VI 

Luna  XIII       Fcria  HI  Luiia  XVII       Feria  VU 


y()0 


m  PAStillA  COMPUTUS. 


I.iim:) 
Luiia 
Liiiia 

Liiiia 

Lllli:i 
Liiii:i 
Luiin 

Liiiia 
Liiiia 
Liiii:i 
Liina 

Fciia 
Fcria 
Feria 
Fciia 
Fcri:» 
1'eiia 
Feria 
Fcij:i 
Fciia 
Feiia 
Fcria 
Feiia 
Fciia 
Fcria 
Feria 

F'eria 
Feria 
Feria 
Feria 
Feria 
Feria 
Feria 
F'eria 
Feria 
Feria 
Feria 
Feiia 
Feria 
F'eria 
Feria 
Feria 
Fcria 
Fcria 
Feiia 


XVI  kl.  mars  Ooiiiiiii. 
III  noii.  apr.   doiii. 
VFI  kl.  apr.  (loni. 
XIIX  kl.  .•ipr.  doni. 

III  kl.  apr.  doin. 
XI  kl.  apr.  doni. 
III  iil.  apr.  dniii. 

XVII  kl.  niai.  doiii. 
XVII  id.  apr.  dom. 
III  id.  apr.  dom. 

EXODLS. 

LniboHsiiiiis  prid.  id.  apr. 
Coinin.  kl.  apiil. 
Coinin.  XII  kl.  :ipril. 
Bisscxl.  el  eiiibolisinus 
Oiinin.  V  kl.  april. 
Ciinini.  Xlll  kl.  april. 
KiMli.disniiis  non.  april. 
Bissexl.  comm.  VIII  kl.  apr. 

X  DCCXVlll 
Fniliolismiis  prid.  id.  apr. 
(iOmni.  kl.  april. 
Coniiii.  XII  kl.  :ipi'il. 
Bissext.  et  cmLol.  Yl  id.  april 

fcr.  V.  l':lrsiii. 
CuiHin.  V  kl.  april. 

Patroi..  IV.  S.  Cypri.\n. 


XXIIX 

Feiia 

VIIU 

Fcii:i 

XXI 

Feria 

11 

Feria 

XIII 

Foi-i:< 

XXVI 

Fcria 

VI 

Fcri:i 

XVII 

Feria 

XXVlll 

Fcria 

Vllll 

Fcri:i 

XXI 

Feria 

I 

Feria 

V 

Feria 

11 

Feria 

I 

Feria 

V 

II 

Feria 

1 

Feria 

V 

Feria 

IIII 

Feiia 

I 

I''i'ria 

V 

Feria 

1111 

Feria 

I 

Feria 

V 

Fcria 

IIII 

Feria 

1 

Foria 

VII 

Feri;» 

IIII 

Feria 

1 

Feria 

VII 

Fcria 

IIII 

Feria 

1 

Fcria 

VII 

Fcria 

VI 

III 

VII 

VI 

Ili 

VII 

VI 

III 

VII 

VI 

m 

fer. 
for. 
ler. 

fer. 
fcr. 
fer. 
fcr. 

fer. 
fer. 

flT. 


foi-. 


lA 

CiMiini. 

XVI  kl.  fipril. 

II 

KiMlKilisimis  iioii.  april 

Ml 

Bissexl 

coiiiin.  VUll  kl.  apr. 

V 

Fori:; 

III 

Feria 

VI 

F.ria 

11 

F^eria 

VII 

Feria 

VI 

Feria 

vr 

Fori:i 

V 

Feiia 

Foria 

in 

Feria 

111 

Feria 

VI 

Feri:i 

iiii 

Fcria 

V 

Feria 

V 

Fcria 

11 

Fcri:i 

VII 

Fcri:i 

VI 

Feria 

Feria 

V 

Fcria 

iiii 

F'eria 

II 

Feria 

III 

F'eiia 

I 

Feria 

VII 

Feria 

V 

Feria 

iiii 

Feria 

II 

Felia 

F'eria 

1 

Feria 

III,. 
VII  li 

Feria 

V 

Fcria 

iiii 

Feria 

II 

Feri:i 

III 

Feria 

1 

Feria 

VH 

Feri:i 

V 

Feria 

VI 

Foria 

Ilil 

Feii:i 

111 

Feria 

1 

Feria 

VII 

Feria 

V 

Fcria 

VI 

Foria 

IIIl 

Fcri:i 

III 

III  noii.  apr.  ddin. 

VII 

XIIII  kl.  apr.   doiii. 

V 

VI  id.  apr. 

doin. 

III 

111  kl.  apr. 

dom. 

II 

Xlil  kl.  mai.  dom. 

VI 

Prid.  Mon. 

apr.  doni. 

lU 

yi  kl    apr. 

doin. 

II 

XVII  kl.  niai.  dom. 

VI 

Piid.  kl.  a 

pr.  dom. 

X  kl.  apr. 

dom. 

c 

Priil.  id.  apr.   dom. 

VI  kl.  :ipr. 

doiii. 

XVI  kl.  inai.  doiii. 

VI  id.  apr. 

doni. 

VIUI  kl.  apr.   dom. 

Prid.  id.  a 

ir.  dom. 

Prid.  non. 

aiir.    doiii 

Xlll  kl.  apr.  doin. 

V  id.  apr.  dom. 

Prid.  kl.  apr.  dom. 

XII  kl.  ma 

.  doiii. 

X  kl.  apr. 

doin. 

V  kl.  apr. 

Joni. 

XVI  kl.  inai.  dom. 

Kl. 

dom. 

Vllll  kl.  ap 

r.  doni. 

Id.  apr. 

lom. 

V  kl   apr. 

Jom. 

XV  kl.  mai 

.  doiii.  . 

D 

V  id.  apr. 

Joiii. 

VIll  kl.  api 

•.  dom. 

Id.  apr.  dom. 

Non.  apr 

.  doin. 

II 

XII  kl.  apr 

doni. 

VI 

llll  id.  apr 

dom. 

111 

Kl.  apr. 

dom. 

VI 

XVlll  kl.  a 

pr.  dom.. 

VI 

VIII  id.  api 

.  doiii. 

111 

1111  kl.  apr 

doin. 

II 

IIII  id.  apr. 

dom. 

111 

IIII  iion.  apr.  dnni. 
VIII  kl.  apr.  doni. 

V 

VII  iil.  apr. 

dom. 

II 

IIII  kl.  apr 

.  doiii. 

VI 

Prid.  id. 

i|ir.  dom. 

VI  kl.  apr. 

dom. 

XVI  kl.  apr.  doin. 

n 

V  id   apr. 

dain. 

fer. 
fcr. 
ler. 


070 

VI 
V 
II 

l 
V 

llll 
I 

V 

IIII 
I 

VII 

llll 
[ 

VII 

Illl 
l 

VII 

IIII 
III 

VII 

llll 
111 

IIK 
llll 
III 
VII 


yi 


y7i 


IN  DIVUM  CYPRIANUM 


972 


Vim  kl.  apr.  dom. 
Non.  apr.  dom. 
Xllllkl.  mai.  dom. 
JII  non.  apr,  dom. 
VII  id.  apr.  dom. 
XVII  kl.  mai.  dom. 
III  kl.  apr.  dom. 
XI  ki.  apr.  dom. 
ni  id.  apr.  dom. 
VII  kl.  apr.  dom. 

XVII  kl.  apr.  dom. 
VII  id.  apr.  dom. 

X  kl.  apr.  dom. 
III  id.  apr.  dom. 
III  non.  apr.  dom. 
XIUI  kl.  apr.    dom. 
VI  id.  apr.  dom. 
in  kl.  apr.  dom. 
XIII  kl.  mai.  dom. 
Prid.  non.  apr.  dom. 
Vt  kl.  apr.  dom. 

XVIII  kl.  apr.  dom. 
Prid.  kl.  apr.  dom. 
X  kl.  apr.  dom. 
IIII  id.  apr.  dom. 
IIII  non.  apr.  dom. 
Vlil  kl.  apr.  dom. 


B 


VII  id.  apr.  dom. 
IIII  kl.  apr.  doin. 
Prid.  id.  apr.  doin. 
Prid.  iion.  apr.  doni. 
XIII  kl.  .ipr.  doni. 

V  id.  apr,  dom. 
Prid.  kl.  apr.  doin. 
XII  kl.  apr.  doin. 

Non.  apr.  dom. 

V  kl.  apr.  dom. 
XVI  kl.  apr.  dom. 

Kl.  apr.  doni. 

VIIM  kl.  apr.  dom. 

Id.  apr.  dom. 

V  ki.  apr.  .dom. 
XV  kl.  mai.  dom. 

V  id.  apr.  Uoin. 

VIII  kl.  apr.  dom. 
Id.  apr.  dom. 
Noii.  apr.  dom. 

XII  kl.  apr.  doin. 
IIII  id.  apr.  dom. 
Kl.  apr.  doin. 
XVUI  kl.  apr.  dom. 
VIII  id.  apr.  dom. 
IIII  kl.   apr.  dom. 


IIENRICI  DODWELLl  NOT.^. 


W.  Sed  non  fiii  sollicilns  de  Itis  vel  ordinandis, 
vel  resiilnendis  :  Qiioniam  qiiidqiiid  sani  hic  conli- 
nealur,  id  omnc  liaberi  poiesi  in  Pinace  qiiein  (ad 
Auctoris  meiiiem)  anie  resiitueram  ol  nolis  iiiserue- 
ram,   quain  hanc  conspexerim  labelUin.  Qiiia   nihil 


aliud  coniinetur,  qnam  confusa  malcria  ,  et  nialc  di- 
gestii ,  et  depr.ivata  pro  istiiisniodi  pinace  :  iie(|ue 
openc  prelium  est  corrigcre ,  vel  ordiiiare ,  vel 
eliam  diviiiare  qiio  casii  iii  lianc  coiifusioiicm  deveiic- 
rit.  Si  cui  id  libei,  per  iiio  iicct. 


W.  Postqiiam  hucusqne  pervenissent  operae ,  lo- 
ciisque  superesset  vacuus  in  iino  pagin:R ;  visiim 
cst  (ex  Bucherio)  hic  inserere  Hippotyti  canonem 
Pascbalem;  qui  huic  Cypriuni  plaiie  similis  esl.  Naiii 

ei  ille  Cyclum  suum  per' Ueccmdecxieriai  &e\i  Sede-  ^,  eam   fbrinam  liic  rcdi; 
cennilates  distribuit  (sive  geminas  Octaeieridas),  ut  '-'  priani  exposuiinus. 


Cyprianus  nosier.  .\iqiie  (iit  hic)  post  Sedeceiniiiatcs 
Scptem,  seu  aniiOj  cxii;  rcdire  docet  Pagclia  ad  euin- 
dem  nieiisis  dieni  ,  eainilciii(|ne  Fcriam.  Qiiein  cano- 
nein  (panlo  aliter  a|iiid  Bnclierium  dispositiim)  iii 
■go  ,    qua   siipia  caiionem  Cy- 


CYCLUS  HIPPOLYTI. 


Lnna  Quarladecima. 


Feria. 


Embolism. 

Bissex. 
Embolism. 


Emb.Bissex 

Embol. 

fiissett. 
Lmbolism. 

Eiubol.Biss. 


III 

IIII 

V 

VI 

VII 

VIII 

VIIII 

X 

XI 

XII 

XIII 

XIIII 

XV 

XVI 


IHd.  April. 
II  llIINon.Apr. 
XII  Kl.  Apr. 

V  Id.  Anr. 
IIII  Kl.  Apr. 
XV  Kl.  Apr. 
Noii.  Apr. 
VIII  Kl.  Apr. 
IIIlNoa.  Apr. 
Id.  A-. 
XII  k:i.  Ap. 

V  id.  Ap. 
IIII  Kl.  .\pr. 
XV  KI.  Apr. 
Nnii.  Apr. 
VIII  Kl.  Apr. 


VII 

VI 

V 

IIII 

III 

11 

I 

IIII 

III 

II 

I 

VIl 

VI 

V 

I 

VII 

V! 

V 

IIII 

III 

II 

VII 

VI 

V 

IIII 

III 

II 

IIII 

III 

II 

I 

VII 

VI 

V 

I 

VII 

VI 

V 

IIII 

III 

rr 

VII 

VI 

V 

IIII 

III 

II 

IIII 

III 

II 

I 

VII 

VI 

V 

III 

II 

I 

vn 

IIII 

V 

iiii 

VII 

VI 

V 

iin 

III 

II 

IIII 

III 

II 

I 

VII 

VI 

V  . 

III 

II 

I 

VII 

VI 

V 

IIII 

VII 

VI 

V 

IIII 

III 

II 

IIII 

III 

II 

I 

VII 

VI 

V 

III 

II 

V  .1 

VII 

VI 

V 

IIII 

VII 

VI 

llll 

ill 

II 

Dies  DoniinicHS  iiroxime 
soquens  (iion  Onailain- 
dfciinaiu,  sed  i  yuiiilain- 
deciAiain  Liinam  ,  est 
(  Hippolyli )  Pasclia  CUri- 
sliauoruin. 


Sedecennitas 


I    I    n 


III    !   IIII 


VI 


VII 


Capui  liiijus  canonis  ,  seu  primiis  annus  prim.^c 
sedecennitatis,  ponitnr  ,  aiiniis  primus  imperatoris 
Alexandri,  qui  est  anniis  Dointni  vul:;aris  222.  Adco- 
qiic  anniis  vulgaris  213  (qiii  cst  Gordiaiii  qiiinliis 
exiens,  el  sexiiis  inien.i^).  est  hujiis  canonis  aiiiius  22, 
hoc  est  seciindic  sedfccnnilaiis  antiiis  sexiiis.  Idoin- 
qiic  erat,  iii  canoiie  Cyiiriatii,  vcrsiis  lertiiis,  adeo- 
qiic  annus  seciindiis  ,  prime  sedeceiinilatis,  Qiiain- 
qnam  igitur^adein  plane  forma  sil  uiriiistpie  canoiiis, 
noii  lamen  ab  eoilem  capite  incipiunt  :  sed  primus 
annus  canonis  Cypriani,  est  vicesimus  primus  in  ca- 
none  llippolyli. 

Iiem,  dies  prinius  mensis  primi ,  in  canone  Cy- 
priani  censelur  mariii  diesqiiartus  (seu  i  iion.  mar- 
lii),  ul  possil  14  luna  iucidere  iii  martii  dicin  17  (seu 


D  16  kl.  apr.),  sed  in  canone  Hi|.polyii  primiis  iile  dies 
ccnsetiir  martii  quintiis  (seii  3  mm'.  marlii),  adeoqiio 
qnartadecima  luna  non  ante  martii  diein  18  (seii  iii 
kl.  apr.).  ^ 

Sod  et  pro  Christianoruin  Pasclialc  poiiil  Hippoly- 
tns  diein  Doniinicum  qiii  proxime  seiiniinr  (iioii  de- 
cimam  f|u:irtain  .  sod),  (|iiintantilecimam  Innani  :  ut, 
si  15  luna  sii  dics  Dominicus,  non  eo  dic  cclebrandiim 
sil  Pasclia  ((piod,  crcdo,  viill  Cyprianus,  ulnt  id  loti- 
dein  verbis  noii  dicai),  sed  Dominico  sequcnic  pleni- 
liiiiium  (seii  liinam  13),  non  in  ipso  plciiilunio.  Et 
qiiidem  fieri  potost  iii  Cyprianus  eliain  (siciit  llippo- 
lyliis),  non  ipso  pleniliinio  (cum  sit  Dominicns),  Pa- 
sclia  celebranduin  vellet ,  sed  Doniinico  seqiiciiie  , 
quod  ei  suadere  videnlur  rudcra  TabclKc  Codicis  R, 


t)7o 


DISSERTATIO. 


97.i 


Deiiiqiie ,  in  .TKlale  lun«  discrepant :  quipiie  ,  pro 
anno  vulgari  245,  qiii  csl  in  canone  Cypriani  annus 
sccnndus,  el  in  canone  llippolyii  vicesimiis  secnn- 
(lus,  pDuilur  luna  quarlailecinia,  secnmluni  Cypiia 
iiiiin,  \ii  kl.  apr.  leria  3;  seil  secunduiii  lli|>polYliiiii, 
XV  kl.  iipr.  feria  7,  adHviuc  plenduniuni  xiv  kl.  apr. 
leria  priiiia,  lioc  ost  iiiar.  19  die  Dominico,  ci  Hi|i- 
polyii  Pasclia  (Doiiiinico  iioii  co ,  sed  seqiienii;), 
ilie  20  marlii,  seu  vii  kl.  apr.  yiio  ipso  die  celeliran- 
duiii  ilein  cssel  secunduni  ('.ypi  iaiiuin  iil  qiii  esi  pri- 
mus  Dominicus  posl  xii  kl.  apr.  feria  3.  Eumdemque 


A  diem  (pro  Paschale  isiius  anni),  designanl  canoncs 
Paschales  Dionysii  (qiiibiis  jam  nliinur,  iii  comjiulo 
Julian»)  ad  menlem  synodi  INic;cnse. 

Eraiii  auieni  (pi;i:ler  hos  Hi(p<ilyti  el  Cypriani), 
alii  ilein  ciinoues  ad  siinilem  foriiiain  (iieinpe  per 
Sedecennia  ,  aul  diiplic;itani  Oetaeierida  ,  adcoque 
posl  annos  1 12  ,  aiit  etiani  56  ,  reciirrenics) ;  ul  ex 
Cypriano  no.stro  conslai  (qui  ejusinodi  uiiiiin  aut 
alium  rejicit) ,  ct  Duclierii  iioiis  ad  taiioiRin  Hip- 
polyli. 


APPEKDIX  TERTIA. 

DISSERTATIO 

1)E  CYPRIAIVI  LIBRIS  AD  DEMETRIANUM,  ET  DE  IDOLORUM 

VANITATE. 

AUGTORE   D.   NICOL.    LE  NOURRY.  0.  S.  B. 


>©• 


CAPUT  PRIMUM. 

De  tibro  ad  Uemetriaimm. 

ARTICULUS  PRIMIS. 

Analyii»  Imjus  libri. 

Demctrianus  impio  falsorum  deorum  ciiltui  addic- 
lissimiis,  Cyprianum  sspiiis  convenerol,  ul  cum  eo 
iioii  inquireiidae  umquam  verilalis  ,  sed  sux  lanliim 
religionis  iutand;e  causa  dispiilaret  (pnj.  Wi).  Qiiani- 
olirein  Cyprianus  indocilem,  liligiosuni  ac  perlinacis- 
siiiium  liomincm  asperiiabalur ,  ilhimqne  silcnlio 
atqiie  palieiilia  polius ,  (|uam  verbis  ,  siciili  sacrx 
nostnc  Scriptunc  doceiit,  revincendum  esse  ccnse- 
li;it.  Sed  cuni  dirissimis  belli ,  faniis,  el  pestis  cala- 


B  ipsosmel  genliles,  qui  Deum,  plane  peiiitusquc  dere- 
lictum ,  scelesto  falsorum  deoruiii  cultu ,  variis  su- 
persiitionibus ,  et  sceleribus  iniiiimeris  offenderani. 
Eam  eniinvero  ob  causam,  et  ut  ad  saniorem  meiitem 
redirent,  a^quissinius  ille  Deiis  permisit  niundum  fu- 
nestissimis  illis ,  ipias  sacri  cjiis  Vates  ,  a  Cypriano 
ibi  ciiaii,  proedixerant,  cladibus  coiicuii  ac  pene  ob- 
rui.  Veruin  hsec  eral  impiorum  et  sceleratorum  gen- 
tilium  cnccitas,  ut  lol  lantisque  plagis  miniiiie  coiu- 
moti  ,  quam  novis  semper  criminibus  provocaliant , 
iram  Dei  non  verereniur.  Quis  ergo  eos  iioii  tondeni- 
nct ,  qui  tamelsi  dcbiiam  sibi  a  servis  suis  exigereni 
servilulem,  acjiissis  suis  noii  obedientes  llagris,  la- 
me,  siti ,  nuditate  ,  ferio,  carcere  mulclarcnl,  nole- 


.......       VU.-      ^,,...        .... -       .. ,         - w,        .^.       J. ,  .  ,  ,         -  ---.  , 

miiatibus  liinc  muiidus  vexareiur,  insanns  ille  lionio      b;iiit  lamen  Omnipuienti  Domiiio  inoreni  gererc,  ac 


nr.ijori  clamore  coepit  obstrepere ,  p:ilamipie  vocife- 
lari  plurimos  secum  jure  nierilo  compieri  Chrislia- 
iios  illarum  ideo  esse  causiim  ,  qiiia  c;eterarum  gcn- 
liiiiii  dcos  non  venerabanlur.  Cyprianus  itiqiie  ,  ne 
cileniio  suo  id  faleri  viderelur,  ad  has  quanuimvis 
insulsas  et  contcmnendas  crimiiialiones  ,  piililico 
scriplo  refelleiidas  laiidem  aggrcssiis  cst  {png.  186). 
Variis  aiilcm  ratioiium  momenlis  cas  lundiius 
evertit.  Primiim  enini  lix  ipsa;,  iiiquit,  niaxima:  ca- 
lamilaies  oslcndebant  munduni  senestere,  ac  viribus 
deliei.  Tania  siquidem  biberiio  lcmimre  iion  eral  ini- 
biiiiin  copia  ,  iinn  tanta  vcris  lempcries,  non  laniiis 


servire  (pag.  188).  Tot  ilaque  ac  lantis,  sed  iis,  quas 
merucrant ,  minoribiis  plagis  non  eniendalos  ,  iiibil 
aliiid  inaiiebai,  qMain  carccr  a.Meriius  ,  ac  pcrpeiiiuiii 
igiiis  suppliciuiii. 

Demctriaiii  vero  conscieniiani  ibi  jndicem  appell.ii, 
peiilque  (luo  jiire  ipse  avariiite,  livoris,  libidinis,  ac 
cujuslibet  criininis  reus ,  possil  de  vindicta  diviiia 
conqueri  {pag.  189).  Qii*  enini  justa  illius,  alinnim- 
gue  gentilium  de  bellis  luin  poierat  esse  qiieiimonia, 
ciiin  nulla  iiiier  togas  pax  cssei?  Qii:c  de  sltrilitatc 
cl  faine  coiii|iieslio,  qiiam  illoriiin  rapacllas  niajorcm 
facicbai?  Qiia>.  de  pesle  qiierela,  cuni  ipsa  lue  sa;vior 


a;st;ite  ardor  Solis ,  iiec  tanta  autumno  frugum  friic-  l*  essct  ip.ioruin  in  morieiilcs  el  mortiios,  atque  ad  ni- 


liiumquc  uberlas.  Decrescebaiit  prailcrea  in  visceri- 
bus  lcrr;c  meialla  ,  immiiiuebatiir  agricolarum  ,  nau- 
l;iriini,  niililiim  nunieriis  :  deer.it  innocenlia  iii  foro, 
iiilcramicos  coiicordia,  perilia  in  aitibus,  iii  nioribus 
disci|diii».  Non  crgo  sencscentis  mundi  calamitates 
Cliristianis  magis  atlribiicnd;»  craiil,  quam  quod  x- 
laie  confccius  lioiiio  sencclutis  morbis  urgeatur  ei 
(ippriniatur  {png.  187). 

1'laiiiini  deinde  auclor  noster  lacit  minimc  i|uidem 
Clirisiiiiiios  harumcc  cabimitalum  cssc  auclores,  sed 


pienda  illorum  bona  crudelitas?  Nonne  eliam  tum 
falsarii,  venclici ,  sicarii ,  ct  iiiiqnissimi  jiidiccs  im- 
puiic  grassabanliir?  Deiis  crgo  in  toi  scclcrnm  iillio- 
iicin  jiire  meiilisslmo  sincbat  inundum  iiiaxiinis  , 
qii;is  lameii  probibere  poieral ,  calamii:itiljiis  vcx;iii 
{png.m). 

.Kquissiiiiam  pra;terca  ejus  irain  commovebat  iii- 
i-aliabilis  eihiiicorum  rabics,  qua  Clirisiianos  contra 
oninia  xipiitatis  jura  ,  propler  solum  suiim  nomcii 
quibuslibct  alrocisbimis  suppliciis  cxcarnificabant  cl 


973 


iHKi<l:iI)nm.  Si  Clirisliani  ciiim  illonim  dcos  hrsc- 
raiil  ,  ciir  lii  iiijiirias  sii:is  Irniiqiiirc  cl  inipiiiie  p:i- 
liolinnUir,  aiil  icliiiqiieb:iiil  ali  iisdcni  clliniiis  l:uii- 
(pi:ini  potciiliiirilms  piopiilsandas?  Sed  lii  dii  adco 
iiiiliccillfS  ciant,  ul  lioniinuni  indigerent  tiiiel:i,  cl  a 
Cliiistiaiiis  adjniaii,  ipsoiimi  verbis ,  non  secus  ac 
llagris ,  el  vcrberiliiis  c:csi ,  cogercnlur  :il)  obscssis 
cxirc  corporibns  (pag.  191).  Qnin  eiiam  adigebanliir 
palain,  <'i  in  omnium  ctiam  ellinicorum  ore,  et  ocnlis 
siias  pra'sligias  prndcre  ,  ac  vcnliiriim  jndiciiim  con- 
(iicri.  Al  quid  insnlsius  el  absnrdiiis  ,  qii:'.m  bos  fal- 
sos  deos  impio  cnltu  ,  ac  proslraio  corpore  coli  ab 
liomine,  qiieni  statiis  sublimis  ,  cl  crccius  in  cnelum 
viiltus  ,  Vcrnni  ct  Oinnipolcnteni  Deiini  agnoscerc  et 
lionoraic  admonebal  (/"13.  192)? 

Deaielriannm  ergo  aliosqiie  gcniiles  liortauir,  ul 
se  ad  vernin  Deum  coiivertanl ,  crcdant  Chrislo  ,  ac 
dcsinant  ejiis  Ixdcre  servos,  qiios  paiicnies  faciebat 
dcfutiira  ullione  securitas.  Deus  qnippe  inanilesiissi- 
iiiuiii  iiltionis  sua; ,  ei  illorum  defcnsioiiis  dociimcn- 
inm  panlo  aiilea  dederat ,  <  riiinis  Regiiin  ,  jacturis 
opiim,  dispendio  militum  ,  diminutione  cnslrorum.  1 
Quaproptcr  inde  aucior  nosler  concludil  pnblicas 
calamilales  accidisse,  non  in  Chrislianoruni,  sed  gen- 
liliuni  pofinain  et  ultionem. 

Nequc  siiiit  sibi  objici iniqnum  forc Deum, qui  palitur 
illos,  siciil  genlilcs,  lantls  cladihusinvolvi  et  opprimi. 
Soli  cniiiivero  geniiles  cas  nicerebant ,  minime  vero 
Cbristiani ,  qiii  de  fuluris  bonis  certiores  lacli  ,  ac 
spirilu  magis  qiiam  carne  vivenies,  magna  animi  (ir- 
milale  vinccbanl  corporis  inflrmitatem  [pag.  193).  No- 
vcranl  insiiper  se  advcrsis  probari  ei  corroborari,  ac 
qnamvis  communis  sil  oinnium  iii  lioc  miindo,  qiicm- 
admoduin  iii  endcm  doini)  mancntium  conilitio ,  fnre 
lamen  iit  ab  eilinicis  post  haiic  vitain  scp  irati,  aeterna 
(elicilaic  potiantur.  Piiblicis  igiiur  non  cominnve- 
Itantiir  calamitalihiis.  Nam  depnsiia  nniivitate  tcr- 
rciia  ,  ct  spiritii  renali,  nnn  inundo  utiqiic  vivcbant , 
scd  Dco,  qiiem  pm  aiifercndis  :iiit  tcmpeiandis  cala- 
initaiihng  ,  pro  hoslibus  arcendis,  pro  impelrandis 
imbribus ,  immo  cti:im  pro  ipsorumiiict  cihiiicoruni 
pacc  ac  saliitc,  i  dicbiis  ac  nociihus  jugilcr  atqiic 
iiistinicr  1  prccabaiitiir. 

(jcntiles  itai|iie  non  poieraiit  sibi  iilcirco  hbindiii , 
qiiod  in  |iublicis  calaiiiil:illbus  cniiiniunis  ,  sallciii 
ipioad  corpiis  ,  cssct  ipsoruiii  ,  aiqiic  Chrislinnorum 
condilio.  iSon  eiiim  propler  Cliiisti;inns,  scd  proplcr 
corunidcm  ipsoriim  gentiliiim  scelera,  el  in  eoriim 
vindiclam  ,  sicuti  a  sacrls  Vatibus  prxdicluin  fueral, 
muiidiis  prciiiebntur  (jiag.  19i). 

Pr.ctcrca  iinprobi  goiitilcs  crudelioribiis  .idliiic 
posi  pi-nximc  liiluruni  nliiiiii  judicli  diciii  pceiiis  crn- 
ciabuiilur ,  qu:c  siiniliier  ah  iisdeiii  Cioplieiis  pr:c- 
iiiintiai:c  snnt.  N;iin  sicul  oliin  e\  .Kgvpto  snlvi  ev.a- 
scrunt  Israclila! ,  qiii  domniiiin  siiaiiiui  liiiiiiia,  san- 
giiiiic  agiii  insperscinnt  :  iia  ii  soli  ;i;lcnios  crucialus 
dcclinahunt,  qni  signiim  saiigniiiis  Cbrisii  pra;  sc 
fcreiil. 

Eihnicos  itaque  auclor  noster  iierum  hortalur,  ut 


IN  DIVUM  CVPUBNUM  ^'^ 

A  rcsipiscaiii ,  ac  vtl  sero  Lindcm  agnoscanl  Deiim ,  in 
qun,  iit  Pinphel:c  cl  Cliiisliis  duccnt,  cst  vila.  Crc- 
dcndiim  quippe  Chrislo,  qni  nuiiKiuam  fallit,  qiii  lia'C 
omnia  fiitura  pr:i'dixil ,  qni  dahit  vit:c  jcierna:  pr:c- 
miiim,  qui  pcrfidns  cl  incrednlos  pnst  exliemiim  jii- 
diciuni  viv:icibiis  igiiis  ;i'icrni  llainmis  cxiii  i  pr;i:cipiet 
(pi(7.195).Tnniis  vero  lornientis  criiciali  speci;ibmilur 
impii  illi  homines  ,  qiii  borreiido  qiiidcm  ,  scd  hrcvi 
criiciaiuiim,  Christianis  iiiQictoriim ,  spccUiculo  cru- 
dclesbciilos  pavcraiil.  Tiiiii  aiiiem  Iii  ipsi  ,  nii  ait 
Prnplicln  ,  niirnbiiiiliir  iiispcralam  illniniii  saliilcm  , 
cos<|nc  crrorum,  scclcruiiique  lardiiis  iiociiilcbil. 

Clirisliaiii  pnrro,  qni  1  iilliiin  odisse,  ct  huniim  pro 
malo  reddcre  (lidicerani,  ellinicis  pro  odio  rcpende- 
banl  bciicvi>lciili:ini  ,  ac  prn  tornienlis  :ic  snppiiciis 

B  monstraljant  s;ilutis  aitcrnai  iier.  Omiics  autem  , 
qiiaindiu  aliqiiid  de  hoc  s;rculo  supercsl,  cam  consc- 
qiii  possiiiit,  iiiodo  siiscepla  vera  religinnc  ,  Deo  sn- 
lisricinnl.  Manciili  clenim  in  hoc  nuiiido  nulla  pcc- 
nitciitia  scra  csl ,  sed  vcnia  confllenti  datiir  ,  et  crc- 
dcnti  indulgentia,  qnani  Clnislns  sangiiiiiis  sui  prclio 
impcrlit.  Quapropter  ciincios  Cypri.iniis  rursus  co- 
borinlur,  ut  illum ,  si  ncri  poic-t ,  diiccm  iia  scquan- 
tiir,  ut  pnst  mortem  a'terna  ciim  illo  fruaniur  felici- 
late  (pag.  196). 

AKTICOLUS    II. 

Oslenditur  Cypriannm  Cnrlliagbiis  Episcopiim  ct  niar- 
lyrem  esse  verum  litijiis  libri  pareinein;  qnis  ilie , 
ct  utrum  primus  in  Africn  marlyr  fiicrii. 


C 

De  liiijus  commentationis  auctnre  iiulla  umqunm 
fuit,  ncc  jam  csse  potest  qiisestio.  Omnes  clcnim  nno 
ore,  illain  a  Thascio  Ciecilio  Cypriann,  Carlhagincnsi 
episcopo ,  scripiam  fuisse  senipcr  confessi  siint ,  ct 
adbiic  f.ilciilur.  Nibil  igiliir  necessc  cst  rein  ccriani. 
conlessain,  et  omiiibus,  millo  rcpugn.inie,  probalam, 
variorum  ciijnslibel  aiiaiis,  ct  codiciim  ct  auclorum, 
omni  (ide  majonnn,  lcstiinnniis  ilcrnm  prnbnri.  Diios 
lameii  oninino  prictcrmittcre  non  possiimiis,  siia  cru- 
dilione  ei  aucioriinte  prjcslanle»  viros  L:ict:)ntiuin  , 
et  Hieronymmn,  qiioriini  primus  haiic,  quani  procul 
diihio  legerat ,  «  ad  Demeirianiim  »  coinmentaiio- 
ncin  nnniinaliin  cilat  (  LaciaiU.  lib.  v  7»«/.  rap.  i, 
png.  471),  secundiis  vcro  illnm  «  adversiis  Demctrin- 

j)  iinm  >  cdilaiii  fiiis^e  lestiflcaliir  (llieromjm.  Episi. 
i.xxxili.  ad  Magn.  pag.  655;  Disserlnl.  in  Laclanl. 
ciip.  3,  art.  2).  Ulriusqiie  auiem  verhn  in  tcrtia  nos- 
ira  de  L:iciaiilii  Opcrihns  disscriaiioiic  relulimus. 
Nonne  ctinin  hic  iinus  cx  illis  iraciatihiis  esi,  qiiciii 
Cyprianus  advcrsiis  elhnicos  cnmpDSUcral,  quiirimi 
Poiitius  ejus  diaconus  hanc  quidem ,  sed  gciieinleiii 
taiiliim  mcntinnem  fccil?  <.  Pcr  qiiem  (Cypiinniim  ) 
gentilcs  blasphemi  rcperciissis  iis  ,  quic  nnbis  iiigo- 
runt ,  vinccreniur  1  (  Vont.  in  Vit.  Cypr.  pag.  i  ). 
Quamvis  enim  liunc  Iraclaium  nnminc,  tituloque  sua 
nnn  appel)el,  vix  sanc  potcrat  euin,  nt  cx  jaiii  dictis 
ct  adhuc  dicendis  patcbil ,  clarioribus  verhis  indi- 
care. 


977 


DISSERTATIO. 


978 


Nemini  porro  qiiantiimvis  parum  erudiio  liicom-  A  qua  inlitcr  ille  vixerat,  ei  iii  qua  prior  fecerai  miilia* 


pcrtniii  csse  pntamus  qiiis  rueril  sniiclissimus  iilc 
vir,  fiiii  Ecclosiam  noii  siiliim  viirc  sniiciimonia  el 
effuso  sanguine,  sed  stiis  eiiani  scripiis  inirum  plane 
in  ninduni  illiislravit.  Is  aiilcni  origiiie  .^fcr,  et  Car- 
tlingiiic,  uli  vciisiinilins  videlur,  nalus,  impias  elh- 
nicorum  siipersiiiioncs  cum  lacie  suxerai.  Eas  vero 
adliuc  scqiiebalur,  qnaiidu  <  Rlicioricam  ,  sicnt  ail 
Hieroiiyuuis  (  Hieromjmus ,  Cnlalog.  Script.  Ecctes., 
§  07,  pari.  119),  gloriose  dncuii.  »  Sed  pnsie;i  Cliris- 
tiaiiam  Rcligionein  ainplexatus  est,  sundentc  prcs- 
bytcro  Caccilio ,  ciijus  idcirco  acccpii  cognonienlum. 
Ubi  primiim  auiem  ilbim  siisccpit,  lar.lo  perfcctionis 
cjiis  asscqucnda;  desiderio  iiiccnsus  fiiil ,  iii  adliiic 
catechumcniis  decrevcrit  servare  conlinentiajii ,  ct 
pauperibus  omnia  erogaverii  bona  sna,  quibus  cxu-  B 
lus,  pauperem  Clirislnm  abnndanlius  iinitiretur.  Nec 
mnlto  post  projiicr  cxiniias  siias  virliilcs  factus  esl 
prcsbyler,  ac  deinde  cpi-copnsCaithagiiiensis,  quam- 
vis  ulruinqiie  illud  oniis,  qnoad  ejus  flcri  potuit,  ab 
se  dcprcciircinr.  Quanta  vero  piclale  ,  prudenlia  , 
cliariiaie,  saiictiiiioiiia  ,  aliisiiuc  episcopalihus  viitu- 
libus  flonierit,  ncnio  ccrlc  igiiorare  polest,  iiisi  in 
Ecclesia>lica  Ilisioria  oinnino  peregrinus.  Qiiin  cliain 
niirandas  liascc  cjus  viiliit  s  spiraut  <  lucc  clarioni,  » 
uli  loquiiiir  Hicioiiyiiiiis  {Ideni,  ibid.),  i  ejusOpera.» 
Taui  saiicla;  porro  vil;c  curriculum  absolvit  inviciis- 
sima  Chrisii  conrcssione,  prupter  quam  capite  plexiis, 
meruil  marlyi in  coronaii. 
At  eo  ccrlc  major  fiiit  ejus  Iriumplius  ,  i  quod 


pncclara,  prior  eliam  sacerdotii  coelesiis  iiisignia 
glorioso  cruore  decoraret  {PoiUius,  png.  10).  »  Scn- 
sus  ilaqiie  Ponlii  csse  videlur,  Cypriaiiiim  fuisse  pri- 
iiiiiiii  Carlhaginis  iii  Africa  episcopum  ,  qui  sanguinc 
cfl^iiso  niariyrii  palmam  adcptus  esi.  Quidam  porro 
pulaiit  his  verbis  solain  nolari  excilaiani  a  Yalcriano 
et  Galieiio  persecuiioiiein ,  ac  Cyprianum  primuni 
oinniiim  in  Africa  fuisse,  qui  sub  Isis  principibus,  ul 
ait  Hicronymus,  <  passus  cst  {Uieronym.  Cnialotj. 
Script.  Eccles.  §  67,  png.  119).  »  Neqiie  huic  npi- 
nioni  multiim  rcpugiiabimus,  si  sat  validjs  ratiunuiii 
inomeniis  siabiliatur. 

ARTICULUS  III. 

De  hujus  libri  lilulo  ,  el  ulrum  conlra  solum  Demetria- 
num  scripius  sil. 

Liberhic  <  ad  Demelrianum,  »  uliailLaclanliiis,  vcl 
I  adversus  Demutrianum,  >  sicnt  llieronymus  dixit  , 
scripiiis  esi  {Cil.  super.  loc).  Utraque  cniminscriplio 
in  nosiris  incditis  codicibus  prsefixa  legiiiir;  ac  pi  iininii 
quidcin  iii  aiiiiqiiissiino  codice  Colberlino  :  <  lncipit 
ejusdem  (Cypriani)  ad  Deiiiclriaiiiiin;  »  iii  Tarnicnsi  : 
«  Incipit  liber  Ca;cilii  Cypriaiii  coiitia  Dciiielriamini.  » 
In  antiqiiis  vero  ediiionibus  :  «  Divi  Caicllii  Cypriani 
episcopi  Carthaginensis  iractaliis  conlra  Demetria- 
uum,  »  et  iii  c:eteris  loiige  plurllms  simpliciler  «  ad 
Dcmetriannm,  »  At  (piocumqiic  modo  scripius  fur- 
ril  hic  tituliis ,  ccrtum  est  hanc  lucubrationem  non 
epistolam  esse,  sed  Iractatuni ,  quein  Cyprianus  pii- 


prior,  iiiquii  1'oiitiiis,  in  proviiicia,  »  Africse  martyrii  C  Ijlicam  in  lucem  cmiltcre  coacliis  csi  adversus  Dc- 


I  prinrnias  dedicavil ;  »  ct  paulo  post  :  i  Sacerdota- 
les  coronas  in  Arrica  primus  inibuit  {Pont.  in  Vit. 
S.  Ctjpr.  pay.  10).»  Sed  hiiic  opinioni  adversari  vi- 
detur  ipscinct  Cyprianiis,  ([ui  Papiniano,  iie  sccuin 
communicaret ,  scrupulum  quenidain  ,  sed  ridiculis 
duiiitaxat  calumniis  iiixuin,  opponenti  sic  respondct : 
I  Quare  iii  hiinc  scrupuliim  noii  incideruiit  lot  co- 
e|iiscopi  collegai  mei,  qui  vei  cnm  de  niedin  reccde- 
rent  proscripti  siini,  vel  apprchcnsi  iii  carcere  el  in 
catcnis  fucrunl,  aiit  qui  in  exsilium  relcgati ,  illustri 
iliiicrc  ad  Dominum  profecti  sunt,  aul  qui  in  quibus- 
dani  locis  animadversi ,  coelcstcs  coronas  de  Doniini 
clarincaiionc  snmpseruiit  {  Cijprian.  Epist.  lxvi, 
ad   Papin.  pag.    166    se(\q. )  ?  »    Plures  aiitcm   ibi 


nictrianum,  qiii  nefarios  gentiliuin  errores  totis  iii- 
genii  viribus  lueri  conabaiur. 

Qiiainvis  aulcm  Iiiijus  libri  inscriptio  solum  De- 
niclriani  noinen  priererat ;  conslal  lamcii  non  illiiiii 
lantiininiodo  ,  scd  omnes  etiam  ethnicos  in  eo  coii- 
fulari.  Qiieinadinodiim  enini  illum  nominatim,  ia 
sane  lios  compellat.  In  tola  siipiidcin  liiijus  libri  coii- 
clusioiie,  qu.c  cerie  non  minima  est,  qiioslibet  gen- 
tiles  alloquiiur  ,  hortalurque  nt  lesipiscant ,  ac  rc- 
jccio  nefario  deorum  cultu,  Chrisiianorum  amplcc- 
lantnr  religionem.  Quid  vero,  (|iiod  ipsius  Demetriani 
nomiiie  iioii  miiius  omiies  eihnicos,  qiiam  illiim  iii' 
crcpare  Iiisce  vcrbis  videlur  :  <  Autsuperbia  iunalns 
cs,  aiit  vinoleniia  teraulcntus,  aut  livoro  invidus,  atit 


comnieniorat  episcopos,  collcgas  snos,  qui  in  Afriea  D  liliidine  iiiccslus,  aiit  crudelilalo  violentus  ?  >  (  Cij- 


procul  diiblo  iiiariyrio  vitain  liiiicranl.  Cnr  cos  nani- 
qiie  collegns  suos  vocat ,  iiisi  qiiia  episcopaleiii  iii 
sua  provincia  rovera  obtiiiuernnt  dignilaleiii?  Quo- 
cirea  periiiores  qiiidain  critici  ut  illiiin  Pontio  ,  ac 
discipiilo  iiiagistrum  reconciliciit,  cilala  linjus  Pon- 
tii  noii  dc  toia  ,  sed  iiiiiuiri  ATrica  inlelligeuda  esse 
arbiiianliir.  Qiiid  vcro,  si  dicamus  illum  noii  omiiino 
accurale  loqiii,  ac  gencrali  AlVica;  nomiiie  niliil  aliud 
(lesignnrc,  quam  lolins  AlVic:»  caput  Carlhaginem  ? 
Nain  paucissima  post  vciba  sic  prQseqnitiir  :  <  Ex 
quo  eiiim  Carlhagini  episcopatus  ordo  nunieraiur, 
numquam  aliquis  ex  bonis  et  sacerdoiihus  ad  passio- 
n^m  vn|iicci.  tiipinni  ninr nl  in   civifnlt»  ipto  ,  in 


priaii.  png.  189. )  Numquid  cniin  Deiiietrianiis  lio- 
ruiii  omiiiiim  criminiim  rcus  erai?  Ai  certc  cniii  Cy- 
prianus  continenter  adjeceril  :  <  Et  miraris  in  poenas 
gencris  liumaui  iram  Dei  crescere,  ciim  crescai  ipio- 
lidie.  quod  pnniatiir  (/fcirf.),  »  non  obscure  signincal 
non  ob  sola  Deinctriani,  sed  omniiim  gciiiiiiiim  sce- 
lera  irani  Dei  concitaiam  fuisse,  ac  mundum  publiris 
concussum  calamilatihus.  Iluc  acccdil,  qiiod  uirr.cr- 
sos  gcntiles  sic  paiilo  post  adfaliir  :  <  Eccc  idip.sum 
qiialo  cst,  uiulo  nobisciim  ninxime  seriiio  esi ,  q.iO!! 
nos  infcslasiis  innoxios,  qiiod  in  conliimcliam  Dei  iiii- 
pugnntis ,  atquc  opprimitis  Dei  scrvos.  Paruni  (ist 
q.io(l  r.ircnitiim  vnrioinJc  viiinriim  ,  qnod  iniquiintfi 


979  IN  DIVLM  CYPKIANUM  980 

feraliun)  criiiiiiiuiii ,  quod  crueiilarum  coiiipeiKtio  ra-  A  fuisse  Alricsc  proconsulem,  cujus  siimma  crat  in  liac 
pinanmi  vita  veslra  maculiilur,  quoil  suiierslitionilius 


falsis  religio  vcra  subvertilur.quod  Dcus  omnino  iiec 
qua;rilnr,  iiec  linieiur.  Adliuc  insuper  Dei  servos  , 
majesiaii  ac  noiniiii  ejiis  dicalos,  injiislis  porseciilio- 
nibus  agitaiis  {  Ibid.  r<iij.  190).  i  In  codice  Ucgio 
prTmo  el  Tarnicnsi,  «  llMgilalis.  ►  Iia  eiiaiii  in  codice 
(^ollierliiio  nntiquiore,  nisi  qnod  seiuiida  nianu,  scd 
eodcm  <liaraclere  Scriiiluni  «  nagellalis.  >  Qiuu  leciio 
iii  codice  Regio  lcrtio  exliilieUir,  cl  in  seC!iiido  t  fa- 
ligalis.  > 

Niin  crgo  advcr.siis  soUiin  DcnKiri:imini  liic  liber 
a  Cyprianocdilus  esi,  sed  coiilra  oiiinos  qiio(|iie  elli- 
nicos,  el  ul  in  cuiicloruiii  venirei  in:mus.  Loiigiori 
porro  scrmoiie  ad  id  probandimi  opiis  iioii  est,  qnod 


provincia  auctorilas.  Alii  veru  minoris  ordinis  jiidi- 
cem,  ac  fnrlassis  qucmdam  ipsiiismct  proconsulis  ad- . 
scssorem  fuisse  cxisiiin:iiil.  Nou  verisimile  siquidcm 
liis  vidclur  Deiiictrianiiin,  si  loiius  Africx  proconsul 
fiiissct ,  lanla  facililaie,  lamquc  frcqueiilcr  adiissc 
Cypriaiiiiin,  ut  raljularum  more  falsain  rcligiiincin 
siiaiii  I  clainosis  >  duintaval  i  vucibus  >  invilo  boniini 
obtiuderel.  Pr:eieiea  ciir  Cypriaiius,  qiii  Cliiistiano- 
riiiii  pcrscculores  ce:.siiil  cssc  decliiiandtts,  lam  f;^- 
cile  se  coininisisset  fureiitis  pruconsulis  iidci,  illum- 
qiic  laiii  fiequenler  domuin  siiain  rccepissel?  Ciir 
illiiiii,  qiieiii  cxleiis  liinere  niagis  dcbebai,  laiito 
babiiil  dospicatiii ;  iit  iii  tol  culloquiis,  doiiii  siia;  ba- 
liilis,  illi  laiilo  ardure  non  de  re  quidcin  miniiiia,  scd 


ille  liis  disertissuuis  &aiie  vetUis  declar:U  :  <  Respou-  ]}  dc  rcligione  dispulauii,  nec  iino  quideui  verbo  rc- 


(lcoet  tilii,  Deiiiciriane,  pariier  et  c;cieris,  quos  for- 
sitan  coiiciiasli.  i  Noqiie  lanicn  niiiiiis  cerliim  est 
illi  in  piiinis  dirccluui  fuisse;  qiiandoquidem  Cypria- 
nus  tiiipudeniibus,  de  (luibiis  paiilo  pQst  ageiiduiu , 
cjiis  caliiiniiiis  s;cpius  lacessitus  ,  ad  iiiaiiuiu  liiiic 
scriptioiii  admovciidtim  tandem  couipulsus  cs|. 

ARTlCULUS  IV. 

Quit  fuetil  UeivelrimiHS,  ail  (fuem  liic  liber   direclus 
(uil ,  «tl  lifOCOUSHl  aut  iiiferioris  ordiitis  judex? 

Qiiis  fiicril  Dcmeiriaiius  iioii  poic^t  aliuiule  ineliu&, 
qiiam  cx  iioc  ipso,  de  quo  agiinus,  liliro  coi;uosci.  .\t 
iiidc   evidcMiissiuie  colligitur  illum  gciililuin  fuisso. 


spondere  dignalus  sit?  Noniie  proconsul  tanluin  ob 
coiiiempluinira  et  innaio  furorccxc:indeseeiis,  poeiias 
ab  illo,  prout  poierat,  protiiius  repetivisset?  Cur  vir 
fiiriosus,  ei  aclus  in  rabiem,  Cyprianuin  a  quo  sic 
sponielintur,  iioii  si:iliin  conjecit  iii  vincuhi,  aul  inisil 
in  cxsiliuin,  aut  cajile  d:iiiiiiavil?  Qua  taiidem  ra- 
tione  vir  ille,  lam  ardeiili  cl  c:ico  religioiiis  su:c  stu- 
dio  succeiisiis,  soli  pepercissct  Cypriano,  qiii  suni- 
iiiaiii  illiusin  Clirisiiaiios  criidelitaleni  bis  verbis  cx- 
plicat  :  <  Innoxios,  justos,  Deo  cliaros,  donio  privas, 
p:ilrimonio  spolias,  caleiiis  premis ,  rarcere  inclndis, 
besiiis,  gladio,  ignibus  punis.  Nec  salteni  contcntus 
csdolorum  iii.slruriim  compendio  cl  sini|dici,  ac  ve- 
loci  breviiaic  poeii;iruui ;  admoves  laiiiandis  corpori- 
qui  Cypri:\nuni ,    liim    Cartb:igiiiensem   episcopuiu  ,  C  biislonga  tormenta,  nnilliplicas  laceiandis  visccribiis 


s.-vpc  s:vpius  coiiveui>rai.  Non  taui  f:icilis  auleni  liuic 
Demciriano  in  iHiiis  doiiiuiii  aditiis  paiuissel,  iiisi  :ili- 
(|iia  aniiqiia,  ciiiii  Cypriano,  adliuc  fi)rl:isse  ciliiiico  , 
faniili:iril:ite  fiiisset  conjuiiclus.  Vcrum  qiinila  liic 
pietaie  siiuni  cbrisi°aiia;  rcligioni  uoiiieii  di'dii,  lanla 
illc  iiiipiet:ile  ac  perlinaci:i,  nefasio  falsoriiin  denruui 
ciilini  iiiaiicipauis  crat.  Ad  Cypi'i:iiium  euiinvero  sa-- 
piiis  i|iiidciii ,  sed  iiuiiiqiiaiii  iiivcstigand:c  verilatis, 
:iiit  aliipiid  disccndi  caiisa  veiierat,  veruin  <  unico,  > 
iit  ail  Cypriaiius,  <  siiidio  {Cijpiian.  png.  18,'))  > 
conlradcciidi,  id  est,  ut  iiiipiuni  diinilaxai  ralsoriim 
dcuriim  culiiim,  et  absurdas  gciililiuin  siioruiii  su- 
persiilioncs  inira  plaue  impiideiitia  propiignarct.  .\t 
quia  (  clainosis  i  lantuni  i  vocibus,  >  iiidoinila  pror- 


niinierosa  supplicia,  nec  feritas  alquc  ininianilas  lua 
usitatis  poleslcsscconicnta  loiniciilis:  cxcngitalnovas 
pamas  iiiijciiiosa  crudelii:is  [C.ijfiiiiin.  p.  190).>  Ecipiis 
eigo  sibi  persiiadcbil  tanlie  putcsialis,  i|iiaiil.T  iiiliii- 
niaiiitalis  procoiisiileiii  peporcisse  Cypriaiio,  (Ibristia- 
nurum  episcopo,  ct  aiiiesignano,  in  qiicm  qnoiiilio  1 1 
facile  m:inus  iiijicerc  poicral  ?  Noiiiie  illius  iiccc  i:iiii 
sibi,  qiiatii  CTioris  Dniiiibiis  eihnicis,  imphiciliililnis 
coiniii  hoslibussalisfocisscl? 

Qiiiiliii  aiilciii  CNpiiaiiiiiu  otcidcndo  tcnlavisscl  il- 
los  sibi  demcrcri,  qtii  qiiideni,  qiio  in  Cliristiaiios 
aidebat  odio,  iiulliiiii  iioii  miivchat  bipidem,  iil  oiii- 
niiiui  iii  illos  iraiii  comiiioveiei,  suasquc  Iralierei  iii 
partcs?  Nam  boc  Cypriaiiiis  illi  palani,  hisqnc  ejipio-. 


sus  obsiinaiione,  ac  nulla  vel  iiiiiiiini  nioinoiili  ra-  D  hravit  veibis  :  <  lUspundeo  tibi,  Demelrianc,  pariier 


lioncerrores  siios  defendcre  iiilcbatiir,  illiim  Cypri:i- 
niis  adversus  veruni  Deuiii  orc  sacrilogo  oblairaiilem, 
ct  vcrhis  inipiis  obstrcpentein,  tatuqiiani  inipcriliim, 
caicuin,  surduni,  bruiuui,  indocilem,  iinpudenicm, 
ins:iniiin,  iinpiuiu,  fiircnteui  ac  rabidiini  asper:ialits 
cst.  Tol  qtiippc  lolidemqiie  sunl  clogia,  qiiibiis  illiiin 
cxoriial. 

Tuin  ergo  Caribagine  fiiribundiis  illo  lionio,  sicut 
Cyprianus,  degehat,  cuinque  ilii  arn|iia  jiidicis  digni. 
laie  aucium  fuisse  oinnes  ex  liac  ipsa  coiiiiiionlaiione 
confioi  posse  hatid  quidcin  iuimeriio  arbitrantur. 
Qii:c  aulem  sii  ea  digniuis,  nnn  miniiua  sanc  csl  in- 
lcr  illosdissensio.  Plurimi  enim  opinali  sunl  illum 


clc:vieris,  quos  iii  forsitaii  conciiasti,  advcrsum  iius 
odia  luis  nialedicis  vocilius  seiiiinaiido,  coiiipliircs 
radicis  atqiie  originis  iu:c  piilliilaiioue  fccisii 
{Ibid.  p.  186).  >  Numqiiiil  cl  isiud,  oro  le,  proconsu- 
lis  Africa;  oflicium  fuil  alios,  si  fleri  posset,  ad  falso- 
riiin  deorum  cultuin  adducere,  cxciiaio  iiiipudenlibus 
cnlumniis  in  CIirisli:inos  odio?  Nuniie  lios  alrocis- 
siiiiis  potius  siippliciis  torqiicndu  ct  nerandn,  iliud 
facilius  pronipiiusqiie  coiise(|ui  polcrat?  Niunqiiid 
tandom  Cyprianus  piiblico  iii  scriplo  lam  diiris  cl 
aspeiis  verbis  procoiisulein  perslrinxissel? 

Alii  tamen  urgent  ciiatis  paulo  aiile   illius  ad  hunc 
Demetrianuin  verbis,  non  obscnre  iiidicari  illum  re- 


98!  DISSeRTATIO.  982 

vera  fuissc  AfncoGprocoiisulein.  Qiiis  enini  Clirisiianos  A  falsas  coniemnimus  refulare,  videamiir  crimen  agnos» 
tot  uiniisquccturilinariisclexiraordinariis  crucialibus      cere  {Cyprian.  p.  ISC). 


torquere  etiuterlicerepotuit,  nisiproconsulis  digiiilate 
£uissetpra:ditus?  Deinde  vero  Cyprianus  illuni  jiidicem 
esse  agiioscit,  quem  hunc  compellat  in  inodum  :  <  Qui 
alios  judicas,aliquaiido  esto  tiii  judex  (Ibid.  p.  189J.) 
Atqui  si  judex  fuit,  proconsul  procul  diibio  esse  de- 
bebal.  Nam  postca  illuin  ila  adhuc  alloquiiur  : 
I  L^i;dere  servos  Uei  cl  Ciirisli  persecutionibus  iiiis 
desine,  quos  ixsos  uliio  divina  defendit  {IbicL 
p,  192).  >  Chrisiianos  crgo  summa.  inhuinanitatc  pcr- 
scquebatiir,  ei  in  poteslate  ejus  situm  erat  haiic  sc- 
dare  perseculionem.  Cujus  aulem  eral  haec  potestas, 
nisi  proconsulis? 

Veruin  alii  falenlur  his  vcFbis  conhci  possc  Deme- 
Iriaiium  fuisse  queindam  Carthaglni: 
forle  procensulis  assessorem ,  sed 
proconsulem,  qucmadmodum  superioribus  argumen- 
lis  satis  probaium  esse  opiiiantur.  Nani  hi  laractsi 
inferioris  subsellii  judiccs,  non  minori,  quam  procon- 
sules  crudclilate  juhebant  Christiaiios  torqucri  ac 
nccari.  At  quainvis  res  iia  essct,  argueiit  alii,  hos 
Cyprianus  non  niinus  quam  proconsuleni  timere  de- 
hebat.  In  eorum  enim  potesiate  situm  erat  manus  in 
illum  injicerc,  torquere  et  trucidare,  aut  saltem  ad 
iribunal  pertraliere  proconsulis.  Verum  quia  loiige 
major  erat  bujus  dignitas  et  potcntia,  parum  proba- 
bile  videtur  illum  a  Cyjiriano  tania  indigniiate ,  tani- 
que  duris  verbis  potuisse  excipi.  At  cujusllhct  ordinis 
judex  fuerit,  conslal  saiie  illiiin  iiidomiio  prorsus  in 


Iia/jue   miruin  nulli  esse  debet  quod  lam  insulsas 
ci  iiiiinationes,  ab  aliis  nosirae  religionis  defensoribus 
saspius,  ut  diximus,   repulsas ,  ille  rursus  diluat. 
Eilmici  siquidem  et  frequcntius  et  audacius  his  acer- 
bis  casibus  ahutebantur,  et  inde  fucum  iinperitis  dco- 
rura  culloribus  eo  facilius  faciebaiit,    quo  m.ijorcs 
erant,  majusque  toli  miindo  infcrehaiit  detrimenlum 
{Disserlal.  in  Arnob.  cap.  4,  arl.  1  seqq.;  in  Terliill. 
cap.    1    seqq.):  At  quam  ssevis  ct   exitiiilibus  bellis 
Romaiiuni  imperium  tuiic  arserit,  hinc  conjice,  quod 
Deeius  post  suam  a  Philippo  imperatore  defeclionciii, 
et  hellum  civile,  vix  tcriium  imperii  sui  annum  iiice- 
perat,  quando  a  Goihis,  ut  alihi  dicemus,  ingeiiii 
judicem,  ac  B  pra;lio  vicius,   miserandum   iii  inodum  cum  tribus 
nou    idcirco      filiis  suis  Dccio,  Elrusco,  et  Trajano  interfectus  cst. 
Gallus  vero  successor  cjus  decimo  oclavo  regni   sui 
nieiise  coiitra  ./Eniilianum,  qui  in  imperiuminvaseiat, 
pugnaturus,  a  militihus  cum  collega  suo  occidiiur 
{Disserl.  in   Cecil.  libr.  de  ilort.   Persecut.   cap.   7, 
ar/.  1).  Nec  diu  iEniilianus  criminis  sui  potitus  fru- 
clu,   post  tres  menses  simili   morte   vitam  Oiiivit. 
Plura  de  his  bellis  Zosimus,  aliiqiie  Romanx  historisc 
scriptores  litteris  maiidaverunt  {Zosim.  lib.  i   Hisl. 
p,   643  icqq-;   Oros.   tib.   vij   Uist,  cap.   20   teqq.; 
Eulrop.  lib.  ix  Brev,  pag.  123). 

Eutropius  vero  narrat  nihil  memorabile  ab  liis  im- 
peratoribus  geslum,  eorumque  regnum  non  aliuiide 
huininibus  cugnilum  fuisse,  quam  i  pesiileniia,  va- 


falsos  deos   suos  ardore  jla  fuisse  inQainmaium;  ut  C  riisquc  morbis.  »  Quod  quidem  ei  ah  Orosio  conlir- 


clamosa  taiitum  vocc,  ncc  ulla  umqiiam  miiiiini  pon- 
deris  rationc  allata,  coiitra  Chrisiianos  sa;pius  dis- 
pulaverii,  ut  cos  ad  ncfariuin  horumcc  deorum  cul- 
liiin  adducerei,  aui  in  rcnueiites  genlilium  augeret 
fiirorem. 

ARTICULUS  V. 

Qiiibus  rationibus  Cyprinnus  ad   hunc  librum  scriben- 
.   dum  et  divulgandum  compulsus  sit. 

Tannclsi  Cyprianus  prinium  censuissel  niliil  De- 
mclriano,  in  Clirisliauain  religionem  latranli,  eiqiie 
imiiiii  dumiaxat  verhis  ohstrepeiiti  rcspondendum 
cssu ;  silenlium  nihllominus  suum  ruinperc  postea 
coaitiis  esi.   Tunc  enim   exitialia  hella   Ronianum 


matuiii  leginius  {Oros.  loc.  cit.  cap.  21).  De  ulraiiue 
illa  puhlica  calamilale  ha;c  paulo  ante  citatus  a  nohis 
Zosimus  memorise  prodidil  :  O0)c  ^nov  U,  t<iu  TayTO.- 

;^o9ev  i7ri€pii^ATnof  TtoXgyjiou,  xcti  6  Xoi/Jide  itoXtot  ts  xai  zw- 
fHAlC  £Vl).EyO/X£V0C,  51  Tl  XsXi i/^iijoj  ^v  iOfiiietioi)  jivoj, 
otsj/0e/p£v,  oti-Xfii  -Kpo^zpov  iv  rolt  ^OcL^it^i  ^pivoic  too-autv^v 
a.t6p'MU-i  i7tuXzta.iifya.ai/Jisvo;  {Zosini.  loc.  cit.  p,6H)  : 

I  Ncc  inihus  bcllo,  quod  undique  scaluricndo  velut 
einerserat,  lucsctiampestileiis.in  oppidisatque  vicis 
subsecuta  ,  quidquid  erat  humani  generis  reliquum 
absumpsit,  et  numquam  certo  superioribus  ea  sxculis 
taiitam  hoininum  slragem  ediderat.  > 

Quain  auiem  Uxc  vera  sini,  ac  quam  late  propagatu 
fucrii  funesla  illa  pcstis,  testes  habcmus  omiii  pro- 


iiiiperiiiiii  coiiciitiehaiil,  ac  dirissima  fames,  ct  lior-  j)  fcclo  fidc   majores,    Dionysium  Alexandriiium,  Poii- 


reiida  pestis  urhcs,  vicos,  ac  singiilas  douios  miscra- 
hililer  vaslabaiit  et  dcpopulahiinlur.  Dala  autem  Iiac 
occ.isione  Dcmetriauus,  accitissua;  iin|iietatisct  con- 
tumaci.c  sociis,  palam  coiiclaniare  coipit  plurimos 
ciiiiqueii  iioii  aliaiii  laiitaruiii  calamilaium  esse  caii- 
s.aiii,  uisi  Chrisiiaiioruin,  falsos  deos  colerc  noleu- 
liii  II,  perliuaci:im  et  impietaiem.  Quaprojiter  Cypria- 
iiiis,  iie  gcntilcs  more  solito,  quod  ipse  lamdiu  ta- 
ciicnil,  resiioudeiidi  diffidenti;c  et  iinpoteiitix  trihiie- 
roiit,  ad  vanas  fulilcsijue  illoium  caliiinnias  hoc  lihro 
rciicllciidus  aggrossus  est ;  «  Tacere,  iiiquil,  ulira 
non  ojioriet,  ne  jam  iioii  vcrccundia;,  sed  difiidemi;c 
esse  incipiat,  qiiod  tae(;niiis;  cl  dum  criminalioncB 


tiuiu  Cypriaiii  nostri  dlacoiuim,  et  ipsummet  Cypria- 
niim.  Priiiiuseiiim  in  collcctis  ah  Eusehloepistolarum 
ejus  fragmentis  hxc  de  peste,  qua»,  Galieno  proxime 
post  Gallum  impcrante,  conligit,  narrasse  perhihe- 
lur  {Euseb.  lib.  vii  //is(or.  Ecctetiast.  cap.  22, 
p.  26-i  seqq.).  Lucs,  inquil,  omnium  lormidolosis- 
siniai,  et  calamitosissima,  inaudilo  hactcnus  niodo 
pluriiiium  in  gcnlilcs  grassata  est.  Omiiia  quippe  la- 
menlationuin  plciia  erant,  lugehaiitcuncti,et  ob  mor- 
tuoriiui  ac  quoiidie  niorientium  lioininum  .niiilil- 
tutllncm  lota  urhs  circumsonahat.  Nulla  jihiiio 
doiiiiis  crat,  iu  qua  unum  ad  niinns  funus  iiuii 
iucrit. 


985 

Ponlius  vero  dcnlalus  icslis  lifino  |)(>stoiii,  ac  lerri-  . 
biles  ejus  effecliis  iii  cjiisileiii  Cypiiani  Vila  sic 
(lescribii :  <  Eruiiil  fxM  iiioduiii  luo-tlir.i,  ct  (leicsla- 
liilis  vaslilas  niniia,  iniiiinicros  per  dieni  popiilos  a 
siia  qiieuiqiie  seMe  ahriiplo  iiiipelu  rapicns,  coiiiiuua- 
las  )ierordiucui  donios  vu'gi  ireincnlis  iuvasil.  Ilor- 
rere  oraiies,  fugere,  vii.re  coniagiuui,  exponere  suos 
iuipie  qtiasi  ciim  illo  pcsie  inoritiiro,  etiain  niorlom 
ipsam  aliqiiis  possel  cxcliidere.  Jaceljanl  iiilerim  lola 
civilate  non  jain  covpora,  sed  cadaveia  pltiriinoriiin 
{Poiil.  in  Vila  Cijp.  p.  5).  > 

Ipse  auleiii  Cyprianus  in  co  libro,  queni  ad  conso- 
landdS  liac  iii  calainiiatc  Clirislianos  scripsii,  liorieii- 
dain  illius  viiii,  et  intolerandos  ;rgroianiium  dolores 
liisce  depiiixil  verbis  :  t  lloc  quod  nunc  corparis 
vircs  solutus  in  lluxum  vcnler  evisccral,  qiiod  in 
faucium  vulncra  concepiusmeilulliliis  ignis  ex:i'siuai, 
quod  assiduo  vomitu  inicsiina  qiiaiiunlur,  quod  ocnli 
vi  sanguiiiis  iiiardcscunt,  qiiod  qtioruiiidam  vcl  pcdes, 
velaliqux  ineuibroriim  parles  conlagio  morbid^c  pu- 
ircdinis  amputaniiir,  quod  pcr  jaclnras  cL  tlaniiia 
corporum  proriiinpente  langnoie,  vel  dcbiliialiir  iii- 
ccssus,  vel  audilus  olistrtiitur,  vcl  ca>caiur  adspcc- 
lus,  ad  diicuincntuui  pnlicit  (Idei  {Cijpr.  lib.  de  Mor- 
talil.  p.  162). »  Non  immcriio  igitiir  jiire  Eiiscblani 
chronici  aiictor  {Cliron.  Euseb.  ad  aiiniimChrisii  255), 
el  Jornandes,  ad  huiic  Cypriani  libi  uiii  {Jornand.  de 
lieb.  Getic.  cap.  19),  alque  ad  cilatain  Dioiiysii  .\Ie- 
xandrini  epistolam  nos  niiltunl,  nt  discamiis,  quani 
dira,  el  liorrciida  peslis  illa  fiieril.  Iii  lioc  aiitem  Cy- 
priani,  dequo  dispuiamus,  liliro  de  illa.el  aliis  cala- 
inilatibiis  luin  (>borlis  :  iCiubrius,  iiiquit,  bclla 
contiuuant,  slerilitas  et  fames  sollicitudiiicm  cumu- 
lant,  Sicvieniibus  niorbis  valetiido  rraiigiltir,  Iitima- 
i>um  genus  luis  populaiionc  vasiatur  {Ibidein,  tib.  ad 
Demei.  p.  187).  »  Paulo  autem  siiperius  dixcrat  : 
t  Deficit  iii  agris  (inanuscripius  codex  Colliorliniis 
anli(p:iir,  {in  orvis)  agricola,  in  mari  naula,  iiiiles  iii 
caslris  {Ibid.p.  186).. 

Cum  muiidiis  igiiur  tantis  cladibiis,  taiilaqiie  lio- 
iriiuuui  peiie  omniiim  strage  vasiarcliir,  Dcmclrianus, 
aliii|ue  ([1105  sibi  adjunxeral,  aliius  ac  plonis  hiicois 
conclaniartint  muiidum  en  liaclcntis  inaudiia  pesle, 
aliisque  fainis  ct  helli  calainitatilnis  idco  aflligi,  ac 
pcne  lolum  opprimi ;  quia  Christi.ini  falsos  illoriim 
deos  colcre  dcirectabanl.  Cyprianus,  itaqno,  iit  os 
iinpuriim  Demotriaiio,  cieterisipip  eihniois  laiidcm 
occludcrot,  atquo  ad  saniorcm,  si  (icri  poteial,  inen- 
icin  revocaret,  illoruin  querela.s,  qiiantuinvis  absiir- 
das,  hoc  piiblico,  dc  quo  agiiniis,  liliro,  rcpiimendas 
iicccs.sariiim  cssc  cxislimavit. 

CAPUTII. 

De  hnjui  tibii  argHinenlo,  wlale,  codicibiii  manuscrip- 
tis,  ediiionibus,  et  quornmdnm  noiis. 

ARTICIJLUS  PRIMfS. 

Dc  liujni  lucubrntionii  argiimenlo,  et  ulrum  Cypiiantis 


IN    HIVIJM  CYPRI.VNr.M  P8i 

\      snscei>lo   liiidieis  CliriiliaiKV  religionis  offtno  non 

plciie,  siciil  conlciidit  Laclanlius,  salisfecerii. 

Qii;e  dc  hiijiis  libri  scribendi  occasionc  ct  nccos- 
sil:ile  mox  dixiiiuis,  hacc  palani  omnibiis  faciuiit 
qtioilnam  sit  illiiis  argumcnliiin.  Contra  falsas  si- 
qnidoin  iic  puhlicas  Denictriani,  aliorunique  elhni- 
coruin  criminaiiones  Cypri:iiitis  in  illo  demoiisiran- 
duni  stiscopit  ncquaquani  Christianos ,  vonim  et 
uiiiciim  Dciim  colenics,  vilamqtie  agcntcs  piain , 
c.isiam,  et  crimiiinm  oxpertem,  sod  ipsos  goiitiles 
filsorum  ileoriim  cultoros,  ac  qnoruiiilihet  gravissi- 
innriim  criininiiMi  rcos,  piihiicaruin  cladium  revera 
esse  caiisam.  Variis  aiitem  id  probat  ralioiiimi  iiio- 
iiionlis,  ;ic  pliirihiis  sacrorum  V;iinm  niislroriiiii 
oraculis,  qui  divino  Spiriln  afflati,  illas  non  soliiin 
B  pr;i:di.xcranl,  scd  fore  etiain  ut  Detis  Oinnipoions, 
ci  ;eqiiissimiis  scclerum  vindcx,  de  improbis  ei  iiii- 
piis  illis  hominihus  debitas  aliqtiaiido  loenas  sii- 
nicrel. 

At  Lactantiiis  siciiii  suo  loco  animadvertimiis 
{Dissertal.  iii  Laclanl.  cap.  3,  ari.  2;  Lnclani.  lib.  v 
biv.  Inslit.  aip.  1,  pag.  459  et  cap.  o,  pag.  471), 
iioii  tnodo  libero,  sed  saiis  aspere  Cypriainim  pro- 
ptorea  rcdai.giiii,  qund  Demetriantim,  liis  lanlum  re- 
fclhit  et  oppugnet  teslimoniis  sacre  Scripliinv,  quain 
gentilis  ille  lioino  i  vanaiii,  fictam,  commentitiatii- 
qnu  piiiabal.  »  Qtiainohrcm  Iiatid  dnbitanier  asscrit 
illiim  iii  I  ea  »,  sicut  loqiiitur,  i  oraiione  >  necplanc, 
ncc  rile  suscepium  explevisse  dcfensoris  christiana! 
roligionis  inunus.  Non  aliler  igiittr  illiim  oxoiisni 
C  possc  (ipinaltir,  iiisi  (piia  <  raptus  oximia  enidilioiie 
divinartim  Littoraruui,  ut  iis  solis  coiileiitns  ossol, 
qtiibus  fides  conslat.  » 

Vcrum  lamctsi  Domotriauus  nefandis  gcnliliiiin 
snporsliliiinibiis  addiotissiniiis  liierit,  sacroqne  Scri|v 
tur;e  iiostrfo  rojocerit  auctoritaiem  ;  iion  teniere  la- 
inen  Cyprianiis  nosier  vera  ejiis  tcslimonia  ad  pro- 
pulsaiidas  iniqnas  illiiis  criininationcs  adhibct.  Qu;e- 
dam  ciiiin  liujiis  lihri  initio,  ex  Provcibi»riim,  ol 
M:iiih;ei  Iibris  citat  pra'cepia,  quihus  iiis:tno  homiiii 
et  insulse  latranti  responderi  prohibetiir.  At  qiiid , 
qn:rso,  impedit  qunminiis  lijcc,  qti.c  recta;  raiioni 
plane  consonianoa  siint,  ci  ab  oninibiis  san;eincn- 
lis  hominiliiis  obscrvaia ,  co;itra  qiicinlibet  etiani 
pcriiiiacissiinum  gcnliiem  proforri  possint  ?  Alia 
l>  cliam  longe  plnra  rctulit  leslimonia,  qiiibns  puhli- 
ca-  ill;r,  de  quibiis  eihnici  conquerehanliir,  elades, 
a  sacris  nostris  Vatihus,  qnem:ulinodum  dixiiniis, 
pr.T'niintiat;c  fueranl.  Sed  cum  perspicne  demons- 
tret  hascc  prxdioliniies  suiim  sortilas  e.^-se  effcc- 
tnm,  noiine  cx  iis  non  infirmutn  pnifecto  duxit 
coiitra  ctbnicos  argnmontiini? 

Ad  hacc  vero,  Demetrianus  sacpius  Cyprianiim , 
sicuti  ipse  fatelur,  ct  jam  annoiaviiiius,  conveneral; 
Ht  cum  eo  de  siia  ac  christiana  religione  disputa- 
rct.  Quaiiivts  auiein  illum  ut  pote  ineptissimum  nu- 
galorein,  ac  Chrislianos  omniiim  publicarum  cala- 
mit:itiim  auctores  esse  lain  perlinacilor,  qiiam  falso 
ct.iinilaiiiclii  priidonii    siliiiilii)   sprcvcril;  nhii  taciiil 


DS;;  DISSKRTATIO.  08« 

lamcn  sonipcr.  Nain  i  lirrc,  inqiiil,  ciinsiilcrans  s»pc  A  in  persundcndo  fiicril   {Laclnul.  tib.  v  liisl.  cnp.  1, 
CKiilicui  {Ciji)iiun.  ad  Demeir.  p.  183). »  Auilis    iiiii-      jjafi.    i,'i9).  » 


ilcm  eiiin  diceiilem  swpe,    sed  non  scmper  conlicui. 

Si  cigo  illi  aliquando  respondii,  nonne  Inm  dcmoiis- 

Irare  poliiil  (jiianl:)   sil  Vcleiis   noslri   Teslamenli 

aucloriias,  quod  a  Jud:Bis,  t:imclsi  infensissimis  iios- 

Iris  liiislibiis,  accuralissimc  semper  custodilum  ac- 

ccpiniiis? 

Scd  cur,   iiiqnins,   illiid  in   publico  non   probavit 

scripto,   quo    non  soluin    Dcniciriannm ,    scd   aiios 

eiiaingeniilcs  <ad  lionum,»  ut  ipsc  ait,  <  veritale  co- 

gciito,»  adduccre  volcbat?  Ycrumqnid,  lunc,  ol>secro 

lc,  liac  probaiione  npus  eral,  si  id  in  privalis  cnm 

Dcmelriano  colloqiiiis,  el  alio  in  libro,  aiilea  divul- 

gato,  demonsliaverii?   Atiui  lioc    plurimi,   ut  infra  „.    ,       „_ 

,.  .    ,.,       ,    II  ,  I-     •■  1  .        r       n  inines  Krassarelur.   At  exorta  est  aniio  (.hrisli  z.)0, 

dicciniis,  111  Irbro  rfe  idu/orMm  \nniiuie,  ab  ipso  fac-  o '"  "=  6  „      ,  . 

ac  Deiio  jani  imperante.  Per  decem  autein  ut  minus 

aiinos  illa  durasse  narraiur,  ita  tainen  ul  interdiim 


Pliiiima  alia  ejus  prscconia,  quse  oninis  actaiis, 
nec  dubise  fidci,  scriplores  sacratissimo  mariyri 
Iribuerunl,  bic  accumulare  facillimum  esset.  Scd 
quia  plerisqiie  omnibus  operiiin  illius  edilionibiis 
pncniissa  sunl,  acluin  agcndum  esse  non  du.\iiniis. 

ARTICULUS  II. 

De  libri  liujus  mlate. 

Ncminem  profeclo  esse  pulamus,  qui  bis,qu:epau!o 
anlca  de  borrenda  pestis  in  Africa  vexaiione  ro- 
tulimus ,  auditis,  ultro  non  fatcatur  bunc  librum  a 
Cypriano  composiium  fnisse,  cuni  illa  dirius  in  lio- 


l>iiii  piilaiit. 

Qiiid  eiiam,  quod  iile  in  isto  ad  Demelrianum 
libro  pnccipiia  christianx  religionis  de  unico  el  vcro 
Deo,  ac  Christo  Doinino  documcnla  qiiibusdam  pro- 
b:it  asscrilquc  peiilis  a  raiione  sola  argunieiilis , 
qiiibns  iion  pi'iiiiiis  obc:ccati  gcnlilcs  poierant  fa- 
cillimc  convinci?  Naiii  ulrumque  plane  osiendit  con- 
fe^sionc  piililica  d:cmonum,  quns  Cbristiani  solo 
ni:igistri  siii  riirisli  noniine  adjuraios,  cx  obsessis 
ipsurumiiict  gciuiliuin  corporibus  ejiciebanl  ( Ibid. 
pag.  11)2).  Nibil  auleni,  ut  alibi  iicc  scinel  vidimus, 
p;iluit  hac  inobaiioiie  certius,  claiiusqiie  proferri 
(Disserl.  in  Minul.  cap.  2,  urt.  3;  el  in  Laclanl,  cap. 
9,  arl.  2  ;  d  iu  Terlutt.  cap.  10,  arl.  7). 

Dcnique  Denictrianum,  qui  Cbristianos  publica- 
rniu  calainitalum  causam  cssc  gan  iebat,  liinc  eiiam 
rcfeliit;  (|ui:i  li:c  in  scclcraiorimi  lioinlnimi  poeu:iin 
infligunlur.  Aiqui  lioc  ille  iii  libro  nianifcstissimum 
cuilibct  fccit  lam  corrupios  fuisse  geiiiilium,  quam 
c:>slos,-  siiictosqiic  Clii'isli:inoruin  iiiorcs.  itccteigiliir 
iiide  concliidit  nini  ab  liis  quideni  Cbrislianis  ,  scd 
nb  ipsisinct  gcniilibns  lins  in  niunduin  coiiciiari  ca- 
IniniLilcs,  qiiibus  Deus  improbos  bnmiiies  pro  ine- 
riio  castlgai,  bonorum  vcro  probal'virluteni.  Al  Iria 
li'jcc  capita  iiec  plina  iii  lioclibio  agenda  sibi  pro- 
posiienit.  Siisccpio  igltiir  clirisiianc  religionls  ab 
Olijcctis  a  Demelriano  el  aliis  gcntilibus  calumniis 
viiidicanifn  ofncio   rccle   fuiictiis  esl.  De  liae  porro 


videretur  imininui  ac  relaxari.  Qiiainobrem  noii 
iiide  cerlo  colligi  potest  quo  potissimum  tempoie 
liic  libcr  publicam  in  liiceni  exierit,  nisi  majorem 
illiiis  violciitiam  cuiii  aliis  rebus  ab  eodcm  Cy|iriano 
geslis  et  pronuiilialis  coinponainus.  Coiisiat  veio 
tiiin  ab  illo  dividgatum  fuisse,  postquam  Demclria- 
nuin  saepe  sajpius  doiiii  su:c  audivisset,  de  peslis 
aliisque  publicis  cladibus  conquerentem.  Carlliagine 
eigo  morabaiiir,  iibi  Dcmctrianum  in  siiain  admisit 
duniuni,  minnsqne  tiinebai  tyrannorum  in  Cbristia- 
nos  fnrorem  et  pcrsccutioncin.  Cum  autem  Deciiis 
snb  (inein  anni  249,  imperalor  factus,  novain  in  cos 
C  concitavissel,  Cyprianus  Caribagine  secessii,  illiicqiie 
aniio  subsequcnle  circa  mcnscra  Aprilein  rediii,  qiio 
eadem  perscciiiio  sedata  esse  perhibctur.  ¥.i  vcro 
qua;  ibi  habuil  concilia,  huiic  primum  ejus  rcdiluin 
s:itis  aperte  probani.  Ibi  vero  remansit  ad  aMiiiim 
usqiie  2.^8,  qiio  aliam  iterum  dcclinavit  comniotain 
a  Valeriano  imperatore  perseculionem ,  ac  panlo 
post  illnslri  inarlyrio  vitani  rinivit.  Lihruin  ilaipio 
huiic  scripsit  intra  aniinin252cl  258.  Jam  auiem 
vidimiis  lanlam,  regnaiiie  Gallo,  fnis.sc  pesiis  mor- 
borumque\im,  nt  scriptores  lcstiliceotur  inde  diim- 
laxat,  uii  diximns,  notiim  essc  illius  impcriiim. 
Aiqiii  Galliis  posl  Decii  imperatoris  iiiortem  ab  anni 
251  fine  usque  ad  255  Uomanis  imperavit.  Circa 
ergo    lioc   leinpus  liic  ad    Dcmeirianum  liber  a  Cy- 


L;ict:iniii.   qiia  non  modo  Cyprianum,  veriim  etiani  j)  priano  sciiplus  liaud  immerito  videtur. 


Terlulliaiiiiin,  ct  .Minniium  Felicem  vexavit  censura, 
I  lciiiiis  in  snpcrioribus  dissert:viioiiibus  nostris  dis- 
piitivinins  (Distertat.  in  Terlult.  cup.  2,  arl.  4  ;  et 
in   Minul.  cap.  2,  arl.  2). 

C:clcrum  L:ictanlius  meriiis  laudibus  non  fraiida- 
vit  Cyprianiim,  ciijiis  ingeniiiin  et  cloqueniiam  liisce 
vcrliis  pr;cdicat  <  Unus  pr;ccipuus  et  clariis  cxsliiit 
Cyprinnus,  quoniam  ct  magnain  sibi  gloriain  c\  artis 
oratorifG  professione  qiKCsicrat,  et  adtnodum  ninlla 
ciiiiscrip-.it  in  siio  gciicre;  cr;ii  cniin  ingcnio  facili, 
copioso,  snavi,  cl  qii;c  scrinonis  ina\ima  csl  virlns, 
aperlf. ;ui  disccincre  iieipiciis  uiiumne  oi':i:iiior  iii 
.  cidqi!e:do,    (tn   f;iciiidr  in  csiiliCando,  ali  poiPnr«)r 


Qiiamdin  vero  Gallus  regnavil,  illuin  exaratiiin ,  . 
aul  certe  promulgatuin  non  fuisse  iiidc  colligi  poicsl, 
quod  ipse  auctor  nosier  asseverat  Deuiii,  a-qnissi- 
niuni  scclcrnm  vindiccm,  nnniquam  diniisisse  iiiipu- 
niciiii  tyrannoriiminChristianoscruJclitaiem.  «Nam, 
nt  mcmorias,  inqnit,  taccamns  anllqnas,  ei  nltioncs 
pro  cuUoribiis  Dci  s;npe  rcpelilas,  nullo  vocis  pr;r- 
coiiio  revolvanins,  documenluin  receniis  rci  salis 
est,  qiiod  sic  celcriicr,  quodijue  iii  laiila  cdcritalc 
sic  graiidilcr  nupcr  secula  dcfcnsio  csi  riiinis  rc- 
giiin,  jacluris  opum,  dispciulio  militiiin,  diminuiione 
castrorum  (Ctjinian.  ad  Dcmel.  piuj.  192). »  Qiiiilain 
vci-o  cxistimaiil  his  verbis  indiCari  fuiicstuin  liiicii, 


087 


IN  DIVUM  CYPUIANUM 


088 


lilioriiinquc  ajii^,  i|ui  aj  iiUcrneciQiiem  dcleri,  spolia-  A  q"'Jem  codex  anle  mille  annos  scriptus  esse  as- 
lisiiiifi  uonim  casliis,   cl  r.ipiis  0|)il)iis,  miser.ibili- 


iipifi 

lcr  iiilcrier'!"!.  Ncquc  iil  quidcin  iiegamus,  sed  ar- 
liiirainur  aliqnid  aiiiiiliuj  dcsigiiiri.  Quaiidu  cnim 
CypriaiiU»  lia;c  scriliebal,  iucs  110»  s:vviiis  iimquam 
giassaia  csl,  iicc  iiiajnrcm  (le(io|iiilirioiiem  liomiiii- 
lius  iiilulii.  Al  i||iid,  regiiaiili!  Galio,  cjusdem  Decii 
succcssorc,  cuiiiigibse  osleiKlinius.  Is  aiilem  pnsl 
(lcciiiium  oclavum  i-cgiii  sui  raenscm,  ei  Yolusiamis 
cjiis  lilius,  (incm  Ctsuciii  cre:|veial,  a  siiis  uiili- 
libiis  iiitcrfeiii  siiiit.  Siinilcm  quoqiie  j&iiiliaim'^, 
impcrnuir  ii|m  reuunliauis,  pnsi  Ires  mcnses  sorieiii 
liabuii.  Yaloriauus  porrii  iii  ejus  lucum  circiier  Aii- 
giisium  meiiscm  aiitii  ^.''3  siifrecmi,  impcrii  sui  iiii- 
lio  Clirisiiauiis  siiigulaii  aiiiiciLi.')   cl  cUarilale  cum- 


scriliir. 

Qiiinque  alii  ab  annis  ocimgenlis  cxarali  dicuniur, 
quorum  priiuus  esl  Pillixanus,  Ecciindus  Cull.orti- 
nus,  icriiiis  iu  iiosiro  saiicli  Albiiii  Audegavensis  mo- 
liaslerio,  quarliis  oliiii  iii  abiialia  saiieli  Matiri  Fossa- 
tciisis,  iiiiiic  iii  clari>siiiii  vii)  SlCjibaiii  liilnzii,  qiiin- 
lus  iii  saiicii  Mailiiii  Turoiicnsis  bibliulliccis  ba- 
bciitiir. 

Tics  alii  aniKiriim  700  vcl  GOO  alalem  praefcriint, 
otprimus  qiiidcm  Itegiiis,  altcr  Uahiziantis,  cl  lertius 
Tariiieiisis.  Duo  aiinorum  hOO  ;  alter  qiiidem  sancti 
Pelri  le  Mouslier,  ct  alter  bcaiic  .Maria;  de  Lxlilia. 
Quinque  aiinorum  .iOO  primus  sancti  Remigii  Uc- 
inensis,  sccuiidtis  SorI)ou;e,  terlius  et  quarttis   saii- 


plextis  est,   (loiicc   siib   fi|iem  anni  3o6,  aul  iiieuiile  B  eii  Victoiis  Parisicnsis  ,   (luiiilus  claiissimi   Domini 

aniia  subsequoiilQ,  novpiu  (ion«iiav.(  iu  illos  pcrse- 

cuiioncm.   Cyprianus  iiaqiio  iliud  tempus  adco  up- 

portiiiium  iiaeliis,  libiuiii  Imiic  advcrstis  Demetria- 

iiuiii  cl  ulius  gcnliius,  aut  meiisc  Seplembri  cjtis- 

d(;m  aiiiii353,  aul  p.-^ulo  posldivulgassc  vurisimilius 

viduri  po^esi.  Tdiii  bii|uidcm  puiiori  Jure,  quam  anle 

Galli   cl  Vulusiaiii  iiiorlem,   diccre  ci  licuit  iilalas 

coiitra  jus  omim  Clirisiiaiiis  iiijurias  a  suprcmo  ct 

jiistissimo   Deo  rumis  reguin   vindicatas    Tuisse.  Si 

i|uis  lanien  adhuc  cuiiteiidat  hatc  de  Pecii  lautuin 

morte  iiiteiligeiida   esse,  ac  validiuribus  argumciilis 

id  probaveiit,  cedeiuus  illico  eliliius  opiiiioiii  suu- 

scribcmus. 

ARTIGDLVS  III. 

De  liujus  libri  mmuscriplis  codicibiis. 
Pliires  ex  llcgia  el  Culbcrtiiia  bililiuihcca  iiabuimus 
hiijiis  libri  iiiaiiuscriplos  codices,  vaiio  tempoie  cl 
n  variis  lilirarils  cxarjtus.  qiuis  ||uuc  ciiuidem  li- 
briiiii  examiiiaiido,  ctiin  eiiilis  coiitiiiiiiius.  Niliis 
aiiteiu  priiiios,  jubeuiu  illuslrissiiuo  abliale  Tclleiio 
dc  Luuvois,  siippeditavil  alter  ejusdem  RegiiB  biblio- 
tliecii!  custos,  Johaiiiies  Boiviii,  noii  soltiiii  gnccn, 
sed  litiiia  ciiaiii  uriiiliiiuiic  culcbcrriiuus.  Alios\cru 
iii<bi>cuin  coimnuuicavil  vir  cl.  D.  Carolus  Duuliesiic 
siil.tii  iiec  saiis  miiqiiam  Inudni  du  illiisirissiiiii  ali- 
balis  Colb«rti  favore.  Unum  pracicrca  iiobis  siibini- 
iiislr.ivit  Doininus  (lc  Targiii  dnctor  Surboiiicus,  el 
aliiim  iiu.^tia  Saiigcriiiaiicusis  mon.i.siei ii  bibliollieca. 


Coliicr  Di^ioiicnsis  sciialus  Pra-sidis  ,  sexlus  Balu- 
zianiis.  Qiiiiuiuc  taiidem  anuonim  aut  300,  aut2.")0  : 
ct  duo  i{uideiii  Regis  nusiri  Cbristiaiiissimi,  tcrtiiis 
sancti  Dioiiysii  Hcmensis,  (juarliis  Gratianopdlitami', 
quinlus  clarissimi  Diniiliii  de  la  Moigiioii,  scnatiis 
Parisieiisis  Pncsidis  iiifiilaii. 

ARTICBLUS  IV. 

De  liujiis  libii  efiilionibuB. 

Quam  magna  fuit  Cypriani  ob  vitx  sanctilalem  no 
dociriiiam  fama;  celcbriias  tam  niulliplicata!  stiiit 
Operum  cjus  editiones.  Pluiibus  autem  ea  vidcliir 
antiqiiior,  ipia;  sine  ullo  vel  irtaiis,  vel  luci,  vel  lypo- 
C  grapbi  iioiiiine,  aique,  uti  qiiidnm  iiiilant,  siaiim  post 
iiiveiiiain  typographicam  arleiu  excusa  cst.  Aliera 
Spinu  diviilgata  fiiit  aiino  l.i7l,  scd  mciidis  passim 
lirdata,  tum  dcliinc  alia  aui:o  1183  Vciietiis,  cx  Luc:u 
Vcneti  lypiigiM|iliia  prodivit.  Poslbiic  Parisiis  anno 
15 li,  alia  (|uibusdam  seu  vcris,  suu  spiiriis  Cypriani 
Uperibiis  aucla,  Keiiiboldi  'ypographi  ct  aliuium  la- 
bore  concinimta  esi.  Hxc  aulcm  recugiiita  fuii  nli 
Erasnio,  qui  ui  pra-mlsii  pra-ratlimciii,  ac  iioiimillas 
aiinotalioiies,  i|ti:e  ux  Frubeiiii  oriiciiia  aiiiiis  \',iO. 
1325,  1528,  In  vtilgus  exieruiil. 

Tiim  dcliinc  cadeiii  Cypriaiii  Opcra  anno  1511 
apiid  iiervagitmi  ,  et  coduiii  aiiiio  Antuerpia;  .ipiid 
Joliauii(;m  (yiiiillum  ,  ac  Parisiis  apiid  Langelicriiiii 
uxctisa  suiil.  Posibu;c    Basllca;  cdita    fueruiit  aiii.u 


Alli  adbuc    plnrimi   iu  a|iis  cxslant  blbliulhecis,  J)  1544  in  Uuculcliaiia   ulliciua  lieiirici  Gavli  studio,  i^ 


ex  qulbus  uiiuiii  siipia  vlgiiili  Stcpbaiius  Baltizlus, 
et  scripiis  et  crutlitlune  oiimibtis  nollssimiis,  iindi- 
qiic  collcctos  ad  coiiciiiiiaiulam,  jamduiliim  suscep- 
laiii  umiiiuiii  Cypri.mi  Operuui  cdiiioncm  rcccnsuit, 
ei  eorum  caialugiim  iiubiscuni  comrauuicare  digna- 
lus  esi.  In  illls  aiiiem  cl  alils  desigiiamlis  seqiiciiuir 
ordiiiein  atails,  qiia  siugiili  quii|ue  scripli  fuis.^^c 
puritiorihus   ei   ipsi   Baluzio  videntiir. 

Primus  auiem  omiiitim  nomliiaudus  esi  Scgiiie- 
rianiis,  qui  ullm  1'uit  blbliolliecic  illuslrissiuii  Gal- 
lianim  Caucellarii  Seguicril,  iiunc  vuro  illusuissimi 
dii  Camboiit  dc  Coi^lin,  Meteiisls  ecclesiic  episcopi, 
frrauci;c  Dticis  ei   Paris,   ac   liupcrii  princlpis,  qui 


apud  jaiii  laiidalum  Frubeiiium  anno  1510,  rursusque 
upiid  llcrvagiuiii  aiiiio  1550. 

At  slciit  mcmurata  Aiilucrpiciisis  cditiu  in  oolavo 
uti  loqiil  amant,  |iublicala  est,  ita  cl  Liigduiicnsis  aii- 
iiis  1537,  1549  ct  1550,  Veiictiaiia  aniio  1547,  ol 
Fiuliciiiana  1C05.  Sed  has  el  siipcrioics  edilioiios 
iiee  perlucia.s,  iicc  accuraias  esse  plci  ique  opiiiaiuiir. 

Poiic;i  vero  e;B  D,  Cypriani  lucubr.iliouus  ;id  iiia- 
nusciiptiis  codiccs  cura  ac  labore  Guilloliiil  Morollii 
c.stigiiiu  elegaiuique  chai:iclcrc  ciisie  ,  in  puMI- 
cniii  lu;:em  Rumx-  auiio  1565,  omlssic  suiit ;  alqiit} 
sul).ieipiuiill  Parisiis  reciisio,  scd  aiici;c  ut  eiiiuiitla- 
liurcs.  Ludem  autum  anno  1564,  soll  Tiacuiliis  Cy- 


089 


PISSERTAIIO. 


990 


piiaiiici   post  Lfpiiis  m:igni  Opera   Parisiis ,   apud  A  noiniiie  inscribntur.  Non  solus  porro  aiictor  nosliT, 


Clauitiiiin  Fruini  edUi  ru^ruiil. 

Paiiicliiis  vero  iiovani  ex  anli(|uis  nianuscripiis  cl 
ediiis  coiliciLus  eiiicndalani  p.duiinavii  omiiiiiiii  Cy- 
piiaiii  Operuin  e(|itioiiein  ,  (piio  priiiiiiin  Aiitiieipiu; 
anno  1508,  lypis  niaiulaui  est .  ac  pnsica  iljidem 
aniio  1589  ,  ei  Parisiis  1S74.  Ueliiuc  aiilcin  aniio 
lo93,  Siiaoii  Guularlius  Calviiiiaiiie  seclx  assecla  iio- 
vam  adornavil  Operuin  (^ypriani  cdiiiunem,  a  Joliaiiiie 
le  Preuv  lypis  inandaiam,  quu:  adlnic  Pari^iisdivul- 
gaia  aniiis  1552,  1C03  el  Itjli.  Scd  piius  aniio  vide- 
licet  IGIC,  Parisiis  ex  Micliaelis  Clinpelet  lyiiogra- 
pliia  prodivii,  c:iiii(|iie  Paiili  Maiiucii  cl  Giiillcliiii 
Murcllii  cditiomini,  ac  plurimn  iii:iiiiiscri|iluruiii  opc 
eiiieud:i|ain  leslilieaniMr. 


Nuvis  dciiiccps  cuiis  aliaiii   publici  jinis  fecit  Ri-  B  Christianis  lorpii  videliir. 


biciili  infra  videbimus  ,  arbitralus  cst  niiindiim  sc- 
iicsccre,  el  scniu  lieri  dclerlorem,  scu  polius  illiiiii 
iioii  secus  alipic  iiDiiiiiiein,  vcxari  senecliilis  iiilir- 
mi^iibus. 

Plures  saiie,  sed  Ijrcvissimas  iii  hunc  libriim  Guil- 
leliiius  Murelliiis  edidit  observatione.s  ,  (piil>us  iiiliii 
aliiid  cgit,(iuani  ul  pnlefaceret  (piumodo  Cypriaiii 
textiis  cxuiiii(piis  coJicibus,  aut  sacrorum  pibrniriiiii 
libris  corrigeiidus  sil,  Uiiuin  vero  dmntaxal  aiii- 
niadverlil,  videlicel  Cyprianuin  ibi  de  Exorcisiis 
facere  sernionein,  ubi  de  daiinonibus,  quos  Cliri- 
stiaiii  ex  ubsessuruin  curpuribus  ejicieljanl,  coiiiia 
ctlinicos  dispiiiavil.  Sid  nobis  ille,  siculi  iiifra  di- 
ceiiduin,  iion  de  sulis  Exorcislis,  sed  cinnibus  pbmo 


g.iltius  (liigaU  obseicui.  pag.  170).  (piam  quidcm  a 
se  lecogiiituin  asscrit  vaiiis  lectioiiibus,  a  Miirccllo 
II  papa,  et  Aiiloiiio  Aiigiistino  episcopo  colleciis  cx 
optimis,  iiti  ait ,  Veronensi  el  Bencveiilsiio  cxem- 
plaribus.  .Monilos  aiiieiii  nos  esse  voliiit  )uis  varian- 
les  leitiones  a  se  deccrpias  fuissc  ex  Cypriani  vo- 
lumine,  in  quo  illas  Carolus  de  Monlchal,  Tulosalum 
arcliiepiscojius ,  prupria  iiianu  descripscrat,  scd  nii 
vem  t:inUiiiiniodo  iii  liuiic  librum  exliibcl,  ex  iilo 
Veroncnbi  decerptas.  Priinmn  vero  h;i!C  cditio  Pa- 
lisiis  aniiu  IGiG,  et  iteiuin  amiQ  ItiOG  cuin  qiiibiis. 
dain  Paiiiclii  observalioiiibus  ,  ex  vidu^  Matliuriiii 
Du|Hiisi>riiciiia  publico  usiii  donataest. 

liltiiiiiini  Cypriaiiicorum  Operuin  ediliouein,  Oxo- 


Ni)veiii  quoipie  supra  quinquaginla  Paineliiiscoin- 
pusiiit  in  huiic  libriim  iiotas  :  sed  e:ie  pler:T!|ue  oiii- 
iics  spectaiit  illius  lexlus  curruptiuiiein ,  aliis  vero 
paiicioiibus  dicla  Cypriaui  alioruin  velcruin  Scriplo- 
rmn  auctoritale,  aut  enucleare,  aut  coiifirinare  niti- 
lur.  Sed  i|uia  cailiolicie  Ecclesiie  ducumenla  iis  illii- 
strare  coiiai|is  pst,  npq  onnies  Goulariiu  placueriint. 
Eas  iiaipie  lenlavit  ad  Calviiiiana;  siia;  secla!  pla- 
cita  rciiiiccie.  Pi;elcrca  onines  ipsasmel  Painelii  iii 
liunc  librnm  obscrvaiiones  reciidi  ciiravil,  (luibiis 
paucas  adjeeii  liac  nota  §  Distinclas.  Plerisqiie  auiein 
oiniiibus  iiidicat  varias  qiiasdam  iinius  manuscripti 
codicis,  secum  a  Bovaco  coinniuiiicati  lectiones.  Qiiin  • 
que  eiiim    dumlaxat  iis  adjccil,  qiKirum  prima  nos 


iiii   uiiiio  IC82  diviilgaiaiii  ,   debeiiius   illuslri   viro  C  moiiet  iii  corriiplione  pra;serliiii   nioriini  consislcie 


Jobanni  Fell,  Oxonicnsi  episcopo,  qui  illaiii  ad  de- 
ceni  et  uctu  Anglicanus  eodiccs,  divcrsis  nianibus 
exaratos,  el  varias  leciioiies  sibi  cx  Aiiglia  et  G:iliia 
niissas  non  sine  inaguo,  et  ab  oninibus  laudaiidu  la- 
bore  recognovil  ei  illusiravit.  Nec  iniiiure  laude  di- 
giiain  a;siiniamus  bonaiii  doclissimi  scriptoris  (idem, 
qiii  pulain  professiis  est  se  ab  iis  procul  reiiioium 
bii^su ,  qiii  iiim  aljsquc  iiisigiii  rcligiuiiis  damiio, 
siiam  in  ostendcndis  veiermn  Putiuin  iia'vis  opcrani 
cnliocaiil.  Ulruin  aulem  ubiqnc  et  seinper  pruinissls 
sieierii,  ceriiores  iios  facicl  ciarissinius  vir  Stcplia- 
niis  lialnzius,  qiii  culleclis  midiqiie  Cyprianicariiin 
.luciibraiiununi  maiiuseri|itis  codicibiis,  novam  illai  iiin 
editioiienijani  a  longo  tein|ore  mcdiialiir,  Qiio  vcro 


mundi  senectnlfiii.  Sccuiida  vero  observat  longaivam 
piiscorum  hiimininn  vitain  coiiririnari  diliivii  gciic. 
ralis  hisloria.  Terlio  deliinc  animadvertit  anliipias 
Clirisiiaiiorum  preccs  ad  Deuiii  dii igi  per  Clnisiuni 
siiie  sanciorum  invocatione.  Sed  o^lendere  debebat 
iitiiim  eam  Cypriaiins  alicubi  sallcm  iicgavcrii. 
Uii:irU)  faietnr  veieres  Cliristianos  nsos  fuisse  ex- 
lernu  criicis  Christi  signo,  sed  siiie  snperstitiune, 
ct  ulla  doclriiiai  de  Cbrisli  nieriU)  imminuuone.B  ne 
ipiidem  esl,  qiiod  hnjns  vcnerandi  sigiii  iisum  cum- 
probel.  At  quis  uniquam  supcrsliliiismn  illiiisabii- 
sniii  prubavil,  aut  doclrinam  dc  Clirisli  inerilo  iiillr- 
niari  iiiipuiie  |iassiis  esl?  Deiiiipic  variis  aiitiquoriim 
P>clcsia!  Palrimi  testimuniis  piobat  iiulluni  post  li:ii.c 


caui  cx'ieiis  accmaiiorem  fore  inagis  confidimiis,  eo  D  vilain  dari  iioenileiiiia;  lucuiii.  Sed  ibi  pro  gcnuina  ci- 


certins  illiiis  de  aliis  oinnihus,  hactenus  vulgalis,  edi- 
,(ioiiibus  jiidiciuin  exspcclainus. 

'  ARTICULCS   V. 

De  variis  in  Ininc  librum  annolnlionibus. 
I 

Varia;  sunt  ductorum  huniinnm  iii  hmic,  de  qiio 
disputaiiius  ,  libium  nota;  el  observationes.  Diias 
antem  lantum  lilrasmus  in  illuin  reliquit ,  ac  prima 
quidem  demiratur  qnemdam  inaluisse  Iiuiie  tracta- 
tiiiii  iiiiliiis  appellare,  ipiam  e|>isloIani.  Ibi  vero  :id- 
ji'cii  Cy|iri:iiiniii  videri  seiisi.:se  iminduin  liiinc  seiiio 
rcildi  drlcriorem.  Sed  qiia;  de  linjus  scriptionis  ti- 
luloaimulaviinns,  saiis  oslendiinl  quo  jnre  iraclatus 


lul  spuriam  Jiislini  m.utyris  cumnicnlationcm. 

Paiicas  piistea  iii  liuiic  librmn  iiotas  Rigaliiiis  coii- 
cinnavit ,  (|U:v  in  cjus  editionc  aiino  166i,  ab  aliis 
iii  Orationein  Doniiiiicam  non  disliiiguuntur.  Nun  pln- 
resqiiippe  smii,  (piain  novemdecim.  .\i  novem  cx 
illis  exhibet  Veronensis,  nii  diximns,  codicis  leciio- 
iies;  aliis  verii,  qiix',  una  excepia,  brevissiina;  snnl, 
(piindam  Cypriani  verha  explicare ,  aut  connrinarc 
coiiatnr. 

Diiplex  iii  Oxoiiiciisi  cdilioiie  notaruin,  salis  com- 
niodu  ordine  digesi:irum,  geiius  est.  Prioribiis  aulcm 
niinori  charactere  excusis  proferuiilur  variie  codicmn 
quiilein   inanuscriptorum  ,   sed  neuiiquain  aniiipia- 


991  IN  DiVdM  CYPIUANllM  002 

rum  cdiiionnm  lcclioncs.  Ciir  . 11110111  li.-c  oinissa^  sinl,  A  fliiae  liiiiit  in  miHlio  ipsonini   {Fiecli.  cap.  ix,  i).  i 
exiiloratiim  iion  liabcniiis.  Sccuiiili  vero  gciioris  1101,1! 


aJ  cxplicandiim  elsi.nliiliondiim  Cypriani  loxliim  Cdn- 
diiciiiit.  Iii  iiis  porro  docliis  ille  vir  lniid;inil:i;  prociil 
dubio  brcvilaii  consiilnii.  Liiiigiuros  c^Gloris  snnl  diinR 
priorcs  ,  quarum  allora  opinioiieiii  illiniiii  rofellit, 
qiii  opiii.iniiir  Dcmeiri.iiiuiii  fuissc  Africa'  procoiisu- 
leni.  Altcra  vero  respondui  Lactaniio,  qui  Cyprianiiin, 
ut  supra  diximiis,  ideo  corripit,  qiiia  sacr.i^  Scripliirx 
aiicloritale  pugnavitndvcrsiisellinicum  lioininoin,  qui 
illam  pLme  peiiitusqiie  rejicicbat,  et  aspcrnabatiir. 
Dissimiilarc  porro  iioii  possiimiis  noniiiillas  iiiiuiis 
quidciii  probandas  csse  qnasdain  eruditi  sanc  cdiloris 
observalioiics  ,  atquo  iii  priiiiis  poiinltiiiiam  ,  qiia 
coniendit  rojcclns  a  Cypriaiio  purgatorios  igiies,  dc 


lii  sccundo  anlciii  ndversns  Jiida'OS  libro  :  c  Transi 
per  midiam  Hicriisalein  ,  ei  notabis  sigiium  siipcr 
fronics  viiornin,  qiii  iiigomiint  et  inoerenl  ob  iniqni- 
lalcs  igiia'  riuiil  in  iiiedio  ipsoruin.  <  Iiem  illic  Vadiic 

et  c;odiie,  et  iiolito  parcere  oculis  vcsiris Oiiinem 

nutem  siiper  queui  signiim  scriptnm  est,  ne  teiigcri- 
lis  {Idem,  lib.  11  adv.  Judte.  §  22,  paj,'.  47).  »  lloc 
auicin  sccnndo  loco  seqiiilur  saororiiin  Diblioruiii 
ordincin,  (lueni  ceriiis  priori  invcrsnm.  Sed  noino 
ninqiiaiii  iiegabil  id  licitiiin  liiisse  Cypriano,  qui  vo- 
Iiiit  li;ie  ratiiino  soriein  seniionis  sui  :iptiori  iraiis- 
itione  conneclere.  Noiinullis  iiaqne  niirum  forlassc 
magis  vidobiiur  cur  in  boc  pnslcriorc  loco  dixerii. 
i  Iiem  illio,  in  prioreaiilem  :  iMaiiifeslat  alio  in  loco.  1 


quibus  iiibil   prorsus  in   inenlo   liabebal.  Sed   de  liis  B  Nai"  hxc  in  oodcm  scripta  suiil.  Nuinquid  ergo  in  aii- 

ctoris  nostri  textii  describendo  crravcrunt  oscitantcs 
librarii,  qui  ilto,  el  iion  i.lio  iii  loco  scribere  debc- 
baiil  ?  Num  \ero  ad  alium  aliqnein,  qnod  vix  crc- 
diiiius,  locum  respexii? 

Cxtenim  ibi,  sicut  alibi  {Idem  nd  Demeir.  piig.'3i'^ 
seqiiitnr Sepiuaijiiila  duoi um  iiiierprotationen»,  alqno 
ubi  etiam  b.TCC  relnlit  vcrba  :  c  Qiia^riic  Deuni.ot  vivd 
aiiiiiia  veitra  (Psiil.  lxviii,  5,"));  »  (\i\x  qiiidem  iioncx 
propiicla  .\inos,  iii  Uxonieiisi  odilione  cilalo,  scd  ex 
Psalnio  i.xix,  juxta  canidem  Seiiioruin  inierprelatio- 
noiii  (Icsninpia  siiiit. 

.Majorcni  lortasse  admirationein  aliqnibus  iiiovi'- 
biiiit  cit;iia  abillo  adversus  etbiiicum  hominem  (|iia!- 
dani  Novi  Tesiaiiieiili  verba  :  sed  li:ec  paucissiiii;i,  et' 


infra  suo  loco  agendnm. 

CAPUT  III. 

NOV£    IN   Ul.NC   LIBRIM    ODSERVATIONES. 
ARTICIILUS   PRIMUS. 

De  tttcrte  Scriplum  aucloritale ,  el  quibusdam  il- 
lius  locis. 
Lubcnii  ceiie  aniino  falebimiir  vcruin  illnd  csse, 
quod  Lactintiiis  assernii  Cyiirianiini  e\inii;i  rapliim 
fuisse  divinaruin  Litlei'arum  eruditione  {Liiciunl. 
tib.  V  liisi.  cap.  i,  pag.  171).  Qiioniodo  eniin  illa- 
nim  doctrina  rapi  non  poinis^et,  ipiibus  divini  magi- 
slerii  cl  iiomiiiis   Iribiiil   auctiirilatcin    {Cypiiiw.  tib. 


ttd  Demelr.  pag.  185)  ?  In  aiiliqiiis  antcm  cdiiionibiis  C  'psinsniel  Cbrisii  sunl.  nnasautem  cur  ea  protuloril 


ac  pliiribus  niannsciipiis  excmpbiribiis  absiint  Ikoc 
diio  vcrba  el  iiominis  {Ibid.  ;>ag.  187  el  188)  :  sod 
lcguiilur  in  quiiiqne  aliis,  iiec  ibl  adiliia  tomore  vi- 
dentiir.  Snprcmaiii  auloin  saciariini  nosirarnin  Scii- 
piiirariiin  aucloril;ileiii  ideo  lani  asseveranlor  praili- 
cal  {Ibid.  puij.  187.  188,  190,  192, 195,  194  et  195); 
qiiia  persuasuni  oniiiino  liabiiit  ipsumniel  Deum,  ac 
Spiritiiin  sanctiini  lii  illis  b  cnios,  casipie  coniposiias 
luisse  a  Propbctis  et  scripioribus,  qui  codein  Sp  rilii 
sancio  pleiii  crani.  Consians  voro  sempcr  fuii  li;cc 
Cypriani  sententia,  quam  in  bac  connnenlatione  et 
plerisqiieoiniiilms  s -riptis  siiis,  :io  potissiinum  iii  iribiis 
:idvcrsiis  Jiida.>os  liliris,  lainquain  ccrlani  el  iiiiiiinie 
dnbiani  ponit  ct  soqiiiliir.  Nibil  ilaqueopus  est  illnd 
a  iiobis  fusius  pnib.iri.  D 

.\l  operaj  forsii;iii  nlicujns  prcliiim  erit  observnsse 
qua-dain  Ezocliielis  verba  alio  iiiodo  in  boc  citari  ad 
Deineiriaiium,  quaiii  in  sccnndo  illins  advoisiis  Ju- 
il;ros  libro.  Nam  ea  cidem  Denielriano  {Ibid.  pag. 
191),  aliisque  goiililibus  sic  objicit  :  c  Vadile,  el  cx- 
dite,  et  nolite  parcere  ociilis  vesiris.  Nolitc  misereri 
senioris,  aiit  juvenis  ,  aut  virginis  ;  et  parvulos  et 
muliores  iiiierficiio,  iit  |  erdeleanliir.  Omiiom  aniem 
siiper  qucm  signum  scripiuin  esl,  ne  teiigcriiis.  Qiiod 
antein  sit  boc  signiin),  eiqim  in  parte  corporis  posi- 
lum  sit  maiiifesiai  alio  in  loco  Dons  diceiis  :  Transi 
per  mediam  Ilierusalcm,  ct  nolaiiis  signnni  siiper  fron- 
lcs  vil-urnm,  qni  iiigeniuni  cl  nincrcnl  oli  iirK|iiiiairs, 


nobis  roddit  ratioiies.  Piinio  qnidem,  qnia  Cbrisins 
nemiiiein  uinqiiam  fefellil.  Secundo,  qiii;i  plura  pr.v- 
dixil  (iiiemadinodum  revera  cvonerunl.  Qiiaiiiobrcni 
cilinioos.adbibila  hac  cauiione,  sic  allo  |nitur  :  c  Cio- 
dili!  illi,  (|ui  oinnino  iion  f:illit ;  credile  illi,  qni  li:vc 
oninia  fnlura  predixil  «'.ypr.  ihid.  pag.  195).  »  .liinj 
anioiii  poliori  leslimonia  Veicris  Teslameiili  urget  :iil- 
versus  illos,  qui  nescire  polornnt  ea  Cbrislinnos  ;ii- 
cepissc  nb  iiifonsissimis  siiis  bosiibiis  JiubiVis,  a  iini- 
biis  illiid  iiiiogriim  etsannm  servalnm  fuerat  {Disscr- 
lal.  tuper.  cap.  5,  arl.  5   setjq.). 

ARTICLI.IIS  II. 

Qiioniodo  Cyprinims  Deuiii  exsislere  demomlrel  ex  recla 

liumaiii  coriwiis  slaiiira,  ex  sotis  et  aliaruin  reniiu 

crenlioiie,  alqite  cx  publica  dannoiiuin ,  n  Clirisliaiiis 

rxobsessis  corporibns  ejectorum  conf<'ssione. 

Qnainipinm  Cypriaiins  iit  Iioc  ad   Deinclrianuni  li- 

bni  pro  cerlo,  et  jam  a  se  alilii  iirobalo  ,  siiinat  nnnni 

diiiiilaxal  esse  Deiiui  ;  quibiisdain  ininen,  iiee  iniiiinii 

(piidoin  iiiiimenii,  nigiiineniis  illiid  lain  cbire,   (|n;iin 

breviicr  (lcinonsir;it.  Priinuiii  aulem  illiid  esi  ,    qiic 

iii  eiliiiicnni  lioininemsic  pugn;it :  c  Recliini  10  Dcm 

fecit lilii  siibliiiiis  slaliis,  el  ad  coelos  aiqiio  ai 

Deuui  sursum  (nieliores  codiees  siihhi)  viiltiis  erociui 
est.  Illiic  iiitiierc,   illiic  ociilos  liios  erigo,  et  io  sa 

pernis   Dcuiii  i|ikci'c cum  slaiu   oris   et   corporii 

nnimiiin  tnnm  staliie.  Ulcognoscere  Doum  i)ossis,|i 
ante  cngnosce.    (  Cyprinn.  ad   Demclr.  pnq.  102). 


903 


DISSERTATIO. 


9»4 


Dcum  iiaqiic  revcrn  cxsislere  ,  ac  cssc  imiciim  ,  inde  A  Ciirisiianoriini,  cos  ailjiiraiiliiini,    verbis  non   secus 


Iiiciilciitcr  (■oiincil,  qiKidiiomo  si  sc  i|isiim,  el  nni- 
iiium  siiiiiii  cognoscil,  si  ad  sl:iium  siiiim  sul>iiiiicm 
jiUcndal,  si  viillumad  coelos  ercclum  serio  coiisidcrct, 
lum  cogciiir  raierise  a  Deo  conditum  ,  ac  coelns  ct 
omiiia  cicata  aliillo  fuisso.  Nos  vero  haiic  argiimen- 
talioncm  in  noslra  de  Lactaiitii  liliris  disscitalioiie 
cxcussimiis  ct  cxplanavimus.  Qnin  eti.iin  sol  ipscso- 
his  omiiihus  evidentissime  palefiicit  clarissimnni  (Dis- 
seilal.  inhactaiit.  cap.l,(irt.  5,  el  cap.  li,  art.  2). 
ui  aii  idcm  L.icianlius,  et  nos  alii)i  annolavimiis ,  lu- 
niensiium  csse  ;n  argumeiilum  divin»,  el  unic;c  nia- 
jcsiatis  {Ibid.  cap.  12,  art.  1),  id  est,  cxsisiere  Dcum 
vcrum  ct  uiiicum,  a  qiio  creaius  esl.  Solis  aiitem  et 
cadi  exemplum  pr*  c;cteris  omniljiis  crealuiis  uter 


alqiie  spiritrilil)us  flagris,  verl)eribus  ,  ac  lormeinis 
c;csi  et  excarnilicali.  Quapropier  ille  ad  Donatiim 
scril)cbat  dataui  Chrisiianis  raciiltatem,  qua  polerant 
hos  immuMdos  et  eiralicos  spiriiiis,  i  ad  confessio- 
ncm  minisincrepantihiis  ciigere,  ul  recedani  duris 
verberibus  urgcre;  conflictanles,  ejulaiiics,  genienlcs 
incrcmento  poenae  propagantis  exlendere,  flagris  cx- 
i\ere,  igne  torrerc.  Rcs  illic  agiliir,  ncc  vidciur  ,  oc- 
ciilla  plaga,  et  poeiia  manifesia.  (Ci/pr.  lib.  ad  Domil. 
pag.i).  >  Rursusauiemalio  iii  libro:  i  Videas  illos 
nosln  vocc  cl  operaiione  majcstatis  occult;c  flagris 
cx(\\,  igne  torreri,  incrcmcnto  poenoe  propagantis  cx- 
lendi,  cjnlare,  gemcre,  etdeprecari  {Ideni  lib.  de  Ido- 
tor.  Vaiiit.  pag,  14).  >  Qnocirca  cuilibet  Gcntili  (iden- 


qiie  selcgit,  qnia  cunclis  hominibus  supremam  Om-  B  1^''-  dicebat :  t  Videbis   nos  r.igari  ah  eis  quos  lu  ro 


nipotentis  Dei,  et  ipsius  solis,  el  coeli  crcatio  m;ijcs- 
latcm  ct  poicniiam  dcinonsirat. 

Rectc  ergoCyprianus  indcconcludit  rclinquenda  csse 
idola,  sive  falsos  gentiliuni  deos  quos  error  Uumanus 
inveneral,  cl  agnoscendum  ac  colcndum  illiim  veruni 
ct  miicuiu  Deum,qui  openi  cjusimploraiitibussiihve- 
niic  tam  facile  potesl,quam  frustia  falsi  dii  piccihus 
hominum  invocantur. 

Dciiide  vero  Doum  exsistere  prob;il  alia  inviclissi- 
nio  sane  argiimento,  quod  ducit  cx  pnhlica  coiifessio- 
ne  dicmoiinm,  quos  eihnici  dcos  csye  ;irhilrabaiitur. 
Nam  ii  a  Christianis  adjiirali,  noii  sidimi  ipsorum  ver- 
hU,  lamquam  spiritualihus  flagris  ct   lonneiilis  ,  ex 


gas;  timeri  ah  iis  qiios  lu  limes,  quos  lu  adoras.  Vi- 
dcbissuh  mami  noslra  stare  vinctos,  et  Iremere  cap- 
livos  qiios  tu  suspicis  ,  et  veneraris  ul  dominos. 
{Idein  ad  bemelr.  pag.  191).  i 

Tum  iiaque  du^moncs  non  solum  a  Chrisliants  lor- 
quehantur  et  ejiciebantur,  scd  ex  obscssis  ctiam  ho- 
minum  corporihiis  quantumlibel  inviti  cxciiiilcs,  adi- 
gehanlur  palam  declarare  qnihus  pncsiigiis  liunii- 
nes  fallerent,  se  vero  non  csse  dcos,  sed  uniciim 
dumlaxat  csse  Cbristianornm  Dciiiii.  Ai  iiihil  cerlc 
bac  publica  illorum  confcssione  crat  veriiis,  cerliiis 
et  manifesiius.  Mcritissimo  igitur  juic  Cypri;inus 
hanc  adversus  ethnicos  clicit  coiiclnsionom  :  <  Ccrte 
vcl  sic  coiifuudiin  isiis  crrorihus  tiiis  poieris.quando 


ohscssorum  cjiciehaiiiur  corporihii.s  sed  palam  quo-  ^  conspcxeris  deos  luos  quid  sint  interrogationc  nosira 

qiie  rateri  compellebaiitiir  se  dcos  nnn  cssc,  suisquc 

pi;cstigiis  ac  fallaciis  illudcre  houiiiiihus  ,   ac  iiniim 

diimlax;il,  quem  iidemChristiaiii  coIchanl,essc  Deum. 

Aiiimadvcilere  auicm  juvat  (|uaiiia  conlidcniia  lianc 

advcrsus  cllinicos  urgcat  aigiiinenialioiiem. Dcmclria- 

niiiu  ciiim,  ca-tcrosqiie  (miiics  cthnicos  his  coiiipcllat 

verhis  ;  I  0  si  audirc  velles  (Mss.  nnslri  codiccs  ue- 

lis)  et  vidcre,  quando  a  nohis  adjiirantur,  ei  torqiien- 

tur  spiriialihus  flagris,  et  verhorum  lornieiiiis  de  oh- 

sessis  corporihus  cjiciimlur,  qiiando  ejiilantcs  etge- 

iiientes,  voce  hiim.ina,  ci  potcsiate  divina  flagella   et 

vcihera  seiilienies,  veiilurnm  jiidicium  ciinfitciitiir. 

{Cijprian.  adDemetr.  pag.  191.)  i  Iiislat  adhiic  acrius, 

ei  illos  ad  experiiiienlum  lant:c  polcstaiis  ,  ac  iilius 

pnhlicai  dajiiionum  confessiDiiis  raciendum  sic  provo-  ^. 


cat :  <  Veiii  et  cognitsic  vcra  cssc  (|ua!  dixihiiis  {Idem 
lib.  de  Idolor.Vanil.  pag.  14).  i  Ncqiie  id  senicl  dixii, 
scd  duobiis  aliis  repclit  in  lihri.s  (/i/i.  ad  Donat.  pag. 
4).  Jam  vero  observavimiis  (DissiT/rt/.  snp.cnp.  10, 
nri.  G  el  79)  eosdem  gentiles  noii  miniis  aiulaclcr  a 
Tcriulliano  provocari,  ncc  iUud  ah  iillo  iiim|iiam  Iio- 
iniiic,  si  sani  capilis  sit,  revocari  possc  iii  diibium. 

Cerlo  igiliir  certius  csl  tum  dacmoncs  a  Chrisliauis 
cxpiilsos  fuisse  ex  ohscssorum  eorpoiihus.  At  si  id 
miriim  sil,  mirahilius  profcclo  qiia  r;itioiic  fiig:ibaii- 
tur.  Non  voce,  quidcm,  liiinianu,  sed  divina  potestate 
ccgchantiir  cx  cnrporihus,  quolibet  leinporc  ohsessis, 
cxire,  ejidanles,  ail  auctor  noster,    el  gementes ,  ac 


sialim  prodcrc,  et  pr.x'scntibus  licct  vohis,  pra^stigias 
illas  et  fallacias  siias  non  posse  cclarc.  {Ibid.  )  > 
Aut  siciit  in  alio  lihro  dixcr;>l  :  <  Uiidc  vcniant  ct 
qiiando  discedant,  ipsis  ctiam',  qui  se  culunt,  au- 
dicntibiis  coiifiieri.  {Idem  lib.  de  Idolor.  Van.  pag. 
14).  I  Iii  aliis  porro  disserlationihiis  iioslris  tolam 
hanc  argumenintionem  ciiiiclcavimiis  ,  plauiinii|iie 
cuilihel  fcchiius  laiiii  illain  csse  rohoris  ;  nt  inde  in- 
victissime  demonstretiir  lam  falsos  esse  gcntilium 
deos,  qu;im  unicnm  csse  Dcnm,  alqiie  idcirco  lam 
falsam  csse  eorunidem  gentilium  quain  vcrain  Cliris- 
tianoriim  rcligioiiem  {Dissertat.  in  Miiiut.  cap.  20, 
art.  5,  et  in  Laclaut.  cap.  10,  arl.  2,  ct  in  Terliil.  aip. 
10,  art.  6  el  7). 

Morellius  porro  iii  suis  ad  hiinc  lihriim  obscrvalio- 
nibiis  aiiimadveriit  Cypriaiinm  ihi  seriiionem  fccissc 
de  Exorcislis  Cbristianis,  qiii  dsemoiiia  cx  ohscsso- 
nim  corporihus  ejiciebant.  At  ccitc  si  Cypri;inuiii  dc 
iis  lantiim,  i|ui  Exorcislariim  ordiiic  initi:iti  eranl,  lo- 
culiiin  esse  exislimat,  plane  fallitur.  Nani  Cy|iiiaiiiis 
iii  j:im  cilato  libro  ad  Donatuni  discrtc  asscrii  ciiivis 
Christianoconcessaiii  fuisse  d;cmonia  cjiciciidi  potes- 
taicm.  Nos  quoquc  iu  siiperiori  iiostra  disseriatione 
osiendiiiius  lum  a  quibnslihelChristianis,  (|iicinadmo- 
dum  ;ih  Exorcistis,  ejeclos  fug;itosquc  d:ciii()iiC5  {Dis. 
serlat.  in  TertiU.  loc.  cit.). 

■     ARTICILUS    III. 

Credendum  Cliristo  ,  (fiii  siingniiiis  sui  pretio  hominem 


OOa 


IN  DIVUM  CVPIIIANU.M 


fl9G 


siiero  Bapliniiate  regenerat,  de  duplici  moriit  iUius  A  qiieni.ndinoduin   nuUiis  ex   iEgyplO  salvus  el  inco- 

liiiiiis  eviisit,  «isi  agiii  signo  el  snnguine  nol.ntus. 

Nohio  lanicn  in  animiim  iiiducal  (lypiiaiium  cxis- 
liinaYisse  qucnilibel  eo  solo  crucis  siyio  ,  fioiili 
su;e  pixfixo  ,  salvuin  (ieii.  Ad  scleriiiiin  enim  fe- 
liciiatcm  C(>iii|iai'andam  liona  insupei'  opera  requi- 
runiur.  Neqiie  alio  setisu  dixil :  i  Crediie  illi,  qui 
credentibus  prcrmium  vila;  aetcrnai  dabil  (  ibid. 
pag.  195).  i  Nam  ille  in  suispassim,  ac  plcnis  eiiam 
scriptis,  uli  in  libro  de  Opere  et  Eleemosynis,  et  libro 
leriio  fldBersiis  Judaios  plane  oslendil  pri;lor  (idcm  cl 
crucis  Clirisii  signum  necessaria  esse  bona  oper.i, 
quorum  merile  possimus  sempilernam  bcatiiudincm 
consequi. 

riura  iiulem  recenset  ei  pradicat  bona  Chrislia- 
aiitca  scripjcrat  :  <  Qui  exposiia  nalivilaie  lerreiia  ,  g  norum  opcra,  de  quibus  postea  agenduin.  Al  ncmo 


sigiw;  de  pceiiilentia,  ac  qiiO  sensu  Hemiiii,  hanc  vi- 
ifim  ngeiili,  $era  eae  dicniur. 

Salis  lioniini  niin  est  Deiiin  cngiiosrcrc,  scd  illi 
ciiam  dcbci  credere,  ac  Clirisio,  qiii  nb  ipso  Paiie 
suii  ailcriio  inissus,  i  redemil  crcdeiilcm  prcli»  san- 
gniiiis  sui,  reconciliando  bomincm  Deo  l':ilri,  vivifi- 
c.iiido  mnrtalein  regeiicratioiie  coelesii  {Ctiprian.  ad 
Dcmelr.)  t  Al  qnjcnam  est  illa  co-leslis  rcgcncralio  , 
iiisi  sacri  Baptismatis  sacramcntuni,  quo,  iilail  Apo- 
^tiiliis  conseimlii  sumus  cumCbristo  i  in  morlein,  iit 
(lUi)in(ido  siirrexii  a  morluis  per  gloriam  l'atris,  iia 
el  iios  in  noviiate  viia;  aniliulciiiiis  ?  (S.  PaiU.  Ejiitt. 
ad  Itoman,  cap.  vi,  i. )  iQuamubrcni  Cypriaiius  paulo 


t^piiitu  recreail,  ac reiiati  suinus,  non  jam  mundo,  sed 
Dco  vivimus  (Cypr.  ibid.  png.  193.)  i  Dixit  auleni 
cxposiia,  id  est  dcposiia  el  abjccla  iialivitale  terrena; 
i|iiu  sensu  Terliillianus  el  Lactanlins,  queinadmodiim 
in  superioribiis  disseriationibils  observavimiis  ,  boc 
verbo  utiintur.  Nec  semel  qiiidem  illiid  auctor  nosier 
adbibcl,  sed  allbi  quoque,  et  iii  siio  impriiiiis  ad 
Donatum  Iractatu,  ubi  admirabiles  Dajitismi  efleclus 
loiis  cloqiieniia'  sune  viribns  describit ,  ac  prxdical 
{Ideiii  ad  Donal.  pag.  3). 

At  siciit  reite  docei  Baplismatis  gratiain  essc  san- 
giiinis  Cbrisli  prelium  ,  ita  ciiani  assnveral  ad  cum- 
dcin  cjus  sangninem,  et  criicis  tornicnttini  pertinere 
sigiium,  quo  qiiisquis  invenleiiir  iiisigniius,  salvuset 
iiicoltiiiiis  reservabitiir  (Ibid.  png.  191).  Qiiod  qiii-  C 
(lciii  probat  supra  cltato  Lzecliiells  tcsriuiouio,  ei  his 
liisii|>er  Moysls  in  Exodo  verbis  :  El  eril  taiigiiis  in 
slqno  tiobis  siiper  riomos,  in  qiiibiis  vos  erilis  ;  et  videbo 
sangiiinem,  et  prolegam  vos,  el  non  eril  plaga  diminii- 
lioiiis  cum  percutiam  terram  Ai^yypli  (i.xod.  cap.  xil, 
15).  Qiiodnam  aiilem  sit  illud  signum,  ipse  iioliis  in- 
dical  in  vicesimo  secnndo  secnndi  adversus  Juda-os 
libri  capiic,  iibi  iilrumqnc  illiid  lv/.(.'chiclis  ei  Movsis 
lcsliiiioniiim  retiilit  (Cypr.  lib.  ii  adc.  Jiidce.  cap. 
'ii,  pay.  46).  Hiijiis  quippe  capitis  lilnliis  est :  iQiiod 
iii  lioe  signo  crucis  salus  sit  oinnibus,  qiii  in  frotili- 
liiis  notcnttir.  I  Nos  vero  nlilii  post  Augiistiinini  aii- 
iiiitavimiis  Iiniic  :iliasqiie  capiitiiii  iiiscripliiiiics,  ab 
ipsoinet  Cypriano  esse  profectas.  Eddciii  porro  moilo 
ciiatii  Exodi  verha,  in  hoc  libro  scripta  sunt,  aique  j) 
in  nosiris  tractatus  ad  Dcmcirianum  ciidicilius.  At  in 
•  illius  editionibiis  pro  In  qiiibtis  riifis,  lcgiinus  : /n 
qiiibus  vos  erilis. 

Addit  illc  agntiin  Pasclialcm  fiilsse  hiijus  sigtii  uin- 
bram  et  imagincm,  ciijus  vc^iias  in  Chrislo  mariciito 
iitiplela  cst.  Ralionem  vero  lianc  stalim  rcddil ;  i  Et 
illic  percussa  iEgypio,  judaictis  populns  cvadere  iioii 
iiisi  signo  et  sangiiine  agni  poiitit,  iia  ei  enm  vasiari 
c(rperit  mundus  ei  percuii,  qnisquis  in  sanguinc  et 
sigtiu  Chrisli  iiivcnlus  fuerit,  soliis  evadci.  (  Idem 
nd  Demelr.  pay.  194).  i  H«e  aUtem  Cdtuparalione  et 
arijiimcmalione  rursus  probai  neitiiiiciii  in  liiie  inundi 
talvandum  ,  uisi  sigiium  crucis  Chrisii  pra;lulcrii, 


sane  negabit  iiiiuin   ex  iis  esse  ,  qiio   Iioiniiiem  ,  ct 
iiiipii   falsoruin  dcoruiii  culius,  el  prislinorum  deli- 
ctoiuni  poeiiitct.  Eieiiim  si  vcra  et  sincera  sit  peeni- 
lcniia  :  i  Venia,  inquit,  conflienil  daiur,  et  credenli 
indidgcniia  saliiiaris   de  divina    pielale    coiiredititr 
(Ibid.  pag.  1%)  i  Neque  ullus  diflicnllalcm  illius  ob- 
lineiidoe  excusare  ullo  modo  poicst.  Nam  palet,  ait 
ille,  I  ad  indiilgeiitiam  Dci  adilus,  ct  quxretitibus, 
ntqiie    inlelligeiitibtis    veritaiem    facills  >  accessus 
c.<t   (  ibid. )  Quiii    ellam  nnllum   vull  atit  inliriita, 
aiit   provectiori  ;clale    rclardan,  qunntintts  acta  poe- 
lelilia   salnlcm   adipiscatlir ;  qnia   i   in   isto  adliuc 
niundo,  in.itiit,  nuila  sera   csl  (Ibid.)  i  Taiiliim  si- 
(|nidem  est  sangiiitiis  Cliristi   prciiuitt,  nt  i  stibipso, 
ail  adliuc  illc,  licet  exilii,  et  vilx  ictiipor.ilis  occasu, 
venia  confiteiiti  delur,  ct  credcnti  indtilge°iiia  concc- 
datuf;  I  et  ita,  i  ad  immorialitatein  siib  ipsa  moric 
transilur.  i  Yertim  ibi  doctus  O.voniensis,   lameisi 
ccclcsiin  .\nglicana;  cpiscopiis,  scitc  obsetval  li:cc  ad 
cthnicuiii  lioniinem,  nec  sacris  bapiismi  imdis  adliuc 
renaluttt,  fai  ta  csse  veiba  ;  qiiandoqiiidem  ini|irobis 
et  sero  rcsipisceiitibus  Cliristiaiiis  iioii  potcsl  taiii  fa- 
cilis   vcnia  proinilii.  Et  ccrie  id  sa;pitis   piob;il  Cy- 
prianiis,  ac  pnrcipiie  toio  suo  de  Lapsis  tractaiu,  cx 
quu  lixc  transcripsisse  nuiic  sufticiai :  i  Quani  ina- 
giia   deliqninius,  tam  graiiditcr  dcfleamus.  Altu  vtil- 
neri  diligciis  ct  longa    mcdicina   iion  desil  :    pcciii- 
tcnlia    criminc    iiiinor    noii    sit  ( Lib.    de     Lapsis, 
pag.  157).  i 

ARTICULUS  IV. 

Utriim  Cypriiinus  igiics  pnrgalorios  negaverit  ,  qaam 
diserlc  asscrat  wlernns  fore  pvenas  damnaloruin,  quo- 
riim  brevis  ocutorum  fruclus  perpetua  visione  pen- 
snbiiiir,  nc  qiiain  variis  el  Iwrrendis  crucialibus  Cliri- 
stiani  ab  liis  excarnificali  fucrinl.  ,  j 

l'osi  liatic  viiatn  nulius,  inqtiit,  Cyprianiis,  pociii-  •■ 
lenlia;  et  satisfaclioiiis  locus  csl,  sed  i  hic  viia  aui 
aniiltitur  aul  leiieliir.  ( Cyprian.  ad  Demelr.  pag. 
197).  I  Al  qim  niagis  clara,  cl  ccita  sniith.xx  poslc- 
liora  verba,  eo  inintis  prubaliilis  tiobis  videlur  iixc 
Oxoiiiensis  c|iiscopi  aniinadvcrsio  :  «  Dc  Purgaloriis 
igiiibus,  ail  iile,  noii  csi  (|uod  qiiis  sibi  blandiatur,  d 


<)07  DISSEUTATIO.  998 

vilae  posiliminiuni  spcrelab  iiiferis?  >  Nunifniid  eniiii  A  f|"C"iadnio(Jiini  iile  adiinc  ail  :  t  liiiaiiiibilis  cariii- 


Cyprianus  ibi  purgaiorios  negavii  ignes,  quoruin  nul- 
lam  ibi  fecil  nienlionem?.  LNnin<|uid  illos  ibi  noiarc 
neccssario  debuil?  Miniine  gentiuni.  Nam  falente  co- 
dcm  Oxoniensi  episcopo,  ibi  ille  contra  gentiles  dis- 
pulat,  qui  quidem  si  in  impio  ralsorum  deoriim  cullu 
ad  inorlem  usque  persevcraverint,  xleriiis  criicia- 
buniur  inferni  poenis  et  ignibus  :  si  vero  morte  iin- 
niiuente,  credant,  convcrlanlur,  i  ei  regeneratione 
coelesti,  »  sive  baptismo  regcner.iti,  ex  hac  vita  dis- 
cedant,  beatain  immortai::alem  sialiin  consequeiitiir. 
Quis  autein  iioii  videt  iiidJl  inde  contra  purgalorios 
ignes  posse  concludi  ? 

Postqnam  anlcm  .luctor.iioster  plane  pioiiutiii:ivit 
fore  Ul  inndeliuin  et  impiDboruni  liominnin  aninia; 


ficiiim  rabics,  ct  iiicsplioaUilis  libido  sicvilinB  (Ibid.)i 
cxcogitarc  umqiiam  potnil.  Sed  de  lis  in  siipcrio- 
ribus  noslris  (lisserlationibiis  aclum  abuiidc  a  nobis 
fuil,  ct  in  scqiieiiti  adliuc  agelnr  (  Disscrlai.  iii  Lac- 
luiil  cap.  10,  arl.  2,  et  in  Terlult.  cap.  \6,arl.  1  ct 
in  Luc.  Cwcil.  cap.  8,  cap.  12). 

ARTICULUS    V. 

Qiianla  iniquitale  elhnici  condemnaverint  Cliristianos, 
nec  dcfeiisos,  nec  auditos;  quam  mirabilis  fuerit  eo- 
rim,  qiiorum  nuinerus  seinper  augebalur,  pnlienlia, 
et  quos  Deus  ullus  esl  ruinis  Regum,  jacturis  opum, 
dispeiidio  mililum,  ac  diminulione caslroruin. 

Qiiaiiio  niajor  cthiiicoruin  in  excarniflcandis  et  in- 


cnm  corporibiis  torqueanttir  selernis  doloribus,  ac  B  leriiiiendis  Cliri^uianis  crudcliias,  tanto  major  erai  in 


siippliciis,  conlinenler  adjecit  :  <  Spectabilur  illic  a 
nobis  semper,  qiii  liic  nos  spectavit  ad  tcnipus,  et  iii 
pcrsecutionibus  faclis  dcuioriim  criidclitim  brevis 
fructus  pcrpelna  visionepensabitnr  (/6id.  png.  19.^).» 
At  riirsuin  observal  episcopns  Oxoniensis  his  verbis 
cxagitari  cvanida  et  sxva  ihcatrorum  gaudia,  qux 
geiitilium  el  chrisliaiiai  religionis  perseciitornin  pas- 
ccbant  oculos.  Seil  docvi  viri  venia  nobis  dicere  li- 
ceat  Cyprianum  ibi  uon  loqui,  immo  iiec  cogiiasse 
quidem  de  publicis  tbeatroruni  gaudiis,  seddc  criide- 
lissimo  spectaculii  genliiiuin,  qiii  Cbrisiianos  dirissi- 
iiiis  cruciatibus  excarnificari  ct  necari  avidissiniespe- 
ciabaiit.  Seiisus  iiaquc  illius  est  crudeliuiii  ocnlorum, 
quibus  Cbrislianos  iii  persecutionibus  iiniiiani  feriiale 


iis  coiideiniiandis  injusliiia.  Nam  contra  proescriplas 
naturalis,  diviiii  ct  liuinaiii  juris  legcs  cos  iicc  dc- 
fensos,  nec  aiiditos  lori|nebant ,  condeiniiab;int ,  ac 
quibuslibet  iiccabant  hactciius  iiiauditis  pociiflriiiii 
gcneribus.  Quamobrein  Cypiiaiins  iniqnissimos  illos 
lioniines  lioc  arguineiiio  profligat  et  reviiicit :  «Cliri- 
siianniii  esse  aut  estcrinicn,  aiil  non  est  {Cijprian. 
ud  Demelr.  pag.  191).  »  Si  crinien  noit  esl,  initocens 
certe  absolvi  debiiii.  Si  vero  crimeii  est,  qiii  se  Cliri- 
stianum  esse  innciabaiiir,  is  c;etcroruin  reoruni  ihoro 
qu:t;sli<iiie  lorqiieridebebal,  doneccrimen  suum  fate- 
letur.  Nain  idco  logib'isconsiiiuta  eslderei-;  qiiicsiio, 
nt  corporis  dolore  exprimatur  an  verum  sit  accusaii 
crinieii.  Veriim  ellinici,  spretis  liisce  sequissiinis  Ic- 


crucialus  ct  occisos  ethnici  non  magno  sine  gaudio  C  8''*"Si  Chrlsiiiinuni  se  c.<se  sponte  et  sifipins  conli- 


spectaveruni,  brevis  fructus  «  perpeiua  visione  pen- 
sabiuir,  i  sive  considerabitur  el  acsiimabiiur  :  «  se- 
cuiidum  ScripluriE  saiicti»,  »  sicuti  ille  ibidcm  ail  : 
«  lideni  dicentis  :  Verniis  eoruin  iion  inorietur,  et 
ignis  coriiin  non  exsiiiigueiur,  cl  crunt  ad  visionein 
universse  carni  (Isai.  cap.  lxvi,  24).  » 

Quamvis  autem  dixerit  breveni  esse  frticluni  gen- 
tiliuin,  qui  crudeles  oc"los  horreiido  Chrisliaiioriim 
Inicidaloruiii  spectaculo  oblcciabant ;  hi  laincn  ipsi- 
iiiet  Chrisiiani  tam  longis,  quam  horrendis  cruciali- 
bus  sscpissinie  iiilerficieriantur.  Varia  aulcm  illorum 
gencra  Cypriaiius  sic  depinxit  :  «  Innoxios  donio  pri- 
vas,  patriniotiio  spolias,  catenis  preinis,  carcere  in- 
cludis,  bestiis,  gladio,  ignibus  punis.  Nec  salteni  con- 


tenicm,  in  ipso  foro,  et  audieiitibus  magistratibus  ac 
praesidibiis  clamanlcm,  ac  fafsos  geniiliuni  deos  cvcr- 
tenlem ,  qua^stionc  crudclissima  cogere  nitcbanlnr, 
ut  se  Cbrisiiannm,  id  cst,  qiiod  putabanl,  crinien  ne- 
garet.  Cypriaiius  ilaque  ctlinicos  his  inscctatur  vcr- 
bis  :  «  Cum  spoiile  confitear,  et  clamein,  et  crebris 
ac  repetitis  ideiilidein  vocibus  Christiannin  ine  essc 
conlesier,  quid  lornicnla  adiiiOTes  conntenti  ?...  Duiii 
ineChrisiiannm  celebri  loco,  et  popiilcTcircumstahtc, 
pronuiitio ,  et  vos  et  deos  veslros  clara  et  pnblica 
pr;t'dicalioiic  confundo,  qiiid  te  ad  iiiflrniitalcm  cor- 
porisverlis?  Quid  ciim  carnis  inibecillitatc  coiiicn- 
iWit  (Ibid.)  >  Qiiis  aniem  diffltcbitur  niliil  iniquins, 
etomni  humiino,   civili  et  diviiio  juri  magis  coiilra- 


lentus  es  doloruni  nosirorum  compendio,  ctsiinplici,  D  riuin  fleri  umquain  possc,  qiiam  honiineni  dirissimis 


ac  veloci  breviiaie  pcenarum,  admoves  laniaiidis  coi- 
poribus  longa  lornienla,  muliiplicas  lacenindis  viscc- 
ribus  numcrosa  snppllcia,  nec  feritas  atque  iinniani- 
lastiia  usitatis  polcsi  contenta  esse  lormeniis,  cxco- 
giliit  novas  poenas  ingeniosa  criidelitas  (Cyprimi. 
Ibid.  p.  190).  »  Palani  itaqtie  facit  supplicioruin,  qtii- 
bns  Siinclis-imi  martyres  nostri  lorquehaniur,  duplcx 
fuissc  gciins.  Alia  eniinvcroerantordinaria,  videlieet 
exsilium,  spoliittio  boiiorinn  ;  caiensc,  qnibiis  preini ; 
carcer,  qiio  ineludi  ;  besUiC,  n  (|iiilius  devorari;  gla- 
ditis,  qiio  plecti  capiie;  ignes,  qiiihus  cxtiri  solebaiit. 
Alia  vcro  extraordinaria,  niinirttin  longiora,  inulii- 
plicala,  ct  ca  oiiinia,  quic  ingcniosa  crudclilas,  ct 


toriiieiitis  coinpellere,  iit  crimen,  cnjus  accusaiur, 
etiain  mendacio  fiilleiile,  denegcl,  el  ila  ncgantem  al>- 
solvcre?  Totam  porro  banc  arguineniatioiiem  cxpo- 
siiinius  et  examinavinuis  iii  superioribns  nnsiris 
disscrlatioiiibiis  de  Minucii  Felifis,  et  Teritilliani  li- 
bris,  ex  qiiibiis  Cypriaiiiis  eani  dclibassehaud  prnrsns 
iinmerilo  videlur  (Disserlat.  in  Minuc.  cap.  H,  nrl.  2, 
et  in  Terlutlian.  cap.  17,  art.  2). 

Scd  nrget  adliuc  ille,  ac  recle  docei  Chrisiianum 
ad  rejiclcndam  atil  ncgaiulain  religionein  stiain  iiec 
vl,  iicc  loniicnlis  cogendiini,  sed  viiiiendiitn  rationo, 
ac  validis  argumentis  fldeni  ejiis  deslriiciidaiti.  Qiia- 
proptcr  eihnicuin  hominem  sic  coinpcllat  ;  i  Cuui 


9!)9  IN  DIVIM 

;iiiiini  vigoic  coiigrcdcrc,  vii-(uleni  ineiilis  inriinge, 
(Idom  tlcslrne,  d'Sfept;iiionc  si  pole< ,  vince,  vinec 
ralionc.  {Ctjprinii.  ihid.)  i  ICndiMii  siciiii  nsleiulimus, 
csl  Terlulliani  ,ic  Laclanlii  argnniciilnlin,  qinm  isle 
liiiiic  cx|>riinil  in  modiim  :  <  Religin  cogi  noii  polcsi. 
Vribis  poiiiis  ,  (luam  verberibns  rcs  agciid:»  csl,  iil 
sit  volniinis.  >  Dc  liis  an!cm  phira,  nc  nisi  ralliiniir, 
satis  abuiidanlcr  iii  siiperioribns  disscrtalionibiis  no- 
slris  dis|iiilaviiiius  {Laclaiit.  lib.  v  Inslilul.  ciip.  19, 
piuj.  518.  Disseiitii.  iii  Liiclani.  cap.  10,  arl,  5,  el 
in  Teriult.  cap.  19,  ari.  I). 

Quamvis  aulcni  Chrisliniii  cerncrcnt  se  suinina 
omniiiin  inlqiiiiaie  nc  propler  suum  soliiin  noineii  ab 
ethnicis  cnndcmnari  et  Iriicidari ;  liorribilos  lamcii 
criiciatus,  siiie  iilla  iii  persecuiorcs  suos  inalcvolen- 
lia,  scd  tanta  profecto  patientia,  quanta  aniiiii  lorii- 
liidine  perferebant.  Sibi  enini  a  Deo  piu-ccpiuin  csse 
noverant,  ne  odio  liaberent  ulluni  umquani  lioini' 
nem,  ac  ipsos  cliam  inimicos  suos  diligereiit  {Cij- 
prian.  ad  Pemelr.  pag.  197).  Qiiaproplcr  nullam 
reddebant  pro  injuria  vicein,  sed  pro  odiis  benevo- 
lcntiam,  ac  pro  infliclis  sibi  suppliciis  nidnstrahant 
salutis  iler  {Ibid.  pag.  i~i).  Nemo  ilaque  a  lyran- 
nis  appreliensus  reliiclabatur,  iinmo  cxcnniilicaliis, 
glnriabaliir,  et  gralias  agebnt.  Qiia;  quidem  iii  supc- 
riorl  noslra  dissertatione  explicata  suiit  {Disst'i7«(. 
in  Tertutl.  cap.  21,  ari.  1). 

Ncquelamen  illiid  infirmitnii  niit  impolenlias  ad- 
scribenilHin  :  Nimius,  quippe ,  iil  ail  Cyprianiis,  ct 
copiosus  erat  illoriiin  numerus  (Cijprinn.  loc.  cil.). 
Ei  certc  vidimiis  qnniiia  csset  Tcrtulliaiii  lcinporc 
illorum  muliitudo ,  qui  cum  qiiotidie  niulliplicnicii- 
lur,  loiige  plurcs,  dum  aucior  lia;c  scrlbcbat,  procul 
dubio  esse  debebaiil  (Disserlal.  in  Tcrtull.  loc.  cil.) 
Niin  id  ilaque  probnndum  csse  ccnsuil,  quod  oinnibiis 
nolissimum  crni ,  el  gentilcs  niolestissiine  fcrebant. 
Suaigitur  inuliiiudinc  Chrisiiani  facile  poter.ant  gen- 
lilium  ulcisci  criidelitaieni,  qiiemadniodum  a  nnhis 
»dhnc  in  superiori  disscrlatione  denioiisliaiuni  est. 
(Ibid.cap.  2J,  nrt.  1). 

PraEterea  certo  sciebant  borrendani  gonliliiim  iiii- 
manitatem  iion  impunilam  ab  .-cquissimo  judice  Dco 
dimitti  :  i  Paiientcs,  >  idcirco  ens,  inquit  Cypriaiius, 
<  faciebaidc  sccnliira  uliioncsecuritas  (Cyp.  ibid.pag. 
192).>.\tundc,  iiiqnieialiqiiis,sccuriins  taiiLn?Priinuin 
quidem,  qiiia  omnipoieiis  ipse  Deus,  iil  fiitiiriiin  essc  di- 
seriis  soleninibusquc  verbis  promiserai.  Deinde  vero  il  - 
liiinrevera  promissis  stetissc  hincaiicior  nnStcr  conli- 
cil ;  (luod  I  nuniqnam,  inqiiit,  impioruin  scclerc  in  no- 
sinim  nomcn  exsurgitiir,  ut  non  slnlim  divinitiis 
vindicla  comiictur.  (Ibid.)  ,  Nec  id  probalu  difncilc 
sibi  essc  asscrnit,  qm.d  ex  reriim  pnclcrilarum  liis- 
loriis  omnibiis  erat  coinpcrlum.  Sniis  ilaqiic  siiii  snf- 
liccre  exisliinnvit  recentis  mcmorice  proferrc  excni- 
plum,  quo  Dcus  gravissimas  de  Clirislianoriim  pcrsc- 
ciitorihus  rcpctivit  poenas,  <  rninis  regiini ,  jacturis 
opuin,  dispendio  militum,  diniinuiionc  cas-troriini.  » 
Jain  vero  vidimus  bis  ejus  verl.is  denolari  fiineslissi- 
Kiani  Dtcil  imperatoris  ct  lilioruni  ejtis  Decii,  Tr:ijaiii 


C\l'ftI:\NliM  1000 

A  ei  F/riiJci  cl:idoiii  ci  iiioi  lciii.  Qiinin  cvidcns  nirein  cl 
insigiie  fiiciil  illiid  diviiu;  iillioni-i,  i:t  loqiiiiiir  aiiclnr 
iiostcr,  dncumeiilum,  osicnilenius  iii  suhscipnMilidis- 
sertationein  lihriim  Liicii  Ca!-iliirfc'.Wor//ii(j  Persccit- 
lorinn;  qiio  qiiiilcin  aliisqne  pliiribns  cxemplis  pahim 
omiiihiis  fecil  qiinlcs  qiinntnsqiie  Dcciiis  nliique  im- 
mnnissiini  Clirisiiaiiorum  lyranni  poenas  Dco  dcdc- 
rinl.  Iii  aliis  qunqiic  disserlaiionihus  nosiris  mniii- 
fcsic  expcndimiis  (|uam  v:ilidum  ei  iiivictiiin  cx  iis  ad 
vindicnndnin  cliiistinnre  religionis  vcrit:iiciii  argii- 
nieiilum  ducaliir  (  Disscii.  in  Lnc.  Ciccil.  cap.  7, 
art.  \). 

C:\PUT   iV. 

Expemluntur  Cypriani  argnmenta,  quibus  Denieiriunvin 
P      aliosque  geiililes  refcllit ,  qui  Cliristianos  piiblicaruin 
biili,  fdinis.  et  pestis  calamitulum  causain  csse  criini- 
niibantur. 

ARTICULOS  PRIHIS. 

Priinum  Cypriani  argumenlum  ex  mundi  senio  desump- 
tum  examinalur. 

Vidimus  iii  snperioribus  noslris  disscrlalionihns 
quain  sarpc  el  iiiipudenler  cihnici  lihjcccrin'  (.lirislia- 
nos  pnlilicarum  omiiiiim  calnmilaiiini ,  qiiiliiis  inuii- 
diis  vexabaiiir,  ideo  esse  causain ;  (|uin  illorum  deos 
non  vcnerahnntiir  (Disserlal.  in  Arnob.  cap.  (i,  mi. 
1,  seqq.  in  Terlttll.  cnp.  23,  art.  1,  sci/r/.).  Qiinm- 
vis  aulem  toiies  insulsa  illa  friininnlio,  a!i  u- 
ligionis  noslrn;  defensorihiis   fiindilus  cversa   fiiciil, 

Q  qiioiies  ;ih  iisdem  eiliiiicis  rcpciii:i;  Dcniciriaiinni  i:i- 
iiicn  aliosque  iion  piiiliiii  cam  redinlegiare,  ciiin  Cy- 
priniii  noslri  leinpore  munilus  triplici,  biilli,  Inniis  cl 
lioiiendaj  pesiis  cladc  premehatiir.  Cyprianns  iln(|iic 
ad  cos  rursiisrcfcllciidos  hiiiic,  iitiannotnvimiis,  roii- 
scribcre  lihrum  coactiis  esl.  Qiiia  vcro  conini  impii- 
dcntiam,  saiis  superque  ah  nliis  repulsain,  iiovis  (ini- 
husdain  rationum  inomeiilis  comprimii  ,  en  iiiiih; 
soliio  more  nostro  examiiianda  siint.  Priiniiiii  igiiiir 
demonslrat  lias,  aliasqiic  piihlicas  clnilcs,  niit  giMicri- 
tini,  aiit  sigillnlim  spcctatas,  miiiime  quidcm  a  Clui- 
siianis,  sed  nonmiinqiiam  causis  naiuralihus,  ci  loi 
sxpius  inaxiinis  ipsoruinmctgonlilium  scclerilitis,  :ic 
seinper  in  scclcralorum  bo:i;iiiiim  pocimm  c\cit:iri. 
NaUiralihus  autem  cnusis  cas  generaliler  irihiiciulas 

1)  csse  colligi  posse  piilat  ex  seiiio  miindi,  qiicm  ad 
occasum  ci  intcrilnm  vergere  arhitrahaliir  (Cijprian. 
ad  Demclr.  pag.  18(>).  Qiialuor  enim,  inqiiicbai,  iii- 
vcrs;t;  crant  aniii  icnipcst:ites.  Minor  siqiiidiin  cral 
liyeme  copia  imhrium;  a^siale,  solisnagrnntin;  vernO 
tcmporc,  coeli  tcinperics;  ct  nntumno,  liucuuim  fiB- 
ciindilas.  Pra;lerea  aiinini,  argciluin,  alinipic  niolnlla 
iii  visccrihus  tcrr;c  decrcsccbnnt,  ct  uhiqne  dclicic« 
haiit  agricolx,  natiira;  ctmilitcs.  Qtiin  cliam  «  cniios, 
ait  illc,  videnins  in  pucris,  capilli  dcficiuiu  anie  |iiain 
crcscnnl,  nec  a;tas  in  sencctule  desinit.  sed  incipit  a 
senectulc.  (Ibid.  pag.  187.)  >  Dciiique  iii:ixiina  cral* 
moruin  depravaiio.  Atqiie  ex  his  omnibiis  coiicludit 
niiiiiduin  scnescerc,  iicc  iniriitii  cs-c  si  iii  ejiis,  vc;::li 


dOOl  DISSERTATIO.  4002 

in  alioiiim  vivenliiiiii,  sencctuleomnia  degeiKTeni  ct  A  monstraviinus,  fiiisse  creatum,  sed  a  vero  ct  omni- 

poioiiii  Uci),  ciijiis  mitu  cl  arbitrio  omnia  legiinlur, 


denciant. 

Veruni  siculi  iiullus  dubilandi  lociis  est,  fiuin  iiocc 
oninia  veia  sinl,  qux  Cyprianus  lain  aldrmate  asse- 
veral  ;  ita  sanctissimi  Mariyris  pace,  fas  dicerc  nnljis 
sit liac  iion aceidissc, fiiiia  niuiidiis.qui per  lot post ejus 
niortem  sajcula  integer  perseveravii,  jam  luiii  scnuc- 
rat,  el  fini  suo  etat  proximus.  Deinde  vero  auriin)  cl 
argentiiin  decresceliaiit  exhauslis  in  (|uibusdam  laii- 
tiiin  locis,  noii  autem  ubique  terrarum  illorum  vciiis. 
Frcquentiores  vero  bominum  morles  coiiligere  polue- 
ruiit  ex  aeiis  inlcmperic  el  coriuptione,  undc  etiam 
oria  eral  illa  horrend.i  pestis,  qux  omnia  depopula- 
batur.  Pcsiilcntissimus  (|iK)que  acr  enicerc  poiuil,  ut 
plaiie  immatura  esset  in  pucris  canilies,  ei  vires,  qii;c 


el  cui  lio:nines  ct  cieatur;u  omiies  parere  acservirc  de- 
bcnt  {Cijpiian.  ad  Demetr.  pag.  187).  Alqiii  ille  pnc- 
cepit  nuinqiiam  falsos  deos,  sed  se  ipsum  solum  a 
cunciis  Iioininibus  coli  et  adorari.  Nam  «  voce,  »  ail 
Cyprianus,  t  divina  »  jusseral  :  Domimim  luum  adora- 
bis,  el  illi  soti  servies  (Deuler.  cap.  vi,  15).  Alio 
aiitcm  iii  libro  lia;c  lotidem  verba  retulii,  et  iii  Deu- 
leroiioniio  scripia  css;!  lesialiir  ( Cypri/m.  Exliort. 
Marlyr.  piig.  171,  et  iibr.  iii  adv.  Judw.,  §  ii,  pag. 
65).  Iii  graica  aulcm  Senlorum  inierpretatione,  K6pioK 

T5V   Ofov  irou  })-yS//!'.<5.j],    xai  *utiB  //ovu  }ctTf£u7fi{.   At  in 

Maltliiei  el  Liic:e  Evangelioliabeiur,  irf.rauwystt,  ado- 
rabis,   pro  fji,e>)5.,>/;  :  limebis.  .Mibi  vero  Deiis  prolii- 


in  cis  aiigcii  deliebant,  tain(|uain  in  scnibus  minuc-  li  buit  iie  ficii  ab  homiiiibus  dii  ab  ullo  iimquam  co- 


reiitur.  Yeriiin  lameisi  bsec  oiniiia  e\  iiaiurallbiis 
causis  orta  cssc  cvideniissime  probaretur,  iion  miiius 
lamen  cerliim  csl  lanlas  clades  iii  iniprobdrum,  uii 
iiiox  videbinuis,  liominum  accidisse  vindiclam. 

Non  singularis  porro  fiiit  Cypriani  de  proximo 
mundi  fine  scntciiiia,  sed  ipsi  cuin  aliis  divcrsa;  aila- 
tis  P:itribns  coniniiiuis.  Lictanliiis  eniinvero  et  alii 
plurinii,  ut  suo  loco  observavimus,  persiiasum  lia- 
Lucriini  fore  ut  loius  miindus  cxpleto  ab  ejus  ortu 
sex  milliiim  annnrum  iiumero  dcsiruerelur.  Alii  au- 
tcm,  siciili  Tertiillianus,  piiiabanl  eaindem  fore  illius 
alquc  Uomani  Iinperii  ruiiiam.  Alii  tandcm,  nl  Am- 
brOsius  ct  Gregorius  .Magnu.s  qucmadmodiiin  Cypria- 
nus  noster,  prn^dicabant  loties  imindi  fineiii  immi- 


laiilur.  IIxc  aulem  ipsa  suiii  cjns  cilala  a  Cypriano 
verba  :  iVoii  criiiit  libi  dii  aUciii  absque  me  {Exod., 
cap.  20,  5).  Eadeiii  iii  alio  libro  repelit  (Cyprian. 
Exliort.  Marl.  ibid.),  qux  Seniores  graicc  sic  reddide- 
runt :  OJx  Sjovrci  »»/  ("toi  irepai  a//v  ifiid.  Latiiic  vcro 
in  Vulgiita  :  Nun  liabebis  deos  alieiios  corum  me.  Laii- 
dalus  quoque  ab  eodem  aiiciorc  iiosiro  llieremias  Ju- 
dxis  ca;ieris(|ue  oiniiibus  aniiuniiaverat  missos  a  Deo 
Propbelas,  qui  illos  commoiiefacerent  iram  ejiis  Iioc 
impio  alienorum  dcoriim  culiu  provocari.  Nolile,  in- 
qiiiebal,  diis  alieiiis  scrvire,  ilIo»qiie  adorare  :  Ne  in- 
cilelis  me.  in  operibus  nioniwm  veslrarum  ud  disper- 
dendos  vos  {Hierem.  xxvi,  G).  Totidem  anicm  hxc 
verba    alio    in   libro    relulit  {Cyprian.   adv.    Judw. 


nere,  qiioiies  piiblicis  famis,  peslis,  et  aliis  exiraor-  C  '"''•  i.  §  2,    pag.   21 ;  Idem  ad  Demeir.  pag.    189); 


dinariis  calamiialibiis  vexabainr  (Dissert.  in  Lactant. 
cap.  29,  arl.  1 ;  et  in  TeriuU.  cap.  15,  art.  1  et 
cap.  21,  flr(.  1;  Aiiifcros.  libr.  y.;  Expusit.  in  Luc, 
§  10,  pag.  1306;  Gregor.  Homit.  33  in  Evaiigel. 
pag.  1612).  At  ne  in  animum,  quscso,  liium  facile  in- 
diicas  id  abillis  oiiinibiis,  tamquam  cerluni,  acmininie 
dubiiim  pronuniiari,  qnod  .soli  Deo  cogniium  esse  cer- 
tioribus  Chrisli  verbis  didicerant.  At  quia  videbant 
qiixdam  accidisse  prxniinliala  ab  eodem  Cliristo 
mundi  labenlis  signa,  de  his  monendos  esse  Cliristia- 
nos  existimaveruiit,  nt  de  siibsecuturis  plane  in- 
ceiti,  sanciiorem  vilam  ducerent,  ncc  sibi  promilte- 
rent  longiorem.  Ex  publicis  porro  calamitaiibus,  quem- 
adraodum  cx  mnrum  corruplione  niillus  cerlo  con- 


graece  vero  Se|iluaginia  :  dTOt  /-<^  T<pop-/.:^»jT!  /m  tv  tmc 

ipyotf  Twv  x^t/^uiv  U//WV.  toD  xaxwTat  u//ocj.  In  Vlllgala  ail- 
lem  lcgimus  :  Negue  mc  ad  iracundiam  provocelis  iii 
operibus  nianuum  veslraritm,  ut  non  affligam  vos.  Sed 
eo  gravius  erat  geniilium  scelus,  quod  non  soluni  fal- 
sosdeos  colereni,  ac  verum  el  unicuin  Deiim  asper- 
narentur,  sed  Cbristianos  ciiam  illum  colentes,  contra 
omnia,  uti  vidimus,  hiimana  et  divina  jura,  iiec  au- 
dilos  umqiiam,  nec  dcfensos  fondemiiareni,  ac  qiii- 
buslibct  necarent  s^uppliciis.  Jure  igitiir  nierilo  Dcus 
tanla  illorum  ini(|uilate  el  impielate  offensus,  Iia^c  ct 
alia  plura  ipsorum  crimina  piiblicis  calamitaiibiis  vin- 
dicavit. 

Veriim  enimvero  prseler  iilramque  illam   idolola- 


ficere  umquam  poliiit  proximum  esse  mundi  finem.  D  triae,  ac  summa;  injiisiiiia»  atrociiaiem  :  «  Innotenlia, 


Al  nemo  quoque,  iili  pulamiis,  nsgare  potest  rectis- 
sime  a  Cypriano  nostro  concludi  publicas  cnlamiiates 
commotas  fuisse  gravissimis  gcnlilium  flagiiiis,  scc- 
leribus,  superslilionibus  impiis,  ac  communi  moriini 
corruptela.  Qiiomodo  aaiem  scciindiim  hinc  ille 
eruat  argumentum,  jam,  si  placet,  expendamiis. 

ARTICULUS    II. 

Quam  lucutenter  Cyprianus  demonstrel  publicas  cala- 
mitates  non  ideo  accidisse ,  quia  Clirisiiani  verum 
Deum  venerabanlur,  sed  quia  elhnici  (alsos  colebant 
deos ,  el  aliorum  gravissimorum  criminum  rei  erant, 
■ubi  dc  servorum  poenis. 

^Consial  saiie  nmnduni  non  a  sc  ipso,  ut  alibi  de- 
Patrol.  IV.  S.  Cyprian. 


ait  auclor  noster,  dcfecerat  iii  foro,  jiisiilia  in  jiidicio, 
in  amicitiisconcordia,  in  moribusdisciplina  {tbid.pag. 
186).  >  I.ongc  vero  fusiiis  lisec  proscquiliir  in  siio  ad 
/>(/iia(umlibro,ubi  rationesredditcuripsc.missoncfan- 
dis  etbnieoriim  supersiitionibus  nuntio,  chrislianam 
religionem  amplexaliis  fueril  :  <  Incisa;,  inquit,  sint 
licet  leges  duodecim  labulis,  et  publice  sere  prsefixo 
jura  pra;scripta  siiit,  inler  leges  ipsas  delinquitur,  in- 
ter  jura  peccalur.  Innocentia  nee  illic,  nbi  defenditur, 
reservatur.  Ssevit  invicem  discordanlium  rabies,  et 
inter  togas,   pace  rupla,  foriim  litibus  niugit  insa- 

num Flagrant  iibique  delicia,  et  passim  mulli- 

formi  genere  peccandi,  per  improbas  menles  nocens 

32 


mo 


IN  D.  C"VPRIANI  OPERA  lOOi 

^irusopcratiir Essejam  inlernocentes  iimoxium,  A  exigit.  Reliiclantem  iiaqiie  nec  obedienlem  quaiulo 

•    •  -«.  -  i^.       corripil,  is  ipse  servus  poen.iruiii  suaruiii  cansa  est. 

Qii.inlo  igilur  niagis  sceleraii  iKiiiiiiies  piiblicaruin  ta- 
lamiiatum  c.nusa  siini,  qui  reliclo  vcro  Ueo,  reriim 


crimeii  esl.  Malos  quisquis  non  imiiauir,  ofrcndit. 
Consensere  jura  pcccalis,  el  coepil  licilum  csse,  quod 
pubiicuincsl(%pna/i.  adDoiml.  pag.  7  et  seqq.)  >  Ctc- 
tera  vero,  qua;  hic  iranscribere  longius  forel,  il)i  le- 
gere  poieris.  Quam  aulein  Iutc  vera  sint,  si  quis  dubi- 
tarc  pdssil,  ex  iis  cerlior  ailhuc  fiel,  quae  in  superiori- 
bus  noslris  dissertatiunibus  de  corruplissiiiiis  eihnico- 
rum  inoribus  sacpius  observala,  ac  paulo  post  dicenda 
sunt. 

Etbnici  itaque,  cum  lol  lanlisque  criminibus  divi- 
ims  et  humanas  leges  mira  plane  audacia  ei  lcmeri- 
late  everlerent,  conqueri  saiie  non  polcraiil,  quod 
Deus  ipsos  publicis  cladibus  casligaverit.  Sed  eos  iii- 
super  Cyprianus  obvia  oinnibus  domini  et  scrvi  coin- 


oinnium  doniinoet  moderatoic,  ac  spretis  et  labtfae- 
talis  omnibus  cjiis  lcgihus,  f;ilsos  doos  coluiil,  et  in 
onini  scelerum  geiiere  volutanlur !  At  bi  uon  quidein 
Clirisliani,sed  Genlileseranl,  qnorum  idcirco  iiiiquis- 
sima  erat  de  piiblicis  cladibiis  conqueslio.  Quaprop- 
ler  rccle  Cyprianiis  illos  sic  urgct  :  «  Ncc  ditalis 
iiiala  accidere,  quia  dii  ve^tri  a  nobis  iion  colunlur  : 
scd  sciatis  (ila  in  aniiqiiissimo  codice  Colberiiiio) 
lianc  iraiii  Uei  esse  censuram,  ut  qui  bcncriciis  noii 
inlelligitiir,  vel  pl.igis  iiilelligatur  i  (Cypriflii.  ad  Deiiieir. 
]Hig.  191).  Sed  ba;c  magis  adhiic  clara  et  perspicua 


puraiione  plaiie  revincit.  Si  tibi  sil  servus  conlHmax,  B  fienl  ex  iis,  qusc  ille  desingulis  cladibus  dixil,  c«  nuiic 
proterviis,  infldelis,  et  qui  jussis  luis  non  obtempcrot,      explananda  sunt. 


uonne  illuin  «  Hagellas,  i  aii  Cyprianus,   «  verberas, 
faine,  siii.nuditate,  ferro  frequenlerclcarcere  affligis 
cl  crucias  (Ibid.  ad  Demeir.  pag.  188)  1  i  At  numquid, 
iiiquieialiquis.fasdoininis  fuitlam  mulliplicibus  puenis 
scrvos  suos  casiigare?  Eiiain  inquimus,  etaliispluribus 
qiias  Plaulus  bis  versibus  exprcssit  : 
PerGdix  laudes,  gratiasque  habemus  merilo  magnas, 
Cum  iioslris  sycopliautiis,  dolis,  asluliis<|ue, 
Scapularum  cbutiaenlia,  virlute  uhnoruin  [al.  hunieroruui) 

(frcli 
(Jui  adversum  sUmulos,  laniiiias,  crucesque,  compedesque, 
Nervos,  calenas,  carceres,  niimellas,  pcdicas,  boias 
Iiidoctoresque  acerriuios,  giiaros(|ue  uoslri  tergi , 
Qui  s£pe  aiite  iu  uoslras  sca|<ulas  cicalrices  iudideruat. 

Sed  alius  quispiam  a  iiobis  poslulabit  cur  ibi  Cypria- 


ARTlCULtS   III. 

Quomodo  Cyprianui  probaverit  neutiiiiiam  ChriHianos, 
scd  Cenlites  bettorum  fiiisse  causain. 
Magiia  quidem  eral  etlinicoriim  de  bellis  exposlula- 
lio,  sive  ul  Cy|iriani  verbis  utamur  :  Hostem  qnereris 
exsiirgere  (Cijprim.  ad  Demeir.  pag.  189),  qiii  Roina- 
nuin  iinperium  vastabat,  el  depopulabaiur.  Al  ccrlc 
id  ininime  quidein  tribiienduin  eral  Cbrisliaiiis,  scd 
his  ipsismet  gcnlilibiis  ;  Qiiibus  quasi  etsi  hostis,  ail 
adliuc  aiictor  nosler,  desil,  esse  pax  iiiler  ipsas  togits 
possil  (Ibid.).  Togarum  auleni  noiiiine  onlnes  Roma- 
iios  magistralus,  prx'sides  et  judices  logatos  coniprc- 


iius  addiderit  (erro.  Numquid,  inquiei,  domini  scrvos  C  liendit.  Jain  eniin  vidimus  quanla  inier  eos  esseiit 


suos  occidere  impuiie  poterani?  Respondemiis,  aiiti- 
quissirao  jure  Romaiio  domiiiis  revera  conccssain 
fiiissc  in  servos  vita:  ct  necis  poiestatcm.  Posiea  ta- 
nien  Adrianus  imperator,  tcsle  Sparliaiio,  non  solum 
vctuit  ne  servi  a  dominis  occiderentur,  sed  ju.^sit 
ctiain  a  judicibus  domiiios  coiidemnari,  qui  in  servos 
suos  acerbius  auiuiadvertisse  coiiviiicerentur  {Spar- 
liaiius  itt  Viia  Adriaiii ,  posl  med.  Cod.  Thcodot.  lib. 
IX,  til.  11,  de  Einend.  seru.  Leg.  \  el  2,  pag.  7!l).  In 
libris  vero  Inslilutioiium  fii  meiitio  dala}  ab  Aiiloiiino 
Icgis,  qua  i  qui  sinc  causa  servnm  suum  occiderii, 
iion  minus  puniri  jubelur,  quam  si  alieiium  servuiii 
occideril.  Sed  et  major  aspeiilas  domiiiorum  ejiis- 
d^;m  principis  cuusliluiione  coercetur  >  (Insiiiui.  iib. 


dissldia,  et  dissensiones,  quanta  avariii.TC  et  iiijiistiliic 
crimina,  quibus  honiiiies  crudelius  quani  bcllo  sxpe 
gxpius  vexabantur. 

lluc  accedit,  quod  :  t  Eisi  exlieina  »  (anliquissimi 
iiosiri  aliique  nianuscripli,  el  editi  codices,  externa) 
(  dc  barbaris  arma  et  pericula  compriniaiitur,  i  iu- 
lerna  taineii  et  domestica  bella  airocius  gcrcbautur 
(  calumniis  et  iiijiiriis,  i  quibus  in  aliol-um  bbiia  iii- 
vadebaiit.  Noniie  eniin  niinus  reipublica:  damnum 
bellis  iiiferebatiir,  quam  cum  i  a  iiocenie,  >  uli  illc 
ait,  «  criiiien  admiltilur,  ncc  iiinocens,  qiii  vindicfct 
iiivcnitiir,  de  accutaiore  vel  judice  melus  nulliis?  Im- 
puiiitatem  coiiseqMUiitiir  niali;  dnm  iiiodesli  taceiit, 
tiiiieni  coiiscii,  veiieunl  judicatiiri  (Ibid.  pag.  190).  i 


I,  /i(.  8;  de  his  qui  sui).  Deiiiuiii  Constaniinus  Magnus  1)  Sud  de  his  ubciius  ad  Donalum  lia>c  scripsit  in  verba  : 


boc  doininoruni  jus  iii  servos  duplici  lege  plane  peni- 
lu^que  abslulil,  ac  pra;lerca  prohibuit  ne  dirius  um- 
quam  iii  eos  sa;viieiil.  lu  titato  auleni  cndice  Theo- 
dosiano  Iiabes  uiramiiue  illani  legem.  C.i;terum  qiiani- 
vis  Cypriani  adhuc  leiupoie  domiiii  potuisscnt  servo.s 
suos  inierficere ,  nobis  lanieii  haud  a;gre  persnadebi- 
lur  iiomine  (erro  non  lia;ic  uiique  poteslatcm  desi- 
gnari,  sed  poiius  quad;iin  inslrumeiita  lerrea,  quem- 
admoduiu  memoralas  a  Plauio  lamiiias,  seu  c.inden- 
ics  a;ris  el  fcrri  labellas,  quibusservi  ercruclabantor. 
C^lerum  lamelsi  dominus jus  vila' et  necis  in servniii 
buiira  iion  habcat,  ab  illu  niliilomiiins,  qui  cjusdem 
cura  ipste  ualurx   e^l ,   debitum  scrviiuiom    Hierilo. 


(  Flagr.int  iibiquc  delicia Ilic  iesiamcntnm  sub- 

jicii,  illefalsum  rapiialilraudeconscribii.Hic  alccniiir 
haicililalibusliberi,  illic  boiiis  doiiaiiluriilioni.Inlmi- 
cus  insiiiiul.il ,  calumiiiator  iiiipugnat ,  teslls  iiif;iltial; 
utroliique  grassalur  iii  mendaciuin  criminum  prosti- 
tut«  vocis  vciialis  audacia,  cum  intcrlm  notcntcs  ncc 
ciiiii  iiinoceiilihiis  percuiit.i  (Idem  ud  Donat.  pag.  7.) 
Qiiia  ergo  taiilus  erat  legum  conlemptus,  taniaqile 
gravissimonim  etiam  crimiiiuin  impuiiit;is  :  «  Nullus, 
ait  ille,  delinqiicndi  metus  »  (hoc  vcrbuni  in  pluribus 
inaiiiiscripiis  exeinplaribus  dcsideralur)  «  Vel  pudor 
csi ;  ct  sic  peccaiur,  quasi  magis  pcr  ipSa  peccala 
jdaceatur  (/rftfm  ad,pemetr.,  pag.  189).  i  Quid  crgo 


1005 

mirum  si  tnt  lamque  impii  et  flagiliosi  liomines  nbi-  A  roemiis  Iikc  pronuntiat ; 

(jue  repcrli  fuerinl?  Quid  niirum,  si   morliferum  'ca- 

piit  iiiipudenier  exliileriiit  cfaisarii,  et  veneflci?i  Quid 

iiiiruin,  si  visisunt,  i  in  mcdia  civiiate  sicarii,  tam  ad 

pcccandum    priecipitcs,    quam  impune  peccanles?  i 

{Ibid.  pagA90.)  At  de  liis  facinorosissimis  liominibus 

in  supcriori    dissertatione   actum   est  (Dissertat.  in 

Teilnll.  cap.  24,  art.i).  Quis  autcm  dubitat  ba!C  in- 

lestina  bella  longe  pejora  fuisse  externis,  quae  in  ex- 

tremis  Imperii  Komani  fiiiibus  gerebantiir  ?  Sed  vide, 

quaiso,  utrum  bis  verbis,  cxlenia  de  barbaris  arma, 

ad  ca  poiissimum  collineaverit,  quibus  Dccius  aliique 

Iniperalores,  qui,  ut  supra  vidimus,   cum   in  Chri- 

stianos   acrius    saevirenl ,   ad   internecionem  c;csi , 

morte  sua  dederuiit  crudeliiatis  suae  poenas. 


DISSERTATIO.  -  1006 

(  Captans  annonam  male- 
dictust>iplebeesl(Gr£^.  ibid.  Cypr.  lib.  3.  adv.  Judce. 
§  61,  pag.  82);  »  aut  sicut  in  Viilgata  legimus:  Qui 
abscondil  frutnentum,  maledicitur  in  populis.  Neque 
divinis  tanlnm,  sed  bumanis  legibus  hsec  crudelitas 
damnalur.  Teslem  enimvero  Paulum  jnrisconsulium 
babemus,  qui  scriptum  reliquit :  i  Annonam  attem- 
perare  et  vexare  vel  niaxime  Uardanarii  solent , 
quoriim  avarilia;  obviam  ilum  est  tam  mandatis, 
quam  constiiutionibus.  >  (Digest.  lib.  l%,  titul.  11  de 
Exlraordin.  Crim.  leg.  6.) 

Verum  duri  et  ferrel  illi  gentiles  has  sequissimjis 
leges  pessnmdederuni,  ac  flocci  pra;terca  habuerunt 
salutaria  Dei  monita  ,  quibus  sacri  ejus  proplietai 
fuluram  ,propier  eorumdelicta,  famem  prsedixeraut. 


At  ba;c    bella ,    inquit  Cyprianus ,   nec    fortuilo  B  Quid  cnim  citata  a  Cyprlano  {Cyprian.  ud  Demetr. 

p.  187)  hac  Aggaei  prwmonitione  clarius?  Ko  quod 
domus  mea  deserta  esi ,  vos  autem  sectamini,  tiiixsr! 
(Viilgaia,  feslinalis)  unusquisque  in  domum  suam,  prop- 
lerea  absliuebit  cKlum  a  rore,  et  lerra  protrahet  pro- 
creationes  suas,  el    inducam   gladium  super  terram  , 

xai  hiia  fiOiifa.U-/  iiz'i  rJv  y7.9.  Vulgala  :  Et  VOCavi  sic- 

citatem  super  terram,  ei  super  fritmentum,  el  super 
vinum,  el  super  oleum,  et  super  homines,  et  super 
jumenta,  et  super  omnes  labores  manutim  eorum  {Agg. 
cap.  !  f  .  Q  et  10).  PriBdixerat  igilur  fuluram  terrai 
sterilitatem,  propterea  quod  bomines  relicluri  erant 
domum  Dei,  id  est,  ejus  cultuin,  seu  domuni,  in 
qua  coli  solebat,  ut  abireiil  unusquisque  in  domum 
suani ,  in  qua  idola  falsosque  deos  venerarentur. 
Qua   ratione    Ctjprianus    ostendat   non    CftrijIiflHOs ,  (,  Q^g^^ij.  ^mg^  Cyprianuj^  SepluagiiUa  seniores  se- 

ciitus,   dixcrit    gladium  ,    eo    nihilominus    nomine 


aliquo  casu  ,  nec  iii  Christianorum  ,  sed  Genlilium 
qui  Deum  irrilaverant,  ullionem  gesta  suiit.  Nam 
(  claruni  est,  ait  ilie,  ct  manifestum ,  quia  iion 
per  nos ,  sed  pro  nobis  >  (iia  antiquiorcs  et  me- 
lioris  not.-c  codices)  (  acciduiit  cuncta  ista,  quse 
de  Dei  indignaiione  descendunt  {Cyprian.  ad  De- 
metr.  pag.  192).  »  IliE  igitur  bellorum  clades  nou 
conligerunt  i  per  nos,  »  id  est ,  nuslri  causa, 
ct  quia  falsos  deos  non  colimus :  sed  (  pro  no- 
bis,  I  quaiidoquidem  Deus  Iiis  bellis  ulciscebatur 
nostras  iiijurias  ,  ac  persecutores  nostros  puuiendu, 
optatam  reddebat  Ecclesiis  nostris  pacem. 

ARTICULDS  IV. 


sed  gentiles  slerilitaiis  et  famis  esse  causam. 

Clamabant  adliuc  eibnici  se  fame,  agrorum  sie- 
rililate ,  et  frugum  inopia  idco  eiiecari  quia  Cliri- 
siiaiii  illorum  deos  non  venerabaiilur  {Cyprian.  ad. 
Demetr.  pag.  189).  Sed  insulsa  plane  erai  Iiaic  sc- 
ciiiida  illurum  querimonia.  Verus  cteniin  Deus  vo- 
luit  hac  publica  calamitate  inundum  affligi ,  non 
quidcm  propler  Clirisiianos,  qui  illum  pie  colebaiit, 
ejusque,  parcbant  pra;cepiis,  sed  propter  ipsosmet 
Genliles ,  qiii  illum  verum  Deum  esse  negabaiil, 
ac  gravissimis  semper  la;debant  sceleribus.  Tanta 
siquidem  plaga  etsi  a;quo  Dei  jiidicio  mundiis  pcr- 
cuteretur,  non  indc   lamen  eilinici  facii    suiit  mc- 


signiflcatur  haud  dubic  siccitas  el  steriliias,  qua 
mors  bomiiiibus  inferebatur. 

Quapropter  lianc  subjuiixit  prophetae  Amos  va- 
ticinalionem  :  Et  pluam,  Sepiuaginta  u») /Spifw,  Vul- 
gita,   sicuti  paulo  post :   Et  plui  super  nnam  civi- 

tatem,  et  sjiper  aiiam  non  pluam ei  congre- 

gabuntur  dum  et  tres  civitates  in  unam  civitatem  potandm 
aquaicausa,  el  non  saliabunlur.  Et  non  convertimini  ad 
dicit  Dominus{Cygrian.ad  Demetr.  pag.  IM.Amos.  cap. 
IV.  ^  .  17  e(  seqq.).  Tantum  aulem  abest,  ut  tum  se 
coiiverterint  ad  hunc  vcrum  et  unicum  Deum ; 
qiiin  polius  euni  gravius  offeiiderint  non  taiitum 
famis  ei  sterililatis,    sed  pesiis  qupque  acerbius  sa;- 


Jiores.   Avari   quippe  liomines  ul   frumenta   carius 

venderent,  claudcbant  liorrea ,  pauperesque   fanie  D  vientis  tempore,  uli  jam  deraonstrandum  esl 

absumi    malcbant ,  qiiam  eorum   iiiopia   opes   suas 

iioii  augeri.   Majorem  ilaqiic  et  multo  cnideliorem 

famein  faciebat  corum  rapacitas   et  avaritia,  quam 

terra;    sterilitas.  Ecqiiid    namquc,  ut  recte   arguit 

Grcgorius  Nazianzenus  ,   «  gravius   atque  acerbius  , 

quam  crudeliias,    cupiditasque  inexplebills  corum, 

i|ui  friimcntum  iiabent?  obscrvant  enini  temporum 

difficullales  ,  el  famemncgotianiur,  alque  ex  alioruni 

calaniitaiibus  messein  faciunl.»  {Creg.  Naz.orui  20, 

png.   558.)  Quamobrcm   immansueti  el   feri  boini- 

iies,  qui  oinneni  exuerani  liuinanitaiein,  el  Deo  et 

CTtcris   lioniinibiis  delcsl;ibilcs  sniit.   Nam  Salomon 

jn  cilatis  ab  eodein  Gregorio  et  Cypriano  nostro  pa- 


AnTlCULUS  v. 

Tnnlum  abesse  ut  elhnici  Deum,  eorum  criminibus 
offensum  ,  curaveriut  peslis  lempore  plucare,  quin 
poiius  illum  gravioribus  flagitiis  irritaverint. 

Observatum  a  nobis  jam  IViil  quam  lioiTendnm 
el  inauditum  bacienus  in  inodum  calamiiosissima 
pisiis,  uti  Cyprianus,  Eusebius  ,  et  alii  niemorant, 
oniiiia  depopubireuir  (Snpr.  cap.  1,  ari.  5).  Scd  qiiid 
puias  luuc  actum  ab  ethiiicis ,  qui  Cbristianos  liiijus 
tcrii;e  cladis  accusabaiil?  Num(|uid  inde  facti  suiit 
nicliores  ?  Miniine  qiiidem.  Deum  ciiiiiivero,  qticin 
proptcr  sua  fliigiiia  ad  cos  Iiac  borribili  pcstc  cas- 


1007 


IN  D.  CYPRIANI  OPERA 


1008 


tiMiidos  coegeijnt,  novis  iicc  salis  umquam  deles-  A  conquesii  sunl  eosfrustra  his plagis  cacdi  ei  veibcraii, 


landis  irrilalwiit  sceleiibus.  Nani  «  cuni  pesto  ipsa 

cl  liie,  ail  Cy|iriaiius,  vel  delecia   suni,   vel  aucia 

criiiiiii.i  siiigulorum,  dum  nec  inlirmis  exliibelur  mi- 

scriciirdia  ,   el  dcfuiiciis  avarilia  inliiat  ac  r?piiia.  » 

{Cyprian.   ad  Demetr.  pag.   189.)  Du|)lex  autcm  ar- 

guil  geniis  scelcrum,  iii  qu.*  lam   crudcles,   quain 

avari  lioniiiies  palam  niehant.  Primum  enira  sunima 

crat,   et  dictu   horribilis    illorum  in  «grolos  ,    in 

morientcs  ac  mortiius  inliumanilas.   Nullum  ipiippc 

rcrcbant    pcste    hiboraniihus  auxilium,    morientcs 

plane  penitusque  dcserelwnt,  fiigiebant  morienlium 

funera  ,cl  corpora  niorliiorum,  non  secus  ac  caiium, 

iiisitpulla  relinqiiebant.  Sed  h:cc  Ponlius,  Cypriani 

diacuiius,  etoculatus  lestis,  tam  naiivis,   quam  Ira- 

gicis  coloribus  depiiigil  :  c  Ilorrere,    inquit,   omnes  B  liebatnr,  si  Clirisiiani  averiere  noii  poliierunt,   cas 

fugere,  viiare  coniagium  ,  expimere  suos  impie coiiabaniur  piis  operibus  lcvare,  aut  ab  omnipotenlc 


qui  nec  doliieruiil,  ncc  volnerunt  recipi'rc  disci- 
pliiiam  (Uierem.  cap.  ii  ^  .  50).  Qiiid  igitur,  ait 
Cypriaiius,  ab  iis  actum  iio.i  essct,  si  percnssi 
non  fuissent  ?  Nonne  facinnrum  impunitaie  crevisset 
peccaiuli  andacia?  Et  lixc  (|nidem  siiiit  argninenla, 
quibiis  auctor  nnster  plaiie  dcmonstrat  gcnliles  pu- 
blicaruii)  calamitatum  cssc  causam,  miiiimc  vcro 
Chrisiianos,  uli  adliuc  probanduin  est. 

ARTICULUS  VI. 

Quanla  misericordicc  opera  Christiani  exliibuerint  qui' 
buslibet  pesle  infeciis   morientibus,  ac  moriuis. 
1'ublicas  c^laniitates,  (|iiihiis  mundus    propter  tot 

ac  lanla,   ut  diximiis,    elhnicorum    criinina  concU' 


Jaceliant  inicrim  lota  civitate  iion  jain  corpora,  sed 
cadavera  plurimonim  ;  ct  misericordiam  in  se  tran- 
scuntium  conlemplatione  sortis  miitiix  llagitabanl. 
Nemo  respexit  aliud  prdsterquara  luera  crudelia. 
Nenio  siniilis  cvenius  recordaiioiie  Irepidavit.  Nemo 
lecil  alieri,  quod  sibi  fieri  voluit  (Poii'.  in  Viia 
Cypr.  pag.  5).  >  Eadem  qnoqiie  de  iisdein  Gcnlili- 
bus  scripsit  Dionysius  Alexaudrinus  :    No7:Tv  ipxoi^i- 

viUf  otTu-DyvTo,  xaia-jriycuyovTOjif  ytiTiroyf,  xocv  T«t?5  65o/f 
ifipi^XTOuv  ri/jLtOvi,rA{,  y.tti  v-xat,\)(  ocrip^uc  otTreffKufietit^cvro  * 

TYV  TOU    ^avcCTOU    «(au09iv,    XAJ    XUtVOivtoLV    ixTp:u6/4rvol,    ^v 

ejx  i)V  «oD«    /t>ixavt>>yM!vott    bxXXvxi   faSioy  :   t  EOS   qui 

xgroiare  inceperant  exiurhabant,  cliarissimos  refti- 


Deo  obiincre  niodiim  illis  imponi.  Nain  dicbiis  ac 
noclibiis  (jiigiter  atqiic  inslnnter,  >  :iit  Cyprianus, 
illuiii  precabiiiiiur,  <pro  arcciidis,  hosiibiis,  ei  iiiibri- 
biis  impetrandis,  vcl  nufercndis,  vel  tcmpcraiidis 
adversis,  ct  pro  pace  ac  salule  vcsira,  >  id  csl  Genii- 
liuni  {Cyprian.  ad  Demetr.  pag.  195).  Ibi  sulcin  ab 
Oxoiiiensi  cdilioni  piwfeclo  stibnolalur  his  verbis 
Cypriaiiiim  rcspexissc  ad  meiiioraliile  Cliristianoriiin 
facinus,  qui  suh  Aurclio  inipcraiore  imbrem,  de  qiio 
nos  in  superiori  disserlaiione  egimus,  exercilui 
oinnino  nccessariumdiviiiitus  impetravcruni.  Verum 
qnia  Cyprianus  dixit  Clirisiiaiios  <  jugitcr,  alquc 
instanler  >    Dei    imploravisse  miscricordiam,  iinnne 


gicbant,  co.-que  in  viis  semiiieces  destituebant,   aut  C  bis  verbis  quotidianas  potius  denotavit  illorum  prc- 


mortuos  iiisepullos  prujiciebant  aversantes  mortis 
participaiioiiem  ac  socictalein ;  quam  lamen  liccl 
multiplici  adliibita  cautionc  ac  diligenlia  ,  eviiare 
non  poi<;raiit  {Eiisf.b.  lib.  vii  llistor.  Eccles.  cap  22 
pag.   269).  > 

Sccunduiii  vcio  horiimce  liominiiui,  oinni  Iiuma- 
nitatis  sciisii  plnnc  desiitutoruin,  flagitii  genus, 
ncc  priorc  minus,  illud  fuit,  quo  morienles  ideo 
dereliipiissc  videbanlur,  »  iic  possenl,  dum  curantur 
cvadcrc  {Cyprian.  ad  Demelr.  pag.  189).  >  Non  cniin 
eupiim  optnbani  saiiiialcin,  scd  iiiorlcni  celcrriuiani; 
iit  iii  coium  buna  ct  ricoltaics  ciiitis  iiruercnt. 
Nemo  quippc ,  ui  mox  citatus  a  imbis  Pontius  di- 
cebat,    aliud    rcspexit,  qnnin  lucra  ciudelin.    Ncque 


ces,  quibus  et  privatimet  puhlice  in  suis,  iili  adliiic 
annotavimns ,  synaxibiis  Deum  pro  impcraloribus, 
et  s.tciili  sialu  ornbant  {Dissertat.  in  Terlull.  cap  19, 
arl.  2  ei  cap.  23,  ari.  i,  Ibid.  cap.  15,  nrt.  1). 

Quania  autcm  erat  ctbnicortim  in  sodales  suos, 
pcste  laboranies,  aut  morieiitcs,  aiit  morluos,  uti 
inox  diccbainus,  inliumaniias,  et  avarorum  homi- 
nuiu  crudelitas  insatiabilis ,  innta  erat  in  cos  Cliri- 
stinnorum  pietas,  charitas,  et  commiserniio.  Yiloe 
cniin  siix  pcriciilo  omnc  xgris  ct  inoiiuis  auxilium 
tiileriint.  Cyprinnus  ciiiinvero  congrcgat:iin  proiinns, 
uti  Puiilius  iinrrai,  plebein  i.ibi  cominissnm  tanla 
eloqiienti^c  vi  ad  exliibenda  .Tgroianlibus  omnia  nii- 
scricordi;c  opera  aJhorlatus  esl,  iit  qua;  a  Cbri- 


idcerledissimulabanl.  Etrniin  <  pradandi,>  aiiadhiic  J)  siiuuis  pcrsolota  fuerunt,  vix  possint  explicari  {Ponl. 

Cyprianus,  <  dissiniiilatiu  niilla,  iitilla  cunctatio,  niilla 

roriiiido »    {Ibid.   pag.  190).    Scd   cos   vidcrc    crat 

passim   discurrenles  defuiicloriim    hoiia    rapicntes, 

ct  occupanies.    No    quis    vcro  aliiis,    pnri  avariiia 

biaiile  illoriiin  rapiiias    prajvftrleret,    praisto    eraiit 

falsarii,  (pii  iiiorienlium   ict.imenla  f.ilsa   supponc. 

hant,  ea(|ue  judicum,    prciio  corruiioruin,  aiictori- 

laic   lamquam    vcra   confesliin  nppiobalmiitur. 

Tanlum  igitur  abest  ut  improbissiini  homincs, 
toi  lauii-qiK;  d.idilMis  vcxati,  resi|iisccrcnt,  quin 
iram  Dei  noii  timenles,  gi:\vioribus  flngitiis  illnm 
in  sc  scmper  acriiis  coiiciiibnnt  (/fcii/.  pag.  m). 
Mcriio    iuquc  cilaii  ab  auctoro   iiostio    Propheiac 


in  Yii.  Cypr.  pag.  5  et  6).  Siugulis  enimvero  pro 
siia  qualitale  dislrihutasunt  ministeria,  qiiibus  opem 
suampeste  inlectis  conferrcnt.  Nulla  vero  interposila 
inoia,  divites  ea  omnia  qua:  cgcntibus  necessnria 
crniil,  mira  liberalitatc  largiebanlur.  Paupcriores 
auiem  mercedem,  diviiiis  omnibus  cbariorem,  la- 
bore  suo  subminislrnhnnt.  Sed  in  boc  incompnra- 
bilom  Tobiae,  ciijus  venia  Pontius  illiid  dictiini  vo- 
luil,  in  lioc  superabant  piclalem,  qiiod  liiscc  ini- 
scricordix  officiis  connbaniur  non  Inntiim  dnnios- 
ticos  (idei  sublovnrc,  sed  sibi  etiam  inronsissinios 
geiililes  quos  eliam  mortuos  non  sccus  ac  Cbii- 
stinnos   mandabant  scpuliiirx. 


1009 


DISSERTATIO. 


1010 


Ai  Dioiijsius  Alexaiidriiius  lioRC  fiisiiis  cxplicat.  A  bilis  virlus,  laeia  paticniia,  fides  flrina,  et  promissai 


riuriini,  iiii|iiit,  duin  xgris  assidue  niinistrantes  re- 
slinicruiil  coruiii  valeliidiiieii),  ipsi  l.ini  sancla  qiiam 
gloriosu  iiiorie  intericrunl.  Alii  posieaqiiiini  niorluo- 
rum  oculos  et  ora  clausissciit,  poslqunni  illorum  cor- 
pora  suis  liumeris  b.njulassenl,  lavlsseiii,  composuis- 
senl,  ac  solilo  niore  ornavissont  vesrniieniis,  ipsi 
paulo  posl  mortui,  eadem  olficia  ab  aliis  cxci'perunt. 
Atqiie  hoc,  ut  recte  (luidein  Dionysius  aii,  niorlis 
geiius  ob  pietalein  et  fidei  conslaiili.un  non  iiiferius 
niariyrio  censeiur  (Etiseb.  lib.  vii  Hisior.  Eccles. 
cap.  22,  pag.  269).  Quis  aulcin  iioii  videat  qnani  di- 
versa  fuerint  eo  cnlamitoso  pesiis  tempore  Cliristia- 
norum  et  genlilium  opera,  et  quinam  ex  illis  Deum 
offenderini,  aul  potuerint  iratum  piacare  ? 

ARTICDLCS   VII. 

Cur  ChrUliani,  plane  innocenlet,  iisdem  pubticis  calU' 
milatibus,  ac  scelerati  genlites  affligebantnr . 

Mirandis  planc  mnxima;  Christianoruin  in  omncs 
pielalis  operibus  niinime  commoti  genlilcs,  acrius 
instabani,  palanique  vociferabaiilur  iniqiium  omnino 
fore  Deuiii,  si  publicis  calaniitaiibus  improbos  pu- 
niendo,  iis  et  meieiiles  et  immcrentes  pariter  vexet, 
atquc  cbriiat  [Cgprian.  ad  Demelr.  pag.  192).  Sed 
haiic  arguiiicntationcm,  ssepius  ab  illis,  ul  vidimus, 
repetitain,  Cyprianus  iioster  variis  raiionum  rnomen- 
lis  diluit  {Disierlal.  in  Teiliilt.  cap.  25,  arl.  1  e(5; 
Cypr.  ibid.  pag.  192).  Primum  enini  faietur  Dcuin 


sibi  a  Deo  a;tcrn;B  felicitalis  certa  spes  et  exspe- 
ctalio. 

Deiiide  vero  non  ideo  miindiis  tol  cladibus  preme- 
balur,  qiiia  Christiani  falsos  deos  iion  colcbant :  sej 
illuin  verus  Deus  his  vexari  permisit,  ut  <  qui  benc- 
fieiis,  I  ait  Cyprianus,  <  non  iiilclligilur,  vel  plagis 
iiilelligatur  (/6id.  paj.  195).  »  Eiliiiici  iiaque  his  ca- 
lamilatibus  ideo  puniebanlur,  ut  eos  criiiiiiiiim  suoriim 
poeniieret,  ac  rcjeclo  taiidem  insano  falsoriim  deorum 
cullu,  imicum  agnosceroiit  et  colerenl  oinnipolentem 
Deum,  ac  vcram  religionem  amplexarentiir. 

Ad  hoec  vero  Chrisiiaiii  novcrant,  el  confidebant  se 

iisdcra  adversis  probari  et  corroborari.  Quamobrem 

alio  Cypriaiiiis  iii  libro  :  <  Quam  necessarium,  i  iii- 

B  quiebat,  i  quod  pestis  illa  et  lucs,  quae  horribilis  et 

feralis  videlur,  exploral  jiistiliain  siognlorum an 

infirmis  serviant  sani,  an  propinqui  cognalos  pie  di- 
ligant,  an  miseroantur  servorum  langueniium  Do- 
inini,  an  dcprecanies  oegros  non  deseranl  mcdici,  an 
rapaces  avaritix  furentis  insaiiabilem  sempcr  ardo- 
rein  vel  inclu  mortis  exsiinguant,  an  cervicem  lle- 
ctant  siiperbi,  an  audaciain  leni.int  improbi,  an  per- 
euiilibiis  charis  vel  sic  aliquid  divites  largianlur,  ac 
doncnt,  sine  bncrede  morituri  {Ibid.  pag.  193  ;  Idem, 
iib.  de  Morialit.  pag.  162).  i  Nam  siculi  naiiclcri  pe- 
ritia  dignosciiiir  in  tempestate,  sicuti  mililis  ani- 
miis  in  acie  probalur,  sicuti  Alirahx  fides  imperato 
(ilii  sui  sacrilicio  tenlaia  est;  sic  bis  publicis  cladi- 
bus  probabatur  virtus  ei  paiienlia  chiistianorum,  ac 
posse,  qiioticsciimquc  libuerit,   ea   mala  proliibere.  G  probata  coronabaiur  (/iirf.).  Ciir  ergo?  i  Quia  nisi,  i 


sed  iioluisse  propter  etlinicoruui,  ut  ostendimus,  im' 
probitalem  et  scelera,  quae,  sicul  ait  Prophela,  ho- 
raiiies  ab  ipso  scparant  {Is.  ux.  2).  Si  eigo  non 
peccavissent  elhiiici,  aut  si  sinceram  egissent  scele- 
ruin  suorum  poenilentiam,  lum  a  Deo  non  sepaiali, 
nullam  profecio  liabiiisseni  causara  de  illo  et  de 
Christianis  exposiulaiidi.  Deiiide  vero  qiiamvis  Chri- 
siiani  piam  oiiiniiio  casiainqiic  vilam  diicerent,  qiiia 
tamen  quamdiu  in  lioc  iiiundo  stint,  par  illorum  ct 
gentilium,  qucmadinodmn  bominiim  in  eadem  domo 
inaneiitium,  debet  esse  qiioad  corpus  condilio,  ulri- 
que  idcirco  iisdem  adversis  ci  incoiiimodis  rebus  af- 
fici  debeiil.  ■Veruiii  longe  dispares  quoad  spiritum 
erant.  Quiiiam  cnim  cx  illis  dici  polerant  publicis 
cladibus  alfligi  et  cooliirbari?  Nonne  hi  soli  gentiles,  J) 
qui  mcereb;int,  dolebaiii,  ct  lam  clamosa  qiiam  qiie- 
rula  voce  iiiiseram  sortem  siiam  lamenlabantur? 
Conira  (luippe  christiani,  iiiquii  Cyprianus  «  spirilu 
magis  i|uain  carnc  viventes,  i  vincebant  <  firmiiaie 
animi  iniirmiialcm  corporis  (Cypr.  ibid.  pag.  193).  i 
Quamobrem  niillis  aJversis  aniiiio  consieriiati  aut 
fracli  nuinquam  dc  iis  dolebant,  vcl  miissitabant. 

Pra-terea  gcmiles  miserias  snas  et  a;riimnasde- 
ilcbant,  i|uia  in  hoc  tnntum  sxciilo  bene  illis  esse 
poteral,  nihilquc  illis  postea  siipercrat,  nisi  pceiia, 
ei  dolor  (Ibid.  png.  192).  At  Clirisliaiiorom,  caduca 
liujus  vita;  bona  sperneiitinm,  mciis  e  conirario  inter 
lias  ipsas  labcniis  socciili  ruinas  crecla   erat,    immo- 


ait  ille,  <  prxcesscrii  piigna,noii  potestesse  vicioria ; 
cum  fucrit  in  pugin;  congrcssione  victoria,  limc 
daiur  vincentibus  ct  eorona  ( Ibid.  pag.  160  ).  i 
Posiquani  anlem  id  (juorumdam ,  ac  potissimum 
Pauli  aposloli  excmplis,  alqne  linjus  quoque  el  Ec- 
clesiastes.  verbis  condrmavii,  inde  concludit  lon^e 
disparem  esse  Christianorum.ac  gentiliiim  et  Jiulico- 
ruin  in  publica  pesiis  calamitale,  aliisqiie  advcrsis 
conditionem.  Nam  his  Clirisli  hoslibus  horrenda, 
de  qua  saiis  egimus,  peslis  erat  insanabilis  et  ii.or- 
tifera  plaga,  qua  inorientes  rapieb:inlur  ad  scmpiler- 
num  supplicium  ,  Cbrislinnis  vcro  saliitaris  excessus, 
qiio  ad  xternum  refrigerium  vocabaniur  (Ibid. 
pag.  161). 

Quantum  ergo  genliles  et  JiidKi  de  pesle,  fame,  et 
bello  conqiierebantur,  et  dolehant,  lantum  Chrisiiani 
tranquillo  hrtoque  animo  illud  verum  esse  ostende- 
hant  (Idem  adv.  Demeir.  pag.  193)  quod  cilaliis  a 
Cypriano  Habaciic  propheta  loiige  antea  hisce  vcr- 
bis  pra;dixeral :  «  Ficus  non  afferet  frnciuin,  ei  non 
erunt  nascentia  in  vineis:Ou  xa/sTtoyo^ r;«i  x«J  o^in  ia-za.i 
y.w.iMiTK  h  T«ic  a/jiMon.  Mcntietur  opus  oliva: 
et  cainpi  non  prxstabiint  cibuin.  Deficiont  a  pa- 
bulo  oves  :  'E^D.ivc-i  i.-xi  /Sp«»FWc  itf6e*Ta.  Et  non 
cruiit  in  prxsepibiis  boves.  Ego  autem  in  Domiiirt 
gandcbo,  ct  in  Deo  salulari  meo  :  Xa^/iyofj»!  stJ  t^ 
eeO  «wTf.fi  /*ou.  I  (llabac.  IV,  17,  18.)  Nec  fi- 
clum  qnidem  ant  vanumerat  illorum  gaudium;  qnia 


,0^  IN  D.  CYPRIANI  OPEUA  10J2 

firmiier  exspeclabaiit  dandam  sibi  a  Deo  Kiernam  A  peregrini  Romanorum  dii,  uii  Mars  Thraciuset  Cre- 

licus,  aui  adsciliiiae  dea;,  siculi  Juno  Argiva,  vel  Sa- 
mia,  vel  Poena,  aul  Diana  Tauric.i,  aul  Malcr  deum 


feliciiaiem. 

Poslea  veroCyprianus  id  confirmal  longe  pluribus 
verbis  cx  Sapienti;?  libro  desuinplis,  nuae  alibi  inle- 
gra,  ac  postreniaiii  lantuni  eoruin  parieui  alibi  retu- 
lil  {Cijpiian.  ad  Demeir.  pag.  19o).  Salomon  aulem 
cui  bic  ipse  liber  nominalini  ab  eo  iribuitur,  ibi  iu- 
culciiter  enarrai,  quam  amare  impii  ei  iniqui  bo- 
miiics,  xuernis  inferni  igiiibus  excruciati,  visa  Cbri- 
slianorum  bealiludine,  miserrimam  soriom  suam  et 
aternam  damnalioneni  deflebunt  [Sapient.  v,  1  el 
seqq.;  Ctjprian.  lib.  mTesiim.  pag.  08;  De  Huhit. 
Yirgin.  pag.  97,  et  de  Exhortal.  Marlyr.  pag.  182). 

lusuperioribus  porrodissertationibus  nostris  vidi- 
mus  lianc  gentilium  ex  Cliristianorum  adversis  ct 


Ida;a,  aul  Venus  Calva  Romanis  imperium  dederunl, 
vel  propagaveninl.  Qui  eiiim  coruin,  a  quibiis  cole- 
bantur,  regna  tueri  valueruut,  quoinodo  poterant 
aliorum  ftnidaie  et  augere  impi-rium,  quibus  cognili 
numquam  fuerant?  Iluc  accedit,  quod  vicli  suut  Pe- 
nates,  qiios  j£ueas  in  Italiam  secum  adspnrtavit. 
Pr^vlcrea  anle  Romanos  floruerunt  Assyriorum,  Me- 
dorum,  Persarum,  jEgyptiorum,  Grajcorum  regna. 
Dii  ergo  Rnmanorum  nec  illa,  nec  alia  dispcnsant. 

Sed  age,  et  dic  nobis,  quoeso,  quain  in  deos  suns 
nb  pietatem  Romanis  delalum  fuit  imperinm,  quod  a 
parricidio,  raplu  virginum,  aliisque  nefandis  sceleri- 


vexationibusduelam  argumeiitationem  noii  lam  con- p  bus  incepit.  Neque  dixeris  illud  auctum  auspiciis, 

auguriis,  et  aliis  hnjusmodi  superslitionibus,  qnibns 
ant  futura  quadam  pramuniiabantur,  aiit  credebaiur 
aiiquid  exlra  solitum  nalur;e  ordinem  fieri.  Etenim 
eorum  falsitatem  exempla  Regiili,  Mancini,  et  Caii 
Caesaris  demonslrant.  Qiiid  vero,  quod  hoec  et  alia 
eliara  omnia,  quae  gentiles  mirabanlur,  non  acta  sunt 
falsorum  deornm  siioium  potcslale,  sed  fraudilnis  et 
praestigiis  d;emonum,  qui  poelis,  Socrali,  Magis,  Ho- 
slani,  et  Plaloni  cognili  fneruul,  quamvis  nterqiie 
(lostanes  et  Plalo,  unum  dumiaxat  Deum  csse  docue- 
rint  (pag.  H).  Nam  bi  d;cmones  sunt  insinceri  el 
perditi  siiirilus,  qiii,  sub  deorum  slatuis  ct  siinnla- 
cris  delilescenles,  crednlis  et  incaulis  bominibus 
persu.xlere  conabanlur  b;rc  ab  eisdem  illis  diis  (ieri. 


Ira  illos,  quam  contra  Dei  provideniiam  piignare;  ac 
quoniodo  ab  erudilissimis  chrisliana!  religionis  vindi- 
cibus  diluatur  el  everialur. 

CAPUT  V. 

PE  CtPRIANl  LIBRO  BE   IDOLORUH  VANITATE. 

ARTICDLUS  PRIHUS. 

Anahjsis  liujus  libri. 
Tres  liic  libcr  dividitur  in  paries,  quarum  priina 
Cjpriauus  ostendit  falsos  oinnino  esse  ellmiconim 
deos  (Ctjpr.  lib.  de  Jdolor.  Vanil.  png.  11).  Moriui 
enim  reges  ab  iis  coli  coeperuni,  ac  deindc  exprcssi 
simiilacris  illorum  viiltus,  templa  oediflcata,  immola- 
l;e  liosli;c,  et  festi  dies  in  ipsorum  bonorcm  cele-  C  nc  ab  eorum  cultii  ad  veram  traducerentiir  rcligio- 
Irali.  Eo  aulem  modo  dii  facti  sniit  non  niodo  Mnli- 
certcs,  el  Leucoiliea,  Castor,  et  Pollux,  jflsculapiiH, 
Apollo,  Neptiiiius,  veriim  eliam  Jupiter,  ciijiis  scpiil- 
cbnim  in  Crcla  visiiur,  et  Satiirnns,  (|ni  latio  nomeii 
dedil,  qiii  lilteras  imprin>ere,  cl  signarc  niinimos  pri- 
miis  in  Iialia  docuit.  Illum  antem  a  Jove  fiigatiim  ex- 
cepit  Janus  bifrons,  a  qiin  Janiculnm  et  Jamiariiis 
mensis  cognomeu  suiim  traxcrunt.  At  planins  cerle  ei 
apcrlius  .Mauri  suos  coliierunl  reges.  Eirr.Teni  porro  et 
impia  li:ic  licentia  religio  gfiiiiliuin  piopagaia  cst. 
f'cr  provinoias  siquidem  singuli  non  iiniiin  el  veruui, 
scd  pliires  flctos  a  majoribus  suis  deos  venerati  siiiit. 
Quod  quidem  auctor  noster  probat  Alexandri  Magiii 
cpistola,  palamqiie  facit  nibil  dictii  esse  absurdiii>i. 


nem.Omnes  siqiiideni  illonim  fallaci;e  et  Iraiulcs  rc- 
icci;i!  siiut,  qiiando  Cbristiani,  illos  per  Deuni  vcruiu 
adiuranles,  coegprunt  iiqn  solum  de  obsessis  corpo- 
ribtis  exire,  sed  palam  (|Uoqiic  fateri  qui  ipsi  sinl,  ii- 
luniqiie  uiiicuni,  et  veniin  esse  Deum,  ciijiis  iioniine 
ailjiUMbantur. 

Ad  secuudain  biijus  commcutaiionis  partem  (lela- 
psus  inde  Cyprianus  nvinifestissime  proliai  illiiin  tan- 
iiiminoilo  cs<e  Deuin,  reriim  omiiiuin  crcalorem. 
Nam  Siiinnia  diviiiil;iii~  subinnilas,  iii(|iiil,  iicc  iliviili, 
nec  consorteni  paii  |ioicsi.  Qniii  eti;im  terreiii  reges, 
sicul  I  Tbebanorum  gcrmanitas, »  Romani  geiiiini,  cl 
aflines  Pompeiiis  et  Cesar  neipiiventut  alteriiis  re- 
gnantis  fcrrc  Sdciiualeiu.  Qnid  vero,  qnod  res  natii- 
qiiam  hujusmodi  diis  aut  daiam,  aul  abbilain  alios  p  rales  si  speclcnms,  iioniie  videmns  apibus,  grcgibiis, 


deos  procreaiidi  polestaiem  (Ibid.  pag.  12). 

Neque  sinit  sibi  objici  Romanos  sua  in  dcos  siios 
pictate  meruisse  totius  terra;  orbis  iniperiiiin.  Non 
cnim  illudiimquam  acceperuut  a  diis  aul  deabussuis 
propriis,  ctvcruaculis,  neqiie  ab  aliis  peri^grinis  et 
aliunde  adscitis.  Non  a  priniis  quidem,  qiiales  uiiqiie 
siiut  Romulus,  Picus,  Tiberinus,  Pilumniis,  Consus, 
■Vidiius,  Scansus,  P'orcuIiis,  Limcntiniis  :  ncquecti.-^m 
a  dcabus  Cloacina,  Pavore,  Pallore,  Febre,  vel  Acca, 
et  Flora  ulraque  merctrice,  vcl  Cardca  et  Orbona. 
Tales  enimvero  deos  ei  deas  nominare,  rcfcllere  est 
{vg-  *3). 

Eadem  profecto,  iinmo   validiori  adhuc,  ratione 


etarmentis  cssc  nnum  dncein,  siculi  unus  cst  mundi 
recior,  qiii  nec  videri,  nec  comprehendi,  nec  satis 
umquam  seslimari  polest?  Unus  auteni  cuui  ille  sit, 
non  pliiribns  nominibus  appellatiir,  sed  lotuin  iioineu 
ejus  Deus  est.  Quia  vero  ubi(|ue  est  diffusus,  non 
polest  inlra  iinam  aediculam  iiicludi,  sed  lcmplnm 
cjiis  lolus  cst  mundus.  Vulgiis  deniqiie,  quanliimvis 
imperitum,  sa^pe  s.fpiiis  cxclamando,  natnraliler  il- 
lum  invocat,  et  exsistere  coiifitetur. 

Tertia  demum  hiijus  operis  parie  Cyprianus  palam 
omnibns  facit  quie  genuina  sit  Cbristianorum  de 
Cbristo  doctrina.  Tamdiu  autem,  inquit,  Jiid;ieo- 
rum  regniim  floruit,  qiiamdiu  divinis  prseceptis  ob- 


1013  DISSERTATIO.  1014 

lemperflveriiiU.  Al  po5teaf|ii.iin  illa   spreverunt,  da-  A     Dictu    aulem    longe    difficilius  videlur   quisnam 

verus  et  geiiuinus  sil  hujus  libri  tiluliis,  el  qnodnam 


tain  silii  a  Deo  peniidcrniit  gratiain,  ac  soli  et  coeli 
extorres ,  per  toium  inunduin  dispersi  vagantur. 
Deiis  iiaquc  aliuni,  siciit  proiniserat,  .Odeliorem  po- 
pnluni  sibi  allegit ,  qui  auiissam  a  Judseis  acciperct 
gratiain  clindulgeniiam.  Slatnto  iiaque  leniporcsuiini 
niisii  Filiuin,  qiii  sernio,  virius,  ratio,  sapicntia,  cl 
gloria  est.  |s  vero  in  viiginein,  Spiritu  sancto  coopc- 
rante,  illapsus,  lioniofaclus  est  Deo  mixius.  Cliristia- 
norum  itaquc  arbiter  ille,  magisicr,  illuininuior,  do- 
clor  ct  mediator  est,  qui  nos  ad  raircin  perduclt. 

Sciebant  quidein  Jud.ii  biinc  essc,  qncin  sacri  eo- 
rum  Prophetae  el  tunc  el  in  line  mundi  veiitiirum 
prsenuntiaverani :  sed  sceleribus  siiis  obc;ecati  ne- 
gant  huiic  primuni  ejus  advenlum,  el  seciiiiduin  ex- 


illiiis  iniliuin.  In  niannscriplo  enim  Colbertino  anti- 
quiore  libro  ab  annis  800,  nii  opinanlur,  scripto  sic 
habelur  :  <  Incipit  quod  iiiola  dii  non  siiit.  i  Tuin 
coniiinio  libcr  sic  inchoalnr  :  <  Qnod  idola  dii  nnn 
i^int,  et  quod  unus  Deus  sit,  cl  quod  in  crcdenlibus 
datis  (lege  daltim)  sil  deos  non  esse,  quos  colii  vul- 
gus,  liiiic  notum  est.  Reges  olini,  eic.  »  Kadeni  plane 
in  regio  codice  3974,  et  aliis  plnribiis  exhibcnlur, 
nisi  qnod  in  lilulo  additum  est,  coiHra  Payams,  qua; 
certe  duo  Cypriani  verba  nuinquam  fucruiit. 

In  vetnsto  autem  exeinplari  nostri  nionaslerii,  ct 
olim  Corbeiensis,  quod  ejiisdcm  fere  alque  CoUierti- 
niiin  aitaiis  esse  dicitur,  h:ec  leginius  :  <  l^pistola  Ce- 


spectant.  Quia  vero  innnila  propcmodiim  edidil  mi- B  cilii  Cypriani  ineipit,  quod  idola  dii  non  sinl.  i  At 


racula,  illum  magnuin  esse  dixerunt.  At  cerlc  cuin 
iiiter  hoinines  ipse  bomo  vixit,  ea  omnia  contige- 
runt,  qusc  ab  iisilcm  projiheiis  de  illo  pr.nedictn  fue- 
rant.  Sub  vitae  autem  ejiis  linem,  Judsornm  magi- 
stri  et  primores  diviiia  ejns  doctrina  irritati,  a  Poniio 
Pilato,  ex  parie  Romana  Syriam  procurante,  extor- 
serunt  ut  cruci  affigerelur.  Sed  ipse  in  ea  inorieiis, 
siia  sponle  diniisil  spirilnin,  ac  lertia  abliinc  dic  ad 
vitain  reversus,  se  discipiilis  suis  videndum  prsebuil. 
Per  quadraginla  vero  dies  illog,  cum  quibus  versatus 
est,  ca  docuit,  qnse  alios  postinodum  docerent.  Deni- 
que  in  coclnm  sublatus  (uit,  uiide  ad  oinnes  honiines, 
destruclo  mundu,  jndicaiidos  venict.  Discipuli  vero 
ejus  ubique  disseraiiiaveruiit  acceptam  ab  illo  doctri- 


tria  priora  verba  non  priinuin  quidein,  sed  cadein 
lamen  inanu  postea  adjecla  sunl.  Liber  vero,  seii  ut 
ibi  dicitur,  Episiola,  sic  orditiir  :  i  Deos  iion  esse, 
quos  colit  vulgus,  binc  notiiin  esi.  Reges  oliin,  clc.  t 
Neque  his  multum  dissimilia  in  codice  Tarniensi  sic 
exarata  siinl  :  <  Epistola  (>ecilii  Cypriani  de  co  quod 
idola  dii  non  siiit.i  Tiimdeindc:  iDcos  non  esse,qiios 
colit  vnlgus,  hinc  notuin  est.  Reges  oliin,  elc.  »  Re- 
ccnlioris  vero  Colbertini  codicis  illiid  csl  sine  in- 
.scriptione  exordium  :  <  Deos  non  esse,  quos  colit 
niiindus,  hinc  noium,  i  etc.  Et  infme  :  <  Quod  idola 
dii  non  sint,  explicit.  i 

■Sos  vero  clarissimns  Balujius  certiores  fecil  iu 
omnibus  fere,  quos  penes  se  habet,  et  aliuiide  colle- 


nam,  qiiara  non  laiiium  voce,  sed  tormenlis,  cruci-  Q  gjt,  hujiis  libri  coditibus  manuscriptis  illuin  ab  his, 
bus,  aliisqiie  paMiaruin  generibus,  inira  constantia  ad      absiiue  ulla  alia  inscripiione,  incipere  vcrbis,  qiia;  in 

Colberiino  exeinplari  scripta  esse  niox  animadver- 
limus. 

Quosdain  insuper  vidimus  codices  media  et  am- 
pliiis  parie  mnlilatos,  quorum  initio  iudex  omiiium 
Cypriaiii  librorum,  qui  in  eis  descripti  erant,  pra^fi- 
gitur.  In  boc  auiera  indice  simplex  iste  exhibetur  liii- 
jiisce  libri  litulus :  <  Quod  idola  dii  non  sunt. »  Uiruni 
autem  librarii  illum  ex  jam  cilalis  llieronymi  verbis, 
vel  alinnde  transcripserint,  nerao  facile  dixerit.  At 
certum  planunique  est  iinperfcclam  esse  hanc  inscri- 
ptioncm;  qiiippe  quae  primain  dumtaxal  hujusce 
commentationis  parlcm  repra^senlet. 
Neqiie  rainus  varianl  ediliones.  Nam  in  illis,  qqse 


mortem  usqne  perpessis,  verain  esse  demonstrave- 
riint. 

ARTICULUS  n. 

De  liujus  libri  auclore,  lilulo,  initio,  iiitecjritate,  ar- 
gumento ;  ct  ciir  aliqitando  epistolw  nomine  inscri- 
balur. 

Uno  omnes  ore,  magnoqiie  aniini  conscflsii,  faten- 
lur,  et  seinper  cimfessi  sunl  Cypriannin  csse  hujus 
libri  auctorcni.  Ecqtiis  vero  de  lioc  dubitare  poicst, 
qiiiid  Angiisiiiius  his  verbis  nnn  obscure  significat? 
«  Regithi'  Aposiolicjc  sectator  episcopus  Cyprianus 
dc  inio  vero  Deo  advcrsus  niulioriim  deorum  falso- 


riinique  cnltoresdispntans,  multa  prolert  icsiimonia  D  anno  15i0  et  sequenti    excusas  suni,  inscribitnr  : 


do  lihris  eorum,  qiios  prseclaros  auclores  hahent,  lioc 
esi,  cx  illa  veritate,  quain  in  iniqiiiiate  dcliiicnt 
( /4«gMsJ  ,  lib.  contru  Petitiun.  de  uinc.  Baplis. 
cop.  4,§(),  pacj.  550,  tom.  ix).  »  Exprcssius  laincn 
llieionyiiiiis  ad  Maauum  scripsil  ;  <  Cyprianus  qiiod 
idpla  dii  non  siiil,  qua  l^revilate,  qua  bisloriariim 
oinniuni  scieiilia,  quoriini  vcrborum  et  sensiiiiin 
splemloreperslrinxit  {llieron.  /tpisl.  83,  pni/.  937)?  i 
Pliires  porro  alios  diversn;  selaiis  scripiores,  idcin 
prqfccto  atiestanlcs,  citarc  lani  iacile  nobis,  qiiain 
^liis  inu|,|le  foret.  Nibil  iiaque  necesse  est  illnd  fu- 
siiis  prohari,  qnod  a  neiniue  iii  controversiam  vo- 
caiur? 


<  Tractatusquarius.de  Idolorum  Vanitale;  i  inilium 
vero  libri  :  <  Quod  idola^dii  non  sint,  el  quod  unus 
Deus  sii,  et  quod  credenlibus  daiura  sit  deos  non 
esse,  quos  colil  vulgus,  hinc  notuiq  est.  Reges 
olim,  etc.  I  In  edilione  aulem  a  Morellio  anno  1364, 
adornau  liic  tituliis  est :  <  Quod  idola  dii  non  sint: » 
libri  vero  exordium  :  <  Quod  idola  dii  non  sint,  et 
quod  unus  Deus  sit,  elc,  i  ut  iii  superidri  cdiiione. 
Al  in  aliis  annis  1395  ellGOG,  bic  lituliis  est :  <  Qiind 
idola  dii  iion  siiit  et  quod  unus  Deus  sit,  et  i|iiod 
Clirislus  salus  credentibus  data  sil,  sive  de  idolorum 
vanilaie ;  i  inilinm  aiilem  libri  :  <  Deos  noii  essc, 
qiios  colii  vulgus,  liinc  nolum  cst.  R^ges  pliiu,  etc.  i 


1015  IN  D.  CYPRIANI   OPERA  lOIC 

Euimlcm  ei  linilimi,  ol  iJciii  lii)ii  principiiim  r.ai-  A  oiiinilms  perspiciliir  quoiliiam  sil  illius  argumenluin 
nuil  iii  accurala  a  sc  Iligallius  ediiione.  Demiim  Oxo 


nierisi  pncposiius  W.vc  omnia  rejecit,  liiiiic(|iie  prx- 
lixiL  liiiiliiiii  <  l>e  iilolorum  vaniiate,  i  et  iibrum 
his  veibis  orsus  est  :  i  Dcns  non  u.ss>',  quos  colit 
vuigiis,  liiiic  iioium  csi.  Reges  oliiii,  clc.  »  Ea  au- 
lem  tanlum  se  retiiitiisse  lesliflcalur,  quic  ipsi  vidc- 
bauiiir  ail  libri  ilesignnlioiicm  magis  accommoila.  Ve- 
riiin  ipiis  iiogabii  bimc  libri  liiiiliim  noii  esse  iiiclio- 
rem,  qiiam  islum  :  i  Qiind  iilola  dii  iinii  siiiit,  i  qiii 
Hieroiiymi  aucioriiaie  coiifirmari  pnlesl.  Sed  primte 
lanium,  uli  diximus,  liiijus  libri  pariis,  non  aulein 
toiuin  iillus  argumciiiiim  exhibel. 

Ccrto  iiaqiie  alfirmare  iion  possiimiis  qiix  vcra 
git  hiijiis  libri  inscripiio,  ac  quod  illius  exordium. 
Erasmus   vero  sus|iicatus  csl   illa  adaucta  fnisse  a  B ''"*  ^'''eli""  corum  jiidicio,  qui  illain  in  iractaiiium 


Quis  iiamrpie  illn,  qui  brevissiinus  est  currenlibus 
ociilis  pcricclo,  slaiim  nnn  animadvcrlit  in  eo  dc- 
nionstrari  falsos  geiililiiiin  deos,  unicuin  Deum,  ac 
Cliristiim  cjiis  filiiim  noslrum  esse  iiiagisiriiin  et  rc- 
deiiiploivm  ? 

Deniqiic  jain  vidiiniis  lioc  opusculiiin  iii  miiliis 
inaniiscriplis  excmplaribus  Episiolcv  noininc  inseribi. 
Sod  id  ncmini  iniruin  videri  debet ;  qiiaiulnqiiidein 
pb»i'af|ue  Cypriaiii  Opera  ab  aiiliipiis  scri|iliiribiis 
Kpislulce,  Trdclnlus,  cllJbri  indilTerciilerappcllaiiliir. 
Neqiie  opiis  est  illiid  a  nobis  demoiistrnri,  qiiod  nb 
aliis ,  ac  pnuserliin  ab  Oxonicnsi  Episcopo  saiis 
abiiiidi!  prnbnluni  est.  Veriiin  qwia  h;cc  cniimieiilalio 
nullnm  pra;  se  fert  episinbc  spccicm,  standiiin  po- 


quodain  docto  homiiie,  nec  aliud  nobis  superesse, 
nisi  rragmentiim  hujiis  lucubraiionis,  quiu  capiie 
iruncata  csi  [Krasm.  Noi.  in  liunc  libr  ).  Nnm  tesiis, 
inquit,  iioliis  esl  Lactanlius  plurima  a  Cypriano  con- 
scripta  {'uisse  vuliimina.  Al  Lactnnliiis  qiiidein  dixit 
niulia  abillo  edita  fuis^c,  scd  pciiitus  taciiit  qiinni  in 
reni  scripia  sint,  ac  poslca  uiiiiis  tantiimmodo  nd  De- 
metrianum  orationis  iiominaiim  nieniinit  (Laclanl. 
Ub.  v;  Intl.  cap.  1,  pag.  459,  et  eap.  4,  pag.  471). 
Poternt  aulein  Rrasmus  Augusiiiium  eiiam  ei  Hiero- 
nynium,  a  nnbis  pnnlo  anie  laudalos,  cilare,  qiiorum 
piimus  leslaium  fecit  niulia  a  Cy|iriano,  in  suo  ad- 
versns  ellmicos  libro  proferri  illorum  lcsiiniooia  : 
sccundus  viTO  liisloriariim  omniiini  scieiitiam  iii  eo 
exliiberi  [Augun.   lib.  conir.  Peiilinii.   de  unic.  lia-  C  plcxnbaiiinr,  solcbant  publico  aliquo  scriplo  probaro 


mmiero  reponcndain  ccnsuerunt  [Prcefat.    Oxon.  in 
Annal.  Cypr.  pag.  i). 

ARTICULUS   III. 

Qno  leinporc,  el  quain  fesiinanter  liic  liber  a  Cypriaiio 
scriplus  fucrit. 
Tanietsi  nnllum  temporis,  quo  hic  libcr  scripliis  esl, 
indicium  iii  eo  depreheiidaiur ;  qiiidnm  tamen  puiant 
illiim  a  Cypriano  in  luccm  einissum  siaiim  aique  sa- 
cris  Bapti^mi  iindis  rcgeneratus  fiiii,  el  anleqiiam 
presbyleratus  ordine  iniiiareiur.  Opinioncm  aiiieni 
suain  coniiilunlur  quibiisdain  conlirmarc  cniijectiiris. 
Priiiiam  vero  inde  diicunl,  quod  eriidiliorcs  viri,  qiii 
rcjccia  falsa  ellinicorum  religioiie,  chrisiianam  am- 


ptis.  cap.  4,  §  6,  pag.  hZO,  lo:n.  ix).  Scd  hic  dixil  id 
summa  brcviiaie  facluin.  Et  ccrlc  in  lioc  librocitalur 
dumlnxat  noniinc  siio  insigne  Alexandri  Magni  ad 
inairem  siiam  volumeii.  Al  quia  Cyprianus  plurima 
conlra  gentiles  de  illornm  iliis  congcssit,  qii;c  n  miil- 
tis  memori;o  ei  scriplis  tradiia  rucrniil,  hiiic  procul 
diibio  Aiigusiinus  dixil  et  hxc  Scriptorimi  etlinico- 
rum  tcsiiinoniis  comprobari. 

Aliani  iiisuper  Erasnius  mnlilnli  hujus  libricoujec- 
tiirani  iiide  cipil,  quod  cx  abriipio  incipial.  Noque 
iios  illi  nliisqiie  repugnabimus,  qui  nrbilrabuiilur,  et 
osiondent  in  priinis  aui  aliis  pniilo  post  Cyprinni  sx- 
culum  descriplis  codicibiis  niillam  fiiisse  iiiscriplio- 
nem,  ei  nb  his  incnepisse  vorbis  :  <  Reges  (iliin,  ctc.  i 


quanisincera  csseteorum  conversio.  Vcriim  niiiiKpiid 
omnes,  non  dico  Christiani,  sed  chrisiiana;  religioiiis 
delcnsores  stalim  a  conversionis  su;c  inilio  libros 
scripseriint,  quibus  fidei  suse  certius  dnrent  pigniis  ct 
niniiiiiieiiium?  Ncino  saiie  id  dixcrit.  Deiiide  vero 
Cyprianus  anleiiuam  liiinc  libiuin  edidissel,  satis  et 
Ecripto  et  faclo  probaverat  fidei  succ  integrilaiem. 
J;iin  cniin  ad  Donntum,  nli  f;iteniur,  scripsernt  librnm, 
quo  susccpt:c  a  se  rcliginnis  clirisiianx  r;itionein  pa- 
lam  reddidil.  Cortissiiniim  praeterea  dedit  illiiis  pi- 
gnus,  cuni  adhuc  cnlecliumeniis  lanlo  cbrislian.c 
perfectionis  ardnre  inflammaius  est;  ut  prncdiis  siiis 
oinnibus  vcndilis,  colleciam  iiide  pcciini;im  paupcri- 
bus  distribiieril.  Quid  crgo  nccesse  amplius  erni,  iit 


Sed  ab  his  illud,  qiiod  difficillimum  esl,  piobandum  D  cdilo   altero   libro  saiis  snperque   probalam  fidom 
erit  cui  adscribenda  sit  hujiis  tituli  prxtcrmissio,  aii      suain  denuo  comprobarel? 


ipsimet  Cypriano  niagna  fesiiiiaiionc  seribenli,  vcl 
negligenliae  scribarum,  qni  vacunin  haiid  iiisolito 
inore  rcliqiierant  spaiiiim,  in  quo  eiim  lilulum  ma- 
joribus  lilleris,  ac  minio  etiam  cxararent.  Salis 
porro  adnotassc  sufficiat  illum,  qui  in  variis  codici- 
l)us  ct  ineditis,  ei  ediiis  inm  diverso  inodo  lcgitur,  a 
Cypriano  profeclum  non  vidcri.  Plures  prailerea  exi- 
stimant  spurium  nc  siippositum  csse  in  prima  hiijus 
libri  parie  fragnienium,  de  qiio  poslea  agemiis.  Non 
iTiinima  igiiur  dubiiandi  raiio  est  ulriim  hic  liber 
plaiie  incorruplus  ad  iins  perveneril. 
Ai  quanlo  id  obscurius  est,  lanto  evideniius  ab 


Secundn  illorum,  (giii  liuiic  libriim  a  Cypriano  nii- 
perrinic  clirisiianocoiifocliim  fiiisse  exisliin;int,  con- 
jcclura  hinc  capiiiir,  quod  ille  verbis  niiiiinie  Cliri- 
stiaiiis  hoc  in  libro  iisus  esl,  quemadmndiim  istis  : 

1  Rcgna sorle  varianiur;  >  ct  posiea  de  Clirist') 

ad  viiam  revocaio,  «  Ad  superos  dcnuo  regredi 
{Cyprian.  de  Idolor.  Yanil.  pag.  13  et  16).  Plnr^s 
quoqiie,  inqiiiunt,  Cyprianiis  profanns  hisiorias 
congcssit,  nec  ciiavit  sacra;  Scriptiir;c  lestimonia, 
qii;e  aliis  in  libris  afTaiim,  ac  nonniimquam,  uii  ad- 
huc  aiunt,  sxpius  qiiam  par  erat,  reiulit.  Deiiiquc 
loius  liic  liber  iis  coinposiius  cst,  qiuc  e.v  Minucii 


4017 


niSSERTATIO. 


i018 


Felicis  et  Terliilliaiu  liliiis  ile  vcijjo  qiiaiulo:;uo  ex-  A  riis  exarati,  In  diversis  biltlioiliecis  reperiiiiiltir.  Qua- 


scripsit  ad  verlmm.  In  aliis  aiiieiii  ejiis  lihris  niliil 
prorsiis  siniilc  vidcinus.  Omiiibtis  porro  hisce  raiio- 
nuni  niomentis  putanl  recle  coiifici  biinc  librutn  a 
Cypriaiio  divulgnluni  fuisse,  qunm  primuni  clirisiia- 
iix'  religioni  nomen  suuin  dedil. 

Sed  qiii  ila  argiimentanliir  nescire  non  possunl 
nomcn  sors  in  sacris  et  Veieris  et  Novi  Tcsla- 
ineiili  Scripiiiris  [yumcr.  cap.  xxvi,  55  et  3G;  Josue, 
cnp.  XVI,  XVII,  eic.)  eoilem  ati|ue  a  Cypriaiio  sensu 
frequenier  accipi.  Qitid  eiiam  iii  iis  de  Cbrisio  ver- 
bis,  I  Ad  superos  regredi,  i  niinus  cbrislianum,  qtiam 
in  islis  ipsiusmel  Cbristi  :  i  Vos  de  dcorsum  esiis, 
ego  de  sitpernis  stim,  #  id  est,  supernis,  seu  snperis 
scdibus  (Lmc.  fnp.  I ;  Acfor.  i,  eic.  ;/oflH.  cap.  viii. 


tiKir  aulcm  ad  maniiin  babuimtts,  Colbcrlinum  aiiti- 
qiiiorem  aiile  aniios  800  descripinm  ,  el  paris  anli- 
quiiaiis  Corbeiensem,  iiunc  voro  Sangernianensi;m  , 
lcrtium  vero  Tarnienseiii,  nno  ssoculo  liis  posierio- 
rera,  quartum  landcm  Colberliniim  alium  ante  annos 
300  scripittm.  Alios  vero  plu/es  ad  novam  opcriim 
Cyprianiediiionem  adornandamcollegitBaliizius,qiio« 
riiin  hunc  iiobis  dedii  indiccm.  Qiialuor  prioresanno- 
ruin  8(jO,  nimiriim  Piilioeanits,  saiictiCorneliicoiiipcn- 
diensis,  sancii  Martini  Titroiieiisis,  sancti  Remigii  Ke- 
inensis.  lIniisannoriini700,monasteriisaiictiMicliaclis 
in  periculo  maris.  Dtio  COO  annoriim,  sancli  Mauri 
Fossaiensis  et  Baluziantis.  Tres  aniiorum  500,  qtiorum 
primits  monaslerii  sancti  Petri  in  pago  Niverneiisi,  sc- 


y  .  23)  ?  DivU  porro  Cyprianus  (jhiisliim  a  niortiiis  B  ciindusS.ViclorisParisicnsis,ettertiiisbeata!Mariacde 


cxcilalum  (  regredi  ad  siiperos,  )  noii  quidein  deos 
sed  terram,  inferis,  ad  quos  morliius  descenderal, 
siiperinrem.  Ad  liistorias  autein  profanas  quod  spe- 
ctat,  noniie  iisdem  aul  similihus  Terlullianus  el  iMi- 
nutius  Felix,  nonne  Arnobius  et  Lactaniius,  nonne 
alii  Cbrisiianorum  vindices  contraetbnicosdisputant? 
Ncniini  porro  ntiriim  videri  debel,  quod  in  boc  libro, 
qiiem  fcsiinanler  scripsii,  plura  deliljaverit  ex  Ter- 
tiilliano  et  Miiiiilio  Felice,  qiiod  iiulla  Scripturse  sa- 
cnc  tesliinoiiiaexpresse  proferat,  quod  in  eo  noii  lain 
eleganicr,  qiiam  in  aliis  loquatur,  nec  siia  landein, 
qiiod  per  otium  ipsi  non  licebal,  sed  aliorum  argu- 
meiita,  el  aliquaiulo  verba  muiualus  sit. 
Qiianla  cnim  festinaiione  liunc  lihrum  composiierit. 


Lxiitia.  Quinqiie  alii  codiccs  annnriim  'iOO  Baliizia- 
nus,  alter  Bobieranus,  Sorboniciis,  sanctiEligii  Alrc- 
batensis  etsancli  VictnrisParisiensis.  Qualuor  tandem 
annornm  300  vel  250,  sanctl  Dionysii  Remensis , 
snncii  Cornelii  Compendiensis,  Gratianopolitanus,  ct 
Domini  ile  la  Moignon  pnesidis  infulaii  senalus  Pa- 
risiensis. 

Quod  aulem  ad  hiijnslihri  ediliones  atlinel,  exdem 
illac  stint  ac  aliorum  simul  excusorum  ,  quas  supra 
receiisnimiis.  Niliil  iiaqiie  necesse  esl  ul  longius  dc 
iis  deducatur  urationis  (ilum. 

Nolas  vero  et  ohservationes  iidem  iii  hunc  ,  qui  in 
superiorcm  lihriim  composueruiit.  Erasmus  vcro 
unam  in  eiim  edidit ;  qua;  sicuti  jnm   diximus,  liiii- 


biiic  coiijice  quod  ea  qii,ie  in   sccuiida  illiiis  parte,  C  lum  et  iiiitiiim  bujiis  opusculi   speclat.  Noveni  autcm 


tamelsi  dii.ihus  aliis  breviore,  scripia  suni,  in  nielio- 
rein  pntcrant  ordiiiem  facile  redigi.  PriElerea  uhi  de 
lerrenis  disserit  regiiis,  ihi  adverbium  cmerum  paucas 
imer  lineas  tcr  repelit.  Trimo  enim  :  «  C:cterum  re- 
gna,  inipiil,  leiiueriint  A^syrii  (Cijprian.  p:ig.  H  ).  i 
Et  posi  duas  liiieas  ;  i  Cxneriim  si  ad  ordinein  red- 
eas.  I  Deiiique  paulo  post :  «  Ca3terum  ct  Reguliis 
auspicia  servavii  {Ibiil.  pag.  13).  i 

Cuin  ergo  biinc  libruin  inngna  celerilaie  conficere 
coactus  fucrit,  iioiine  id  iiidicio  esse  polest  ab  illo 
fuisse  ediiutn,  (luando  perseciiiionis  lugiendie  causa 
Carihagiiic  secessit?  Tum  cnini  pasloralis  officii  sui 
esse  censttii  Christianos  in  fide  corrohorare,  refellcre 
gcniiles,   ac  temerarios  comprimere  impetiis  Deme 


supra  seplii.ngiiila  Pamclins  scripsit ,  ac  quadragiiila 
novein  priinis  ea  expbinat,  qu;c  in  prima  hiijits  liliri 
paric  ad  evertendam  falsani  genliliuiii  religionem  a 
Cypriano  profcriintiir.  Brevinres  vero  sitiit  reliquoc  iii 
duas  alieras  cjiisdem  libri  paries  ,  quihus  ab  codcm 
Cypriaiio  cxplicatiir  ac  stnbilitur  Chrislianorum  dc 
Deo  et  Cbi-isto  Domiiio  senlcntia. 

Omiies  porrn  lias  animadversiones  Goulartius  in 
adorn;ita  a  se  Cyprianicorum  Operum  ediiione  toli- 
dein  ^erhis  rccndi  ciiravil.  Nihil  anleni  iis  de  suo  ad- 
didil,  iiisi  anliquissimnm  esse  idololalriaiscelus,  qnod 
a  Noe  posieris,  post  diluvium  a  Dei  cullu  rcceileiiii- 
bus,  orlum  esse  exisiimai.  Ubi  eiiiiu  in  Gcnesis,  iii- 
qiiit,  lihro  Raclicl  idola  palris  sui  siiliripuissc  diciiiir 


triani,  qui  sicnl  in  snperiori  capiie  diximtts  ,  saepiiis  D  (Genes.  cnp.  xxxi,  v.  19  cl  ai),  de  iis  laniquam  tinn 

ad  eunt,   nec  aliatn   prdfeclo  oh  ralionem   venerat, 

nisi  itl  clamosis  vocibiis  falsam  religionem  siiam  lue- 

rctiir.  Vcrtini  de  bis  noslris,  et  alionim  conjecluris 

peritioies jiidicabuiit.  Nibil quippe omiiino certi occur- 

lit,  qiio  vera  biijus  commeiitalionis  xtas  assigneiur. 

Al  c6rlius  sane  de  illa  judicium  ferri  posset,  si  genui- 

nant  cjiis  inscripiioiiem  ,  et  initium  minime  dubium 

liaheremus. 


ARTICULUS  IV. 


De  liujtis  libri  manuscriplis  el  edilis  codicibus  ac  vario- 
ruin  in  illum  nolis. 

Phires  hiijus  opusculi  codices,  a  varix  xlatis  libra- 


vulgntis  et  conimunibiis  sermo  factus  est.  Al  cerle 
alii  longe  antiquiorem  luissc  ididolatri»  originemopi- 
nantiir,  qiiemadniodiiiii  alihi  osieiidiiiiiis  {Tom.  i 
Appnrai.  pa(f.  720  ,  el  seq.). 

Observaiiones  deliinca  Rigaliio  profecliu  ad  texliiin 
variis  veteruin  codicum  lectioiiibus  cmcndnndiiiii 
conducnnl.  Nonnnllis  vero  aliis  vcrba  Cypriani  expli- 
care,  aut  aliis  vcterum  Scriptorum,  icstimoiiiis  en'i- 
dare  et  confirmare  conaius  esi. 

Oxoniensi  porro  editioni  prxfeclus  notas  diiplicis 
generis,  quemadmodum  in  su|icriorem  et  ali:is  Cy- 
priani  liicnbratidnes  adorn;ivii.  Priinis  anlein  cxlii- 
het  diversas  amiquoriim  quorumdam  codicuin  collcc- 


1019  IN  D.  CYPRIANI  OPERA  iO-20 

las  a  se  leciioncs,  vel  sihi  ab  alii»  Iransmissas.  At  A  dissM  :  siiccessisse  yero  in  eorum  locum  Christianos , 


sociiiidis  saiis  ceite  prolixis  ca  oniifleat,  alioriimve 
aiictorilatc  coiiiprobn  ,  <|ii:i!  in  piiina  liiijns  libri 
partecnnlra  nctitios  gciillliiiin  ileosdicniitur:  in  aliis 
aiiiem  longc  brevior  csi. 

C.\PUT  VI. 
NOVjE  in  hunc  librdh  observationes. 

ARTICOLHS  prIhus. 
De  ii»,  quai  Cijpriaims  ex  Tertulliano  el  itinuciq  Felice 
excerpiil,  ac  quomodo  duobus  nliis  in  libris  ea  sacrw 
Scripiiirw  lesdinoniis  probuveril,  quce  in  isio  de 
Jti4(fi*>  i^liristianis,  et  Cbrislo  DomiHO  ^remler  enar- 
ral. 

Tres  sunl  liiijiis  liliri  partes,  (juarum  primam  et  q 
scciindnm,  sicuti  diximiis,  Cypriaiius  ex  Miniicii  Uc- 
tavio,  tcrtiam  ex  ApologeliciiTcrliilliani,  eintriiisqne 
iisdein  aliquaiulo,  ac  liiijus  potissiniuin  vcrbis  decur- 
psil  (TerluUian.  Apologel.  cap.  xxi,  pag.  21).  Qnx 
nulcm  ex  Minncio  delibavit,  lucc  pleraque  omnia  in 
noslra  de  illius  Oclavio  dissertaiinnu  simiil  reliilimns. 
Alia  vero,  i\ux  cx  TerlnUiaiio  prxcepioie  sno  iiiu- 
tualus  cst,  ca  in  snpcriori  iinsira  dissertatione  eiiii- 
clcaia  siint  {Disserial.  in  Uimic.  cap.  u,  art.  6,  et  in 
Terlull.  cap.  \x,  arl.  2.  et  teqq.).  Neque  lamen  om- 
iiia  et  singula  ex..  niio  potins,  qiiam  alio  decerpsisse 
nobis  videlur.  Nemo  eiilm  nec  certo,  nec  facile  affir- 
inare  pntest  iiirnm  ea,  qiia;  ilie  in  priina  bnjiis  libri 
parte  de  da^monibiis  tradidii,  ex  Minucio  Felice,  po- 


flde  Dominnin  proniercnles  ,  cl  de  oinnilins  gentibus 
acde  toio  orlie  vcnienles.  Ilein  libelliis  aliiis  conlinet 
Cbristi  sacrainenlum,  quod  idem  venerit,  qui  secun- 
dum  Hcripturas  annuniiatns  est,  et  gesscrit  ac  perfe- 
ccril  iiniversa  ,  qiiilms  intelligi  et  cognoscl  poiest 
quod  ipsc  sil,  i|ui  |ir.i'diclii3  esi  {Idem  adv.  Juda, 
prooem.  pag.  18).  >  Diiolins  ilaqne  liis  libris  Marlyr 
sanciissimus  iis  satisrecii,  (|ui  desiderarc  poleranl,  ea 
lestimuiiiis  sacix  Scripiiira;  prolinri,  qnx  in  lioc  de 
iis  uiiinibus  breviori  exposiliono  tiadidii. 

ARTICULDS  II. 

Qiiam  luciitenler  Cyprianus  asserat  orlliodoxum  de  {«- 
pr«Hin  Chrisli  diviniiate,  et  sanciissima;  Triniiatis 
miislerio  docnmenliim. 

Non  sine  obscrvatione  aliqiia  pr.iterinitiere  nobis 
licel  qiiain  inanifestc  Cyprianus  supreniam  Filii  Dei , 
Christi  Doiniii ,  diviniiatem  asserai  ,  ci  praidicel. 
Posti|uain  eniiii  vaiiis  raiionniii  momcnlis,  qiioe  in 
snperioribus  nosiris  (liscriationibus  examinila  sunt, 
evidcnlissinic  adversns  eilinicos  probavit  iinicum  et 
omiiipoleiilcin  esse  D(Miin,  li;cc  de  Cbrislo  proiinn- 
liat :  I  llic  Deiis  iioslcr,  hic  Cbrisliis  est.  •  {Cypriatt. 
de  Idolor.  Vanilai.  pag.  15.)  Cum  ergo  prins  conira 
nniversos  geniiles  dciiionslraverit  niiiim  tantuinmndo 
esse  Denin,  niiiic  vcro  disscrtissimc  assevciet  Chri- 
siuiii  ctiam  Denm  esse,  hiiic  iiecessario  seqnitur  illiim 
ei  alios  omnes  siio  tempore  Christianos  credidisse 
eamdem  esse  Chrisii  atque  iBterni  Patris  ejus  divini- 


lius  qnani  ex  Tertiil|i'ino  h:iusta  fucriiit.  Si  qnis  porio  (^  laiein.  Si  liis  namqne  verbis  signilicare  voluissel  illos 


curiosius  iiidagiire  volueritiiliiiiaiii  in  ilisscrlaiioiiilins 
nosiris  delibaia  ex  iitro(|iie  Cypriaiii  loca  explicare 
conlcndamus,  baec  in  capiiuni  sninmariis,  ant  gene- 
rali  totins  llbri  nostri  indicc,  designaia  liaiid  dirflci- 
litcr  rcperiel.  Niliil  iiaijuc  opus  est  ha-c  siiigiilaiiin 
rcccnsere,  qux  |ilerisqiic  ucdio,  nec  iniiUis  niagiio 
iisiii  cssc  possunt. 

Qiiia  eliani  illa  fere  oniiiia,  qux  in  liac  Cypriani 
cpninicnialinne  diflicilia  vet  (ibsciiriora  occnrrnnl,  in 
iisii<'ni  nostris  ilisscrtationibus  cnoibire,  illustrare  , 
ac  coiiipl marc  conati  suiniis  ,  iiiiiiilis  pariler  qperx 
(ore\  nostras  niinc  rcpeii  el  reciidi  observationes. 
Qiiamobrcin  e  i  lantiiin  aiiingciiiiis ,  qux  aiiciori 
iiosiro  pecnliaria  siiiii,  ncc  siiie  aiiiinailversione  ali- 
qiia  praiicrirc  debeiniis. 

Priniiim  iiai|nc  ailiioiandum  cst  e.i,  qnrc  Cyprianns 
iii  leriia  bnjus  liliri  parlc  dc  Jiidaiis,  ub  sua  scclcra 
a  Den  alidicails,  de  snlTeciis  in  coriiin  locnm  Clnis- 
liaiiis,  (lc  lllirislo  Deo  ellnnninc,  iiiorlaliquc  ejns  vita 
tr.ididii,  hic  pliirllnis  sacia;  Scriplnr.u  lestimoniis  in 
diiobus  illiiis  ad  Qiiiriiinin  advcrsus  Judicos  libris 
lucnlcnlcrdciiinnslrari  (Cijpr.  lib.  de  Idohr.  Vaiiini. 
pag.  15  et  seq(f.).  Ki  cerie  iii  illornin  ])r(ioeniio  sic  illc 
pra'faliir  :  e  Coniplexns  sum  libellosduos,  pari  ii  qiia- 
litaie  moderaios,  uniini  qno  oslendcre  enisi  sunins 
Jiiibcos  seciindinn  ea,  ipi.T  fnciant  aiite  pia'dicta,  a 
Deo  rccessisse,  ct  iiidiilgciitiam  Domini,  qiia^sibi  jain 
piidem  data,  et  in  postcrum  proinissa  fueral,  perdi- 


dnos  csse  Deos,  aut  aliiim  alio  poteiUiorcni,  jiiguluin 
prxbnisset  advcrsariissnis  gcniililius,  qui  plures  deos, 
et  Juyeinaliis  potentiorcin  cssc  veiidilabani.  Cbristiim 
ilaquo  vcriiin  et  iininn  ciim  1'aire  siio  Dcuin  esse  as- 
gevQiaiiter  ailirmat.  Qiiainobrein  iilla  al)«que  lucsii.i- 
ti(me  ibidcm  adjecit  :  i  llic  esi  virliis  Dei,  liic  raiio, 
liic  sapieniia  et  gloria;  >  et  panlo  anie,  i  Scrino  ct 
Filius  Dei  (Ibid.)  t  Atqni  virlns,  Mtio,  Serino,  et  Fi- 
|ins  [\e\,  cjnsdcin  ac  ipsc  icieriiiis  illiiis  Patcr,  cst 
nalur:c,  siilisiaiiiia:,  ct  netcrnitatis,  i|ucniadnioduiii  in 
^nperiori  djsscrtatioiic  demonslraviimis  (bisseriat.  in 
Tertull.  cap.  VIII,  flrl.  1  el  seqq.). 

Pra-tcrca  liaiid  diibilanlcr  proiiuntlal  Clirisiiim  iilcn 
0  inoricad  viiain  rcvocaliiiii ,  <  iil  vim  divinx  inajes- 
»j  Jatis  ostcnderct  {Cijpriaii.  ibid.  pag.  IC).  i 

Qiiainnam  anteiii  ostcndcre  potcral  diviniialcm  , 
nisi  h.iiic  ipsam  quain  antea  ,  el  seinpcr  babuit  ?  Iia- 
qiie  ciiiii  noq  alicna,  sed  piopria  siia  virlnle  ad  vii:iin 
rcgrcssus  est,  tnm  osicndit  sc  seniper  lialmissc  viin 
divino!  majestalis,  lioc  cst,  camdeni  ciiiii  Paire  siio 
diviniiatcm. 

Mcqiic  lioc  tantiim  in  libro,  sed  in  sna  ciiam  ad 
Ca'ciliiim  cpislola  scniel  et  iteriiiii  al»  co  diciliir, 
(  Jcsns  Chrislus  dominiisctDeiis  mHer  {Idcm,  Ki)i.il. 
05,  udCiTcii.,  pag,  148  et  155).  »  Alibi  vcro,  ubi  dc 
scenndo  illiiis  iii  liiic  miindi  advcntu  disseril,  ibi  do- 
eet  eiim  pra;iiuiitiari  his  Psalniogiaplii  vcrliis  :  Deiis 
manifesle  veniet,  Deiis  noster  et  npii  silebit,  aique  istis 


im 


DISSERTATIO. 


1022 


eiiam  Isaia;  :  Domimis Detis  vir/«J«m  prodibit.  Postea-  A  siint  esse  una  et  adunnta  Trinitas  ,  nisi  eadcm   sit 


quam  aiitnm  idproba.vit,  banc  infeit  conclusionem  : 
I  Ilic  cst  Deu.snoster,  id  esl ,  non  omnium,  sed  fide- 
lium  et  credeniiuni  Deiis,  qui  cuni  in  sociinilo  manl- 
festus  adventu  veneril,  npiisilebit.»(irfem  debono  Pa- 
tienl.,  pag.  220.  Psal.  xlix,  v.  3.  Isai.  cnp.  A'2,  v.  13). 
At  quo,  amabo  te,  pacto  tam  siepe  et  loiies  dixit  et 
repetivit  Cliristum  esse  Deum,  nisi  pro  cmio  penitus 
liabucrit  banc  esse  et  eoruni,  ad  quos  scribebat,  et 
coelcrorum,  cxcepiis  liaireticis,  Cliristianorum  seiilen- 
liam? 

Veruintamen  non  ibi  ilie  stctit ,  ullraque  progre- 
ditur ,  ac  plane  palamqne  declarat  Cbristum  in  coelos 
conscendisse  ,  <  ut  pcr  orbem  discipuli  ,  niagistro  et 
Deo  monRiile  ,  dlffusi  ,  prnccepli  Dei  in  saluteui 
darent.t  (  Cyi>riaii.  de  Idolor.  vanii.  pag.  IG.  )Videsne  IJ 
quam  dlscile  Clirislns  ab  illo  d|cati|r  non  snliiiii 
diseipulorum  siioriim  magister  ,  sed  Detts  etiam  , 
verus  ullqiie  et  ideiii  aoPater  ,  qiiandoqiildem  |iliires 
dii,  sicuti  ibidem  demonsiravenit,  esse  non  possiint  ? 
In  secundo  insuper  adversiis  Jiid.-eos  Ilbro  varils  sacrro 
Scrlptune  testinionils  luculcnter  probat  illum  vcrum 
esse  ,  ac  co;eierniiiii  Palrl  siio  Deiiin  ( Idem  lib.  ii 
advers.  Jud.,  §  5  el  6,  pttg.~>i  cl  seiiq.  ). 

Neqiie  niiniis  persplcue  sancti  Splritiis  divinilaleni, 
el  orthodoxum  de  SS.  Trinltqte  docuinentum  iii  illa 
asserit  et  predicat  cplstola,  quain  siio  et  collegariim 
suoriim  coepiscoporiim  ,  iii  synodo  adiiiKiliirum  ,  ail 
Jubai,'iniim  de  liicrciicnriim  Daplisinate  scripserat. 
Prlinuin  cnliiivcro  in  eadclinlvil  validuiii  qsse  boriiin 


illorum  natiira  ,  el  unus  et  idein  siiit  Deus  ? 

IVcipie  ullns  iiobis  objiclat  subseqiienlla  Cypiiani 
verba,  qiilbiis  apeitc  dixit  Patrem  a  Clirlsto  appellari, 
(  Doininum  et  Dcuni  siiuin.  i  Nam  ibi  de  illo  loquitiir  , 
qui  quatenus  bomopeiiia  Palre  clarificari  ,  et  nsqiie 
ad  mortem  ipsi  obseciitus  est.  Apagc  Iglliir  impli 
ciijusilam  Sociniani  insiilsissimas  cavillationes,  qiii 
ex  hoc  et  aliis  noniiiillls  similibus  loqiiendi  modjs 
infcrre  voliiit  negatam  a  Cypriano  Cliristl  divinltaieni, 
quam  tam  Siepequam  aperte  ac  perspiciie  pnedicavil. 

AIITICDLUS    III. 

De  Clirislo  hontinc ,  acquosensu  dici  poliierit,  Spirilus 
sanclns  carne   indiiitiir. 

Pcrgamus  ,  si  lnbet  ,  ac  videamus,  qiiam  diliicide 
planeque  Cyprlaniis  asseveret  Cbristum  iion  modo 
verum  Deuiti  ,  scd  vcrum  quoque  e.sse  hominem. 
Missus  ,  inqiiii  ,  fiiit  ,  haud  dubie  ab  xterno  Patrc 
siio  ,  «  llluininator  et  doctor  gcneris  hnmani ,  i 
qiieinadinodum  antea  «  per  oinnes  proplietas  i  pra;- 
dictum  fiierat  (.Ci/prm!i.  de  tdolor.  vamlal.  pag.  15). 
Dlxltqiiidcm  <  oiniies  proplieias  ,  i  sed  quia  breviiati 
hac  in  lucubratloiie  stiideb.it  ,  iil  non  diixit  fiisius 
ibl  probandiim.  At  boc  nliqiie  daia  opcra  probavit 
in  seciindo  polissimupi  adversus  Jiid:iens  librn  ( Idem 
lib,  11  adv.Jiidte.  §  10,  pag.  37).  Ad  illiid  insupcr  ea 
oiiinia  conducuiU  prisci  Tesiamonti  lestiinonia  , 
quibiis  ,  uti  ille  ostcndit ,  praMiiinliatiim  fnerat  abro- 
gandam  vflercm  lcgcm  ,  el  iinvaiii    subrogandam  , 


Bapilsma  :  <  Si  eiiiiidem  1'atrein  ,  euuidcin  Filluin  ,  C  venturum  Christiim ,  ci  fiindandam  ab  eo  veram  reli- 


enindcm  Spiritum  sanctum  ,  camdcm  Kcclesiam  con- 
filentur  nobiscuni  (  Idem.  Epist.  73,  ad  Jubuinn. 
png.  200  ).  I  Poslea  verp  ,  si  quis  apud  ba-reilcos 
baptisaiiis  ,  templum  D«i  faciiis  est :  «  Qiircro,  inqiiit, 
ciijus  Del  ?  Si  creatoris  ,  noii  poluit ,  i  cjiis  liiri 
tcin|duin  ,  «  qiii  in  euni  ,  i  siciit  Marcionista  ,  <  noii 
crcdiilit.  Si  Cbrisil  ,  nec  liujus  fieri  poiest  lemp!uin  , 
qiii  iicgat  Cliristum  Deuin.  Sl  Spirllns  sancli ,  cuin 
trcs  iiiiuin  sint  ,  qiiomodn  Sp'iltiis  (•arcliis  phicaliis 
essc  ci  piiiesi,  qiii  aut  Patrls,  »  ipicuiadiiKidiiiii  Pairi- 
passlani  ,  «  aiit  Filll,  i  vc!ntl  Antlirnplanl  ,  i  ct 
ca;tcr;e  ,  i  iit  ipse  loqiiilur  ,  i  b.Tietlcorum  pcstes  , 
inlinicus  est?  i  {Ibid.)  Ai  cumibi  dixit  tres  illas  sapc- 
llssiiii;e  Trlniiratis  Personas  csse    iiiiiim  ,    noiine  Ibi 


gionem  (  Et  lib.  i,  pag.  M  et  scqq.  )  C.iim  aiitein  in  - 
ficias  nemo  ire  possit  liiec  oinnla  ad  ciiindem Cbrlslum, 
mortalcniqHie  ejiisviiam  speclare  ,  hinc  procul  diiblo 
Cyprianiiscollcgit  illiim  aiiniinliatiinifnisse  peromnes 
proplietas.  Nam  alii  ejns  advciiliim  ,  alll  pliira  ,  alii 
paiiclnra  de  illo  pnedixenint.  Pliires  porro  de  fntiiro 
Cliristo  sacVoruin  viitiim  pr;edictii)ncsin  siiporiorihiis 
nostris  dissertationibiis  ,  a  Laciaiilio  et  TerluHiano 
citatiis  ,  exposuimiis  ,  et  eniicle:iviniiis. 

Tiini  deliinc  Cyprianus  :  «  Ilic  ,  iiu|iiit ,  seriiio  et 
(illiis  Dei  ,  in  Vlrginem  illabitnr  ,  carncm  S|iirilir 
saiicto  cooperantc  indiiitur.  »  Kl  ita  qiiidein  In  ediiis 
et  maniiscriplls  rccentioribus  quibiisd:im  codicibiis. 
In  aiiliqiiiornin  vero  edltloniim  niari;ine  liiicc  aniio- 


scquitur  Terliilllaiiiiin  pricceptorem  sniini.qiii  lii  siio,  D  lantur  ;  «  Allas  carne  spirltiis  imliiiiiir.  »    At  qiiid 


siculi  iii  siiperiori  dissertatione  annoiavlmiis  ,  ad- 
vcrsus  Praxcam  libro  dlxcrat  :  i  Qiii  ircsiiiiiiiii  siiiit, 
non  nnus  i  {Dissertat.  in  Terttill.  cup  8,  art.  3).  Quls 
frijo  noii  vldct  eaindcm  cssi!  ulrliisqnc  de  Irilius  dl- 
vinis  Personls ,  et  una  cadcmqiie  llloriim  natiira  scii- 
lcnlliim  ?  Quomodo  autem  Ires  possunt  esse  iiiium  , 
iiisi  quia  Ires  dlvinc  Person:»  uiiam  babcnt  iia- 
tuiam  ,  qiia  Ircs  illa:  uniis  el  idem  Dciis  siint  ? 

Dcnlqiic  llle  panli)  post  docct  boc  Cbrlsli  de  gcn- 
libiis  in  iioinlne  Patrls,  ctFiIii,  et  Splrltiis  saiicii 
bapli7.aiidis  pr.T;cepto  jiiberi  illas ,  i  baptizari  in 
plena  etadunata  Trinitate  >  (Cyprian.  ibid.  pug.  200). 
At  quomodo  Paler  ,  Filiiis  ,  ct  Spiritus  sanctiis  pi).s- 


obsccro  te  ,  hac  adnotallone  aliiid  sigiiilicaliir  ,  nisi 
lianc  fiilsse  alioriim  exempIarUim  kciionem.  Ftccrte 
hicc  ita  scripta  siint  non  solnm  in  Corbelensi  ,  seii 
Sangermanensi,  et  allls  ,  iit  mliiiis  scplein,  vclustlo- 
ribiis  ,  ac  melloris  noi;c  excinplaribus.  In  nonimllls 
vero  «  carnem  Splritu  saiicto  ;  » in  Taniiensl ,  «  cariic 
S|iiritiis  sancti  opflraiione  indiiiiiir.  i  Vides  saneqnam 
dlvcrsa;  siiit  hoc  in  luco  codlcum  lcclioncs. 

Sed  qula  liiec  verba  carne  Spiriius  {  in  qnlbusdam 
addiliini  sanclus  )  induitur  ,  diiriora  aliquibiis  videri 
potcrant  ,  in  sancii  Marlini  Tornacensis  ,  ct  aliorum 
dnoriim  a  P;imelio  citaiorum,  margine  islud  explica- 
lionis  caiisa  adjectiim  est  :  «  Cum  dicil ,  carnein  Spi- 


1023  IN  D.  CYPRIANI  OPERV  DrSSF.RTATIO.  1024 

ritns  saiKlus  iiiduilur ,  iioii  pursoii.im  Spirilus  snncii  A  (lisiMii.indo ,  ill.nm  .animse  opponit  (  Lib.  de  Resvrrcct. 


accipit ,  sed  Filii  ,  qni  cl  ipse  spiiiliis  diciliir  ,  juxla 
il!ud  :  1'ciis  spiriius  esl.  i  Qiiao  qiiidem  Famelius  iii 
ipsumCypri.ini  lexliim  al)  .\fnig.  ei  Blnnd.  codicum 
lihraiiis  inlrusa  fuissc  leslilicuinr. 

Rig.illius  vero  tametsi  priorem  leelioncm  ,  Spirilu 
$anclo  cooperanie ,  iii  Cypriani  le\tiiin  admiserit ; 
eam  tainen  in  iioiis  snis  ,  t:iiiu|nam  a  sequeiilium 
xtaimii  siibtiiiore  scliola  invoniam  ,  pl:ine  repiidi.il. 
Verum  si  spnria  esi  ,  ei  al>  aciilioribus  scliolaslicis 
conficla  ,  eur  ill:im  iii  leNtu  Cypriani  reliquil?Qiia 
etiain  raiione  alij:n  rcjecit  ,  qux  in  aiui^iuioiiljus 
exemplaribiis ,  ipso  faienlc  ,  rcperitnr  ,  ct  quani 
probat  posse  boc  caibolico  sensu  explicari  :  Spiriius 
saiictiis,  id  est ,  pcrsoiia  fiiii  Dei ,  qui  spirilus  cst , 


cap.  8,  pag.  550  ct  seqq.  ).  Atqui  in  libro  de  Aiiinia, 
diserlc  definit  aniiiiani  et  spirilum  bnminis  cssc 
nnum  el  idem  [Idein  lib.  de  Auima  cap.  II,  pag.  271), 
N:ini  iit  pliin  oiniitamus  :  <  Cuiii  dc  anima  ,  iiiquit  , 
cl  spiritu  agiiur  ,  i|>se  erit  aninia  spiritus  ,  sicut  dics 
ipsa  hix.  > 

Quid  ergo  vetat  quominus  in  Apolngetico  dixerit 
Cbristi  c«rM«m  in  Virginis  iilero  flguraiani,  el  spiritu 
sivc  aniiiia  insiructani  ,  oiiinia  effecisse  bunianx 
iiiorlalis(|iie  ejiis  vit;e  opcra.  Vertis  auteni  si  sit  liic 
Teriulliani  sensus ,  noiine  dicere  possumns  bunc 
ennidem  essc  Cypriani  sensiim  :  Sermo  Dei  in  \ir- 
ginem  illapsus  ,  carne  spiritus  ,  id  cst ,  ejus  aniina 
iuduitur.  Nec  magni  certe  refert  utrum  post  spiriius  , 


carne  indniiur,  Sed   Rigaliio  longc  anliquior  esi  b;cc  B  adjeciiim  fiierit  sanctus.  Qiiis  cnini  nesciat  sanctam 


explicaiio,  qiiam  paulo  aiitc  inoiiuinuis  in  triuiii  ve- 
terum  manuscriptorum  marginibus,  ei  duorum  alio- 
rum  textu  inveniri. 

Veriim  qniaCyprianiis  iiaiic  iibri  sui  pariein  ex  Ter- 
tulllano  ,  sicuti  diximus,  potissimum  delibavit ,  noii 
imitilis  forsitaii  operx  pretium  eril  si  paulo  accurilius 
expendanuis  uirum  Magisiri  verba  ,  hiiic  Discipuli 
ejus  loco  luceni  aliqnam  alferre  possinl.  Dixerat 
autem  Teriullianns  :  Verbum  ,  sive  Sernio  Dei , 
«  delapsus  in  Viigineni  quamdani ,  et  iii  ulero  ejus 
caro  ligiiratus  ,  nascilur  linmo  ,  Deo  iiiixius  :  caro 
spirilii  in^lriieta  nniritur,  adolescil ,  aff;itur,  docet, 
operaiur  ,  ct  Cbrisliis  esl.  >  {  Tertullian.  Apologet. 
cap.  21,  pag.  21.  )  Videsue  iiiec  ab  illo  pluribus 
verbis  iradita  ,  qu»  Cypriaiuis  pauciorilius  reddidii  ?  q 
Uiriusque  igiinr  quoniam  eadem  inens  ,  idemquc 
sensus  est  ,  inqnircniluin  sane  qiiid  <  carnis  cl  spi- 
rilns  >  iioiniiic  Tcrinllianus  ,  ae  proinde  Cypri;iniis, 
intcllcxcrit.  .M  carnis  iininine  ille  sxpiiis  sigiiificare 
videtur  toiam  liumanam  Cbristi  naluram  ,  ipia  in 
ulero  Virginis  llguiMiiis  ,  <  iiasciiur  lionio  ;  >  baiid 
diibie  quia  ov^iiiijelisla  scripseral  ;  Verbnm  caro 
fuctum  esl ,  cl  liabitiwlt  in  nobis.  >  (Joun.  cap.  i, 
14.  )At  si  res  iia  sil ,  dicendum  cst  Tertulliiiiuiin 
<  Spiritiis,  )  aiil  saiicti  Spiriius  noinine  noii  qiiidem 
designasse  terii:ini  SS.  Triiiiiaiis ,  sed  scciiiulain 
Vcrbi  diviiii  Pi^rsoiiani,  qu.e  revera  spiritnset  sancia 
est. 

Veruniiamen  si  aliqiiis  conjcclnra!  locus  nobis  d.v 
reliir ,  lianc  libi  |)ropnnorciiius.    Noniie  dici   poiesl  J)  in  Tertull.  capio,  arl.  1.  Disnertut.  in  Minuc,  cap.  18 


esse  Cbri>ii  aniniam  ?  Cxierum  liaiic  explicaiionein 
iis  tiintiim  cxpoiiimus  ,  qui  coiijeciuris  ,  quibus  raro 
indulgemus,  veniani  aliqu^indo  dare  possunl. 

Dciii<|uc  aucior  nosier  dixit  :  <  Deus  cum  boniine 
niiscelur,  >  quod  ex  liis  adbuc  deliiiavit  magistri  sui 
Teriiilli:ini  verbis  :  <  Nascitur  bonio  Deo  mixius.  i 
Rursum  autem  cernis  ab  uiroque  eadein  ,  sed  diversis 
verbis  enuntiari.  At  quomodo  ca  inlelligenda  siiit  , 
in  siipcriore  dissertaiione  paicfecinius.  (  Disseri.  m 
Tertull.  cap.  9,  arl.  1 .  ) 

AhTICULUS  IV. 

De  idulolatriw  origine,  et  ridiculis  quibusdam  Ronm- 
norum  diis  ,  in  dubio  aut  notlio  hnjus  libri  fraij- 
mento  notalis,  ac  de  crudeli  Consulum  Romauorum 
iuitio. 

Quae  adversus  ethuicos  de  idololatrix  originc  ,  ae 
falsis  pluribus  illorum  diis  Cypriaiuis  dlspuiai,  ea 
omiiia  ,  qiix  aliqua  animadvcrsione  dlgna  siint  ,  in 
snperioribiis  nostris  disserlationibus  enucleare  ct 
illiisir.ire  coniiisi  sumus.  Pancissima  itaqiie  restant 
a  noliis  oliservanda.  Ab  ipso  auiem  libri  inilio  aucior 
nosier  nef.irii  falsorum  deorum  cultus  orlgliiem  a  Sa- 
turiio  ciim  repelii  ,  pr:vccptorem  suum  ,  sicuti  j:ini 
aniiotavimus  ,  Tcrtullianiim  ,  sequilur.  P;iulo  post 
vero  geniiles  Romanos  ,  iion  secus  atqiie  idem  Ter- 
tulllaiius  cl  Minucius  Fclix  ,  refellit,  qui  garriebant 
sua  in  deos  pietate  nieruissc  totius  terrx  orbis  impc- 
riuin.  (  Cijprian.  de  idolor.  vanitat.  pag.  15.  Disscrtat 


Tertiilli;iiiuiii  ibi<cariiis  inoinliiesoliimClirislicurpus, 
ct  spiritus  viicabulo  aniiiiam  cjus  indicassc  :  natii 
<  caro,  i:;qiiit,  s;  iriiu  in>tructa,  >  id  e$t,caro  cjus, 
sive  corpiis  S|  irilii  ,  seii  aiiiina  luit  instructum  ,  ct 
inforiiiaiuin.  Qnaiiivis  enlin  lioc  ipso  carnis  iiominc 
loiuiii  hoinincm  ,  id  cst ,  corpiis  et  aniinam  sxpius 
dcsignet  ;  lioc  taincn  non  inipcdit  quiii  sxpe  ciiam 
carnls  iiotiiine  soluiii  corpus  intclligat.  Quid  naiiu|uc 
iii  tuiii  de  Carnc  Cbristi  liliro  aliud  :iglt,  nisi  ut  coiitra 
IiaTeticos  osicndal  iion  nctitiam  et  simiilalain  ,  sed 
veiam  ab  eo  assiimptiun  fuisse  cariicni  ?  At  ibi  carnis 
nomiiie  solum  corpns  ejus  deiioLire  videlur.  Lodem 
nii  (lo  in.siibsequciito  liliro  dc  Resurrcciione  carnis 


el  I!),  ct  in  Tertiilliim.  cap.  27,  arl.  5  et  seqq. ).  Al  ilii  iii 
Rig.ililana,  Oxonieiisi ,  ei  quibusdam  aliis  editioiiibus 
b:ec  leguntiir  :  <  Acca  Flora  meretrices.  In  lanttim 
vero  deoriim  vicabtila  apud  Roniaiios  finguntur,  iit 
sit  apiid  illos  ct  Vidniis  deus,qui  animaeorptis  viiliict, 
qui,  quasi  fcniliset  fiinebris,  intra  muros  non  babeliir, 
scd  foris  Ctillocatur ,  ct  nihilomlnus  qiiia  extorris 
faetns  ,  daniitatiir  poiius  Romaiia  reiigione  ,  qiiam 
coliinr.  Esl  cl  Scansus  ab  ascensibtis  dlctus,  cl  For- 
culiis  a  forlbus  ,  et  a  limiiibusLimeiuiiuis  ,  etCardc;e 
a  cardiiiibus  ,  et  ab  orbitatibus  Orbona.  Ili  dii 
Roinani.  >  (Cyp.  ibid.  pag.  12  eM3. )  Iii  nosiris  au- 
lem  codicibus  hxc  lantuin  babentur  :  <  Acca  et  Florn 


1023 


CARMEN  DE  RESUHRECTIONE  MORTUORUM. 


1026 


iiicrelriccs.   Hi   dii  Romam  ;  i   cailera  vero   omnh  A  cap.  8,  pag.  9o  et  stq.  ellib.y\,  cap.  9,  pag.  \S(i.)  Dc- 


(lcsiiiil  ,  qucnindinodiiiii  iii  edilioniliiis  anni)  loiO, 
1541 ,  loGl  ,  1")95  ,  divulgatis.  Falelnr  (lunque  Oxo- 
niensi  ediiioni  pra^posiius  ea  in  prolialissiniis  exem- 
plarihus  (le.^iderari  ,  iisque  perliirhari  Cypriani 
sensun).  Iii  ejiis  lamen  lexlii  illa  idcirco  rciimiil  , 
quia  ,  iiiquit ,  in  Beneventano  codice  ,  Veronensi , 
uno  saltcin  ex  qnatuor  Vossianis,  et  Corbeiensl  le- 
giintur.  Scd  quid  de  iribus  prinils,  quos  aliena  fide 
cilavit,  nec  nos  vidinius  ,  dlceiidum  sit ,  niliil  qnidein 
sclre  po:uimus.  At  lioc  cerie  scimiis  liicc  oniiiia  in 
Corbeiensi ,  sive  Sangcrmnnensi,  quein  pra;  inaniljus 
liabeinus,  non  reperiii.  Mirum  itaque  quomodo  liscc 
iicc  paiica  qnideni  verba  in  lol  codicibus,  qui  varia 
slaie ,  ei  in  diversis  regionibus  scripti  sunt  ,  oniitti 
potnerint.  Nonne  ergo  hocc  piirum  putumrine  addi-  B 
lainenliim  saiis  redideiit  ?  Sed  liujus  difncultatis 
nodiini  solita  sua  sagacilaic  solvet  haiid  dubie  cla- 
rissimus  vir  Sleplianus  Baluzlus  ,  qiii  tot  ,  siculi  di- 
ximus  ,  consuluit  manuscriptos  codlccs,  quos  videre 
nobis  noii  licuit. 

Verum  quamvis  Iikc  notha  plane  et  adiillerina  siiil 
vcrba  ,  nonnulli  lamen  a  iiobis  fursiiau  sclscila- 
bunlur  ,  quinam  illi  dli  fuerinl.  Quamubreni  hls  ,  si 
qui  crunt ,  curiosis  hominibus  res|iondchiiniis  de 
Fi>rculo,  Liincniino  ,  Cardca  ,  el  Orbana  j;im  a  nobis 
acliim  in  noslra  de  Ainobii  llbiis  dissertatione. 
(  Dissert.  in  Ariiob.  cap.  13,  art.  h  et  G.  )  Ibi  vuro 
plane  ostendinius  lia;c  iiumiiia  a  Ccniilibus  iii  illorum 
numero  rcpoiii ,  qiios  singiills(]uihusqne  rcbus  pra;(ici 


niquc  Cyprianiis  osiendit  nec  daium  Romanis  ,  ncc 
auctum  iniperium  propler  illornm  iii  liciitios  dcos 
suos  pielalem.  «  Elenini  consulatiiin  ,  inquit  ,  cc- 
pisse  videiniis,  iit  regnuni.  Filins  interficit  Brutus, 
ut  crescat  de  suffragio  sceleris  coiiimendalio  digni- 
lalis.  >  (  Cypr.de  idoi.  Van.  pag.  13.)  Omnibiis 
autein  nota  cst  bistoria  Tarquinii  Supcrbi  ,  qui  a 
Ronianis  regno  pulsus  fuit.  Brutusvero  priiuns  pos- 
leaconsul  lilios  suos ,  uxorisque  suk  fraires  virgis 
c;icdi  ,  etplecli  capiie  propierea  jussit,  quia  de  Tar- 
qiiiiiio  reducendo  cnm  aliis  conjuraveraiii.  Testem 
ca  dc  re  si  (|uem  desideras,  cilaium  liabes  ab  Augus-- 
tino  Viigitium  ,  cujiis  lioic  suiil  cariiiiiia  : 

Vis  el  Tarqiiinios  reges,  anim.imque  superhain 
Ullorls  Bruti,  fascesque  videre  receplos? 
Consulis  im|ierium  hicpnnius  sa!v:isqtie  secures 
Accipiet,  uatosciue  paler,  nova  bella  nioveiites, 
AJ  poeDam  pulchra  pro  liberlale  vocahit. 

(ViRGiL.  lib.  \i  Mneid.  v.  812  et  seq.) 

Pluia  si  cupias,  adi  Scrvium,  in  lios  Maronis 
vcrsus;  Tituin  Livium  ;  Dionysium  Halicarnasseum  , 
Valeriuin  Maxiinum  ,  et  alios  Roiiiaiia'  hisloria; 
scriptores.  Plurihus  porro  aliis  r^ilioniiiii  momeiitis 
Cyprianns  evidcnler  convincit  quani  falsa  et  ahsiirda 
sit  Romanorum  jactatlu,  qua  suani  in  dcos  snos 
proptcr  pietaicin ,  fnndalum  cl  ad  ultiiiios  orbis 
ternic  partes  propagatuui  iniperiiim  suum  effiiiiebanl. 
(Aug.  lib.  III  de  Civit.  cap.  16,  png.  72;  Liviiis,  lib.  ii 
init. ;  Dioiiys.  Ilalicarn.  lib.  v  Antiq.  Itonian.  Val. 
Mnx.,  lib.  v,  cap.  8  §  1.)  Sed  ba:c  argiimenta  iii  suj.e- 
somniaverant.  Talcs  eliam  eraut  Viduus  ei  Scaiisus  C  riorihus  disscrtatioiiibns  noslris  ,  nisi  plane  falliiiiur, 
salis  perspicue  in  notalis  hujus  ,  de  quo  agimus  ,  salis  expllcata  sunt.  {  Dissert.  in  Miniic.  cap.  18  H 
lihricditionlbusdescripti.  Sedpluiaderidiculls  hiscc  iQgt  in  Lactant.  cap.ZH,  urt.  \  seqq.  ei  in  Terlull. 
omnibiis  diis  Augnslinus  cx  Varroiie  reiulil  ,  quem  (.„„_  27,  arl.  5  elseqq.  ). 
adire  cuilibct  iacillimum  est.  (  Aug.  lib.  ly  de  Civ., 


I 


CARMEN  AD  FELIGEM, 
DE    RESURRECTIONE    MORTUORUM. 

( E  Velerum  Scriptor.  et  Monutn.  amplissima  CoUectione,  tom.  ix.) 


OBSERVATIO  PRJilVIA 


D.    EDM.    MARTENE. 


Qiiod  in  liiijus  lomi  limine  collocamus  Carmen  de  D  obstare  videtur  oratio  nimis  salebrosa,  ci  viobiloe  frc- 


fr 


Resiirrcciione  inortuoruin,  S.  Cypriani  uomen  prxfert 
iii  pervetnslo  codice  Corbeicnsi  anto  annos  noiigentos 
litieris  m.ijusculisexarato.  Qiiis  autenisit  illeCypria- 
nns,  haud  facile  esl  divinare.  Nam  quominiisceleber- 
riiiio  illi  Carlhaginensi  cpiscopo  et  marlyri,  cujns 
egregia  scripla  suavissinic  leguiitur,  illiid  ailribuamus, 


quentius  inetri  leges ;  tamelsi  sentcntlx  gravcs  et 
nervosx  ab  eo  minime  ahhorreant,  ncc  laiilo  doclore 
iii(lign:cjudlccntur.  Sed  ncque  nclasanclnris  aCypria- 
ni  Carlhagiiiensls  a!VO  distare  vidctur.  Naiii  si  eo  an- 
tiqiiior  non  sil ,  sub«qualem  saltcm  fuissc  complnra 
evincunl.  Ceric  eo  sc  pnesenin)  lempore  vixissc,  qiio 


4027  CAIlMEN  1028 

vi"eb;il  ailliiic  idoloruin  culliis,  liis  iiisinual  versibus,  A  Phflenicia  episcopum  el  marlyrem,  ciijus  acla  iribus 


<|iiilms  iniiiios  in  exlrenio  judlcio  coiiscieiiti*  sliinu- 

lis  agilalos  iiidiicil ,  euindcin  idoloruin  cultuni  dcle- 

staiiles  ; 

illic  qulsquc  siije  falebiUir  clTyra  vil*. 
Jam  primuni  quicniiiqne  Deuiii  malo  ceiiseral  aule, 
Ll  vaga  meiilitio  coluisseiil  iiuniiiie  saxa, 
Alque  cruenlalas  igiu'  saoraveial  aras, 
Elpicturatas  liuiull  sine  voce  liguras,  elc. 

Floruisse  ciiain  turbulentissiinis  iiascenlis  Ecclesia: 
lcinporibus,  quibus  Verbi  sacri  prxconescrudcli  neci 
Iradcbanlnr,  ac  fideni  Clirisli  quain  praHlicabaiil  san- 
giiinis  eflusione  testes  invicti  obsignabaiit,  satis  de- 
inonsirat,  cuin  tyraiinnrnin  in  Cliristianos  iiiimaiiita- 
lcni  liis  verbis  redarguil : 

^    Vos  tamen  hunc  Dominum  cffili  tcrrxque  negasiis, 

^    Etjuslos  |)0tius  crudeli  c«de  necastis, 
Pra;couesqueDcipleriqiie  ssepe  liigastis, 
Verilas  in  vobis  pro  crliiiiue  semper  inbxsit. 

Ilis  adde ,  quod  Millenarioruni  de  tcrrcno  Cbristi 
regno  post  resurrectionem  liand  obscure  insinual 
upinionem,  quae  vix  sxculi  lerlii  Onem  aMigit.  Sed 
iieque  ininus  antiquitalein  sapit,  quod  ,  petitis  uiidi- 
quc  aiguniciitis,  insanos  icvi  sui  pliitosoplios  ruturain 
corpiiruin  resurrectioncin  negantes,  lioc  carmiiie  iin- 
|iugnasse  a  vero  iion  est  absiniile. 

Erit  forle  qui  carminis  hujiis  aiictorem  faciat  Cy- 
prianum,  ex  mago  Christianum,  deinde  Antiochix  in 


Ilbris  a  cosevo  scriptore  distiucta  priini  edidimus 
toin.  lll.nostrorum  .4nccdolorum.  Verum  ilie  non  la- 
tiiie,  sed  gra;ce  scripsisset. 

Ca:teruin  iiiijus  opusculi  preliuni  probanl  asserta 
in  eo  pra'ci|iua  chrisiiana;  religionis  dogmata,  pecca- 
tiini  origiiiale,  Baplisini  neccssitas,  Trinitalis  niyslc- 
riuni ,  inortuorum  Resurrcctio,  qux  saiic  tanti  visa 
siint  iii  aniiquissiino  auctore  ,  ut  ab  co  edendo  mini- 
iiie  delcrrere  poliierit  oraiio  ejiis  subbarhara ,  quic 
eiiain  ab  inipcrilolihrario  licctaniiqnissimo  exccrpla, 
adeo  dcpravata  est,  ut  sa:pc  ha:rore  necessc  sit ,  nc- 
que  proplerea  ,  credimus,  conqnerentur  crudili  viri 
Trustra  nos  operain  noslram  collocafse. 

IIa;c  postqiiam  scripserain,  seqnens  adverli  car- 
B  mcn  eililnm  ad  c^.Icem  Terlulliaiii  operum  fuisse  : 
quod  cuin  ibideiii  legissem,  el  cuin  iiis.  iioslro  rontu- 
lisscm,  audaceni  deprelicndi  cdilorcni ,  qui  violaias  a 
Cypriano,  quicunique  ille  esl,  iiiclri  leges  liiimilemquc 
styluin  iniiiaiieiiter  fcrciis,  opusculum  isiud  elegantio- 
ribus  versibiis  leddcre  coiiatiis  est,  ct  sic  iioii  Cypria- 
ni,  sed  snam  publici  juris  lucubralvonem  fecit.  Qua- 
propler  cum  vel  ipsa  errala  in  antiquis  scriptoribus 
veiicrari  suleaiit  viri  erudili,  npera;  pretium  dnximus 
idcm  carineu  qiiale  ab  auclore  prodiil,  suac  rcslituerc 
sinceritati. 


Oui  inihi  ruricolas  optavi  carmine  inusas, 
lit  vernis  roseas  titulavi  florilms  auras 
A^slivasqiie  graves  matnravi  messis  arislas, 
Succidi  tuuiidas  auluniiii  vitilius  uvas, 
Et  liiemis  nlacidas  laudare  seuiper  (ililjas, 
Auiue  modulatas  pxolusl  Vontibiis  unlas, 
Kroiidenlesque vago  cecini  de graiiiine  sylvas  : 
l'i'uliiiiis  :etliereas  modiiUibor  luminis  auras. 
Jani  milii  luciieras  liceal  coiiliiigere  niusas, 
J'andere  secrelas  fluviali  verlice  nyin|ilias, 
Ul  Ixlas  alio  posilas  sub  sidere  silvas 
^^ternas(|ue  siiiiul  meuiorabor  carininc  inusas. 
I  nde  niare  tumidas  imnieiisuni  fluctuet  undas, 
Ou;e  virliis  nioueat  siilidas  iriniist^cre  terras; 
Ll  lux  uiide  nuvo  iirxlulserit  aurea  niundo. 
Uiiis  liominem  laitb  potuissel  fln(;ere  liin^, 
t'nde  genus  vacuo  potuissct  crescere  saiclo, 
Kt  v.iria  populoipKP  sit  vi\  eiidi  cuiiido, 
Uiia:  ireata  malo  primuiu  morieiidi  propago, 
Inde  ImuUs  roseis  udorquc  pudUrqUe  cbronis. 
Ouid  faciat  l*tis  iitviiis  aestuet  uvis, 

I  Ique  no\a  veleris  laclescat  lioidea  culinis, 
Arliur  et  ut  gl.iclem  nlgris  pubescat  olibis, 
(Jeriiiinibus  variis  qiiis  decremiiila  viruris, 
Mollibns  et  matrcni  liliuriim  prulegat  unibris. 
Umiiia  iiQsse  lionuiii  qu:c  sint  liicepta  ranioruni, 

II  liceal  per  cuiicla  Deum  agnoscere  vcruui, 
IJui  lucem,  inaria,  cieliim,  terramqne  |iaravit, 
Ornavitque  iiovuni  variando  sidere  munduiii. 
Va  pcctides  iTimum,  vulucros  prucedel-e  jiiSsit, 
lit  dedita'(|uoreasconiplere  piscilius  undas, 
Atque  rcecuiidalas  aiiimalibns  egit  areiias. 
Talia  composilis  deducam  carinina  niiisis, 
Salubrem(4ue  vobis  expouam  fuiitibusunilain; 
El  la;luni  placidis  venieutein  uublbiis  iiiilireni, 
]ii  auiinas  hoiiiinum  penilus  iillnH|ue  fluouteiii, 
Exciplani  plenis  iu  iiostva  novalia  rivis. 

II.  Nuiic  ageseciirani  vivamque  altingere  lyniphani, 
El  celeres  vit;e  facileni  liaurile  liquureni. 
Si  qui  vclil  poenas  seterii»!  ev:idere  flainni», 
iRnarusipip  die  vcnlurique  iascius  a;vi, 
El  iusis  potius  adipisci  |ir;eiuia  vitse, 
Hiiiic  nniini  meminisse  D.niii.  mUi.ikiuc  prpeandlim, 
Oui  lotum  iu  libra  |  osuilsubliiiiin  '  iiiundiiin  , 
^lerDumque  manens,  sempcrque  fulurus  iu  a;viini 


D 


Sa;eula  cuncta  tenens,  ct  aiite  oinnia  sxcula  solus, 
Ingeiiilus  siue  fine  Deus,  tliroiinnique  diviuuni 
Solus  liabpiis,  ca'lo  scuipcr  snpcrpiiilnet  alto. 
Omnipoieiis  solus,  ciii  pareiit  omnia  reruin, 
Paler,  Fillus,  Spiritus,  qni  suul  seinpcr  iii  unuin. 
Qni  sibi  coniplaciluni  honiiiicm  rorniavit  in  a'vuin, 
Paslorem   pecudum,  domliium  dedisse  lerarum, 
JuS(iuedcdilvolucruin,  ponlunique  soluin  doniinaiiduui. 
Qni  scrmune  teniis  putuit  exlendpie  cdluni, 
Elsulidani  verlio  jiissil  suspendere  terrani, 
Ac  dicto  citius  separavll  a;quoris  iindain, 
Hanc  njanibus  carani  dilexit  flngere  formani, 
Di;coraiii(|npsiuin  viiluil  Incsse  liguram. 
Siiirilii  vlvdi;aiii  afllavit  vullibus  auraiii  . 

III.  Imiiieinor  ille  Dei,  temere  conimittere  tanla. 
Nec  iiliru  inonituin  quicquam  coutingeret,  ununi 
Unde  inalniu  scirel,  cl  undedigiiusceret  a;quuin. 
Proti.iiis  illlciluni  vctnll  cunlingcrc  pumnm. 
Oiiania  Deus  liomiiii  pcrmiail  niniiera  mundi. 

Et  uru;dulce  sui  signavil  plgiiiJs  ainorlst 

Dlilia  c;ira  Iribuil  niaiidala  salntis, 

Sub  ilitione  dedll  terrasanimanique  viventem, 

Pennatumque  genus,  pecudcA,  gciiusonine  feranim, 

Etgi  nus  a'qnorenin,  aiiinialia  ciincla  natanta. 

S(!d  quoiiiam  |iriiiiu  traiisgrcssus  criniine  lcgein, 

Jaiiijain  priuins  hiinio  Doiiiinimandala  inutabal, 

Oiiijugc  ciincta  niala  su;identft,  morle  peribat. 

Naui  ppcc;iti  niaUim  commisit  feuiina  prinium, 

Prodidit,  atque  suuiii  decepit  lege  niarituni. 

Eva  iHM-suasa  niale  palefecit  liniina  letho, 

Et  slbicinn  genere  crcavit  fUncra  toto. 

Jliiic  ncfas  incauluin,  murs  emanavitin  aevuiii. 

Ihde  ihagis  facinus  facilc  pr;ccrel)nit  allum, 

Agricula;i|ue  labor  agitavit  sa;vius  aunum. 

('.allldus  lioc  /elo  serpeiis  iiijecil  inlquo. 

Iiidc  inagis  |io|iuli  multa  commi-;.sa  nialorum, 

Et  ncfanda  raalis  peperernnt  spinina  lactis. 

IV.  Idcircoque  Deussulus,  cui  suniiiia  polestas, 
Et  super  alta  lcncns  smnnia  fastigia  cibII, 

Altus  inaccessam  habilansin  ssecula  lucem, 
Pra;tcriti(|ue  meiiior,  et  |ira;scius  anle  futnri, 
1'rugcniein  merili  dccrelum  scrvat  In  ;pvniii, 
Et  cuiictas  aniinas  qiia;  eorpura  larda  gubernanl, 
l.t  ralionc  movenllioiuino  vagaute  per  anus. , 
Cl  priiiio  posilo  ineinbrorum  poudere  ceduut , 


1029 


t)E  RKSURRECTIONE  MOUTlORUM. 


1030 


'rerreiiisque  leves  resululai  ni^xihus  ibuul, 
Ac  proprias  repleut  diversis  [larlibus  orbis. 
lllicet  occuUis  alias  incluili  tenebras, 
Ast  alias  Isetis  revocare  prolinus  auris , 
Servari  penilus  decreta  ad  prifiuiia  legis, 
Uoneciteruin  niortis  resurgant  corpora  inembris. 
Nuiic  lioiiiines  priiiue  pensare  foenora  vilje, 
Judicisque  Dei  uieinores  iidsture  prioruin; 
K.xs|ieclare  suam  suo  quem(|ue  ex  criiniiie  poenam. 
Funditus  aut  pecorum  sine  nomine,  poiidcre,  tlatu, 
Incassumve  Uei  linieiulo  luiidere  llalum. 

V.  Aii  Deus  ouinipoleus,  ciijus  siib  nutu  rcguntur 
Omtiia,  non  valeal  post  niortein  reddere  vitain, 
Aut  aliquid  rerum  Doiniims  non  posse  videtur? 
Si  poluiltenebris  claram  exckulere  lucem, 
Alque  oinncs  verbo  poluit  coinponere  molos, 
Omiiia  de  niliilo  illlus  potente  voce  purare, 
Cur  nou  eit  aliqiio  possil  conipiiigere  nolaiii, 
Quaefueratquondain,  i\ux  vixerat  ante  lijjurani, 
Siniilonique  sua;  jubeat  resurgere  forniaiii  ? 
Cuin  siut  cuncta  Dei,  reddeut  inagis  oiniiia,  telliis 
Jussa  revocabit  qiiidquid  conlexerat  olim; 
Si  quein  rorte  rogis  abolevit  fl  imina  sopilum, 
Aut  aliqucm  CKcis  dejecerat  ;equor  in  uiidis; 
Si  cujus  tainen  saliaruul  viscera  pisces, 
Aut  linxero  leraj  crudelia  fuiiera  membris, 
Alitibus  jacuit  raptato  corpore  sanguis, 
Ultra  nec  Doiiiino  iiegabuiit  fuuera  queinquam, 
Apparare  Deo  vivos  de  niorle  nccesse  est, 
hesumptisque  suis  liomines  adstare  6guris. 
Seniiiia  sic  versis  credeiitur  arida  terris, 
Et  penitus  fixis  iiulrescunt  niorlua  fulcis, 
Iiide  reparatis  animaUir  culnuis  aristis, 
Kt  iterum  vivis  flavescuul  lortia  granis, 
Coiisurgunlque  novs  vario  cuiii  foeiiore  raesses. 
Sidera  cuncta  cadeul,  iteruni  renata  lucescenl, 
Et  diesin  densa  moritur  cuniluinine  iiocle; 
Occidilinque  dieni  iiox,  rebus  luce  quiescit, 
Ac  dies  alta  suis  iteriim  resurgel  in  astris. 
Solque  cadet,  splendoriferque  luniine  claio 
Lux  perit  umbrato  veiiieiili  vespere  muiido, 
Et  remeat  loto  renovataque  gaudia  sseclo, 
Sic  creinata  suo  vivil  de  funere  phcBiiix, 
Kxteniploqiie  suo  volucris  resurf;it  e  buslo. 
Knudata  loliis  siio  teinpore  fiucticat  arbor, 
Atque  iteruin  pomiscurvata  ex  gcrinineramis. 

VI.  Ergo  ut  ad  vocem  inuudo  tremeute  divinain, 
Et  peiiilus  niotis  virtutibus  aeris  alti  : 
Tiiiic  fragor  insolilus,  et  maxinia  inurniuracaMi, 
Promoveule  Den,  venientejudiceniuiidi, 
1'rotiuus  iiiiiumeris  concurriiiit  ire  minislris, 
Convallaiitque  Doniinum  cum  inajeslatesiia  coelesti, 
Angelica  late  descendunt  aginiiia  terris. 
Omnes  nuntii  Dei  (|uibus  esl  divina  facultas, 
Precibus  et  lorma  virtulisspirilus  omnis. 
Igneiis  liis  vigor  est,  rutilaniia  corpoi  a  ca-li, 
Vis  divina  micat,  hiuc  telliis  universa  remugit, 
Hinc  trepidans  terra  penitus  universa  reiuugil, 
Parturieus  honiinesquos  reddere  justa  jubebit 
Mifautur  comites,  turbantur  deni(|ue  niinbi, 
Astra  niirata  paveiit  subita:  virtiitis  ab  alto, 
Hic  juliente  Deo  facile  cum  vocepotentis 
Coiitimio  ruptis  per  omnia  f  egna  sepulcris, 
Oinnis  liumus  latls  elluiidit  hialibus  ossa, 
\'ivente.st(ue  jiarens  populos  eruclal  arena. 
Ha;reiit  memlira  comis,  nectuntur  ossa  medullis, 
Conserti(|ue  regunt  spirantia  corporanervi, 
Et  simiil  infusK  moveniur  sanguine  veiia.'. 
Dimi.ssa;que  cavis  aulniie  rediluntur  aperlis, 
Organa(|ue  sua  repetimt  surgeiilia  (piajque. 
Proh  iniranda  Bdes!  liiiic  oninis  pullulat  ;ctas. 
Pullulat  antiqua  niorluoruni  pulvere  turba, 
Matres  atque  viri  repetita  luce  resurgunl, 
Magnanimijuvencs,  pueri,  nupta.'que  puell», 
Deruncliquesenesaniinis  vivonlibus  adslant, 
Iiirautumque  gemcns  resoiiat  vagilibus  orbis. 
Cum  vari;e  geiites  veniuiit  de  sedibus  iinis, 
Eoumque  manus  ct  quas  videt  ultima  tellus, 
Qaii-  colunt  inedias  devexo  in  cliinate  zonas, 
Ripheasque  tenimt  pruinosi  sideris  arces 
Omuis  ailcst  pavidus  liiiis  cujusque  coloiius, 
Rusticus  el  miles,  posito  diademate  reges, 
Pauperi  permixtus  a;quali  in  agniine  dives, 
Allus  ubique  trenior,  precibus  nunc  ingeniit  orbis, 
Tendenlesque  niauuspopuli  clamare  niirantur. 

VU.  Ipse  se  Dominus  ciiiinenti  luniine  clarus, 
Et  prajpotcns  cunctis  micat  iii  virlutibus  ignis, 
lixculsoque  Ihronococlesti  sede  Cduscat, 


X     .M;irlyTibus  septus  niimiYo  candenle  viroruni, 
BeatisqUe  siiis  coniitanlibus  valibns  exslat, 
Clara  quibus  niveis  etlulgeiit  leiiiiiora  liiiiis. 
Jaiiique  sacerdotis  iiitidis  in  veslibiis  adsunt, 
Geslaiites  rutilas  pr;emia  vita;   coroiias, 
Sumniissiipie  oinuibus  genibiisque  reflexls  adorant. 
Solus  mjios  saiiclusque  iieits,  vox  omnlbusuna  est, 
Hinc  Domiinis  geminam  jubebit  sistere  plebem, 
Iinperat  et  justos  nnmerb  discerni  nialorum, 
Indutosque  jnbet  devicta  inorte  vigorem, 
Seinper  inexlinctas  habere  luininis  auras, 
Ire  per  anti(\ua  semper  florentia  regna, 
Ditia  per  uemora,  semper  amiena  vireta, 
Degere  perpetuain  praiclaro  in  corpore  vilam. 

VIII.  Est  locus  jColiis  Domlno  dilecius  in  oris , 
Lux  ubi  clara,  spiratque  salubrior  aura, 
./Elernanique  dies  alque  iimnutabile  tempus, 
Etsecrela  Deo  regio,  ditissima  campis, 
Beataque  niinis  sereiio  in  cardine  sedes, 
Semper  aer  la;tus,  semperque  iu  luce  futuriis 
Lenis,  et  aspiranl  vilalia  flaiiiiiia  ventis. 

Oinnia  fert  aequa  solo  prx'Uivite  tellus. 

P      Klorea  libratis  confl;igrat  purpiira  pratis. 

"      Omnia  pra.'rntila  misceut  iioii  iiividaluceni, 
Flos  aliuin  la:tus  suo  luniine  vestit  amictum. 
Hiiie  rosea  niveo  variantiir  seiniiie  ruia, 
Kt  roseis  nivea  crispatur  floribus  auia  , 
Nesciailla  quibus  suavcscaiit  pulclnius  arva. 
yuis  nielior  specie,  vel  plus  pr;ecellat  houore. 
Numquani  llorigenis  similes  iiascuntur  in  iK.rUs, 
Lilia  iiecnosiris  floruerunt'^.,lia  campis, 
Nec  sic  nota  ruliet ,  niox  ul  rosa  panilitilr  arva, 
Purpura  nec  Tyrios  sic  est  incocta  riibore, 
Gemnia  coloratisfulget  .speciosa  lapillis  , 
Prasiiius  inde  nitet,  illiccaibunciilnsardet, 
Smaragdus  lapsis  inicantij  luinina  fiindit. 
Hic  et  odoriferis  nascunlur  cinnoma  virgls, 
Kt  viridi  la'to  folio  coiiHagrat  amomuin. 
Hic  jacel  ingenituin  radiati  luminis  aurum, 
Kt  iieinora  alta  tenent  florentia  verlicB  ccpliim, 
Virentesqiie  gravant  uberriiua  germina  ramos. 
Nulla  suos  siniiks  porrexit  Iiidia  lucos, 
Non  ita  deiisa  levat  viridis  cacumina  pinos, 
Nec  veriius  meliiis  floret  cuin  tempore  ramus. 
Nec  sic  alta  comas  crispat  vibrata  cupr^ssus, 

G      HiC  abietes  clos«  florent  in  verlice  nigr;e, 
A;ti'riiiinii|ue  vireiil  sola;  sine  grandine  silva>, 
Nulla  cadunt  folia,  nullusipie  flos  tempore  tiesit, 
Kubore  conipacia  virent  cacuinina,  purpura  arbor. 
Sed  puto  flos  ille  rosa  esl,  rulior  sequus  in  illo. 
Sic  spccieiu  taleni  foliis  aspirat  otlorein. 
Stat  cuin  flore  novis  arbor  pulcherrima  pomis, 
Vitalemque  frugjein  telicila  roboradensant. 
Metella  viridaiilis  conflagranl  pinguia  rainis, 
Lac  etiam  pleiiis  manat  polabile  rivis. 
Vitamspiraiibi  qnidquidpia  t(!."ra  virescit. 
Bealosque  siinul  qiudquid  de  germine  florct, 
Atqiiesoluin  pulchr;e  redolent  medi«abile  cretoe. 
Foiis  illic  placidus  perfuiidit  gramine  cainpos, 
Quatuor  inde  rigaiit  partitam  fluniina  terrani. 
Ver  pntosem|ier  agil  vestitus  ftoribus  ajtlier. 
Non  Irigtis  varial  hiberni  sidi^ris  auras, 
Nec  ra(iiaia  micat  pressis  caloribus  ajtas, 
Coeluni  luce  sua  serenas  temperat  auras , 
Et  relicit  f(ct;im  melloremflamine  terram. 
Nox  ibi  nulla,  suas  defundunt  astra  tenobr;is. 

IX.  Ir^eqiie  insidiseque  absunt,  el  dira  cupido, 
jj      Exclususquemetus,  pulsseque  alimite  cur;e. 

Hinc  malus  extremas  relegatur  exul  in  oras, 
Beatostiue  labor,  vcritusque  contingere  lines, 
Illic  prisca  lides  elecia  in  sede  quiescit, 
Justitiagaudens  sterno  in  loDderevivii, 
Et  secura  salus  placidis  laitalur  in  arvis, 
Seinper   viclura,  seniper  inlucC  futiira. 
Hic  quicumque  pius  a)qui  bouique  colonus, 
Quiqiie  Doiniuum  metuit  innoxia  mente  Tonauteni, 
Atque  suos  coluit  sacra  pietale  parentes, 
El  coluit  sanctam  semper  sine  crimine  vitain. 
Autiiiopem  quotieus  opibus  solatiis  aniicis, 
Atque  laborautes  niiniuin  subveiiit  egeiios  , 
Pau|ieris  adjulor,  solitos  solvere  pupillos  , 
Eruit  et  nocitos,  subvenit  crimine  pressis, 
Hospitibus  cara;  tribuitsna  pigiiora  niens;e, 
Omnia  di\iiiis  gessii  sua  iiiuuera  jiissi.s, 
Ndii  aliqueni  iiocuit,  ni)ii  alieiia  ciipivil. 
Illi  exultantes  divinis  laudibus  omncs, 
Orantesque  simul  referuiit  ad  sidera  voces, 
Psalleuies  Domiuo  culebrant  per  gauUia  gratcs, 


1C5I 


Bcalamquft  viain  iimi'.iis  comitanlibns  ilnitit. 

X   Hi-c  |'o.slqiiaiii Domiinis fpjicia  dona  percgit. 
i:i  jiistos  paritti-  iPtenia  in  n-giia  rciiiisit. 
Fl  niiseraiida  venil  liii^ciis  siia  ciiiniiia  lurba. 
llic  gcuiiliis,  inaTont  lacrjmis  aiigentilms  oiiines, 
Teslanlurque  siia  crebris  iiliilatibus  acta, 
Flaiiiinea  inonieritis  insiaiitia  tela  Irciiiiscunl. 
Anjjeli  corripiunt,  jani  iaiiique  prolilbentque  precari  , 
Kt  proliibenlseras  pfrnilcntiae  fundere  voces. 
Jaiiique  iireeuni  venia  llamiiia  veiiienle  nogalur. 
0  miseri  qnoiiens  voliis  divina  i  oleslas 
Imioluit ,  (pintieiis  inajestas  cogiiita  veri? 
Andislis  .sonitus,  vidisi^is  lulgura  cali. 
Assiilne  pluvias,  veiiloruni  el  grandinis  iras, 
Fxpcrti  quoliens  noctesquediesqiie  sereiios, 
'Jempora  lijecund.ibanl  Oei  iiinnera  douis  , 
Verabunde  rosas,  friigibus  nec  defiiil  ;cslas, 
Aulumnus  varia  prx-bebal  mitia  ponia, 
Seinper  livcnis  liclas  glaeialis  regilolivas. 
Ciincla  Dcus  Iribuil,  bonitas  nec  deruitnlla, 
Nec  per  lanla  De.uni  genusomne  scivil  humanuni. 
Terra  Deum  tremuil,,  poiilus  Dei  niilu  pepeiidit, 
Kt  fluvius  siccis  iri'piJiis  refluxil  areiiis  , 
Jilgcnilura  Deum  per  omiiia  l«ta  falelnr. 

Xi.  Vos  tamen  liunc  Dominum  Cffili  tcrr«que   nc 

Igastis, 
El  justos  pollus  crudeli  ciale  necaslis, 
Praecoiiesqiie  Dei  plerique  saepe  fugastis. 
Veritas  ia  vobis  pro  criinine  seinper  inh:csit. 
El  ideo  Iriictum  capietis  seineiilisiniqui. 
Non  scilis  ecce  dieni,  quem  vos  ridere  solelis. 
Ibitis  ia  tenebras  ignis  ct  sulpburis  allas, 
Ardcndo  saevas  passuri  doloribus  iras. 
llos  iclernic  jubel  Doniinus  discedcre  pflcna.", 
Ire  sub  ardores  scinper  sine  riiie  geheiiiiic, 
Uigeri  inoloin  perslagna  torreiitia  naiiini*, 
In  Qummas  converti  juliclelenienta  ininaiitis 
Atque  omuem  coeli  dcscendere  iiuliilius  igiiem, 

aII.  Tunc  avidos  rapidus  includit  tiirtarum  iguis, 
•  Atque  procellosas  ruclabuut  icquorc  fl.imnias, 
Tolaque  viveutesconfuiidcl  lerra  favillis, 
Flaniincus  et  sulciis  aer  vilirabil  iialos, 
Alqiic  oiunibus  lacibus  lorrens  ariiiabitiir  orbis. 
Iinpctu  lartareofreiidenlinceiidia  niundo. 
llli  prajcipilein  |)ulsi  lolliinturiu  ;estuin, 
Hinc  fugiuiil  illac  cursu  referuiilur   iicuto. 
Obvia  lii  sicvic  flaniiiue  fiigientilnis  ira, 
Aguoscanlque  siia  jain  luni  de  crimiiie  paniam. 
Jamquc  vago  nullotcllus  possessa  colou», 
El  maris  exlremis  iiressa  snb  rine  profuiido. 
Qua  sol  enieiiso  radios  defiiiit  olyni|io, 
Ortiique  traiisacio  toUuiilur  sidera  niundo. 
Glis  il  aer  densis  abstrusa  luce  lenebris, 
Ullima  secretis  stagna  flanniiautia  rivis. 
Est  nalnra  loci  signalis  ignea  paniis, 
Et  palus  iiil'criii  scaudens  ardoribiis  ima 
Inlouat,  liorrHicis  fcrlur  pa^ii.de  caniinis, 
iEstuat  et  rapido  turbalur  verlice  flatiima;, 
Iii  lornienta  ruens  flucluanli  giirj^ite  flumcn, 
Torrida  se  cuncta  cceno  niiscetur  areiia. 
Huc  capiiva  gcmcus  uiitletur  luiba  niiilurum, 
Arsurumque  nelas  scelerati  corporis  ,i^'iiien. 
Majjnus  plaii^'or  ibi,  fletns,  sociaiite  claiiiore, 
Kt  slridor  r.ipidiis,  ulnlalus  inde  doleiitiiiii 
Kxsurget  de  flauimu  procul,  allus<|ue  sonoras 
Jgnis  et  ardeiilis  geinilus  consurgil  iii  aiiras, 

XIII.  Tunc  iinago  niali  pendet  prouiissa  propago, 
In.i|,ientque  precesad  ca'luni  pciidere  seras, 
.Vlque  Deuin  iiuuc  nosse  volenl,  qnem  nosse  nolebant, 
Illic  quisquc  sua;  fatebilur  clTera  vila;, 
Noceniesque  nianus,  et  sxvas  criniiuc  nientes, 


CARMEN  DE  RESURUEOTIONE  MORTUORUM 
A 


1032 


D 


Atque  iiifaudasua'  tcstabitiir  effera  viia». 

.laiii  primuiii  quicuin((iie  Deuiii  niiile  senserat  antc, 

El  vaya  nienlilo  colui>set  uumiiie  saxa, 

Atque  cruenlalas  igne  sacravent  aras, 

Kt  ]iictnralas  limuit  sine  voce  li:.<uras, 

.4cfalsi  lenues  iidoravil  nuniiiiis  iimlas; 

El  quxicimique  nialus  scduxit  |  rotiiius  error, 

Si  quis  aduller  eral,  natosquicuiiiquc  necaral; 

Si  qiiocuiiiipie  nialo  qnis  conscia  iiienle  vivebat, 

Aul  raplo  gnissalus  erat,  aut  rraiide  clieiilis; 

Si  qiiisliumano  siias  maculabalsaiiguine  palmas, 

Atque  lalebrosa  niiscebat  morle  veuena. 

Tuiie  si  quis  vacno  scelcriibat  peetora  furto, 

Autalieni  niali  liicro  giiiidebal  iniquo; 

Adiiiisit  quiciiiuipic  nefas  qiiudcuini|ue  maluruni, 

Allus  ardor  cuiii  igni  torqiiebit  amaro, 

Suppliciumqiie  dabiinl  viveiili  fiiiiera  euncli, 

Sic  iioiniuuin  tolaui  nia;reiiles  serviire  tnrliam. 

XIV.  Hicc  adeo  saiicli  (luotiens  ceciiiere  prophctac, 
Spiriln  siBpe  Dei  inouili  dixere  fiitura? 
Neino  siias  (uiiseruni !)  neino  heu  prx-buit  aures. 
Sic  Deiis  omnipotens  voluil  sua  praeiiiia  nosci 
Atqiie  iniiins  positaB  pluriiiia  per  talia  legis, 
Millenilo  jilurescoeleslia  verba  cliimantes, 
Denique  jussu  Dei  cnnipegit  ossa  pioplietcs, 
Et  slupuil  inola  suliito  noii  spoule  se|  ulcra 
Cineribus  crcta  jacuisse  corpora  passis  , 
Surgere  luiic  vivos  aninia  venienteniiratus  , 
El  cuiii  voce  sua  ad  coeliiin  lendere  palnias, 
Gratanturque  Dco  et  victori  lalia  Christo, 
lllaqiiidem  lumulopetierc  silenles, 
Servaiidique  Uei  diei  cessere  futuro. 
Panlis|ier  jussit  retiiieri  cubilibus  Iniis 
Uonec  ille  dieseoinpleio  lemporc  magnus 
Adveniat,  cuncliDomiiiuin  cogno.scite  verura, 
(Jiii  solus  animain  facial  consceiidere  luccin, 
Eaindeinque  poteslin  tartara  Iniderc  poenae, 
Elciii  ciincla  patel  vitj;  niorlisque  |H)tcslas. 
Posse  Deo,  non  velle  s.ilis  est,  f  iclunupie  dicendo 
Ille  niens  solusnietuendussensibiis  imis, 
El  quouiain  letlio  cursus  concludiUir  omuis, 
Quicunique  esl  hndie,  secumsua  viia  f"relur. 

,XV.  Ktideo  duui  vila  ni  iiiet,  diiiii  carpere  luceni, 
Diim  pienilere  licet,  priusquam  teriuimisxvi 
Ociiipct  iiicautos,  et  nescia  luiuiiia  solvat 
Ijlliimis  ille  dies  morlisqiii  legi^  lcnelur, 
Ouod  priiiiiim  siiperest  care  vigiliite  salutein, 
Kt  faeile  eritipie  boiium  denei;lere  (ursnm. 
Posl  a;rata  suis  et  pressa  |iiaciila  sacris 
Poslque  vagi  nimiuni  quos  vexare  prncella;, 
Uectas  adile  vi:is,  et  naniiiia  reeta  leiiete. 
Hiuc  la;lis  prius  animis  repellite  criinen  , 
Kt  correcta  diu  proluatur  peclore  culpa, 
'Tuiic  comniissa  mala  iiiites  abolete  nefanda, 
/Eternisque  Deiiin  precibus  placate  lienienilum 
Pessinia  cuncla  bouis  cedant  niorlalia  vivis. 
Coiiservale  novani  jauijam  siue  criniiiie  vilam, 
Et  servate  pias  veroque  in  nomine  nienlos. 
Ac  veniani  priiuis  siipplices  rogale  deliclis, 
Janijam  pura  piis  niaiurescant  corda  coloiiis, 
Inuocu:iS(iue  nianus  precibus  attollite  jiistis, 
Laudibus  el  faciles  diviiiisreddile  voces. 
Iiioipiantquu  bouis  V(;ris(pie  assuescere  nientes, 
Diviiiarque  niagis  celebrentiir  niunera  legis, 
Et  nienioiiite  boiia,  simiilque  invadite  fjcla ; 
Snrdida  nitescant  olim  coniniissa  uialoruni, 
Et  nieliora  plls  flagrabunl  oiiinia  vobls, 
Horrendisque  simul  liberatur  vita  pcriclis, 
.Alque  alerna  suis  venict  ad  prijcinia  volis. 

EXPLICIT. 


10' 


SELE<7fyE  IN  CYPIIIANUM  NOT.E. 


mi 


APPENDIX  QUARTA 


OXONIENSIS  EDITIONIS 

SELECTtE  IN  CYPRIANUM  NOTiE. 


EPISTOLA  PIUMA. 

Coiisisteiilibus.  Formulit  liasc  sivpius  occurrit,  et 
pliis  sihi  velle  viileinr  quam  ui  designaret  fraires 
ijiii  Fiirnis  ('iieraiii,  aiil  (iiii  coiisislcreiil  ciiui  nsside- 
reni  pic.shyl -ri.  Ea  piiiiiis  inenle  .ippnsii.im  creila- 
inu>,qiia  infra  IValres  s/«n(cs  et  consisleiiles  appcl- 
laniur,  qnateiins  ali  y.iri-riT*t5  cl  lapsis,  sciiisniaticis 
alipie  liicrelicis  (lisiiiigiiciel. 

CoUeija!  mei  qui  pm'3mlcs.  Eiiiineniiss.  Baroniiis, 
Paineliiis,  quiquc  iiiiper  cimcilia  ediiJernnl.  Epistolaiii 
liaiic  in  syiKiiloqnad  iiii  posi  rodiluiii  Oypri^ini  ex  sc- 
cessu  scripiani  volnni.Sed  ocontra,  soleinne  fcre  est 
Cypriano  h\  Epistolis  synodicis  nuiiiina  episcopornin 
appiinerc;  unde  saiis  verisiniile  vidciur  cpiscopos 
de  quilius  liic  menlio  occurrii ,  ex  causa  ininiis  so- 
lenini  pr;rsentes  fnissc,  ipio  leni|iore  designatinnis 
isiius  a  Victore  facia^  ,  luiniius  accederet.  Certc  in 
Episiida  xxxiv,  ad  Painelii  nuineros  xxviii,  ineniio 
liabctnr  CviUgnnwi  qiii  prwseiiles  eiant.  ubi  niilla  ce- 
lobrali  concilii  polesl  esse  siispicio.  Occasionem  coii- 
jcclura',  de  leiii|)orc  scri])la'  E|)istol;e  videliirdcdi.se 
locus  ille  coiicilii  Caiiliaginensis  87  e|iiscopiiriim 
de  baptizaiidis  liajreiicis,  ulii  Geininii  a  Fiiriiis  nomen 
haliedir  :  liiinc  eiimdcni  credcbani  viri  eruditi  cuin 
Geiniiiio  Victore  ,  el  proinde  illiini  e  vivis  exccssisse 
aliHuan  0  pnst  istain  syniidiiin.  Sed  niiniis  credibile 
esl  Geinii.ium  hnnc  cpiscopiim  fiiisse  ,  lnin  ob  facli 
ipsius  iioiain,  tiini  etiam  quod  fratrem  euin,  noii  col- 
legini,  Cyprianiis  appellei.  Sed  esto  Geininius  Vietnr 
liiei  it  episcopiis,  iionne  pariier  probabile  Geniiniuni 
Faiistiniini  etiam  episcopiim  fnisse;  et  qui  eo  tcm- 
pore  cuin  lestamento  alteriiis  Geniinii  curatorconsii- 
luerclur,  Furiiiiannruni  ecclesiaj  crat  preshyter ;  de- 
inceps,  et  speciatim  concilii  |iia'dicli  icniporc,  ad 
cpiscopalum  fucral  proinotiis?  Qnin  istis  addi  pnleril, 
in  synodo  ilia  ,  cx  lide  nonniillorum  ciidiciini  ,  ct 
ctiani  D.  Aigiistini;  iioii  Geniiiilus  ,  scd  Geiiiiniis, 
Fiirn'taiioriiin  episcopiis  perhilictur.  Sed,  iiiis^a  iiac 
de  noinine  controvcrsia,  lationem  reddamiis  iniiiin- 
tali  ordinis,  el  qiiarc  Epislolain  lianc  iion  posl  redi- 
inm  ex  sec<!ssu  ,  qnod  viiis  doctis-imis  placnil,  scri- 
plani  censeainus;  sed  siib  ipsis  episcopains  Cypiiani 
iniliis,  Piiilippisadliiic  iuiperiiiin  relineiilibns,  cxara- 
lain.  Ei  priniuin  ,  Vicloris  factiiin  pacis  illa  tempora 
qii.c  Cypriaiiiis  In  liljio  de  Lap^is  descriliit,  respicere 
videtur;  qiiando,  nl  cjns  verbis  utar  ,  non  in  suceido- 
libus  reliqiu  devoln ,  noii  in  ininislris  fides  vncgra.  iion 
in  operibus  niiseiicordia .  uon  in  moribiis  disciplina ; 
quaiido  episcopi  pluriini,  quos  cl  liorluinenlo  esse  (ipor- 
lerel  cax.eria  et  txeinplo,  divina  piocaralione  conleinpta, 
procurawres  rerum  steculnrinm  jiercnt.  Et  ipiiileiii  non 
saiisSanaMiientisVidercliirGeininiiis,  sisnpreinislabu- 
lis  tiilorcni  scripsisset  Cliristiaiium  iiresbyterum  siib 
necian.c  peiseciilioiiis  asui.aiit  ceite  illo  iioiidiiin  dc- 
flagraiite  ;  illiiiiiipie  alicna;  saliiiis  viiiiliceni  assigiias- 
sci.cpii  dccapilesiioin  dic^  cs^clpericlitiiliirus.  Porro 
ciiiiiCypriaiinshaciiiEpisicilacx|ires>e  dical  caiionem 
jlluui  (pii  prohibcl  ne  clerici  a  lideliuin  (iuocuini|iic 

Patrol.  IV.  S.  CvpKI>». 


A  Inlores  noniinentiir,  ab  e;)iscopis  anlecessoribus  suis 
saiicitum  ,  et  taiiien  forinain  eain  nnper  daiaiii;  rci 
biiic  geslui  mininie  iiuadrabiint  extrenia  episcojiatiis 
ejiis  tempora.  ISon  est  dissimulandum  dicerc  eiiani 
Cypriaiium  ,  hoc  jam  pridem  in  conciiio  fuisse  slalu- 
tuin  :  at  voces  ilhc,  cx  Cypriani  loqiieudi  iiiore,  icin- 
pos  brevissimiim  deiiolanl  ,  qiiod  iiifra  vidchimus  in 
Epist.  i.vii,  ad  Painelii  nnineros  liv,  uhi  aurior 
nosier  rcin  aiitc  aiiniim  vix  gestani  jampridem  slu- 
tiilain  fiii.sse  ait.  Sed  de  islis  videaiilur  Aiinalcs, 
an.  2/1.!),  §  9. 

Presbijteri  <iiii  iiobis  assidebanl.  Ex  utraque  pnrte, 
scil.  Ignaliiis  ad  Magnes.  illos  saluial,  iJL'Ta.rt,Z  ifio- 
Tf^^TsSTiiT'-^  eT/TjiO:r5y,  x''i  :rv-Uj«tfT//ouffr5pavou  tou  •npiv- 
Sjrsfiov.  Tlieodor..  I.  v,  c.  3,  docel  (|uod  i  ftir',!  Ocx',; 
ad  episcopuin  perttneai.  Imino  viri  erudiii  ad  liiiiic 
episcopi  iii  cleri  incdio  sedeiidi  mDiein,  traliunt  quaj 
liahenliir  Apoc.  v,  2. 

Gemiiiiitm    Fuusiiiium    presbyterum   lulorcm.    Ob- 

B  servandum  hoc  loco,  ex  jiire  Roinaiio,  tutelam  piipil- 
loruiii ,  pro  munere  piiblico  hiihilam,  onus  fuisse  a 
qiio  iion  nisi  cx  certis,  iisqiie  gravissiniis,  causis  lege 
definilis  excusalio  cincedehainr;  (pias  (|iii  sciie  v.  Ijet, 
adeat  lib.  i  luslit.,  til.  2o.  Qiiain.|iiain  vero  niininic 
exspectandum  ut  inivilcgio  aliipio  taiii  peciiliari,  cx 
iiidiilgeiilia  etlinicoruiii  impeiatoruiii  friierenliir  sa- 
cerdoies  cbristiani ;  Limen  ex  iiuituo  inter  se  c;in- 
sensii  ,  et  vi  can  iiiuiii  caveri  poiuit  iie  Chrisiianus 
aliquis  id  oiicris  cniipiaiii  do  clero  vellct  iinpoiicic, 
id  pie  siib  poenis  iisdein  canonihiis  coiitenlis.  Coii- 
siaiitiiiusrevera  iiiipcraior,  leniiii  potiius,  iiihil  aiiti- 
ipiins  liabuil  qiiam  iil  iiiiinuiiilatcs  clero  chi  isliaiio 
privatiiii  factas,  niultiplici  anctario  cuinulatas,  lcgi- 
bus  laiis  niuniret.  Iliic  faeit  rescripiuni  qnod  Eiisc- 
biiis  ineiniiral  ad  Aiiiiliimiii,  pioconsnlcm  Africa;, 
lib.  X,  c.  7,  (piodipic  ct  ipse  Aiiiiliiius  rcspicil  iii 
Epislola   bua    nrf  Constunliimin ,   quainque  laudal  I). 

p  Augiislioiis,   Episl.  LXViii  ad  .lun.,  et    haiient  acla 

^  cnllat.  Carllia,.:iiiensis  die  5,  iiuiii.  2IC  el  220.  i^iic 
eliain  speclal  lex  illa  (|iia!  prid.  calciid.  iiov.  Cioi- 
slaiil.  Aiig.  III  el  Licinio  iii.  coss.,  Iioc  est  aiino 
Clirisli  51.3,  edita.  Uwreticoruin ,  na  inip.,  fuclione 
coinperiinus ,  licclesia:  cutliolicie  ckricos  ita  vexari,  ut 
nominalionibus  seu  susceptioiiibus  aliquious  qu  is  publi- 
ciis  inos  exponit,  conlra  indutla  sibi  pricilegia  prn;qra. 
ventur.  Idque  placet,  si  quein  luu  graviliis  invencril  ila 
vexatuin  ,  eidein  alium  subraqari ,  el  deinceps  a  siipru 
dicta:  religionis  hominibus  hujusmndi  injnrias  prohi- 
beri.  Iiiimu  et  alias  deiiieeps  lcges  exlorsit  Oonalisla- 
rum  iinporliiiius  furor.  Al  vero  eodeni  fere  .s.i^colo, 
pace  Ecclesi.i!  rcddiia  ,  cl  pacis  longic  in.ilis  suppul- 
luliinlilius;  ciiin  lurpis  liicri  causa  .sicciilarihiis  curis 
se  iininiscerent  clcrici,  iiecessariiiiii  duveriint  iinpe- 
ratores  qui  successeraiit,  iicc  noii  syiioJi ,  oi  non 
privilcgio  exciisati  esscol ,  sed  legibiis  liitis  cxindo 
dcpc  loientiir.  Sic  inlcr  Iria  capita  a  Mnrciano  Cli  dce- 

T)  do.iensi  synodo  proposila.  etcan.  3,  decreia  oeciirrit, 

^ovTf.,  r)  iJ.irO'ji7'><'-i  xr-i'.Mzf.,  vi   izpy.yfxnni;   -ij   irfiTiycct 

33 


1055 

cw   «   |.r..l..l..-i  ii.clf.-..  c....i.lnt..s  ex  .«/(''  '''9^-  '"'O" 
r«,a,.'(  cur,„oresa,insc:,mi,ue  pnsonm  /."•.,  cic. 

i„  Iwiwre  sporlutantUm  (r.ilrum.  D.M.aiia  S.lis 
crai.l  l...ii..r.nca  <iii;.;  sp..ri.ilariii.i  no  mne  censcl.m. 
lur-  lili:'  iiiniiriii.i  qi.;»!  s.iniini  ..la^.slialiis  accipere 
„„  i'  ,lelreclal.aiil.  U.i.l.!  leg.-  lala  .n...l..s  ipsis  siai.ie- 
bal'.r  :  iia  ni  resciipio  Tliei..l.>sii  m  %n\  c.uliiin  :  fcx- 
ceiitis  consntibus  ordinnriii;  niilii  piorsKS  (itleri  aurenm 
sporlul'nii  dawUsil  fncullis;  cam  publica  veiv  cele- 
biantiir  oKcia,  sil  sporttdi^  nnmmus  „igeiiteas,iiec  iiia- 
jorem  arg^nteum  iiummum  ftis  .•..(  expi-iidere ,  quam 
fliii  formari  sole.l ,  ciim  nrgeiiti  libram  uniwi  m  arge.n- 
leos  sex-iginla  dividimus.  Ilnc  sp.-clare  v..le..inr  .ii.:e 
Jo  li(.i...r.riis  .l.icm  i.in.ni  lialvl  Piii..,lil».  \,  bp-  Hi, 
el  ctiam  occnrr.inl,  lil..  v,  §  nH.  ff.  de  D,m.  iiiter  viv. 
StMl  iii  ns.i  Ktx-lcsi..-,  respe.  Uis  n  ...  ^ol.iin  lial.iUis  vi- 
d.-Uir  a.l  Uoiiia..or.in.  sporiiilas,  sc.l  aj  ...orein  Ix.l.!- 
slv.  j.i.laic;e;  apiid  (|i.a.ii  ol>laii.»ies  caiiislns  lepo- 
iit  vi.lere    esl    Ue.iit.    xwi  ,   2.  Cert.s  ad 


OXOMENSIS  EDITIONIS  *^^> 

^  EPISTOLA  in. 

lioqalinnum.  Coniicil  P.i.nelins  enni.leni  liniic  csse 
ni.i  III  c.niilii.  87  epis.;.  a  N..va  .liciiur  :  se.l  lioc 
iliiiui.  veriM.nilc,  lani  ..b  sene.  lain  Koga.iani  cnjus 
l.ic  iiieiilio  liabeuir,  qnaiii  qno.l  aller  a  iNova,  iioii 
ii.ler  priinos;  qniMl,  ex  Alricai.SR  e.cl.-siiu  in.ire,  lol 
aiiMoriiin  i|iii  iiiiftrcesscrniil  .piscop.ins  p  .sU.larel  ; 
se.l  nlliin..s  suffragi.mi  uilit.  Di  .c.n  n.H.icn  in.l.is 
exliihel  coilex  Li.coliiien^is ,  el  Ca.ssiiiin  appellat. 
Car.lin.li  BaiMiiio  iii.ii  acce.liiinis,  q.ii  a: 


iienil;c -  ,  .,  .  , 

caiioiiesApostolori.nl  3  e!  i,  ul.i  pn.liiljcinr  plel.s  < 
stia.ii»,  iiiel.  lac,  aui  siecra.n,  eic,  ;i<l  aliare  oHeire, 
se<l  a.l  epis<<.p'is  ei  presl.yi.n.s  (loinuin  niiliere  ju- 
bi-iur,  B.ilsauioii  aiiii..lal  h.i;c  x*»f»x.«  sive  sporiulas 
appellari. 

Tamiiuamdecimns  ex  (ructibiis  accipientes.  Dpciinne, 
qiianii.i  pensiiatio  legcin  Mosaicam  longi^  leiiip.iruni 
inicrvillis  pracesserat ,  mi.iiine  jus  snui.i  a  !<■«.>  iHa 
acc.Tsuni  :  >eil  qiioiiiailnii..luiii  t.inp.iiis  ii..l.is  ci.ii- 
ce.isi  Sfplima:..  pir  em  lam  |u:.iii  De»  d.'liil;ini  nsq.ie 
dicainiis,  ita  faciillaimn  .leciina.,  iiioril .  .aia.i.n.im 
si.lvimiis.  Serins  iiiiidcni  derimns  ex  (ntcnbus  accipie- 
banl  sacer.li.lfS  clirisUani ,  qma  ruiis  incolie,  .piiq.ie 
agriciilluram  exeiccliaiH,  n.n  iiisiser.i  a.l  liilein  era.it 
coiiversi  ;  u.ide  paqaiiorum  iii.iiie  i  plliiiicis  a;lli:esit. 
Et  eliamnnm  apud  ii  .s  ,  ul.i  <leciin;i;  nt.iqne  solvmi- 
liir,  urbmni  p.n.clii  cx  olil.iii.ii.ibns  sne  sporU.lis 
pi.iissiii.mn  aliminr.  Igitur  ....n  satis  opp..rliiiie  «leci 
marum  peiisiialio..i ,  iinidiam  h  c  loii  vi.leiur  liii:ere 
crn.liUssiinus  Higillius.  Sod  de  hac  re  fusius  agiiur 
subcalcem  1.  de  Uait.  Ecclesiw. 

EPISTOLA    II. 

/n  orfis  siim  dedecore.  Torliill.  de  Specinc,  c.  2J, 
dicil  li  is  aries  pinfe^so^  rf.im.inri  ignominia  et  capitis 
miiiuiione,  arctri-uiii.  roslris .  sentiiu  ,  eqnile ,  civle- 
risque  Iwnoribits  omiiibus;  simiil  et  ornnnientis  qnibits- 
dtim    PaiiUir    .\.rn\>[    deCieit.    Dei  1.  ii,  c.  U,  ^c- 


257,  c.  12, 
hicc  i.i  -ynodo  -cripla  piomiiiliat,  ..b  c.usa^  siipe- 
riis  Ep  .,  allai.is  Ol.sorv.t  Riiialiiiis  linc  Lpistola 
Cgpriiiitum  consil  um  liognliuiio  dnre  qnod  ipse  in  iiliis 
l<!pisloHs  nolitit  sibi  sninere  ,  qui  nd  episcopos  et  pres- 
bgierns  ail :  i  Aimd  vero  qnod  sciipsernnl  iiu/iis  coin- 
presbyleii  noslri  solits  rescribere  iiihH  potui;  qitando 
a  principio  episropaius  inei  slatueiim  niliil  sine  con- 
siUo  veslro,  el  siiie  constiisit  pibis,  iiiea  privnnni  stn 
tenlia  gerere  »   Sed  qiii  (■(.nsider.i  qn;ini;.  cuni  iiividia 


tores  pneiicartim  (  bularuni  removtri  a  societale  civi- 
talii,  el  ub  hono:ibus  oinnibits  repelli  Uiide  Lal.friiis 
ciiiiia  Ccsar.;  c.actiis  e^set  mi.num  ag.;re,  laniipiani 
cravissima  iniuria  aff.-cU.s,  qiiiiiicnla  .nillium  pieiio 
neqnicquam  iiiieicedi;nte,  imloluit,  diccns  :  Eq'ies 
Jiomaiiits  lai-e  rgiessus  ineo,  doinnin  reveniim  ivimus ; 
niniiuin  hoc  die,  uno  plus  vi.ti ,  milii  qiiain  viveiidain 
(itit.  Ei  c.^rtf  E.cli.sia  casiior  qnam  civitas.  Iii  uiis 
ergi.  erat  cxciisali..  q.iod  liisiri 


'liii- B  Cvpri  riiiis  iiei.pl. yliis  et    plaiie     ii  v.lliis    ad   sfdis 
Ci'irlhagi  eiisis  fasligium    pc iveneiil ,  iion  mir.aliilui' 

eu .'ccsse   lial.niss.;   pi.pularilius  ail.liiis   iili ;   ct 

jiire  sui.  in  i.lnriinis ,  pr.c  serUiii  a.lmnisiratioi.is 
sii;k  priinor.liis,  dis.edm.^;  qu  ,d  niiniim;  opiis  eral 
ui  I5i.;.!aii.inus  sc.ex,  ei  urbecuUe  privali;  episc.pus, 
pr;c-tirei.  ^    ,  .,. 

Tres  de  minislris,  Chore ,  et  Dathan,  et  Abiron. 
Ci.iist.l  si.liu.i  Cdinre  leviiai.i  Imssf ,  Dailiau  vcr..  ot 
Al.iioii  ex  irilm  Piiil.en  ori.indos.  Sed  (ttcinns  quos 
ini,uiiiiit  (cqnal ;  .|iii.|ue  c.un  rel.ellibus  leviti^  seii- 
lieliaiil,  iioi.  immerii  I  iiner  ipsos  .iiineiiiiitm-.  Uiide 
M.scsi  .se  locuiiis  est  iidCore  et  oninein  iiviltiluiiinnn, 
noii  i;xc.'plis  Dall.au  et  Abir..ii  ;  Mullum  erigimmi, 
lilii  Levi.  , 

Exprobra  de  malo.  Gr;cca  bab  nt  ,xf.prJpT,tiy  irspi 
T'.Z   xaxou.  Iii  Jii.l.coriii.i   saferdolf  s..tis  qi.adiaUil 

cmil eliose    do    reo   lo  ;ui  :   Dominus    u.sler    iiou 

islas  vices  rependii,  iiicumqiie  lace^situs.  Fortisse 
scriptiim  erat  exproba.  1 1  argiimeiiinm  |iiobaiioiiiS 
bcii.  advcrsnm  me  ;idliil..^as  isia  qii;cdixi. 

Memimsseautein  dittconi  debeni.  M.nlum  boc  pa- 
riier  ct  prosl.yieros  langii  :  (|iii  i.b  episcopis  iii 
cuiar.im  pariem  a.lmissi,  ila  lauieu  ut  iii  illoruni 
obsf qiii  I  rci.nncaiii.  ^ 

Apos.olos,  id  est  episcopot.  Sic  Iroii;i'US  1.  lii,  c.  o, 
.■ibEiiselii..  lai.daUis  I.  v  Hist.,  c.  6,  dicil  ,tb  Aposlo- 
lis  tnsiitittos  episcopos  fitisse,  el  eontin  suciessores 
usque  nd  nos.  l.eii.  receu^et  episci.pos  .p.i  ii.  cole- 
briorii.us  ecclcsii.  Api.sloli-  sucifss.^rmit.  Pariier  et 
Tcrt.ill.  1.  de  Piwscript.,  c.  oi  :  Ediiiil ,  inquil,  ori- 
gines  ecclesiariiin  suaruin  :  evtilmiiit  ordinfni  episco- 
porum  suoium ,  i((i  pcr  suctessionem  ab  inilio  deciir- 
reiileni ,  nl  piwitts  ille  cpiscopus  aliquem  ex  Aposlolis 
vel  aposiolicis  viris ,  qui  laiiiei,  cuni  Aposlolis  perseve- 


hic  a   thealro  cessa- 


cl  privalim  d..c.'rel.  Qiiil.us  ii.m  lic.^t  c.igilare  j^  C|.i-c  p.iiiim    con- 
lualum  esl,  mi..inie  li.iliit  privalim  perpoliar.;.       ^,.,.,1,^  a,,„si„i,s  j^ 


raveniii,  liabuerit  anciorem  et  itntecessorem.  Hoc  eiiim 
modo  Ecclesiw  aposloUcm  rensus  siios  deferiiht ,  sicut 
Sniyrnxoruni  ecclesia  1'olyciirpuin  a  Joiinne  colloca- 
tuin    re(erl   :  sicnt    fioiiiaiionim,    etc.    P.irro 


veral , 
quod  lual 

lulege  proltibcantar  viri  Tf riull.  (/e  Spc/iic,  c. 
23  :iii:  Cum  in  tege  prwscribit  iiiutedictnni  este  qui 
iiiM/icfcrifrioi  i).'sli(i'i(r,i/i(i(/  de  pantoinfnojttdicabil,  qui 
etiuni  mntiebiilins  curatitr? 

Saiario  se.  etse  redimendnm.  S.Tijfi.oic  el  laiilis 
coii.litimibns;  q'i:c  Inl.imis  iiiiliia.  il.iis,  d  :cil.iis.|ue 
ex  p.iblico  p<'nd.'ba:  tiir.  I  1  Prmms  I  lii.  c  7  Hoiio- 
rib-it  miiitiirqne  inierponitiir,  Snlariis  iiide  diciis  Porro 
l<.cuti'il.ii;cn-'in.^a.l',;eiii -s  Oriciiialospermeavil.Nam 

ET.riRiv,  lirte  NSiinnb^.^staiiho  peisic;ic  aluiiiiiiis. 
p(>(eii(  ««  "(' "os  (riiiii/Vrre.  Eiicialius  iii  rnucilio 
Africano  87  ep.scopormu ,  Tiieiiaiu.ii  pr;esul  .sse 
(liciuir;  qiiu  urlis  Uyiacoiia;,  el  i(i  vi:i  iiiilitari  ad 
Cariliagmein  posiia  ,  nt  ex  Antunino  liqiiet;  uiidc 
cuiumodus  vialori  iraiisilus. 


lUiliiiifm    ot    sii.cessl  iifiii 


.lIIC 

d.;- 


pos 
Cor.  c.  44. 


suppar,  Clcuiens  Koiii.    in  Ep.  ad 


EPISTOLA  IV. 


lu  slatu  siio  c^se.  Tres  foininarum  nnmeranUir 
stilii-.,  vi.giiiiim  .  vi.lnarmii,  niipiiinm  Virjiiies 
pr;c  reli(|.ii>  in  priiiia  .iigiiaii..ii';  li  l.fb;iiiiur;  .■,iiil.iis 
II. M.  la  il.ini  ob  liiicli.ii.  s.'d  eUain  lionoi  is  orgo  li.cus 
pcculia.is  III  Kcclisia  ;issigii;ib:iUir;  iiuoin  i|U:c  ca- 
pfs^ftliant,  et  liabiiii  ii.m  ii.auo  mli ,  -ed  viigiiiuiii , 
id  .■sl  v<'|i.,  indiieli.iiitiir;  se  pia;cl:iriiiii  illnd  viuc 
insiiiiiiuiii  socuiri  apoi  te  prolilob.iniiir.  Siauis  aniem 
vox  ,  aiii  ci.iidiiii.neiii  civileni ,  nimiiiim  digiiii;iii's  ct 
jura  lilieri  capilis,  signilical,  aut  ad  rom  agoni  l'-:»." 
per'i  lei,  ipio  (luis  se  lueri,  aut  advcrsariuin  det-nKi 
dejlcere  instruilur. 


1057 


SELECTJ:  1N  CYPRIANUM  NOIyE. 


1058 


\ 


Uniim  dhiconum  hse.  Ei  iileo  gravioro  ciim  scan-  A 
tlalii   pL'(:ciil)auir.   Sliipniiii  iliacniil  iii  [xclcsia  Cnii- 
siaiillnnpolilaiia,  sul)  iNcclario  ,  aiili(|n:iiii  poeiiiiciilife 
discipliiiaiii  apiiil   Oriciilalcs,   laiiUiiii    lioii    lalielecil. 
Vid.  Socrai.  I.  v,  c.  li. 

Pri)  arbiliio  el  riiclu.  liaiic  leciioneiii  cuiii  Kigallio 
verissiniain  ceiisenuii'  ;  pr;rsi'rliin  ciiiii  cndeni  iere 
fdrniula  Idciiuis  sii  ('oniius:  .Ifrsi/  ui  di'  lum  henCnsimo 
Miirlipe  riictii.i  lionniiis  jiulicarel.  Neinci  rucuii  indiil- 
gere  snlei  iiisi  iulcr  servulns  cl  p:iiMsiti>s ;  liiiilnis- 
ciiiii  oiiiiiia  licciil  :  uiide  illud  salyrici ;  —  Si  bcne 
nicliirit  ,   elc. 

Abstiiiendo  dincono.  Pro  receplo  diii  iii  EccUisia 
iiiore,  in  laicornin  crimina,  exciiniiniinicalidne  re- 
li(]iii-i|iii!  Eiclesia;  censiiiis;al  clericoruiii  dcposi 
lioiie  aiiiiiiadvcrii  soliuiin.  Sed  Iriliiis  priinis  sirculis , 
episciipos .  prcsliyieros  cl  diacoinis  poBnilenUa;  pu- 
l)lic:e  et  inaiiiiiiiii  iinpnsilidiii  sicul  laicos  nliiioxios 
fuissp,    res  e-l  inanifesia.  Cniisulai  lecior  Uorin.  dc 

Administ.  siicr.  Poenit.  I.iv,c.  12. 

t> 

Non  inariti,  .sed  Clirisli  adultera.  Licet  inaritiini 
iion  hilieat,  adnlleia  andit.  (iirisli  sponsa  esl  (|u:uli- 
bet  lidells,  at  inulto  iiiagis  vii'ginii.aieiii  prolessa. 

EPISTOLA  V. 

Saluto  vos  iucolumis.  Ciiin  ud  deslinalas  latebras 
galviis  pcivuiiisscl  Cy|iriaiiiis,  Cdiiseiitaneiini  oinnino 
erat  ut  pro  intiina  illa  tpuc  ipsuni  ct  fralres  inicrces- 
sit  lieiievol.'iiiia,  aiiseiiiise  desideriniii  (|ii:iiii  priiniiiu 
lieri  poliiii,  scri^iio  leoircl ,  cerlinrcs  iiiii|ue  redde- 
ret  (le  -aliie  ct  rulius  siiis;  el  dciiinni  de  iis  i|ii:u  ad 
Ecck'si:i:  stalim  s|ieci;ireiii,  sedulo  nioneiel.  Oii;e 
omiiia  liac  in  Epistola  pleiiissiiiio  suut  |iru!siiia.  Ideo 
veri>iiiiite  uiliiioduin  videlur.  noii  iiindo  iitlcras  liasce 
priiiio  oiiiiiiiim,  sed  eii;iiii  siaiini  po.it  secessiini  lac- 
tas ;  ciii  succcdit  nlia  cjnsdeni  fere  ;irgiiiiieiiti  ci  lisileiu 
verlii-coiicept;!,  Ep.  iiiiiiiriiin  vi,  ad  I  aniclii  iiiiin.81. 
Oiiiiies  iii  liisce  lalelnis  fcripl;is  13  niiineio  fiiisse  (^ 
lestaturipseCypri:iiius  Ep.xx,  ad  Paiiieliininiieros  lo, 
qiia;  oiniies  liic  i'epr:esent 'iitiir;  liccl  ;ilii  rditnrc^  pro 
dcploralis  liiilierciit  e:iriini  iionnullas.  Nnlari  iiisu|icr 
poierit  iii  veterilitis  e\eiiipl:iribiis  inss.  Epislol;iiii  liaiic 
rariss  me  < oinparere,  adempie  seio  adinnduiii,  sc. 
pnst  oiniies  ii  asini  editi  nies  iy|iis   fuisse  niiindaiain. 

ISon  permiliil  tuci  co)i(i//io.  Tuiiiuliiis  C:iri|i  igini! 
cxcilatiis;  in  (pio  C)pri:iiiiis  iii  circo  el  umiiliiiheutro 
popiilaii  fieniitii  ad  leoinm  petttus,  et  deniiim  pro- 
sciiptus,  (pieiiiadiiioduiii  diciuir  E|i.  lix,  ad  P.nne  ii 
liuiiicros  Lv.  Iiifi;i  e:idem  de  re  Virii:i  faciciis  ait : 
Vtinuni  loci  etyailiis  inei  condilio  perinitteret. 

Sumina  qme  rediicia  est.  Sors  lola  ipi:e  in  pecu- 
niis  niinicraiis,  ratioiiibus  snbductis,  ad  p:iiipeies 
pcniiielial.  .Naiii,  (pieiiialinodiiiii,  iia<uiilc  Ecclesni, 
pretia  rerum  piciaiis  crgo  vendilarnni  ad  Apostolo- 
runi  pedcs  dep  iiiebaiitiir  (Acl.  iv,  5")),  iia  deinceps 
qii  t'  Den  eraiii  dicala  ,  episcop.iruin  liili;i  eraiil  con- 
credil:i  :  (jiiod  (iiM;ilissiiiiis  verbis  Justinu- M:ir;yr  iii 
Ap.')/ogia  r 'fert.  Niiniriini,  divisiooe  facla  .  pirs  uiia  D 
epi  copi,  alluia  clci i,  lerti.i  p lupurinn  usibii-i  cessit. 
Cum  ergo  ad  sccussum  propurarul  Cypiianus,  pocii- 
nl:is  liasce  inler  cleiicos  partitas  deposuil,  ul  illl  la- 
ciliiis  deiiiio  disiribiierunl. 

Visitunduin  cunfissores.  Visitare  «gros ,  aut  iii 
alia  ipiaciiin  {iie  calainilaic  coiisliUitos,  piulatis  ofli 
ciiiiii  murito  r'piilauir.  V.d.  Jlatt.,  xxv,  30  Seil  et 
alia  caiisa  iiiferins  a|ip;irubit  i|u.irc  gloinucitiiii  ad 
ni;u'lyri'S  pliirinii  conniiereiit ;  iicinpe  iit  ;ili  illis 
priniinn  paccin  extoripiureni,  el  duiiide  ali  Eci  les  a. 
Obitur  vero  liic  iiotaiidiini  (ypri  iiiniii  lioc  in  loco  , 
qncinadinnduin  el  ;illbi,  confissnris  el  iiiarlyiis  iioini- 
nibiis  proiiii-ciie  nli .  cuiii  striciitis  loipiuiul  >,  illi  so- 
Iiiiu  iiiartyie-i  dicendi  iiui  pro  Claisli  noiniiic  passi 
fuerint,  confessurcs  vero  tpii  citi':i  paiiiasinseipienics, 
se  Chrisiiaiios  pro  iribiinali  proliiebanitir. 

Qui  apud  confesiores  offerunt.    Autetpiaiu    priinx 


piolatis  ardores  defrtrbiierunl,  Christiani  siiigulis  dic- 
biis,   ;iiii  saltein  (loinioicis,  sai  ra  iiiysicria   pariici- 
palianl.  .Mariyrus  vcioijiii  sub  ictu  p  ssjo  js  pcrjieliio 
vers:ibaiiiiir,  id  inaxlinc  satageb.iiil  iil  iiiinii{iiaiii  di- 
viiio  illn  viiticn  ciieiciil.  (Jiiia  vcro  iii  Isiis  soleiiiiii- 
biis,  oporlebat  iit  iliaconus  presbyiero  ;issisteri  t,  ila 
iii  presbylir  soliis  accuilere  uon  poliierii,  iiionel  Cy- 
prianiis  nl  i-ti  per  vices  ultcrnenl.  et  vicissinidiiie  conve- 
uieiitiuni  iiiiiiunnt  iiividium.  Onid  sit  aiiiul  conlussorcs 
oflurrc,  a   Cypnano  disciiiiiis  E(i.  xxxiv,  :id  P;iiii(lii 
iinincros  28  :  Inteijre  et  cuni  di.^iciiilinu  fccistis,  fralres 
charisHimi,  quod  consilio  coilegarum  meoriiiii  qui  prmsen- 
les  erant,    Ciiio,  Diddensi   pnsbytero,   ct  diuiono  eius,' 
ceiisuistis  »0/1   coniinunicundum  :  qui    coinmuiiicundo 
ciiin  liipsis  .  et  offereiido  obluitoiies  eorum ,  in  prtivis 
erronbu.i  frequenier  depreliensi,  elc.  Ulii  nbiier  notaii- 
diiin   aliipiaiiilo  presbyierls  peciiliaies  duiconos  ipii 
ipsis  ;issisieri'iit  assignalos.  Comniiinicure  cuin  ulujui- 
bus,  et  obliiiiones  einiim  offerre,  rcs  qiiideiii  inicr  sc 
diversie;  sed,  (pioiiiaoi  iieiiio  de  saciis  niysiciiis  par- 
licipabal,  (|iil  non  prins  inuniis  Deo   i  builii,  ailiriitra 
voce  appiislia,  totiiiii  linc  sacriim  olTiciiiin  s;L'pissiiiie 
inielllgilnr.  Pariler,  licei,  qiind  ait   I)   PiniUts   lleb., 
XIII,   10,  habfamiis  allarc,  laiiieii  sacri(ici:i  clirisiia- 
iia;  piulaiis,  a  Ceiitliiiii  ct  Jiida'oium  Imninl.iliniillius 
prorsii-abh  >rreiil;  (;t  pcriierain  iioiiiiulll,  aiidi  oalla- 
ris,  nblatlniiis,  aill  sacriticii  iiOii>ii:e  ,  vicliiiiaiii  criien- 
tain  atipie   liosilain  c:csaiii  iinportuiie  ingernnt :  ({iKi- 
niiii  omiiiiiin  iiividlani  apologiis   suis  latrcs  aiiiiipii 
streiiiiu  anioliebaiitiir. 

'fnnpiiribus  srrrire.  Lcctio  li.tc  uoii  mndo  pliiri- 
ninriiin  iiiss.  codiciiin  sniriagiis  miiniia;  sed  et  :inii- 
qiiilaie  conunu.xbiia  ust.  Sn'  eiiiiii  iioii  laiitiiiii  Oii- 
genes  in  Comment.  ci  aiictor  iioslur  lilc  loci  ,  sed  et 
igiiaiiiis  iii  Ep.  (((/  Pohjc.  videlnr  legissc.  AUbrevia- 
iiira  x-ji,  pro  xupia  ci  y.t>.'fi>  cx  ;i'iiuo  ponitur ;  niide 
furlassis  vaiia  lectin  ortuiii  duxeril. 

EPISTOLA  VI. 

tljiislula  Cnprinni  nd  mariyres.  Non  mnllnni  rcfert 
qiind  noiiniilli  i  odices  iiiss.  iiuc  iion  cl  iinpressi  le- 
g:iiit  :  Ad  llognliunum  juniorem  et  cwleros  confessores. 
Tiiuli  eiiim  isti  lilirarioiiiiii  ciire  et  in;;e.iiis  debun- 
liir,  qiiibus  leclor  siiie  dlspundio  pleromipie  cai'(;rc 
poterit.  Piiiabant  illi  lingutianuin  presbyieruin,  ylorio- 
suin  sencin,  qni  excipieiis  ferocienlis  puiiuli  impelum  , 
priniiim  Iwspilium  in  curcere  prwparnvil,  el  nielutor 
qnodiimnwdo  anlecessil,  inailyiio  fmssc  coronauiin  ; 
Cl  proiiidu  lieri  non  |)osse  ut  ail  illiini  liilera;  diiige- 
rcntiir,  at  iue  iduo  aliiiin  R  >g:iti.iiiiim,  priori  dlssliiii- 
Iciii,  (piaiitiiin  lieri  poiiiit,  scil.  junwrem,  cxco.^ila- 
iiaiil.  Sud  inaiiifustiiiii  esi  niliil  de  Uogalmno  sune  liic 
dlci,  nisi  qnnd  ux  liiiniiltii  popiil.iri  carceri  fiiis.^ct 
maiicipaius;  iino  |>olius  iunuitu.  illuin  in  exeiiipliim 
sui>i'russc,  el  hunc  qiioqne  anlecederc ,  (piando  isla 
scriUerciiiur.  Nuc  iiivuin   est  ul ,  ciiiii  litler:c    piuri- 

biis  coiijiiiicliiii    scril lur,   ex  occasioiie  daia,    dc 

illoriiiii  niio  puciiliaris  mciilioliabcaliii'.  Porro,  si  con- 
jeciurc  ex  noiniiie  aliqiiid  valuanl.  oiniiino  Ho..;alia- 
iiiis  ipii  liic  duscriliiliir,  ilie  ipse  fiieril  de  qiio  oieiitlo 
IiaUuliir  E|iislola  scqiicnli'.  7  oiiniriini,  ad  ('.niiclii 
11'imeros  7>6.  Ep  14,  ad  P.imuliiiiiiinurns  0;  0141,  ad 
Paiiielii  iiii  neros  58.  Oi;  lcmpore  quanilo  Episiol  i  Ircc 
mlssa  crat,con-iil  illectorqii:K  diligeiiiissiniedispiilata 
siiiit  a  reveiciidiss.  cpi-copo  Ccsirieiisi  lu  AnnuHbils 
Cypriani,  opuri  hiiic  pi'a'iiiissis. 

Osciilum  Doinini.  Mnlia  coiiiminisciiiiliirllebra-.i 
iii  sua  llieologia  de  oscnlo  Doiiiini ;  ci  ita  Mosi-n  c 
vivis  c.\ccssissu  prolilenlur.  Ei  siipiidein  Deul..  xsxiv, 
g,  occnrril   qiind  iiinrtiins  csi  M  iscs  mni^S   7V  aiiiiit 

uUbiiiinsnpiTrasinowa  biaJT    nDpn   ipTCJ    n-;» 

nnw  lu  hoc  vero  loiige  abeuni  a  Cbrisiiaiiis  Jud  ci , 
quod  his  iiiors  quieia  ei  placida  osculnin  Doiiiiiii  vi- 


ior)9 


OXOMENSIS  EDITIONIS. 


1040 


d^Ualur-  noslrisvero,  cruenlaetviolenia,  beaiissima  A/'-iosi;)sfcomp,es6!/(a',  ui  oregem  quem  commis>i  us 
el  ...:.xi.ne  CKvnoMi\»cencm.  O.""  ?"»<•«»'  providenles  ovtms ,  non  m  huT,  c«- 

Mclaior    Vegeiius  ;ut  I.  ii,  c.  7  :  .Wflnlores   iii  ca-       pidii,^ ,  SL^d  ijratu  :  ,i«/«e  nl  domwnnUs  m  clens,  id 


ege 
sJiis  dicnnlur,  qui  prwcedenles  locum  cuslris  idonemn 
eligunl.  Ila  Ca's:iriaiius  ,  ainid  Lncaiiuin  :  //fs/ifiios 
aiidnx  rcniiim  mcliilor  i,i  aijros.  Diitle  rcclis.siiiic  de 
Uogaiiaiio  ct  Felicissimo  diciuin  ,  quod  iii  carccrem 
priiiii  qiiasi  melaloros  acccsscriiil. 

KPISTOLA  Vli. 

Dignatui  faerit  Dominm  oslendere.  Sajpius  ad  re- 
velaliones  silii  faclas  provocal  Cyi>rianus ;  iii  aulein 
facit,  imn  ul  lidei  dngii.aia  aliis  olitri.dei'et ,  si'd 
suam  lnnDcemiain  al)  iiividis  laccssilan.  luercliir. 
Secessiis  ejiis  tamqiiam  tnrpis  liiga  niale  aiuliehal; 
ostcndil  crgo  se  giegis  sui  c:iiisa  tantiiiii  inoliiere  ; 
nec  aiiinio  siio  sod  iii:iiidato  divino  ii.orein  gessisse. 
Porroipsi  apiid  clcrum  ct  plchein  erat  lioiiorilicuiii, 
qiiod  Deus  ipsuin  stiis  colliniiiiis,  el  reniin  fiilur:iruiii 


esl  pleliom  ciirislianam.  Qiioriuir  domiiiu  qnod  siqiii- 
dcm  ipsi  paUorcs  nomen  clcri  qnod  ertit  ovivin  unirer- 
silali  commuue ,  sic  proprium  sibi  fecerunt ,  ut  eliani 
vomen  ipsnm  ovilis ,  in  popuU  sivc  plebis  el  tnicorum 
appeltatione  vitesceret.  Ilinc  exortii  jani  wvo  Tcrlulliani 
el  Cijpriani,  inler  ctericos  et  tnicos  dilferenlia  liinla,  ul 
laici  non  inlelligerenliir  appetlaliom:  cleri.  Qiiid  silii 
vellt  vir  eriidiliis  loiiga  liac  disccptalioi.e  hom  facilc 
esl  cnnjicere.  Aii  iiiale  ipsiiii.  Iiabcl  i|U(i(l  in  Ecclcsia 
sini  episcopi  ei  pasmrcs?  Id  non  vidctur,  siqiiiilem 
agnnscal  adhibttisse  Dominnm  oviti  suo  pastores  ntiqiie 
coniplnres.  El  ccrtc  reriim  diversitas  vociiiii  divcr- 
silaiein  imn  adinitiii  .iiodn,  scd  etiain  cxigii.  A.i 
qiiandoqiiidcni  D.  Pelriis  presliyieros  comprcsbg- 
teros  coinpellal,  erit  iiidiciiiiii  neglecl;u  siiii|ilicil;ilis 
cl.risliana; ,  et  pliarisaica;  siipi;rl)i:e,  si  Aposlolus  aut 

.,!.„..  ......=  .,.-. ,-..- - episcopiis  jus  ei  poiestaiem  in  clenim  ei  clcsiasiicuiii 

cosnilione  dignarctur.  Iloc  aiilein  in  Afiicaua  cccle-  "  siiii  vindicel?  el  quod  I).  Paiilus  adiiioncl  I  Tiiii.  v,  1, 


sia  pcciiliariiis  ohlii.iiil ,  ul)i  hicrctici,  et  speciatiin 
.Moniaiius,  proiihetiiis  ei  revelalioiies  iiiagna  ciim 
puiiipa  ingcreliai.l. 

Credere  votuil  el  crescere.  Cartliagiiie  niiriirum  , 
uhi  ad  f.dcm  coiiversus  e.Ml,  el  ad  episcopalum  pro- 
iiiolus  :  scdi  illi  lainipiain  actis  radicihiis  afli.viis. 

Qnanliiate  mea  propria.  Vide  qu;«  superius  dicta 
de  oblai  oi.ihiis  in  ires  parics  divisis,  iiuarum  iina  epi- 
scopo  c.^ssil.  Naii.  quodadea  qu:e  olim  elhiiicus  pos- 
sederat,  Ponlius  nos  dncet  qiind  quaiiiprliniim  (idoi 
clirislian:c  se  addi.\ei';il,  ilislractis  rebus  suis  ad  indi- 
genliam  pauperum  snslentandnm,  et  lola  prwdia  dis- 
pensans  ,  nihil  reliquum  sibi  fecit  quod  denuo  du- 
iiaret. 

Acottithum.  Ilesychius  aii.  AKjiouOot,  i  vitJTEpof 
«»/c.  OspiTuv,  6  vpi  To  na/iit.'  Muiius  erat,  si  qnod 
aliud,  pcr  tnlain  Ecclcsiam  ,  hoc  saiciilo  rcccpiissj- 
luii.n.  Qi.nd  Orienlales  altinot,  no.neii  a  Gra'cis  l.au- 


rrjo-sSuT-pov  iizi^cH^r, ;  scd  oodci.i  c:ipile  V.  20,  presby- 
leros  n:igilioriiin  (Oiiiperlos,  Apostolo  id  ipsiini  inaii- 
daiiie,  oporlebii  ejwTt/ov  TtavTMv  iXiy^d,s.  An  veio  iii  co 
peccatur,  qiind  quando  cleri  vox  oiiii.es  Clirisli:iiios 
aliqiiando  coiiiprelienil:it,  ad  verbi  eliam  niiiiislrns 
aliiiuanilo  contrah:itiir?  .\t  in  iisu  coinmi.iii  id  uhiqiie 
obiinet.  Noii  niodo  suiiimiim  Nuinen  ,  sed  el  i.iagis- 
traliis  dii  appellantiir;  el  Apoc.  v,  10,  oiiines  lidclos 
reges  et  sncerdolcs  audiiiiit ;  ncinn  tanicn  dixeiil  prin- 
cipes  s.Tculares,  et  sacris  opcranics  ciijiisi  iimqiic  or- 
dinis,  nomiiia  illa  per  iiefas  sihi  viiidicare.  .4giiosci- 
inus  sorles  trihiiuMi  Israeliliiariiin  c/t',os  d'ci:scd 
Levitarum  a  rcliqiiis  iribiibiis  ;ili:iiii  Iniige  fuisse  la- 
tioiiein  ,  ipse  sacer  lexlus  nos  docel:  A'»,».  xviii,  id, 
Ev  T)i  v^  auTWV  ou  x'/r,poiofAt,3ii( ,  nv.i  /J-^fit  ovx  sVtxi  iroi 
iv  rtWToTc  .   OTi  «•/&)  [J-^pii  aou  ,  x*i  yi.Xr,p'^v'j[xidL    sou   ti  jj.tooi 

Tiv  uiSv  \ip%iX.  Alia  certe  rcs  esl  til  ierr;e  porlioiies 
trihuhus  :issigniti!  illoriim  cteri  dicaniiir;  el  (|tiod 


sium  ostendit  api.d  illos  ii.   iisii  fiiisse.   De  Riiiiiaiia  q  Levit.i'  ipsi,  quos  Doiiiiniis  pro  sorle  sua  agnoscil , 


Ecclcsi.i,  litier;e  Cornelii  ;ul  Fahiuin  Aiiiiochensem  , 
quas  inlVa  laudaiiiri  suiuiis,  id  :ihuiide  lesun.iur.  De 
Arric;ina,  lociiplcs  fuerit  tcsiis  aucinr  iiosler  in  Epis- 
lolis  passiin.  Sed  du  his  plura  videaulur  in  annolat. 
ad  Ep.  sequcnlem. 

EPISTOLA  VIII. 

Cteri  Romani.  Quaniqiiam  verba  hscc  ad  Epistnlae 
liujus  tiliilum  perlii.eai.l ,  qui  a  lihrario  pro  cnplii  suo 
a|iposilus,  nuUius  pnudeiis  aui  aiictDriraiis  esse  po- 
lcril ,  crudilissimus  Rigaltius  oci;isiniicm  hiiic  arri- 

lr:ilii  ad 
linihiis 
tria  siyni- 
ficat ,  sorticuiam  ijua  uliinur  in  sorliendo ;  sorlionem 
sive  sorlitum,  aclionein  ip.snin  sorliemii ;  c.i  guod  sor- 
litu  cidiiue  accitlit.  Siibiiiiigil  porni ,  icrKi»  licbraica- 
riim  scriplorcs  yraxns ,  ab  iisqnc  eliam  lalinos ,  cleruin 


pit    ui     osieiulai    cleri   voccin   pcrpenim 
|.crsonas  ecclcsiasiicas ,  boniiuesijue  sacris  oni 
iiiiliaiot  dcsigiiaiidos.  Ii.  priii.is  ail,  z).,pi,{  tria 


ejiis  clerus  dicanliir.  Non  dil'(iieniiir  I).  Pclrum  in 
Epislnla  siia  I  (imiies  Chrisli;inos  Domiui  cteruin  ap- 
pellasse;  sed  illei|i«iePeirns  Af(.  i,  17,  niuiiiis  apos- 
lolici.iii  xl;,f5v  Siaxtviac  vocaro  nni.  dnbilal  Uliinio  iii 
Inco,  si  i.nii  siilficial  higallio  Cypriani  et  eliam  Terlnt- 
liuni  saicuto  inter  clericos  et  taicos  differenliain  fnisse 
lantam,ni  taici  mm  inielligirenlnr  voce  (Jleri ,  id  Apo- 
stnloru.n  a^vo  ohiii.iiisse  lesiahiinrClcmensUoniaiius 
iii  Episiola  ad  Ccrinibios,  qiii  :iii :  A.p/_t'pt7  JSiai  Jjiti j^- 

^'''at  SeSojuSvat  nffl ,  y.ai  tok  i'piva-rj  ihioi  6  TOTtOf  r.p:<r- 
T^ret/.Tai,  )?fiti  iiutTatc  iotsr,/  ^ia.Aovlott  irzixsivrait'  6  /«ixif 
av9/j'.)7roc  TOif  iattzoVc  'np'jo-7tL-/;xitvtv  tiZnai.  elC.  Sctl  dc 
his  pliis  satis, 

Didiciiniis  secessisse  benedictuin  Papam  Cyprianum. 
Dicit  Uig:iltius  seccssiim  isdiiii  Cypriani ,  fiiya!  probro 
minime  caruissc  apud  quosdam  de  Chrisliann  fraleriii- 
tale,  qui  Terlnlliani  de  Fugn  i«  persecutione  dispula- 
tionem  legerant.  Nec  dnbilo  /luin  ipsa  laitti  «mi/is/ii 
severilas  discipnti    minliin  adeo  snffudeiil .  vct  uliqno 


dixisse  quod  ex  amplissinio  illo  lerrarum  traclu,  Josua  i'  snliein  scrupulo  sic  pupuyerit,  ul  fugiv  suspicionem  Cy 


jubenle,  i,i  n„di'ciHi  tribns  llcbraoruin  diviso,  pcr  so,- 
(t(io,iem  unicuique  conligeral.  Uem  h;iiic  iiislaiilia  cx- 
plicat.  licnjamini  Iribus  cteris  in  urnam  conjeclts,  uriia 
mola ,  qui  clerus  exierat  sorliriile  licnjnmini  Iribu ,  id 
clerus  lienjainiiii  dicebaliir.  Aliine  ila  de  ca:leris  niide- 
ciiH  Iribnum  pordoii  fciis  Inde  prngrodiliir  :  Postgunm 
/iguris  ilosnicis  verilusclirisrninasitccessit,  cl,  male  nie- 
renlibns  llebrccis,  gralin  diviiia  nd  Cenles  convcrsa  esl, 
quod  hetteitisla;  dixeranl  lUctestam  ,  dixcrtint  eliam 
Cteriim.  Miillis  iiileriKisilis,  qiiilius  taiiicn  mii  iinc 
coniicit  l.clleiiistiis  pro  Ecctesia  (liMinlaiida  clernm 
tnniipiam  synnnyiniiiii  :i(lhibuiss(',  periocbeii  D.  Pelri 
.addiuil  vir  dnclus  diicns  quod  prava  mortalium  cte- 
cilas,  chritliaiia  siinpHcilale  iieytccta,  phiirisaiciim  stt- 
perbiam  reduxil ,  el  obruit  coeleslia  lerrcnis  Cteri  voca- 
liulHin  ad  les  clirislianns ,  primus  translulisse  videltir 
Petrut,  Epistolatua  canonica  prima.  llorlalur  piesby- 


prianus  amoliri  abs  se  mayno  stiidio  conlendercl.  Iloc 
et  Ponlii  fnmiliaris  stii  saiis  intriciiln  sediililas  persiia- 
det :  ipsiusqne  Cyiiriimi  Epislolw  seqnentes  dectarniit ;  et, 
si  Veruin  amamus,  hnud  atind  niayis  isla  lioniani  cleri 
lam  aryninenlusn  qnnin  incondita  cominontlio  proscri- 
bit.  Forlissimn  est  tlla  Cypriiini  defensio,  qnod  l)ii  nu- 
tn ,  imiiio  jussu  secesseril.  iSnm  tjuid  uperlius  mandnlo 
divino  per  Chrislum  jSposiolis  Iradilo?  Cimi  pre^e'HU'n- 
tiir  vos  III  civiiale  isla,  fiigite  iii  aliam.  Qnod  si  nian- 
dalum  nd  atios  quain  Aposlolos  perlinnisse  tiegnveris , 
qnis  a  Cypriano  jussi  Doininici,  Spiritus  saiicli .  (liviiii 
erya  ipsnni  quoqiie  specialim  fnvoris  testcm  cxiynl?  Sed 
et  complitre.t  liiiinan^v  prndentia:  raliones  niiiici  cau- 
sali  sniil.  Erat  persona  insiynis.  l'ims  Cypriaiius  l'.c- 
clesinm  demonstrabat :  eo  stiblato,  toia  pessumibai  fra- 
lernitiis.  IJiiius  Cypriani  prcesenlia  inimicas  noiiiini 
christiano  potestatet  exasperabat.  Vmiin  pr(e$ertitn  Cij- 


lOW 


SELECTiE  IN  CYPHIANUM  tiOlJE. 


10i2 


B    Sll 

i 


/ii/fliiH)»  popnlm  elferutus  ad  leoucm  deposlulaverui .  A 
A'o  iiliquanti.-iper  amolo,  rabies  sediiri  posse  videbuliir. 
Deiiiijue  abnens  niliilomiims  per  proiuruiores  aul  vica- 
rios,  peique  tiiteras  freqiieniiores  Ecrtesia:  suai^neces- 
siiriu  cuncla  providehal ,  suggerebiil.  Ilus  cerle  secessus 
caiisas,  tunc  v.ddc  prubabVes,  seqnenlibus  sa  culis  exein- 
plo  fuisse  arguit  prwclurn  Augustini  ud  llonoralum  epis- 
lolii .  qi:a;  et  consitia  priebet  adversiis  cunctas  istiiis  liu- 
iiiiiiia'  vrudcntice  snbiililates  suluberriina.  Strategicdrum 
scripiores  quwstiouim  Iriiclaiu  liuic  uoslrw  liiiud  absi- 
inileni  :  An  sil  lavdandus  in  belio  dii.t ,  qnem  non  pi- 
geat  caput  suuin  passim  fortiler  ac  strenue  periculis 
objecliire.  Qua;  res  lianc  delinilionem  admiltil :  Haben- 
dum  in  primis  esse  raliunem  ducis  ,  quo  sublato ,  siilus 
populi  subvertutiir  necesse  est ,  tunc  enim  tzpariv  'pyii 
«/:-Tic  ?/>»/ ,  tru^"!-*  T6V  '"'Ttfvv*  t'  &Xia.  sco^ovTa.  At  ubi 
dc  exemplo  diicis  lolii  pendet  exercilus  constuntia ,  tum 
vero,  neque  mambns  neque  capiti  esse  parcendum.  Huc 
sapiener  observiivil  in  Pelopidu  Plutarclius. 

A  Clemenlio.  Infra  Epislola  proxime  seq.  _ 

Subdiacono.  Cyusaliir  Uigaliiiis  qiiod  sic  pnulatim,  " 
ntque  iib  minimis  ,  intruvit  in  Ecclesiam  regiium  et  do- 
minandi  lihido.  Apnstoli  dinconos  tantum  dixerant. 
Aitas  Cypriani  subdiaconos  udmisit ;  sequens  arcliidia- 
conos,  ac  deinceps  iirchiepiscopos  el  pnlriarcluis.  Apos- 
loli  episcopiis  et  presbgieros  tantum  dixerunt.  Tertulliu- 
nns  dixil  episcopum  esse  summum  sacerdolem.  Paco 
Rigaliii  creiiitieriiii,  noii  :i(i  rasliiin ,  ad  regnum  el  do- 
miniindi  libidiiiem ,  smI)  lincoiialuiii  aliosiiiie  l:iiii  inlo- 
riores  r|ii:ini  superiores  in  clero  gradus  Ecclesisc  in- 
vcctos,  sed  ad  iiecessarios  pielaiis  cliriitiaiia;  usiis 
fuisse  adliiliitos.  Qiiid  inagis  potiiit  ad  Africaiiin  ec- 
clesia!  uiiilaleiii ,  et  alia  imhlica  comiiioila  ciiiilcrre , 
<|iiaui  111  oiiines  Africm ,  Numidiu: ,  el  Maiiritanice 
episi-opi,  Cyiriaiii  uiiius  regiiuiui  siiliesseiil?  Ki  ex 
ndverso  ,  giadus  iiilerinres  qiiod  aliiiiet ,  si  quis  pri- 
niilivjt;  F.cclesia!  slatiim  perpeiiderit ,  ad  conveiitus 
soleiiinos  viritim  oiniies  coiivocaiidos,  el  iiou  sine  de 
lectii  (U  exciiljiis  postea  adiuilleiido^  :  iiuntios  nou 
iiiodo  iii  regioiies  vicinas,  sed  loiige  dissitas  i-uhiiide  Q 
ablc^aiidos;  agrorum  ,  paiiperum  ,  catfciiuinenoriiin, 
iapsoriim,  martyriim,  vinctormn  ,  ad  niiaiilla  (laniiia- 
loruiii,  ct  (leimim  mortuoruui  perpeluiin  lialniidam 
es^e  ciirani  :  iioii  miraliiliir  in  li>l  iiegnliis  laiii  spis- 
sis,  tam  variis,  lam  lalioriosis  ei  periculi)  plems , 
1  liirinios  qui  ea  procmarcnt  fiiisse  adhiheudos  :  et 
po^i  e|iiscopos ,  pie>l»yieiO'i  el  diaconos,  siiliili:;co- 
iios,  lectores  ,  acolyilios,  i>sli:irios,  in  sollicitiKliiiis 
cccle-iaslic;e  p:irlem  siilirogari.  Coriieliiis ,  i.oc  ipso 
leiupoie  lloiiiaiKC  Ecclesia;  E|risco|ius,  qiiot  iii  uilie 
liieriiit  iii  Clero  cousliLmi ,  iii  Episiola  ad  Falpiiiui 
Amiiicliii  s  m  ,  qii;e  liabcliu' anud  Eiisch.  I.  vi,  c.  45, 
tlisliiicle  liadil  :  Fui-.se  lliiiiiruin  r.p-ie\,Tkpmi  TCTia/ri- 
^icvrtf.  e^  "  vtanujtiu^l-CToi'  uu&otKJiOvou^  e:tT«  "  i/oy.&W&uc  6u& 
v.'J.i  TfiJsetyDZXcvT*  '  £^0/5Z (iTTfl'?  0£  zrt»  vvctyv'^aTet:a.fi&  7ru/&)^o;C 
'■■'jo  xai  Tivrv/oVT».  QuihllS  SllUjllligil  flllSSe  yycpnt  crvv 
^JI.tQrjixivoi^  ,  urrip  Tac  ^t/t''?  -rivr*)to^tV,?  ,  ot»;  :T5tvT*5  *7  ToD 
A^TrtOTou  •/i.pic  /«(  jJt/av^ftijnrt*  oiATpiaei.  hciliUIII  d<'  lllii- 
M.'rsis  COIIcllldit,  T070I/TO  TTt.fiOo^  /at  oOtoj^  avy.yna.lc-j  ev  Tji  ,.. 
£.c t/-/]j"'a  5tK  Ty,i  Tov  Osou  Txp'.'ioitiz  TrXoujioj  T?  x"'!  ■n').'/i(jhoi-i 
t/ piOfAOf  ,  fAiT^tt  //?/t(rTOu  x«i  (/.'japiOu.xrm  ).v.q6.  Et  qilideiU 
lioma'  a'iiiiilaiii  Cartliagiiiem ,  iiec  iii  iis  qiisc  ad 
clirisil:iiiam  pietaiciu  speciaiit  iniiUiim  cessisse,  cre- 
dcre  p;ii'  riicril. 

Certa  ex  cuusa ,  qnnd  utique  recte  fecerit.  IIa'C  ita 
roiilimiaiid:!  esse  dicil  Rigaltiiis :  Ceria  ex  ciiusa ;  quod 
vtique  recte  fecerit ;  cvm  sit  persona  insiqnis  el  immi- 
ueiite  iiqone.  Quiv  videulur  esse  verba  cteri  Carlhagi- 
nensis  ii<  qraliam  el  fiivorem  Cgpriani  scripta  ad  excu- 
siindum  ejus  secessum. 

iSobis  qiii  videmur  esse  prwpositi.  Dicit  Rigallius: 
Ciim  abiissel  e  \ivis  Fiiblanus ,  Cgprianus  verti  seces- 
sssel ,  ntraque  sede.s  vacnbiil ,  llninnna  el  Cnrtliiigi- 
uensis.  lltrnbique  igitur  clerus  Erclesia;  suai  curum 
susceperat ,  et  lilteras  ad  Itomanum  dederal  Ciirthagi- 
nensis  super  illo  sicessu  Cypriani  sui :  Honianus  Car- 
'  hnginensi  rescribens :  Cuin  incumbut  nnbis,  inquit,  qui 


videmur  prwposili  esse ,  et  vice  pasloris  cuslodirc  grc- 
gein.si  negligentes  inveniumur,  dicetur  nobis,  elc.  Qiiai 
verba  cum  sint  commnniu ,  et  ctirie  ulrimque  conimu- 
nis,  civitem  mngis  et  ve.recundam  solticitudinem  cliari- 
lati  clirislianai  convenietilissimiim  significanl.  qniim  ali- 
cnjusimperii  sive  poteslalis  snperbiam.  Miiioiis  (inimo, 
niajorisEDI).)est  momcntiqiiod  siihiicctit, i|iiiid  ntmo 
sanus  ne(iaveril  pracipuum  \um  olim  t.c  primmium  fuisse 
liomanw  Sedislionorem.  Mamel  iib  ctcro  Carlliaginensi 
dalce  iid  lio:nanumsuper  secessn  Cgpriani  lilterai.quasi 
rationem  reddunt ;  et  Romnnorum  verbn  qua'  liic  sequttn- 
lur,  Nolumus  ergo  vos  merceuarios  invenire.etsi  liortatoria 
.sint  potius  quam  imperaioria ,  el  consilia  magis  quani 
jussa  .  saiis  indicant  llomanum  jani  tunc  eiiam  Sede 
ponlificiu  fuisse  potiorem. 

AniecesscribHs  nosiris.  Jiida;oruni  sacerdoiihus.  Ad 
verha  qu.«  seqmintur.  Errantem  non  correximus,  Ri- 
gallius  ait:  Tertutlianus  sic  reddit:  quod  expulsum  est 
non  convertistis.  Lihro  de  Pudicilia. 

Claudum.  Rigallius  ait,  Terlutt.  comminulum  LXX 
yuvT£Tpt|(/^5vov  Ps.  CXLV:  Qui  sanatinlirmilates  eorum  , 
el  altigat  contritiones  eorum. 

Ex  aclu  ipso  quo  cessil.  Rigaltius  ail :  Ex  facto  Pe- 
tri.  qui,apprelienso  a  Judccis  Clnislo,  nonproprie  fugit, 
sed  cessil  sive  ubscessit  aut  recessit.  Nam,  ul  est  in  Evan- 
gelio,  sequebalur  Clirislum  ,  sed  longo  inlerratto  quod 
fuga;  speciem  prwbuit ,  adeoqiie  in  Evangetio  tegitur 
disciputos  oinnes,  reticio  Christo,  fugisse.  Hcec  aitteni 
cteri  Itomani  epistola  1'elrum  eo  mugis  onerare  videtur 
quod  ail :  Et  cceleri  disciputi  siivitiier  fecerunt.  Quasi 
ad  exemplum  1'etri.  Atque  lioc  Roinani  torquent  in  Cy- 
priani  secessum ,  non  sine  opprobrio  fvgce.  Sub  eadem 
invidia  fiig;c  nomiiic  ,  per  hnc  i.isum  lempus  lahora- 
bat  ,  digiiitatis  et  studioruui  |iartice|is,  gr:iiide  .lEgy- 
pii  deciis ,  Uionysiiis  Alexandrinus  ;  is  vcro  pariter 
se  tiielur,  qiiod  V"ce  diviiia  adiuiuiitus  laichra^  pctiis- 

Sct:  fc^w  0£  zai  evw-rtov  tou  Oeou  \it.\'A  ,  y.t/.l  auro;  (??Oev  ert 
oy  ii£uoo//.jtt,    ouo£/ji£ttv   e:i'  iptocuTCu  ^v.'j.\6f/.vJ0^  ou  os  ot.O£zi 

7tsirot'/;//at Tv.v  tfu-yA/',  ei  plura  in  hanc  menteiii  lib.  vi 
Euseh  ,  c.  M. 

Ascendenles  ad  lioc  qnnd  compeltebanlur .  Facimig 
ipsiiiu  ajiertis  vocihiis  elferre  relugiuiii.  Higaliius  ail 
ascendis^-e  iii  Cnpitotinm,  ut  imponerent  in  acerrnni 
lliura.  Sic  lib.  de  Lnpsis:  Non  exspecluverant  aattem  u. 
ascenderenl  apprehensi ,  ut  inierroqali  negurent.  Et 
paulo  posl :  Noiine  qiiando  ad  Capilolium  sponle  ven- 
tum  est ,  tnbavit  gressus'.'  El  eodem  libro:  llnus  ex  his 
qui  spo>it&  Cnpitolium  negnlurus  ascendit.  Canon  59 
concil.  Ktiberil.  Ne  quis  Christianus  ad  idotum  Cnpi- 
lotii  sacrilicnndi  causa  ascendnt.  Lalinii  codcx  rciii 
aliler  pidpouit,  qiiod  iiiiniruiu  Ecclesia^  liomaiu« 
presbyieri,  atleiideiiles  ad  hoc  quod  inlirmi  Cliristiaui, 
ineui  impulsi,  ad  Capiloliuiii  asccuderciit,aiiiniiini  iis 
addeiilcs  nionilis  opporliiiiis  revoc.ivcraiit  ;ul  Eccle- 
si;iiii.  Qiiod  iiifra  in  iiiipressis  dicitiir,  appreheiisos  ti- 
more  liominiim  revertisse,  ad  contexium  non  videlur 
respoiidere. 

Ecctesiam  istnm  forliler  in  fide.  Leclioncm  Pamelii 
rcliiicns  Uigaltius  ailiinlal  (|u<hI  hnc  fortiludinis  sum 
jnctnniia  liomnni  fuciunt  invidiam  Ijirlhnginensibus. 
El  liomanu:  quidem  fidei  prmrogntivum  Teriutlianiis 
ipse  Curihaqinensis  prcedicul  lib.  de  Prmscriptionibus: 
Si  autem  linlici:  aitjaces ,  iiif/ui/ ,  hnbes  lioinum  ,  unde 
nobis  quoque  auclnritus  prwslo  est.  Isln  quiim  fitix  Ec- 
clesia.  cui  tvtnm  doctrinnm  Apostoli  cum  sungvine  suo 
profuderunl !  El  iibro  advers.  Marcionem  qviirto :  Vi- 
deainus  quid  elinm  Roinani  de  proximo  sonenl.  Scd  La- 
tinii  lectio  fnrliuidiiiis  laudem,  noii  Uoiiiaua;  Eccle- 
si;u  ,  si'd  Clero  Irihiiii. 

Si  quo  niodo  inilulgenliam  potuerunl  recipere.  Rigal- 
liiis  ail  indiilgenliuin  poeniientice.  Porro  vocos  illa; , 
ab  eo  qui  pole.^il  pricsiare ,  siihiiectiiiitur ,  qiiia  noii- 
dum  Ec(  Irsia  idolohiiras  deoreto  aliquo  ad  poeniten- 
tiaiii  adiiiisit;  licet  stiitiin  id  fecerit. 

Sive  vidum ,  sive  tlilibnnicni.  Rigaltius  ail :  Primus 
liiinc  K///s(o/Hin  edidil  Cuit.  Moreltius,  nec  indiccivit 
unde  tiabuerit   c.remptar.   /Voii  invenitur  uutem  niss, 


mr, 


OXONIE.NSIS  LDITIOMS 


lOit 


Ikihiis  Pamelianh,  nee  iii  llalicis,  ncfpie.  iii  nostra-  A  rum ,  Iwraniiiuiue  velitt  iminmnriim  iivwero  iii  sw;)it- 
H».  Kt  inmen  valde  prohn  esl ,  nec  lam  scalel  men-      main  siminam  coUcclo  compiilaloqite.  Quatia  swpe  aptift 


rni 
tib...  ... 

ttis,  qwim  eiistimabat  P.wicUns.  Morcllins  ig  lur  lioc 
loco  cdiilil  clytloiiieni,  quod  miiidosum  ense  ium  infi- 
ciamar,  iiiio  reram  esse  arbilrnmnr  Piimitii  conjccla- 
ram,  in  nullienticn  scriiHu  n  fnisse  clinomeiii.  Koqne 
magis  liiec  opinw  lirmaii  rideliir,  quod  inter  ilinis  n'd 
Chnstinnos  probrosani  viitqn  (uisse  Cdiislal  appetlalio 


uem  cti^iicoriim ,  qni 


decumbeiites  in  lclido,  prnpler 
imiiiinenH  inorlis  periculnm  nqna  perfnsi  ISnplisiniim  ac- 
ceperanl.  Q'i'isi  non  proprie  6,i;)(ii  i/i,  quiii  perfuii , 
non  mersi ;  de  qiiibus  aijiiur  m  EpisloUi  Cijpriaui  nd 
Mngimm.  Cteiiis  ergc  lionianin,  islorum  eiiain  ciinico- 
riim  ciirnm  suscipieiis,  vocnbuli  trisiitiam  miligat,  ac 
d,'flexa  terininivione,  //ivs//!voic  dicil ,  non  ici;vixofc- 
Ejttsiiiodi  eliam  benignitnle  Teriulliaiiiis  iii  Ajwtoge 
tiro,  Christinnos  graii  seiiio  prope  confecios  notnil  ap- 
pW/are  cliiiiciis,  scrf  j;im  lioiivsiic  >s  senes.  QnoJ  :ul 
Eplslohe  lidiMii  s|iecl:il,  pratcr  Lntinii  coiliccs,  (pil 
ips.Tii  .igiioscnnl ,  in  Bodlei  inonini  nno  lialieliii-. 
Qiiod  ,id  viireni  iincseiileiii  niliiiel,  prolnla  leclio  esi 
ill.i  qinini  adliibfinns;  ciii  fidem  fiicil  Epistola  dir- 
nelii  ad  Fab  uin  qtiaiii  snpr.i  laudavimns;  nlii  e\  coii- 
siiiiili  iicea^ione  inenlii)  liabeiur  xi?"'  '^"■'  ^JiSoyimj. 
Seexhibere.  esse  ad  viiani  iiecessaria  silii  suppedi- 
lare,  osiendimiis  lili.  iii,  ad  Quir  n.  c.  61. 

Caiecliumeiii  dccepli  i',ss«  iioh  debebunt.  Rigalliiis  ait: 
ynin  hcec  in  primis  nadiebant  nb  episcopo  sive  presbg- 
tero ,  suminam  esse  apnd  Chrisiinnos  curain  charilatis 
sive  dilectioiiis ;  et  conqneri  poterani  se  deceplos ,  si 
contigisset  eos  in  ipso  perseculionis  ceslu  deseri. 

EPrSTOLA  IX. 


Pretbyteris  el  dinconibus  Romw.  Risalliiis  ail :  Cmiii 
exorla  sub  Decio  Cwsire  adversns  Chrislinnos  vexotio 
Fabiannni,  Ecclesiiv  Homnnw  pm-posiinm.  peremisset  , 
Clerus  [ioninnns  nd  Cijprinnum,  Ciuthnginis  episcopnm, 
lilterns  ner  Cleinenliuin  subdiaconum  misil ,  ac  de  glo- 
rioso  Fiibiaiii  exiiu  cerlinreni  [ecil.  Mox  eadem  peniicie  q 
per  Africam  grassniite .  Cyirianus ,  cnin  jnm  nd  leonein 
dipnsiulnretur,  Deo  sic  annuente,  secessii;  nec  de  secessH 
Srto  (/«icrjiiaiij  F.cctesiw  liiiniiinw  significavit.  Sed  po>it- 
miiduin  Cnrlliiigineniiis  clerns,  dniis  ail  liomannm  tille- 
ris  .  qiiid  sibi  cnnsilii  Cyprinnus  cepisscl ,  apn-nit.  Ac 
sitbinde  lioninnns  Cnrlhnijinensi  nscripsil,  se  non  mini- 
mo  dolorc  t mgi,  qnod  p  islor,  ovibns  dereticiin,  Intebras 
petiisset.  Uoc  vero  agilttr  Kpisloln  prwcedenli ,  qnnm 
MoreUio  deberi  leitniur  Pnmeliiis ,  ei  ipnissiinam  esse 
guam  Cgprinmis  in  mnnns  snns  non  siiie  aliqna  frandis 
suspicione  pervniissc  conqueslns  csl .  el  remisit  lioninm 
preshyterit  nc  dinconis,  ut  recognoscerent  nn  essel  illn 
clerici  sun  qunm  Ctementio  perjerendnm  trndiderniit. 
Qiiid  nntein  liomnni  rescripserint .  non  hnhemns.  Iloc 
tnnlum  nssequi  conjecliira  fiis  est  Fpislotam  sninn 
nqiwvisse  liomnnos.  Eim  vero  sic  pnpngisse  iiniiniiin 
Cgprinni ,  ut  necesse  libi  esse  dnxfrit  liilerns  nd  eos 
fncere ,  quibns  el  nclns  sni  et  disciptinw  et  diligenliw 
ralio  ridderelur.  Qnod  sniie  piwslitii  Epitlota  qnw  liac 
cdiiKine,  (Oxon.)  hnbelur  xx. 

Dinconibtts.  Rin;:iliiiis  ail:  Aniiqn/r  snnl  inflmiones 
islie,  diacones  el  diaconibus.   Et  Inmm  hnbebnnt  Apo- 
ttoluni  in  ninnibns 
x6ijoi(  et  otst/ovouc-   Et 


npnd  quein  tegiftr:  Sii/ovdi  ei  cia- 
iii  veteri  rersione  Lniinn .  D  a- 
coni ,  diiicnnes  et  diaconos.  iVcsriu  qno  paclo  iniilne- 
rint  direre  diacones  et  dincnnibns.  iinne  vocnbulnin 
episcoiwrum  reverenlius  habueiunt.  Qiii  anlem  epis- 
copiit  dixere.  mm  dixere  diacnnas,  sed  diaconissns. 
Jiislininni  Novella  iii ,  i|ii;isi  epiciiMio  giMiere,  Siaxi- 
»»'JC  i.^'fiv±t  JxktJv.   T«3i*p»z-,»rtt  o\  Or;Wi.f. 

Cum  de  excessn  boni  viri  cotleyw  inei  Rigdiiits 
ail  eir<>siiiiii  esse  nioriein ,  qnw  mox  consnminniio 
dirinir.  Moitis  iiomen  qnanlum  poieranl  evilnhant  Chri- 
tliiini.ob  spem  resiirreciionis  ei  vi  w  sempilrrna'.  Itaqiie 
pro  mnrtuo .  priemissum;  el  pro  morle .  obituin  el 
exretsum  dicebnnl.  Ductoqne  de  nrte  cnlcntntorin  voca- 
bulo,  eontuminatum  el  consummalionem  aniioruni,  ilie- 


Tertuilianum  orcurrnnt  sclieninta 

Consnmmniio  hoiirsta  procrsseril.  RigalMus  ait ,  *«- 
Siy.vii;  iti  P'j//>)c  ,u«,5rJ/i'M  t:/  iwd^vTic-  hltseb.  VI  ,  o'.'. 
liiilfnus:  Fubiiino  in  nibe  lioma  inaylgiin  roronulo. 

Pnvposili  meinoriam.  R'gilliiis  ait:  Fnhtini  Kpis- 
copi  liiiiii.  quem  etiain  prwposititm  vucal  Clerns  linin. 
F.pistiitn  privcrdenie .  et  rinleiii  nomine  cwicrus  qnoqne 
Ecclesiarnni  reclorrs  npprllai,  v p-.ii-itr'/.  dix-rut  Jitsli- 
niis.  Piwsidenlrm  Tertnlliaiius  Apuloq  h  est  Kpiscojins 
qiii  ei  summiis  Sarerdos    nb  eodem  1'rrlatliaiio  dicinir. 

Legi  eliiim  nlids  iHleriis  Rigalliiisait :  Assenlior  Pa- 
metio ,  iion  aiuis  fuisse  guam  prwcedenles  Epislutw  le- 
ciindw  pnginiis. 

In  guibns  nec  qvi  scripserinl ,  nec  iid  qiios  scriplnm 
sit.  Iligiliius  ait :  Dicenilnin  igiliir  in  anihenlico  oniis- 
snni  fiiisse  tilnliim.  Qiiw  furleau  fanit  Rmnanorum  caii- 
tio  sive  pruilenlii.inler  pericuia  Occinnw  persiculionis 

Eiiindem  ad  vos  Epist.  nalhenlicam  reinisi.  liipilliiis 
ail:  Anlhenlicam  dicit ,  de  cnjiis  lainen  fiilr  duhitnbal ; 
scd  nihilnmiiius  aulhenlicam ,  cnin  eudein  oninino  esset 
quw  ntlttta  furrat  a  Clementio.  Dnplici  iiomiiie  Ejiis- 
lola  li;KC  cli-rica  diceiid:i.  i|iiia  scii.  a  ('.iern  Riiinano 
:ul  C;irih:igineiisi;m  dnigereliir  ;  liiiii  eliaiii ,  idiine 
pra'cipnc,  (|iiia  per  nunliniii  sacris  oiillilibiis  iiiilia- 
iiiiii  iiiissa  fucrai.  I)e  ordiiic  b;iriini  Epislularuni  , 
cnnsiilaiilur  anni  iSO,  Annates,  §  viii. 

EPISTOLA  X. 

Maritjribus  et  Confessoribin.  Nirolaus  Faber  ad- 
notat  qiioil  confessores  dicli  snnt  qiii  ,  cnrnm  jndi- 
cibns  interrogati,  Christum  prnfessi  eraiil  •.^innrtyre.'i, 
giii  (^hrislum  professi,  et  prwterea ,  iit  nbnegurenl  torli, 
persrvernbanl.  Marlyres  igititr  omnes  confessores  eraiil, 
sed  cnnfrssores  nondum  mnrlyres,  nisi,  ut  cleganlcr 
Terliitiiiiiiits  vocnt,  iniii.i  iib.  mt  Mnrt.,  designali,  etaii- 
tn  ,  candidali   iniirtyrii. 

Confrssii  lamen  prwsens.  Peisecntio  a  iliagistra- 
tibiis  iirdin:>riis  inleiitili,  ad  e.vsilitiiii  snliiininod  i 
proccssit.  PrucoiiStil  acnedenS,  lormenia  et  moiieni 
atldidit. 

Quosdnm  jnm  comjteri  cnronatos.  Qtiiiiani  illi  ftie- 
riiiit  (lisi  iiiitis  e\  Liieiani  Ei)isliil;i :  B.issiis  niiniriiiii, 
M  ipiialitiis,  Foruinio,  l':iiiliis,  Fiiriiin;i,  Victorinis. 
Vietor,  lleiciiiii-,  Creilnliis,  Ilercna,  l>.inaiiis,  Fir ■ 
iiius,  Venitis,    Fructiis,   Jnlia ,   .Mariiaii-;,  Ati-io. 

Yoce  librrn.  Qiia  se  Clirisli;iiiiis  pro  iribuiiali  pro- 
ruebanttir. 

Dans  credenlibns  tantum,  gnanluin  se  credit  accipere 
giii  suinil.  Sic  snpra  lili.  ad  IJoii:it.  :  Qnnntnin  fidei 
capacis  afleriinus ,  tantuin  gratiw  mundaiitis  lian- 
riiniis. 

Deus  prwslnt  agonein.  Vid.  qiia;  supra  liae  de  le 
liabiinlnr  I.  ii,  adv.  Jtnhpos,  c.  9. 

In  omnibiis  cuntinens  est.  liigalliiis  ail,  Paulus  nd 
Cor.  I,  Ttiiri.  ^/«.-«Tiu-rai.  Ei  Vulgaln  tvrsio  :  ab  oiu- 
nibits  ^e  ab  ttiiel.  Q>iiliiis  siilineciit  Piiorins  i|iiod 
1)  conferl  hic  ngnnnii  Cirislianum  cnm  ccrtaininihus  gen- 
liliuin,  qui  diligenler  obsirv  ibant  viclnn  riexercilii'ioiirs 
piigiluin,  guibns  non  omnis  cibus,  s.:d  i.my/.o^paylx,  ul 
vocat  Arisioietes.  imponehmur.  Panis  eoriini  culiphium 
vocahalnr.  Ahsliiiehant  nntrm  n  votuptntibus  oinnihits 
proplir  exerriiiiiioneni  cnrporis.  ul  iiinuit  Clemens  Ate- 
xnndrinns  Slroiii.  tii.  Plalo  tih.  iii,  dr  liepnb.  idein 
llilbet  :  TouTo  /xev  «aict «),).& i  «ffxvjrai  ("ffsta^iv  OTiTw,uU)iov'fi 
u':iij.*Ti  5u  e|!iv  xfriiv  tmv  tQi^vtuv  aTiv-wv.  VoluplatiS 
inielligil  et  iinxias  itlecebras.  Ilis  ;i(lilt  po^siiiil  (|ii:e 
Terliilli;iniis  li;ibel  iii  E.vliorl.  ad  M;irlyr.  :  yll///i'ffl." 
scijreguntitr  ad  ttricliurrni  disciiilinnin.  ul  robori  ivdi- 
firandn  viicenl  :  coniinrnlur  n  hixnrin,  a  cibis  taulio- 
ribas,  a  pnlu  jnruniliore,   elc 

Assnmplionis  inew.  Lcgit  «v«!i ///.:«{.  iii  iiosiris  cn- 
dieibiis  avotj.uicuc  occiirrit;  vid.  I.  iii,  ad  Qiiirin.  eap. 
10  Tertull.  in  Scorpiac.  habel  :  Tempus  disjnnc- 
tionis. 


SELECT/E  IN  CYPRlANUM  NOT^. 


iOiC 


Plaiiqil  ruinas  et  fiinera  plunmonim.  Rigaliiii-  ail,  A  vero  ritionem  in  somnis  conligisse  dedarabil  Epislola 
Sie    epislola    pnvcedeiiti  :  Inier   plnnqeiilium    ntiiiiis.       xvi.   vbi  de  Ecslasi. 


Riiiiias  dicit  fralruni  lupsoruin.  quos  lorinenia  de- 
jecirnnl.  uc  per  snviluim  lornienloi  inii,  llitiin  dide- 
rant  idviis,  nul  CUrisiunt  negavemnt.  Ruinw  lapsorum, 
funna    iiegiiloriiin. 

I'ax  superveneril  Rigalliiis  ail,  De  qua  pnlerfa- 
milius  iii  Ejiisloln  sequenie  pcr  juvenein  illnin  iinxium 
nuiuduveral,  liis  verbis  :  Dic  illt  sicurus  sit,  quiapux 
veiiiura  csi. 

Accepio  post  gloriiim  commeatu.  Rig:illiiis  ail,  Post 
gtoriiiin  scilicet  voluiilalis  inleqrai  et  conscieiitice  glo- 
riiism  quie  nos  coraiii  Deo  facit  niurttjres,  elsi  per 
ipsius  indnlyennuiii  Dei  pax  supervenerit  non  exspec- 
tttiu  iiec  siieniln,  qvai  nohis  Iribuut  eoinmeuluin  per- 
niiiiieiidi  udliuc  in  sa-culo  ei  in  Eeclesiu  liinde  flnrentes, 
ipso  jain  swculn  prociilcalo.  Siculibi,  si  iiccepla  |iare 
Ciiiiiiiieaiiis  a  Deo  lialiir,  lioc  esl,  si  fratres  in  pvri- 
culii  moitis,  post  acceplnm  ab  Ecclesiu  pucein,  Deo 
votenie,  pericitlum  evadnnt,  coiicesso  >tlis  u  Dio  vi- 
vtnili  roniineaiu.  niliiloiniiins  puce  fruaulur ,  quiim 
Ecclesiu  conleiiipliilioiii:  ninrlis  appropinquuntis  indul- 
serul.  /','(  iibro  de  Miirlalilale  :  tliiiii  (|iii(laiii  de  (ol- 
legis  ei  consacciili)iil)iis  i.oslris  inliiiniiaie  delcssus 
el  (le  ;ipf)i-  pinqiiaiilc  innrle  sollii  iliis  c<'niiiieiiliiiii 
sil)i  piccarclnr,  id  esl,  a  iJeo  peierel  indulgeri  sibi, 
ut  adliHC  uliqnaindiu  in  vivis  permaueret. 

Ob  gloriiini  corunetur.  Gli)riosiiiii  cerianien  scilicet 
tenipciaihia',  casiiiaiis,  |iiclaiis  iii  pace ,  coiisianliiie, 
palieiilia:  el  lidel   in  coni;ri:ssione. 

EPISTOLA  XI. 


Quamqnam  sciiim.  nigaliins  ait :  A"gust.  lib.  iv,  de 
Bnp.  coiitra  Dnnutisln',  menlioiiem  fiicil  liujus  epislo- 
tw  ciiin  lioc  liliilo,  Ad  d^ricns  de  precandn  Deo.  Queni 
tiliiliiin  aqnnscii  lamquain  iAjprittni  geniiinum;  et  qnasi 
ad  cltricos  verba  fnciciis  se  quaque  ipsuiit  ulloqitere- 
lur,  irausliguriins.  imiuit  Augiislinus,  in  se  ul  siinclus 
Diiniel   pecciila   popuii   sui. 

Siccuto  veibis  sotis  el  non  fartis  reniinianles.  Addit 
Aiigitstiiiiis  ex  Epist.  Pituti  ud  Ti.uin :  (onfilenlitr 
eniin  nosse  se  Deum  fidis  aitieui  neqanl.  Porro  ln- 
cniii  liiiiic  l.iiidat  I.  de  Ftde  et  Opiribus  c.  nll.  Epi- 
sloh  89.  9,  i  et  eliani  I,  ii  cont.  Cresc    c.  13. 

Turinentit  siiie  /ine  lonoris,  sinc  exitu  dumiialionis, 
sine  soliitio  •noriis.  Ui;,'alliiis  ail  ,  Tirlultinitiis  ud 
Marl.,  oinneciiriiificis  iu.emuiu  in  lorineniis  :  Itnffiiiiis 
vers'OW  Hisloruv  Eccles  Ensebiaua'  libro  vi .  nbi 
de  Origeuis  vixntione  snb  Decio:i{n  ul  inille  iiinrli- 
lins  vexaliis  sil,  iiec  lanien  uiia  ei  qnaiii  cx'  plaliat 
accidcrei,  iicrscontDre  sniiiiiio  simiio  id  geri'iiie  nt 
ni'C  iiitciiiiis  p:isiarctiir.  iicc  pnBia  cssarftl.  Eu- 
sebins  tanium  scripserut  :  Slii5";M'ic  Kurdv  a-n/eii  va.iri 
tjBijii  T.L/  ^'.zKTTOu  pOoii'\oii  i.wi.vT'.^.  Rcclc  ;inil<'lat 
Paiiii-liiis  liiiic  iiKliciiiiii  suini  (|uu  teiiipore  scripla 
sit  liicc  r,|iisiola. 

Quiinidiii  dejicianl.  Ilsqiie  diiiii.  Doiipc. 
Inler  ipsn  cruciainrnla  difecerii    Ilanc   lcclioiieni 
inax  iiin   gc  iiiiiiniii  exisiiiKo;   qiii   ciiini  iii   lornien 
tis  exs|)iraveiil,  iccicdiciliir  udeplus  qloriam  non  ler- 
mino  supiitieii,  sed  celeniiile   moriendi. 

Dictiiin  est  in  visione  Rip;altiiisail  :  Visionum  excm- 
pln  sncri  utriusqne  bibliotliecw  codices,  Mostiici  scilicel 
et  CJiristiiiiii,  snqqi'runt  ;  nam  el  niiilta  sibi  diviiiiius 
revi'luln  l'alriiirclia!  nnrrnut,  nnrruiil  Proplie  ce.  \i- 
dil  1'eirits  'leini.>suni  sibi  de  cielo  vas  iiigcns,  cl  vidit 
Pauliis  (/11(7'  nec  iiiirii  ninqunin  uudiveriil,  nec  vide- 
ral  oculits.  Dein  rliristiana;  Pulres  Ecclesia:  pleraqne 
sibi  in  srmiiiis  siqniriculn  lillrris  maiidiivere.  /','/  vi- 
sionuin  t"siiniiiniii  Terlulininus  citat  non  seniel.  Adeo 
in  linr  Deciaint  clirimiiini  pnpiili  ve.taiione,  Qjprianus 
reni  f  icil  episcopo  conveniemissiinum,  qui,  tenineslute 
saivieute,  iit  peritus  iislrorum  giiheiniitor,  cirlum  ron- 
lemplnliir,  et  innudulu  silii  ilc  roelo  vecloribus  suis  in- 
culcui.  siiiidenili  (ifiiere  ifficacissiiiio,  visiniie  olitula 
sibi   divinilus,    ni-ijolio  quod  atjitalat  apliisiniu.   llanc 


11 1  pio  quibusdam  personis  designntis  sibi  peterent. 
Rigaliiiis  ait  ;  Quod  memoriam  fucti  ulicnjus  refricat 
de  ijitorunidain  liipsorum  ptenileutia,  circa  quitm  dissona 
futrunt  fritlriiin  suffrugia. 

Seeuniluni  pitcent  qi  iim  nobis  Dominvs  dedil.  Rigal- 
lius  ait  :  Dixit  Apisiotis  uiudJoannem,  xiv,  27  :  Pa- 
ceiii  nicani  do  voltis.  Non  qiioiiKilo  niuiidiis  dal,  ego 
(lo  viibis.  Diibal  enim  peccn:  inler  suos  Aposlolos  mu- 
Utitm.  hii  sensit  C.liiysosloiiius,h-/ii  Siioifxi  toih,(itij-/ , 
WflTE  ^:T  «^JyD.cov  siprtvevsiv  ,  orcip  ufioi^  ijyypbTipov: 
ncis'i. 

In  unum  fruterniias  nnimala.  d iJK')\iiJ.alb-i. 

Rele  1'orlubul.  Rii.altiiis  ail,  ba:c  visio  tiiaboliim  ex- 
liibel  in  armaivra  rctiurii;  qui  rete  jaculoel  iridenle  seu 
fuscinit    vugnabiit. 

Ct  circunislunlem  populum  cnperel.  Rigaltius  ait  : 
yEinulits  Cliriiti  diiibultts  lioniines  ciipit  dulis  et  fruudi- 
j,  bus.  At  Clirisliis  ad  pisculorrs,  Simimem  et  Andream, 
"  cupiendis  piscilius  iiitenlus,  Venile,  inguit.  faciam  vos 
piicaiores  Itominum.  El  pro  relibus  et  sngena  drdit  eis 
manilnla  Dei  Putris  omnipoteniis  ad  sulutem  wlernaiH 
efficticissimu,  qnibus  iHi  priecepiis  sive  nntndalis,  lio- 
miites  a  diubolo  in  tnorlem  deceplos,  ad  vitain  re- 
cipereiit. 

Jactn  relis  operiret.  Rigaltiiis  ait  ;  Retis  snperfnsi, 
jiicvlo,  «/KjjiS/rjTfM,  fiiiida.  Servius  ad  ittud  Virg. 
Gi  org  — funda  j'.m  verhe.rut  amnem.  Fiinda,  inquit , 
geiius  esl  retis,  dicium  a  fitndi  ndo,  id  est  jaculum , 
qttoil  diciliir  /So/oc  Coniptisilo  igilur  reliario  cuin  Tltrace 
uul  myrmillone  aul  seculore.  iirs  certuuiinis  erat  utre- 
liarius  effusiim  reie  lunlu  ngililale  contrulieret  vl  nd- 
versiirium  corriperel  Contriictionem  illum  sive  compre- 
liensioiieiii  Terluilianus  sptmgiam  dixii,  libro  de  Spec- 
tuculis,  de/ixus  in  tnorsus  ursorum,  el  spongias  relia- 
rioriim. 

IJi  vos  vexaret.  tou  o-iviaTai,  Iiitcllexit  in   noiionc 
vocis    coiniiiiini,    niiiiiriiiii   ut  signilicet    xaicoupyr.y , 
Q  py-i-Krsi-j  :  noii  auteiii  teiaxi,  xoTOiv-uo-ai,  de  qiiibus 
iiisycli. 

Paier  iws  et  corrigit.  Hanc  genniiinm  esse  leclio- 
nciii  siiadeiit  qii.i!  scipiniilur,  et  Cbrislo  eius  firmiler 
nilltwrentes  :  (|ii;t;  cerlevcilia  pracedciiiia  iid  P.ilreni 
deicriiiiiianl.  Allera  vero  lcclio  qn:i' liabcl,  puriter 
uus  el  corrigii  el  tneliir,  lespicit  quai  supia  lialiciiinr, 
de  lesu  Christo  Domiiio  el  Dco  nostro  :  qua;  iiiiuime 
quadraiil. 

In  deliclis  licet  plurimis  constilulum.  Iii  eaindem 
meiilcni  Terliilliaiiiis  I.  de  Pamitenlia  scipsum  ap- 
pell  l   pecciilorem  omniunt   noltirum. 

Dic  itli,  inqtiil,  securus  sil ,  quiu  pnx  Vintura  est. 
Ri^alliiis  ait  :  //H7«i'  sub  finem  F.pistola!  dieit :  Ko- 
geiiius  pncein  ninluriiis  reddi.  cito  laiebris  nostris  et  pe- 
riciilis  si  bveniri  llujusce  au:eiii  visionis  meniinil  Episl. 
i  et  \i>.  Alloqitiiur  piiierfiiiuitius  jurenem,  '  ui  supra 
uppiiruil  Ctjiiriiino  in  soinnis  anxius  el  subtristis.  Dic 
itti,  id  est  Cyitriiino. 
_  Nemo  reiru  allendens.  Eliani  Grscca  quiedam  cxera- 
"  pl<ii:i  oidiiie  islo  verlia  lcgiinl. 

Qitod  eriiserat  perdidii.  Iicr  oiiine  illud  quod  eiiicn- 
sa  liierat  iii  iiTiiiiin  cessil.  De  lioc  Usii  vocis  liujus 
a|'iid   Cypii;iiiiini.  snpra  egiiiiiis. 

Liiiujnenlinin.  L;i|is(iriiiii. 

Lnpsorhm  pceiiitciitiu  reformetiir.  Rigriltiiis  ail,  l\e 
recipiatitr  cruda,  prcecox,  el  imperfecia,  aut  paritm 
sincera. 


EPISTOLA  XII. 

Ad  curnm  desil  iis.  Tertiill.  ad  Mnrtyr.  :  Niliil  adlnte. 
dico  de  prwinio  iid  nuod  Deus  ilarlijrrs  inrilnt.  Ipsnni 
inleriin  ronverstilionein  swcnli  et  cnrecris  coinparemus  , 
si  non  plus  iii  cnrrere  siiirilus  itrqiiiril,  quaiii  ciiro  antit- 
lil:  itnnio  ei  qiiw  jitstn sttnt  cnro  non  aniiltil  per  ciiruni 
Ecclesim. 

Dies  eornm  qiiibiis  excedml  annotatc.  Terliill.  I.  de 


OXOMENSIS  EDITIONIS 


1017 

Corona,  rinislianmn  sic  allnquinir.  Unbes  inos  ren-  A 
siis,  (iios  f^istos  :  niliil  iWi  nim  (laiiiliis  swrtili ;  inwio 
comriiiiiim  debes  Liliii  r.nioiniin  (|iii  coiirniel):inl  ox- 
peii^ias  iii  paii|ifril)iis  sulilevaiulis  faclas,  craiit  ccn- 
sii:ilrs  (iileliimi  lahiila".  .Mariyr'>loi;ia ,  coniiii  lasli. 
Iloc  fcri"  li'inpi)ic,  suli  iiii.iis  Dccii,  Fabinniis  Ito 
mce  septem  insliliiissi;  iliciliir  siibiliticonos,  tiiii  seplem 
iioliiriis  iinniinerent,  et  iiestn  mariyntm  in  inletjro  col- 
Hqerenl.  Porro  .Marlyrnin  passiones  ei  dics  .■iiiiiiver. 
saria  coinniemiirailiinc  pcr  .Alricam  celcbrari,  ilicit 
Oypii.iniis  Ep.  xxxix.  El  qniileiii  dc  singnlari  piisca' 
Ecclisi.c  Orieiiialis  l;oc  in  nesntio  ililii^enlia.  illiislre 
nioniiiiicniiiin  c:;slal,  cnjns  parleiii  servavii  Eiiscb.  I. 
IX,  c  1.'),  RcvcrcniliS';.  vcro  f^scriiis  iiiipcr  iiilcgiiuii 
cxbibiiit;  iiilclligo  Epislolam  Eci  lesiiB  Smyrnciisis 
ail  Kccle-ias  l'o,iii  perscriptain,  ile  Mariyrio  Poly- 
carpi.  Ibi  iiotipiam  .\cla  Mariyrii  ejns  pprciirri^scnt, 
sp"iulciit  fraires   sc  faveiite  mimine  i-znusii  ttv  toD 

fMprvp^OM  tf.Or&w  r,fxipv.v  ^fv0;.i&v,  sic  ts  twv  ^^ovj^^tj/.orwv 
^•ixixr^v,    x*i    Tiiv    ^ti/ovrwv    etjxyj-Jiv    Tfi    xsti     krOilJ-Avtifii.   w^ 

Passidiicin   nuiem  iiicidisse    ferniit    ^vjvjf   EavrixoD 

itvripx  iVr»//=vo'j,  :rf  4  IrtTst  xalffvoMv  fAo.ctloiv,  a"SS'J.n> 
fji--/±\ia,  upv.  oyZiiri,  ffuvs^.yo^jj  vrrd  H/3w5ou  t\pfjtkpy^o\j  , 
"uttJ  ipyitpiia^  ♦iXi.jrTov  Ti0aXXt«v5v,    av9iwr*Truovroc  Sra- 

-iw  Koa^<croj.  Qiiibus  vcrbis  iiibil  coiisignaliusdici  aut 
cogitari  potest. 

EPISTOL.\  XIIF. 

De  vila  nostra  quotidie  dimicamus.  Hipaltiiis  ait, 
Quod  aiictnr  intelliqit  vilam  mlernam  ,  ul  supra  p:ig. 
■187  :  Ihsciplina;  et  vila:  ipsi  omnium  noslrum  convenit. 
Sed  iiiagis  obviuin  ((iiod  inorti  iiunlidie  objiciiniir  ; 
unde  Tcrtuilianiis  lib.  de  Spectaculis,  cap.  i,  cxpedi- 
luni  niortigenus,  vocat  Uiristianos.  El  si  quid  inauqu- 
ratum  aiit  fatale  contingeret,  Cliristianos  slatim  ad  leo- 
nem.  Idem,  Apologcl  ,  c.  40. 

hides  el  nativiias  accepta.  Hig:iUiiis  ail :  Acceptam 
fidem.  dicit.  et  acceptam  nalivitutem,  prosuscepta  fide 
(Jlirisliann,  et  susreploBnplismo.  Sicel  amissiim  Baptis-  Q 
nium  di.tit  Tertulliiiniis  lib.  de  Bapt.  el  in  antiqiiis  in- 
scriptionibiis  de  sacris  magnai  Mairis  :  Taurobolium  ac- 
cepit  et  percepit,  ct  Tnurobolium  [ecit,  et  alicubi  etiani, 
T:inrnbolialiis  e^t.  Queniadmodum  autem  accipcre  sa- 
cra  dicebant,  sic  et  tradere.  Lupides  iintiqui.  Tradide- 
runt  Leontica.  Tradidertinl  Coracica.  Tradideiunl  Pa- 
Iricn. 

Contecutio.  Baptisma.  Vid.  lib.  iii,  ad  Quirin.,  c. 
«  ei  97. 

Liicete  sicut  luniinnria.  Pamelius  annoiat  qiiod.tioa; 
grceca  fa.tttOc  anibigua  esl.  Insuper  ad  imperandi  mo- 
iliim,  qito  liic  Cijprianus  ulittir,  et  Ambrositim  in  com- 
ment.  deflexisse. 

llt  dum  rcirtictant  de  vobis.  Rigaltins  ail  :  Oiim 
ellinici  qua:stionem  linhcnt  de  robis,  duin  inqitirunt,  ditm 
exaniinnnt,  duni  obloquunliir.  1'etrus  l''pist.  i,  ii,  tv  « 
»«T«i«icuixr.p  u/iwv.  Vulgata  versio,  deirectant.  Ulossiv 
reteres,  Oetrcclnre,  >-,i5'.joTv    Detreclat,  «tiwOs?. 

QMflsi  de  Miilignia.  uc  xy.xoxoiCi-/. 

Prwcipiti   iwniinis.  Cbrisliani  iiimirum.  Jac.  ii,  7,  D 

Qiiando  aliiit  aliciii  lemulentus.  Rigallius  nit :  Om- 
ncs  aniehac  editiones ,  iiuando  alius  aliqiiis  ,  vel, 
ifiiaiido  iinus  rjiqnis  temulentus.  tlactenusigitur  meii- 
do.fissima  scriptura  pricclaruin  Cgprinni  sensuin  corrit- 
pit.  Cum  qitantn,  inqiiil,  noininis  veslri  pudore  delinqui- 
tiir,  quandn  aliquis  ab  nquis  temuleiilus  et  lasciviens 
demornlur?  Ab  aauis,  id  esl,  a  bnplisino.  Qiii  noinen 
Christo  dedit,  qiii  in  nomen  Chrisli  tinclus  sive  bapti- 
zatiis  est.  Iioc  sacrameiito  obiigat  sesc  [aliirum  homincm 
fruiji  ac  teinperanlem.  Subinde  igitur,  si  temulentus,  si 
nequam  npparet ,  maijnuin  dedueiis  et  probriim  reli- 
gioni  suw  objicil,  nain  cuin  lemulenlus  a  lemeto  dicntur, 
lemeluin  aulem  uquis  dilualur,  isle  conira  nnlnrnm  nb 
iiqiiis  exisiit  temiilentus,  a  lnvacro  lasciviis  et  tiirpis. 
Itenitniiii^ii  Satunw,  el  in  Satance  castra  revertitur. 
I  nrie  exiorris  [aclus  est  regrcdittir.  Pace  Rigaltii  dixe- 


lOlR 


rim,  iion  omnesvelercs  cdiiiones,  scd  ipsins  cniemla- 
tionein  esse  inendosissiiiiaiii  ;  niilla  cxeinplariiiin 
(iile,  niillo  ralioiiis  praisidio  subnixain.  Ilic  ciiiiii  loci 
niiii  (le  niipcr  baptizatis,  sed  conlcs-oribus  agitiir  :  de 
rcverleiitibns  iiiiiiiruni  a  Procnnsnlis  liibuiiali,  iion 
aiilcin  ab  Ecclcsic  baptislcr  o.  Solcninc  quidcin  esl, 
iit  ciiin  Criiici  lectioii.'in,  quse  ipsis  aigiiia  videlur, 
secianiiir,  geniiinain  ct  obviam  dc-eraiit. 

Vnde  extnrris  fiictiis,  elc.  Pamelius  ait :  Vides  in  cx- 
pressis  verbis  in  exlorres  objurgulionem  lendere  ;  olludit 
iiuiem  ad  illiid  i  Pelr.  ii  :  Qiiw  esl  eniin  tjlorin  si  pec- 
ciiites  et  eolnpliiznti  sulfertis  ?  ulpole  siijni/icant  illos, 
qiii  iiijussi  iib  exilio  reversi  cssenl.  jiiin  oceidi.  non  ut 
Clirisiiniios,  scd  ul  nocentes.  I'cr|ieiaiii  lia'c  alio  dc- 
(lcciit  Rig:illiiis  ,  (|uasi  ba'C  meiis  csscl  Cyi«riaiii  : 
Con[essures  ob  caiisam  qitidem  Christiin  exilium  pulsos, 
sed  ibi  tnm  improbe  coiivirsnlos ,  ut  posi  redituin  con- 
demnentiir  a  Jiidice,  jain  non  ut  Chrisliani,  sed  nocen- 
tes  Qii;i;  cxtorres  iii  alicna  Proviucia  deliqueiant, 
poluitneArrica;  Procoiisul  Carlb:iginc  piinire  ? 

Jllustrata  inembra.  fbnvsUvia.,  Est  eiiiiii  marlyrium 
sanguiiiis  Raplismus. 

Swculo  reniintiaverainiis.  Non  opns  csl  de  solemni 
obreiiunliationis  foriniila  ,  perpctuis  tcmporibus  iii 
Eccle-ia  iisnrpiiia,  eaileni   siepius  nioncrc. 

Inmoribiis  disciplinam.  Rig:iirnisail,  Post  liwc  verbn, 
in  codice  liemensi  legiinlur  ista  :£(  quamqitam  Clero 
noslro,  el  nuper  cum  iidliuc  es.selis  in  carcereconsliluti, 
sed  iiunc  quoqiie  denuo  plenissime  scripserini,  iit  si  ijuid 
vel  iid  vesiilum  veslrum,  vel  iid  victiini,  necesi:ariuin 
[iieril,  siiijgeriitiir  :  liinien  etiant  ipse  de  stinipticulis  pro- 
priis  quos  inecum  [erebiim.  inisi  vobis  cci.,  sed  el  alia 
CCL,  proximemiseram.  Victor  quoque  ex  leclore  tliaco- 
niis  qiii  mecum  est.  niisit  vobis  cuxxv.  Caiuleo  autein 
quando  cognosco  pliirimos  [ralres  nostros  pro  sua  ili- 
leclione  certnlim  concitrrere,  el  necessitates  vestras  siiis 
collnlionibits  adjuvnre.  Opto  vos,  elc.  Qiiod  iiiiclarium 
taiito  tnnjnris  e>se  pietii  debet,  qiianlo  nobis  npcrtitts 
cxemplum  sitijgerit  CwciUiiiim  charilntis  erga  frutres. 
Niiin  in  nliis  qiiiilem  Epistolis  hnbeiiiiis  ipsitin  de  pro- 
prin  qiiidem  quantitate  liberaleiii,  liic  vero  etinm  de  suin- 
pticulis  siiis,  quos  secum  ad  necessiiatcs  suns  [erebal.  Ut 
}ainintelligamus,eliam  de necessariis suis [ralruin  neces- 
sitatessublevasse.  Etenim  ipse  sibi  iiecessnria  sumplibiis 
siiis  degravabat.  Viaiico  autcm  levi  niliil  ijravius.  (ii  co- 
dicibus  laiiien  (|uos  vidcre  toniigit,  lucc  niisqnaiii  oc- 
currunl. 

EPISTOLA  XIV. 

Liinare  posseinus.  Rigallius  ait  :  Clossw  veleres  : 
Limat,  ftvij-i,  fvjrsr.  Pliivilrtts:  Si  menilaciiim  siibliliter 
tiinnsset  a  radicibus,  noii  evertisset  .^celere  [uncsto  doiiiuin. 

Tcrtullo.  l'r\uf<  iandalo,  sicpiiis  laiidando.  Sn|iiidcm 
is  nulissim:e  lorliuidiiiis,  ct  exiiiii.c  iiidiislri.c  iii  re- 
biis  maiiyruni  prociiraiidis  virtueril;  niil  a  suscipio 
subesse  poterat,  (|iind  is  limida  consili:i  Episcopo  suo 
suggessisset  lia  (iniiiem  ansam  arripii  Cypriuiiiis  ul 
seccssiim  siium  lucretiir. 

Discaiit  qiiid  secundum  scripturariim  magisleiium 
Ecclesiastica  disciplina  deposcnt.  Rigalliiis  ait  :/»<;!(i'crtt 
quod  jam  inonuii  Episloln  prwcedenti,  ul  qui  juin  con- 
(essionis  litnlu  qlorianlur,sint  niliilominus  liuaiiles,  mo- 
desii,  qiiieli.  !Se  superbia  siin  provotenl  ailversum  se 
ethiiicorum  swviliem,  tainqiium  advcrsus  rebelles  et  con- 
lumaces,  et  sic  nontini  Cliristiano  iiividiam  faciaiit. 
Curw  autem  pretium  fuerit,  seinel  liic  observare  Civci- 
lium  nostrunt  islis  Epislnlis,  hoc  prwsertim  contenderc, 
ut  popiilum  [acialquielum.ac  probe  Christinnum.Scie- 
bnt  enim  plerosque  protervu  Chrisiiuni  nominis  jacta- 
tione  iniportunos,  ipsns  ctiain  swculi  potestutes.  iic  per- 
swpe  uliiid  agentes,lolicscunci:asse,nl  necessehubucrint 
piibliciv  quielis  penurbntores  pwnis  supra  modum  exa- 
cerbutis  crudelissime  coercere.  Quw  res  niaguum  fidei 
Chrisiinnm  dedecus  attulcrut.  Iloc  ilem  sciebat.  iii  Ec- 
clesia  sua  coinplures  esse  Invacri  sulutaris  ftditcia  iii- 
niiitm  securos,  disciplinw  toiiusque  frateritiialis  iinme- 


inio 


SFXECT/E  IN  CYPRIANUM  NOT^.. 


in.";o 


mores,  liicri  cupulos ,  nmbilioni  studenles,   fnctiosos,  \  Toi™  Ttji  ovi//*Ti  7tpt,3a.;iopii-:iii  aurotic,  elc.  Porro  lapsos 

lu.ruriiv  (leilitos,  superba  couvcrsalione  sibi  pliiceules, 

omnibus  ilispliceutes,  solo  denique  noiuine  Cliristiuuos. 

Ait   ii/iiur  C.iipriniius  lios  inores   taiitorunt  cnusas  esse 

hutuuiii,  (juibiis   Eixlesia  prolrila  disperdilnr.  Al  (pud 

islic  niiruiiiur  iii  diioruni  jain  swculorum  Ecclesia,  (pii 

et  pejora  Coriniliiis  suis  Pauluin  e.vprobrasse  tolies  au- 

dinius  (lul  leijiinus'! 

Ad  ineplias  et  discordias.  Rigalliiis  ait,  Cavet  Cypria- 
nus  coiifesxoribus  istis,  (lueinadinodnin  Seplimius  bene- 
dictis  ■llis  iid  niarlyriuni  de^ignnlis,  r;Ho.s  in  ipso  curcere 
n  diabolo  lentulos  fiiisse  dicit  vilibns  scidiis,  alfectioiii- 
bus,  iiui  inter  se  disseniionibiis.  Quie  sane  iiiulla  iiiala 
dederniit  reipublicx  Clirisliance.  Inepiiasliic  dicit,  qua; 
TerluUianiis  viles  scidas,  uut  vilia  scidia. 

Ad  nl  vero  quod  scripserunl  milii  conipresbyleri  no- 
stri.  Rig;ilii»s  ;iil  :  Z)i; /afjsis  videlicet  ad  poeniteniiam 
recipicndis. 

Niliil  sine  consilio  veslro  elconsensu  ptebis.  Rig;iliius 
ait,  Iloc  est  cum  tota  Ecclesia-,  sicut  Aposloli  feceranl, 
priina  illa  Synodo ,  qute  describitur  in  Aclor.  xv,  22. 
Tunc  iilacuit  Apostoliset  Senioribus  cuin  oiiini  Ecclesia. 

tOo|s     Titff     A-T&ffTo).Olc  y.V.i     ToVi    Tr^ETSuTSpotc     7UV    0/yJ    T'?j 

1i.r.y.'i.r,iiv..  Ad  euiii  vero  locuiii  pnvclnre  ClirysoUomus  ': 
DsTt  Oc(|rf,(  6rt  ou  Tup*vv!xiif,  ort  Trajt  TatJr*  Soxn.  et 
paiilo  post  :  oiiTWf  ou^izt^  TvjJOf  Yj-i  h  r(i  hy.x'/-^-7tv..  Sic 
ipsiinet  llomiini  infra  Episl.  5.  CoUatione  coiisiliorum 
ciiin  episcopis,  presbyieris,  diiiconis,  confessoribus  pa- 
riter  ac  stantibi^s  laicis.  Siiprii  moiiiiimus  saleg  sse 
Cypriaiiiiiii  invidiaiii  aiuoliri  :  iiic  viro  liieil  se  iiiliit 
fiuod  ;id  (liscipliiue  Ec(;lesi;isiic:e  ralioiies  S|ie(l:il  iii- 
coiisuili  pleljH  st.iliicre.  Eicuiiii  ciiiii  exicrior  effi'cius 
poiesiaiis  claviuiii  in  Imc  lere  vcrsabaiur,  iii  Plehs 
ce:isura!  siilijcclos  pru  Elliuiiis  el  l'iil)lic:iiiis  lialn^rct ; 
certe  iion  eral  exspeciaiiilum  ui  aiiiicns,  ncce>sario>, 
Iralies  excdiiiiiiiiiiicaiidnis  liiliiiJne  pcrcii.-sos,  dese- 
reicnt  uiiiversi;  aut  alios  ipios  ejcceraiit  doiiiio  ad- 
iiiiticrtiit,  doiicc  de  eoriiin  criiiiiiiilius,  aiit  poeiiiten- 
leril  saiisl.iciuiii.  Porro  liic  oliserviiiidiiiii. 


lia 


iioii  (iii;isi  iiiissilibiis  cl  donariis  iii  iiiediuiii  projcclis 
lociipliuabaiii,  et  seciiros  bcaiosipic  cs-e  jii>scriint 
0|itiiiii  luarlyres;  sed  moiiilis  el  sullicit:c  pieiatis 
oiliciisad  lioii:iin  rriigcin  resiiiucntesciirabaut :Oij.i|0 

^'iatSov  xixuj^v;/>(5t  zaTit  TidV-TsxTOJxiTWv,  a).X  iv  oir  irlsi-jv.^ov 
vvroi,  TOUTG  To7c  iv^^'7ripztt  ir;lc/.ouJ  /j.r,rpty.K  ff-rr/xv^^v* 
^■j(ovrSi  ,  xoti     rco/ia    izepl     a-jrwv    ixyj.r>vizc     ^v./.p\)V.    itpdf 

riv  TdiLr-.ptt.  etc.  Eiiscb.,  I.  V,  c.  2.  Ociniiin  Cyiirianus 
]i:ic  iii  Epistiila ,  pcsi  niciilioni>in  bicuini  lionorificce 
petilionis  Marlyriini ;  li  aiisit  ail  actain  pceiiiientiam, 
deiii  rccciisct  exomoloqesin  yravissiini  atque  extremi 
delicii,  iiiniiriiiii  Ididolairi.c.  Tostca  iiieiiioral,  manus 
ab  episcopo  et  clero  in  poiiiilenliam  impositas,  et  de- 
iniiin  pacein  obl  ilain  lapsis,  et  Eucliaristiain  dalnm  re- 
tcri.  Quibiis  verliis,  qii;c  fi.rc  occiirrunt  Epistola 
pnixiiiia,  lypus  exliilJelur  lotius  veieris  ecclcsiastic.e 
tlisciplina;.  Primus  ;kI  Viiiiaiii  ct  pacein  gradiis  eiat, 
si  rcus  ad  Pceiiiteiitiam  ;idniilierctur ;  ipiod  iion  sine 
iiiaiiuimi  ini|iosiiioiic,  et  cxdiiiologesi  seii  confcssione 
cxpediebaiur.  Sccuiidiiin  coinple\ii  poeniteiitia!  iin- 
posita;,  pcr  varias  lleiiis  ,  aiiiliiiduis,  ei  cnnsistciiliae 
periodds,  deciirsiis.  Terliiiin  fecil  exoniologesis  al- 
leia,  sive  soleiiniis  ct  piiblica  post  peraclaiii  pceiii- 
lciiliam  pcccali  coiifessio.  Iluic  ipiarto  in  loco  siic- 
cossii,  inaiiiis  ab  Episcopo  ei  clcro,  deiiuo  in  lesserain 
rccoiiciliaiioiiis  coiicess:e,  iinposilio.  Ilis  riic  peraciis, 
ad  Eiicli;irislic  niysteria  tamdciii  paiidebaiur  adiliis. 
Sed  miro  vi;iriini  coinpendio  id  nuiic  agelianl  Marty- 
res,  ut  lapsi  mortiferos  idoloruin  cibos  adliuc  pene  rii- 
claiites  ,  exlialantibns  eliain  nunc  scelns  siium  fnttcibiis, 
el  coutiujia  funesla  redolentibus  ,  prutenus  Doinini  cor- 
))!<«  invaderent.  Verba  suiit  Cyjaxini ,  lib.  ile  Lapsis, 
p.  92.  Sulfragia  inarlyrum  iii  caiis.i  l:ipsoruiii  iii  Ec- 
clesia  oliin  obliniiisse,  ex  Tcrtiilliaiio  osieiidimiis, 
P.  Iiiijus  operis  95,  unde  rectc  infn  dicilur.  Qiialia  in 
prKleriluin  aiilecessores  vestri  martyres  concesseiint. 
Paiiliiiii  vcro,  Aurclium,  el  pra;  relit|iiis,  Luciaimin, 
cos  foisse  (|ui  iii  libellis  leiiierc  concedciidis  inodiiin 


ipsis 
in  lapsorum  causa  non  e.\  rcceplis  iii  Ecclcsia  mori- C  Cicessissenl,  ostendii  Cypri;imis,  Ep.  27,  ad  Paiii 
biis,  scd   cuiii  lciiilaie  eo  usqiie  iiiaiidita  actiim  ;  et      "»»}■  23 

pioiiide  niagis  e  re  erai,  ul  iiiiiovali  nioris  ratio  led-  Gravissimi  al(iiie  exlremi  delicti.  Uig:illiiis  ail:  Alihi 

Jcielur.  dixit  :  AJ!leini  peccati ,  Idololatriam  signilicat.  Ingeiis 

et  suprn  oinnia  peccatum.   Principule  criinen  yeneris 
Suminus  stecuU  renius.    Toia  causu  judicii. 


EPiSTOLA  XV. 

Honorificam  petitionem.  Slatini  appcllal  mcirlijrum 
desideiia.  Quidipiid  marlyres  iii  graliam  tapsdruin 
pra;stitere,  erai  id  toliim  per  iiKidiiin  iiilercessioms; 
qii:e  (piidcin  lionorifica  adiiidduin,  ct  iidu  lacilc  iiisii- 
per  liabeiida  ;  peliiio  laiiien  iisiiiie  liiil,  cl  gialia;  so- 
lum  pnciogaiivis  pdlleb:ii.  Rini  muliis  exciiuitur  Cy- 
priaiiiis  in  lib.  dc  l,a(isis,  p.  92,  liujii^  cdilionis,  cl 
deiiiceps.  Mundant,  '\\\'.\\\'\\  '\\\c,  alicjnid  marlyres  fieri  ? 
si  ;k.n/((,  si  iiciut,  si  non  conlra  ipsum  Doiiiiniim  a  Dei 
sacerdule  jacieiida  snnl  ;  obieinperanlis  fncilis  il  prona 
coiisenaio,  si  peleiitis  fiierit  reliqiosa  moderalio,  clc. 
Apud  Dciiiii  iiiterccssioiies  M:iriyruiii  pliiriiiiiiiii  va- 
lcrc  puialianiiir.  i|iiia»)Hii,i'  Dei  peciiiiari  ralioiic  dicli 


liuiitani. 
Tertttliuin. 

Offcrre  pro  illis.  Verior  cerle  iia',c  lcclio ,  et  quam 
Ep.  2  tiietiir ;  ul;i  decreli  syiiodici  liabeliir  iiieiilio, 
iie  quis  fraler  excedens  ad  tutelam  vel  curam  Clericuin 
nominaverit  :  uc  si  quis  lioc  fecisscl ,  noii  ojferelur  pro 
eo.  Sic  E|iistoIa  stqiiente  :  Offerlurnoinine  eoruni,  et, 
prokibeiiniur  offerre.  Exaltera  paric,  offerrepacein  iion 
ila  coiiiiiiddc  diciliir. 

Lupsis  quidi-m  polest  in  lioc  venia  coitcedi.  Rig:iltiiis 
ail,  lit  Itoc  sciliccl,  qitud  urgeant;  quod  lestiiteiit ;  quod 
anticipare  veliitl  iioenilenlice  teinpora. 

Miiter  prior  sumnt.   Rigaliiiis  ;iil  ,  Ep.  secju.  Uuler 

noslra  Ecclesia.  Tertnll.  libro  ad  Martyras ,  Doinina 

maler  Ecclesia.    Considtissiine   Cyprianus,    desideiia 

el  crcd.li  siinl.  In  Eccle-i;!  pr;eiO!ialivani  b:ibueriiiil,  D  mariyrnnt  super  puce  lapiis  concedcitda  ,   in  illiul  tein- 


«piia  si  lapsi  eideiii  scainbdo  lucraiit  ,  m:iriyrcs  c 
coiilr:i  laudein  et  dcciis  eidciii  loencnibanUir,  aiqiie 
ciiniiihibaiii.  At  vcrisiniile  videtur;  liic  loci,  iiiodcs- 
luiii  el  sobriiim  libcliu  ii  <piciii  piiiiio  iniserant  Mar- 
lyres,  ipsis  (lignaiii  cl  lioiiorijicam  peiitionem ,  pccii- 
liari  r.itionc  ;ippcll;iri.  Oliscrvaiidiim  poiro,  (piod 
eti:imaiibi  aiiiiotaviiiiiis,  aliter  loni^e  m^irlyruiii  jiissa 
olitiiiiicuMi  (|iii  cdroiiali  c  vivis  cxcesser:int ;  et 
coriiiii  ipii  eliamniiiii  siipcrsiites  ,  dc  coroiia  ct 
pace  siia  ipsi  pcriclilabaiiliir.  Prisca  martyriiiii  siiii- 
plicitas  vivis  ( oldribiis  dc|iingitui-  ab  Ecclcsia  Lug- 
diinens;  et  Viiiiiiciisi ,  liilcris  qiias  scri|iseriinl  de 
passiiiiic  inarlyruiii  siii)  .M.  Anieiio,  Ccclc-iis  .^-i:e  et 

I   liryj^Ki;.  Ou/  a.Ty,^  CUO^Oif,   l/.Xlv,  7T0//a!£IC   //atpTUpv.^aVTSf, 

/v.i  ix  O/ip/div  a.\)')i^  v.vajri-^Oivxzt,  K«t  r<5t  /itUT»,;ota,  xatctouf 
tj.:.jO\Tta.^.  /v.i  rv.  Tpau.aaT*  'i-/yJrlii  ntzpixi/.iJitvet,  oy  t'  ttUTOi 
t*a.pvjpit.^  5*UT'/uc    v.vjxy.puTTOv,    cOts    //?v    ■qy^iv   ini-TpiKOV 


pus  serval ,  cuin  ipsa  mater  Ecclesui  pace  gnudcbil.  Ne 
sciiicet  ivstii  perseculiouis  incalesicnle,  nruiiia  recenles, 
confeslinique  nd  pucein  admissi,  stantibtis  cicteris  cxcm- 
pio  siio  iioceiint ,  niiiius  conslunter  iit  agone  cerUiluris, 
blaiidiente  ipsis  post  lapsum  et  ruinam ,  pro  se  quoque 
sperandi  dulcciline. 

ibriipte  el  indigne  vel  n  vobis  proniissnm.   Rig;illius 
C'(  apnd  marlyres  ,  censoria  verba  sic  pr^eiiiilin,  ul 

vel  a  iiobis  fucluin. 

lesia   noslra    erubes- 


aii 

teinperari  pnssin:  seqiieiitibus  isiis, 
Apud  Geiitiles  quoque  ipsos   Ec 


cere  incipiat.  lUgaliiiis  ail  :  Sic  sitpra,  deqno  postino- 
duin  nun  erubeicil  Ecclesia,  upud  qcntilcs  scdicei.  Erti- 
bcscere  aulent  contiiiyebat  ob  dissolulus  quoruindam 
mores,  vel  ob  discipliniiin  miiiune  servulant  jide  turui- 
ter  eversa  ipso  staiioi  aguiiis  principio. 

l'ersoiias  (tciipientes.   Rigaltiiis  ait  :  Maltliams  el 
Marcus  di.xcre,  ^/-frrstv  fi;  izpijTOittov.  \\u,  10,  xii,  H. 


m\ 


21,   /«vSiiSl/   vpUaitri.  Clli  oppoililur  i-rr' 
ilh    Tou   9!oO   SiSoiarx-iv.   Deiis    iioii    est 


OXONIENSIS  KDITIONIS 
A 


10S2 


Lucnr,   x «, 

a).r^Oi'aLi     rr.v 

.4i(CHli'i'i'«r.  Rijiilliiis  ni!  :  Qiinm  focda  Inbfs  eliiini 
iWiis  Kfclexim  mnliirns  pmmravil?  .Viini  lior  sitfiificnt 
Cijpniiinn,  rlin  n  iiiicr  mnriiirax  exslit.sse  qiii  VPnnlrs  ha- 
trrml  ificis  ibellos.  Tnrpiiis  aiiicin  iiiiillo,  si  ipsi 
Piiiiiinces  iiierciuiii  isuiriiin  iiisiiinres  sini  lU  prii- 
|)'il  I'. 

Ail  ('Aeriim  et  nd  plebrni.  H  it  siniiil  scripla  fuiss(>, 
ciini  d  iOliiH  sei|'ieniiliiis  liiiu'  oslciiliinr.  Oiiod  jinet 
eaiii  II  li!C  niiMtiiueril  CypriaiiMS,  clKiin  vicc  vcrs.i 
enrniiiili-iii  in  illis  iiieiilioncni  faiial.  Vid.  Ep.  xTl 
cl  XVII  siib  niiein. 

EPISTOLA  XVI. 

Diii  pntienlinm  menm  teiiui.  Pliires  .iniei  cx  se- 
cc^su  scriiisii  Kpisiol.is  aiicior  no^^ler  prcsliyieri-  ei 
diaconilin-i ;  iii  cansa  vero  l:ipsnrimi  ,  tinsi  acceplaiH 
Oonili  Forliinali,  N<iv;iii  el  Gordii  iiisoleiileni  posiii  p 
laiioiieni ,  ciii  sa  isnicliiriini  se  ^p  r.ivernl,  ciiin  ile  ea 
usincail  rcdilniii  <^titiiii  aiit|i|iaiidiiiii  dixis^cl;  nunc 
priinntn  litteris  nd  illos  facit. 

Aliqui  de  presbyeris.  Scilicet  siipcriore  Kiiistola 
iiominali,  inier  ijuos  iionniilli  illi  ipsi  e<.<etiosciiniiir, 
qiii  d:Miiccps  Cyiiiiaiio  iioslrn  infciisi  liieriini ;  et 
qninqne  preshy  cronnn  lilnl  >  iitsi:,'  ili  siiut  ;  (|iios 
laincn  ni  delinin-t ,  coiniircshyicr  is  nppcllal. 

Nec  loci  siii  niemnres.  Iliiiallins  ait  :  Crndns  pres- 
bylernlis  ,  qui  .siihditns  est  episcopnli.  !Sam  sic  ernt 
ord')  Erd-siastirns  siib  C.yprinno  .  a'qne.  idein  oinnino 
jnin  fiiernl  wvo  Tertultiani.  Snm  ubi  disserii  de  fnrnl- 
late  dmdi  Biplismi ;  Dnndi  qitidem;  inquit ,  hnbet  jns 
snmmiis  saeerdns,  qiti  est  episcopns  ,  drin  preshijleri  et 
dinconi  :  nnn  lumen  sine  F.pisenpi  ancinrilnte.  proplcr 
Ecclesiie  linnorem;  qun  snlvo.  snlvn  pfixet.  Iinmo  is  erat 
onlo,  a  priniis  (;itri-:tiatia!  pieinlis  iittiis  ;  sa'leiii  cx 
qiiii  presbyieros  iti  p;irt"in  enrini  n  ailiitiserniit  Rpi- 
sciipi.  Uiide  dicil  qnoil  Itoc  presliyieroritin  ;i|lciiia- 
titni  ,  nHmriiriiri  omnino  sub  antrcessoribus  fnctuin.  C 
lgti:)tins  nil,  liceri)  jU^^^v  avsy  vwljwij;  iir/j.tWoy  irai^Tv, 
c-jT-  ;3«-!T'^£tv,  oOt'  npoivif.111,  oSt'  -UTiav  ■Kpmofj.!.^'vi. 
Coiiiemptn  Prwpositi  toinm  .nbi  vindicent  N  iti  intra 
pctitio  li-  liniiics  consistnni ,  aiieo  ttl  iiiliil  episcopo 
relin  luinl,  nisi  obscqnii  gl.iriaii),  aiit  parendi  iieces- 
silaicin. 

Siiie  ratione  restilnendai  tnlutis.  Rigaltius  ail  :  id 
esl,  eominHnioiiis,  exlra  qniin  iion  est  satiii'. 

Omiiin  percntn  reinitteiHnr  filis  lioniinum.  RiKaltitts 
."jil  :  Marci  vrrbn  snn!  ciip  III  -ni^TK  «yrOvjiTitt  tk 
a./iy.f,T/^fAv.T(t  Titc  ulotc  Tiiv  '/.vOpiitwv  QKoriiiii  vcrbor  HH 
sentenlinm  vnliintm  v  rsionis  niictnr  uiii''iqiiain  frcit 
triinspo^ilione  rerbi,  reniiiicninr,  qnnni  liic  serrnvil  ('.q- 
prinnm.  4/  libro  nd  Q  lirinum  iti  niiertis.iime  dirit.  imn 
pnsse  in  Ecctesia  reinilti  ei ,  qni  m  D  uni  deUquerit; 
driiide  cit  it  ex  KvnnqeVio  /.v.ri.  MxT^aJov :  Qni  dixril 
verbnin  ndrrrsus  fiivim  homiiiis  ,  remiitctiir  illi  :  qiti 
nitlein  di.tml  nitrersns  Spirilnin  sniirtnin  ,  iioii  reinittc- 
tnr  i'H.  neqne  in  lioc,  iieqiir  in  futnro  swcitlo.  Ei  stntim 
appmiii  ex  Mnrco  :  Oninia  iierrnln  reiiitUenliir  filiis 
hiiininiim,  cl  hlnsnliemiw,  elC.  Ex  qiiibns  mnnifesiissi- 
muin  .^  linc  Epislnla  cl  iibro  ad  Qnirinnm ,  hniic 
css'^  Ciji>rinni  mrntem;  remitti  omnin  peccnta  qmv 
adrersns  filios  lioininitin .  id  est  ,  ntlversHS  lioniinis  , 
quis  cominiserit ;  non  niitcm  qnn;  ndversns  Spirilnin 
snnrtuin.  Huc  veio  Cyprinnns  hnhrl  a  mngislro  sno. 
Eteiiim  libro  de  1'iidicina  :  Dimittis .  iiiqiiii ,  ni 
diiii  tlntnr  libi  n  Deo.  Dciirta  mitndnntitr  qun:  qnis 
in  frntrein,  iion  Drnm,  nl.iiiseril.  Drbitnrihus  deniqne 
(liinissHrns  iios  in  ornlinne  pro/ilenvtr  Procnl  diihio 
intellrril   Sepiimius  :   Drhilor:bits   nnslris  ,    non  Dri. 


iinn  s.inciiim  ,  ideni  prorsiis  esse  ac  Ciirisinin  abne- 
gire.  Ei  rcvera  Litc.  xii  vnres  lix-  iiiiinedi;re  sob- 
ncclniiliir  isiis  :  Omnis  qnicnmque  coiifessns  fnrrit  nie 
cnrnm  hiiiiinibns,  el  filins  hoininis  confitfbitur  eniii  ro- 
ram  Anqelis  Dei ;  el  qui  me  nrgavrrii  cornm  hnniinibus, 
neqntiitiir  cornm  Anqrlis  Dri.  Pnrni  iilii  ncciirril  idein 
lioiiiiii  diciitiii  .M  <l  li  XII  ct  Marc  iii.  ;i>l  liln-.|ilte'iiiis 
iii  eiiiit  ilir  gi  iir.  Vid.  ipiie  aitiiiit;it;i  in  I.  ii!  nil  Qni- 
riii.  c.  'iS  :  Rrmis^nm  is  non  hnbebil.  Qiiin  Ei  cl  sia 
ejiciciidiis  csl ,  ncc  iiisi  per  pn!'iilciit;atii,  qu;c  uiiica 
post  iinnfr  giuiii  labiiln,  resii;ui  polcsi. 

yEteriii  prtcnii.  Sic  gia-cn  (pi;cdaiit  exen  pla- 
rin  legiint  UudLfriv.!.  Pcr  ;i'tcriiiiiii  peccalutti,  inlcl- 
ligit  sniiiiniiiii  illiul  iiefas  idii|i)lniri;e,  qund  ab  Eccle- 
sia  cxi  riniii;it. 

Plns  cndettl.  Kigiltins  ail  :  Qni  jam  excideruni  de 
fide  dicia  Chrisio,  iinnc  eliaiH  exciditnt  de  disciplina 
Eccletiiv  Cliristi. 

In  minniibits  peccnlis.  Snlieui  respectii  bahilo  ad 
Apo.>.(a>i:iiii ,  iiiicllt^-ii  eniin  intcr  nlia  adiiliiriiitt)  et 
boiiiicidiiiin.  EaiDdeiii  coiitparationeiii  instiluit  Cypr. 
E|i.  proxini  I. 

Ojferiur  nninrn  eoriim.  Riaallins  ait  :  Inter  oriilio- 
num  sncrificia  noniinniiliir,  Ornliones  sive  preces  proeis 
nominulim  nUeqnniur  Deo  per  Hresbyierus.  OlJerliir 
nomen  eorum  u:in  cuin  jireribus  quo' pro  eis  blfernni.nr. 
QuoU  observnl  Pnmrlius,  in  iibris  manuscriptis  Cnno- 
nrni  ila  concipi  :  )lementn,  Doinine,  famulorum  fainn- 
iiirum  lue  lunrnin  ;  noiiiiri.a,  sic  intelliiii  debel,  ut  post  ea 
verb  I,  Meineiitn,  Doinin'',  fnmulorum  fiiiiiulnruniquetna  ■ 
ruin ,  scripluni  fneril  prtvcipiendi  inodo  uomiiia  :  quo 
scilicet  ndmoneninr  prrshy  er  qui  pro  popiito  fucit  men- 
tionem  hoc  loco  hubendam  esse  certaruin  personarum  no- 
niinniini. 

Exnmolngesi  facla.  Pnlilicam  confessinnciTi  liic  in- 
lelligi  sn|<i'n  in  lil).  ih'  Lnpsis.  tiioiinliiins.  Iln  in  Epi- 
stol.i  ad  .-^nloni.iii.  ■.Ptuciii  sncrificiilis  in  exitu  subvc- 
niri ,  qniu  exoiiwlog'  sis  apud  inferos  non  est  :  ulii  ('111- 
niitu  co  iSMi  v'i'hi  iH  1  P«:iliitist;c  liiudnri :  7ii  inferiw 
qiiis  cniifiiebi  ur  libi  ?  1)1  <'ii  s  piiri  o  verliis  snbii  ilitr; 
Ei  qiiin  upnd  inferos  cnnfessio  non  esl ,  nec  exoinnloqr- 
sis  ilUc  firri  polesl.  Sic  lil).  de  Lnpsis  Quiinlo  rl  fide 
innjores,  et  liiiiorc  mriiores  sunl ,  qui  qunmvis  nntlo  sn- 
crificii  iinl  librlli  fncinore  conslricii ;  quoniam  Ininen  lU 
hoc  vel  C'<qiliirerunt,  hocipsunt  apittl  sncerdoles  Dei  dn- 
lenler  ei  simiiliriier  confiirnles  ,  (^xoiiu/cgi-siii  cmuci.  n- 
iuv  fadniil ,  niiiini  S'ii  poudus  expnnuiil.  El  st:ilitn  ili3 
trilnis  piicris  :iil  :  E.romnluqesin  ficiebani  Deo  in  nirdio 


scnsits  hi>  vcrliis  Cy- 


Hoiin  cntn  ve  in  Rignliii ,  lali 
priniii  assiKiiari  .lehct,  qiti  cititt  ejns  iiistilnlo  consis 
lerc  piiieiii.  Lhcmiii  iiitnc  Initdal  iit  osicinlnt. veninm 
iinn  lenere    lapsis  coiice,lei)(lnm  ;   iln  tnuien  ni  (>a 
ncin  pfleiiiteiiiihus  nnn  dcucgctur.  Diccnduin  itmpie 
pmo,  nuctorcni  nosirum  sensisse  blasplieinare  Spiri- 


)f/iiis  Kt  siiiiiliter  de  Dnicli^  ail,  Hxunioloqesin  dolrii- 
ter  ja  iens,  dixii  :  Domine,  Deiis  maqmts,  etc.  Peccavi- 
mus,  fiuiiiHS  ndmisiinus,  c  C. 

Xi^iiiiis  Dti  cum  Dri  sucerilole  commiltnnt.  Rigiltiiis 
nil,  Id  esl  ,  ciiiii  Episcopn.  Sic  Ep.  5:2  coits.^i/udi lu 
IloiuiK  Dri  sncerdutrni.  Animiidveriendiim  liic  bei  scr- 
vos  comniitli  cum  Dei  snceriloie.  Sed  meminisse  drbcl 
Dei  sncerdos  esse  se  elinin  Dei  servum. 

Mrmores  lori  nostri.  Rii^aliins  ait.  Episccpaiis,  cl 
quidein  Cnrthnqinensis  Eccksim ,  qitm  primu  pruvinciiu 
sedes,  itd  oque  mult.irum  Ecrlesiuruni  cnriiin  sWftinebiil. 
D  Sic  iii  Cod.  Eccles.  Afiic  Aureliiis  Cnrlhnginis  Episco- 
pus  :  Eijo  cunctnrum  Eccleiiuruin  diqniiiione  Dei ,  ut 
scilis  jralres ,  solliciiudinein  suniuieo.  Ibidrm,  iVhi»i- 
rfius  Episcopns  ad  Aurelium  .  fnit  seinprr  liivc  licentia 
h''ic  sedi,  pro  desiderio  cujiisq  e  Ecclesiic  ordiiuire 
Episcupum.  Eiiiqoiiius  ilem  Episc.  :  Necesse  liabe.s  (it 
omnes  Err.lesias  suffulcire.  Ilaqiieipse  (.ypriiinus,  Eiii- 
siola  15  sic  incipit  :  SoUicitudo  loco  nosiri,  et  liinor  Do- 
mini  compeliit. 

Per  dies  qnoqne  impleliir  apitd  nos  Spiritu  sniicto 
purronim  innocrns  n:tiis,  qitm  inexsiasi  videt.  lUgallinS 
iiK  :  Nun  ex  snmiiiis  Uinlnm  ,  iicium  elinin  ex  fururr, 
liicina  rnrinruin  ercnluiim  pnvsnqin  concepere  viri  Ctiri- 
stinnn  pirlute  Utudatissiiiii .  Et  somiitoritm  qiiidrm 
txtmplii,  qiim  Cmcilins  iioster  Errlesia;  sum  prrsbyirris 
nnrriit ,  siipra  noliivinius.  Ilnr  Epislnli  per  e.rslniicos 
p.ierornnt  iiiuocentimn  efjnius  moiiita  qiiivdnin  -ire 
miiHdata  inciilcal.    Per   dies,    inquit ,  inipletur  apud 


lo:;: 


SELECTJ:  IN  r.YPRlANlJM  NOT^. 


ioru 


nos  Spiiiiit  saiicio  pneronim  hmoceiix  (eias  ,   qiim  in  A.  dero  ei  plehe  conlinereliir,  par  ernt  iit  qiiando  per 


exst  si  videl  oculis ,  el  audit  e.l  alloquilur  ea  quibus  nos 
Doniiniis  monere  et  iiialruire  dignnlur.  Itecte  ,  m 
exsUiii.  ymii  adveiitaiis  in  pueros  vis  divini  Spirilus, 
eloiubal  qnidqiiid  in  illia  eral  nienlis  in'iuiiinm sive  do- 
mesliciv  :  ila  ul  qnisqne  ,  non  jain  sni  coinpos,  maqiio 
tllti  liahiliilore  plenus,  niliil  prmter  hnspiteiii  siiiiin  sen- 
liret,  ne.c  viderel,  ner  liqueretnr.  Quam  prope  explora- 
liiin  linbuil  linnc  diiiiii  furoris  qrnliain  Aristnteles, 
libro  de  Diiiniilioiie  per  innom.  nhi  futeiur  exstalicos  fn 
lura  qnundoque  proipicere.  t'>0  Si  £»f'.uc,  inquil^Tjii  ix- 
oTAT/xwv  ■jrp^sopf.-j  a.ntov  ort  at  3(K£iat  ztvv.ff^tf  ow'  ho-/).oZ- 
fftv,  y.W'  i.rzoi^y.'zl^OJTAi.  iSij  ^ivtxt^v  &i;j  //ai  a-v.  Ai-fJeL- 
vtvTKt  Vnde  (lU  ein  illa  ^tny.ir.  ,  iiisi  iib  illo  dirino 
lionpite  illnta  et  invectn  ?  Prmiia  e  l'liilu  Dissertalione 
suii  :  Qnis  dinnoruin  limres.  i^o'/.''i;sTct.t  fj.^y  yip  b  h/Jii-' ' 

VOUf     r^TOi    TTV    T^t/    6itOV  •TIVsUMaTOf   EtSt^lV-     Oiui(   ykfi    (.u/ 

^sri  flvvjTOV  K5tf.vxrw  s-uvot/.vj^ott.  At«  rtUTO  yj  Sutrts  tou  /oyt- 


vpiO\j  z*t  ri    7T£tJi   aurcv  t/.oto^,   'ixiTJ.cnv   tt* 


scf:prtT'j-)t 


/jmv'u-»  i-ihvT,iii  Ideiii  ancior  liuncce  fnrorem  d  cii  esse 
£'rf£ov  itaTo;{Mrttr;v  t£  //«vi'»v.  Ac  proplerea  Tertnlliinius 
adversns  Mardonem  ,  lioc  elinm  ilefendii,  (jrntim  exslu- 
sin,  id  esi,  umentiam  convenire.  Iii  spiriiu  enim  lioiiio 
coiislitiilua,  iniiiiil.  nccesse  esl  excidat  seiisu.  Ilaqne  in 
exstalicis  /iliquanii-iper  sapienlia  moriliir.  jSinnrum  di- 
vime  superveniu  liumana  sic  offascntur  et  inumbriilur, 
ut  excensisse inierim  ridealur.  €liiij.ioslomus,  ubi  de  vi- 
sione,  qua  Pelrns  vas  ingeiis  cikIii  demissum  consp^'xit  : 

iKffTfltfftp,  :TV£U//otTtxr  ^SWi^i  yiyoVlV  *UTW'     TOU   a^jllAV.TOg,  OJ^ 

«V  iXizoi  Ttc,  i^sffrv;  h  ^u/v',. 

EPISTOLA  XMI. 


exoinologesiii  eideni  saii.sfiiMet,  ndcssenl  (|ni  lUiiiis- 
(|iie  parles  siisii  icrenl.  Forma  a  Cypiiano  Episcopo 
diita  fitit  :  condili'  neni  niiniriini  snli  ipia  lupsi  iii 
Eeclesiain  recipcreiilni'  is  pnescdpsil,  (piud  ex  Epi- 
stnla  liac  el  sei|iii;iile,  piiiiiniiMHie  alii  aliiuule  c<>ii- 
slal.  Foniuc  sivccondiiio.is  iinplcLe.Kcclcsi  c  nini  ine 
lesles  el  ailiitri  eia.ii  disconMs  ci  fralies  laii  i  iii  lianc 
rcin  acci  i.  Hcc  piisoa  di  cipiime  Eccl<si.isiic:H  raiio, 
ut  prmposiii  cu:u  clero  coiivenieiites ,  prmsente  et  stan- 
tiiim  plebe,  quibiis  el  ipsis  pro  /ide  ei  tiiiiore  suo  liunor 
hiibendiis  csl ,  disponaiit  oinnia  .  cuiisiHi  comniuins  reli- 
ijiiine.  Sic  iii  sacrornin  ordiiinin  (ollali  .iie,  xKrijtt-rif 
ad  epi^c.ipos,  <ruv£u5iz£T/;  ad  plclicm  speclaliat.  Vid. 
E|)   LXVii  nec  non  Clciiiciiis  lip.  ad  lioni.  paiag.  41. 

Partem  plebis  quie  lupsa  esl.  Ii  secniida  classe 
eraiit  lap'-i  iiuliis  M  <rlyriini  sntlragiis  coiniiieiidali, 
aui  eiiaiii  iioihIhui  ad  pijeiiiliMitiani  a(iiiiis--i;  sed  ler- 
rore  iiionis  iii.^nieniis  de  peiiciilo  adnioiiiii,  siip|ilices 
P  iilad  |>aceiii  adii.iiii  |.0ssciil  lii  i|iiani(piain  n  >n  pari- 
ler  lecipi  .ieliereol,  divin;e  laincii  niis.  ricordia^  ciaiit 
coniinendan  d,  ciijus  pr.t:Mdiu  eoiuiii  aiiinii  ,  laniiS' 
per  doiiee  uheriora  remcdia  prociirari  pusseiit,  erant 
tiilciendi.  ilnoc  esse  verbdruin  seiisuni  ,  es  Epislola 
Si  qiienli  li  iiiiilii  apparet. 

Aitdientibus  etinm.  Tciiius  ordo  est  caleclMimcno- 
riiin;  (pii  ciiiii  iiunduiii  lldem  Cliri>to  ulistrinxi-sent; 
levius  reliqiiis  lapsi  vldcliaiiiiir ;  el  proinJe  paraiio- 
reni  veniaui  exspeclare  poteraiil. 


In  ptebe  consisientibus.  Vid.  qnsB  dicla  ad  Ep-  1. 

Quibus  potens  esl  divinii  misericordia  medelam  dare. 
In  iila  eraiil  senlenila  cliam  iMonlaiii  ei  ^nvall.ini 
S(!quaces, giavissinioruui  flagilioruin  ciuripcilo.s,  licel 
al)  Eccleia  veiiiaiii  oon  oliliiicaiii,  a  Deo  laiiieii 
p  isse  oliliiierc  :  Iis  ergo  iioii  iii  lioc  veitelialiir;  et 
iccie  aucior  nosler  lioc  s  ilfla  nen  cpponil  lapsis  qui  p 
ad  pceiii  lcslinarenl ,  ipiod  non  de  coniiii  siliile 
Ciiiiclanialuiii  -ii ,  qiiilius  aiile  poenileiiti;!!  deciir^nm 
iiiori  coiuiiigeici. 

EPISTOLA  XVIII. 

/Estatem  cmpisse.  Livainhe  disciplinsB  causaiu 
aliani  siippe(lil;il  Kpisiola  vii csiiiia  :id  Paiiicl.  iiu- 
iiieros  \b,  Qiiiid  iiiniiriini  non  inodu  lapsi ,  el  pln- 
riini  ex  |Mcslijtcii?  Caiiliasjinensilins,  scd  et  llo- 
maiia  Ecclesia  indiilgentia  ulenduin  ceiisi;i^set  :  et 
duium  omiiiiio  essel ,  iioii  siioiinn  inodo ,  sed  el  vi- 
ciiiie  Ecclesi;e ,  apuii  ipicni  sec.essiis  ejus  j;iiii  iiim 
niale  aiidiebat ,  siiiiul  et  seinel  invidiam  el  iias 
sui  iie 

Apud  diaconum  quuque  exumoloqesin  facere.  Uigal- 
lilis  Hil  :  Est  eniin  etiani  in  diuconnln  siicerdoinim.  Sic 
Episl.  XX.  Iicm  Presbyleris  el  biaconihns  non  defnil 
sacerdotii  viqur.  C;iutc  liie  ic^eiidiis  esi  Ki^alliii^  duili 
ail  esse  iii  diacoiialu  sacerdulium.  yua.cnmiiiie  liiices-  J) 
sias  cogil  eiiiiin  ilhi  dereiidil,  seii  laiitispcrdimi  iiicii- 
bueiil.  iN  iia  e^l  lii-loii  ;ipii(l  Eiiseb.  I.  vi,  c.  44.  Eii- 
chiiiiiiie  per  pnerum  Seiapioni  lraiisiiiiss:e  :  iieiiio 
t  meii  (ii\c!il  las  csse  piicris  sacr:i  illa  iiiysieiia 
disiiibuerc.  L  iigi^  auleiii  is  :i  vcro  abil,  cuin  iii  tlic- 
toruiii  siiuriim  liiieni  addiicil  verba  qii;c  iiilia  ii.ibcii- 
lur  :  Pretibyleris  ei  dincoiiis  non  defnil  succrdoUi  viqur. 
liileiligit  eiiiiii  iliic  (^ypii.inus  ,  snain  p.aestalem  iii 
ipsos  ilcliiiquciiles,  sive  pK^sbyieii  essent  sivi;  dia- 
coiii  noii  dcluissc  :  siipiidcm  uirusipie  adinonuisscl. 
Dicitur  porro  ;ipiid  diac.nnui  cximiologe-is  facia, 
nmi  (piasi  is  s  liis  es^ei  ejiisdem  con.scins;  poi.ilcu- 
tia  ciiiiii  vel  a'gri>lan.iuiii,  qiiaiiuiiii  lieri  piluii  i-tis 
8;«culi>  ,  pulilica  eral;  sed  qniii  abseiilc  prc.-bytro, 
ad  i|ueiii  miiiios  iilud  iinpiiiiiis  spcelabal ,  oiacuni 
pricse  lia  li.dteliiiliir  pr  rsus  mccssariii,  (|U:i]Cuiii- 
•|ue  e  plebc  adosse  conliiigerel.  Cuiii  eiiiiii  Eccle^ia 


EPISTOLA  XX. 

Actus  nostri  rnlio.  Iligaltius  ait  :  Aclum  dicit,  mini- 
sterium  ,  adininislralionem  ,  disciptiiiain.  Et  siib  finem 
istius  Epist.  Aclus  nosier,  qin  uduiialus  esse  ei  consen- 
lire  circa  omnia  debet.  Stc  etiam  Epist.  xxvi.  ActuS 
siius  desideranl  eiiiiin  ub  ipsis  suis  frulribus  com- 
probiiri. 

Sicul  Domini  iiiandula  instrunnt.  Miniriiiii  Mallli.  \, 
23,  cni  addi  pole^t  el  (^jiis  i:xcnipliim,  quod  iii;iiidaio 
leipiip  llel.  Liic.  IV,  50  cl  alibi.  Llinie  Ongeii.  iii 
Jnail.  XVIII,  12,  ail  :  ^ioiiast  yjH^i  iv  Stw-/jU.o,'f  Ka.i  zajii 
x»0'  Sifjiuv  intSouj.it  r.vct/ufiHiy.  Iii  liaiic  n>i  nleiii  Cle- 
iiieiis  .Vlcvaiid  Siroin.  iv,  lalionciii  reddeiis  qiiiirc 
Doiiiiniis  fiigerc  jiis-it,  dic.t  :  Boui.sTott  ri.uas /iv.S£vi  «i- 
Ti'ou5  /A/iOk  ouva/T'ou;  liaxuv  r/vof  yt-j-gljoct,  trpVtv  ts  auT5/f, 
TTjiOff  S>,  )t'/./  riji  ot&jxovT/  itatt  Ttji  av*/p;tiv7t.  rponcv  yi.p  T/vat 
7Cpoya.'/yiXj.st  iauroj  ixipdrra.^^a.t.  o  tj£  Trctoa/xouwv,  TCjfXf/- 
pdi  Kitt  ^f^Qxf.v"j\jvji.  rt  Se  '.  avot/pwv  a.j'- poiira j  9'ou,  £t\  Oiov 
(Z((/aiT*v£t,  /<*/ TOu a-jroxTtvvuviGff  Ayrov  '■jo-/oi  xAOfrrotra.t,  b 
£etur'iv  irp.ja.yoyj  toi  o inavT /j ploi .  outo;  5  «■>  £/*]  '.  /ji-f  iir-pt- 
0Te/i6^£V5c  T^v  0'Oitp.iv,  a.^ijivtij.j.v  0/a  dfataot  n±piy^oiv  £atu- 

TSV     OUTtiff  fiTTt    TO  OTOv  iy    ^atUT*,  0  OXJVipjO:  ytJOp.SVji   Tvi  Ti3U 

SituxovTcc  ■ffov/jpia-  Siiiiiliier  Kcclesi .  Sinyrii.iisis  Poly- 
carpi  passi.iiicm  (lescriliens,  qu;e  qiiidcni  posl  cjiis 
sei  essiim  coiiUgerai ,  e;iin  vocai  rd  zar'  iiji.yyi'iov 
/japrlpio-j.  S'ibjUM^eiiS.  Ttfli/jLfjvj  yap  \va.  na.^aZo'--if  ini  o 
xijpiot,  /vx  /jLt/j.7ira.i  xai  ii/Jtsit  aurou  ys-joi/xshv.,  /jtr  /Ajov 
iT/OTObVTsf  TO  /«tV  £cturo'Jc  ,  a/iot  xiti  ri  •jta.ra  rou^ 
■Ri).ii,( .  elc.  Qiix  ex  alleia  parle  m.igiia  ciiiii  puiiipa 
aHci  uiilui' ,  magls  Moiilamini  sapiuiil  i|uaiii  Cnri- 
sliini. 

Sncriteqis  conlaclibus  manus  suas  ntqiie  ora  macu- 
tasseiil.  Uigalliiis  ail  :  Ili  dicehaiilitr  sucrijicali,  qui 
mucutuvernnl  maiius  suus  impusilu  in  acerram  tlntre, 
vel  maculaverant  ora  s  a  vescenles  iduloiliyla. 

Darciiiur  quoiidie  libelloruin  mlllia.  (Jii:intiis  lapso- 
ruiii  in  Deciiiiiii  pei.seciiliune  iiunicriis  vel  biiic  coii- 
slare  puiciil;  pr.isciliiii  cinn  uiio  libcllo  lulas  laiiii- 
li.is  iiiiulyics  pass  in  iiicliidereiii.  Cominunicet  itte 
cum  siiis.  Vid.  Ep.  15  ct  alibi  Ep.  26.  Viiiversis 
piicein  dini  siiiius  El  porru.  Ilabeanl  pacem  non  tan- 
tuiii  iim  ,  sed  et  qnas  sciits  ad  ainmiim  noslrum  ]ierli- 
nere.  Ep.  22.  Ceile,  liiijiisiiiodi  libellorum  niillia, 
lapso  liuniiino  gencri  videiilur  iulTecliira. 


i(\;:> 


OXONIENSIS  EOniONIS 


io:(; 


EPISTOLA  XXI. 

Celeriniis  Luciano.  LiUei  i!  lii!  n  r.clorino  Rom.« 
agi'iilc  ,  nd  Luci;iiiiiiii  coiifessorem  CaithagineMsein 
truismissa!,  1111:1  fiiiii  seqiieniiliiis,  mtiliniii  lnciiiiit  :iil 
explicniKJuin  lii;  liipsis  lestil  icmlis  coiitrovei-siam, 
cl  in  ea  cxcitaiida  siiigularem  Luciani  iiivcreciindiam 
oslendtint :  (iti:i.'  pliiriintiiii  molcstiii;  Cypriano  el  Lc- 
clesioB  pjiis  cr.Mliiint.  Uiulc  e  le  erai,  iit  is  liasce 
Kpislolas  lecolligfrel  ,  alqtie  stiis  ailjungeiidas  cura- 
ret.  Vid.  Ep.  \\\\\\  ci  xxxix. 

Iliijiis  muiiili.  Correctio  ista  receptic  lectionis ,  ut 
et  scipieiiies  adco  su  st  iiiaitifcsta! ,  iit  non  optis  sit 
cominenlariis  illas  .iiit  (lefoiidere  aut  illusirare. 

hi  tain  florida  confessioiie.  Uisitllins  ait  :  lloc  esl 
purpiireii;  iii  qmi  sanguis  fusus  esl  pro  nomine  Clirisli. 
Sic  Terlittlianui  lib.  de  Coroni ,  dixil  miltiein  Cliristi 
russiititm  snnquinis  sui  spe.  El  panlo  post  Cn'cilius 
noslcr  (licet  floridos  marlijres,  sive  confessores,  snn- 
guine  fuso  purpurntos.  Jam  vero  pridein  Snlinasius 
probavit  Grxcos  scriptores  i.^')r,pkt  di.ris.se  ,  piirpidaHi 


A  coiifessorcs,  e  quilms  noiiniilli ,  Moy.ses  saltem,  inai- 
lyiio  coriiiiiiliaiitiir  ;  quiire  iiiiii  al)  ipsis  CeliMiiiiis 
vcniiioi  pio  lap-is  soifribiis  p(!iil  ?  .\ii  hoc  ractuiii 
qiiiii  Niimeria  et  Cainlida  Afr.c  eiaiii,  ei  licet  Roiiia; 
(ioli(|»eriiit,  (^aitliaginciisi    Kccle--iic  dcpuialiiiiitiir  ; 


ct  |ir 
giii 


iiiai  lyi  iiin  EcclcsiiC  Carihiigineitsis  siiffra- 


llllcVillulil 


?  Aii  lciiior  Udiiia!  iiiieni.iliatiir  pcr- 
sceiili.i,  nt  sii)ipliciii  capilalia  ilii  non  expcctiirenttir? 
(^iM',i!  Moysos  piisl  loiigos  carccris  picdorcs,  cx  niorbo 
iihiituiis  viileitir;  et  leliqui  laiidcni  eraiit  elapsi.  An 
dciiiiim.  quii  niillus  Ronia!  fiiit  episco|iiis,  iiec  laincii 
spet,  ut  in  iiilcgruni  resiitiiciviitiir  lapsa;,  donec  epi- 
scopns  conslititatnr ,  iiioo  alio  specliibanl  illi!  ,  et 
ridcm  |)ra'siilis  Ciirtliagineiisis  iinplorariini.  De  istis 
iiiliil  liliel  sialiieri'  :  dispicial  ertiditiis  lector. 

Douec  ituxitiiini  Doinini  iioslri  Jesu  Christi.  Subaudi 
sit ;  sivc  ,  prwslelitr. 

Floridoruin  iniiiistpriiim.  Rigallius  ail,  Sic leginduin 
artiilriimur.  Floridos  vocat  confessorrs  iltos  jam  florida 
confessione  conspicnos  ,  ijni  jam  torli  eqiiuleo,  sive  tin 


veri  htminis,  lioc  esl  coloris  excellenlis  el  prf  clissiine  "  (iulis  concerpli  ,    lidein  Cltrislo   constanlis^ime  serva- 


igiti 
Luc 


veritnt ,  ndeoque  proconsulis  arbitrium  exspeclabnnt  in 
carcerr.  :  sacrtirum  interen  Lilterarvm  constanlinm  pas- 
ccnles,  spem  erigentes ,  fiduciam  fiqentes  :  omnia  de- 
iiique  tractantes,  quw  prwsenlium  temporum  qna- 
litas  aut  prceinonere  sundebat,  aitt  recognoscere.  .\d  liwc 
itiir  christimta:  pietatis  ofjicia  fralribus  .^ecnm  inctiisis 

ciaitns,  sujier  ipsos  fnctns  iintisles  ,  ipse  qitoqne  flo- 
rid't  confessione  privctarus  ministrnhat ,  iic  desidirin 
confessornm  ad  fralres  qni  forte  in  proximo  formaniEe- 
clesiiv  relinueriint ,  perscribebal ,  aut  ab  doininw  inalris 
Ecclesice  nberibus  iransmissii  refrigeria  dispensabnt . 

Fiiclus  nnlistes  D.i.  Forlc  eadeiii  inenle  qiia  in 
Apoc.  V,  10,  niarlyres  diciiiiliir  reges  cl  sacerdnles 
Dco.  Aut  piictillariier  f/cnf/oiHm  (niiiisffriiii»  inlel- 
ligit  ,  qno  siiper  iiiartyrt^s  facliis  anlistes  ,  hiic  est 
prociiraiiiineiti  obibai  eoiuiii  caiisa.  Seil  revera  incns 
corrU|ilus,  iicc  qiiicipiaiii  boni  ^eiisiis  ex  scqiiciitibus 
lacile  exciil|ii  polcrit.  Forle  reponiiiiiliini  amiciis  Dei, 
lioc  enim  elogio  niartyres  perpelno  doniintiir. 

Qiiia  pro  se  doiia  numeravil ,  ne  sacrificnret.  Risal- 
liiis  ait  ;  Sacrificandi  necessilatem  nnmmis  redemeral. 
Sic  pleriqiie  sntebanl ,  qui  suis  ad  perferei  da  lornientit 
viribiis  diffidcbaiil.  Itaque  pnci,^cebitnlitr  cum  delnlore  , 
vet  niitile ,  vel  fnrnnciito  aliiino  prwside.  Rigrt  islos 
Cwiitins  iiosier  mntio  fitil  liitinaiiiar  nc  beniiinior  Ter- 
tuttiLino,  giii  persecultonem  neipte  esse  fiigiendnm  cen- 
siiil  ncqneredimendnm.  Prelium  intcre.it,  inqiiil  :  cw- 
teriim  sicut  fngairedemptio  graluita  est ,  ita  redemptio 
nnmmiiria  fitga  est.  1'ecuniiiriiim  vexatinnis  redcinp- 
liotiem  iioii  cxcusai  taiittim  ,  scd  dcfciidil  l*etriis  .\le- 
xaii.  caii.  XII,  exe.iiplo  .lasonis,  Acl.  xvii.qtii  datis 
pecuniis  diiiilltclialur  ;  et  lnco  lllo  S.  Scriptiiric  , 
Pr.  tiitm  redeniptionis  nniiniv  Itominis  propriw  divitiw. 
De  illis  cerie  ipii  sic  iiecimiam  dederunt  discrie  ait, 

Sexnginla   qninque.     Exlorrcs   lialiebantiir  oiniici 

qiii   post  coiifessio  icm  pro  cripti ,  licet  Riimaiti  per- 

geieiU.  Nec  liitiores  nllibi ,   qnnn   ift    iirlie  liitelir.i!. 

dicii   Novaiianiiiii  fpisropHiii  fnclum  per  epistolnm  eo-  j)  Qui  fiiga  anl.et|iiaiii  ad  tnlinniil  pcrttaliebaiiliir  sibi 


florentis.  Sic  eliam  uuclores  Latini,  circa  oi/prirtHi  sw- 
culuni ,  floridos  versus  dixere,  exquisilis  senleniiis  110  ■ 
b  tes  :  et  excerpta  quwdam  Apuleii  florida.  Et  flori- 
dits  cotor  oppoiiilur  anstero.  Ptin.  lib.  xxw,  cap.  (j. 

Pelo  tameii,  cltarissiine,  n  Domiro.  Ac  si  dixerii :  Si 
inarlyrium  «iiliieiis  antcipiam  liticr.i!  iiicii:  ad  le 
peiveiicriiit,  Doniiiiiiin  rego  iit  niiserariiin  snro- 
ruin  inearuui  inisereatur.  Si  vero  litieriC  niea!  ad  te 
vivuiii  pprveneriiil,  res|iOnsum  reddas  obsecro ,  cl  a 
Deu  petas  ut  sim  digniis  et  egocuronan,  ei  annu.is 
dcsiderio  meo  pro  sororibus. 

Et  ideo  peto  ut  annuas  desiderio  meo.  Libelliim 
eoncedas  NiiineriiE  et  C^aiididie,  q^ia;  lapsic  eraiil.  De 
origitie  lioruiii  libellorum,  conjcclnram  satis  cDiiimo- 
daiii  inlerpiinil  iltiistrissimus  Uaroniiis  iii  aii.  Citristi 
253,  parag.  GO.  Ftiixisse  inde  ea  consuelndo  videlitr  , 
quod  tiipsi  ad  confessorcs  ab  eiiiscopis  pro  pace  con- 
scquendn  ,  priusquam  reconciliiirenlur  Ecctesiw,  milte- 
rentur ;  ut  ab  itlis  primo  veniain  pelerent,  in  qiios  inve-  p 
reciindius  deliquissent ,  dum  fortiler  confilenlibus  iltis,  ^ 
)p«i  ignaviier  pernegassenl .  Magna  cerle  (i)iprimis  hu- 
jnsmodi  pxna  esse  videbalur,  ipsos  (urpi  ngulione  foe- 
dalos ,  vet  vuttus  eorum  inspexisse  confessionis  gtoria 
futtjidos  aUpte  decoros.  Consulebatnr  hitc  vin  et  confes- 
soriim  dignitaii  el  tapsornm  ulilitali,qni  sic  coqereniur, 
ul  victi,  se  victoribiis  siibjicere  ,  eaqne  animi  demissione 
eorum  precibns  vcniam  ah  Ecctesin  promereri.  Scd 
gnod  in  remeitiuin  otim  fueral  iiurod  iclnm  ,  liitmana 
iiequilia  ccepit  converlere  in  dctictum  ,  ditm  tapsi  sprelo 
episciipo  ac  nliis  sacerdotibus ,  sponie  convolarunt  ad 
mnrlgres,  exlorlisque  ab  iis  suppicibus  itd  episcooum 
de  cominunicaiione  tikellis,  quasi  oppignorainm,  nc 
martgrum  precibns  debitiim  eommunicationem ,  iib  Ec- 
clesia  exigehanl  poiiits ,  quam  pelebanl,  El  quidem 
confessores  ex  piirvis  iiiiliis  iii  inimensiim  siia  privi- 
lcgia  iimpliassc,  rideiii  facii  illoriiin  boc  ipso  fcre  lcm- 
pore  RoiiKe  atteniaium  ;  iibi  libeltis  snis  p^eiiduepis- 
ciipiim    Ecclesia;  oblrudeliiinl.   Sic   Paciiintis  Ep.  11 


ritm  qiii  se  conjessores  esse  simulareni.  Va  V.\i.  iii  :  /// 
niicluritate  Epistolarum,  sedcnle  jnm  Komw  adversus 
fns  sacerdotn  siiignlaris ,  alterins  Episropi  sibi  nomen 
iissumit.  S.?d  iii  pr.csenli  citiSi»  ,  qiiidilaiii  pcciiliiiri 
1'iilioneiiiexspeciauiin  occurrii  CeleriiiiisRoiiiioaiicns, 
a  Liician  )  Cartliaginieiisi  conf  ssorc.,  paceiii  NiniicriiC 
el  Camlidii!  c  'iicedi  petil ,  qiic  Rnmin  eiitiit  la|)Sic, 
ct  illic  ab  Eecicsia  deptilsic  perniiincbaiil.  CJtie  ipii- 
dciii  priiMOgalivii,  ('piscDponim  jiira  loiigis  iiitcrvii  lis 
superat,  qiiiirnm  polestas  iiilcr  snariiiii  Diu'cescoii 
liiniies  claiiditiir.  Scd  rcver.i  inartyres  iioii  iini  iiliciii 
Ecclesia,  sed  otnnibiis,  a  priinis  (  brisiiiinii!  (idei  src- 
ciilis  dcptilabantur  :  viilcinns  eiiiin  .\cla  iiiartyrum, 
ab  iiiia  Ecdesia  ad  atias  Iransmiss  1  ;  et  stngidariim 
Ecctesiariiiii  nnrtyrologia,  non  siioruiii  niodo.  sed  et 
loiige  dissitoriini  lionrniiiii:  iiomini  coiHiiiere.  Eiaiit 
p  rro  iii  liioximo  Moyses  et  .Maxiiiius,  idiiqiie  l\om;B 


coiisiilueriint  ,  profiiiii  audicbani.  !Soii  viilgari  liac 
impensa  ,  et  profnsa  liirgilionc  crga  tanliiin  coiifes- 
soriiiii  iiiimeruni  ,  nefiis  peiaciuin  rcdiiiiere  coiia- 
banlur  istic   sororcs. 

EPISTOLA  XXII. 

Si  dignus  fuero  rocari  cotlega.  Rigailiiis  ait :  Scrip- 
serat  Celeriiius  Litciiino  :  (/(  itbi  quoqne  de  inftmo  tttus 
vel  frnler  iticnl ,  si  fncro  di.iniis  (jelerinus  itudire.  Rcditit 
igititr  Litcianus  (^elerino  voces  suas  ,  pnlctivo  clirisliiinie 
humitiiaiis  cerlamin- ,  quod  explicnbit  ipsa  mox  epis- 
tola  ,  110»  eleganlior  prcecedenti ,  sed  non  mintis  chris- 
liana. 

Accepi  titterns  luas  in  quilnts  inn  Innlum  grnvnsli.  Ri- 
galtius  ait  :  Vnlde  diira  est  el  inconipia  diciio  litijus 
Epistota,  tolius,  sed  inilium  prwsertim  iiilricatis.iiinum: 
inens  vero  diynu  bono  confessore  Clirisli.  Respondii  Lu- 


\0o' 


ciniiKs  tiiwrh  Celeriiii  nlqmiis  laiito  se  pudoreoiieralum 
jiiisse  ail,  simiil  ac  legii  ea  Celeriiii  verliu  :  Si  iligniis 
fiiero  frnler  tuns  auclire ,  ul  t)erpeluo  deiii  pialore  gru- 
vatus  pene  excideril  g-iudio ,  giwd  maxiniuin  ceperal  ex 
lilleris  guns  oplabal  pos:  lanlum  temporis  legere.  Exul- 
labain  ,  iiiciuii  ,  lecla  iiientioiie  mci  liuuorijicenlissima  , 
sed  pro  taiiio  tuw  huniilitnlis  be.neficio ,  (/»»  lam  deinisse 
de  te  uul  tnm  magnilice  de  me  senlis  ,  ut  dixeris  :  Si 
dignus  fuero  fraler noininari  tniis,  in  luborem  adeo  suni 
datus ,  ut  omnis  mea  Iwtiiin  confusa    pene  corruerit. 


SELECTJi  IN  CYPUIANUM  NOT/E. 
A 


1058 


cniicedi  ,  cuin  Doininus  cmperit  ,  ipsi  Ecclesim  paceni 
dare  ;  iion  ex  sp'  clatn  scil.  pleniirio  cjiis  ;ip|ulM>,  et 
lediiii  episciipi  ei  coiifessiiriiiii.  Aliler  iiull.i  Cypriaiio 
cuiii  Luci^no  lis  iiiterceiieret ;  quoii  ille  reduila  Ec- 
clesia;  pace  rtstiiueiidos  lapsos  coiitenderet. 

EPISTOLA  XXIII. 

Qnid  post  commissum  egerint.  Qiii  ad  poenileniiain 
.Tdiiii^si    in  illa  ita  se  gesseiiiiii,  iit  episcopo  ct  lide- 


A'(ii»  quid  mea  apiid  piisillum  maqislrtitulum  cunlessio.      """"^  ""8".'^»"'  "On  dederiiil  ,  licei  l.inpiis  ip-is  assi 

..    •n       .  it.  ^  .  I  '  nii^lllTii    iiiiiiiiii/.    i>r\iiirvl...iii:^t:niif        ......1».. ....  »....:  .^:^.. . 


iSain  ex  verbis 
jine   iinpeiii  Homani, 


prm  iltn  liui ,  qiiai  Cliristi  noinen  confessu  est ,  non  laii- 
luin  cornm  milite ,  aut  coram  aliquo  prwside  ,  sed  corain 
ipso  C(esure  ,  atque  lioc  vocibus  generosis  ac  verbis 
ptaiie  dimnis ,  quibus  scio  ,  vicisti  amjuein  iilum  majo- 
reni  ,  meiutarem  unticlinsti.  El  lioc  qnidein  scio  ,  qna 
ftducia  sciuiil  amntores  fidei  et  zetolypi  discipiinm 
Cliristi  :  in  qua  tenoris  vivacilate  versari  le  etiain  (itque 
(tinin  Imtor. 

Me.iutorem  antieliristi.  Rigaltius  ait 
Pni(/i  ad  Tliessnlonicenses ,  n  , 
aniicliristits.  Scite  auiem  dicit  anguein  ',  qutisi  lineim 
seu  fnniciilnm  metatoris.  Ailudilque  nd  diaboluin  .  quein 
sacrm  Liltermserpentemnuncnpant.VolUis  inoinlor  aiiti- 
chrisli  csl  cjus  pr;ccnrsoi-,  (|iieiiiailiiioduin  inelalores 
excrcitiis  pricilmnt ,  ui  loca  casiris  poiiendis  idoiiea 
designareiit.  Vid.  qiiae  dict;i  ad  Epist.  vi. 

Confessii.i  deterriiisti.  Ulcii>  iinniedicaliile  ,  cui  nie- 
delain  iiec  Vaiicaiia,  iiec  Bodleiana  liiblioilier-a  piaes- 
t.iiit;apiid  quiis  solas,  liujus  ei  pr;ecedeiitisEpislol;e 
e.iceiiiplaria  reperiiniis.  Si  coniecnira;  locus  drtur , 
credideriin  voces  illas  scio  qiiasi  (  aut ,  eos  )  amatores 
fidei.  Et  zetotijpi  disciptiiuc  Cliristi,  fiiisse  verba  Cele- 
rini  corain  imper.it  ire,  ciiin  de  Cliri  lianoruui  rebus 
iiitcnogarelur.  Sic  ilaque  Periodiis  concipienda 
fueril.  JVrt/H  tu  Deo  volenle  ipsuin  angiiem  inajorem  , 
metnlorem  anlicliristi,iiontaiitum  confessiis  deterruisti; 
sed  vocibus  illis  et  verbis  dei/icis  ;  quibits  ,  scio  quasi 
ainaiores  lidei ;  et ,  zeloiypi  discipliiia!  Christi  (  in 
qua  lenoris  vivacitate  versari  te  guiideo  )  vicisti.  Con- 
lcssioiiesna  Deciuin  deicrruit,  apologia  aniein  vicii. 
Aut  etiani  iciibalur  ,  qmbus  scio  qnaiis  aniinalor  es 
fidei;  el  zetoiypus  disciptiiim  Chrisli ;  ut  verba  sint 
Liiciaiii.   Sed  isiis  recliora  dabuiit  fortiissis  alii. 

Post  arcessitionein  meain.  Uigallius  ail:  Postquain 
me  Domiiiits  vocuverit.  Morlem  dicere  nolunlChiistiani, 
ininime  autein  mariyres,  quibus  est  coronu  prwsto. 

Si  quis  abs  te  piicein  pelierit  ,  des  in  nomine  mco. 
Rigalliiis  ait :  Immo  in  uomiiie  Christi  diiri  ilebuil,  si 
diiii  expediebnt  :  non  in  noiiima  Paiili  iHius  ,  qiitiiiivis 
bencdicii  murtyiis.  Ac  propterea  inerilo  Cy piianiis  Lh- 
ciani  inverecundinin  nctnl  Epistola  proxime  sequcnli  , 
ptena  graiitaiis  el  pritdcntiw  chrisliantc. 

Biissi  in  petrurio.  Kig;iltiiis  ail  :  Videndnm  in  exem- 
ptaii ,  an  atiqun  exstent  vestigia  f.cripliirii: :  in  petrario, 
qitcid  esset  in  melatto.  Coiisultis  coilicibiis  iiiss.  si- 
qiiideiii  alier  lej^il  perario  ,  ;illcr  petjrario.  inipre^sa 
pejerurio  ,  niillo  prorsus  seiisii  ;  iiiioiine  diibitaniliiin 
veiain  leclioiiem  esse  e;ini  (piain  dcdiiiiiis.  Lalonii;e 
voieni  ;ipiid  gra:cos  et  l;iiiiios  scriptnn^s  c;ircercin ,  D  ^'  '"  omnibus  fovisse  dicuiitur.  Forie  presbylerium  sub 


giiainiii  iiiiiiime  coniplevisseut,  pioieiius  recipiantur. 
Idqiie  noii  laiitura  Caithagine  ,  sed  ubiijue  per 
Alricain. 

Optamns  te  cum  sanciis  martyribiis  pacein   Itubere. 

Vcrba  li;ec   inlerniiiiationeni  coiitineiit.   Niiiiir si 

lia;c  ininus  pra;si;iret  Cypiianus,  marlyres  cuin  ipso 
noii  coinniiiiiicatiiios;  qu;isi  penes  ipsos  esset,  iioil 
laiituni  coniiiMiiiioiieni  quibusvis  concedere ;  sed  ab 
epi.scopis  ipsis  eripcre. 
1  Prmsenie  tle  clero.  Non  sino  sumnio  perieulo  coin- 
nicrcia  Cliiistianoiiiin  olim  per;igcb;iiitur  ;  ideoque 
cli-ricoruin  lidei  perpetuo  concreditae  eraiit  liiierse 
eoiuni  ,  qiia;  exinde  ei  cleriea;  ap|ieilai;e  :  adeo  ut 
necesse  habuerit  Cypriamis  lectorem  ordiiiare  ,'  ia 
hunc  ipsiiin  liiiein  ut  lilieias  Hoinaui  poitarei.  Vid. 
Ep.  XXIX.  Luciaiius  vero  iit  auctoriiateiii  ali(|uam 
litieris  suis  coiiciliaret ,  tesles  adhibet  qui  ad  clerum 
purtiiiereiit  ;  sed  illos  minime  locuplctes  ,  iiinomi- 
iriiuiii  qiiemdam  exoicistam  ,  el  etiam  lectorem  pa- 
riler  iiiiioniiiiatum. 

EPISTOL.\  XXIV. 

Cypriano  et  compresbyleris.  Ita  disiinguo  ut  Carlha- 
gini  consisiere ,  ni  presbytcros,  non  veroaii  Cypriaiium 
pcrtiiie;it.  Consiat  eiiiui  episiobim  liaiic  ilagranie 
perseculione  scripiani ,  ex  ejusdem  pnniis  verbis. 
C;ilduiiiiim  episcopiim  fiiisse  ,  licet  ciijiis  civilalis 
paruin  sit  coinperiuin  ,  ex  E|  i,i.  xu  et  xlviii  co- 
giio.sciuius.  Is  auiein  cuin  in  re  dubia  coiisulere  vcl- 
let  ecclcsi:im  C;irtliagineiisem  ,  quid  de  e;i  ficri 
oporierei,  a;(|uum  duxit  litteras  suas  noii  ad  Cypiia- 
nuiii  lantum  qui  in  laiebris  eiat,  sed  el  ejus  presby- 
teros  qiii  Cai  tiiagine  Inerani  ,  dirigere.  Prascriiin 
r.uiu  vix  aliter  nisi  illonim  ope  caidoin  perferri  pole- 
rant.  Ilic  ipse  Caldoniiis  circa  hiijiis  persecuiioiiis 
hiiem ,  del('g;iiam  poiestaiem  a  Cypriano  accepit  , 
ut  cjns.  iioiiiiiie  el  vice  negoiiiiin  de  lapsis  resiil 
liicndis  aduiinistiarei ;  ei  proinde,  luiic  saliem,  quid 
iu  tota  illa  caiisa  agcreoporteret  satis  erai  iiistriiclus. 
Divus  Pet.  Ej).  1,  cap.  v,  seijisum  <ru/,,^flE,ei„^o» 
appellat. 

Fetix,  qui  presbyterum  siibministrabat.  Painciiiis 
ait ,  subministrare  presbyteruin  ,  uon  uliitd  videri 
(junin  quod  liodie  diciinus  vicurium  presbiileri  aqere. 
T;ilcs  ii|iud  iios  Parochorum  curali  videiitiir.  Kig;i|I 
liiis  ait  :  ()«(  fretjuenli  ministerio  presbyleris  adertit. 
Sic  in  Epistota  Celerini  qitm  proxinie  hnbeiur,  !Sumeri'a 
ct  CantHda ,  confessores  se.xaqinla  qitiiKiite  minis'rasse  , 


sive  iiiclal!;i  .signi(ic;ire  salis  notiim  esl.  Plautus  iii 
Capliv.  :  Ibis  purro  in  laloiiiias  lapidarias. 

Puuli  aqumstione.  Kig:illiiis  ait  ,  Sic  in  Aciis  syno- 
datibus  coHectis  ab  flitario  Viclnrensi,  Liberius  de 
exsitio.  Scd  cum  dic;iiiir  .Majipiilicus  ilcccssisse  in 
qii;i'siioiii;,  Paiilus  a  qiicstione  :  verisiinilo  videlur 
altenim  imer  lormenla  ,  alterum  pust  tormeiila 
morluiim. 

Exposita  cniisa  upud  episcopiim.  Pamcliiis  ait :  Vides 
liic  a  Litciitno  qiKtiitttineis  indiscrelo,  laiiien  observntuin 
iltud  qitod  toiies  in  presbyleris  reprehcndil  Cyprianus  , 
ut  caUHV  apud  episcopiim  ,  el  exonwlogenis  prwniille- 
renlitr  ,  nnleqitain  pnx  tlarelitr  ,  eintin  itd  preces  mar- 
lynim.  Liccl  perseciitio  ailhnc  intciil;irctiir  s;illeiii  in 
eos  qiii  ciislodia;  iii;iiicipili  ;  lamen  res  ad  p;iceiii 
speciare  videbaiitur  ;  ut  deince|)s  Chrisliani  iioii  iii- 
qiiiicicntur  ;  adeo  Lucianus  peiil  lapsis  pacem  jam 


ministrure,  idem  erit  (jiiod  iiiiiiistrare,  aiit  illo  ini|. 
iicre  dcfuugi  :  ul  iste  Fclix  prcsbyler  fucrit  Dccimi , 
qui  decessor,  C;il>loiiii  in  epi.^copam.  I  iicriin  agiios- 
ceiidum  ,  presbyterium  sa;ciilo  Cypriani  consi.slioiiun 
ecclcsiasiicuin  dciioiassc.  Sic  in  Epistola  Comclii  de 
coiifc:ssoiibus  ;id  uiiitatein  reversis  diciliir , /;/actt/< 
contruhi  presbyteriiim:  et  fieri  polcrit  ul  coiifessiis 
liiijiis  scriba  am  nolariiis  ,  dicatiir,  presbyierium  sub- 
ministrare.  Si  vero  ex  coiijecliira  iii  aiili(|iioiuin 
scriptis  agcre  liccrci ,  slatueicm  gcniiiiiam  leciioiiein 
fiiisse  :  Eelix  qni  presbyierum  subministrabnl  Deciino. 
Hoc  esl  (|iii  Deciiiio  inanyii  iii  extreniiii  ageiili  ,  iti 
cgit  ut  presbyier  assisieiet. 

EPISTOLA    XXV. 

Qitasi  proslraii  iion  debeiil.  Ipse  poenilciilium  li;ibiliis 
a:.jiie  geslus  lupsum  jirolitebaitsr;  (jui  ideo ;,'?,:  wiKT^y:-: 


OXONIENSIS  F.   ITIONIS 


lOGO 


iiriiirum  tnbinceiUes  el    siibslrati.    Cypiiamis  A 
vcni  (lirii  f« ,  "on  CnlriUi.s  inoJo  ailg.iniciilaii  ;  seil 
(lialwil'1  snlistr  'los.  •     c    1 

Libriim  libimhi  Rigalllii»  ai\,  Libriini  cle  Lnpsis.  Sjeil 
ill(>  lilier  iKindiiin  vKlnlnr  scri|iliis.  El  vensiniili!  csl 
libri  viire  Cypri^inniii  iiiii  llexisse,  isiuni  Epi-lolaruni 
f;isri(iilniii  i|Urni  iran-niisil. 

t'(  iipuil  oiiiiies  iiiiiis  iiclus.  RipUins  ait ;  Inre  sci- 
licel  fidei.  iVrtui  in  Kcctesia:  iidninislriUioiie  uiiicuiiine 
privposiw  liberiiin  esse  ail  voUiniiiiis  siin:  arHt  ium  . 
Episioln  (id  Steplinmiin  ICpisc.  [ioin.  ]psi  pre^lnjleri 
l\om  iid  Ciipriiimini,  F.piiil.  xxxi  :  Conscieiitinm  sciant 
Deo  soli  liebere  fe  judici.  Videanliir  extremm  cliiusw 
Kpi^iotiiium  (id  Siepli  iiiuin  el iid  Jutmiiinum.  Iinmo  an- 
niieiiiliim  ,  qnantnni  llcri  iiolesi  ,  iil  in  l<.(clesi;e  ad 
ininisiralioiie  (li^ciplin.e  Sil  imus  nclui.  Sensil  enini 
prisca  Ecclcsia  qiiintas  Iiirlias  (tcdcrit ,  di^ersus  iiios 
celelirandi  Pasclialis  ,  qiii  Orienlem  cnni  Occideiile 
coniinisil.  El  qniilem  hic  loci  ,  noii  d.-  lidci  capile 
aiiqno  ;  sed  disciplinu;,  iiiiiiiruni  pocniientix  adini-  -^ 
iiislratioiie  ,  lis  crai. 

EPISTOL.V   XXYI. 

Quid  post  coiiimissiim  egerinl.  Ri;;ailiHS  ail  :  Qunm 
eiiennt  farli  siii  pcentntiiim.  Suprn.  Ne  quid  udniise- 
riiit  iiiide  E>cti'sin  rruheicnt.  Insiiiciaiis  el  (lelum  ,  et 
opera,  et  merila  fingidiirnni.  Coynitionis  liujus  exem- 
plum  linbenms  in  F.piiit.  Celerini  nd  Lnciannm  tn  causa 
Nuiiieri(eet  l.undidce .  \no  quibnsad  pncem  obtinendam 
Ceterinus  lilleras  sive  tibettos  iib  egregio  el  [onissimo 
confessore  Lucinno  e.tornlurus  ,  cominemornt  qiiid  ponl 
coinmisium  egeiini.  Ipsm,  imiuil,  ad  cnnfessores  .  qiti 
a  vexaiione  liuc  venerunt  ,  in  pnrluin  descenderniit  ,  el 
in  urbem  lev  iveriinl ,  sexaginla  quinqiie  ministraee- 
riint,  el  in  omnibns  usqu  ■  vi  Iwdiernum  fnvrunt.  Sunt 
cnim  penes  ittns  oimies  Aliud  exemplum  suijijeril  Epis- 
l>  in  Cnldonii  Cyprianum  en)raniis  pro  Inpxis  quibus- 
dain  ,  qiii  posieaquam  sacri/icnveriint ,  ileralo  lentnti , 
e.riorres  fncli  sunt.  Videiiliir  ergo  milii ,  immit  Ciitdo- 
nius ,  abtttisse  privs  deliclnm ,  duin  po^sessiimes  cl  Q 
domos  diniiltuiit  ,  et  iiosniientinin  ngfnles  Cliriaiuin  se- 
iiiiuntiir,retiqueruni  possessioiies  (innsnunc  fiscus  tenel. 
ideoque  respondet  Cnldoniu  Cyiiriniius  ,  recle  enin  sen- 
tisse  circa  imperliendain  frntribns  pncein  ,  qnnm  sibi 
ipsi  vern  pieiiilirnliii  el  Doininiciv  confessionis  gtoria  red- 
diderant  ;  sermonibus  suis  justificati ,  quibus  se  ante 
damnavnanl. 

EP1ST0L.\   XXVII. 

(.wiM  Mappnlicus  mariyr.  El  lamen  Liicianiis  non 
verelialiir  dicere  ,  Maiiiialicuiii  ,  criidam  illain  pacein 
qiiaiii  passiiii  is  (onlcieliat ,  dari  pra^cepisse.  Sed  in- 
verecuiidiiiin  stiain  niMgis  ille  (irodidil  ,  cnin  a  Cy- 
pri.iiKi  adtiiOMiiiis  |irolicerel  in  pcjns,  ei  episcopo 
ipsi  cvcoiiiunicaiioiiem  miiiaretur. 

.idliuc  in  curcere  posilo.  Outii  niillo  adlitio,  c\  Ec- 
clcsia!  iiistilnlis  ,  privilegio  gaudetel ;  siqnidetii  niiii- 
dii  II  (Oioiialu-.  Porro  ul  iiiarlyr  posi  obitmii  p:iceni 
cnnrcdettdi  jiis  ,  supreinis  qiiasi  laiiulls  li;i'redi  le- 
garcl,  res  eial  itt:itidila.  U 

Secla;  nosirw.  Painelins  .lit  :  Seclie  noinine  in  bo- 
nain  parteni  freqnenler  utitur  Terluliinmis  pro  confes- 
siiiiie  cliristinnn  ;  nti  videre  esl  tibris  de  Fiign  in  perse  - 
culiune  ,  de  Patlio  ,  cl  Ajiotogelico  coitlra  Gentes. 
Qiiein  pro  niore  suo  imiiainr  l.ynriitniis.  Iiim  lnc  ,  Inm 
F.pisl.  xxxilt  de  Ceterino ,  el  prcefitt.  iib.t  Test.  nd 
Qtiiriitum.  Sic  etium  Aclor.  xxvi  a.ifcuti  in  bniiam  piir- 
lem  aecepisse  Aiio  lotuin  ,  leslis  esi  tiida  ,  retriicldtione 
snii  in  acla  Pro  quo  ibidem  ,  geciuin  ,  iwn  niule  veriil 
iiosler  iulerpres. 

/«(/rn/inm.  Dcsrtnatonniisissevidetiirvoreni  yfinau, 
iii  (|ii  I  Gr;('ct  cddices  varianl  :  alii  cnini  lialieiil  Osiv, 
:tlii  !>;io5  XfJUToC.  P;iriler  (•nitii  legii  in  Episiol;i  ad 
C;ccill(im  dc  sacrainenio  c.ilicis,  locuiii  hiiiic  Cypria- 
iiiis.    Ila   eliam  lcgil  Teilnlli  inus  nriu.  Itwres.  c.  27. 

Converlere  Fvangeliuin  Chrisli.  lUTJi-rpifv.i  pervui- 
tere. 


EPISTOLA  XXVIH. 


'  Spiritnle  ccrtninen  veslris  virlutibus  imbuislis.  Ki- 
paUiiis  aii  :  hwnspistis.  Plirasis  Terlulltnin  .  lih.  dc 
Jejuiiiis,  vhi  jnin  el  (nniilinris  popdus  nlleyi  Deocoepil, 
el  resiitnlio  Iwminis  inibui  ;iu(M  (  /'.'(  tib.  de  l'ndicilia, 
ubi  de  Pelro  :  Ipse  clnvem  inibiiil  .  id  est ,  clace  vli 
caepil.  Setnpe  ,  iieung.tio  rerbi  Doininici. 

Coronns  vcstia  iki/iih  scrlas.  Rigailiiis  ail  ,  In  e.Tem- 
plnri  Cotbeiensi  igitur  :  Coronn  re.^.tra  inantis  veslras. 
Corriijite  qiiideni ,  sed  nnde  elici  Siriplurn  possit.  Co- 
ronas  veslra  ntnmi  siitns.  Non  tnmen  displiiet ,  serlas. 
F.lenitn  serere  coronnm  dici  pvtesl  cT':fa.'a-Xix'.!  ,  qiii 
ftores  in  usum  coronw  stropliio  tnserit,  neclilqtte. 

Tiliilns.  Vo\  ;ipiiil  TcitiilliaMiiin  pct|ieiiia.  Titulus 
anibilioiiis,  idutolatriiv,  tididiiium,  nfficii,  iniuiiarum  , 
el  pliirliiia  ejiistnodi.  liiimo sa'.pius  liabet  Tiluture  et 
Titulnluin. 

EPISTOL.\  XXIX. 

Quoitinm  oportuil  me  per  clericos  scribere.  Rigalliiis 
ait  :  Tain  reverciner  clirislinna  ne.gotia  perngebnnlvr  , 
ui  ad  Cteruin  nnn  scriberel  episcopus  nisi  per  clericos. 
Ohseyvandiiin  vero  est  ,  ab  eo  jam  tempnre  quo  ptebs 
Ckristinnn  siinul  cum  cltiicis  de  rehus  Ecctesice  judi- 
cahnt ,  adi'0  sparnlos  a  ctericis  liiicos  ,  ut  Episcopi  lil- 
teras  noniii^i  cleriii  perferrent  Et  lioc  furtean  pru- 
deiiter  :  ut  si  tutitis  videretiir  ,  c(i«iM  verho  inanduta 
referrenl.  Oliscrvavi'iiiis  snpr;i,  parnm  caiKiide  Kij(;il- 
liiiin  siii:ill;tre  dislinciloiicm  laiu:e  plcbis  el  Clcri. 
Videaiitiir  qii;c  illie  dicta. 

Ctero  pro.r.iinos.  Risjalliiis  ait  .  Erat  igitur  aliqua 
d'giiit  is ,  pro.riiitaluH  clero ,  el  fortean  mcHoproximutus. 
Ad  eatnque  cttgnilutem  etsi  minimum  Cypriantts  assu- 
viebat  comninni  consAio.  Proximi  isti  cle.ro  ,  facli  ad 
exemptuin  eortim  qui  circn  principem  in  sucris  scrinli» 
mlilabnnt.  El  esl  libru  xii  C.  1 1.  De  pruxiittissncrorum 
scriniorum.  Ex  cpiscopi  itiandato  p.ililice  iii  Ecclesia 
lcgere.eral  solemuis  ail  miinus  lecloris  desigii:itio. 
Ei-j^o  siaiim  siibjicit  :  Nihil  a  tne  vobis  ubseitlibus  fac- 
tum  est. 

Ant  niodo  cum  preshyleris.  Viilentiir  qiiid;im  de 
Cler  I ,  Cypiiaiinm  iii  secessn  adiisse  ,  ei  coinmuiii 
coiisili"  qn.e  ad  Ecclcsiu;  slitiim  iii  xtine  pirtiiicb.inl 
traitse);isse.  Saliirnm  ad  lecloris  inuiiiis  jninpridein 
design.ilum  dicil  .  Optaliim  vero  lccinrein  ,  modd 
Cat(M:liiiittcn  II  niti  institiitioiii  addicluiii  ,  et  roiile^- 
sioiiis  gloria  clarnin  ,  llypodiaconmii  j;iiii  reiinii- 
liaiiiin.  Iitter  presliyteios  r.ciores  ei  dotiores  oliin 
disii  xisse  videiur  divus  Paulus  Epist.  i  ad  Tim.  c. 
IV,  17. 

inter  lectores  doctorum  audienliiim.  Rig:Itiiis  ail  , 
Itaipie  lnnc,  etinin  inlectoribus  erudilio  ei  doclrina  \A 
inento  id  iiuidem,  siquidem  iii»lilulioui  c;ilccbuiiic- 
noriini  pnvliciebanlnr. 

EPISTOLA  XXX. 

Nefariorum  libetlimm  professione.  RisaUius  ait, 
Duiis  species  libelialornin  ostendil  luvc  Eiiistoln.  Unam 
eornni  i/ui  iioiinitu  sun  tibelltS  persirii  se  niti.  Jovis  et 
Mnnis,  el  cwlerormn  hnju.^mudi  de'ri m  cultnin  pruji- 
lciilibus  :  allerain  eoriini,  qiti  nun  ipsi  quidein  profes- 
sione  sua  libeltos  elltniiis  pulestntibns  iibtnlera^,!,  sed 
per  atios,  ac  per  ipsns  forlenn  piileslnles  stibni  ssos  ac- 
ceperitnt,  et  sigitiivirniti.  Te.ttnm  vefu  fuit  tiblliitorutn 
gen.s  :  eoruin  sciticet  qni  libellu  duio  accepiuve  proji- 
tebiiniitr  se  Clirisiinitos  esse  itc  per  hoc,  in  ciipiiuliuni 
nsieiidere  uiii  sucriliciire,  sihi  iioit  ticere,  itcd  dare  sc  nd 
huc  privmiiitn,  ne  quud  non  ticel,  fuciuiil.  De  hoc  ge- 
ncre  tibctlaioruni  (iiictur  ad  Einst.  Cypriani  ud  Aii- 
lotiianum.  Videaiitur  ea  (pi;e  dix  inus  Llb.  de  Lupsis, 
p.  \)o 

Qtiod  ipsuin  conleslnti  fuerant.  Rlg;iltius  ait  ,  scili- 
ccl  se  ad  nefarias  uras  uceessisse.  linde  appuret  isiud 
tibcttatorum  yenus  iiiversum  fuisse  ub  lis  de  quibus  c.ij'.- 
lur  in  F.pistola  ud  Anlonianutn. 

Sed  tiiaiH  adursus  ittus  qiti  accepta  fccissenl.  Rii,al- 


J 


lOGI 


SELECT^  IN  CYPRIANUM  mJJE. 


•lOG-2 


aii :  Hoc  csl.civi  svbmissoi  Ubellos  nccej)if.sc.nt;  sic  A  snlieiri  acia  pmnilenlin,''  el  prefessri  freqnenter  suoiKm 


enim  iiccciilo  et  raUi  kiibiiernnl  qnicqnid  itlii  conlineba 
tur.  C.oiit  iicbatur  (lulfin  illumillo  die  in  Ciipiioliiim  as- 
cendiase,  ac  dedisse  lliura  Jori  :  quod  clsi  ille  non  fe- 
ceral,  alliimen  fereriil,  ut  se  feiisse  puhlice  legcreliir  : 
Leclo  scilicel  t.bello.  quo  videri  voluil  proposilis  ndver- 
sus  Evuiigelium  ediclis  salisfecisse,  quod  eral,  fidem 
Clnisio  dalam  deseruisse. 

Totiim  jidci  Sacraiheiilum.  Rig:i1liiis  ail,  Tola  fides 
Cltnsliana.  Sic  siicriinieiilum  adoptiuns  Cltrisliano! , 
ndoiitionem  dici  posse  iiil  tucundus  Hcrinuneitsis  li- 
bro  IX  ud  Jusliniiinuin  lnip.  Il;i  el  ipse  Cypiiaiiiis  Kpi- 
skiIm  Lliiil  qui  prius  cnpuliiti  Sacranienlo  uiianimiliitis 
fuerinl  :  Imh;  e^l  iiii:iiiiiiiil;it(;  juiicli.  Niill.i  vox  a|iiid 
veleri^s  sa^piiis  occiiirii ;  el  iii  iiiilln  iiutgis  ^ib.  imlul- 
giMil.  De  liac  bUiliin  iieruiii  agelui',  sub  liiieiii  liiijus 
Epistohe. 

Fallacet  in  excusalione  prasligias  quwril.  Rig:iltius 
ait  :  Hiis  prcestigius  damnat  l'saliH.  cxL. 

Inleic.pia  pwnilentia.  Rigalliusait,  Interceptam  poe- 


deleslc.t.o  fiiciorunt ;  Uicrtjnta;  iii^ii,  ci'  et  geiiiitns  el  jle- 
tus,  qua!  dolentis  uc  ceie  pivitiicntis  anim,  signu  piodt- 
derunt.  el  (Ifiiiiiiii  laiiguiiliis,  (liviinr  iiiisencordia-  re- 
liiii|iieiiiUis,  Deo  ipso  scienie  quid  de  talihus  faciiit,  et 
qualiler  jiidicii  siii  e.titininet  poituern.  Isiis  sajculis  sa- 
cci(Jo>  noiiiliiiii  iiulcx  er:il  ciinsliiuliis. 

Beaiissiiite  nc  gliiriosissimc  Piipa.  Rignltiiis  ail  :  Sic 
Itomaims  cterut  appellat  Ctjpriunum  Carthaginis  epis- 
copum. 

EPISTOLA  XXXI. 

Et  ccBleri  eonfeuores.  Rigaliiiis  ait:  Hornm  menlio- 
nem  facere  videtur  Kusebii  Historia  sexia  c.  i^.  ex  Cor- 
nelii  quadi.m  ad  Fnbiuiu  episioln.  Ait  Novnluni,  iiuot- 
dain  de  coiifessor.bus  viros  Ofilintos  iiiler  ipsii  iniita  sibi 
assuiiipiise  :  el  in  iis  fuisse  Mitxinniin  Kc  lc^^iw  Romaita! 
preshyieruiii,  et  llrhanum  qiii  secutido  conjcssores  exli- 
teranl.  Sed  et  Siduniuni.  ei  Ci  leriniiiii,  qiii  viilde  clari 


nileiiltain    dtcit.    citjus  teiniioru  piesbyier   priviiostera  B  '"  confessoribus  liiibebiintiir,  eo  qniid  omiiia  lormeu  o 

miseiicordia  cunlriixil,  nec  piocedere  passus  esl  qtious-      " 

qtte  debueriit.  Eii:iin  utcoiporis  nioiiii  eiirenlur,  poe 
iiiiemi:i  opus  es-l.  trudelein  iiiedicuin  iiiieiiifienins 
a!ger  liicit. 

Cvnfessuruin,  qitos  Itic  adliiic  in  carcerem  dignilas 
siice  coiifessioiiis  iiicliisii.  Rig:illius  iiil :  Juvahil  liic  se- 
viel  aliqiiid  observusse  de  tiomine  cnnfessorum.  Qua 
foiiita  juris  uuctorcs  tit  qiurslione  dc  Seivitwibus,  cun- 
jessoriuin  iictiuiiem  dicuiit,  qiia  sibi  quis  viiiiliciit  Si'rvi- 
tutein;  ei  negiiluriitin ,  qua  scrviulein,  quis  dencgut  vin- 
dicunit  :  lutdein  \oriiiu  fulres  Cltrisiiaiii,  iit  ijiicesiiune 
fidei,  coiifcssores  dicuiit  eos ,  qtti  de  /ide  ant  religione 
inleirnyiiti,  niiincit  Cliri>,lt  foitiler  usscrunt,  el  se  esse 
Clirisiiiinos  affirmanl ;  negulurcs  vcru  eos.  qui  perfide 
ClirtsluiH  deseruiit ;  el  se  esse  Clirisliuiios  dissimttlunl 
aul  negiiitt.  liileiiin  lu.lere  videiiir  iii  vocihiis,  (|ui 
alMiiide  cniiCe.-suris  noineii  accertii,  qii:mi  »  Uuniini 
nostri  verliis  .Vl:i  l.  x. 

Uigiiitiis  cunjessionis.  Rigallins  ;iit,  Floridm  scilicet : 
lioc  esl  coitsiutttis,  rubusliv,  el  ad  excm,iluiii  generosw, 
vel,  uliiiox  Siqiiilur,  gionu.w.  Qitam  digimtio  divina  ad 
tuiitum  gloiiw  ciiliii.it  ev  .vil.  liuiic  aiyiiulianeni ,  piittlo 
post  liivc  Episiola  nunciipavii,  diciniim  indiiUjcnliuin. 

Cusiodit  iit  eo  ex  qitu  illttd  possidet.  Divenii  siipra 
Cypriaiiiis  couressonbiis  ;  illos  ex  Evangelio  inailyrts. 

Advoculwite  fuiiqantiir.  Rii.'aliius  ail  :  .\d  veiiiam,  ad 
misencurdiain  proiiicrendiiin,  sivi-  iiiipctriiiidnm,  gcmi- 
ius  et  fl.lus  uiniiri  luiiganliir  advocuio  ttin  v.cein. 

^tsi  quia  initjoris  esl  ntrsuiii  cl  piiculi  et  pudoris. 
Ri(;aliiiis  i<il :  fertull.  siib  liiiem  lib.  de  l'oeniieiilia. 

Auxiliuin  pacis  noit  peliisse.  Uig:illius  :iu  :  Hoc  esl 
teniw  sive  iitduUjeuiiai. 

Sed  lioc  totuin  lu  Sacramenlo.  Rigalliiis  ait :  Siint 
eniiii  siguii,  ingbleria,  et  sacriiineiilii  dulciiiis  ac  v.re 
pcenitcniis  aiiimi ,  peltlio  modcsia,  puslulalio  verecunilii, 
liuntilikis  necessuria,  pulienlia  noii  oliusa,  excttbulio  itd 
caslrorum  coelesliuin  puriai,.  quod  est  Umiu  l.cclcsiie. 
Oiiiiii.,  i!^'jfx:'i.f/.,,7t<,)(  sitcruiiieiilu  prwcUire  describit  Ter- 
tullianus,  lib  de  l'cenileulia.  Ilaque  exoinotugesis  pros- 
teriiciiili  el  liuiiiiUficaiidi  kuniiitis  discipHna-.esl,  curiver- 
sutiunem  tnjiiiigens  nitsericoidiic  illicem.  Ue  ipso  qiio- 
qiie  liitbita  aique  v.ctii  inundal,  sacco  et  ciiteri  inatbare, 
corptis  suidibus  obscuiare,  aiiintiim  inivroribus  dcjicere, 
illa  qiia;  pecciicit  ir.sli  tiailittione  muUire.  (^ateriim 
pasiuin  et  poluitt  pura  itosse ,  jejiiniis  prec  s  alere, 
iiigeiiiiscere,  lucigiiutri,  muijtre  dies  nuciesquc  ad  IJo- 
niiniiiii,  iiresbyleiis  udvulvi,  et  cliaris  Uci  adgeniculuri, 
umiiibus  friiii  lUus  leijaiiuues  deiireculiunis  siice  tiijuiiyere. 
Reclnis  referit  ijiii  per  Sucratnenlitm  siiiipliciiei  inlel- 
le.\erille..;eiii  cliiisliaii  un,  (|u.e  /i(/i;i  Swi )"«i»6-/((«iii su- 
pia  aiidit.  Qua  |iln"isi  ntilur  eti:iin  Terlulliaiius  de 
Aniiita,  ei  alilii  passiiii.  la  legeiii  Miis:iic:iiii,  Sacra- 
mcnluin  .liulaiium  ajipellal  ideiii  lerlulliaiius  iuApoL, 
c.  l!l,  ciii  opjioiiit  nusirum,  sive  Cliristiaiiuni. 

^(•(«/•Q/di/e/ifia.  Qu:)ni(|uani  ali  tcciesia  c.iuium,  ut 
iiciiio  siiie  pace  excederet ,  i'e(|uii'ubatur  lanieii  alifjua 


rum  giiiera  siiperarerani.  Observandus  Itic  t.tulus  lio- 
nuris  Clirisiiani  cunfessor. 

Aii  ccrtainen  iiiitntci  ex  illis  non  tatis  paslos.  Nec  gla- 
diaiores  in  areiiain,  nec  in  .icieiii  inililes,  iiiipraii.si 
de-ccndere  snliiiaiit. 

Caelestc  reynuin  siiie  ulla  ciintatione  retinere.  Hoc 
ni.iriyiuni  iirivilegiuin  |icrpi'luo  inciilcinit  vetcres. 

1'iitics  eoruiit.  I'ainiliiis  aii,  Oru  io  cottsarciiinta  cx 
Uiilllian  et  Lttca'  Evanyeliis.  Mum  veria  k(ec  :  :ic  eiiiin 
fncicbanl  provheiis  puties  euruin,  Lucce  sunt ;  aptid 
Maiikaum  cero  siinl  ista  :  sic  enim  penecutt  sunt  pro- 
pketifi  qtii  fucfiiitt  iinle  vos. 

Pro  eo  qiii  nos  aelexii.  Vid.  (|u;t;  dicia  ad  I.  iii.  Qvir. 
c.  18. 

Piesbyieiis,  diucontbus,  confessoribus.  et  ipsis  stan- 
tihus  luicis  R  galliu-  :iil  :  Eruiit  (ypr  ani  a-vo  subd.a- 
coni  et  leclores.  An  Itic  oin.tluntttr,  qiiia  sub  nuiiiiue 
riiitcohoruin  inlelligitn:ur?  Et  iiuid  diaconis  subjungil 
quusi  oidinem  conjessonim,  qiiaiido  el  cuiifessurcs  elittm 
'^  inlei  prcsbyteros  el  diucouos  eritt  repeiire/  An  lutt  satis 
tates  conlessures  Mtr  pictbyleros  cl  dtiu-oiios  fuisse 
speciahHci?  iceieros  de  luicts  eximi,  lantum  virluii» 
eoruin  siijiiandw  grniiu !  ut  jam  deiiiiiue  stunles  t.ici 
dicaitiur  eu  piirs  Eiclestm  qum  ntim.  ro  eunslnl  fidelium, 
ex  quibus  ficrent  confestores,  ei  subdiacuni,  et  diaconi, 
et  presbyicri  ? 

Ei  turunt  Foriasse  niagis  proliata  aliera  leetio  qtm 
li;iliei,  «11»  sc»if/  tuiitum,  sed  et  itcritm.  Al  ^em,  (|iiia 
iii:igiia  p:irs.  culihs  idol  latiici,  in  jusli,  finiebiiliiis 

et  l..ctii  versalialiir ;  niliii  iii iiiiiiduiii  diixi.  LUsen- 

sus  fucril,  qiii  oliin  Idola  lletibus  prose.|nebiiiitnr, 
lUi  c  pecca;a  tnKlein  lnge:iiii. 

Stia  siioiite  qucesila  uccessiiute.  Rigaliius  ait.  Quwsila 
n-cessitas  non  est  necessitas.  sed  qtiasitus  color  et  pra;- 
texius  necessitatts,  jicta  et  siit.uUtta  ttecessilus. 

EPISTOLA  XXXII. 

D  l>e  Pereyrinis  Episcopi.  Rigaliiiis  ail :  Eliam  pcrc- 
grinis  ep.scopis  hunurein  kithcl,  ct  collcgas  suos  vocat, 
el  caiione  AreUitiiisi  mx,  loctis  sacrificiinili  dutiir.  Pla'- 
cet  cis  lociim  daii  tit  offcrani.  Pi(ccliirum  est  Avi.i 
Vieunensis  de  Muximiono  qiiudatn  autisiile  moniluin  nd 
Civsitriuin  Arclaien.wm  Epist.  ix  Quinudioet  vcl  tem- 
porum  longiiudinc,  vel  ittneris  vas.iUiie,  getiilalis  pa- 
trtte  UttiiuiU  kiibtiaculuiu,  peieijriuus  sacirdus  dtct  noii 
pulesi.  ubi  Ciitltulicu  rcperiri  Ecclc.sia  poicsi.  Quo  seiisu 
dtci  eliain  potcril,  iniinme  esse  prubrosain  ituncupiitio- 
nem  Episcopi  peregrini,  qucm  Ecclcsia  sorlilur  uliunde 
quiim  ex  propiio  presbyterio,  vel  propria  piitria.  Pcie- 
gniia  coiiiiniiiiio  de  (|ii:i  lanoiie-  Inqiiiiniur,  ailcn  pa- 
niiii  luil  linnoiilica,  ut  iii  paMi;iiii  cedcrel.  Sed  iiic 
loci,  Mie(!S  i.lie,  de  Pereyriiiis  episcopi ,  i:\\cii  soliiin- 
iiHido  denot:iie  \ideiitiii',  iiui  exti';i  diaicesein  Miam 
vcrsaniur  :  scilic.  qui  Carthagiiiern  negolii  alicujus 
caiis;i,  lortassc  ccclesiasiici,  actessissent. 


1005 


OXONIENSIS  EDITIOMS 


lOdi 


EPISTOLA  XXXIII. 


.\  iibslinet,  ul  tifc  mensuriiiinles  ilici  velil.  Cujiis  iifpella- 
lioiiia  ivque  ac  sportuliinliuin  riira  siint  in  libris  lioilii! 
vesiigiiuCoi\\iicUnii:  11  g;iHii  refiag:Uiiriioii  niodo  Ep. 
XXXIX,  soil  ,L'l  oplimiis  coilex  Bodlfiauus  prinius  ,  qui 
expresschaliel,  a  dividoneniensurna.  Porro  iiec  lnciiiu 
liabcl  Laliiiii  coiijeclura  ,  qui  legeniluni  siiadet  iidi- 
tioiie  meiisurnantiuiii,  scil.  a  cojisuttludine  Ciclerorum 
presbyieioiiini.  Teriulliani  ai\o  ,  Modicum  iinus- 
qiiisiinc  stipem  menstrua  die ,  apponebiit.  Qiiam  sic 
collaiaiii  ,  licposiium  pieuiiis  appeilal  ,  Apoloijet. 
c.  59.  Videntiir  isti  lugitivi  censiira!  ecclesiaslica; 
sulijecti  ,  qua;  diciliir  siisppiisio  a  benelicio.  Sed 
c:iiisa  lia-c  caiilius  videljaiur  perlraciamla  ,  ([uia  ipsc 
Cypi  iaiius  ob  secessum  suum  ,  simili  invidia  prenic- 
butur. 

EPISTOLA  XXXV. 

Prospecta  temeritnte.   Deliberata.   Terlull.  in  Apn- 
logct.  c.  *i.  Etiuin  circa  ipsos  deos  vestros  qtice   pro- 


Ut  Ecclesiw  uomine  lilteras  facerenl.  Voccs  lias  priiis 
de.^iileialas,  oinniiio  lexlui   iiiseri  debere,  res  iiisa 

nionel.  .     .,       .,, 

Craiidiler  operati.  Rigalliiis  ail,  Mngnijice,  pro  ma- 
icstale  uc  disciplina  fidei  Cliristinii(e.  Sic  Miirlialis  in 
rebiis  swculi  dixernl,  ijrande  opus,  et  griindiu  verbn. 
Clossie  veleres,  /jiyiUtfyis  Miiiiiiopere.  Mt/a/o^pvfa, 
miignilicium.  TerlKlliuiius  griinde  oflicinm.  Juveiwlis, 
graiide  cnraien.  pro  tragicu.  lertiil.  tjraiidiores  fabulic. 
Crandiiatem  verborum,  C.ic.  de  cla.  or.  vbi  lie  ijrundi- 
loquenlia  Demostliems.  Ipse  Cijpriamis  infia  Episl. 
xxxiii  :  Verlia  snblimia  dixit,  quce  Chrisliuna:  ftdei  tes- 
limonium  dixerunt. 

Ihmino  iinputuverunl.  Qiiidipiid  riene  ab  ipsis  ges- 
lum  diviiuc  graiia;  .•iceeptuiii  referebanl.  Aul  si  leciio 
codicis  Bodleiani  admiltenda ;  iion  benc  oliin  facia 
lapsui  suo  opposuei  unl.  Ac  si  Deus  ob  nieriia  fiiissel 

venia;  debitor.  „.     ,,.        -,1      ,,       ^  siiecte  decrereranl  patres  veslri ,  iidem  vos  obsequentis- 

Qui  (/u;)m/us_cst  os(ei((/fre.  Uigalliiis  aii,  7)1  S()m- J>  j^^^.^._,^^.^^  '  ' 


«is.  Per  visum.  In  visiune.  Supra  Epist.  vii. 

Qitas  lilteriis  cuni  iiuper  iicceiierim.  Pamelius  ait :  De- 
siderantur  lam  /lo!  tilterw  lansorum,  qiiam  illw  ad  quas 
respoiidet,  quwhicxsiareiit,  jain  libelli  ilariijrum  forma 
nobis  nota  foret.  Lunio  iiola  e>t  ex  Episl.  xxin. 

EPISTOLA  XXXI V. 

Caio  Diddensi.  Pamelius  ait  :  Si  quid  in  re  incerta 
divinare  licet ,  fit  milii  verisimile ,  Diddum  paguin  qiiem- 
piatn  fuisse  in  dixcesi  Carthiigiiieiisi ,  et  Gaium  litinc 
fuisse  illius  loci  prcibyteriim,  id  esl  quem  iiuttc  vocamus 
pastoritn  sive  curaluin,  iJque  quia  diaconi  illitis  inen- 
tiottem  liicit.  Porro  lociiin  adiiioduin  obscuniin  luisse 
liiuc  licet  coiijicere,  quia  non  alibi  de  eo  occurril 
meiiiio. 

Offerendo  oblationet  eorum.  Rigalliiis  ail  :  Etenim 
presbtjteri  et  diacuni,  inlempestice  ac  prwinalure  cutn 
lupsts  communicando ,  oblaiiones  eorutn  ,  hoc  e$t  ora- 
tiones  ct  eleemosynat: ,  pwnitenliam  nondum  probe  con- 
signutam  ,  crudas  iidhuc  operutioiies ,  iic  per  lioc  di- 
vinif  majeslati  miniine  yrulas  ,  allegassent.  ISimirum 
poeiiilenles  ,  et  presbyleris  et  diuconis  et  ontnibus 
ftutribus  legiitiones  deprecationum  snarum  injunge- 
bant  ,  ut  ait  Terlidiian.  lib.  de  Pwiiiteiil.  Vuleaiiiur 
qiia;  dicla  in  nutis  ad  Episl.  v.  De  olilalionc  vero 
pro  morliiis  qna;  li:ibenlur  in  iiotis  ad  Episl.  ii. 
Porro  observari  polest  qnod  in  Episl.  xvi  ,  ubi 
pas-iin  iii  cxemplaribus  lcKilur,  Offeitnr  ttonwn  coriim. 
Latinus  L  itiiiius  legeiidum  sii.idet ,  el  codieis  cu- 
jusdain  V.ilicani  lidem  appellat,  Offeriiir  nomine 
eorum  ,  qu:c  qiiideiii  leclio  videliir  m:igis  apposila. 
^.Lacryntis  intercedunt .  Oiiiccin  illis  poiiuiit.  Iinpe- 
diuiit.  QiioiiKido  triliuni  iitlcrcesscruiil  ;  iinc  ost 
rcin  ,  pro  m 'gistratiis  pole^tilc  ,  inipediverunl. 

Imih  mulii  adtiuc.  Qiucstio  lix>c  iion  tanliiiii  ad 
Pbiluineiiuni,  Foiiuu.iiuiii,  ci  Favorinuiii ,  spcetal ; 
scd  pluriini)s  alios  ipii  forie  graviore  pa;ii:i  digiii  , 
sii|uldeiii  nec  locum  suutn  vel  sero  repeletiduin  putiwe- 
rutit. 

Inierim  se  a  divisione  menturmi  tiinlum  coniineani. 
Rigaitiiis  ail;  Sic  edidii  Painelius  cum  antea  legerelur 
tii7tf»'ts  iiuidem  iinpressis  ,  n  diuisionc  mensiiranlinm  : 
t)i  maiiuscripiis  iiulem  quibusdnm  ,  a  dilione  :  in  aliis  , 
adilione.  .M  i/i  noniiullis  ex  nlruque  confliita  esl  lerlia, 
qtiam  esse  arbitror  verain.  Inlerim  se  a  dictione  men- 
surnuniium  coiitiiifanl.  Hoc  est  ,  non  dicattt  se  nien- 
surnanies,  non  hiibeaiitiir  in  numero  niensurnantium  , 
nihil  capiant  ex  divisionibus  mensurnis  ,  iiuaiuin  fiet 
mciitio  Epist.  xxxix.  .Siiiii;  PunteUi  cuiijecturu  co  ininus 
ferenda  est  ,  qnoU  apettissime  repngiiiU  aucluris  tnenli. 
Nutn  hoc  in  priinis  ciivel  Cypriiiiius  ,  iie  quid  absente 
se  decernatitr  in  causa  Philumetn  ,  Eorlunnli ,  et  Fa- 
vorini,  sed  ul  ititeijris  omnibus  ad  suum  reditum  dtffe- 
rantur  :  Pamelius  cunira  ,  ut  se  interim  a  divisione 
mensiiriia  tnnluin  abstineanl.Cyprianus  eos  ab  Ecclesia  sic 


D 


Dominus  iigere  priecepit.  NiiiiirunKpiod  .Mall.  xviii, 
17  dieitur,  Si  Ecelesiaiii  noii  audierit ,  sit  tibi  sicul 
etliniciis  et  publicaiius. 

Ad  indidgeniiw  privilegium.  Pameliiis  ait,  Yides  Itic 
bis  usilaliim  ,  Chrisiinne  lector ,  vocein  indulge  tiw  ,  in 
eadein  prorsus  significatione ,  qua  nimc  uliiiiur  :  liabes 
eiitndem  supra  bis  repetitam  Epist.  20.  et  Epiuola  quo- 
que  sequenti. 

EPISTOLA  XXXVI. 

Ad  Episcopum  illos  retniilunl.  Rigallius  ail ,  In  eo 
tiervum  discipliim  inliiiigi  censebal  B.  Marlijr  ,  qiiod  a 
tnarltjribus  libelli  conogarentur  ,  cuin  tameit  ii  pucem 
dare  non  possenl,  sed  ad  Episcopos  suos  unutnquemque 
miilere  solerent. 

Tu  tamen  frater.  Rigaltius  ait ,  Fralrein  vocaiil 
Episcopum  Ciirthaginis,  quem  inilio  Epistola;  Papam 
',  tiunciiparunt. 

Novimus  Carlliaginensis  Ecclesiw  fiilein.  Rigalliiis 
ail ,  Ipsi  Iloiniini  jidein  Carlhaginensis  Ecclesiw  lau- 
dant. 

In  te  per  Epislolam  injecta.  Coiitumeliosc  adversus 
dicta. 

Quud  autem  pertincl  ad  Privalum  Lnntbesitaiium. 
Rigalliiis  ait  ,  Hioic  hwreliciim  Epist.  l\.  in  Lambesi- 
lana  colouia  ob  multa  et  griivia  delicla  tioniiginia  epis- 
coporum  senlentia  condemnatum  ftiisse  dicet.  Videaliir 
Coiicilii  C;irlli:iginensis  siiffragiuin  lxxv. 

liem  nobis  sollicitam.  De  qua  maxiinc  solliciU 
teiieniur  ,  uiiilaie  scilicei  Ecclesi;i:  ;  uiide  cum  e\ 
concilioruni  decrelis  coniingerel  h;rreiicos  comiiui- 
nioiic  privari ,  statim  vicina;  Ecclesia;  certiores  rcd- 
debaiitiir. 

Pro  corpore  totius  Ecclesiw  cujus  per  varias  quiisiinc 
provincias  meinbra  digesla  sunl.  Rigaltiiis  ait  ,  lltvc 
pertinenl  ad  solliciludinein  Cypriani  erga  omnes  Eccle- 
sias  et  ad  uiium  illnm  episcupalum  ,  cujus  pariem  a 
singulis  Epiacopis  in  solidum  leneri  ail  ,  libro  de  Uni- 
tiiie  Ecclesiw. 

EPISTOLA  XXXVII. 

Divinw  dignationis  hortiimcnta.  Pro  islis  reposuit 
Rigalliiis  or»a»icii(a  :  sed  ciiiii  dicat  Cypriaiius  se  in 
Celerini  sermonibus  Mnrlyres  iiudivisse ,  iiiagis  ad  rem 
facil  iit  adilat  se  hortamenta  cuin  illis  seniire  ,  quain 
or»(ii»e»/(i. 

Precem  cum  pluribus  facimus.  Rigaliiiis  ait ,  Oiii- 
(io)ii(in  sncrilicia  liebaiil  u  1'resbylero  qiii  pro  'populo 
fiiciebat,  lioc  est,  pupuli pieces  allegnbiil  Deo.  l*eniide 
csl  ac  si  dixisset  ,  Precc  Ecclcsiic  piibliea  ,  et  iio- 
sira  privaia. 

Spiranles  jatn  sola  cwleslia.  Rigalliiis  ait ,  Libro  de 
Moritdiiute  :  Positus  in  cxleslibiis  casiris  diviiia  jam 
spirul. 


lOfi.j 


SELECTiE  IN  C;YI'HI\NUM  NOLE. 


liSG'.: 


Qnollem  ro(jiili  iit  de  cnrcere  reccdatis.  Rigalliiis  ail :  A 
Hcijinidi  fiirniulii  fuil  ,  Si^rva  ttiiiniam  liiani  Consiile 
lihi.  Ilis  voclbiis  amici  el  propiuiiiii  nnn  Chrisliani  , 
vionere  et  liorlari  solebant  amiciia  sire  proninqnds  ,  ve 
perirenl  sine  causa.  Sic  illi  Clirisliiuue  veriliitis  et  cie- 
lestiuin  igniiri.  Nain  disciplina  ijnidem  veiabat  ne  qnis 
ultro  se  offerret.  Hoc  eniinesl]>ra;cipiiis  el  piirabolani  : 
cadem  vero  disciiiHna  cuvetur,  ne  quis  animain  siiam  sic 
aniet  ,  ut  pro  Chrisli  noinine  ponere  eain  nolit.  Ipse 
proconsul  Cijpriimum,  quem  jam  } mperatorum  edicla 
duci  lusseranl ,  horlnbaiur,  Jusserunt  le  principescere- 
moniari.  Hespondit  ilte .  iVo»  facio.  Proconsiil  ndjecit  et 
ait  :  Consule  libi.  Augiislinus  de  1'assioneS.  Cypr.  miir. 

Triinsmeavit  tempiis  liibernnm.  Ciodiclerim  veriori'iu 
essc  leciioiieni,  qiiain  p^urimi  codice-i  coiiiineinlant , 
Iransmeavit  liibernum.  Sic  Teit.  adv.  .Marc,  I.  i  :  To- 
tus  annus  hibernuin.  Porro  de  viico  illa  supra  esimiis. 

Ilospilium  carceris  liorreum.    Prioriiis  ail  ,  Terlul- 
lianns  capit  2.  ad  Marhjres,  eodem  etoquio  delonat  iit 
miirtyres  ndliorlelur  ud  viiicenda  eliam  carceris  discri-  _ 
minn  .  squalorem  ,  egestulem.  Cuslodiariuin  uulem  vocat  " 
ibi  carcerem. 

Ad  coniple.tum  et  osciUum  Doinini.  Uigiillius  ait  , 
Ad  propuyulionem  nominis  Chrisliani ,  inUr  lot  tanique 
alroces  perseculionnm  procellus ,  quw  non  rnro  plcbein, 
alque  eliam  plebi  regendiu  prmposilos  evertebiinl  ,  oni- 
nibus  modis  allaboriinduiu  fuit  episcopo  ,  ul  populum  et 
cterum  haberel  derotx  Cliristo  fidei  relinenlissimum. 
Quod  ciim  perfici  nullo  miigis  consilio  possel  ,  qiiam 
proposila  confessoribiis  Cliriui  felicilale  pra'seiilissiiiin , 
moram  ejus  adipiscendie  nbroynri  posse  oninein,  plncuit 
maityrii  pneroijuliva.  iVe  forie  illins  vblinendm  spcs  in 
jidicii  sive  resurreclionis  lenipus  dilnta  minus  streuuos 
milites  fncerel.  Ilnque  marUjres  stathn  a  certamine  ad 
coronam ,  lioc  est ,  ud  Domini  complexum  el  osculuin 
missi.  Inltrea  vero  elinin  anle  marlyrii  consunnna- 
tionein  confessoribus  opliinis  indultuin,  ut  pacem  Inpsis 
impelrarent ,  quain  non  nisi  per  trislissinins  lonyi  tem- 
poris  uusteritntes  ,  sccuiiduni  Ecclesice  disciplinam  spe- 
rnre  potuissenl.  Ilnc  igilur  l'.pis'ola  Cyprianus  pnrnlis-  (^ 
siina  felicilnlis  wierna;  yuudiu  confessoribus  exliibet ,  ut 
eorum  e.xemplo  cwieros  nd  ninrlyrii  conslantiam  erigat 
accendalque.  De  nsculo  Diimini  su|ierius  actiiiii.  iNego- 
tiiim  istud  iia  expliiat  lligaliiiis  ,  ac  si  Episcopoiiim 
coiisilio  et  aitifnio,  propnsita  essel  coiiresotiribiis 
Clirlsli  relicilas  pia-seiilissiina.  Opiiiinncm  liaiic  illi 
ex  sacris  litieris  luiuserimi.  Luc  xxiii,  43.  Pliil.  i , 
23.  Apoc.  XIV.  14,   et  alibi  passiiii. 

Vo.v  illa  puri ficatione  con fessiouis  illustris.  Uigailius 
ait ,  Cliristianus  sum.  Terlullinnus  .Apoloy.  ud  lyrnnnum 
prwsidem  :  Vociferatur  hoino  :  Chrislinnus  suin  ,  quod 
dicit  :  tu  vis  audire  quod  noii  esl.  Purilicnlionem  con- 
fessionis  liicit  Cyprianus ,  quia  inarlyrii  baptisnio  ,  sice 
lavacro  sanguinis  pro  Cliristo  fiisi  omnia  delicla  pur- 
gnnlur.  Vocemillnsirem  dicil ,  qiieniadiiwdumCelerinus 
lipisl.  ad  Lucinnuni,  dicit ,  Floridam  confessiomin. 
Uoc  est  purpurenm  ,  siintjuinenm. 

Super  petrain  robusla  niole  fiindali.  Rigaltiiis  ait  : 
Sic  epist.  IV  graves  viros,  et  seincl  supra  pelrnm  solida 
stubitiiale  fundatos.  D 

EPISTOL.A  XXXVIII. 

In  ordinutionibus  clericis.  Rii;altiiis  ail ,  Ordinare  , 
prmposilos  fncere,  Lninpridio  :  Alexander  Sev^rus  ubi 
atiiiuos  voluissel  vel  reclores  provinciis  dure ,  vel  procu- 
ratores  aul  ralionules  ordinnre  ,  noinina  eoruni  propo- 
nebal ,  dicebnlque  gruve  esse ,  cumid  Chrisliuni  fiice- 
rent  in  prwdicandis  sacerdotibus  qui  ordinandi  sunt  , 
non  fieri  in  provincinrum  recloribiis. 

Communi  consilio  poiiderure.  Rigalliiis  ait ,  Siiprn. 
Quod  janiprideiii  coinmuni  consilio  omnium  noslrum 
coepernl .necessiliile  urgeiite,  promolum  esi. 

Verbn  sublimia.  Rigalliiis  ail,  Queniudniodnm  Per- 
siiis  di.xil  ,  grainiia  verbn  moriiuri  Cnlvuis.  Verha  su- 
blimia  ,  qute  (ubliiniter  Cliristiim  confessa  sunl.  Qualia 
luni  itla  Komani  martyris.  npud  Prudentium. 

Ail  pulpilum  post  cutuslam  vcnire.   Rigaltius  ail  , 

Vatrol.  IV.  S.  Cypuian. 


Martyr  ilte  nonianus  :  Audile  cviuti  ,  clan^o  lonijc  , 
prwclico  ,  einillo  vocem  de  catasta  celsior.  CuUisla  , 
pegina  plerunique  liynenm  ,  voccm  rvmnnam  e.w,  nit 
(.as.iubiiniis  ,  sed  yrwcw  ,  vel  polius  sirulw  oriqinis  , 
ad  illud  Pers4iie  sit  prwslnnlior  nller ,  Ctippndocas  ri- 
yiila  pinques  ptausisse  calnsla.  Murlialis  dixit  ,  labu- 
lata.  Ca.astw  ferrew  mnrlijres  vnposili  ,  iltic  erunt 
conspicui  genlilium  mulliliidini.  IJnde  gloriosissimum 
fuit  Auretin,  ab  illa  cntnsln  ,  vbi  Clirisiuin  forlissinie 
ctinfessus  crnl ,  iid  consiinilem  iii  Kcclesia  tnachiiiam 
venisse  ,  ut  in  conspeciu  fralrum  divinns  lecliones  per- 
sonnret.  Leclores  in  Ecclesia  sncras  leclioiies  de  pulpilo 
recilnbnnt  ,  .tive  de  anibone  lliiic  eUiim  illu  npud 
Scriptores  Eccles.  Ka.Otj-:a.za.i  h  a.ij-Soiit,  i-j  Zny.tr,piM 
Epistola  seq.  dicet ,  in  Inco  alliori  constilui  yloriosos 
vnlius,  Confessorum  sciHcel,udhuc  in  ordine  Lectorum. 

Ei  qnoniani  seinper  gaudium  properct.  Kig.-iliius  ail, 
Qum  dehinc  sequuntitr ;  depruvnlissiina  suni  in  edilione 
Puinelii.  Emenduvimus  ex  Veronensi  el  Corbeiensi  :  Et 
quonium  seinpir  yaudium  properal ,  nec  polest  mvras 
ferrc  Iwiilia  ,  Doininiro  legit  inleiiin  nvbis  ,  id  est  , 
auspicalus  est  pacem,  dum  dedicat  leclionem.  Ilwc  vero 
mens  Cypriani.  Atirelius  nosler,  ordinatiis  a  nvbis  lec- 
tor  ,  munus  illud  suum  apud  Ecclesinm  auspicuri  de- 
buissel.  Vcrum  cum  hlic  nppuleril  a  mnrlyrio  lain  glo- 
rivse  rcfersus  ,  excipi  sane  debuii  a  nobis  sumiiia  cum 
Imlilia  :  Et  quoniam  semper  gaudiiim  properut  ,  nrc 
polesl  morns  ferre  Iwtilia  ,  inlena  duin  sese  vobis  ille 
cum  pace  Oeo  favenie  .sislel ,  domimcis  diebus  liic  upiul 
nos  legel.  IIoc  est,nget  apud  nos  quud  aputl  Ecclesiam 
(tgendum  itli  furrnl  si  puce  fruereiur  ,  nimirum  sedaiis 
perseculionum  furoribus.  Auspicnlus  est  aulem  oplnlis  ■ 
siinnm  Ecclcsim  pacem  apttd  iios ,  dum  apud  iios  suum 
ittud  novitium  leyendi  miinus  Ecclesiw  dedicavil. 

Cito  plebi  suw et  sacerdolem  reddal  incotinnem.  U'gal- 
liusait,  Mescilicet  Cyprianum  episcopum  ct  sncerdolem 
vestruni.  Modesle  sncerdolem  se  tanlum  nuncuput.  E.v 
Cypriaiii  auleiii  locinendi  iiiore,  sacci  Uos  est  episcopus. 

EPISTOLA  XXXIX. 

Comineutum  danilo  bonis  confessoribus.  Rig;iliiiis 
ail  ,  Coinmealum  pcrmnnendi  udhiic  uUqunntisper  in 
swciilo,  ut  snpra  acceplo  posl  yloriam  commealu  in 
Ecctesiw  laude  flvrere.  Ad  hoc  a  Domino  de  media 
viorle  siibtrnclos  ,  ut  infra  ,  hnc  Episl. 

lieferimns  ad  vos.  (iw)  seiisu  rclerre  ad  senaliim 
dioitur.  Nimiriim  ut  (piod  f.ictuiii  cst.veslro  sul- 
fragio  ratiim  lialjeatiir.  Saltcm  ((uuad  inuiicris  sui 
utiliiis  exewilium. 

Qui  cum  conseniire  dubilnret.  Uigalliiis  ait ,  Cypria- 
nus  txsut  ad  Ecclesiw  suw  presbyteros,  diacuiios  ei  plc- 
bein  scribit  ,  se  iina  cum  siiis  collegis  ,  qui  tnnc  forle 
aderunt  ,  ordiiiasse  leclorein  Celeriiium  ntullis  virlu- 
tibus  ctaruin.  Celerino  pro  mudestia  ac  pudnre  siio 
munus  oblalum  delrcitunli  ,  luesitnntiquu  ,  limin  iii 
soinnis  EccleMin  ,  qnw  compAlere: .  ne  diulins  obseqni 
Cypriano  suadenli  ciinclurelitr.  Ail  igiiur  Cyprianti.s  , 
suasu  tiuidem  sno  se  Ccteriniim  ndoptnsse  in  cUrum  , 
Ecclesiain  vero  ,  ciijits  aucloritus  mnjor ,  computisso  et 
coegisse.  ISolunda  hic  etium  esl  induslria  Cyprtnni  , 
«isioHHiii  efficacia  tani  suuviler  ulenlis. 

Ligiiti  neivo  pedes.  Prioriiis  ait ,  Memini  monirsse 
me  nliqiiando  nervum  esse  torlorum  insiruineuiiim  quo 
pedes  Chrisitnnorum  et  crura  uttigabaiit  ,  erut  auiem 
Ugiieunt  ,  et  mullis  fornminibus  separutum  ,  iii  fnciiius 
meinbra  torquereulur  ,  Innla  scil.cet  vi  ul  pt  ruinque 
luxiireniur.  Ptulurchus  de  Deo  Socr,,  touj  ^ioKj  i,  .^t, 
Ju),w  5>Ss/xivoi,  atliyati  pedes  iii  nervo. 

Sncrilicin  pioeis  seiuper.  Rigaltiiis  aii  ,  Grwci  pa- 
neqyrica  cetebrnfcre  Itoiiori  virorum  foriiuin  ;  qm  ly. 
rannuin  susluterant  ,  aitt  nlins  pio  putria  fciiciter  iiuy- 
nticernnl  ,  "'  huc  e.\:eniplo  moruin  an.inos  ad  prw- 
cltirn  facinora  erigerenl.  thrisiiuui  sacris  iiunifennr,is 
Uuides  Dio  dicunl  ,  cominemorntis  eoriim  noni.mbu.^i 
qiit  pro  fide  Chrislo  dicln  Miirtyrium  foriiter  obi,ruiil. 
Vid.  Nrtas  ad  \\\).  ii.  Foibilaii  Inic  speiilaiit  illa  ipioj 
Teruilliaiius  lialjcl ,  de  Corvnu  mitiiis. 


1067 

Marlunim  )wmmii«.  Priopiis  ftit.  Nnlalia  vncal  Ter- 
lulliinns    diem  uim:r"ni  lulelliqendo  qnn cxlo  natisunt. 

/;)s'ms  qui  s-?  pencculuf  (ufriil.  Dc.r.wi  <i  inlrlligo. 
Siipr.T  ail  ,  Ciim  ifiso  iiifeslalionis    priiicipe  el  auclore 

conqressns.  .     „.    ,  •        •.    ii. 

Quormn  secla  el  cniirersalio.  nig:ilims  ait,  Ab  nnle- 
cessore  sive  prmreplore  secuilor  el  se.cUi :  a  dnctnre  disci- 
pulns  el  disiiplina  :  a  tniiqislro  ininisler  et  mini>.lerium. 

Qiiadam  resurrecttone  circa  ens  fnciu.  Uig;illiiis  :iil , 
Hetimc^-re  videntur  qui  resurqiml ,  fviqilnnles  a  somiio  , 
tel  revalescentes  a  morbo  ,   prmscrlim  difficiti. 

Divisioiies  mmsitrwix.  Kig.illiiis  ^iil .  De  qunnlimle 
scilicel  commnni  lolins  Ecclesiiv  Ciirlbnqiniinsis  eroqn- 
lioiii  conlribnla.  Kxtrn  lianc  comiiinneni  erul  iilia  de 
qnanlilaie  propria  Cqvriani     Kpisl.  xxx. 

In  iiiiUo  miiior.  Miiinr  ii:Ui!,  i|iii  viccsimum  qiiin- 
liim  Kialis  animm  iioinliim  .itii^eral ,  el  priHiidc!  ex 
Lnclesi;e  moriltiis .  s;icris  nidiiiibiis  imin:itiinis.  Sic 
siip.  Ep.  xxxviii ;  ilinor  in  aitaiis  sita:  ijido/c.  Kt  liac 
I^iisl.   jVec  iiiinoT  puierai. 

EPISTOL.'^  XL. 

Ham  adinonitos  nos  et  inslruclns  scialis  dignn- 
tione  diviiui.  Rig^illiiis  ail,  Sic  solet  Cypriniins.  niiod 
abseiile  clero  per  se  ipse  fncere  ordiiinndo  vidi-baiur.  ad 
Dei  moiiilum  referre:  Itnqiie  infra  dicet,  inlerim  qnod 
oslenditur  fial.  &ic  Epislola  prmrcdenli ,  diviniB  tligun- 
tionis  ndmnniln  suscepisse  dicil  Celerinum  lecloris  offi- 
ciuin;  Episloln  qiinque  xxxii,  prwcessisse  ordinationein 
Aiireiii  sujfrnqin  divinn  Itinc  coWge  non  prnfanas,  sed 
saciasjam  oiim  lnbitas  ordinniiones  clericorum,  iion 
modo  hijpodinconnrnm ,  diuconornin ,  presbytnnrum  , 
sed  et  lecloriim,  ui.qiie  ndeo  nt  fere  signa  qua'piain  divi- 
iiilus  anle  ordinalionem  illorum  conlinqerenl. 

Plumidicus  Presbijlfr  ascribnlnr.  B:iroiiiii«  ait,  Nii- 
midicnm  nnllo  motlo  a  S.  Cyprinnn  ordinalum  presbij- 
terum,  sed  cumjam  uUerius  cnjuspiam  ecclesicB  presby- 
ler  esscl.  tim  priKclaro   exanilaln  mnriyrio    eo  lioiiore 


digniim  exislimnlum.  ut  in  priniarin  loiins  Africie  ec-  p 
clesia  Cnrlliaqiniensi ,  preshylerio  fnng-relur.  Suadeiit 
enim  id  illa  vrrba ;  Ul  .\itmidicus  presbyler  ascribuliir 
presltylerorum  Cnrlliaginiensinm  numero ;  al  de  nora 
ordinat.one  ijisiiis  ne  verbitm  qitidem ,  ul  de  lectoribus 
ordinatis  nvpir  pliiribns  fccisse  ridimus  :  mngnus  iinip  - 
pe  is  censebaluY  lionos,  iit  cum  epiacopo  ir  calliedrali 
ecclesin  inter  presbylexos  sederet.  Dicebnnlur  islins  inndi 
tic  I  llegiindi,  incardiiwri ;  aUiue  etium  adscili .  Cardi- 
nales.  Si'il  i<l  seiiipcr  :\<!il  illiistrissiiiiiis  amialisia  iil 
veiens  Ecclesi  v  inorcs.  ad  iirivsenlis  s:i-ciili  praxin 
accdmmodel.  Si'(l  imii  aclco  prompliim  csl  credcrc ; 
Eccli'si;e  Uomaii:e  prrsliyieros,  ila  ^iliiinde  adsciliis, 
ul  exiiide  oiniics  canlinales  ;ipiiell:iri!iiiiir. 

Refocillaius  a  comiiibus.  E  morliioriim  acervo  ex- 
lra'lns,  el  (a  :ili  illo  oiicc  lev;iiiis 

Remiinsit  iiiviiiis.  l{ig;iUiiij  ail,  liidiclo  sibi  adlmc  a 
Domino  i/i  carnerommeiiin. 

Promovrbilur  ad  nniplinrcm  locitm.  Higaliiiis  nit,  Ad 
lociim  sunimi  sncerdoiis,  id  est ,  episropi.  Inlerim  sede- 


OXONHiNSIS  EDITIONIS  10G8 

.\  nriibus  quiBsiionem  Terlnlliaiiiis  libro  de  1  dololatna,  Ar- 
les  aiilein  iiiielliqe  Chrislinno  minime  iiidiqivis;  iwn 
scenirns,  iiul  iilololiitrice  farenies.  F.l  (piidi-m  Uxc  vcra 
paiiperiini  siililcvand'iriiin  r;iiio ,  iil  (|'ii  sciiecliili'  et 
iiiorliis  prorsus  conferii,  piililicis  inipi^nsis  oniniiio 
piistentpiitnr  ;  |i  vero  (pii  licoi  ex  hilioi  ihn^  ipi:>'dain 
viun  prvsidia  sihi  conuarare  poterani,  e'.  lainfn  (|une 
iioii  famili:e  imlricnil;i>  snlTererint  lurrari,  additamen- 
lo  qiinnlum  salis  e.%set  juvarenlnr. 

Ad  ecrlesiaslicce  adminis'ralioms  officia  promoverem. 
V.\  islis  enim  i|ni  in  p:iiiperiini  mairicula  erani ;  osila- 
rii  el  minornm  ^enliiim  cleiici  eliL-ehaiiliir.  (>ii;b 
rcs  ad  oeciMiomi;R  ecclesi;is  ic;e  compeiidia  speclabal. 

Qiti  primi  expnngi  nrresseriinl.  Uigaltiiis  ail  :  Sic 
TerliiUiniins  dixiral,  Adsniit  ense  tesles.  In  aliquo 
cxnnpl  ri  legitnr  :  qiti  primi  expiingi  accersebnntiir. 

NoH  cominuniraiuros  in  mniiie  seciim.  Rigahiiis  :iit : 
Sic  tnprn  '  qiind  serum  iii  iiionte  nnn  coiiimnnicnrent. 
El  liiec  scriplura  esl  omnium  ediiinnum  el  excniplarium, 
.f,  e.vceplis  dnobns  Vnticanis,  in  iinibus  ulrubique  leqilur, 
in  morle.  Qiasi  Felicissimus  ille  sil  comminaiut  pacem 
nec  in  e.rilu  morlalilaiis  dntnrum  se  iis  qiii  Cypriano 
oblemperarent,  nec  celehrniuritm  se  nblniiones  el  sncri- 
ficia  nb  commemoralioiies  eornm.  iiiliilominns  vulgntnm 
leclionem  veram  esse  arbitrainur.  Ul  Felicissimus  pro- 
ripueril  se  cnm  pturiinis,  el  per  fnclionem  iidversus  Ec- 
clesinm  secesseril  in  moiilem,  proplereaque,  nt  perversw 
conspirnlionis  nuciorem.  Cyprinniis  conlrnria  commina- 
lionerepercniial.  Sciai,  inqnii.se  in  Ecclesia  nobiscnin 
iion  commiwicaluriim.  Opponens  Ecclesiam  fideliuin, 
iiionii  fiicliosorum.  Comminnlus  esl  vobis,  dixilque,  vns 
non  commuiiirnluros  in  monle  cum  ipso  :  nos  commi- 
iinmur  illi.  ac  dicimus  non  comiiiunicalurum  in  Ecctesia 
vobiscnm.  Et  lamen  liwrel  scriipnliis.  qnod  in  Epislnlis 
sequenlibns  non  fariiti  nieiitionem  monlis,  elsi  verba 
miUln  facial  de  Feticissimo,  deqne  ittius  fnclioncan  se- 
cessione.  Moiiies  scniper  veiieiaiioorm  liahuore,  tan- 
i|n:im  loca  cail'>  pnixinia  :  lorie  Fclicissimiis  idco  ex 
cacozelia   in  iiionii',  dociiil,  ct   :id   i>r;iiiduin  secessil, 


qni:i  id  :i  D.niiino  f;iciiiiii.  M..11I1.  v  el  Liic.  vi.  Cerle 
iloiiatistie,  iiovaiianoriim  se  ,iia('es,  liic  iii  .'Mricn, 
Miiiiii'iises  aiidieliaiil.  Sed  et  iirhs  erat  in  vjcinia 
C;irtli;igiiiis  qii:e  Monlis  appelhitioneni  sorliehaliir. 
Ruvera  ex  :iiialogia.  leiiiiis  M.inteiises  ab  11  bi;  dice- 
reiiiiir,  qiiam  a  nioniihii^.  III  >riiiii  accolx,  iiionnini 
el  moniicol.c  apiiellaiitiir.  .\t  liic  vcri-iinilliiiiiim  vi- 
detiir,  I  ciiin  ile-igna'i  iii  ips;i  inbe.  Il:i  Ruiii:e  dicilur 
ali  iui~  in  moii'e  P.ilatiiin  aiit  viininili:  :iiil  Corinllii, 
iii  .\crocoriiitlio  liahilaic.  Aix  Cart!i;'giiiietisis  i|ikc 
Bvrsa  (licch;iiiir  ;iSlrahoiie  I.  ww.hjyfrji  ixxvuc  opfiia, 
perliilietnr;  ci  f  .rtassis  iii  illa  urbis  parie  Keiicissimus 
cuiivnitiis  siios  babiiit. 

Qiin;  umiiiii  cognoscenitts.  Jndiciiim  excrcebo.  Itiqiii- 
raiii.  Unde  diciiun  si  jiidicas  i;ng  losce.  si  rex  csjnhe. 

Ciiriliaginem  ud  cleriim  qnoque  Iriinsmillile.  Ad  Ciil- 
doiiinni  in  ilioecesi  sii:i  :igeiileiii,  videnliir  litler;e  pri- 
iiiiiin  ir:iiisnii  s;e.  iSec  iioii  et  llciciilnio,  eiiam  epis- 
C0|  o,  |i;iriier  rcildeiida;,  aiiieiaiam  fiatribiis  Carllia- 


bil  in  ordine  secumlo .  qiti  esl  presbyleialiis.  Nam  el  in  J)  g'"ie»sibus  iraUereiitur. 


teriio  tncerdotii  q-iidu  est  diiicunalus,  nempe  el  diuco- 
niiim,  sieut  pretbylerinm. 

EPISTOL  \  XLI. 

Chim  F.piscopo  ponicnm  plebis  dividere.  Uigaliius 
ait,  Noium  esl  illnd  Dividere  ciiin  fratre  noiilo,  qiiod 
est  itd  liirpin  el  nbsrenn  proilnrliim. 

F.qo  rns  pro  nie  viciirios  iniserim.  Uigalliiis  ;iit,  Etin 
iis  guidem  ipsum  Hoa  iiiunum,  qitem  supia  iioniinaril. 
Ep  st.  VII. 

Vt  expHiigrrenlur  necessiiales  frairuin  noslroriim 
tiimplibns.  Rigiiliiiis  ail,  Mnlricutn  nrcessiliilnm  cnnli- 
nebal  iioinimi  personariim  egeiilium.  i.iijus  erqonecessi- 
lat  brneficcnlin  fialrum  snblernbalni-,  ejiis  el  nomcn  ex- 
pttngebnliir ;  sic  beneftcentia  nccctsitalem,  el  ciim  ncccs- 
titate  nomen  eyentis  expungebat. 

Suai  artetexercere.  Uigiiliius  ait,  Tractavit  hanc  de 


EPISTOLA  XLIl. 

Absiiniiimns.  Seitteniiam  a  Cyprisno  lalam,  execu- 
lioiii  iiiaiidaiido. 

Iteposlum  de  e.xiorribns.  Rig:iltiiis  ait,  Qiii  sciliccl, 
cniii  cs.sp/  iit  Krclcsin,  ficlns  fiieral  exlurris  propler  tio- 
meii  i.lrisli.  Ircne  Riilil..|iiiii  ,  vlilcliir  lloi  iila  coii  es- 
sioiie  Chnsliim  profcSNa  ;  iMarlyres  eiiiiii  (loiidi ,  ru- 
lili  cl  russali  dicehaiiiiir. 

Annouuione  meu.  Caldonii  niniuriim,  qiii  uniis  e  is- 
lolaiii  s(  ripsit ,  licet  alli  ill.im  snbscriptiuiiibus  suis 
iniiiiireiii. 

Scire  debnisiis.  Cyprianus  scilicet ,  qni  forle  liono- 
ris  ergo  iii  plnrali  saliitaiur:  scribeiiduincreduleriin, 
debuisli. 

Ilein  iibslinuimtts  Soplirmiiiim.  Rigaitius  ait ,  Sic  te- 
genda  videtur  Iikc  ctausuta :  Itein  absiinuimus  Sophro- 
nium  ,  el  ipsuin  de  extorribus  ;  Sbtiassiim  ,  el  budinu- 


1009 


SELECTyE  IN  CYPRIANUM  NOT/E. 


lOTO 


riinn  ,  ul  Ires  iil>iili'ii'os  fiic  fuissc  inletVuf  :mHs,  S';'liru-  A 
uiniii ,  de  exturribus  ;  Sot'assuin,  et  Budnitiriuiii.  Oiii- 
iiiii"  l(.'gi!iiiliim  cciisco  Soliiissum  Burdonarium  ,  sive 
niution  m  iv  Reg.  v.  diciliir  onns  piiris  bardonnni  ; 
lorie  ab  Helir;i'o.  Civilnie  Cr;rc;i  vdx  (loii;iUir;  scil. 
legerc  osl  ^opSiv  ^'jfocavoc-  el  /9of3iviov  iii  !;loss,irii<. 
1'oiro  vox  iiaheliir  0.  1  xxxii.  1.  xlxix.  Inlequto  con~ 
linenlitr  muncipin  pula  teclicnrii .  qni  solain  mritreinfa- 
milins  porlnbiml  ;  vel  teclica  ,  vet  setln  ,  vet  biirdones. 
Ncc  iiiiniiii  -i  posi  P.iiilaiii  sarcinatricein  ,  cri;ini  So- 
liasbiis  biirdonaniis  occiirrat. 

EPISTOLA  XLIll. 

Brilius  fideimimus.  Briliiis,  Rngaiiiinns,  el  Nnmi- 
ilitns,  iies  oiiiiiiiKi  iiresliytcri  in  fiile  peiinaiiscninl ; 
qniiiiilO'|iiinqiie  ;i(l  Fclici^sinii  |iaites  (lcscivcriiiit.  Ni- 
niiriiiii  Forliinalis,  Joviinis,  M;i\iiiiiis,  Doiiatiis  el 
Cordiiis  ;  (1>!  qiiiluis  vMJeantiir  Annates,  an.  2SI,  pa- 
\"\%,'l.  El  foriasse  liic  er;ii  rorniii  ndvandariiiii  pra;- 
lcxliis,  (|(.od  cu!ii  pre-liyieri  abspiitc  cpiscopo  inpio  n 
jiiie  agcrent,  ci  iaiiiqii;iiii  seiiains  Ecclcsi;c  iiegolia 
coiiiiiiiiiiibiis  siifTr^igiis  ailiiiiiiiNirarenl ;  cnin  m;ijor 
niiiiierus  apiiil  schisiii  itico*  essei,  illi  qiii  partcs  ad- 
vorsa-;  Uii  ■lianliir  pio  si  liisiiiaticis  linbai  rneiant. 

Nead  vosaniediem  Pnsclia,'  ueH/rc  /ic"issc/.  Rigal- 
liiis  ;iil,  Ciiiiia  liinc  schisinatici  liiibiweran'  in  Eccte- 
sia  Carttiucjiniensi,  auctoriialem  sibi  arrogtmles  pacis 
daiidtv  tnpsis,  cuusa  nonduin  ad  Ecclesiasiicw  discipH- 
nte  nornium  siitis  examinulii.  Ideoque  Cyprianus  redi- 
tnm  suum  dilferendunt  sibi  esse  duxit,  nc  ad  feriuruni 
1'asclialium  soteniiiia,  ptebis  conciirsiis,  episcopi  redn- 
cis  invidiusa  prmsentia,  novnrum  occasionem  turbaruin 
prceberent  factiosis.  Ilirc  ipsu  Cypriani  verba  pagina  se- 
queuti  siitis  iiinuunt ;  dum  per  minus  et  per  insidias 
per[iduriiin  cavenius  ne  advenientibus  nobis  tumultus  il- 
lic  inajor  oriulur.  I  no  ex  mora  linc  kicri  fccit  (^ypria- 
niis,  ut  .scliism.ilicoriim  iiividi;e  ii<iii  solii>  cssi:l  cxpo- 
siiiis,  sed  episcop(ni.im,  (|uibiis  solciniie  erai  ui  post 
P;iS(.liacoiiveiiireiii,  siiffiagiisel  aiicioril  iic  liilcireiur 

Isli  presbyleri  niliit  aliud  siinl  quiiiii  quinquc  priino 
res  itli.  Rigallins  iiii,  Quam  e.u\uisile  oinnia  qua:  nd 
suiim  caiisnm  fiiciiinl  conqerit,  ul  iiividiam  udversario 
f.iciat !  Qitiiiiiue  presbylero.-^,  qiii  se  Felicissimo  socktve- 
rant.  ut  catumiiiam  et  prriculitm  Cypriaiio  creareiil,  a 
Dco  sibi  oslensosacsigmlicatus  esse  uii  per  iltos  qitiiniue 
primores  qiti  mayistrattium  adrersus  Clirisiiunus.edicto 
subscrif.seritnt  ac  pruinde  quinqiie  itius  presbyteros  noii 
tninore  dignos  odio .  qnam.ittos  quinque  primores  perse- 
culionis  faulores. 


c.  (i,  Jiincosus  ager  verti  pata  debcl,  tic  Sitxosns  biden- 
libus.  FI  <c  iiisiriiincnlnm  adliiliiliiin,  :i(l  rriiinciiliiin 
piirgaiidiim  :  ac  crrarc  viileiitiir  (jui  vcnliiabrniii  csse 
piitaiil.  Proplieta  Isaias  cap.  xxx,  vcrs.  24.  in  lcxtti 
liehr.eo,  »:il;im  a  vcntil  iliro  (lisiinguil,  et  iilroi|ue 
rriimontuin  pnrgiri  docel  :  ~T1331  nmo  nTT  iiala  et 
vciililabm  vciililaliini.  D.  Aii!;iisiiiiiis  iii  li|iistol:i  siia 
al  Macrubium.  lociiin  sic  legit  :  l't  se  pulal  nut  nd 
areain  ventitanditm  el  piiryaiidam,  palani  et  venlilabruni 
eiium  ferre  pusse. 

EPISTOLA  LVI. 

CapscHsi  civitale.  llrbs  esl  Byzacena),  de  qua  inentio 
iii  siiffnigio  63  coii(i!ii  Cariliaginiensis.  Ilic  tbcsauri 
Jiigiirtb;c  cr:iiit  riicoiidili. 

Violeniiam  mugistrutiis.  Alibi  observalnni  Dcciaiinm 
pcrseculioneiii  primo  motam  a  civii;iiiim  niagistralu 
ei  pnpulari  iiiiiiuliu;  dcin  pnicoiisulcni  quicstioncm 
graviorem  cxercuisse. 

Non  voluntale,  sid  necessilale  susceptum.  Rigaltiiis 
ait  :  Necessilati  imputal  vim  tormcntorum  ,  lontjam  ite- 
ralionem  crucialuum. 

Per  lioc  irieimium.  Qmi\  jiistnm  poeniiciilix  tcm- 
piis  proxiiro  aiiiiigore  videiiir. 

fiumeii  confessos  esse.  Rif^alliiis  ait,  lloc  esl.  patani 
et  tiqiiido  pronuiiiiasse.  Cliristiani  siimus  Sic  Epistotu 
praced.  Occisi  pro  iiomine.  vidclicel  Cltrisli  :  conslanler 
vociferanles  se  esse  Chrislianos. 

iSec  prius  pugnce  defiiisse.  Rigalliiis  ail,  Prius,  hoc 
esl,  aulequuin  curnem  tormenla  futigasscnt. 

Ad  me  vcnire  cmperiul.  Ris  qnolmnis  slala;  Inibe- 
b;intur  .syiiodi ;  po.sl  Pasclia  ei  lcnipore  Aiitnmiii  : 
qii;c  ex  dal:a  occasione  prulr;ict;c,  aiit  frcqnciitius 
liabitsu. 

EPISTOLA  LVIII. 

Ptebi  Tliibari  consistenti.  Videtiir 


ANM.  DCCLII. 

EPISTOLA  LIV. 


Cyprianus  Muximo.  Enistola  h;cc  ordinciii  dncit  iii- 
ter  eas  (piisiinnoch.  2S2  scribebautiir,  et  vvdetur  siib 
ipsuiii  aniii  priiici|iiiiiii  missa. 

IJnam  esse  Ecctesiam.  Hoc  eiiiin  iii  fide'  symbn!» 
proliloiniir  dniii  diciinus  cuEDO  FXCLESiAMCATit  licam. 
Et  ob  h  mc  cansani  NiC!Ciii|i:itros  disertis  vcrl.i.  aiiiiit : 

CBEDO    INAM    CATllOLICAM   ET    APOSTOLICAM    ECCI  ESlAM. 

Po^itquiim  Vus  de  carcere  prudeuiites  srltisinalicus  ct 
hwre.iciis  error  excepii.  lUgaliiiis  ail,  lla'c  verba  salis 
nryituiil  vaittnn  esse  Pumetii  ubservtitionem,  Cypriannm 
hic.  el  nliis  liujitsmodi  locis,  nnii  esse  hitettiijendnm  de 
schismulicis  aul  tin'riticis,  sed  de  uliis  imprubis  Itoinini- 
bus.  Et  qiia;  de  libris  Angusini  Panielius  addncil,  lioc 
tantitm  prohaiit,  saiictissinium  ductorein,  pro  vtiriis  cau- 
sarum  fiynris  dtijersa  ti  Cynriuiio  sensisse  de  punieiidis 
hwreticis.  L"ci  biijii-  meniiiiil  I).  Angiisl.  I.  li,  cuntra 
Cresc.  (jrammiit  .  c.  'li  ol  57.  El  Episl.  255,  nd  Ma- 
crubiitm  Duiiatislam.  Addiicitiir  etiam  hic  Ukus  iii 
Collat.  Cariliag. 

Vusa  liclitia  confriiiyere  soli  fttio  concessum  es'  Ki- 
galtius  ail,  Mox  dicil :  .\ec  qiiisipttiin  sibi ,  qnod  soli 
fitio  patcr  tiibiiit,  vindicarc  polest. 

Puttrni  ferre  se.  Pala  csl  iiislr«meirtum  riisticum 
lalum  ct  alii{uaniuium  ca-vum,  dc  quo  PHnius  1.  \rm, 


,  nrbs  Zciigitaii.TC. 

Paiiieltiis  ail  ;  Cum  soteat  ad  mitjores  cicitales  scribens 
tum  clero  lum  plebi  insciibere  epislolain ,  mirum  ett 
^  Q  qitod  soli  ptebi  hiinc  epistolum  scribal,  prwsertiin  cum 
iiiler  episcopos  Africo!  Vincenlii  Thibtiriinni  liiii  mentio. 
Siipra  (ibscrvatuiii  ad  Episldlain  nd  Cornelium  dc  Po- 
lycaipo  Adinmelino,  mnissnm  episcnpi  niuiieii  indi- 
cio  ess((  Ecclesiain  scriptioiiis  tenipore  cpi^onpi)  c.i- 
lere.  II-ic  vero  iii  loco,  cpiscopiis  ci  plcbs  siinul  inx- 
leriti  ideo  videiiinr.  qnod  pleliis  Tbib  ■riiaiiic  deside- 
riis  prius  .id  Cy|iii;iiinni .  aul  litteris  aul  nuiK  io 
Sicpins  iiansmissis,  responsum  liic  reddatur.  Sed  res 
iiova  iioii  est,  iill.ypriaiius  |dclil  scorsiin  a  clcro  scri- 
beret;  id  ciiim  siipr:i,  E|iist.  xvii  (acinni. 

Si  rerum  ralio  ae    leinpoiis  cunditio.  Rigallius  ai| 
Sic   Cyprianus    etiam    Duinino    serviens,  uon  prolti- 
bcri  se  putiil  teinpori  qitoque  prudentcr  servire ,  hoc 
est,  ul  servo    Dei  conqruit  oyjX^unv  y.aipu    xa.i  'x^pi,,, 


y.aipu    xa.1 
Rom    XII,  M. 

Pressuifc  diem,  occnsum  scecuti,  Antichrisli  tempus. 
Rigaltins  ;iil,  Jam  dixerat  Pnulus  :  Tenipus  esse  in  col' 
terto,  et  iippropinqunre  extrema  tempora.  Ip^e  Cnnriit- 
nus  liiic  Epist.  m  x'  dicet,  novissintis  leniporibus.  Infra 
D  dicet.  diein  iiequissimiim.  Ilnc  illud  ipsiim  cjt  ,i,,(„j 
Tci  ti.lli  iiiiis  vooal  iii  Apoloqel.  oap  52  :  Yiin  inuxi- 
ntam  uiiirerso  orbi  im  niiienleiu,  ipsamqueclnwiulani  sii'- 
ciili  acerbiiates  hurrendus coniininantem.  Ei  de  Resnrrecl 
ctirnis.e.  27:  Fiitesstcculi.subntiiiiiaira.  DiMinledi-crlij 
ait :  Posl  Aiilicliristi  eradicutionem  ngitubitur  resiirrectio 

De  swculo  jam  morieiite.  Hi^allius  :iil,  Supra  dixit 
occusitm  scecuti. 

Presstris  aniientibus    Rigalliiis  iiit,  Paulits  in  ii  ad 

Cor.  6/t£ojtt-:v- 1,  v.XX  ov  (rTZjtjyttip:.vurjrji.  GtossCC  VCteres. 
Anqii,OX'e-i,  i:Ttj'jyt»pfi,,  u'/yiii,  m'.yzi,  llic  igilur  aniii. 
sive  aiiqusiiiiri,  plits  esl  qitum  pressuram  puli,  ul  uintd 
Piiuliim  Esdrw  iv.  Justi  autem  ferent  angiisla,  spcruu- 
tes  spatiosa.  Psal.iv^tv  Wi/"i  sir/iruvit  ^o;.  I pscCypria- 
nus  Epist  LVlll,  dicet,  pecctttis  angentibns  preiucbulur 
yulite  mirari  ardurem  uccidentein,  Rig:iltiiis  ;iii  /'^ 
Iri  \,\,  Mt  f'v'?«»5«i  T^  £v  u^wiv  ■xjfua^ii,  Tertulliantis  in 
Scop.  Ditecti,  ne  expavescatis  intiouam  quae  agiiur  in  u«- 


»(|7I 


bis  hi  leiimiotwm,  qiiasi  iiofiim  ncddal  vobis.  liiiiiiim 
j)a:imsiimmii,Temtliaiio  lib.nd  Sl (iihjrM :  el  Aiwsioliis, 
iil  osleiitliil  siimmiim  liilei  Clinsliaiitv  e.ri)eiimenliiiii,  kvi 
lav  Tfixt.nCi  T5  OMni.  i«ou  lv«  x'-u'viiA«".  Mi'Oinie  dniiinu- 
tioiiis  feleriiK  lormenta  siiiiiilicaiiliir  in  iielienna  ignis. 
Ne  excidalis.  Lcgissc  vidcUir^vjSs  illiriiOi  wc  {ivoj 

ujulv  »U|«S«^'viVr5{. 

Tiinc  marlijribus  paleiit  cceli.  Rigaltius  :iil,  Alliidit 
iid  illiid  Siephani:  Yideo  calos  aperlos.  Terliil.  Tola 
puradisi  chvis  santinis  («iis  esl.  Ifise  Ciiprianns  Epislo- 
la  tiv  :  Qiii  mariijriiiin  lollit,  sangnine  sno  baplizaliir. 
Jlwc  erat  siimma  curariim  episcopis  ct  presbijleris,  iil 
plebem  (acerent  ad  subeunda  pro  nomine  Ckristi  inartij- 
ria  forlein  el  conslanlem. 

Ciim  popiitum  iiosirum  fiignri  conspexerit  ineln  per- 
seciilioiiis.  Rigalliiis  :iil ,  Fityani  in  perseciilioiie  iion 
iibliorrel.  TertiiUiano  mitior  et  faeilior.  liiio  (lefondeie 
dcbet;  :iliier  seipsniii  loiidftiiiiiaiiiiiis. 

Nec  iractiinles  Eiiiscopus  aiidial.  UigalUiis  ait ,  Hoc 
esl,  docenles,  disserentes.  Ipse  Episl  iid  Aiilonianum  : 
Kgo  priiis  legerain ,  el  episcopo  iraelaiitc  coiinoveriim, 
iion  sacrilicandiiin  idolis.  Pontius  in  Viia  Cgpriani  :  0 
beatiim  Ecclesim  popiitiim,  '/«i  episcopo  siio  tructanle 
sempir  andierat. 

Qiiibus  occidere  non  ticet.  UigaUius  ail,  ArmaCliri- 
slianorum  preces  et  tacrgmte,  giiuiid)qne  fiiija  :sceiiis4me 
iiiiteni  fortis  palientia;  conslnnlia  pro  nomine  Clirisli. 
Terlnllitinns  in  Apol.  .\pud  islain  discipluiiim  mnijis  oc- 
lidi  licel  qiinm  occidere  Clirisliis,  e.rurmalo  1'elro,  oiii- 
iiem  Clirisiiiimim  dii^ciiixil.  Itaqiie  Epistota  seqneiiti  Cg- 
pritinus  tid  Corneiium  ail  :  mitiles  Clirisli  vigilare  jtiin 
sobrios.  et  armnlos  ad  pratium  slare  :  vinci  noii  posse  : 
inori  posse.  Et  lioc  ipso  inviclos  esse,  qnia  iiioii  non  li- 
menl,  nec  repngnare  conlra  impngnaiiles,  ciwi  occidere 
innocenlibiis  nec  nocentem  ticenl. 

Harum  lenebrarum.  Traiispositis  vocil)us  lcgisse  vi- 

delUr,  TtfJcTiOf  XOJ/>(Ox^iTi/fACToOKjfiy05  Tciy  ffXOTiUJTiUTCU. 

In  dienequissimo.  Rigaliiusaii,  Sciticei,Aniicliristi. 

Tiu  rrovii^iu. 


OXOMENSIS  EDITIOMS 
A 


l(i7i 


Capiiviis  fiii,ei redeinisiis  iiie,  Redenipiio  captivoriiiii 
sein|ier  iii  Kct.lesiii  inlor  priiii:iria  cliariiails  (illicia 
fiiil  rcpuUit;!  .\  L:iclaiilii)  i»n(;H«m  el  piivitariim  jusli- 
litu  inniius  diclliir.  Anilinisiii.-  in  lins  ii^iis  v.is.i  l.ccle- 
si;n  iliaiii  iiiilial;i  coiilregil,  I.  ii,  Oflic.  c.  'iH.  Aii.^ii- 
siiiiiis,  tesic,  1'ossidio,  itiiuii  pr;rsiilit  :  cl  Deo  gra- 
tia^,  iiarraiilc  Victore  Viteiisi,  I.  i. 

Misimus  iiulem  sesierliuin  cenluin  iniltia  niimwnm. 
Uig:iltiiis  ait  :  lieclissime  viniinil  Jo.  Eredericus  Cro- 
novius,  tib.  de  Sesteniis,  iiuin.  18,  fruslra  Fumelium 
uddubilasse  de  vilio  vvlgiiw  islius  scriptiirw.  Eleiiiin 
taiinam  noii  esse,  nec  ultum  sumniani  luliiie  quiilein  si- 
gnificure.  Ilnque  procut  dubio  scribeiitlum,  se^lcrtium 
cenlum  mittiti  mimnium  Qua;  scripturu  suinninin  coiifi- 
ciet  noslrarum  liodie  librarum  23,000.  Loinbortus  li:iiic 
Uig:iliii  :t'Siiinalii>iicin  ad  septeiii  inille  ipiiiigciil:i>  li- 
bras  gallicas  ri-ducit.  C:ipclliis  ;ilitcr  siip|iut;it,  iit  siiit 
iiovein  iiiille,  se\  coiiiiiiii,  iriginia  novcin  libne,  se- 
plcmdecoin  solidi,  decoin  denarii.  Si  ad  miiiiei:o  Aii- 
u  glioaiia;  raiiones  c:iloiilos  iiicamns,  fortas^o  ad  ici  ve- 
''  riialeiii  proxiinc  accedoi  ipii  dixeril,  suniinam  liic 
dosigiiaiani  coiilioere  liliMs  sierliiig.is  scpiingeiitas, 
(iciogiiit;!  ol  iinain,  cl  siil  dos  (|iiini|uo.  .Maiiife.-.tiiin  li- 
l):arii  erriireiii  ad  liiigiKi;  latiiia;  aiialogiain  icslitiii- 
niiis;  saiis  eiiiin  ccrtuiii  est  Cyi  riaiiiiin  oongrue  l<icu- 
tuin  :  iioc  niibis  placcl  Sideinnlsciiticoiuin  millmdus, 
qiii  in  textii  siihalmala  relinqiiuiit,  ut  in  notis  suis 
operose  oorrigcreiit. 

Subdidi  iioinina  singulorum.  Uigalliiis  ail,  Non  fm- 
slra,  iiec  superviicue.  Nuin  in  sacriliciis  oruiioiium  ojjc- 
rebunlur  noininu  coruni,  quiiidliuc  opiis  lum  iiccesiMriiim 
proinple  uc  tibenter  operuti  eraiil.  A  privilogio  lioc  ex  - 
cliuli,  poenai  gravissiiiia;  loco  lialjituiii,  siipra  oslciidi- 
inus,  ad  Epist.  i. 

EPISTOLA  LXIII. 

Quamquain  sciam.  Non  hac  epist.  Cyprianiis  .\ipia- 
rios,  sive  ilydroparaslalas.Eliionilaruingcrincii,  lcsle 
Epiplmn.  Ha-rcs.  xxx,  aul  Eiicr:itila>,  Taliani  sofiiia- 


Ut  sigiium  Dei.  Intcr  baplismi  solemnia  fronte  im-  C  *^6*'  refellii ;  qiiorum  error  iii  lioc  maxime  vers;iba- 

lur  quod  vinuiii  qiiasi  reiii  pridannin  ei  :il)uniiiiaiidani 
avorsareiilur,  iil  ait  E|ii|ili:iniiis,  o/oteo/tx^v  pi^zovrse , 


prcssiim. 

EtictiarisiKB  meinor,  iiiim  Doinini  corpus  uccepil.  Ri- 
galliiis  ail,  Amfrrosiiis  tib.  iv,  de  Sncramenlis,  cap.  i. 
Dicit  tibi  sacerdos  :  Corpus  Clirisli,  el  tu  dicis  :  Amen  , 
lioc  esl,  Vi,')um.  Quod  coiifuetur  tingiia,  leneiil  alfectus, 
Prioriiis  ait,  Lotiuilur  liic  secunduin  rilumijuo  Euclia- 
rislia  i/i  mniiKS  laicorum  porriijeliulur,  non  in  os,  iinde 
Trutttina  sgnvdua,  can.  28,  de  Presbgtero  :  ij.;\-:i  to^vuv 
Z-^fuaviv.  fjtv.Tt  tiiv.  i\iX-jyf  irttt .  fJ^rTS  Ti  gdfx*  t^O  Xpiffroy  xx- 
T«vf/ui4Tu  «Ttpoic.  Concitium  Totel.  i,  cup.  il:  Si  quis  au- 
leni  accepiam  a  siicerdoie  Euctiaristitiin  non  sunipserit, 
velitt  sai-rilegiis  propettaliir.  Ei  can.  3.  Coiic.  Cwsir- 
Augusl.  ibi  ttdcerlcndnin  liiicos  inaiiu  uccipcre ,  orc 
imiem  sumerc.  Uiiiii;in:i  Eoc  lesia,  qii;e  nioreiii  liuiic 
immiitavit ,  credidisse  videtur  inanus  laicorum  orc 
ipsoruin  niagis  esse  profanai. 

A.NN.  CCLIII. 

EPISrOLA  LXII. 

tiiiH  »m.timo  (iiiimi  iiosfri  qemilu.  Epistobl  Ii.TC, 
i|uam  geniiiii;ini  essc  nrniiiiic  diibilaiiiiis,  in  oxenipla- 
ribusmss.raris-.ime  ocourril;  iioipie  oiiim  iii  omiiibus 
istis  quoruin  oopia  ii\ilii  lai  la  cst,  iinicum  vidi  i|und 
eani  conpbciorotcr.  AM  •iiissimani  Paiiiolii  ciinjoclii- 
rani,  ipii  Alrosisliis  a  Gulbis  caplns  aiitiiinal,  rornla- 
re  iion  esl  opiis.  Ncc  corle  Alrica  nionslriiriiin 
ler.icissima  ,  adco  cxoulia  ol  pacala,  ul  n.illos  bar- 
baros  alcrol ;  sod  in  adverso  miiiidi  caidiiie  es-cnl 
rc(|nirenili.  Ilac  ilo  rc  con-iil;iiiliir  Annules  Cgpriunici. 

Dediaboh  faiicibus  txuil.  Rigalliiis  6'icait,  Epist.  iv, 
dicit :  Exitendu  csl  de  incendiosnrcina. 

.MembraCliiisto  dicnla.  Animi  iustiliito  ad  pudici- 
tiani  cumpo^ilo.  Nuii  enim  ill;r  liiiio  (oniporis,  clau- 
.slris  inolus:e.  Paiiiolius  ail  :  Siinilem  dc  sanclis  Viriji- 
nibiis  plirasin  liubes  tiim  Episl.  tid  Pompoii.  tuin  lib.  de 
Pitript,  ct  Uiib.  Virgiiiuin. 


fabulosa  vanitale  do  Sataiia  et  lerra  goriiiiiiasse  assc- 
renles  vitos.  Ex  igiiorantia  aul  siinplicilale  dcl  quisse 
isios  dicit  aiiclor  noster.  Et  (|iiia  antclucanis  lioris 
Eucb^irisliam  sumeb;int.  quo  lemporc  luilli  viiiu;ii  bi- 
bcrcni,  referonic  Apostolo,  Acior.  ii,  15,  credibile  cst 
e.is  ai|iiam  lamquain  bonesiius  piiti  geiius,  cl  suspi- 
cioiiibiisminusobiioxiuin  snbsiiiuisso;  pr;esertiin  cuiii 
ex  viiii  odiiro  deiogoro  potiiorint  Eibnici ,  eos  (|ui  vi- 
iiiim  olobaiit  esse  Chiistianos;  (|ua  de  rc  agitui'  iii 
llne  bujus  opisiola;.  Mentio  aiitein  soleiniiis  epi- 
stobe  isliiis  lacta  est  a  D.  Augustini)  lib.  iv  dc 
Doclrin.  ctiristiunu  ,  cap.  21,  ubi  quai  slatiin  a  priiici- 
pio  occiirniiit,  iii  exeinpluiii  adducuiitiir  subniissi  di- 
cendi  generis. 

Uuiiianuel  novettu  institulione.  Uig;iltiusait,  Sicpuulo 
post  (licel,  iiostru  el  linmtina  coiiscribere.  Videanlur  quic 
supru  observariinus  tle  liiiinuna  Ecctesia ;  deque  liuinana 
^'  crcttutiiute,  ei  truttitione  liuinuna  iid  Epist.  lvii  cl  lx. 

Quod  siicrificii  liiijus  uuclor  el  doctor  fecil  et  ducuil. 
Uigaltius  aU  ,  Quid  fecerii ,  qiiid  ducueril ,  EvinKjcliu 
iiarrant.  Nic  utiiid  Coiinlliiis  suis  tyudidit  Puutiis. 
Qitod  iii  caena  Clirislus  inslilitii,  Clirisliuni  dein  suciifi- 
ciniii  iippctluvere ,  ei  sucriu  coeniv  iniiiislros,  siuerdoies. 

Neque  utiud  fiiil  a  nubis,  qnum  quod  pro  nobis 
Doiiiiiius  priur  feceril.  Rig;iltius  ail,  Htic  eutleni 
Episiutu  dicet  :  Quud  si  iiec  ininiiiie  de  muudiuis 
doininicis  licel  solvere ,  qnniilo  niugis  lain  inugna ,  tiiin 
grunilia.  Itiinad  ipsius  dominicm  pussionis  ei  noslra;  re- 
tleinptioiiis  sucrunieniiim  perlinenliu  fus  iion  csl  in  rin- 
ijere,  ani  in  iiliud  (/««iii  qiiod  diviiiilus  insiilutiimtil  liu- 
muna  traditione  iiiulure? 

Nec  potest  videri  sunguis  ejus  esse  in  cutice.  Uig;il- 
tius  ait,  Sic  Tertutliunus  tib.  de  Orutione,  Corpus  cjus 
in  piine  ceiisetur.  Et  ipse  Cgpiiumis  inox,  culix  quu 
Cliristi  sanguis  oslendiiitr  ubi   de  utjua  :  qucc  Cliri^ 


1075 


SKLErT.^E  IN  CYPniAMIM  NOT.E. 


1071 


sii  snnquinem  non  possii  expriwere.  Qiiando  loties  iii-  A 
goril  iil  oalix  sii  iiiixiiis;  iil  polissiiiiiiiii  agil,  ne  vi- 
iiuni  desil  cntici.  Qiianii|iiaiii  eniiii  ail  coiiciliandos 
Aqiiarioniiii  aiiiinos,  ei  rcccptiiiii  iii  Ecclesia  iiio- 
rciii  Msvireiidiiiii,  aini.iiii  in  Encliarisiia  rile  adliilieri 
a;;ii(i-cat  C\piiaiiiis,  (inn  plelis  clirisliana  adiiinlira- 
liir  :  ei  opiiialiis  sil  vino  ciliario  ct  dilnio  Clirisliim 
fiii^si;  n.sniii ,  oiiinia  lamen  ad  do>niiiic;c  insliliilionis 
iioriiiain  prorsus  exigcnda  coiiteiidil,  nt  id  >cilicet 
fiat  cpiud  Jesus  Clirislus  OoDiinus  el  Deits  noster,  sa- 
crilicii  auctiir  el  duclor,  non  laiiiiiiii  (ecil,  sed  docuil. 
Qiiiliiis  siiiiilia  passiiii  repetil,  addons  iniagines  sacri- 
ficii  Clirisii  pane  el  vino  conslilui. 

A'o«  viiiniii  bihens,  imiujinein  doininicai  passionis  ex- 
presseiil.  Uii;akiiis  ail  :  Vnlde  indulseriinl  iugenio  siio 
Pi.lres,  ubicunujue  in  Scriplinis  panis  el  vinwn  occnr- 
lit.  Noacliiiiii  rcdeiiiplionis  pei  CiiriUiiin  parue  ly- 
piiin  gcssisse  ex  I  Pei.  iii,  21,  liqnido  consiat;  ei  a 
calaclysiiii  aipiis  siipersles,  magis  saliilares  Bipli  mi 
iiiulas  adiiiiiljrasse.  Quid  ergo  niiiiiiii,  si  ad  alternm  _ 
cliam  ^acrameiiiiim  licclesia',  gradiis  pr;cstriianir?  et  " 
siqiiideiii,  viiioepolo,  edormiveril,  |ir;cfigiii"isse  cali- 
cem  ciicli:irisliciiiii,  et  dominicani  niorlcm  diciitur? 
Inieriiii  ni  lypi  raiio  coiisisiai,  iiecessecsi  vinuiii  iioii 
iniiiiis  DdiiiiHiiiii  f(iiaiii  Noiicliiim  bihisse. 

MeUhiscdecli,  Rex  Saleni,  prolulil  panem  et  vinuin, 
Iligiilliiis    ail    :  Sepluaginia    liilerprel.    Genes.  xiv. 

kililio  Coiiiplut.  i^r,-ivy/.'v  auTiiv  aprcuj,  qitomndo  eliani 
cilavil  .Inihrosius,  lib.  i,  de  Abiulianw.  Et  Melcliise- 
decli,  flcx  :-  aleni,  protiilil  ipsi  panes  el  vimtin.  Teriullia- 
nus  auleiii  aperlissinie  dixernl  adversus  Jiid.  Me'c!nse- 
decli  ipsi  Abrnlue  reverleuti  de  praiiiu  pnnein  el  vinum 
obtiilil.  Joseplius.  Tii  ASpaa//.ou  inptT-^,  el  pro  paue  et 
iVHi)  iro/;.v,v  Kp9ovi'av  Twv  c'titv;5£(4iv.  Ar.clor  ('.oiumenla- 
rioruiu  iu  Geuesin,  qum  Iribuunlur  Kuclinio,  lib.  XI, 
nuin.  17.  JSec  esse  niiriim  si  M elcliisedecli  viclori  Ahra- 
liuin  procisserit  obrinm,  el  in  refictione  Inm  ipsius 
quaiH  pugnnloruin  ejus  pnnim  vinumque  proluterit. 
QuiV  niileni  in  iisdem  conimenlnriis  liac  de  liisloria  C 
Si  qiiunlur,  nrguiinl  manum  inlerpolaloris.  Jnnunes  Mer- 
cerus  el  llugo  Grotius  (aientur  non  iniprobubHein  esse 
seulenliain  e.i:isliinanlium,  jactuin  lioc  [iiisse  saciificio 
prircedeiilc. 

lix  personn  Patris.  Psaliiiniii  himc  r.on  n;odo 
silii  asserit  Doiiiiniis  iiosler,  .Miitili.  xxii,  ii,  el  alilii; 
si;d  .luilaii  id  passiiii  agiiosciiiit.  Moscs  lladdaisan  in 
Cenes,  xwvii,  12.  MidrasTeliillim  inl>sal.ii.  IV  Sa;id. 
Gami  in  Daniel,  vii.  15.  falm.   iracl.  B.Tiiculli.,  c.  5. 

Apuslolornm  fnciens  menlionein.  Per  servos  qui  missi 
diciiiitiir,  inielli^ii  Aposlnlos. 

Ad  cralcreni.  \ide;intiir  dicia  ad  liv.  ii  ad  Qitirin., 
cip.  2.  Iliini  dicit  viiiuui  niiscuisse,  Jansenio  inlcrpre- 
tc,    id  soliiiii  iiiiclli^i  dcLel,  niinistrasse  el  prcepnrasse. 

1'lciii  el  fierculcali.  Lxx  li;ibciil  ,  izlipout  y.!i.-.a,^s.-^±- 
Ti/Aro!.  Niiiiiriiiu  iTilS  qnod  torcular  signiliciil,  pro 
voce  cjusdeiii  rere  rorinii',  qiue  rerniii  copi;iiii  et  ex 
friiriiljus  iil)i;rtiileiii  sigiiilicil,  .iccepeie.  D.  Ilicr.  ;ul 
Ilelir.(.i  lcxiiis  inciileiii  lc^^il  :  Torcular  solus  calcnvi. 

ISolile,  iniiiiil,  priora  meminisse.   II;cc  ile  Baplisino  " 
siiiiililcr  int^  rp'el;iliir,  I.  i  ad  Quiiin.c.  12. 

Ctirislus  gui  est  petra.  Rigaltius  ait,  Siiper  qiiam  cedi- 
ficnvil  Ecclesinm  siinm  Clirislus.  El  Innien  pteri>.que  lo- 
ri.>  Cyprinuus  qiiiv  dc  pelrn  dicuntnr  irnnsHitit  nd  Sivio- 
uein,  cui  Clirislus  ob  reclum  de  Eitio  Dei  effuluiu,  no- 
nieii  fecit  1'elro. 

Cnbcein  docucrit^exenipto  mngisterii  siii,  vini  et  nqnoi 
coiijnnclioue  inisceri.  Dicil  iufra  (^ypriaiiiis,  iiuii  obser. 
vnri  a  nuhis  guod  luundnlum  esl,  nisi  cidem  qua;  Dumi- 
iius  fecit.  nos  giiogue  facinmns,  et  cnlicem  boniiiii  puri 
ri.tione  miscenles,  a  divino  niiigislerio  non  recednmus. 
I.l  luic  dcinccps  foiiiiis  vidoliir  iiigcre.  Porro  vetcris 
Ecclc-iic  sciipiores  pleriiiue  coiiscnliniil,  Dnmiiiiim 
in  cociia  sua  viiiiim  aqiia  diliiliiiii  propiiiassc.  Ita 
Jusiiii.  Apol.  II,  Clcmciis  Alcx.  I.  ii  Pwdng.  c.  2.  Mii- 
leiiiacccrbniit  1'atres  Trullania  Iradilioiie,  caii.  xxxii, 
SmI  liiijiis  rei  ccrii.ssinia  iiidicia  ex  Jud;coriiin  rilibiis 


siiiii  dcsiimemla.  Crcdcre  eiiim  par  csi  nomimini 
nosliiim  ;i(l  receplos  ln  Ecclesia  niores  liac  'cx  parte 
se  accommodasse.  Ut  cniin  leiiio  Pasclialis  man  sivo 
aniiiiiilialio  dicitiir.  iln  jnliciilur  Aposlidi  Annuiilinre. 
morlem  Doniini.  dunec  veneril.  Agniiin  pasciialciii  ap- 
pclliihanl  nns  W  151  corpiis  pascliiitis,  iia  Domiiins 
depaiie  Eiicli.iiislicnail :  lloc  esl  corpus  meum.  Qiiein' 
adiuoduiii  eiiaiii    piilcr  laiiiilias  iii  pascliiilis  celclirii- 

lione  Vi^n  p  nnxi  mr::r]  0'h-l'V  alisolma  benedic- 
lione  fr;>iigit;  paritcr  Doiuiiius  acccplo  paiic,  poslquant 
grntius  egi.^isel,  Iregii.  De  viiin  aiilem  liclirici  doctores 
dicuiii,  pcriiide  fnisse  si  viniim  adliiliealiir  aiit  nio- 
rum,  aiit  diliilnin.  aTtn  p  Vi  p  ]Ui  p  rin  p  ut 
Iradiiur  in  Toscplios.  Uiide  recte  Aipiinas  pari.  iii, 
quaisl.  7i,  art.  7  el  quiesl.  85,  art.  C,  ad  -1 ,  ct  Bniia- 
ventiira  in  iv  Seiileiii.,  (lisiinct.  ll,part.  2,  (|iiicsi.  5. 
di(  uiit  admislionciii  aqiia;  non  esse  de  neccssitatc  vel 
intcgriiatc  sacianiemi.  Ariiicnii  (piidcm  iii  ea  erant 
liicresi  a(|iiam  a  viiio  in  Eiicbarislia  abesse  (imiiino 
dcbere,  qiii  a  synoiio  qniiiiscxlii  daiiinali.  Ecclcsia 
Roiiiaiia  qiiaiiiquam  dcccnie  vidcauir  (,Y)//(;em  sangui- 
iiis  Cliristi  Domini  non  in  piira  agiia,  nec  in  puro  vino, 
scu  sine  aqiia ;  sed  in  vino  ngua  inixto  esse  consecran- 
diim  :  laiiien  si  res  alleiile  spccleliir,  iii  solo  viiio 
conseciandiini  volimt ;  moiienl  eiiiiii,  iit  aqiin  in  val- 
de  exigiia  qnanliiale,  Engcnii  veibis,  modicissiina,»'^- 
poiiatur;  et  inoia  aliqiia  iiili;rci'd.il  iiiler  mixlionenfi 
ci  con-ei  laiioiieni,  iii  aqiia  iii  viniini  deiiuiiii  sii  con- 
vcrsa.  Viil(;atiir  Cnleck.  Roin.  c.  iv,  p:ir:ig.  17,  et 
Sacerdotule  Itom.  parl.  i.  Tract  xix,  cap.  2.  Et  iii 
lidc  iicgolioaddiicisolel  testiiiioniuiii  Arislotelis  1.  i,de 
Generat  el  Curntpt.,  cap.  iill.  Ubi  dicil  viiiiim  in  nii- 
iiiina  quiiiitiiale  aqiiic  injcclum,  iii  ai|ii:im  Iransire. 

lJ.iTtfjSi.X).Sl   'vWTifOV  £tj  td  KpaTOVV.    OtCV  ^TCtXt/.yfAi^  oivou  /JtU- 

p£o  )^o£Uff(V  uoaTOff  &u  f.iL'/y\/Tttt  '  /u!T.i(  '/kp  t6  fiJcff  xa< 
iK2rKSi^/st  ''5  To  ■xSti  uoap.  Ila  Kcclcsia  Rniiliiiiii  iioa 
unicain  laniummiido  tiaiissulisia:  lialiniiem  iiiEnclia- 
risiia,  scd  dii|iliccm  agiioscit.  Pnno  observanda  ve- 
nii  Ecilesiic  Cra;c;e  praxis,  de  (pia  dicit  Balsamo, 

irpi  rov  v.yta70-f,-ja.i  t5  aytov  TroTviptov,  (.0  y3«t>).£Ta/ t5  ??o-j 
£t{  TXV  Ivtoirtv,  a/>»  ji/:TiTOv  (>;7;«T,</ov    El  pioilldc,  aqila, 

ex  eiiruiii  scnientia,  sacruni  istiiJ  niystcriiim  consc- 
i|iiiiiii,  noii  ingreditur. 

Effuudetur,  F.ivct  Cypriaiius  loclioui  illorum  codi- 
Ciini  qiii  li.ib(;iil,  £/xuO»!»o,«£vov. 

Crcntiira  viiis,  y=vvv|i/aTo;  T>ic  «//Ti/.ou.  Vocein  ip- 
sam  relimiit  vcrsio  vuigaia  :  iVoii  bibam  n  modo  ile 
lioc  genimine  viiis 

Convertere  Evnngelium  Cliristi.  /jfTnisTfifa.i.  Ain- 
iirosiiis,  llicroiiymus  et  Atigiistiuns  siiiiiliier  ca  voce 
iitiiiilur. 

Calix  liius  inebrians.  Lxx,  iroT/ftov  ^ou  //eCiirxov,  ut^i. 
■/.pi.Tisrot.  iiicbri  iiis,  tamqiiaiii  viiiiiiii  iieiiciosissimiiin. 
Iii  llcbr;eo  csl  iDQ  el  Ilieioii.  nd  Suninm  ad  Frelel- 
Inm  dicii    i.xx  scripsis.se  TCT-ifiit  ptou. 

A  snpure  islo  scculuri.  Kig;iliiiis  ait ,  Saporem  vini 
commiinis  el  profnni  dicil  csse  snporcm  swcutarem,  cui 
opponil  intelleciitm  divinum,  ui  jam  non  viniiin,  sed 
saiigiiis   Doniini  intctligalur. 

Vinoislo  conmitni  nieus  solvitur,  Uigallius  ail,  Vi- 
num  commune  dicit,  quod  noiidum  ent  sanclificatum 
sivc  consecratum  in  sanguincm  Clirisli.  Itngne  mox 
vino  islo  comniuni  opponet  sangiiinem  Doiuini.  Jant  non 
locnl  viiiuin,  scd  sanguinein. 

Triuiliii  uninis  cxiioiiiiiir.  Sa;pi(is  adnioiiiiinuis,  ex- 
poni  idoiii  cssc  apiui  Cy|iri;iiiuiii,  ;;c  c  iiicdio  tolli. 

Peccalis  angenlibns  premebntur.  Uigiilliiis  ait  :  Sic 
supra  Epist.  Lvi,  dixit :  1'ressuris  angenlibus  frequen- 
ler  urgeri. 

Videmus  in  agna  popnlum  iuletUgi.  Borlramns  in 
libro  (lc  Corpoie  et  Siingiiine  Doiiiini,  ipii  scriptus 
circa  1110(1111111  uoiii  seciili,ex  bis  verbissic  iirsiimeii- 
taliir.  Considirnnduin  guogne  (iii.piil)  guod  in  paiie. 
itlo  non  solum  corpus  Clirisii,  vernni  corpus  eiinm  m 
cuin  crcdciilis  popnli  figiirclur,  uude  niullis  frinnenti 
granis  conficilnr;  giiia  curpus  poputi  credenlis  inullis, 


w: 


OXONlF-NSiS  KDITIONIS 


107(1 


per  verbnin  C.hihli,  fidilibuii  ronfimeiiliUur 
sieut  in  mi/«(.'rio  i>aiiis  ille  (Jiristi  coipiix  accipUur.  sic 
eliam  in  viifsicrio  mcnihra  iioinili  credeiilis  intiminilnr ; 
et  sicut  non  corpvrdliler,  sed  spirituiililcr  panis  illecie- 
denliinn  corpus  dicilnr.  sic  qiioque  Cliiisli  corpus  iion 
corporaliter,  sed  siiiriiiiiililer  n  cesse  esl  inielligiilur. 
Sic  et  i«  vino,  qui  snnquis  Cliristi  dicitnr,  nqui  inis- 
ceri  jnbeliir,  nec  nnum  sine  iiltero  permitiiiur  olferri  : 
quia  nec  popnliis  sine  Cliristo,  nec  Chrisitis  sine  pupulo, 
sicnt  nec  c^ipnl  siiie  corpore,  nec  corptis  sine  cnpitc 
ralet  ixistere.  Aqiia  deniqne  in  sncriimento  popnli  qes- 
liil  crigmein  :  iqilnr  si  vinum  illud  siinclificalum  per 
miiiislroriitn  oficium.  in  Clirisli  ninijiiinein  corporidi- 
ter  coiiverlittir ;  iiqna  qnoque  qum  pnriler  adiiii.xta  esl, 
in  tangttinein  iio  tili  credenlis  necesse  est  corporatiter 
converliitiir.  IJbi  Hiimque  nna  siinc.ificntio  esl,  iina  con- 
seqitenter  operutio  ;  el  tihi  par  ralio.  piir  quoque  coii- 
seqiiiitir  niy-<leriuin.  At  videinus  in  uqiia  secunduin  cor- 
pns  niliil  esse  conversuin,  consequenier  eiqo  el  tii  1'iiio 
Jiiliil corpornliter  oslensnm.  Accipitnr  soirilnaliUr.  qtiid- 
qiiid  in  iiqun  de  populi  corpore  signilicnliir;  iiccipin- 
tnr  irqii  necesse  est  spirilualiler,  quidqiiid  in  viiio  de 
Christi  sangiiine  intnnntur. 

In  vino  vero  osiendit  snngiiiiiem  Chrisli.  Riijallitis 
ail  :  Supra  linc  Episl.  Mnuin  quo  Clirisli  snngiiis  os- 
tenditur.  lil  liie  piitilo  post,  ubi  de  iiqua :  qiio  el  ipso 
siicramento  poiiuliis  osiendilur  adiimitiis.  Oslendilur , 
eo  sensu  qiio  dixit  hoc  ipso  loco  :  videmtis  iii  «(/jin  po- 
■pulmn  inlelligi.    Yideatur  Kpisl.  LXIX. 

Quomodo  nec  vinuin  solnin  potesl.  M.inoiile  scil. 
reoeiilo  in  Ecelesia  iisii.  Scd  niiiiiiliiKliini,  non  seni- 
per  iHml  (iiiod  niysiiTiuni  in  se  comiiiLTC  diciliir, 
perpeliio  r.niiim  saiiciiiiiKnic  In  Kcclesia  perinanci. 
Oliiii  pane  graiidiiisciilo  iilelianliir  fiileles  iii  liuclia- 
rislia,  iil  ijiiolqiiot  cjiisdeiii  p^iflicipcs  fieient;  iiiiiis 
panis  osleiidvreiilnr  es-e.  Cl  fincli  corporis  Ooinini 
coiiiiniiniiine  donaii.  Deinci'|is  nsn  vcnit  iit  pl.icen- 
Inl.c  adliihereiiliir,  sed  niiiidiini  pcriil  niysleriiim ; 
illu!  ciiini  niiniiiiiilns  r<'pr,csinl;inl,  Uosni  ici  corpnris 


qnn  dc  re  \  cimimiinicniiies,  per  (i.leiri  |.anifii>fs  (iereiH  corporis 
01  saiiij;uiiiis  cjiis,  cl  alicrcnliir  iii  viiaiii  ;i'leni:iin. 

iVo;l  iiisi  Clinstus  seqiiendns  esl.  Suliis  Clirislus  nu- 
diendus  est.  Rigalliiis  ait,  Tuiissima  trndiiioiium  ciis- 
lodiendnittni  requln,  qtinm  Cijpriiinun  inculriit  locis  hnr 
E\)is'oln  plerisque  :  Nnin  iniiio  qnidem  nic  iiil  :  Scqne 
nlind  ftat  n  nobis  qiinin  quud  pro  nobis  Uominus  prior 
fererit.  Kt  lioc  ipso  Iwo  :  Mostrie  redeniplinnis  sncrii- 
111.71/1(111  fns  iion  esl  infringere,  aiit  in  iiliiid  qnuin  qtin.i 
divinitus  innlitnlum  aii,  huinuna  trnditione  inutnre.  El : 
ISiqiie  enini  hoininis  consnelndinem  seqni  oportel ,  sed 
Dei  verilntem.  .Mtanun  idein  ipse  Cijpiiiinns,  liiic  ir- 
sissinia  Episiolu  ilicet :  iit  eiiim  iioh  innne,  sed  pci 
cieiinin  iniilmn  cidieem  obndit  bomiiius :  Sumiiuid  eiv,i) 
Dominicnin  post  cmniim  celibmre  dehemiis?  Tennlliniii 
de  Corona  liber  nivertus  Psijchicui  etCnoslicos  ncriplis 
est.  Horum  illud  crai  clvnn  in  Irndilionis  obhtin  e.vi- 
genitiim  esse  nticiurilaleni  siriptam.  lluifue  iidversu^^ 
islos  hoe  Irnctnre  incipil,  pliirimns  Irnditiones  itb.-^qu 
aiicloritnie  scripln.  ei  circa  Bnpli.-imn.  et  circa  Knchii- 
risiinm  recepliis  fiinse,  qiubns  debeii  obseqninm  fatelnr. 
Sic  oirinioni  el  cnusee  sna;  qnisqiie  velifieiii. 

In  sncriliciis  malutiiiis.  Ki.^iilliiis  :iil,  TcrlulUnwts. 
clium  anteliicauis  ccetibus.  lluris  aiilelneiinis  Kuchnri- 
stinnicelebriibnnl,  quui  si  distnlissenl  in  cn-nte  le.mjws, 
plehs  ad conrivium  convoearinun  puiuissel.  Ilucinnunitt 
in  Cijprinno  scqnnilia  pitnlu  posl.  Terinlliaiiiis  iiulem 
ctiin  nileliitmnnlelucmiiscalibus  Euchtirisliiiin  celibrnri, 
fitteliir  etiam  iii  tempore  rictm  celebraltim  fuisse. 

I>er  snpor^n  vini.  reruilliaiiii-i  iii  l.il).  n  ad  Uxo- 
rem,  c.  5,  riin  l.'t;iiii  exc^iuiiir.  Qiumio  ciirnveris  ea 
occttlliire,  tniitu  msprcliurn  feceris,  el  iinHiis  caplandn 
genlili  curiusitnti.  Lalehisne  tn  eiim  leelulmn,  ciim  eor 
puscnluiH  tuiini  signas,  cniii  aliquid  immnnduin  slunlis 
explodis,  ciim  elinni  per  iioclein  exsnrgis  oralnin  ?  el 
iiuii  imigiie  nliqnid  vidiberiti  operari?  i\onsciet  marilus 
qiiid  secreto  aiile  oninem  cihum  giisles?  el  si  scirerit 
pnHein.  non  iilmn  creAit  efse  qiii  aicilnr?  Ucvera  iiia- 
liiiiii;!  jentai  iila  licliaiil  cx  nieri  liausm.  iiinle  i./pn- 


n 


preliuni.  Il:i  liac  ipsa  in  Epi-tola  n-rcrlaiwlor  n  'Sler,  C  T(f'!r5*t  apnd  s;r;«ciis  esl  jiMii;irc  ,  el  i,xpir«,u«  jciiia 

('iiicliarisli.iin   piinio   a    Oimiiiio  noclii   celcln-ilain, 

Red  iiec  lioc  sine  iny^leiio,   ii(  /ioi«  ipsn  sucrificii  os- 

tenderel  vespernm  iiiundi,  sicttl  in  Kxoko  seripium  est  : 

Et   orcident  illnm  omiie  vulgus  synHqoijce  ftliorum  Is- 

rael  ad  vexperain.  Siilnlit  porro  :  [\'os  anteni  resurrec- 

tioneni  Domiiii  inane  celebramM  :  niide  ('liain  p;itel)it, 

3iiiid  in  lumine  Christi  ninbnliire  volttinus.  Porro,  ;i(|U.i 
ccreio  Eugeiiii  Pouiilicis  lloiii.  jiiheiiir  ailniisceri 
calici  coiisctraiidci  iii  inodica  qnanlilale;  ila  pcr  cx- 
cessuiii  viiii  snpra  ()iiaiiiil.itcifi  aqiuv,  exccssiis  nie- 


iiii  vere  lui^^e  iiiortiiiiiii.  ei  iinn  iitsi  niorle 
s;ilvari.   1'ariter  in   B;ipti^ino  accidit :  (iliiii 


ritoruiii  Clirisii  Ooiiiini,  et  dignilatis  ejiis  siipra  n;i- 
turaiii  liuiii;iiiain,  cl  supra  peccaia  gencris  liiMii;ini 
signilicalur.  Sed  iioii  iniiius  tcliciici',  incrn  adlilbilo, 
iios  solis  Clirisii  nierilis  el  satigiiiiii!  salvari  oslcii' 
dilur.  Siiniliicr  eli.uii  Gricci  rcrvcnlein  ai|nain  calici 
coiisccr:ilo  iiiluiidiiiit,  :id  sigiiificaiidiiiii,  iiilcrprclc 
Balsainoiie,    in  caii.  xvxil,   coiicil.  TiiiHaiii,  toI/  'iv«i 

(UOTOIA   Tat    flCTd  T^f  ^'/'^X   r.t.^^vpi^  70V    Kvp(iU    ;^,l/'jV  Iv^ffOy 

\fi<rtcv  fjuj-otvrct.   Fi igida  uiiinlur  Latiiii,   nt  lcslcii- 
tiir  (^liri 
ejiis  iios 

Iriiia  inimersio  rciiiirelialnr,  iii  S.  Trinit;itis  r:ili') 
cimslarel  :  dcin  iiiiica  ^nccessil,  iit  Denni  iiniini  a 
noliit  a;;iiilnm  prolilcreiiinr.  Iinmer^io  ctiain  ncces- 
sari;i  xidclciiiir,  ul  IJ.iptisnio  scpnlti  ciiin  Clirisio  vi- 
dereiiinr;  dein  aipia  aspcrgimur,  iil  saiigiiinis  ejns 
aspersioiie  piirgati  co;;nosc;iiiiiir.  Siiiiili  iiiiido,  laciis 
ct  iiiellis  coiicordia  a.|ii;c  i)apli>inali  adilcli:itnr,  i|n.c 
ideo  ad  allarc  ciiiii  viuo  el  spicis  iinereliaiiiiir ;  (|u;e 
jaincii  po^lca  ex  (-31101111111  decretis  iii  desuetudinciii 
iveie.  s:ilvo  iiiierim  sicnimeiili  niysicrin. 

hi  sncrificiu  qnod  Chiisiits  obinlerit.  Kigaliiiis  ail, 
in  sncriftcio  Clirislus  semelipsum  ohiulit  Pnlri  :  in  sa- 
cri/icir  sui  Sncrnnunto  iianem  et  vinum  corpus  sttnm 
fecit,  dedilqne  iliscipnlis  suis  coenuntibns.  U;iliii>i  eniin 
illiid  <|Uod  ilixit  D.iminns.  C'«ro  mea  vere  esl  eibus,  et 
iangui$  meu$  vere  polut.  Miniruni   si    qiiidcin  digiie 


ciiii  SHni^Hio;  scd  li;ec  ad  foeniin.s  noii  Siccalianl, 
(|iiil»ii<  iiiiiar  scelcii>  capiialiscral  viiinin  dcgiist  issc. 
L 'Cti  I  in  <|u.i  (odices  prdliarissinii,  Liinliclliaiiii  . 
F.boiaceiisis,  IJoillciaiiiis  scciiniliis.  Lincdliiiciisis , 
Kcncdiclimis,  elLiiiiilinensis  coiiscnliiiiil,  iniiiiiiie  vi- 
dcinr  ciiiiieuiiieiiila;  pricscriiiii  ciiin  :id  Tciiiilliaiii 
iricniein  iiiaxiiiie  respi.ndeal.  0"'»'  '"'''  lujideits  con 
sciemia  diciliir,  Scpliiiiius  po-uil,  iilleriHS  conscien- 
tiiim  innriii.  Scd  iiiiiil  miito. 

Chhi  ad  civnandiim  veniinus,  mixtitm  calicem  offeri- 
ntus.  Conslal  liiiic  aiiiiarios  liosce  iinn  M:iiiicli  ciiriiin, 
Taliaiioriiin,  :iiit  llelcasilariuii  crroiciii  init)il)i-se,  sit 
sciiiircnl  viiiiiin,  ccu  di;ilioli  s;ingiiiiicin,  pnirMis  cs>e 
al)i)iiiiii;iii(liiiii  :  licc  eniiii  iii  eoriiin  persoii;i  diciin- 
Inr,  (|ni  priinu  laiiliiin  mnne  nqiia  solnoHerebitnl.  Coii* 
slat  eliaiii  Luciiarisiiain  liret  lioris  nnielueanis  iMi\[\)- 
t;im.  vespcrc  cliim  dislriliui  soliiani ;  riijiis  rci  lncii- 
ples  lestis  Tcrtiillianiis  LIIj.  de  Cbroua.  c.  5.  Kiuha- 
ristiw  stierninentum  leinpore  viclns  de  prwsideiiiittm 
'^  mnnu  sninimus  Et  allbi  iiiiniet  nt  liniliN  slaiioiiiliiis 
siiiii;itiir.  Coiisnctiido  posl  coeiiaiii  ciii.'iniiiiicaiidi  ditl 
diiravil  iii   Kcclcsia;  Socraics  cniin  a.l  I.   v,  c.  2-2  : 

AiyUTTlOI   ^EtTOVJC    SvTS(   X^^^lt-Jtip-.Off  ,     Ktf.t     01   TVV  ©vjGflttJ* 

oixoCvrsf,  £V  fl-ot£6itT&)  //ev  :ro[5uvr*t  au^k^sti.  (.v'/  w  ;«'ic  Sj 
j;0(»Ti=tVj<c  TSiv  /jtu»-r>),ctwv  //'T*).'''/'eivomt.  //'Ti  ykp  ri 
iiyif/tft-i.iat,    r.ti    tzit.i-.tilm    e5ij,./iTWV  lup:pridf,T/a.i  ,     K'pi 

k7n\pX-t  Trp^jpt/JiVriC,  T-JiV  /.lU5-T/./j'w/    fA^.TtO.V-fA^.kVjWH. 

Siterumenti  veriintem .  Uit;altiiis:iit  :  Culicein  mixtum 
et  finteriiit  ile  omni  pramenie.  Vl  sie  vere  ohsereeinui 
omiiin  tiitw  Cliristustradidit,  oljerendo  cnlicein  mi.xtum, 
el  in  leinpure  vicitis,  el  Irnternilnle  oinni  pi  wseiile. 

.4(  eniin  tion  inaiie,  sed  post  civnnui  tnixlnin  caliceiH 
ohliiiil  Dunitniciis.  Xiiinqnid  ergn  Dominieum  pusl  cie- 
ntiin  eelehrnre  dehenina?  Kigalliiis  aii,  Suprn  dixil, 
nefiis  esse  nd  ipsiitn  Doininiece  urdinnlionis  sitcrnmen- 
tuin  peritiieiitia  infrinijere,  niit  in  aliud  qiinin  auud  di- 
vinilits  inslitulum  sit,  humann  trndilione  mntiire,  Uic 


1077 


SELECT^  IN  CYPRIANUM  NOT^. 


40TR 


vero  cniisas  et  raliones  ingeniose  comminisciliir,  cur  A  Super  litrc  ergo  non  indignnbor.  lxx  legunt,  iixl 
DominUum  posl  cirnani  celehrnre  non  debeamus,  elsi 
posl  coinani  Doniinus  inslitucril.  Dicel  uliqiiis,  caiisas 
sive  riiliones  qnas  Ciiprianus  aljfert  essc  Sfiriliiles  alque 
divinns ;  neiiipe,  Cliristiini  meiiioriam  passioiiis  siue, 
quos  ad  vespernin  diei  contigii,  inslituiise  posi  vesperiiin: 
nns  aut-ni  resiirreclionein  Doiniiii  inatulino  teiiipore  iib 
ipso  Doniino  pairalum  inaiie  celebrare,  ac  proinde 
qiiod  diriniliis  iiislilulinn  fnil,  non  videri  liumuna  Irn- 
ditione  sive  prwsvmplione  mutalum.  Aivo  juin  Tiritil- 
liinii  niiitalum  ulniiiid  circu  lioc  sacrnmintum  fuisse 
ciilliiiilur,  el  non  .solum  vespere,  in  lempore  vicliis,  Sid 
eliiim  licris  aiHelucanis,  Sacrameiilum  corporis  Clirisli 
celehra'uiii  fiiisse  arguunt  Itirc  verba,  lib.  de  Corona  : 
Eiichi.risliw  siirramenliiin  in  tempore  victus  mioidiituin 
a  Dimiino,  eliam  auteluciinis  lioris  suininius.  !iondunt 
lamen  liumaiia  prcesumplio  sic  iiiviUuenil,  ul  non  eliam 
in  tempore  viclus  sumerctiir.  Sed  paulo  posl  omnino 
ex  liis  quw  Iradii  liac  F.pi- 


T&UTOfg  opyiaOi,ff^ya.i.   OllliSSo  Ttajt. 

Non  liixabo  iltis.  Rigrilliiis  ail,  Manebunt  ligHti,non, 
reiiiitlelur  eis,  non  absolveniiir,  oO  //.r  i/y»(rw  «tuToOc. 
Toxlus   liic  siib  e.ifleiii   ronna  s:i'|iiiis  l:iiiil:iiiir. 

Ne  forie  dereliniiunl.  lxx  lej^niil  aiaX)«f>i  Aqiiila 
ni.ni;is  .itl  nieiiieiii  saeri  lexiiis  liabei,  SieiKiijirt,  et 
Syiiiin.tcSiiis  lia.if9Ufn.  Voiein  liane  lxx,  I  Ueg.  xxv, 
iit,  per  «va;(Wtf!w  iiilcipreiainui' ;  alibi  passiin  perSia- 
zoTTw.  y.a.'j:jt.ip'a,   cl  vcrlia  liis  syiuiiiyiiia  expoiiiiiit. 

Alllire  SailCli  LXX  npi!  tb  Ouiiaiir.fil''  ToD  «.■jl-tiu. 
A^i  ou/.  lircc.^o-i~it.i  io  lat'jT&Oc  a.iA±p-l'j.-i.  'noi  fj.%  air'yflavW7i. 
Eilitore^  liiie  ir»(|iie  EMid.  \\\,  20  (iesigiiari  puiub.ml, 
qiii  error  alios   peperit. 

Quiinwis.  Ui' uinipie,  licel,  sic  quorumdani  peclora 
tenebrnrum  ingruemium  profuniln  ciiligo  cmcavit;  nul- 
liiMi  ciiini   liie  rcdilliiviiiii  siieccdil. 

Slipes  et  oblaiiones  et  lucra  desidernnt.  nig:illius 
;iil,  lliiquejam  Cijpriaiii  seculo  mnli  sacerdoles  quws- 


inviiluisse  niiinifesluin   est 

stolaCijprianus.  Imino  pliicui.ihe  Siinilui  sancio  ait  Au-  .,  tum  sive  capturnm  ex  obtatiombus  lideliiim  usurpave- 

gusiinus,  nec  propier  eis  qiias   Cyprtnnus  atlulil  ra-  "  rnnt.  Augusl   lib.  iv  de  llaptismo.  contrn  Donnl.  Hunc 


tiones,  sed  iil  in  linnoreni  tnnti  Sarranienli,  iii  nsChrl 
sliani  prius  Dominicum  corpiia  inlrard,  qunin  cwleri 
cibi.  yam  ideo,  iiuiuil,  per  universum  orbein  nios  isle 
servntur.  El  tnmrn  ideni  observal,  nniiniiUos  probiibiii 
quadunt  rniioue  dekctari ,  ut  iino  cerio  die  per  iinniim 
quo  ipsam  coenam  Dominus  dedit,  taniquam  ad  insi- 
giiiorem  coinmeinoraiionem,  posl  cibos  ufferri  el  nccipi 
liceat  corpus  ei  sanguiiiein  Dnmini.  Deinde  dispututio- 
neiit  suiint  vir  sanclissiniiis  qnasi  dttbius  el  incerlus  ila 
coiielndil :  Quapropter  neminem  coginiiis  ante  Domini- 
cain  tllam  cwiiiim  prandere,  sed  niilli  etiain  conlradicere 
audemus.  Iliibetur  niitent  ea  disputalio  E  islola  cwiil, 
uhi  lioc  etiaiit  ohservare  est,  eo  die  quo  ipsum  ccennnt 
Dominus  dedil,  prope  omiies  in  plerinque  locis  liivasse. 
Iiaque  addii  Augii.stinus :  Ei  nuia  noiinuUi  etiam  jeju- 
niunt  cusloiliunl,  mane  offertiir  propter  prniidenles, 
quia  jcjiiitia  siinul  el  lnvacra  tolerare  non  possunt :  uil 
vespernm  vero,  propter  jejunaiites 


vero  luem  foedissiniain  posteros  invnsisse  apertissime 
ciiiiqiiestiis  esi  Siilpitius  Severus  Hist.  l  i.  Sedentes, 
inqiiil,  inunera  exspectnnl.  iilque  omiie  vilce  decus  nter- 
cede  corrupiuin  Itnbent ,  dum  quoii  venalem  prceferunt 
sanclilulem. 

Lnpsiis  liiicos  L:ii''oriini  bpsnin.  Seiisus  eiiim  isle 
ad  rem  (.ypii:iiii  ina-i-;  lacii. 

Oblalio  saiictiftcari.  Rigalliusait  :  Sanclificalurobla- 
tio,  cum  p.l  corpiis  Clirisli .  quvd  ubsolule  Sancliim 
dicittir.  Observaviniiis  apud  Terlul.  lib.  de  Orntione. 
Ex  ore  qiio  Ameit  in  Siinctiim  proiuleris.  El  lib.  dc 
Prwscr.  Iiwreiicor.  i\'e  sancium  canibus  juclnret.Postea 
vero  inviiluil  pro  sanctificitione  dici  confecrutioiiern , 
tuUjo  sic  existimante  sacrnndi  vocubiilo  uliquid  signi- 
jicnri  saiictiftcalioiie  prwstanlius.  Qii:ilciius  elemenia 
iii  Eiicli:ii'i$iia  Cliristi  corpus  e^iut  et  dicuiitur,  sscpius 
dixiiiiiis. 

Quiindo  ncc  oblniio  tanclificari  illic  possit.  Rigallius 


Passio  est  enini  Domini.  Illiiis  i^i.[i.ir,iTis.  Luc.  xxii,  C  ait  =  Sentenliw  Cijpriani  Painelius  oppoiiil  senlenliam 


19,1  Ct.  XI,  24,2.^. 

Si  quis  fimpliciler  non  hoc  observiivil.  Rigallius 
."lit,  Sic  infra  sub  linent  Epistola:  dicel :  Quod  siin- 
pliciter  erravimus. 

Secundiis  ejiis  advenlus  appropinquat.  Rigallius  ait : 
Supra  di.tit,  occnsiim  swcuii,  Episl,  lviii. 

Magis  illuniinat.  Noii  per  Miiiihnii  ei  Hyjioplicla- 
riiin  cjiis  iiisotiiiiia,  quod  dixi>sel  Terliilliainis  ;  sed 
per<;iiristi  ei.^^posinioiiiin  iiionit:i  siudiose  oli^ervata. 

Trudittonis  dominicw  veritntein.  Ri-ailiiis  ;iit.  Supra 
dixit,  sacrantenli  veriluteni.  Id  siil.  ipsuiii  qiiod  Oo- 
niinus  docuit  el  fecii. 

EPISTOL.\  LXIV. 

Fido  frnlri.  Pameliiis  ait  ;  Qiio  in  loco  fiierit  riiisco- 
piis  Fidus,  noii  consl:U  ;  verisiiiiiU'  tiimeii  est  fiiisse 
vicinuiii  episcopiilui  Tlierfipii,qui  iii  syiwdo  cogiiominn- 
liir  a  Bulla  :  Yid.  Suffr.ig.  61    coiicilii  cnrthaijiinensis. 

EPISTOLA  LXV. 

Epiclelo.  P.^imeliiis  iiil  :  Fuisse  litinc  episcopum  A.i- 
surilnnum,  terisiiniile  esl ;  quniiduqiiidein  iiulem  insg- 
uodo  sentrntinm  dixit  nlius  Ass'rilnnus  episcopns,  Vic- 
lor  uoiiiiiie,  ilefiincius  viUeitir  Epicietus  aiile  syiiodnin. 
Vid.  Sufjrog.  Caiicil.  Ciirth.  G8. 

Fortunaiiunum  qiioiidnin  npiid  vos  epiicopiini.  P:i- 
meliiis  ail,  Fiieml  qiiidem  Furtuiia  iiiiiiis  illoruin  epi- 
scopus,  sed  quod  Uipsiis  essel,  jnm  episcopiilu  privntns  : 
fuisse  autrm  euin  el  faclioiiis  Noviiliani  ex  se<iiieiilibus 
cunslat.  Diciliir  pro  inlegro  agere  velte :  :ic  si  Ia|isiis 
p(i-t  |iccuile:i;iaiii  ptr.ictain  eoiiiiiMiiiiiiiii  Eiclcsia; 
reddilii^;  ita  iii  iniegniiii  re>tiliitiis  e-^o.l,  aiit  cjiis- 
deiii  legiiiien.  iioslliiiiinii  iiuasi  jnrei  apcs-.eie  liei  ii!l. 
Sedviileiin  Fiirliiicirruii)  lainileiiliaiii  iion  ruisse  emi- 
cessaiii,  iniinii  noii  oxpetilaiii ;  taiituiii  abinit  iii  e^set 
jieracla. 


Auqiistiiii  slaiueiitis,  sacrumcnta  ub  iinpiis  el  sceleratis 
ejiiscopis  sive  pre.sbyteris  niinislrata,  iminoet  baptismatu 
ub  hwieticis  coltnla  valere.  Trnct.  v,  in  Jcn».  et  tib. 
VI,  el  VII,  coiitra  Donatislas,  Quce  res  indigel  disliitc- 
tioiie  fiicli  iii  conlroversiain  deducli.  ISiiiit  hoc  Inco 
Cypriaiius  agil  de  Forltinaliano  quodam  Assurariim 
episcopo,  qiii  per  idotoUitrinm  exciderul  fide,  adeoque 
epis  opalH ,  sncerdoiio ,  EccUsia,  iiec  jam  christianus , 
ned'ira  preshyter  uut  sncerdos,  nediim  episcupus  cense- 
butiir.  Ac  pro  discii)iuia  quw  Cypriiini  lempore  viyebal, 
si  pamileiitiw  tempns  impetras.^iel ,  eo  pernclo,  posl 
salisfaclioiiem  teiiitimam ,  poterai  quidem  recipi  ud 
cOmiiiunicntionem  chrislianant,  niinime  autcm  ad  epis- 
coputiim.  neque  nd  utlius  in  Ecclesin  sacirdotii  grnduni. 
ll!'ddehiitur  Ecclesia  tapso,  nuit  tocus,  iioii  gindut. 
Nnin  tocum  sive  yrndum  perdidernt.  Itnque  ad  pUbeni 
sive  ad  Uiiros  sic  relruhebatiir,  ut  peues  eiini  nutlus 
reinnneret  sitcerdnlii  clturacler,  ncque  pileslns.  In  liu- 
jiiscemodi  aulem  idololutriw  cnusa ,  Cyprinnus  Fortu- 
D  niitianiim  ,  ab  idototnlrn  schisinalicum.  qiii  iion  iiiipe- 
trntn  poenitentia  gruduin  sibi  episcopntem  vindicubnt , 
ac  plebeciitnm  superbeet  conlumaciter  coUeqerut,  obla- 
tioiies  ullns  sive  ornliones  sive  preces  snnctiftcare  negat 
potiiisse.  Quia  acilicet  extra  Ecclesifim  sic  erat,  ut  jani 
non  periinerel  ad  Clirislum  ,  qiiein  idiilis  sucrilirnndo , 
neijavernt  ,  dernserat  chnrnctereni  Clirisii ,  stiperducti 
chiirnctere  Jovis,  aiitichristi.  Ah  eadeni  discipiina  veiiit 
qund  ub  hwreticis  aut  ,i,cliisiiinticis  buDiizntos  ideiii 
Cyprinnus  Bnptisnin  IJirisii  siiscepisse  negiit.  Ait  enitii 
tnles  Sucruinentoriim  miiiistros  exlra  Ecciesiant  niini- 
strnntes ,  nihit  ministrare,  hoc  nimirum  argumento , 
qund  ciiin  Ecctesia  sit  iina,  in  illa  nnn  qiti  nun  sint  iii 
nullii  stiil.  nec  aptitudiiiem  hiibeant  ullnin ,  qua  possint 
«d  i/('i  Hiin  quid  accipere.  quod  nccepliim  coinmunicenl 
uut  coiifermil.  Tutin  dogmnta,  wvo  poiesuitum  swculii- 
riiiin  vexntionibiis  et  miiiistrorum  F.cclesiw  fiictionibus 
afllictissinw,  stabilire  ac  sancirc  visuiit  Cypriano,  cm- 


1079 


OXONIKNSIS  EIHTIOMS 


1080 


fcrisijne  ))«)•  A/riffliii ,  ^'itmidimn  tic  Mnuiitniiiam  A 
coepiscoitiit ,  preshifMii  el  tiiacniiis,  quo  sibi  poinilum 
fiicerenl  fiilei  ('.lirislifiiiic  miitiis  leiiiicem,  uiiiiislrostiuc. 
Iiabticin  inicis  el  miUalit  ccclesinslicw  migis  amanies. 
Hic  ertjo  fiiil  scoinis,  iii  qufin  siiiiclissiini  P/i(ivs  oinnia 
tniic  .Scriiiluraruin  iiiiieiiia  conlorsere.  1'riixiina  tlein 
illi^  lelate,  itt  vel  mcHoies  eilinicos  linbiiii ,  line  esl 
uoinini  C.lirisliino  minus  iiifeslos,  vel  miiiislros  Eccle- 
sia;  sortita  est  mdiores,  laxari  disciplin'!  ctepit ,  pim- 
latimqie  nrqmnenUindi  snbliliias  ticni  siudiosa  nomiiiis 
Catlitiiici.  llaqm  siib  Angnsliiio  placuit  liuinanior  sen- 
tcntin,  qiia'.  lonije  diversain  iib  idololnlris  causain  consli- 
inil  hivreliciiruin  sivc  scltismfuicornm  Num  ub  C.alliolico 
sfnsii  recedenles,  ab  Kcclesia  qtiidein  prwcisi  dictban- 
tiir,  sed  in  et>  lainen  slaln,  iit  si,  facla  pnce,  ad  Callio- 
licam  redireiil ,  qiuisi  postliininii  jnre,  iiumquam 
iibscssissc  fiiigorentnr,  et  sic  prisiinum  reciperenl  in 
licclesia  lociim  :  cujns  Kccli'sice  ciiivil,  neiiipe  Clirislnm 
non  iieiiiiveriiiil,  qncinadmoduin  idololalrw  :  proptereii- 
que  et  bapiisinnla,  quK  in  schismale  minist.rnvernnt,  „ 
110)1  fiebanl  irrita.  Ilinc  igilnr  illa  Augnsitni  :  Concedo  " 
sceleralos  esse  hmrelicos  ;  sed  hieretici  [Inplismn  Chrisli 
dedermv.  El :  Sic  ergo  quos  bnpliznvil  ebiiosns,  qiios 
bapuziuil  homicida,  qiins  baplizavil  aduller,  si  Pnp- 
lismus  Chrisli  ertil,  Christns  bapliznfit.  El :  Quod 
Sacraineniiim  tatn  snncluin  est,  iil  nec  hoinicida  nion- 
slrante  poltuntttr.  Idem  Anguslinus  Epist.  clxvi,  cilat 
in  hanc  senteiitiam  stinm  verbn  Conslanliiii.  Alteiidite, 
iiiqitit.  qiiid  liabeanl  verha  princiins  :  Nam  si  in  eis 
qui  primo  iniliati  sunl,  idcirco  religio  baptismaiis  ju- 
ilicalur  infirma,  qnod  ii  a  quibiis  iiccipilnr,  pectiilores 
puteiitnr;  tolies  renovnri  neeesse  eril  Iraditum  sarra- 
menluin,  qiioiies  inditjnus  fneril  invenliis  collali  Bnp- 
listnatis  tiilininislrattir,  et  fides  noslru  non  ex  nnslrai 
voluntaiis  urbitrio,  netfne  ex  divini  muueris  grwiti,  sed 
ex  nuritis  sacerdolmn  et  clericoruin  quulitale  pendebil. 

ANNO  CCLIV. 

EPIST.  LXVI. 

Q 

'ii/pnfl)iHs  qni  et  Thnscius.  Panieliiis  ail  :  Videtur 
tnitti  cmn  Cretensi  voluisse  cictisare  (.gprianns  :  et 
cwn  Flurentius  nomeii  stium  cuin  pramomine  pi-rr- 
fixisset  ,  idipsmn  fecisscl.  Prienoinen  atitein  istttd 
ipsum  repcrire  esl  in  Actis  p  issionia  ejiis,  et  iipud 
Voiiiiiiiii  illacoMiiiii.  Cn'ili(leiiiii  fiiiileni  Pii|ii;iiiiim 
invidi-isc  Cypriaii»  C;cci'ii  iii)nii'ii ,  (piod  :i  l)(iii:n  iiie- 
111 'ri.c  presliylero,  .t  (iiki  iul  (ideiii  eral  coiiversiis , 
nccepii ;  el  pT  ri)nieiii|)iiiiii  Thascii  ruuli)  s;iliilas>e, 
Hiio  iiiier  geiiiilei  niiscebaiiir. 

Ego  te,  fraler.  Uijallius  ait :  Florenlimn  etsi  jain 
.schiimaiicum.  nihilomiiius  vocat  fratrem,  queinaiimo- 
diiin  0,'tnlus  tlonnlislns  ,  objurgnns  eos  quod  ipsi  Cn- 
iholicos  nolleiil  vocnre  frntres  :  Noliini,  inqiiii,  se  tlici 
fralres  uostros  :  tamen  not  recedere  a  liinore  Dei  non 
pnssumiis,  ipios  htirlnlitr  Spiiiliis  snnclus  per  Estiinm 
Proiilirlnin  dicein  :  Vos  qui  liinelis  nomen  Doniini , 
nuilite  uoinen  Dotnini :  lli  qui  vos  odio  hnbenl  et 
execranlur,  et  nulunt  se  dici  fratres  noslros,  vos  liimen 
ilicite  cis :  Fralres  nosiri  estis.  Sunt  iijiiiir  sine  diibio  D 
fialres.  qnnmvis  non  boiii.  Noinen  fralcrnitans  nec 
intetveniente  pcccnto  depoitiltir. 

Mnrlijrii  ttii  dignilns.  Iligaliiiis  ait  :  Ante  schisma 
etimmunictibnt  Florcniius  cmn  Cgprinno,  el  in  perse- 
rulione  qtiiilem  nd  siiminnm  mnrliirii  subiimilntem  pro- 
vecins  fuerut,  in.iuil  Cgiirinniis  iiifra. 

Indigni  et  iiiccsli.  iii;^aUiiis  ail  :  llccc  verba  salis 
indicaiit  qnnlin  Floreniius  in  (Ajpriiinum  opprobria 
fuderal,  infanda  et  turpia,  atque  cliam  genlilibus  exe- 
crnnda. 

In  prn-dicnlionibns  riostris.  Rigalliiis  nil :  Cnm  de 
uobis  nliqiiid  ipsi  prwdicnmus  iic  liicimus,  aliiis  sil 
pradiciitnr ,  alius  teslis  Non  idem  sil  pnvdiciitor  et 
leslis.  O^Ziti  saur'J» /Mtt^ru^iiv  iJoTiffToc. 

Tcstiinoninm  nieuin  nm  esl  verum.  Rigiiliiiis  ail  : 
Non  esl  leijiiinmm.  neqiie  jusluin.  Iloralius,  Metiri  se 
qnemqHe  suo  niodulo  iic  pede  vernm  est. 


Sicinsilis  in  sacerdolem.Vtii  jinc  S.  lexliH  peiio- 
clie  el  vocis  incitas  iDlalioiie.  s;i'piiis  aeliiiii.  Porro 
nlisiTvaviiiiiis  soleiiine  essc  Cypriano  STipliiMrnm 
leslinioiiii,  lanupiani  ex  ariiia"n;eiiiari<i,  gloiiieralini 
deproiiiere.  Vid.  i|ii:e  dicla  E|i.  iii,  el  lix. 

Episcopi  Cliii^tiaiwriim.  Iiigallius  :iii  :  Snpra  Epjst. 
i.ix,  iU.vil,  applicalo  etatljwico  episcopatus  sui  noinine. 
h.tqne  proscriptus,  quia  ei>iscopus.  Propler  hoc  tan- 
liitn,  non  propierea  qnod  episcopus  Cinihngiuis ;  sed 
qiiia  (.hrislianoruin  episcopns. 

Sec  hwc  jaclo,  sed  dolens  profero.  Uigalliiis  ail  : 
F.pisl.  u\  :  Dico  enim  provocntiis  ,  dico  dolens,  dico 
comimlsus,  elc. 

Novus  credeiiiitim  popiilits.  Ellinici  ad  fidem  con- 
versi  (|iiiliii-  Baiilismiis  noii  coiicedeiialur  «vsu  ■/Mf/ri! 
i-ziTy.Wou,  referci.lc  Ignaiio. 

Apes  habfut  regem.  liigalliiis  ail  :  Idem.  lib.  de 
Idololttl.  Rcx  iinns  est  apibiis .  et  dux  niiits  in  greqibus, 
el  in  ttrmenlis  reclor  umis.  Tales  argitim  iraclnri  sol.nt 
iu  scholis,  el  de  orlijqomelra  duce  agminis  ciijiisqite 
cotitrnicmn,  el  dc  griiibus.  Nam  el  ducem  etigunl 
que.n  seqnantw,  qitique  ereclo  collo  provideal,  ct  cw- 
lera  hujiisinodi.  Ex  qiiibns  hoc  colligiiur,  sinquiis  at- 
veis,  singulis  gretjibus ,  singntis  armenlis,  aiiminibus 
singulis  retjem,  ilucem,  reclorein  esse  suitm,  wctimcni- 
cum  unlluiu. 

Lairones  nmncipi.  Rig^illiiis  ail  :  A  qiio  snnl  cou- 
ditcii  ad  facinus  uiniuoil.  Mancipem  vocal  fnclionis 
magislruni. 

Ad  conspeclum  Dci.  Ex  marlyrii  praerogaiiva  ,  de 
qiia  n  ilii  dicliini. 

Cum  de  meilio  recederent.  Rigaliiiis  ail  :  Synodo 
soluia,  posl  imposilam  vtihi  manmn  recedenlcs.  Sed 
siijnidein  p;ix  in  Ecclesi;i  vi;^iiii  (|iio  teiiipore  Cy- 
prianus  ;id  episcopaliim  promovcliatiir;  potius  li;ic 
intellii,'!  dcbcnt  de  persecuiioiie  l)i'ci;iiia. 

Confessores  quwstionati.  RigalliiH  ait :  A  qutfslione. 
Sic  Luciauus  mnrlijr  Epist.  xxi,  dixit  :  Pttulum  n 
qnivslione.  Observandum  liic  confessores  dici  pii- 
nium  qiiwsiionatos ,  deiiide  torlos.  Eleniin  ,  cogni- 
lione  ilala,  habetur  qua'stio  primum ,  dein  lorinenta 
adhibentur. 

Episcovum  in  Ecclesia  esse,  el  Ecclesinm  in  epis- 
copo.  .Ad  uniiaiem  Ecclesi;e  oiiinino  ficit.  iit  cpis- 
copiis  iiec  per  liajresin  ik^c  idololairiain  sit  l:i|)Siis, 
aiit  ol)  ;iliani  iioxain  coniniuiiionis  jine  cmIusus? 
Ei  nt  plelis  pariier  episcopo  sno;iilli  ■'re;il,  siipiidem 
qui  cmn  episcopo  noii  esl,  uiiipie  i»  Eeclesin  non  est, 
nec  cuin  Christo.  Qii:e  (piidein  ab  Ignalio  Osofipu  vi- 
deniur  desnmpla. 

Pnro  ntqiif  iinmticiilnto  ore  sacrificia  indesineiUer 
olfero.  Rigallius  ail :  Preces  de  corde  siiicero,  de  coiis- 
cientia  pura  et  casla. 

Memini  eiiim  quid  jiim  milti  sil  ostensum.  Rig:)lliiH 
ait  :  llic  tliam  uliiitr  ostensionibns  et  visionibus  ,  telo 
nd  eoiitercndos  ndversarios,  in  mniin  prwserniii  Cy- 
priani,  viri  oplimi  alqiic  divini .  vnlfinissimo  :  aints 
viino  ac  fiilili.  Nnm  et  cnllidus  rlietor,  el  sopliista  vii- 
fer ,  hujusmoih  visn  ad  causam  suam  apposiiissiina 
poieril  coinminisci,  el  fnltere  iticnuloset  simpticfs.  Sed 
siipiiileni  rumoiiliiis  titlcni  adliiliendain  credideriit 
Pnpninus,  ;ei|nuin  es:  ul  Cypriano  somniis  credenli 
noii  irascereiiir. 

/'-(  somnintor  poslea.  Respicil  verba  insnllanlium 
fialrum,  tuiic  appnrebil  quid  illi  prosint  somiiia  siia. 

In  die  judicii  iinle  Iribmial  Cjliristi  ulneque  recita- 
bnntiir.  Ex  Plaloiiis  seiilcnlia ,  niagnns  anniis  oliiii 
iii  lerrarnin  oi  be  gesla  reslitiicl :  sed  revera  ilies 
Domiiii  maiinns  et  manifeslus,  \ri.  ii,  20,  oiiiiiiam 
rciro  ficioriiin  KTozKTijTanv  rep()rl:il)it,  Aci.iii,  21. 
Idco  :id  exainci)  lani  disiiicliiin  ,  iiiillc  aiinos  rc(piiii 
credidcrniit  pliiriini  viii  eruiliii.  Sed  iitciinii|ue 
de  lerlione  filerarnin  islarnm  res  cicideril ,  cer- 
lissiiiium  cst  nlrainm>{uc  raiiiinom  rcdilend:iiii  ;  si- 
qiiidcm  tte  omni  vcrbo  oiioso,  id  dixeril  Doiiiiiius, 
Maii.  XII,  5G. 


1081 


SELECTyE  IN  CYPRIAMIJM  N017E. 


iOS2 


AN.N.    CCLVI. 

EnSTOr.A  LXXXVI. 

?iewesiano.  Ilornni  «imniipn)  opiscoporiim  Nnnii- 
finriuii  noiniuii,  in  synndo  (Inrtliniiiiii^ii^ii  coiiip;irenl. 
NcniosiLiniis  a  Tliiiliiini-;  diciiiir  SiifTrnp;.  5.  I'"i;lix  a 
Bagiii  hnhetiir  SnlT.  12;  Ali  AiiinociiiM  SiifT.  35;  Alii 
qiiiilcin  ilii  siinl  Fcliccs,  scfl  qiii  m\  I!y7accn;im  pcr- 
lincliant,  qni  iion  siiiil  iinins  Inci.  Lncins  niernora- 
liir  SnfT.  7,  ncc  nonol  ,  iitriqno  Niiniiilii' ;  alii  islins 
nnmini-i  iid  Zcnsitanani  pprlinciit.  Liitciis  nccnrrit 
Siiff.  82  ;  Pnlianiiin  halieiinis  SnlT.  15;  qiii  a  Milci) 
dieiliir,  Snir.  78.  Viclnrcin  ab  Oclavo  Niiiiiid:iiii  cx- 
Iiilicl  :  altcr  a  Gcr  non  vidcliir  liniiis  loci.  Jidcr  a 
Midila  occiirrit  Siiff.  4!).  Daiivns  deniiim  a  Bidis  mc- 
moratiir  Sii/r.  1,').  De  Ncmcsi.ino  solo  diiliiiari  pnierit 
iiiiiii  Niiniidi  fiieril,  an  Manrns  ;  iiisi  qnml  Tnhiiina 
occiirrai  in  Nnmidia  non  miniis  qiiam  iii  Mnnriiania  ; 
iit  ex  colhiiiono  Cartlinjiiiiiensi  ajiparct,  cl  Notifia 
Inip.  ct  qiiidem  eiSi/ic  Ptolnni.  iiiic  refercnda  vide- 
tiir;  licei  a'iier  in  nmis  ad  concil.  ('arili.  statneriin. 
Privdicios  cpiscnpos  ad  ircs  fndinas  scoisiiii  dainiia- 
Ins  (iiisse,  ex  Iriplici  enriim  lespoiiso  apiiarcl  ;  licct 
qiindnam  sit  Signoiisc  MclalUim  F,pi-t.  lxxviii  nie- 
niniMiiim^  iion  convcnial.  Liltri  nnmeii  in  rcspnnsis 
desidcratnr;  niide  cnniiccre  licchit,  illiim  e  mcdlo 
execssisse. 

Prwfimti  loci  Imvini  cocrcercnl.  Bigaltins  ai( ,  Ita- 
qite  Hpisiola  iv,  et  i.xxxi,  excusal  se  ob  loci  condilio- 
nem;  qnem  scilicel  jn-tvfitiiti  lermini  coerccbnnl. 

1'hecranda  nobis  isln  res  non  esl.  Biijalliiis  ait , 
Adeo  nobis  execrandn  non  esl ,  nt  pro  snlnlis  cclerno! 
sncrttmenlo  nccipi  debeat. 

Ch/h.s  esl  spes  omitis  in  litpio.  Uisaltiiis  ait ,  Hoc 
esl,  in  Cltristo ,  qui  pro  pecculoribus  pcpeiidit  in  liqno. 
Sic  Pnulus  glorialur  in  cruce,  lioc  esl ,  in  Domino  cru- 
cifixn. 

Sncranienlitm  salnlis  nortrce.  Rifraltiiis  ait,  Eo  sensu 
oninia  quw  CJtrislus  qessit  in  cariie ,  !:acramenla  sitnl 
iioslra'  snhttis. 

Locaque  qitm  anritm.  Mininie  ncce-se  cst  ni  ad  anri 
vcl  nrgciili  fndinas  damnali  csscnt  conlessnres ;  snfli- 
cil,  (pind  cx  islis  tcrra'  viscerilins  illa  inalnriim  irri- 
laiiicnla  folennt  effodi.  Ccrie  Pliiiiiis  aii.  lih.  iv. 
Niiinidinin  niilliiis  rci  praner  mnrmoris  Ntttnidici,  fe- 
ritritntque  proiientn  insiqnem. 

Transversnriis.  Bigaltiiis  ait,  Transrersnrindicitqua; 
iy.nUyUu  cohibenl  alqne  impcdiunl.  Vilritvins  lib.  vni. 
cap  {\,el\.  cnp.  \\.  Caiena- ,  aniuilis  cx  qnihiis 
consiaiil,  ad  niolnm  omneni  se  ncconiiiindnnl ;  Iraiis- 
vorsitria  .intcin  fcirnmcnla  cnmpeililius  intcrposita, 
niiincllariim  inslar  inrqiicnl. 

Srmilonsi  cap-lis  capiUtts.  bnrrescil.  Rigajtius  ail, 
Dcforntilate  fun  Itorrorein  infcrl  specianiibus.  Epist. 
seqq.  semitnnsis  cnpilis  cap'-ll  ilitrntn  adwqnnsii.  Uorn- 
lius,  Cnrlnlns  inaiquali  lonsore  ctpillos.  Ita  ad  rcinos 
daninali  radiiiilnr,  iil  .si  fiiga  elahi  qiiserunt,  possint 
ditmosci  ctrelralii. 

Ei.ciillas  non  dalur  offerendi.  Mailvrihin  in  Occiana 
peiseciilionc  iilenniqMo  diiriler  liahitis  hencriciiiiii 
lioc  iinn  dcnciraliiiii.  Vid.  Fp.  iv. 

Pnvmedilari  cxcnsitre  Trp^ii.eXsrv.i  i.mioyrfifiim  De 
hac  versioni-  nlihi  aciiini. 

Sexnqennriitm  fruclum.  De  cenlenario  niartyriim  , 
scx:!gcii;irio  virgiiiiiin  proventii,  in  lih.  dc  'ihtbitu 
Virqin.  aclutn. 

ytnre  nd  proniissntn  Dei  prmminni.  Ilnic  slaliii  op- 
loniliir  in  lih,  do  Inpsis,  nii  veninm  slare.  Pnrro  s:c- 
piiis  ohscrv:\vinins,  cx  vcicris  Ecclcsiit  scniciilia , 
mailyres  piTuli^iri  jirivilcgio,  nnn  cxpeciatn  d  o  jii- 
dicii  coii.siiiiini;ir'.  Umle  infrn  dicit,  pnraios  otnnes 
itd  iV.vinam  et  ccelestem  gloriatn  :  iiiinirum  ad  inar- 
lyriiiiii. 

Ilas  ntunili  lcnebrns.  Oiioe  foitassis  siih  ilio  el  riiii- 
lanio  snlc:  graviores  iis,  qiias  ad  inetalla  damnali, 
cl  i;iira  leriM!  viscera  defossi,  sciiliiiiit. 


A  Contrn  liwrelicorum  iiijutins.  Iii  caiisa  Baplismi  lia;- 
reiicoriim  ,  cum  Cypriano  in  concilin  sielisse  lios 
Numidas,  supra  observatuin  est. 

AMiN.    CCLVII. 

EPISTOLA  LXXYU. 

yanamenla  occnlta  nitdare.  Bigaltiiis  ait ,  Sacra- 
rum  Scripluraruin  nrcnita,  niijslerin,  dilficullales,seiisus 
abditns  :  incerta  el  occitlla  sapienlin:  dtviitw. 

Ad  creditlilalcin  accedere.  Bigaitius  ait,  Ad  fidem 
Cliristiannm. 

Allernlrnm  adjnlores.  Bi;,'alliiis  ait ,  Invicem  aller 
alterulritni  adjitvantes.  Supra,  Epist.  i.xiv,  alterutrum 
ad  se  venienles. 

EPISTOLA  LXXVIII. 


Secundnm  lalitudinem  ejus,  Rignltiiis  ait,  Lnlilndi- 
_  nein  pccloris  dicit  de  pcclure  viri  sitncii,  quod  esse  solel 
"  in  Dci  Inndcs  cl  boiias  operitliones  foxiinduin  e.t  niaqni- 
ficum. 

AccepiniHs  id  quod  n  Quirino  el  a  le  ipso  misisli  sa- 
eri/icium.  l)o  qiin   mcc.lio  liabeliir  iii  supcriorc  Epi- 
stnla,  et  fnrtasse  iii  lihris  Qiiiriiio  iiiscriptis. 
Opere  mnndo.  Crcaliira   scii   aniinali  miindo.  Pro 

irivTMV  Tcjv  xrvjvijv,  le^issi^  villetur,  0.-710  Tri.yr,;  /tiVjw;. 

Itii  el  in  vestrnm  respiciat.  Rig:illius  ait,  Epist.  seq. 
Et  eril  in  lempore  respectus  illorum. 

EPISTOLA  I  XXIX. 

Accepinitts  oblalionis  nomine  quanlilalem.  Rigaltiiis 
ait  :  Pccnniai  sutnmnm  qunm  de  suo  qitisque  conluleral: 
vel  quam  de  prupria  sua  quantitate  Cyprianus  submise- 
ral.  Observavintns  nd  prared.  Epislolas. 

Felix  scripsi.  Il;i'c  lectio  oniiiiiio  admitlenda  vidc- 
liir;  nam  ut  Fdix  qui  priiiiiis  iii  EpitoliK  fronte 
cninparel,  oinnino  in  cjiisdeni  calcc  practercaliir,  ab 
r  Hsii  comnmni  alieiinm  est.  Qiiinimo  iit  nienlio  reli- 
qiioriim  (icrei,  qiii  ant  subsciipseranl  aiit  lcgeranl  : 
illo  (pii  scripscrat  ninisso,  niiniine  accoinmndum  vi- 
dciur.  Quis  sil  Eiilychianus  qiieni  Poli;inus  episcopus 
Dnniiimm  appcllcl  noii  prnmpliim  est  cniijicore.  Snlu- 
tationis  foriiiiila  saiis  usitata  est  iit  quis  dominus  fra- 
ter  dicaiur.  Vid.  Ep.  lxxvii,  ctalibi. 

EPISTOLA  LXXX. 

Sub  ktu  agonis.  Rignllius  ait  :  Epistola  seqnenli 
diccl,  Sitb  illo  cintfessionis  niomenlo. 

Rescripsisse  Vnlerinnutn  ad  senaliim.  Mirahilis  Ii.tc 
reriiiii  iiinlilio  non  vidolnr  silciilio  pnctercniiila.  Ilic 
e«tillc  V;ilcri;iiiiis  Inip.  de  qnn  Trcbelliiis  Pollio  re- 
fert  :  l\'ubilis  qenere,  paue  Valerio.  censnr  ititten,  et 
per  niqnilittuiiivmnes  qrndits  suis  lcinporibus  itd  mnxi- 
inuni  in  tcrris  culmen  ascendcns.  atjus  per  annos  70, 
viln  laudaliilis  in  eam  consccnderat  yloriam,  nl  posl 
omncs  lionores  et  mnqistrnttis  insigniter  qeslos,  inipera- 
])  lor  fierel  ;  non,  ut  sulct,  Inntulttitirio  popiili  concursii, 
iioii  mililum  slrcpilu,  scd  jttre  nieritorum  el  quiisi  lo- 
tius  orbis  nna  scutentia.  Deniqne  si  ditla  esscl  omnibits 
potcslus  proinendi  arbitrii  qitetn  imperaloretn  vcllcnl, 
aller  non  e.-iset  cleclus.  Et  ul  sciatur  qitanla  vis  iit  Va- 
leriano  mcritnrnin  fnerit  publicorum,  pnnntn  senalns- 
consnlUt,  quibusnniinndverlantoinncs,  qiiid  de  illo  sent- 
per  nmpHssitnus  ardo  judicavcrit.  Duobtts  Deciis  Coss. 
VI.  Cnl.  ISovcnib.  dic,  cum  ob  inipcratorins  lillerns  iii 
wde  Cnstoruni  sennltts  liuberetitr,  irelnrque  per  seiilcn- 
tias  sinqulornm  cui  deberel  censttra  dcferri  (ntim  id  Decii 
posuernttl  iu  seitnins  amplissimi  polcslitle),  ubi  primuni 
prwlor cdi.vit :  Quid  vcbisvidctur,  P.  C.,  dercnsore  de- 
liqcndo?  ulqne  enm  iiiti  ernt  princeps  tiinc  sfttatns  sen- 
tetitiatn  roqassei,  ubscnlc  Vnlcrinno  ( nain  ille  in  pro- 
ciiicln  siio  cuin  Decio  itqebal)  :  oiitnes  itiia  voccdixcrunl, 
inlerruplo  niorc  dicendw  sententiw,  Vulctiani  vita 
censnraest.  llle  de  omnibus  judiccl   qiti    csl   onmibus 


1083 


OXOMENSIS  EDITIONIS 


um 


mpllor.  Ille  de  temli  jiidifel  qiti  imllum  luibet  criinen.  A  Ims    i6f>   nddi  solont,  anciirrem  ali(|iicm  iiiarlyrolo- 

.       -      .        ■    ;•, -I.:-:        gji  <  viilgal  is  (iilc  digni(ir<'lii  ilfsl  lci"!  »1. 

Piwfecti  iii  Urbe.  Crrfecli  iii  his  inimiis  enil  illieila 
ciillegi^i  coeicere;  seil  lioc  iiiiinine  u  Cy|iri:iiio  oiii- 
nes  ulii  niagisirauis  videnuir  iiitrlllgi. 

EP1ST0L.\  LXXXI. 

Frumentnrot  esse  luissos  qni  me  IJiicam  perducerenl. 
\n  ilineie  ad  lllicain  pr"C'<iisiil  siilmiisil  rrnmniiarios 
giios  ijiii  aii|irehciiili'riMii  liypiiamiin  :  idem  rciliix  ad 
Canli  giiicin  siiainriim  0|>ei"i  iiiuliinm.  Uiiii|iii>  ad 
rr.ilia  maiiilula  iiiinisiri  opiioiliini.  Uiidc,  jiaci;  Ri- 
giiliii  salis  coiisisliiiit '|ii:i'  liicei  in  Actis  le^iiiiinr.  Ri- 
galliiis  ail,  Viin  (.'(//«iui/i  </n(i'  jerUir  ab  ejiis  diacoiio 
funiio  perscripta.  rhetoricce  dicliniiis  iiraliiim  aiagit 
quiim  jiarniiioiiis  liisluiirw  dilifientiain  i>riif'-rt.  Adeo, 
de  yes'lissaiictissi'iii  viri,  qiiee  suni  iiisius  r.pislolis  cum- 
fireliensi.  iiiliil  atliiuiit  :  ac  iie  isliid  quideii  nii  nm>ty- 
riain  iiertinens  ;  quod  cum  rescisset  se  ab  frunienlunis 

^    ,  ,  .^.._ requiri,  periluceiidnnique  Ulicain,  taiitisiier  lahierii,  ne 

Eiclcsiaiil  sc  ciiiiverlil  ;  1>  r-ici)  lii:llii  iinpicaltis,  el  B  snis    artli  qiniensibus  cripereiur,  quoruin  in  oculis  mar- 


Itle  de  viia noslra  sciiteiitiam  ferat,  cui  niliil  \ioiesl  objici. 
Valerhiuiis  a  primn  pueriiin  censor  fuit.  V,ileriauiis  in 
totuvilasm  \i>itcensor.  Pnidens  teiiulor,  mi)deslussena- 
tor,  qraris  seiiator.  Anic  is  lionornni,  iniinicus  tijrnn- 
noriiiii.  Iiostis  criiniiium.  Iinslis  viiiorum  IIhiic  censo- 
reiii  oiiincs  arcipnnnt,  liuiic  imitaii  omnes  voluniiis. 
Priinus  qenere,  nobiUs  .uiiigniiie  enieiidatus  rila,  doclrina 
clniui.  nioribus  siiifiulnris.  ixeinpluni  antiijiiitalis.  Qiiic 
CHin  esseiit  sa'piiis  dicia,  addiileruiit,  ninnes  :  alque  ila 
discessiim  est.  .Acccilil  ad  laiiili-m  vin  liujiis.  i|n(id 
Cliri-liaiiis  impense  l'iiveiel,  ila  ul,  rcicri  iiti'  Diniiy-io 
Ale\ail'li':nil,  ^tio;  ««<  fi)iifp'j>j  npit  tvj;  }.if)p-'itijc  nO 
Osiu.  ov^i  yxp  et/)&f  Ti;  oyTW  -i^v  nco  aLvroZ  ^as-iXiuv  s'j<ii- 
•j<Ui  /.a.1  oi|twc  ^p^i  rtuTOiAf  oisr^.Oyi  ',  &u5    ot    '/s-/fJhT'c  ot-ot 

paLV^li/  •/BtTTllfJ.t  •yET^O  hvi  W5  ^/S:VO(  ^'llUtOTV.rA  i'J  V-p/ft  Xftl 
•Xp97ftXi7TKT!X.    V'/yi^6i     ^V    ctUTOUf    5CaoV;/0//iVlf '    KUi   7t«c  i 

oixOf  d.vrou  OscriSuj  :zi:zXi  fyjiTAt.  KKi  r.v  i/t)t^-fj7itt  6'oD.  Scd 
pusl  li  cc  iiinnia,  cinisiliis  .Maiiiaiii  iinpii  liomiiiis  et 
iii.igi   iii  tiaiisver-uin  aclus,  cmii   ::d    (i|>piigiiand 


al)  illo  ipso  .Maciiaiio,  cimsilioriim  ailversiis  Eccle- 
siain  aiiciore,  proililiis  ;  iii  Uirlian  lioslis  polot  iteiii 
venil,  il)i(|iie  misKiTinia  ii  serviciis  serviliil"iii  , 
(jnamdiii  vixil,  scalielli  vicciii  gessil :  ali  impolcnie 
viciore  calcaius  ;  ciii  iiicurvaio  d  irso,  ci  iii  cervlce 
ejns  pcde  piisilo,  is  c(|uiim  ciinsoensiiriis  sc  lev.ibat : 
iioc  inlercessio  regmn  qiii  Rcrsie  assistcliaiil;  nec 
metiis  poinili  Komani,  el  lilioriiiii  Valcriani,  (|ui  in 
iinpcii  isiiccedeliant,  ((iiidi|iiain  profuere;  imino  pror- 
sus  innllns  periissel.  iiisi  Odeiialus  Palmyreiiiis,  cnl- 
lecio  exercilu  ferocipnlis  hiirbari  impetiim  Ircgi^set ; 
cl  insnper  raiiiiliii-  Marciiiiii  iniser.is  reliipiias,  (jui 
ab  .Aiirelio  Cicsiis.  slirpiiiis  ilclevis-ct. 

In  coniinenii  aiiimadeerianlur.  Rigiltiiis  ail  :  Ali- 
qnando  dies  negandi,  luic  est  Cliristo  renniitiandi, 
prwstituebatur ;  nt  lib.  de  Lapsis,  cuin  dies  negantibus 
pnestitulus  excessit. 

In  Cwsarianas  possessiones  descripli.  Lectio  coilicis 


tyrium  facere  exoplnrel,  ul  qiiai  pro  Cliristi  noinine  per- 
jerenda  sernionibiis  et  scriptis  docurnl,  etiain  e.reiiiplo 
suo  inwieiis  conjirmaret.  Latuil  igiliir  in  secessn  nbilito. 
Sic  eiiiin  nit  ipse  liac  Hpistoln.  Sed  iibi  secessuin  liabue- 
rit,  nun  dicil :  Certe  priideiiter.  Neque  eniiii  tiitnm  illi 
luiic  fuisset.  Al  pnsl  obitum  ationem,  Pontius  diactiuus, 
quieliiin  in  cxiiio  cunies  el  fnmiliaris  illi  fnit,  vitnm 
episcopi  siii  cvin  Iraderel  pisleris,  qiiis  lioe  eum  piitel 
tnm  jejiine  laiiujiie  exiliter  prcesiitisse,  iit  queni  in  locuin 
de  cunsitiu  charissiinornm  secesseri  ,  non  iiidicarit:  immo 
lotnin  liujusce  secessus  liisiorinm  prmteriniserit  ?  Naiii 
qitod  exstlasse  Cnriibin,  eo  qiii  citcumfertiir  Pontii  tiac- 
tniH  leyiiiius,  nihil  ad  istu  n,  de  qno  hic  aiiitur,  secei^sum 
p.:rtinet.  Nec  laluisse  frunieiitntarius  diieiidus  esl,  qui 
eu,  quo  e.tsulalnm  ire  jussiis  esl,  inigriuit.  Cwierum,  si 
qnis  in  eo  de  viln  Cijpriani  uimseulo  scrii  turis  1'idein 
aul  diligeiitiam  desideret,  eodem  ipsum  desiderio  tangi 
uecessi!  est  circa  passionis  iicla  quw  Liizi'is  e.l  Murellius 


Veroiieiisis  ijii;c  li  ilict,  el  scripti;  niiinndiic  t  ad  magis  p  edideriint.  Ilniic  eniin  Cyprinni  de  liortis  suis  secessum 

— '■    -  -....:   L'..-.-  .,.   -..  :....:.  f         . :       „y„  ^xliibenl  :  hoc  lanlnni,  ab  exsiliu  reversiini  in  lior- 

tos.  exiiide  accenilnm  perduciuinque  ad  procunmlein. 
Sed  neque  Augitslinus  frumeiitnriorum  meminit,  innrni- 
rologiii  qneednm  aciis  illisconsiniilia  secutu.i.  Nam  iiiier 
diios  appiirilores  iid  passiunem  curru  poriatnm  fuisse 
tradidit  :  acta,  r,  niisc  ad  nmrnjrem  principes  diios, 
slraturem  offi^ii  el  equistralorein.  Qnw  sane  leinporis  il- 
iins  scri{ituriim  ignuranlinin  sive  negligentinm  produnt, 
Longe  nberrnvil  a  scopo,  qni  per  iiieinpliornni  frumenla- 
rius  hic  dici  snsiiiciinr,  lictores  ipsos  qui  Christiaiws 
ud  supplicia  rapereni,  qiinsi  fruiiienlariorum  niure  fru- 
menla  Dominica  in  hurrenm  boininicum  cunderenl. 
Quam  conjecluram  eo  inagis  rideat  iiuispiam,  quando 
sit  recta  inlerprelaiio,  satis  npertn  el  facilis  ;  nec  erat 
mnguw  lucubr.itionis  upcrn.  pervidere,  non  alios  hic  a 
Cypriano  frumentnrios  inielliai,  quiim  id  genus  liomi- 
lium  qui  mitilnribiis  officiis  aiinumernti,specie  frinnenlo- 
rnm  per  vnrias  provincias  conquirendoruni,  ausculla- 
baiit  explorubanique  si  quid  i^dversus  Cwsaris  anl  po- 
D  puli  liomnni  mujestalem  turbnrelur,  nwlilionuin  liirba- 


l^nibiiain,  ascripii.  Saiis  iioimii  est  ex  iiiris  C;esarei 
scri;>tiiribus  qualem  servirent  seiviiuieni  ascripii- 
lii  gleliic. 

I  dferiniiMS  iiiipmifor  oralioni  suw.  Risaliius  ait  : 
Orntiunem  liic  vocnl,  qitod  supru  re-,crip.>isse  Cwsnrem 
dixit.  Cwlerum  imiierator  nrnimne  in  senalu  liabita 
nuctor  erat  sennlui  eeniendi.  auod  tum  e  reinibiica  esse 
videbalur  Ejnsnodiesl  illn  .intunini  de  Doiial  onibHs 
inter  virum  et  iixorem  oralio,  qiue  ab  Ulpianu  leferliir. 
Qii.ccuniipie  ciim  oiacnli  pner'  galiva,  iii  sciiani  olini 
ab  iiiipcr.iloriliu^  eraal  propi.sila,  t:iiiii|iiam  iei|>ii- 
blica;  iii  commoduin  cessnr.i,  Oraiiones  di  ebiiiliir: 
iinle  oiiiiiesconsiiuiiiiiiies  iiiscripla!  ail  sciiiidin,  ora- 
tioiies  principiim  diceliaiitur.  Iia  lege  Tlicod 'sii  el 
Valeiili-  ad  Sciialnm  iliiaiiir  :  llac  orat.one  siincimns, 
ut  pnter  etiani  infanlibns  fii.is  successionem,  sive  ille, 
miilrc  ejits  morienle,  adeuiidie  hwreditnlis^;  vel  peleiidue 
bouorum  possessiunis  fuerit  ex'cuuis  uffii\iiin,  sive  ista 
neglexeril,  morieiili  filio  infanli,  in  quntibet  wiute  siiie 
ambignitnie  iuccedat. 

In  Cicmeteiio.  Arci  niinirmn  iibi  chmi  plelic  tliri- 
siiiiua  ail  cullimi  Dei  solemnem  cojiveiieiat,  im|icra- 
loie  Valeriaiio  iici|iiici|ii;iin  vitantc,  undc  in  lernir.m 
inajorem  ii>(uliiM>iluiii,  ibi  Iimu  iii  illuiii  ai  imailver- 
lelialur.  .Mariynilogiiini  ;>>in.  i'lu»i  incflemclciio  Cal- 
lisli  iiassiim  refeit,  iiliieiinn  Coniclii  martyiinm  iiie- 
inorabatur.  nec  nmi  B.  Cyiniaiii ;  qiind  ilco  faclmn 
diciliir  ne  snncii  prwsules  qni  lempore  Deciniiw  per- 
seculionis,  vitw  snnclimunin,  aniini  rnbore,  cl  freqneii- 
libus  epitlolit  lUter  se  eonjniicli,  ac  codein  die  corunali 
faeraul,  m  loco  eliam  venerntionis  disjitngerentur. 
Verb;i  ref(Mo  Frantisti  Mari;e  Florenliiiii,  iii  iiutis  ad 
Martyrolog.  lioin. 

Kl  cmn  endein  Quartum.  Presbyler  liic  videlnr,  aut 
immiiiis  iiliciij  is,  siqiiid"m  mill<i  cuni  addiianieiito 
de>iiii.it  ir.  Quii'  de  F.lici,  .\gapuli>,  Donaliano,  Faiis- 
lino,  PraHCKtalo,  Laureiiiio,  Epoliio,  Afra,  el  Militi- 


rumqae  auciores  com\irehendebnnt.  et  quo  jussi  erant 
perducebnnl,  aitl  etiam  iltico  necabant.  Esl  ((icciii  apud 
F.usebiiim  llisl.  lib.  vi.  Diunysii  Kpiscupi  Alexandrini 
Ejiistoln,  scribeiitis  nd  Geriwinuin  qnenidam  in  liwe  ver- 
ba  :  lnSfio!,  is  fuit  prwfectns  sub  Decio  fpaufAETi.-to)) 
fit'/jti/j'v  s't(  x.ia.i;y.Tr,<rtj  fjmu.Ac  pterisque  locis  npiid  Spnr- 
li.inHni,  Lampridiuin  el  Capitulinum  repeiire  esl  per 
frnmenlarius  rignilicari ,  specutatores  ,  «yye/ia^ofiojs, 
izOTZTt.pdif,  ct6:cT*c,  ips:>vfiT/(  n.^T!/7/.tnz'-v(.  I L.que  Adria- 
iius  Cws.  sic  eral  curiosns,  noii  soliim  duiiius  suw,  sed 
elinm  amicorum  ,  ila  ut  per  frnmentnrios  occultn  oninia 
explnrnret  :  nec  udverierent  amici,  sciri  ab  imperalore 
sitain  vitain,  prinsqnnm  ipse  hoc  impernlor  oslenderel. 
Clnrum  est  illud  Capilolini  de  ilaxiiiiuiu  :  scripum  est 
nd  oinnes  prorincias,  mtssis  frunientnriis,  jnssninque  nt 
quicumiineMnximiniini  juiiisset,  is  liostinm  numero  dn- 
ceretitr.  Ilieromjiniis  in  .\bdinm  cap.  i.  Eos  enim  qitos 


108.- 


SELECT.*;  IN  C.YPUIANDM  mTJh]. 


mc 


iiuiic  (igcnles  in  rebiis,  vel  veredarios  appetlnnt,  veleres  \  tradil  Auguslinus,  loco  jam  cilalo.  Et  in  veleribus  Ac- 


[rumeiilarios  nominnbin!.  Videamur  quw  ad  Tertulliu- 
uum  de  euriosis  beiifficiiiriis. 

MiitiUibiliir  honor.  Iloiiiifi  cranl  Ecclesiis  suis  inar- 
lyrcs,  paiiler  el  ipsi  ;ib  lisilem  lnTioiimdi.  Scd  pro  lio- 
iiiiiiiiiii  ini^eiiio,  i|uiliiis  niiiil  iiicdiocrc  |iUicei,  olise- 
qiiMiiii  lacile  iii  culuiiii  ir:iii>il):it ;  :iileo  iii  aiiiiiise  siib 
allaii  jacciit'^,  altiirihiis  p:issiiii  ailiiKivi-reiiiur  ei  An- 
gcli  l'.ccle:i  iriiiii  iiiariyri<i  101011:111,  civii,iliim  suariiin 
tiite  arcs  .Vngili  dcinccps  sii.t  lialiili.  iJe  Cyt>iiaiio 
nnblro  Carll):>Kiiieii>iiiri  siiiiriiiiMiiidico,  iiicninraliilis 
li  biiiiriiairalioai  ud  Proro|i..liisi.V:iiKial.,  I.  11.  c,  1. 
Kuflr^iKvotJ  0[  B«voi/Oi  tdv  vswv,  ir;  Ovwp^X^"  ySy-a"t/£uovTO;, 


TiUf  ypt':Ti.v..o-Ji  liia^AiAt 


^7X(.V, 


/ati    C/.\}TUJ      ^/-ivSa 


/a.1 


lis  :  Paierno  procnnwU  exquirenli  Cyprinuus  di.vil 
Chiu  disiipliiia  proliibent,  ne.  ({uis  se  uliro  offerat,  et 
tuco  (fuuqne  ceiisura'  hoc  dispHceut  ;  ne  olJerre  se  ipsi 
possitiil,  sed  a  le  e.Tqunili  inveniinlur,  sciticrl  in  riviia- 
lihus  suis.  llorinii  iUKfne  actorum  vetiisii:s  cluro  suiiimi 
viri  teslimotiio  comprobnlur.  Optaiidiiiii  qiiidcii),  ut  ipnc 
aiiiiipia  luisse  noviintis,  uiiqiie  cL  siiicera  liabc- 
rcniiis. 

]ii  coinmuiie  difpouemus.  Rigaltins  aii  :  Aoii  abs  re 
liiic  lam  sediilo  innilcnl  :  In  cuiiimuiie.  Pimidebttl  ino- 
nttrchin;  vitiit,  el  iibliorrebul  maximi  mnli  foniili'ni.  In- 
leiiin  roria^.^-is  il!c  dici  pnti'Sl  in  coinimiiie  conbultre, 
qui  utiliiali  publicic  vcl  solus  prospicit. 

CIRCA  AN.V.   CCXLVI. 

AD  DOiXATUM  LIIiliR 

DE  GI1AT1,V  DEI. 

Cwcitius  Ciipriiiiius.  Idcin  qiii  Tiiasciiis.  Vid.  Ep. 
Lwii  iiiiiiicr:iiilc  Paiii.  09,  iiec  iioii  Acta  inariyrii 
Cyp.  Uiidi;  p.ir.ini  coiisiilto,  in  syiiodo  Piuniana  i.x\ 
episcupiiriiui  qiuc  Ge'asio  tribniiiir,  Cy|iriaiii  niar- 
lyris  opiisciila  adiiiiiluiitur ;  'lUisi  ii  vero  Cypriani 
script:i  laiiii|uaii)  apociyi  lia  daninaiiinr. 

Ad  Uoittilnm.  Eilitio  Siiirciisis ,  arli  lypograpliicaj 
fere  cna^va,  ita  inscribit  :  Liber  Cyprinni  tid  Donatum. 
Ei  quidein  pluriiiii  uiss.  codicen  coiiseuliuiit :  apud 
qiios  prinio  iii  liniine,  si)lciiii)ia  scripii  epislolici 
vcrba,  etsalmis  datic  (na^faiio  .s:v|)iiis  desideranlur. 
Porro,  iii  millis  c.\cin|d:iribiis ,  sive  inipressis,  sivn 
scriplis,  clan^iila  validicloria  iispiain  adjicitur.  Fa- 
leor  D.  A.iigiisiiiiuin,  eiiistoliiii  appcllarc;  si'd  rcci>rd:iri 
oportcbii  pariier,  iracliliis  de  Orulione  ,  de  Morlali- 
taw  .  de  Operc  el  F.teciiionijiia  ,  de  Uabiiu  virgittum  ,  et 
de  Pulieulia  ,  eude  n  liliilo  ab  illo  passiin  insijiiiilos. 
Niiiiinmi  quateiiiis  liliros  istos  poslqiiani  scriberen- 
liir,  aiiiico  siiiguUin,  anl  loiiiis  Ecilesi;c  coiiiiiiiiiii- 
l.oii,  aiirlor  Iraiisinillcrct;  (pind  iii  plerisiiuc  racluiil 
Etjo  episcojius  (illerius  Ecclfaio!  prwpusius.  Oiiiiiibus  p  coiist:it :  aiit  qiioiin  do  lircviciili  iractaliis  cl  libclli , 

'•■'■■■  '■'■■'■■■■■    '■■-■   '■■'■ - '■ :•  '-'  (|in  cpistola;  inensnraiii  noii  cxccdiiiit  cpisUiUc  pas- 

siiii  aiidiiinl.   Clianicicr   Ojieris   liiijus  a(t   cpisiobiri 

proisiis  alilii)ri'et,  el  ievt;ra  eo  cmiMlio  hnc  scripliiiii 

-         Fe- 


ToA/,5  Ti-ZI/xix  TOUf  t;pi*f  'V'JVS  E|i/<tfffltVT-c,  auTOi  TWV  tS^WV 
TO    /&I7ICV      «T2    npJ7-^.X0JT0i-J  «p'[*V3i;)    i-ttfAiJOjjVTQ .    i.7yk'j.- 

iouflftv  0'jv  otx  Toidrv.  /.tjtl  5ta?i:ovou^?*'0(c  Toif  A^o"j^i,  KOJ.ji.- 

Kti     pat?t     TOV   KufT^IKVlJv     0>Ot.p     i^ll^Jft.^pd.JT'^,     «otV«t       a,t«) 

Cf.\iTiri    uiftix  KJ    TOUi   ypt^rty.VjVf  vi/.t7TV.  ypi.-JOLt.    v.vTCv '/kp 

Oi,    TT^oioVTO;     T'jtJ    /pOVOU  ,      TtfJbiph    icZvhctt.     €:T;i  Oe'   6    /0-/o; 

■rz'ptvsf.afjtivOi   ic   TOUf  /t'6ur<5  axavTetc  TijOz,  xxpv.oox&t-j  fjttv 

/tur'.uc,    TtfftV     TOT;     TtVat,    t:jV      UpJyJ     TOUtWV    EVJtflt,    iff  .T0'J5 

BajSfXouff  x»'''!'?'^^/,  ou/.  'iysij  fj.ij  Tot  Te:t/>ty;/3tijtrat[  Ouvj 
•TroTe  fltuTOt;  -1}  t'j\j  oji'poj  6-pii  ijiSioiTAt.  vuv  ouv  ^^itov,  if 
\t&'jr,v  0  ^ntrtj.koiz  7  oAoi  apt.t-.TO  (-''Tratvtwv  ^tJt/:  •f]^iri  6  •j^povof 
T(i  urTipaiify.  TiiJ  TZA-j-fi-/t/pfj  oiyAyiiv  £y.~'t.Xsj)  ot  >j.sv  r^Jtv  ikpsta.- 
vMv  iif.sii,  xat  it-p  z/.fj.tj.otTA  Bet>otX'.i5  £5  V-.y.tfj.ov  ^■j-fi7aL[j.ijo:j 

TOrc    'tspi^t    if.k'' fl p-J.V    V.T'J.V .   Jtcti    T'J/   £VTStu6a   OtVA^ 7^a*TWV  T« 

/.k.Vj.i7Ta.  iLpiij.oiv   jf-jSt  'jij-yyit,  iv  7r«pct7ZT  u-rj  -oiyjffiwsvot,  T<t 

T;   /£tjWT,i/a    €|£v£'/ZOVTec  «Jt  TWV  T(it[JiSloiV .   ■f,TCi/J.V.7C/.v  ikttf  tS'Jie 

a:Ta'jT*  ojf  Ttv)  aurtjv  s/at^TOv  i;  T-f,'>  ypslat.j  ''-yov  i7ZtTf,0-ioti 
szv/yav.  T6t  Zi  iv  S-itiy.oi  ouTtu;,  ojt^xso  fjtoi  ip  t£3y,/&iT«/, 
■jS-j':z(i'Xt  ^uv:6'v;    z«i  o't  fjkj  v.psio.v-'jjv  Ispsti,  'jJEU^/ojtsc  w/ovro' 


/ctff-TtatVOi    OS,    oif    Ta    i%    t'iV  }>0\cJ.J  Op^:>i   ■l]7JtT,T«.l,   'jt.ninOIXS- 
V5t   fif   TOt/    K'..'7rptav.u    TVV   V€WV.   TOtT-     ^6;^'.,«     ' /cttO-J  lir.o.VTOt, 
Tuiv     t£p'Jiv  £:T;",a£).0UVTO     ^'TTFp    OtV  TOif    TaUTet      T^f-Siollctt 


oijToi  tI  y.-Cfltffiv,  V  Zr  Tpo'j'j.S'jsv  •/}  tov  o,«i'pi.u  i-lt^ 
i-)j''ji7i)T,.  ()e  liac  oiiliodovoriiin  ab  ccclcsiis  Cypriaiio 
(licalis  c.\piilsioiie,  .ngil  Vicior  Vitciisis 


.Miicic  Eci  bsiis  jiiri   iiiciriipolilico  iincerat  :  inipiit 
ciiiiii  Ep    XLvi.  Ltilius  liiffusn  esl  nostra  Proviitcia.  Ita^ 


bei  enitn  Nuiiiidiuin  el  Maiiriluniis  duas  sibi  colitvrenies : 
scd  jiis  episcopale  arcliori  i|uoilaiii  vinciilo  liiiKida- 
Uini ;  cpiscopi  vocibiis  preccs  Uitiis  Eccle^ia;  Deo  co:i- 
ccpta; ;  ejiis  ilideiii  verbis  cnnfcssio  soleinnis  institiila, 
pracipiie  ergo  lonfcssin  illa  qii.c  saiiguiiic  sancit:i,  ab 
ipsii  icpcli  ilcliel.  Ii:i  Epislol  LX  ait,  (|uod  in  Coriie- 
lio,  Ecclesiit  omiiis  Iluiiiaita  coitfessa  esl. 

Siiper  coiifessione  accepln  seitienlia.  Kigalliiis  ait  : 
JIoc  e!,l  in  confiss.oue  iioiiiiiiis.  iieiiipe  Cltrislinni.  Au- 
(lustinus,  coiiira  Epibl.  Caud.  Ilis  sitcris  litleris  erudi- 
tus  II.  Cypriuiius  iit  Coiifessioiie  ili.ril  :  Disciplitiam 
proltibere,  ne  quis  se  offerut. 

Et  ibi  pali.  I>ig  iluus  ail :  j\pud  vos,  in  ocutis  Eccle- 
siai  cui  snnt  prwuosilus  ii  Deo. 

Nec  quisqiiuiii  veslruiu  tillro  se  (jenlitibus  offernl.  Cii'- 
cumicllioins  poliiis  (piam  inartyres  diccudi  siml,  qiii 
pcrseciiliiriiiii  birores  iiroviicaiii,  ct  iiinrlein  sibi  ac- 
ceisiini.  Li  i[uiileiii  leineritas  ist:i  inrcliciier  ut  plu-  D 
rimuiii  cessil.  Qiii  ad  ccrtaiiieii  iiieuiidiiin  niniis 
pro;ii|iil,  paiiicr  ad  ditrcctaiidiiiu  pr:i'Cipiies  liiere; 
ct  restiiiaius  isie  ciirsiis  soliiin  ad  lapsiim  piicstriieliat 
grailiiin  Merilo  isitur  Ecclesia  gliscciiii  hiiic  nialo 
siifilaiiieii  oppo-iiit ;  m;  pncfciyidi  ct  siipcrbn-iiiis 
hoiniiies  ciiiii  pnvat.i  clade  piililicam  niisccrciil.  Et 
rccte  i|iiidciii  Tlicologi  slaiimiit,  iinii  debere  lioiiiincs 
absolule  a  Deo,  vel  iii  prccilius  pctcre  iil  siiit  niar- 
lyrcs  ;  si(|uidem  l:ilis  aciiis,  siiie  cxccprmiu;  bciicpla- 
cili  diviiii,  vidcbitiir  lluere  potiiis  cx  pr;esiimptiiiiic 
aut  lcnicritale.  ipiaiii  ex  ver:i  spc,  aiit  iide,  ant  cari- 
lale  Clinsliana.  Ipsi  Palrcs  Lliberilaiii.  iiiiaginilius 
ininiiiiic  iiro|iJiii,  decicveriml  can.  (il) :  Si  qiiis  idota 
fretieril,  el  ihident  (ueril  occisus;  qunleiius  iii  Evaiiqetio 
scrij.tuiu  iioit  e.->l,  neque  iiiv  ititur  stib  i\poslolis  umqunin 
factitm,  plafuil  iit  nuiiiero  euiii  noii  recipi  iiiiirlyrum. 
•{igalliui  ait,  lloc  Cyprianuin  in  coufessione  Uixisse 


videtiir  ipio  Teriiilliani  /Ipo/of/cliiiis  ,  ei  Miiiiic. 
licis  Oclaviiis,  ct  similia,  l:iniqii;iin  religioms  Chris- 
tiaii.c  viiidici:!;.  Sii|iii(leiii ,  iil  recle  oliscrval  dnciiss. 
R.gallius,  viri  eiiiditimes  cimi  jwimnin  afiud  Eccle- 
Siaiii  nomcii  priililcreiiliir ,  coiiciiinarc  soliti  sccl  e 
qiiaiii  siisccpcriiiU ,  et  iiist.iiiiti  sui  apologias.  (Jiiiiid 
vcro  siibjicii  iilcin  vir  eriidiuis,  lioc  i  pns  Angiistini 
lcmporc  iii  excnipliribns  amcpiiiii  sidiimii ,  idquc  ex 
liliro  de  lioclrina  Clirisiinnu  coiisiare,  noii  paiiier 
liqiiet.  Iii  locii  eiiim  liudaio,  siib  bac  fornia  lociim 
all(;gat  s:iiic  iss.  P.iter,  iii  qitadam  Epistola;  si  autcm 
ordincin  diixisset ,  priinam  (irociil  diibio  apjiclbis^et. 
Iiiimu  iia  iii  oidine  nperum  scriploris  liiijns  varialiir, 
nt  iiec  iii  imprcssis  libris  .  uec  iiiss.  (reiii  conipei  lis- 
siiiia.n  loipi  r),  aiit  liic  Iraclatiis,  aiit  aliquis  aliiis 
certmii  Iiicuiii  nblinial. 

De  grntia  Oei.  Tituluiii  liiiiic  ceii  siinplicissimuin 
alipic  .  b  i|iso  Cypii;iiio  positiim  rclinenius:  lioc  pne- 
faii ,  ex  librarioriiiii  ingeiiio  huiic  et  rcliqiios  fcre 
omiics  a,i|iosiios.  Huc  emin  rcspcxisse  (imiiiiii)  vide- 
liir  Pontiiis ,  ipi  iiidii  ait:  Qnis  ciuolumeuluin  qrattm 
per  jittein  pruftcieiilis  osteiidirei?  Liccl  eniiii  i^  (;o  in 
locD  id  agal,  iit  |iro  seicssii  15.  Miriyris  apologiun 
iiistilueret,  iii  mediuiii  alfcrcns  siripta  illa  qiiilius 
cariii'.set  Ecclesia  Dei ,  si  (ii  iiiio  Deciaiue  |iersi:cii- 

liiiiiis  tiirbine  (>ypri s  ruissel  cre|itiis ;  lanieii  ciiiii 

ex  reiius  in  secessii  di  iiicc|is  pcr  dcieiiiiiuiii  gistis, 
scri|ita  etiaiii  prlora  aiK.ioraiiieiiuiiii  et  tiiceiii  Itjeiie- 
rareniur  ,  noii  leincie  etiam  ill:i .  cidem  secessui  el 
s:iliiti  cxiiide  parta;  ,  Impiiiabit  Poiitiiis. 

I.  Deue  adinones.  Kiifliiiiis  piolugi  in  Oiig.  Iioinil. 
iii  iSuittcros ,  lo  i  lnijiis  meiiiimt  diccns  :  Vlar  verbis 
libi,  fraler,  beitli  Marlyris.bene  udtnones,  Donale  clta- 
rissime. 


1087 


OXONIENSIS  EDITIONLS 


inss 


Vi-onmisse  me  inmini.   ILnc  ct  pliirinin  qiia!  se-  A 
(|iiiiiinir  :iil  ornilnni  iiilcrpo^iia  viileiiliir,  ail  oxoiii- 

{iliiiii  scri|itiiriiiii  IMiilonis  el  Ciceroiiis;  el  prasorlini 
Uiniicii  Felic-  iii  Ocutvio  siio  ,  i|ii(mii  innnifrsti;  Cy- 
prlaiius  in  toto  lioc  :ip|riiialii  iiiiilaiiir.  Varriiiieni  de 
hoc  scrilicndi  geiiere  aiiinonel  'rnllins,  iii  |irad'aiiiiiio 
Qn.cslionuni  Acadeniicarnni  :  Pmo  foreul  cum  legeris 
mirire  id  nos  loculos  iuter  nos ,  f/iiorf  nuniquam  toculi 
tunius.  sed  nosti  morem  diulogoruni.  Ineple  cigo  siio- 
lus  f|ni;lani,  iic  rorlc  aliqnid  desidorarelnr,  sno  Do- 
nali  nnniine  cpistnlani  coiiiinenliis  csl,  niia;  Cy|iriaiii 
rrs|iniiso  aditiiin  facerei;  qnin  ca,  licei  iii  iiiiico 
cxcinplari  reperla  ,  a  Painclin,  (|iii  erat  facilitaie, 
fldeiii ,  ct  Cardinalc  Baroiiio  landein  nicriiil.  Ne  vero 
de  fiande  silii  facta  snspicetnr  loctor,  apposiiisse  nnn 
lijeliit  egregiiini  Episloliuin.  Sic  crgo  >e  liahei:  Credo 
te  reiinere,  sanclissiiiie  Cypriune,  quai  nobis  fiierit  apud 
oratores  garrutitas;  nnus  sensus,  uiiu  coqiiulio,  iiidi- 
vidita  leciio.  Quare  non  e.t  in  divina  teclione  ita  iinimis 
robornmiir?  Aut  non  ea  semper  nobis  fiiit  cogitalio,  ut  „ 
siiniil  crederemus  ?  " 

1  ndulgente  vindemia.  Q\mni\nam  rcsiaGentiliiim  pro 
inipiis  ct  prcfanis  lialieieni  Clirisiiani ,  de  vindeniia- 
lilius  iiiiiius  scnliebanl ,  iilpoic  qiue  levninenluui  pnst 
nic^sis  l:il)ores,  niagis  qnani  niiininiini  ciilliini  proli- 
lercnlur.  El  ideo  Clirisiiani  iiniiciaiores,  cnni  alia 
alio^eroni ,  Ii.tc  retinneriinl.  Leg.  Oiiines  dies,  c.  de 
Fcriis.  lllos  tantum  munere  feriiirum  diesfas  erit,  quos 
geminis  mensibus  ad  requiem  tuboris  iiidutgeiitior  iiii- 
niis  accipit,  cestivis  fervoribits  milignndis,  et  iiulumnis 
fceiibits  deccrpendis,  elc. 

Studentibiis  fabulis ,  i,  e,  oraiione  cnin  siiidio  ac 
ciira  coiiiposiia,  quales  solent  esse  [ilietiiriim  /jiuOci. 
Infra  dicitiir,  sludia  in  niires  diiiiius;  et  Terliil.  I)e 
Spect. :  Vui  roluplns,  ibi  studiuin ,  per  quod  scil.  vo- 
litpliis  sapil:  ubi  sliidium,  ibi  el  wmulatio ,  per  quam 
tliidiuni  sapit.  Falniia:  vcro  \oce,  narralio  rei  gesta; 
desigiauir,  sic  .Miiiiic.  Felix  :  ller  fnbutis  fiitlentibus 
legehumus ,  cic. 

Peiamus  linnc  sedem.  Locuin  hiinc  nffcrl  D.  .\ugus- 
rmns  in  cxempluiii  picturaia!  dictionis ,  et  spuineo 
yerlioriim  ainliilii  difllueiiiis.  I)e|iingii  foriasse  illns 
ip^os  liorios .  qiios  Pdiitiiis  eiini  ad  (Idein  convcrsnm 
venili  lis»c  nieniiirai,  ctiii  qiios  paiilo  ante  maityriuni 
se  rccepil. 

II.  In  pectut  luum  venittt.  Quo  luam  benevolenliam 
promerear, 

Divinam  imlntgeniiam.  Passim  hac  vnce  gratiam 
divin.m  iiitclligit  anctor  nostcr,  ut  ct  Tcrlnllianus. 
01)  inirilicos  ol  siiliit:ineos  eff^xtns,  compendinm  gra- 
tiiv  sl:ilini  appcllatnr.  At  lolus  hic  loou-  a  Tcrtnlliano 
depiomplns.  Lili.  deBnptism.  Nonne  inirandiiin  Liracro 
diliii  niortem?  Et  piiiilo  post:  Sos  qitoque  ipd  niira- 
mur,  sed  quia  crediiims;  cwlerum  incredulitas  mirutiir, 
non  credit;  niiraliir  cuiin  simplicia  qtiasi  vana,  ma- 
gniftca  quiisi  inipossibitia ,  elo. 

Lxponerei.  Dcpoiicret:  seiisii  apud  auctorem  nos- 
iriini,  ei  Terinlliaiiiim  iisiiaii.ssimo.  D 

(ienuiiium  sitn  maleriiv.  Mala  iia!iirali:i  qiro  qiiasi 
silii  el  sorddiiis  vcleris  honiiiiis  iiiiile  piodierniii  oh- 
(ucta:  (jnilins  oppoiiiiNtnr  voliiiil:iri.i ,  ciinsncindine 
diiiiiiia  iii  alicr:im  n:iiiiram  iraiiscripla ,  qn  c  iwir- 
piita  iippdlai  ancior  iio>lcr.  iNon  iirilo  coilox  Bndlcia- 
nn>  lcriins,  (7?Hi(,(m  pnnit:  sod  nilnl  facile  ninto. 

III,  Mors  isla  criminiim.  Uaplisiniis  soil.  iii  ipio  ciiin 
Chrislo  inorimiir,  liom.  vi,  4;(:oloss.  ii,  1-2;  ila  lanieu 
iit  l)eo  ct  jiisiilia!  cjiis  ilciiicciis  vivainns:  (inoniad- 
inoilnm  exiiidc  Api^toliis  in  locis  snpra  cilalis,  ct 
alil)!  ia-.siiii  concluilit. 

Caperii  esse  fidei.  Si  qiiid  laiide  (lignnni  j:ini  faci- 
nins  grati.i;  diviii:c  acccpuim  rcferciidnin  ;  <\  (|nid 
"lini  (■oiiiiiiissnin,  errori  linni.ino  ini|iiilaliil  clomcn- 
iissimns  Deiis;  vid.  Aot.  xvii ,  oO;  I  Tiiii.  i ,  1  el  U. 

'"/«/««.  Proliala  hacleciio,  el  ex  dialecto  AlVicana 
"'•s"aipia.  Sic  T(.'ruil.  lili.  do  Aninia,  Kxamen  Yulen- 


tini  semen  sophin:  iufiilsit  anima\  Nec  lamon  illa  (in;c 
inftn.xit  roposnil ,  prorsiis  rcjicionda,  Miii.  l''ol.  Ter- 
raiii  fimdiiieriiii  poiidera,  el  iiiiire  licel  influxeril  li- 
qttor,  cle.  Sod  el  inliixit  dici  poUrat. 

lY.  —  llliipsa  /iriiitlale.  Sialiili,  erccla,  sine  lapsn. 
Eadoni  lornia  ipia  Toiiiil.  aiiv.  Mnrc,  lili.  iv,  ail,  si 
fruler  iltiberis  decesserit.  Vooe  liac  videlur  lii  fl:igilium 
ali((n(id  lapsns  piTslringere. 

Ad  ticeiilic.in  daitir.  Taiiuim  potos,  qiianlum  credis. 
Sic  infra  Acceplus  Spirilus  licentiusua  putitnr,  el  nlilii 
bam  credeniibns  lantiim  qunnium  se  credit  accipere. 
Vid.  c.  ii,  I.  III.  ad  Quirin. 

Iii  niidelnm  duleniium.  Leolio  olim  recipla  eral  in 
medultu  adolcscenliitin,  elc,  pliiasi  dnrinsculn  ,  sed 
qiia;  ah  Afrornm  dialcclo  mininie  ahliorret.  Sensiis 
ccrlo  coiiiinodissiiiie  sio  proccdorel,  iit  ilio:it  aiioior, 
ipioil  a  Baplisnio  faciillas  dain  esi,  qiia  e.vtiiignatiir 
viriis  veiicioriini  a  nalnra  intimismodiillis  iiilixoriim  ; 
et  puigeliir  viilniit:ile  coiicepla  cx  nialis  niorilins 
aniniornm  lalics.  Pari  niciile  ipia  siipra  diciliir,  Vet 
genuinum  situ  nimeriw,  eto.  Sod  iiiliil  iiiuto. 

Iminundos  el  erralicos  spirilus.  D.omonia  passim 
imniundi  spiriUis  iii  flvangelio  vocanliir  :  iioc  non  ot 
err:iiici  paritor  audiunt,  Joli.  I.  Mat.  xii,  48.  I  Pel. 
V,  8.  At  voro  po>lquam  ex  Domini  proinisso  M;irc. 
iill.  17,  sigiia  cos  qui  (■rediderimt  Iniec  soqneientur, 
qnod  iii  iiouiiio  cjus  dxMiionia  ejicerciil,  ctc,  aupie 
oninilins  e  viilgo  Cliristianis  jus  et  polcstas  illa  rala 
hahercuir,  ndo  ut  Terliil.  in  Apidng.  spondere  pnc- 
snincret,  si  qui^  a  da;niO!ie  agititns  jubcreiiir  :i  ipu- 
liliot  cliristiano  loqiti,  spirituin  illtim  lam  se  dwmonem 
coufessuruiH  de  vero,  qiiiim  alibt  demn  de  fdso ;  et  nisi 
sc datmones  coiife  si  (ueriiit  clirisliuno  nienliri  iton  iiu- 
denles,  ibideiii  illius  Ctirisliaiii  procacissiini  siingiiinem 
fiimtile  :  liinc  facliini  esl  ul,  (jiioniadmodnm  apiid  Ju- 
da;iis,  Act.  xix  13,  iieliulnnes  ot  imposloies  sc  pro 
eX'>rcistis  veniliiareiii.  jnie  eiiani  C:e:irco  innari  If. 
log.  1.  Til.  dcExlraoid.  Cogiiit.  :  Siincanluverit,  siint- 
piccatiis  est.  si  {itt  vulgari  verboimpustuntmular)  exor- 
ciziveril.  Ijt  iiiiilo  hiilc  oociirrereiur,  idegit  Ecclcsia 
iil  pioliali  viri  Imic  iniineri  assigiiali  essonl.  Porro  si- 
qniilem  plcriijiie  Eiliiiicoium  nofariismys  eriis^e  d;c- 
moiiuiii-poteslali  tous  m  incipassont;  seri  iiio  Cliri>ti, 
qna;  vera  Miortas,  noii  polcriinl  vindiciiri.  .1  iiieo  ejecio 
iiiiila;  liilci  posscssorc,  moliori  liospili  lociis  rclinqiio- 
reuir  :  undc  iid(;iiiqiii  catcoliuiiiciiis  instriiendis  pra;- 
lii(;r:iiil,  exorcislarnni  ilidoiii  miinoro  Inngoliaiilur, 
VideCan.  x,  Antioch.  el  xxvi  Laod  iibi  ad  exorcistic 

niciuioneill  BalSiim.  :iit  if.pf.irsTiti  y.Vot  ii.ATnyr,ru.(,  ot 
Tciec  lTn-/^df(i'j^  ep&p/.t^-tv,  Tiur^ffri,  it.ct.Tr,y^- rj  y.irtsTouc,  iJ.r 

yitSovTef  toSto  6('  it njnti-r,^  yiip'J).tsic/-i  clc.  ;  parilor 
ll:irnioiiop.  iii  Kpil.  can.  Se.i.  I.  Tit.  9.  s;opKt3T»i , 
-laT/jx/iTai  iiilcrprolaliir.  Ii  Cid.  Tliiiod.  log.  I2l,  dc 
Deiiirion.  cx(>roisl;o,  taniquam  siiporioris  iiioriti  clc- 
rici,  oncribns  civililiiis  exiiiiiiiiUir.  Foniinla  oiiliiia- 
lioiiis  oxorcistic  hiheiur  cniicil.  Cailliag.  iv,  o.  7. 
Porro  mniicrc  iioo  n;m  laiilu  ii  |ire-byiei  i,  soil  etiaiu 
ipsi  episcopi  d.iln  oooasionc  l'ungob;intiii";  de  Aiiibro- 
sio  i(i  rclert  Paulinus,  de  Aiigiistiiio  l'ossidius,  iit 
alios  pr:i'toieam. 

Occulla  plitqa.  Ad  Dcioel.  infra  dioit  spiritnlibns 
flngris  el  de  Idnlolal.  opcrniioiie  niiijestalis  occultw 
(lugris  cwdi.  Ila  eliani  Miiiuc  Fcl.  Ailjiiruli  per  Deiim 
veriim  et  solniii,  iiivili  ct  iniseri  corporibns  intturrescniii; 
el  vel  exiliuiit  slnlim ,  vel  cvanescuiit  grndaliiii  .  pront 
fidfs  pntienlis  adjtiVAi,  aul  grntia  ciirniuis  aspirnl. 

Nec  diini  corpusctineiiibrn.  Iiilerea  leiiiporis  priiis- 
quaiii  mnlaviiiiiis.  Licol  cnrpoiis  siiroiiia  grav.iii  ad- 
liuc  siniiis,  iinii  lanioii  prorsns  sa;ciili  imbcoiocamiir. 
Pliiiiniii  iii  fntiirum  s|iiiiidct  Sp.  siinolns,  sed  cl  |ilu- 
riiiia  repr.osonlal.  Sp  ■r:iiiins  (piidoiii,  sod  ol  p  'tiiiuir. 

V.  Bella  ubiqiie  divisa.  Iiifra  ail,  posl  dispersas  orbe 
tolo  mulliptiecs  pugnas. 

VI.  Implelitr  iit  snccum.  Edil.  Spiicii.  ct  Romh. 
legiinl,  linpleliir  iii siccnm  cibis  joriiuribus  corpus,  et 
urviiiw  roris.  Alqiie  ut.iiaiii  alji  editores  lam  timpli' 


1039 

ciier  et  inseiiiie  cn:ire  volnisseiU 
neiiilo  (luoil  in  exi-niphiri  i:ive!!criiiiL;  iiroinplissiiniis 
eiiiin  iiide  forct  :ul  verain  lecliniiein  liansiuis.  Posl- 
qiiain  veio  Krasin.  pnicriiic;!  si!;i ,  loco  (uviiiai  roiis, 
lororiiin  iinmeinor,  (issidui  iiicloris  ;i|i|iosiiissei,  ;Ui|ue 
alii  lilirarii  ait  ruimiin  corporis,   |iari  leliciiate  eiuen- 

(lasseiit;  tleploral i  leru  cr:U  ulciis.ei  nisi  iiispeclis 

priiiiis  exeniplarihns  prorsus  iiniucilical)ilc._ 

Vcsle  prcliosu.  Huc  respicit  Jiivcn.  Sat  5.  Pimii- 
rnpi  cutlos  jitvenes.  Ail  hixiiin  laciebal ,  nl  iioii  liii- 
in.iii )  soluin,  seil  et  geiiero>o  sanKuiiie  ociili  pascc- 
renlur,  et  lioiiesta  orisroiina,  ct  splfiiilida  vestis  spe- 
ctaculuiu  coiiimeiidaieiit.  Porro  vesie  Deo  cui  huli 
instiliiebaiUiir  saci:i,  dainnatos  iiulni  solere  roiislat 
ex  Actis  Kelic.  et  Perpel.  qnibus  ainiculuin  Saluiiii 
iinpiisiiinn. 

Ad  tieslius  non  criinine.  Pam.  et  Rig.  leg.  Puijuuiit 
iid  bestiasbesiiiv.  Sed  de  lioniinibiis  agil  aiiclor,  i|U()S 
frigide  ei  p 'pulari  convicio,  ininime  puiandus  Cbt  bes- 
lias  a|ipella-si!. 

fHaier  ei  redimit.  Comnioilam  seilem  prelio  inerc.i- 
Inr.  S|ieciaciilo  loriasse  iioii  interrutura,  nisi  filii  dis- 
criiiiine  irivilata. 

Vll.  Prisca  carminum  (acinora.  Pamel.  ct  Rigal. 
legiinl  Prisca  (aciuorucarinine;  mss.  SiiHV^igiis  fiillus, 
doct.  Gronovio  adslipulaiite  ;  ab  ipsis  recedendum 
duxi. 

Incesiis  error.  Pace  Rigaltii  et  alioriim  qui  horror 
reposueriiiU  ,  msi.  sequor  ei  Gniiiov  Nola  res  est; 
erriiriliiis  sceiuiin  aiguineiita  f:ibulanim  fere  omniimi 
debere.  llinc  Tliyosiea;  epiihe,  llerculis  et  Tlicsei 
pairicidia,  et  (qiii  tragicDriim  iitraiiKpie  pflginaiii  iiii- 
plei,  (luein  ine  h  >c  iii  loco  Cypriamis  respicit),  (Edi- 
podis  inccsliis.  Leclioncm  lianc  coiiliriir.uTcrliil.  qui 
in  .^polog.  de  liac  ipsa  re  ait  :  Simut  error  iiniieiierU, 
exinilejnin  Iradvx  projiciel  incesli.  serpenle  iienerecum 
scelere.  Atqne  Ueriiin.  Ad  Nai.ion.  lil).  de  Inceslo 
verba  facieiis,  liabet;  Neque  ignor.inliai,  neque  errori, 
neqne  casui  opposila  sil,  elc.  Sed  ul  liorror,  pro  errore  q 
scribatur,  iion  esl  lapsns  singularis.  Spirens.  Peinb. 
Erasm.  supra  legerunt  Viiai  prioris  lnnoribus,  pro 
erroribus. 

Patienliam  incesla;  turpiludinis.  Omnis  nelaria  con- 
sueindo,  licet  iion  cuin  propinquis,  ila  appcllatur. 
Sic  viigines  ve»iales  violain!  iiicesius  posliilanda!.  At 
iiileriin,  nulli  adeo  propiiiqui,  aci|ui  ejusdcm  s(;xiis  : 
in  qiiibus ,  nl  recie  ait  auclor  noster  ;  coiitra  jiis  et 
foDilns  nascoiidi  peccaliir. 

VUI.  Coiisiiiimcicrf/f.Niminim  iiuisibi  lanluMi  con- 
sciiis;  (|iiciii  del.uor  iii  jus  iralien!  iinn  polrsi. 

Cum  viiiis  jaciens.  Staiis  a  vitii  paiubu-,,  moribus- 
quc  pessiinis  digna. 

IX.  Duodecim  tabiilis.  Poslquam  colonia  civiiim  IXn- 
maiioriiin  Cartliagincm  dediucretiir,  iirbs  illa  alio 
deincepsiKiniiiie  Kom;b  ;cmnlafacia  cst.  Iliiic  p^iritcr 
apud  eos  ilmaira,  balnea  ,  fora  ,  legiini  ii  T.ibuUc, 
iino  ct  caiiitiiliiim;  v.  inf.  de  laps. 

Innocentia  nec  itlic  ubi  de(emlilur  rescrvatur.  Prote 
gitur,  scrvaiur. 

Cupitati  (raiide.  Qualis  scil.  excipiiiir  IT.  de  vEdil. 
edicl.  Porro  capllalis  poeiia  csl ,  i|u;e  mortciii  vel 
amissioiioin  civilatis  conrmel  1.  ciii,  dc  vcrb.  Sigii. 
Tcrtnl.  adv.  Marcioii.  I.  iv,  c.  9  :  Seplem  inaciitns  de- 
tictoruin  capilnliiun  vocat  idotolatriam,  blaspliemiiim, 
Iwniicidium,  udidleriuin,  slupriim,  (atsuin  testimoniiim, 
(raiidein.  Sic  di'  PaMiiteiilia  :  Graviora  ct  exiiiusa  qiice 
veiiiiim  non  capiunl.  Iiomicidiiim  ,  idutnlcilria,  (rnus, 
nccjiitio,  bt.ispliemiii,  uiiqnc  el  moecliin  et  (ornicatio.  el 
si  qiue  citia  viotntio  tempti  Dei.  Qii:c  nibil  fer(!  aliiid 
suiil  i|n:iin  iriiini  lamosoriiin  criuiimiin  iii  vaiiosia- 
mos  dislribnlio.  Ilis  cnim  ipsa  Lcclesiacatbolica  uni- 
cain  permisit  poenitenliain. 

Mendacium  criininiim.    Falsac   criminatioiies.   Sic 
Tcrlulliaii.  de  Coioii. :  tii  mendacium  divinitutis  diabo- 


SELECTvE  IN  CYPIUANL.M  NOTJ:.  i090 

iiiiiiiniiu  appo-  A  '"«  operatiir,  in  linc  eliain  spccie  a  primordio  mendax, 
snie  dnbio  el  eos  ipse  piospe.verat,  in  cjiubns  in  iiiciida- 
cium  diviuilatis  agerelur. 

Nocenles,  nec  ciim  iiinocentibuspereunt.  Duplici  in- 
jiisiilia;  pereiinl  innocenies,  servantiir  Ibigiliosi. 

Desertor  assecta  (oedavil.  Nudum  reliquit. 

X.  Frustranlis  s;)<'(;'ac«/'.,  Congiaria ,  spnrUila!, 
niissilia,  iribuloriim  reiuissionei,  revera  popiilo  cui 
donaiiliir  piosiiiU  :  spectacula  vcro  Siiluni  corrimi- 
puiil  :  ;c(|uuui  ergo  iit  in  mnneribus  istis  nlriiiui!  pa- 
riicr  frii^tiM  css>  iii ;  el  (juod  popuhis  iiiutiliter  acci- 
porel,  perderct  hoiiorum  caiuhdalus. 

XIV.  Domini  munits.  Biptisma  nimiruni.  Alibi  liic 
passim  vocalur  Graiii  Dei.  Iiifra,  cjraluiluin  de  Deo 
inunns. 

Viderit  quce  in  nos.  Lociilioauctnri  nostio,  ct  Tcr- 
lull  aiio  fcri!  pcrpctiia,  in   Apol.  Viderit  licib.tus  dum 
materice  ijualiias  eadem  sit,  videril  (ormu  dum  id  ipsum 
J}  Dei  corpus  sit. 

XV.  Uralio  assidua,  vel  teclio.  Sequeiitia  cvincunt 
lcctlonoin  S.  Scriplurarum  inielligi.  Neijue  enim  per 
illas:cciila,  sacra  iila  vohmiiiia,  laicis,  imo  luudo  bap- 
lizatis,  iiiterdlita. 

Luiiiinemus  lucejusiilia;.  Accedo  doct.  Gronov.,  qiii 
ila  legendum  cciiset,  adslipnlaiuibus  iiiss.  exeii)|ila. 
ribus.  In  lib.  de  Opere  el  Eteein.  dicitur  :  Sol  radiat, 
dies  tuminat  ,  ipieiiiadmuduin  lioc  ipso  iii  loco  ,  aulc 
liiieani  uiiaiii  aui  aherain  ,  phirinii  codices  lcgunt. 
Hincapiid  iiiedii  s.«!ciili  sciiptores,  lumiii:ire  est  piii- 
g(!i'e,  el  in  vernaciila  nosira  lingna,  liiniinator,  piclor 
audit.  Iiiterim  iioii  cst  disslinulandum  illumiiiare,  el 
inlumim^.ie,  s:i;pe  sa^pius  legi. 

XVI.  I)e  boniliile  palientiam.  Palientiam  bonitati 
consentaneam,  et  ab  ea  pidfliieiUein,  lociuione  Ter- 
tulliano  fcre  pcrpcliia.  .«Vdv.  .M:irc.  ,  I.  ii  ail :  So/«s 
Deus  de  iiicorruplibitiialis  proprietnte  (elix.  Lib.  de  Pa- 
ticiit ;  Omneni  snpientiai  oslenialionem  de  pniienliu  pcce- 
scrvnt.  Paulo  supra  :i(ictor  iiosler  graluilum  de  Deo 
inuiius.  I).  Groiiov.  siispicaliir  periodum  sic  csse  coii- 
ci|iicndain.  Facitem  de  bonilatc  palienlio!  inentem,  in 
Deum  solida  jide  lutam ,  satularis  anditus  oblectat. 
Cujiis  ciinjccliine  adsiipuliitur  codcx  erudiiissimi 
Vossii  secundiis. 

Agcjiedere  lioc  muiius  ex  more.  Phiribus  describil 
miircin  liiiiicTertulliaiius  in.Apol.  :  Non  prius  cliscum- 
bilitr  qnain'oratio  cid  Denm  praicjusletur,  ediiitr  qiictii- 
iiim  esurienles  cupiunt ,  bibitur  quuntum  piidicis  est 
ulile.  lla  snluranlur,  ut  qui  ineminerint  ctiam  pernoclein 
adornndum  Deiiin  sibi  essc.  lln  (.ibutnntur,  ul  qiti  sciant 
Deum  nmtire.  Posl  iiqitnin  inanuatem  el  luinina,  lU 
quisqiie  de  Scriptiiris  sanclis,  vel  tle  proprio  incjenio 
polesl,  provocnliir  in  medium  Dco  canere.  Ilinc  proba- 
iiir  iiiioinodo  biberil ;  wque  orulio  convivium  dirimil. 
Pariler  Clcmeiis  Alcxaiidriiius  Stiom.  vii,  de  Clirislia- 
iiornm  inoribus  vcrba  ficieiis  ,  ail  airac  i  /3'ot  aOrii/, 

TTUVr.yJpii  a.yia.,  oturua  Quaiy.c  fxkv  Awrw,  ey;^!t<Ti  x.ai  otivoi, 

D  ;taC  ITfli   TJit   ijT/stJiCUf  £VTiUf£lC  T'.jV    ypU.^^11,    ■^a.lf/.^i     Qi    z«< 

U//VO/ 7r»/3i  T/,v  ir-zUii-i ,  cic.  Ouciiiadnioduiii  scilicet 
pielas  Olirisliiiiia  riliis  alios  ab  ccclesi;i  .liubiica  dc- 
siiiiipsil,  liiinc  etiaiii  iiiorcin  de  sacris  lcclidiiibiis,  cl 
gr:ili:s  ;i(l  cibiiin  solciiiiiitcr  agi-iidis  niiitiiala  cst. 
Iiuiiio  ver:)  lioc  ipsiini  publicis  geaeris  hiiinani  rcli- 
gioiiiliiis  sancilmn.  Aniequitin  vescerentur,  diis  tibare 
inslilucrunl,  inqiiit  Ceiisoriiiii».  Ex  co  laciuin  lU  pro- 
vcrliio  apud  eiliiiicos  iiot:ireiilur  ,  lamijii.iiii  iin|>ii 
prorsus  el  scclcr.iti ,  aOuT«  iifk  r.xri.TOi:fn(  atipic  4»- 
Trovoo/.  Et  cxiiide  pas^im  in  vetcriim  scriptis  izpsia., 
aiiiniaiiliuiii  carnes  deiiolabaiil.  Qiio  iniiuis  ferendi 
suul,  qiii  iiiillii  oraiioiiis  ;i|)iid  Deiiin  pr.cfalione,  ca- 
iiin;is  agiiiit  cpul;is,  ctlaiii(|ii:iiii  llarpyi^e  iii  cibos  pio- 
positos  iiivolant.  IIoc  ergo  iii  loco  ciilica  Scaligcri 
supervaciia  videtur,  dicciitis  pcriodum  sic  coiicipicn- 
daiii :  Aijijredere  lioc  mitnus  tiio  ore  macjis.  Cui  acccssit 
Morelliiis, 


1091 

ANS.    CCXI.V1I 

l)E  lUOLOltUM  VAMTATE  LIBER. 

I)e  Idoloriiin  vaiiilaie.  Qm.t  in  iinpressis  ollni  litiili 
lopo  pr:ingi'li;iiiiiir,  ri'ver:i  ArgiiiiioiiUiin  sive  siimma 
conlenloriim  seiiiicnlis  operis  dici  ilelierenl.  Nns  illa 
lanlnin  reimemns,  i\i\:v.  ail  siTJpii  de-iign  lionein  vi- 
(loiitnr  ina\iiiio  accoinmoila.  Nntaiuluni  pnrri).  illas 
ip-as  rationes  i|ii;ie  lihellnm  ad  Diinalnm  a  Cypriano 
slatiin  pii-t  acci-plain  lidein  conscriplnin  fnisse  siia- 
ilcni,  [lariler  traciains  liiijii-i  ptorsiis  Apologelici  na- 
l:ile>  (li-sig  ;are.  Proinde  cnin  altcr  veii(lenii;ihliiis  fe- 
riis,  ad  (inem  ;iniii  246  ilepiitetur;  hic  i  itio  sc- 
quenlis  ,  lioc  e.st  'ii',  noii  iininerilo  assignal^ilur. 
Tricnuum  liiiiio  S.  Illeronynins.  Im>.  Liixxiv,  :id 
M  'giinin  ,  Inciileiilo  ornat  elogio  Cijpriimns  qnod 
tdoln  dii  twii  siiit  qim  bieviltile  ,  r/ii(i  kislnriurum  om- 
viiiiii  scieiiliii ,  qnoritm  verboriim  et  seiisiiniii  spleiidore 
pnslriuxii  ?  Inlerim  non  est  dissimnlandiiin,  li.iiid  . 
paiica  a  Terlnlliano  .  plnriiii;i  a  .Minncio  ;id  vciliiini 
lnic  trailncla  :  sed  priinis  Chris.ianis  cnr  eriit  iimm 
el  niiima  nnn,  et  nemo  eoriini  quw  vossidebal ,  aliqiiid 
smim  esse  dicebnl,  sed  erant  illis  omnin  cummnnia, 
i|iiciiiadniO(liiiii  diciinr  Act.  iv,  32,  adco  nnlla  de 
llagio  aclio  c^se  poliiil.  (Ju.ire  iisdcm  pariier  annis 
Atheiiagoras,  Jnstinns,  Clemcns,  T;itiiiiiis,  Arnidiiiis, 
AiivMlsrniiis  .  ct  (pi()|(|nol  adv.^rNiis  Gcnlilium  culinm 
scripsornnl  Piilres,  piiguaviMe.  liiiiiio,  ipiod  i|iiis  nii- 
iiiis  e.\specl;iveril,  iisdoni  prins  iisi  fncraiil,  iilGi;eios 
pr;oleri;am,  Varro  ,  Cicero  cl  Plitiins,  iiec  noii  ol  alii 
passim  cilinici  scriplores.  Liido  de  liac  revet  ba  la- 
cieiis  1).  ..iigiist.,1  do  Baiitis.  c  uil.  Pctil.  iiOii  lo- 
iiicre  refcrl ;  Cijfiriniws  deuiii)  vero  Deo.  udversm  mul- 
loriim  deorum  cullores  dispuiaiis  mnlia  projert  ti'stiino- 
nia  de  libiis  eorum ,  qiios  prwclnros  uuclores  liabent. 
Qnid  enim  accoiiimodatius  ad  aiiKiliRinhini  invdiain 
gcntilinm  qiii  Chrisliaiios  allicisnii  insimiilaliaiit ,  co 
iioiiiino  qiiod  iiumin;i  ipsoriiin  coniemiicroiil  ,  i|iiaiti 
prodnctis  iii  niodinin  erndiLs^imiirnm  apiid  elhiiicos  i 
snffrajiis,  palam  facere  .  illos  eadeiii  cuni  l.hiis  i;iuis 
(h;  diis  seiisissc?  1'orro  P.Milins,  ribelliiiii  hiiiic  iiidi 
ciis  sa;is  in.nifesiis  dcsii;naiis,  ait:  Pirqiiem  Geuiiles 
blaspliemi  reperciissis  in  se  iis  qiiie  nubis  iiigeriint  viii- 
(■('rrn(Hr .' Qno  vcr.i  jiire  sciipli  liiijiis,  nna  ciiin  aliis 
iioniiullis  (pi.o  C.ypri^iiii  seccs--uin  pr;occs-eraiit ,  iii 
liico  prorsiis  alieiio  memincrlt  auctor  ille  ,  snperiiis 
dixioius. 

I.  Heqes  olim  fverunl.  Ant  saliem  proles  regia.  Sic 
Ino  sen  Leiicnthoo,  (^adiiii  rogisTlieliariiin  filia;  Tyii- 
ilarid;i-,  lllil  Uogis  OEhaliac.  herciilcs  J(.vis,  ctc.  Dius 
csl  mortali.  in<|iiil  Plinius,  I  ii,  c.  7,  juvnre  morlalem, 
et  liirc  ad  mternam  glorimn  via.  Ilac  prucires  icre  llo- 
mani.  Ilwc  nniic  cwlesli  passu  cuni  libeiis  suis  vndil 
nia.tinius  omiiis  wvi  reclor  \  espasianns  Augnsins,  [esiis 
rcbiis  snbvenieiis.  Ilic  esl  vetii>,lissiniu.'i  refirendi  gyit- 
liiim  bene  mcrentibns  mos ,  nt  niiminibns  adscribaiuur. 
It;i  eiCicero,  I.  ii,  de  N;ii.  d<'oriiiii  :  Sustipii  viia  lio- 
ininum.  et  consuetiido  commiinix,  ul  beneftriis  excellen 


OXO.XIENSIS  EDiTIONIS  IOfi-2 

A  i""»i  tabnlcD,  et  imagine  signatnii  nummus,  et  iiide  aira- 
rio  j>ra;s'dei.  Pritnus  laitieii  Uoiii;t;  niimmos  pcrcu^sit 
Scivi  is  Tnlliiis,  si  Pliiiio  fidos. 

Itiimieilais.  Iliiris,  (pia;iii|nam  Papiis  dislingtiat. 
nnsticitas  est  inornm  ;  rusticntio  est  op^ris ;  cullura 
terrte. 

Mami  rero.  Tcrtull.  iii  .\pol.  :  Llniciiiqne  provincite 
et  civiliiii  snns  dcns  est ;  ut  Sijiia;  .\slnrl's,  ut  Arabitv 
Disfires.  ut  Sortcis  Beknus,  ut  Africa:  Coeleslis,  ul  Mau- 
rilantoj  reqnli  sui. 

Culiura.  Sc  rerliil.  de  Mol.  Idololatrinm,  in  Itomi- 
nes  esse  citlturnm. 

Iluc  ila  ess?  Alp.tiind.r  M.  Rigallins  coiitoinlil,  h;oc 


rcvora  ad  altoriim  Aloxan.lriiin  ,  niiniruin  Polyhisto- 
rom  pcriinore  :  qiirc  conjectura  in  laiiiiiin  iiisi  |ili- 
ciiii,  ut  lor  i  igesserii.  Niiiiirimi  liic  loci,  iii  iio  is  ad 
Tcrtnlli  innin  ,  el  etinn  ad  .Miiinciiim.  Dccopti  crant 
niniiriini  Cypriaiins,  Athen.igoiMs, Miiiuciiis,  Aniju^ti- 
iiiis,  iiiiino  prohaii^simi  ciinn  ajiiid  eilinicns  scriptn- 
,  res,  qiii  onmcs  littei;is  ah  Alexandio  inagn  ) ,  matri 
'  Olympiadi  scripias  relcriint,  in  (niiliiis  ;ircaiium  hoc 
(lcniiiiiiiiiiiii  iiat.dlhiis,  iiietii  ipsiiis  poteiiliic  exiortnm 
p:'rhilieiur.  Uiiiis  voro  Tertiiliiaiins  roin  ipsam  .  si 
l>ig;iliiii  lides,  d  citiir  assecunis  ;  qiii  Coinolii  Loiilnli 
pcd.ig"gi  trihiioiida  deinoiislrat  ,  diiiii  ail  ,  Qnod 
AHgyptii  narrnnl,  ctAlr.rander  diyerit,etmutn  leyit.  llhi 
VDLos  il;;c  Mexunder  diyerit ,  cuvrixmv  vuit  re  picere; 
et  qii;c  scipiiMtiir,  iiKifer /«(/i( ,  scripia  ii.scio  qnx 
niairi  ejus  dical;i ,  ait  rrjiiido  denolare.  Mihi  qiiidem 
noti.litm  coiisiai  .^l^yptios  saccrdoies  p;)tciiii;im  ser- 
vuli  Grcculi  adeo  ii.cui^s.s  nec  dimi  inairi  panper- 
Ciil;c  ;i  P.ilyhist..re  lihriiin  liiissi!  inscriplnni  didicl. 
lliiuin  iMCsci.i,  voccin  diijirere  apiid  sciip  ores  iios- 
iros  nihil  atiipliiis  iniiiiore,  (|u:iiii  rei  ;ilicn|us  (Hi;iloin- 
cuin.jiio  eiiarialioiicm.  Iia  Terlnl.,  Iih,  dc  l';ilieiilia 
ait  :  Si  de  nliquu  bono  sermu  esi.  res  poslu'a'  conliarinni 
quoqiie  boni  recensere  :  qitid  enini  seclnndum  sil  magis 
illitminabis,  ai  qnnd  vitiindnm  sii,  proinde  digesseris,  olc. 
Sic  el  Piiniiu-.  :  Ut  exempluin  in  lilierns  diijeralur. 
\  P.irro  (inis  creilel  Cypnaiinin  errare  p.)liii--se  iii  vo- 
luiiiiiie  l;iild;indo,  i|iio.l  \n\\  insiqni  hibnil?  aiit  Alhc- 
nauoFain  iiui  disertc  ait  colloqiii;i  li;cc  ciim  sacoriioli- 
hiisi/  10  ^Ua-xtilti  ,  y.uLi  Mjupsi  xa/  0^e<t(c  COniigisso  ? 
yiil  Aiignsiiiiu  11  h  •lUicinaiu  11 ,  (|Ui  lor  iii  lihris  dc 
Civiiiiie  Dci  episiolam  haiiccilai;  diciiijue  a  L  oiie 
sacerdole  liu;c  Alexandiii  prodit;! ;  inoiioiqnc  lectores 
ul  Epistolain  ipsaiii  ;idc;iiit,  el  recolanl  qna;  ligeruiU  ? 
Sed  liloin  diriinal  Plntarcliiis  ,  iii  Alcxandii  rebus  si 
qiiis  alins  ver^atissimus,  ol  in  lii-liria  leslislocnples. 
Is  in  Alexaiidii  Viiaait:  A/ijKvSpoj  i/  eittaTol»!  npicrU 

/jLyjTip.*  fr,vrf,  )('70v^v*i  Tivstc  au-w  /Jietv7sfa.i  aTopfv.ToJj, 
«{  a.vTii  iiza.v'ili&>'  opi.^n  irph  fJ-ijri'  iAiWqi,  CtC.  /iysrxi 
ii  xati  Wi./j[A'jii,c  ii  A.yuwTW  xov  fdo^i^ou  JiaxowKs,  iito- 
8i{!<o-!/a( /i«/.iTT»  T-JV  >£);''«vrwv,  ori  tiavrst  av';(iw;ic/  ftfji- 
X'wvziti  ut4  'Jsou,  t5  yi.p  &py.'j''  ii>  ««''rw  x».  xfircj)/ 
6ii6-i  «JTiv,  eic. 

Ciir  nus  liodieque  nnscnntnr?  Pliti.,  I.  n  c.  7  :  ila- 
triniowa  qiiidcm  inU'r  deus  eredi ,  tiinto;ue  mvo  e.v  liis 
neniinem  nusci,  el  alios  esie  ijrandicvos  seiiiperque  cnnos. 


tcs   viros  in  cw.lnnt  famii  et  voluiitite  lotlerciii.  Hinc"  alius  juvenps  atque  puerus,  alriculores,  altytros,  clau 


llercnles,  liinc  Cuslur  et  Volliix,  hinc  A<^scnln\ms.  Innc 
Liber  eliuin  ,  liinc  liomnlnit  ,  otc.  Siiiiili;i  h:iliei  lih. 
eliain  iii.  Ilos  cign  lecie  ;ipp(  ll;il  Cy|iri;iiiiis ,  deus, 
iioii  (jiios  .sapioiics,  scd,  (/hoS  vulyns  culil. 

II.  Castor  el  Voilnx.  Si  laiiti  osscl  lem  levis  iiio- 
iiieiili  tnniaro,  repoiiore  liic  opnrlerot  C;istoies ;  iia 
oiiini  Minnciu^,  uiido  liico  dcsuiiipt;i  vidciilnr,  scrihit ; 
01  iiiss.  pliiriiiii  siiirr;igaiitnr. 

Uercnlesnt  kominem  exiiat.  Non  video,  iiupiil  idcin 
Ciooiii,  quo  paciu  itle,  cui  in  monie  (Xtao  illala;  lam- 
pades  fueriint.  ui  iiil  Acciiis,  in  doiniim  wlernam  pntris 
ex  illo  nrdure  pervenerit. 

.\ntrnm  Juvis  in  Cieta.  Tret,  inqiiit  Cicern  uhi  snp., 
Juves  nuineraniur,  px  qnibus  primns  el  secnndns  nuli  in 
.\rcadia;  lerlias  Creiensis  Saluriii  filiiis  ,  cnins  in  illa 
insHla  sepulcliriim  ost«idiliir. 

Signare  nninmos.  Tcil.  Apol.,  c.  10.  .16  ipsti  pii- 


dus,  ovoedilus,  et  aUeinis  diebns  vviules  iiwncnlesque, 
puerilinm  proiie  deiirainenlurutn  at. 

iV.  Pcrfidin  piovenii.  l'"(diciter  sncccssit.  Sic  iiifr;i, 
yeneris  muyiiiiudo  proveiiil.\\il.  Tertul.  dc  S|iociac.  ct 
Adv.  Marc.  I.  l. 

Deam  (luoqne  Cluacinnm.  Cloacinw  siniulticrum  in 
clunca  miixiina  reperlum  Tuliiis  consicruvii ;  et  qiiia 
cujus  p.ssel  effiijies  iynurabat ,  ex  loco  illi  noinen  impo- 
snil.  Ariioli.  1.  i. 

Piivorein  1'nlloreiiiqne.  Paiiicr  ;ipnd  Ciceron.  dispu- 
latnr,  I.  m  do  Nai.  dcor  :  Aniur,  dolus,  melus,  lubor, 
invidcnlin,  falnin,  scncclns  ,  murs  ,  lcnebra; ,  miaeria, 
qnerelu,  yiiuiiu,  frniis,  pertinacia  ,  parciv,  hesperides, 
suninia  :  quos  nmnes  erebo  et  nocie  nalos  lcrunl.  Aul 
iyiliir  hitc  monslru  probauda  sunl  ,  aiit  prima  l'A- 
liiida. 

Ab  OrHlutibtts  Orbonu.  Ilxc  omnia  iii  mss.  proba- 


io;)5 


SELECT/E  IN  CYPRIANUM  NOT^. 


mi 


lissimis  (losmit,  ot  sonnim  piM-tnrb^nt;  ininen  qiiia  ln 
BeiKneniaiio,  Vcrnncnsi  .  Cnrliei  nsi,  el  iiiio  siillein 
e  q'!rilii()r  Vcssianis  conipnront.  reiiiiciiins.  I)c  Or- 
boiin  :ipiiil  Plinium,  I  ii  ci  Ciccr.,  I.  iii  de  Nai.  ilcor. 
occiirril  niciilio.  Orbali  liberis  pnrentes  iii  Inleln  suiit 
OrbtiiKV ,  ini|iiit  .Ariioliins.  Qnnri  Ibrlo  Subnrbaiiw , 
qiur  eral  loclio  reecpla  ,  locnin  lecit.  Ant  pro  orbila- 
tibtts  Orbonn,  iiiversis  nllimis  liltcris  faclinn  ,  ab  Or- 
biiale  suhnrbana. 

(.wleriim  Murs  Tkriicius.  //K/irfriv.  Lycopliron 
vocal. 

Est  el  Venus  Calvn.  Lnctml.  I.  i ,  c.  20  :  llrbe  a 
Gallis  cnpln ;  obsessi  in  Capilolio  liomani,  cum  ex  mu- 
lierum  capillis  lormenta  [ecisseiil,  aidem  Veneri  Calvce 
conecrnrunl. 

Regiilus  nmtpicin  servnvit  Valcrins  Ma\  I.  i,  c.ip. 
de  Si'rvyl  1  Rcliiiione  ail :  In  liis  quce  nd  custoctinm  Ite- 
ligioiiis  atlinenl  nescio  an  omnes  M.  Atlilins  Reqnlus 
prwiesserit.  Dciii  paiicis  inlcri-osilis  snbjiiniiil.  Po 
tnerunl  prnfecto  dii  immorlnlcs  effernlnm  mitiqare  sw- 
vilium ;  cailerum  qno  clarier  essel  Aitilii  gloria  ,  Ciir- 
ihaginenses  moribus  suis  uli  pas^i  .sunl. 

iluniinus  rcliqionem  lenuit.  Kateniis  fcil.  qiiod 
poslquaiii  Laniivii  in  llispaiiiain  iliiro  pndi^ia  .iccide' 
ranl,  lerrilns,  converso  iiinere,  Gciinam  peliil :  oni  il)i 
scaphaiii  ingiessiis,  alio  priMli},'iii,  qudd  tiinicn  ^pre- 
vil,  terreliaiiir.  Vid.  Val.  \lax.  I.  i,  c:ip.  de  Prndig. 

Piillos  ediices  Cic.  I.  ii  de  Divin;it.  :  Flaniiitius  non 
purnii  nuspiciis  :  itaque  periil  ciiin  c.rercitu.  Al  nnno 
post  Piiulus  pnruit  :  umn  iliinus  cecidit  in  Canneuii 
pugnn  ciiin  exrrciUi? 

C.  Cwsur  anle.  Cicero  de  Divin  I  ii :  Qiiid  ipse  Cai- 
snr?  cum  n  sumnio  aruspice  motieretur  ,  ne  nnie  bru- 
niam  in  Africam  Irnnsmillerel,  nouiie  Iransmisil?  quod 
ni  1'ecisset ,  unum  in  locuin  oniiies  odrersiiriorum  copice 
convenisscnt.  Iia  Siietiii.  iii  Jiil.  c  95. 

Vi.  Hos  et  Poetw  dwinoiins  noruul.  Nolandnm  vo 
ceiii  pridem  fnisse  iiiedia',  iiiio  laiidala;,  siginficiuio- 
nis  :  iie>{nu  nieiiiis  liiielligenli  c  ipiam  a  scicnila 
cognomeiiUim  acccpeie.  U.de  In  sacris  litlcris  qiiin- 
qules  laiiiiim  niali  spiiitiis  il:eiii'>iies  vocaiilni',  sed 
passlm  d.cmonl:!  auiliuiil.  Pnslqiiam  vero  Vrtlcnli- 
liiaiii  alllque  Gnostlci  'latuovo;  sive  /E  >ncs  snos  l:im- 
qu:iin  uiniidl  CDiidiinrcs  et  rcruni  arliiiios  dcpncdi- 
cahaiil,  maldS  i.'enl"s  1'jCcIcs  ae  palics  da!iiion:is  ap- 
pell:ib:int  :  lioiins  vern,  Angrlo^  seni|iei  dlxere. 

Prwcipuus  llostnnes.  Pliii.  I  .\x.xi,  c.  1.  ;  Priinns 
exltit  (ut  quidem  invenio)  coinmenialus  de  ea  O.stnnes, 
XerxeiH  rcyeni  Pcrsnruin  bello,  qiivd  is  Grwaw  inliilil, 
comitutits ;  nc  velnt  seinina  artis  porleHlosui  .sparsit, 
obiler  iiifccto,  quncuinifuc  comiiienrerat,  mundo.  Hic 
niaxime  Ostaues  adrabicn,  noii  avidilatem  inodu  srien- 
liicejus,  Grwcorum  populos  egil. 

Plnlo  et  Herines.  Allcr  iii  Tiin;co,  allcr  iii  Pcc- 
liianilro. 

Vll.  Somiios  inqiiietant.  Qiio  siieciant  fnrtassis  illa 
Jlld:C  .\{ii)slnll.  ivj-: ny.^o }/.'.:> oi  7ot.pr.3i. /zkv  juiauv&ujt. 

IX.  Qiwd  vero  lemjilum.  Terlul  de  SpecltU.  c.  50, 
baliCl  :  iVec  minus  teiiipla  qunm  busta  desiiuimus.  .Mi 
nuc.  Kcl.  Teinpia  ul  buslii  de^piciunt.  Paiilcr  Ar.iob. 
1. 1  clClciii  Alex.  iii  l'rotit'pt.alih|ue  e.\  Patiiiius  adver- 
Siis  ill:i  deluiicloriiiii  se{iiiUlii':i,  cl  clanslni  iiumlnuiii 
inveliiinliir.  Iiileriin  Ecclesia^,  uin/iwa.lixipt.v-xci.  EJ/Tii- 
ptouf  oiitouf,  ;iiea^,  et  loca  Dt;i  omiiipnlciitis  ciillui 
sacia.  sciii|icr  ailnilsere.  Simlle  o  '.'.ervaie  csl  lii  vocu 
Ara;  slve  ^iaijmZ,  a  ipia  aldi  •riiicri'  {icrpcliin  Clni'- 
Sliaiii  :  alt  iris  vero  .ilve  OucTta7T/;/Jtiu  iiomen  ,  ultro 
ani{ilex:ilianiiir. 

Nec  noinen  Dei  quwras.  Sjd/m  i&  a^pr.Tw  Oeu  «iosit 
!x!t  EiTTsiv,  elc.  Jnstiii.  .'\piit.  II.  lu  ijiiudllbei  Dei  im- 
nieu  tivjiipwv/jTov.  .Miniic.  :  Nec  noimn  Dto  quwras, 
Deus  iiomen  est  ttli. 

Vulgus  iu  multis  naluraliler  Deum  confitelur.  \lxa 
res  peciillarl  coinnieiit:ii'lo  Tcitidllani  arj^umcnluin 
fecil,  iiimiium,  de  TeDliniunio  aiiliiia;. 

XIV.  .'Id  ngnilionem  verilaiis  ocularent.  Locutlo  a 
Tcriiillhino  iiiuliiala.   Hirundo  si  exewcaverit  pullos. 


A  noril  illos  ocnlare  riirsiis  de  sua  Chetidonia.  Qua  vnce 
siiiiililcr  uiitiir  in  lili.  de  Piidicitia. 

Qnttdcst  Cliristnii.  hm  iiyiicl  corporis  nicnibra , 
dclnccps  gloriic  ejiis  pariicipes. 

CIRCA  ANN.   CC.XLVIII. 

TF.STIMOMORUM  AD  OUIRINl  M  ADVERSUS  JUD^OS 

PR.EFATIO    l!i  DDOS  LIDROS  PRIOKES. 

Obiemperandiim  fuil.  Tiaciaiiis  i-ios  Cypriaiiiini 
scrinsisse,  el  Tesiinioniomni  libros  olim  appellatns, 
noii  tantiim  Ucda  el  Gennadius,  aliiqnc  spf(uli  riini 
lemiioiiim  aiictnrcs  (Idcin  faciniit ;  sed  I'cl:i!;iiis.  Hie- 
rouymns  cl  Angiisiliiiis,  iil  l(isiiiii  leslaiilur.  Sclllccl, 
Pclitgius  Tesliiiioniorum  libros  scribcns.  sc  imitalorem, 
iiinvi  cxpleltireni  operis  beuli  mariyris  Cypriani  i.cribentis 
r.d  Quirinum  fiiletiir,  iil  inqiiit  ilicio.  ymus,  ndv.  Pe- 
lagianos,  I.  i,  c.  9.  Oimd  r  i  Aiigii^linus  re()eiil  iis- 
dcni  fcre  vcrbis  I.  it  contra  duns  Epislolns  Pelagin- 
norum,  c.  8  cl  10.  Qnliiinin  nbservare   licebll,   noii 

1>  mndo  diios  priorcs  libros,  sed  el  lerlliim,  ex  {laliiim 
priKilicloriim  seiilciili;i,  Cypriaiio  Iriluieiidiim  Siqiii- 
dem  llla  loca  ex  Jnbi  xxv,  I  Jo.  i,  ei  Psal  li  lab  ipsis 
landaia  cx  libro  Cyiiriaiii  ad  Quirinum  ),  non  lii  (irlo- 
rnn<  aliqiio,  .sed  nltinio  rcperiuiilur.  Iiiimo  irierniiy- 
niiis  dlsertissimis  virbis,  nnii  niodo  iilirum,  sed 
l(isiini  eliaiii  capiil  dcsigiiiil ;  diceiis,  in  quiitqungesino 
qiiarlo  litulo  lerlii  libii  poni,  iilii  eliamniim  liabeninr. 
Rig:i|lio  ll;iqiic  reqiiirenli,  unde  liber  tertius,  qnein 
cc.rle  iion  liubet  vclus  editio,  responderc  llcebil,  qiind 
ab  eoilciii  Cypriaiiu,  licct  allqiiaiitn  seriiis,  a  qiio 
I  riorcs,    |ir'idiil. 

Triiciaium  liiinc  noii  nisl  post  (-ypriaiil  episcnp;!- 
tiiiii  ruisse  iransmissiim,  oslemlcrei  Quirini  suli  lllii 
tiliilo  c<im(iclla:in  :  ni--i  illa  iii  qnlbnsd.im  c  'dlcibns 
dcsiderirclnr  ;  et  insnper  coiislarel,  iinn  niodo  epis- 
copns,  sed  eliaiii  piesbylcrns,  pariier  suos  discipnlos 
liiiiln  isio  coiiii  ellasse.  Qno  iein|iore  ad  QiiirniUiii 
lio<:  scrl|ilmii    dii'ig''batiir   illnin   nenpliytiini    fiilsse, 

p  liinc  siiadcliir;  sii|uldeni  dlcat  Cyprlaiiiis  :  Leqenli 
tibi  inierim  prosint,  ad  iirinia  fidei  liueamenla  [ormaiida; 
el  deliicc(is  :  Bibne  ubenus,  etsatiirari  copiosius  poleris; 
si  lu  quoque  ad  eosdem  divinw  plenilndinis  fonles,  iio- 
bisctiin  piiriier  poiniurus  accesseris.  IJnde  sl  ad  Qiii- 
rliiuni  lii    Ep.  lxxvii  et  lxxviii  (laii  fere  passii  cuiii 

Cypriaiio  iininii ii  (qiind  ^aiis  verlsiniile  vlileiur) 

lisec  { criincani,  cerlc  loiige  aiiie  exircma  Cyprl.nii 
leiii[)ora  perscri(iia  fiiisse  coiii|iarel)it.  Aiitsi  Inrlc 
libclll  i^li  scriiis  aliqiianlo  inissi  liierlnt,  iii:iicrl:e 
l:imens\lvam  {iridein  colleclaiii  digesiamquc  iiiiiiimc 
dnbilaverim.  Proiiide  iiie  nnii  prorsiis  absiirdain 
fiiis-e  lcclloiieiii  lllaiii  ms.  codlcis  I).  Vossli  <[U:e  :ill,< 
Libcllus  compendio  brevi  iiiile  digcsiiis  est.  licvcrn 
qiiis<|iiis  scriiiciidi  iiielbndiim  a  typrlaiio  iisui'|>alaiii 
dlligenler  cnnsideraveiit,  lacllc  iiim.idvcricl  lioc 
ipsl  {lo-t  acce|<laiii  lldem  prininni  fiiissc  sliidiuiii,  iit 
iinii  t^nliiiii  lii  S.  Litlcris  licict  vcrsailssliiiiis;  scd 
nl  illas  qiiavi  jn  Incos  cnuimiiiics  accurate  digcsias  iii 
niimeralo    li:ibcrel.    lloc  enini    l{isl  snleinne  ei    fcre 

I)  perpeliiiini  csl  ;  ul  lii  (|iiociim(pie  aigumeiiln  vcrsclur, 
saci;e  bcrqilni;!:  tcstiiiioiii:i  glnmcralim  (.r(i|)niiai  , 
ct  lam>|Uani  cx  ariiiainenlario  liislriiciis^iino  lii  aclciii 
prnducat.  Qund  leitorciii  lii  ll.niiie  lere  opcris  obsci- 
\asse  miiiime  (ilgcbit. 

Deniimi  ciiiii  rormiila  illa  siib  qua  [lassiin  iii  iils 
scri{itls  ciianiiir  S.  Lil  ('r.iriim  tcsiinioma,  el  l[is;o 
Sn.  Librnriiin  iioiiieiicl:ilui';c,  prorsiis  dlvers.e  ^lnt 
ab  ils  (|u:e  In  reliquo  opere  occurrant,  vaiiciails 
islliis  ( '{iianiln  iiiroiuiii([iie  cnnidciii  liiissc  aiiclorein 
Cnii-litcrll)  vix  all.i  lalio  redili  [Hiterll,  qil.iiii  qnod 
dlvcrsii  leiiip"ribiis  scribcreiiiiir;  el  (iroliide  diccii- 
diiiii,  Iraclaluiii  butic  reliqua  Oiiinla  qux'  sequuiitur 
pneveriisse. 

Spi'rabam  ([uiilcni  ex  largo  lioc  quod  in  trsrclalu 
islo  liaJiciiir  Stri(iiurarum  spicllcgioad  vcrsioiiis  l:i- 
liii.c,  ([U:e  llicroiiymiaiiam  pr,i;a;ssit  icslitulioiien» , 
gr.idiim  aliqiicm  piicsiriii  iioiuisso.  lit  ccric,  si  uiodo 


10'J5 


sihi  iibi(iiie  conslarel  Cvprinni  lexlns  locn  illa  (|n;c  i> 
a  leciionc  vnlgaia  (l'srrc|)ai'C  (lcproli.MKlnnUir,  |)ro 
aiiliincvcrsionis  rcli(|niis  iion  iniiiieiiio  liahurcmns. 
Scd  cuiii  ea  sil  leciiomim  in  inins.  coTn  ilnis  yarie- 
las,  iil  plnra  siiiinl  occnrranl  i|na-  a  \iilgalis  di-icre- 
pciil;  cl  iii  liis  (|iii(l  a  Cypriano  scripUini  fncrit, 
codicibus  sibi  iiiviceiii  noii  rc>|)ond(>iiUl)iis,  ininimo 
conslel  :  porro  ciini  priiuoriiiii  sa'cnloniiii  patres,  iii 
S.  SciipUiris  laudandis  div  'r^iinodo  s(!  Iiiilieaiit,  cu- 
ram  lianc  ceu  laiituni  non  dciiloralaiu  censemiis. 
Flaiu  Noliilius  alii(|ne  viri  erudiU,  TcrlnHiaiii,  Cy- 
priani,  Hilaiii,  Aiiilirosii,  llicronynii  cl  AugiKliiii 
leclioiii's  Scripturariim,  ex  liliris  imprcs/is  airalim 
ingerimt;  p.iriiin  meinorcs  in  codicibiis  inss.  rcin 
aliler  aii|iie  aliier  pissim  sc  lialieie.  lnierim  gratix 
imuioriales  Deo  opt.  inax.  Iialiendx'  siint :  ciijiis  pro- 
videnlia  coiiiparaluni  cst,  ul  iii  peiie  iiilinila  vocilla- 
niiii  discrepaiitia,  rerum  monienta  cl  doclriiiiK  oido 
usiiue  inviolaia  periuaiicani.  De  scri|iiiiris  niilla  peiie 
lis  csl,  liccl  de  scripliouo  uliiqne  (InliileUir.  . 

Judwus  seciimlum  (juie  [uertiiit.  Cyprianns  iii 
Migistii  scripii-i  adeo  libcnier  ct  ferc  perpelno  se 
cxeriuil,  ul  paiicissima  piiclcrieriiit,  (|u:e  iioii  libello 
ejii  deiii  proisusargnineiili  deiiiio  iraclavcrit.  Ijiicin- 
admoduni  eiiiiii  de  Bajilhmo  commcnlariuni  cdidit 
Teriiillianus  ;  Ita  de  Gi-dliu  l>ei,  sive  Baptisino  ud 
Donalum  (nt  Kpisiolas  ud  Jubaiuiium,  foiniieiuin 
nliosqne  ca  de  re  priclcrcaiii';  scripsit  .Marlyr  iiosicr. 
Quoiiiodo  de  Idololulriu  egii  Tertiilliamis,  sic  de  Ido- 
loruin  vunilule  disscruit  Cyprianus.  Poiro  deinceps 
vidcre  crit  Iractalns  Terlulliani,  de  ciiltu  Iwiiiinwum 
el  Viifiinibus  velundii;  de  Patienlia,  ad  Scuimlum ; 
ad  muritjrns,  de  Oralione,  de  Poemleiiliu,  de  Prwscrip- 
lione;  (luasi  xyrt7z'Aya!,  respici  ab  ancloris  iio^tri 
scrlpiis,  de  DiscipUuu  el  Habilu  Virginuin;  de  lioiio 
Palieutiie;  ad  Demeirianum;  dc  Exhorluiione  Mnriyrii ; 
de  Uraiione  doininica:  deLapsis^de  Vniiale  Ecclesia:. 
QusB  omnia  seinel  liic  iiidlgiiasse  suffoceril. 

LIBER  PR1.MUS. 


oxonii:nsis  editionis  it)'«i 

Kx  eontortis  arundiiiibiH  funicnhis  mensorum,  Zauli. 


C 


I.  Judceos  in  ofjfensam.  FasUis  Judicorum  validissi- 
miiin  opposnil  oblcein  (|iioiiiiiius  iii  obseqniuin  fidei 
venircni.  Reciissinie  ergo  hiiic  exordiiini  siimitur  ; 
quciiiadmoduiii  olini  a  Sancto  Slcpliaiio  facluin , 
ei  ab  .Aposiolis  iii  ,\clis ,  aU|iie  Epislolis  videiiui> 
prxsiiiiiiu. 

Ejecii  de  Aujijpio.  Lectio  Cypriano  ,  iiec  noii  Ter- 
tulli.iiio  fere  perpeiua;  iiaia  vid.iinr  ex  liomonymia 
vocis  rhl  <pi;c  rei  noii  asceniuin  inodo ,  sed  iiiuia- 
tionein  slaius  aiil  locl  rerc  onmeiii  deiiolat.  Quod  in 
grajco  i.:«w,  launo  tollo,  nec  iioii  ei  vernaculis  nuslris 
linguis  iiassiin  id^iinet. 

Dereliciiis  esl  Judu.  Licel  in  mss.  plerisijue  desi- 
derenlnr  (|u:e  seijiiuntur  ad  rniein  liiiins  capilis;  la- 
iiieii  ciim  iii  Spirensi ,  reliquisqiie  impressis  compa- 
reani,  et  ctiain  vnlgaiam  versionem  iion  seqiiantiir; 
|)iii  nupero  a.ssumenio  miniine  dncimus. 

II.  In  llusilcion.  Rcgnoruiii ,  piita  Jiiihe,  el  deccin 
Iribiiuin  sive  Isracl  s.  Sero  adoiodiim  cx  hebricis  1) 
ronlibushauserunt  Cbrisliani ;  iinde  ciiammim  Gricca 
numeiii^latura  pleroruiiKpiu  S.  Codicis  libroriim,  ad 
veniacnlas  noslras  liiigiias  |icrvciiit.  liide  Geiiusiii  , 
Exodiim  ,  Leviticuin,  Deiileionomiiini,  clc.  aiipella- 
nius.  Codices  aliqiii  mss.  Lalinis  vurbis  li;ec  cfferuiit, 
sed  p;iiu:i  pr;v  reli>|uis  ipii  Ciiecain  iioiueiiclatiirain 
agnosciinl ;  proiiidc  iiiliil  muiandimi  ('cnsumiis  idein 
de  fiirnmla  laudaiidi  Lv;iiigelia  cala  MaUhxuin  ,  cata 
Joaiiiieni,  elc.  diceiiduin. 

III.  liiiris  pusseres.  <rT;ou9fiiv  avis  sive  passcr.  lu 
texlii  licb.  esi  TUV  (luam  vocein  reiiiiuernnt  Aiiiiila 
et  Syimnachiis,  el  iypou  scrip-eie;  uiide  uiri-que 
vocibus  rctentis;  lccilo ,  «.■/pni  orf.uOfy-  iii  Grxcis 
exeiiipbiribns  nbliniiit. 

Melaluru  (ulsa.  lii  lluh.  IpW  UV  ijx<iho(  ^«u8r{,  sed 
rimi  arniidine  noii  iiiodo  scribereiit  vclcres  ,  sed  ct 
llicUientur;  pro  slylo  scrib.c,  niulalura  subsliluebatur. 


II  I.  j^^oiviov  ■j.tw/x-Tpiziv  :ippcllalnr. 

V.  tldif  ineii.  Iii  grceo  t('xlii  liabeiur  oixaiic  f^^j 
ir.  TrVriuc  ^r.sirat .  alia  cxeiiipiaria  ,  el  foilasse  aiiti- 
(|iiiora ,  lr.iiispi.isitis  vocibns  legerimt  U  wW  t.i{ 
^ov,  (Miam  leciionem  seqniiiitiir  excmplaria  iioii- 
imlla  Novi  Test:iiiienli,  ad  lleb.  x,  58.  Vid.  I.  iii.  biijns 
scripii  c.  W. 

VIII.  Ileiii.vnie  inler  vcs  novitalem.  Nov.ile  vohis 
novalu,  inqnit  Inleipres  Viilg.,  scd  prior  leelio  cst 
Teriiilliani,  (|iii  aliipiando  novitatem,  aliquando  eUaiii 
uorumen  rcdilil. 

IK.  i^edicnut.  Lxxlnturprctcsbalieiil,  riS  /jr,  y.sLla-i. 
Leciioiieiii  liauc  agnoscit  P:iraplir.islcs  CiiaKbeus, 
qui  reddit  ro  ]1sb'T  pSNb.  Ad  mentein  auclo- 
ris  no^tri  sic  locniii   explical   Prncopiiis.  A.^aov  tov 

vo.MOV,  Qv)tiTiy'aip  yfzi±  Tcy  MwJ5i&>c  v6/xov,  ou5>    riitj  irvp 
aCirou  jUotfTupiOJV,  Ti.;   xv.vji.t     7r«p*?£8o//-:vri;    8i5a«<tUa,- 

TUIC     8lS«KT0tC    «tUToD.    TO/C    i|     i   VJV     XSxllO/iivotc,      OITIVEC 

oacvspsi  ?ffovr«i  a-^pcfyi^ovrt{  t&j  v6//ov  tow  jur   f/Afiflv  oru  • 
T^v,  oux    eVt  ^vra  yp-i^tji.tA^t  rn  TCttpatSl^t  toD  y.pii^vjvt^. 

XI.  Qiiia  non  permiinsenint.  ll:i'C  licet  mss.  siiffra- 
gio  desliiiianiiir,  tameii  ux  versione  a  vnjgaia  aliena, 
et  Cypriaiii  coiisona  ;  aiictoraiiieniuin  sibi  pra^sianl. 
Qiiod  de  scqneniibus,  pariter  iii  uxemplarihus  desi- 
deratis  diceii<liiin. 

In  plcbein.  Hellcnisla',  iit  geniein  Isracliiicam  ab 
cllinicis  distingiianl  .  X«ov  appullare  ainaiit ;  qiiaiii 
vocem  sludiosc  vei  lil  Nosier  :  cii  solemne  csi  fideics, 
plebem,  el  plebein  stnntem  diccrc.  Miiiiis  accnrale 
Teriullianus;  po;)»<«m  dicii ;  qiiemadmoduni  vulgalus 
iiilorpies  etalii  passiiii  vctures. 

XV.  Domum  in  iiomine.  Ubi  Densrevera  inier  ho- 
miiies  habitibit ;  ct  propiiiaiorium  pro  toiiiis  miindi 
pcccatis  cxbibiiit.  llanc  vero  corporis  siii  iii  lemplo 
llieiosolyniilaiio  pr^cfiguratiuiicm  Doiirmus  iioslcr  iii 
Evangelio  passiin  declaral. 

XVI.  Ilolocnutomuta  arietum.  Voce  hac  iiltintur 
Iren;ciis  ut  TeriuHianiis,  et  vctcra  vulgata:  vcrsionis 
exemjilaria. 

JSon  est  milii  voluntas.  Locus  a  neniine  fure  anti-- 
qnorum  patruin  pncturitus,  quaiidn  de  sacrificio  novi 
foederis  sermo  occiirrit.  Laie  enin  explic;it  lreii:ciis 
adv.  ILcres.  I.  ix,  c.  50:  Dominus  noster  suis  disci- 
pulis  dans  consilium  primiiins  Deo  offcr>e  e.x,  siiis  crea- 
turis,  non  qiinsi  iudigenli,  sed  ul  ipsi  ucc  infriictuosi 
uec  iugrati  siiit ;  eitm  qiii  ex  creiilura  pniiis  est  nccepit , 
et  grnlius  cgit  dicens:  Hoc  esl  corpus  meum  :  el  culicem 
siiiiililer,  qiii  est  ex  creuluru  quw  esl  secinidiiin  nos, 
suum  siingiiinem  confessus  est.  El  uovi  Testiiinenli  no- 
vain  docuit  oblalionem,  qitnin  Ecclesia  ab  uiioslulis  ac- 
cipiens,  in  universo  mundo  offerl  Deo,  ei  qiii  nlimenla 
nobis  prmslut  ,  priinitins  suoriim  inunerum  in  novo 
Teslameiuo  ,  de  quo  in  duodecim  proplieiis  Mula- 
cliius  sic  praisiiinificiivil:  Non  esl  inilii  voluntns  ia 
vobis,  dicit  Duminus  oiniiipoiens,  el  sucrificiuin  nvnac- 
cipinm  dc  munibus  vestris ;  Quoniam  ab  orlu  sulis  ad 
occusum.  noinen  meum  glurijicatur  iiiler  gciites,  el  in 
oiniii  loco  iiicensum  offertur  iiomini  meo  et  sucrilicium 
piiruin,  quoninm  mugiium  esl  nuinen  meiiin  in  qenlibus, 
dicil  Doininus  omiiipotcns.  Mnuifeslissime  significuus 
per  liwc,  quonium  priur  quidem  popiilus  cessarit  ujferre 
Deo  :  omni  aiitem  loco  sucrilicium  uffirlur  Deo,  ct  lioc 
piiruin;  iiomen  uulein  ejus  glorificaliir  iu  qenlibus.  Et 
cap.  xxxiii.  addit.  Qiwninm  iionien  liliiprupriuiuputris 
esl,  et  in  Deu  iminipolmle  prr  Jesnn  Clirisiuin  ulfert 
Ecclesia;  bene  aii  secuiiduin  ulriique,  cl  in  omiii  loco 
iucensuin  offerlur  noniiiii  ineo,  ct  sacrificium  purum. 
Incensaautem  Joiinnes.  iu  Anocalijsi.  orulioiicsail  esse 
Sun.torwn.  Et  c:i|>.  xxxiv.  Olferimus  ci  i;»(i'  suut  ejus, 
conqruenler  cominuiiiculioncm  ct  niiiliilcn  imcdicuuies 
cnrliis  ct  spirilus.  Queinndiiioduin  eniin  qui  est  a  lerra 
;;«ms  percipieiis  iiivocniionein  Dei,  juin  non  cominunis 
pnnis  csi,  sed  ciicliaristiu,  ex  duabus  rebus  coiistiius  , 
lerrena  el  cmlesii  ;  sic  et  opcra  liujdd  pcrcipienlia  eu- 


1097 


SELECTJE  IN  CYPUIANUM  NOT^E. 


•1093 


chaiisikmi,  jam  non  sunt  conupiibHm,  spem  rcsnnec-  \  (ligiioscitiir,  sed  cx  Siljyllinis  carminii)ii=,  Plidcylidi., 

aliis(|U(!  Judxoriiiii   jiersonatis  luculiialioiiibus  iiiani- 
rcslmn  esl. 


tiunis  li/ibeiiiiti.  JiMiiius  MArlyr  i:i  Diai.  ciiiii  Tiy|il). 

p.  Ctii  I).  Edil.  Puris.  1636.  Apyispnrix)-,  -ri  iJ-^0,-,it 
yivji  ii/i.i-iTov  e=ou,  <uj  Kat  tdni;  c&idt  fjacruf-i.  eiiiin  Sti 
iv  TavTi  TO^w  iv  roie  iOtf-yt  Ouiiv.^  i^aciro-j^  atxiroi  y.cti  za- 
Ostpkt'iTp-j'3-^ip-:tTSf<i\i^iX^TV.i  ds  :T«p'ouoey5;  ^xnrf&i;  o  0i6c, 
e;  //.yi  <ii«.  twv  t^psoov  «tuToD-  Trxvras  cuv  o(  5/ot  tou  ov6;/*toc 
TouTOu  Suiiac  at  mv.piSaxt-j  I/;ioO;  6  Xpirric  >tvsir5ae, 
tout?3t;v  eiti   t?S    EuyKpKrriv.  ri,u    aproij  x«;   toD    :t0Tv;piou, 

Tlit   ^V    TiVTI   TOrtOJ  T-^J    JV^t     ytV'y,(A*Vi5      UTtO    TOiv    Xp(3-Tt«V0)V, 

Trp'j/itSMv  ''  ©eOf,  fittprupsl  svy_Apt7T0Ui  hta.pyziv  stuToi* 
Ta(5  ^r  up  u^oJv  xK(  Si  i/.zhiti-i  ufj.:^v  twv  ("-peojv  ytvoM-ivaf 
arTatvaCveTatt.  ilyojv,  xai  Totff  ^v^lv.t  uyiav  ou  -TrpoffO^^o^rtt 
iit  TOJv  ;{EfUV  u^wv.  JtoTt  liirJ  «vaTo),v,5  jijl^ou  sojf  Suj/«(iv, 
rd  Sjo/ii  (tou  JsSoJots-Ttt  ,  Uj?t,  £v  TO/t  eflvcjiv'  u^s^c 
oi  ^'Sf]/.auTf  auTO  jtrfi  f^^y.pi  '■'uv  jjilovetxouVT^c  /syeTe, 
OTt  Tflt;    /x?v  £v   l-pouo-a),rjOt    ^iri  Toiv    exr/    TOTe    o/xcuvtwv 

l5(0av;A£TiiV     X«iouy?VOJV      Ov7t'ctf       OU      'Kp',ffZiy-riX.L     6     @e6;. 

Taf  S^  S/a  Tuv  fj  T-^  otaTTTopa  totp  5v  Hvtojv  (xrrd  tou 
ViVoUff  ^xeTvou  otvQjSOJ-Trojv  eu^^if  Trpoa-iSirQctt  auTOv  tiprjy.ivAt, 
xAt  T(y.f  'uxstj  *uTojv  6u7itCi  /.tt)z!v.  ori  y-ev  oijv  x«/  eu;va/  ,o 
Jtot/  zuyaptffTiai  uito  t6jv  (z^iojv  yv/aixivAi,  T;/6ta/  /jtovxi  xati 
euxpeTTot  e/fft  TW  0s6J  ^u^rtat,  xa/  aurof  ov;//t.  TauTC-  ytip 
/^ovx  xo((  yp.irtuLvji  -Trtf.pO^aSov  uotsTv,  xa/  e-r'  a.ja.fj.viiTr t  Zk 
Tv.f  Tfo^vjc  auTOiv  ^r,pv.t  r^  xat/  u^pv.^.  Ij  yi  xst'  TOy  T*^tu;  o 
TTs-rovOe  5/'  auTou  (i  ut'vf  tou  6sou  fj.if/.vr^r<tt.  Tcrliil.  ot/v. 
JWaic.  I-  3  ,  c.  21,  l/(  piiriter coucinreret  et  ilnlachice 
prophelia:  Non  csi  vnlitnlnsmeii,  ilicit  Domiiius  el  sa- 
crificiu  vestrn  non  ai-cifiiain  ;  quoiiiiim  ab  orlu  solis  us- 
tjue  in  occusmn  noinen  meuni  glorificnliun  esl  in  nalio- 
nibus,  el  in  omni  toco  sacrificium  nomiiii  nieo  ojferliir, 
et  sacrilicimn  mundum ;  gloriit:  scilicel  relatio,  ei  bene- 
dictio,  et  lans,  et  liijmni.  Lili.  iv,  c.  1  :  Sacrificium 
niundum  iulerprelaliir  quod  sii  simplex  oraiio  de  con- 
scieniia  ^«ro,  Lococrgo  victimaruni,  ei  ex  c:i'sis  ani- 
nialiliiis  visceralioniiin,  sola  apnd  Cliristianos  siiiio- 
resi  ration:ile  ct  incriie"liiin  sacrificiiiin,  fiuod  Mala- 
ciii.i;  vcrbis,  mVITD  nniG  miticlia  leoru,  lioc  esl,  obla- 
lioiie  farrea  ciim  sno  riliainiiic.  pane  scilieei  et  vino; 
ilio  seinpeniue  durilnro  sacrilicio  Encliarislico;  ct  p 
prernm  piaruin  iliymianiaic  conslai. 

XVH,  —  Aii(e  Luciferitm.  Tertnllianns  Adv.  ilarc. 
1  5,  c.  9,  Jiid:eos  rcruiat,  fpii  noclnrnain  Vezeclii;e  iia- 
livilaicin  verbis  isiis  designaiain  s:itagei)ant,  poiiiini- 
qiip  noslri  li^itaiilius  proplieliam  asseril. 

\X.—Angeli Septtui.  Xi\  eiim  inoremin  aiila  Persica 
seplein  priiiiariisatr.ip;cpriviioj,'ingan(leliaiit,  ut  assis- 
lereiit  et  conver.^mrenlur  uiite  fucicm  Regis.  Ex  landato 
liicioci,  iiecnoii  aliiii,  scripinre  boc;  satis  iinporinne 
confectum  ait  Painelius,  Tobia;  iibriim  esse  cinoiii- 
cnni.  Mininie  diibitandnm  liliros  Veteris  Tcstainenti 
qiii  .Apoiry|ilii  diciiiitnr,  et  in  llebra^is  fontibns  mi- 
nime  coiii|)arent,  in  iiliris  Gr;vcis  (piilius  llellenisi.-c 
litel)antur  passiin  rc|icriri  ,  ct  proiinle  inie  nierilo 
Cliristiani  ,  ipii  ab  llellenisiis  Jndicis  Bililia  s:icra 
inuliialiantnr  ,  indiscriiiiin:itim  leslimoiiia  exiiide  , 
pra-serlim  adversns  Hidlcnisias  desiimpseral.  Post- 
qnain  xxii  sacri  eodicis  volnniiiia    recensnissel    Jo- 

SCpllllS    COnt.  Apiou.   lib.    I.    t»    Si/aioJt    ^STtTTSu^/sva  , 


XXL — Formosi  Oculi.  X/t/jvzoi  terribilcs.Vera  vidc- 
lur  le  -lio  Formidolosi  iii  sensii  passivo,  Iia  Sallusliiis 
iiit :  Hegibus  buiiigiiam  miili  suspvctiores  smit.sempergne 
liis  alienn  liitus  formidolosa  esl.  1'aiiier  Cicero  :  Cou- 
servatio  stabilis  ludicii  in  iis  rebus  guai  forinidolosiv  vi- 
denlitr. 

Christo  meo  Domino.  XptuToi  |Mou  Kupa.  Librarii 
fpiibiis  solemnc  e-t  iiintaie  qiiod  i:oii  inlclligiini  ' 
xuftoj  reposuere.  Qiia!  b  eiio  apud  onincs  fcre  velcies 
oliliniiit.  Et  qiiidem  ciiiii  Cyrus,  libeiMtor  po|iiil;  |)ei, 
Messias  ejus  sive  uiiclns  dicaliir,  cl  Doniini  noslii 
typnm  i;essit:  Verba  lucc  rectis.-ime  Doniino  iKisiio 
iriliiiiinlur. 

XXIX.— 1/(  plioeniceum.  Lcciionem  iianc  nnn  f;iciie 
nintaniiis,  |iraserliin  ciiiii  codicuin  sidfne.jio  aliuiidu 
iiiuiiialiir.  Inlerini  diccndum  ,  prorsus  vcrisiinile  vi- 
deri  aiiclorem  scripsi.ssc  guasi  russeivn,  qme  codicis 
Vcivncnsis  csl  lectio,  el  ciijiis  vesiigi;i  rcni;ineiil  iii  iis 
liliris  in  qnibiis  scriliitur  guasi  roseuin.  Idi  ni  de  iocis 
Terinlliani  diccndnin  adv.  M;irc.  1.  iv,  c.  10.  ct  etiam 
iii  Scorpiaco.  Hiibruin  colorfTin  russeum  dici  cinni- 
bus  iiouim. 

TESTIMONIORUM  LIBER  SECUNDUS. 

l. — Dominus  condidii.  Eii.sebiiis  ei  Hicroiiyinns  pro 
ixthnTo  lcgeiidiiiii  conlciidnnt  eVTv.cr.iTO ,  qoilius  Ile- 
bneiis  lexlns  conseiilit.  Pliilo  aiiteni  Ji  da^iis,  Ignaiius, 
IreiKCiis,  Cicinens  .\lcx:iiidriiiiis,  Tertiilliaciis,  Ori-^ 
geiies,  aiicioii  nostro  iii  b;ic  .leclioiie  piaiivere,  Do- 
ininoipie  iioslro  vcrba  illa  Iriliuebanl;  quod  Aiiai.i 
eti:iiii  fecere,  et  iief;irii  dognialis  cen  ceilissimuiii 
praisidiuii  adliiiiuerunl.  Sed  ('Sio,  Filium  Pater  con- 
didil,  «'leriia  niiiiiriim  geiienilioiie.  /lilcrni  ccrle 
P;itris  iioii  nisi  cii:iviis  esse  polcrit  Filins. 

II.  — Sapieulina-dificavit.  Toinin  fcre  octavum  ca- 
piil,  quod  huic  adiinni  f;icil,  ab  Ircn;eo  I.  iv,  c.  37. 
jii-lino  Marlyre  adv.  Tryph..  Tcrliilliano  adv.  Ilerm. 
Cypriano  i.  i  ud  Qitiriu.  c.  I ,  ci  OiiKCiie  7te/;i  Ap^. 
i.  I.  c.  2.  Doiiiiiio  nosiro,  iale  ct  diiigenler  addi- 
eilnr  :  niide  inerito  lioc  iii  conlexlii  Cypriaiins,  qiiru 
de  eadein  Dci  sapientia  dicnniur,  Ecciesia;  ejiis 
niysteiiis  explicandis  adbibct.  Quol  de  excelsa  prm- 
diciilione  ud  cralerem  liie  lialietnr,  lxx  iiiti'rprcliliiis 
acceptnm  refeiendnin,  ipii  sciipserinil  ifnUv  xrpuyija. 
iiTi  Kfarr.pa  ;.et  vidciiiur  icgisse  pro  'SJ  bv  iitieris  non 
iniiiliiin  imniiitalis,  Cl  soiio  niiiiiniuni  v;ii  ialn  yi3a  ^-j 
Eccle-i;im  se|ilenario  iiiimeio  denolarl,  caji.  20, 
siiperioris  liliri  dictiim  csi  Qiiod  v.  Doniiis  et  lem- 
piiiiii  Dei  Ciiiisliis ,  cap.  IS  cjiisdem  libri  docilur. 
Reliipia  liiiilns  caiiitls  cxpiic:it. 

III  —  Erucliivil  cor  nieum.  Siiaviter  irridenl  Ariani 
Nic;i'nos|;aties  etscripiores  noslrisa:cnli  Orlliodoxos, 
qiii  Invc  et  siniili '  S.  Liticiiirnm  loca  ,  ad  Diiniini 
nnsiri  divinilalem  stabiliendam  aitnlere.  Sed  coiisi- 
deiMre  oportelial,  a  Mc;ciii-  p;ilribiis  hnc  iinpiiinis 


pvjTCiv  ot/.ftSr.  iia.<ioy-/,v     5-^)ov    0 


^OTtJ  ^p'ita    rrcJC    l7,0(S/$  To/c 

TOfftvTou   '/kp   a/wvo?   v)(j>7 


Siilijiiiigit .  Arri    ti  kpra.^ipi'ju    fxixft   Tou   xctO'  :fi/tac  J)  comprobandiiiii  iiiciibiiisse ,  lideiii  ab  ipsis  coiiinieii 

Xfovou  ,   ■/(■/pu^rv.i  /jtiv   exa^T*  ,  mVTeojc   Sj  oux'  ofjioiuit      diiiain    ii)   Ec(  iesia  olin)  fiiisse  reccpt;iiii ;    scqiie   eo 

^5'oJTai  To/c  irfo  auToiv,  otit  Td  |(x*  ^'vsj^^at  tv,v  tcjv  irpo-      prorsns  iiiodo  S.  Scripliiras  iiitcrpreiatos,   qiieinad- 

modnm  ecclesiaslici  scriptores  ;iiite  nioiani  contro- 
versiain  iiiterprel;ireiiiur  ;  lliiiic  vero  Psiilinuin  non 
inodo  Aiictor  ad  llebr.  i,  8.  IrenaMis  I.  iv,  c.  tiG. 
Jiistiniii  Mailyr  adv.  Trijph.  Orig,  in  So.  i ,  el  Palres 
fere  oiiincs  .Mcssi;e  tiibiinnl ;  sed  lioe  a  JuJ:iis  ipsis  , 
Cii:ilda'0  Paniplir;islc,  Kimcbio,  Soloin  Liiclii,  Alica 
Ezra  pr.«'Sliliiiii.  Texliim  veio  iiuiic  de  seriiione 
boiio,  iid  essenli;ile  Dei  verlium  lefcrcndnm,  noa 
taiilmn  hoc  in  loco  Cypri:inuiii ,  sed  in  pliiriiiii-  Tcr- 
tiilli;iiiiim  iiitellexi-se ,  in  coinperto  csl.  Nolaiiduin 
piirro  veter(!S  diviniiin  ),6yov ,  serinonein  polins  quain 
vcrhiim  a|ipellasse. 

IV. — Altitmesibracliium.  D.Hicroiiymus,  licciver- 
sioneni  liaue  qii;e  i,xx  responHet  innlliiiii  liintaveril, 
falclni'  in  Coinineiilaiiu  /ii('iim  possi;  inlelliiji  supcf 


i6(o(c  '/pa.ijtfjtcoTt    miTt7T'iJ<K,'J.'V 

7tflr.poj;v'7x6rof,  out'  irp^jiOzhai  Ttc  ouosv,  out?  apsX-(V  otuT.jv, 

euT'  AieTaOs/vtt/ TST^lfi/jKcv,  elc.Si  (piisvcro  exR;ilibino- 
riimniiperoriini  placiiis,  (luijnratissiini  Clirislianinn- 
minis  liostes,  a  versioncgr:ce;i  I  brisqneab  Hcileiiislis 
veniaciiii)  idiom  ile  conscriplis  maxinie  ;ii(horrciit,  de 
veteri  Jiid;eoriiin  iiid'ile  seniemiain  fcral,  eoiunKpie 
iiistitnta  exiiide  mciialnr;  is  certe  a  veio,  loto  (qiiod 
aiunl)coeioalicrr:iliil.  Itii  nunque  niliil  aiiiiqiiins  lia- 
buere  (piani  iit  saeram  geiitis  su;e  piiiiosnphi  nn  et 
res  ge-tas  iilteris  consigiiareiit,  alioruiri(pie  ea  in  pa- 
liBstra  sludiis  inipensissime  laverenl.  Qiiod  iion  lan- 
tnm  ex  seriplis  Siracidis.  Toi>i;»!,  Esilr;r,  B:iriiciii, 
Pliilouis,  Arislobuli,  Demctrii,  Enpoiemi,  ct  Joscphi 

Patrol.  IV.  S.  Cypbias. 


1099 

JuiUeot 

Necalilii.lit  C;l):iltla-iispai:  . 

■przxz  saaiNb  jhryh  t6  w  iNZDb  -p'j  pm^ 

N";'UT  Iinrtl^    Cerle  Clirisiuiii  esse  brnchluui  Dei, 
pra-ier  P'oc(>jiiiim  in  liuiic   Inruiii ,    aliosyiifi  coiisi- 


OXONIENSIS  EDITIONIS 


llOd 


tidv. 


nni  Cliritlum   bracMum  Domini   nfsciirioK.  ^  cliis  de/frf<!reclissime(licit  ««^^ffSu^v  juxojxvtUj  «wa- 
ai.linisiesii.iainMO^bann      «'Z=''?='.   el    iiuiMiiie    sol.Miiiem     lorimilam    co.li- 
'  •  •  iieai,  qua  iii  r.cclesia   Jiidaica  lieo   op     in:iX.  Iionos 

es:lillK'baiiir.  Inteiea  ayiiosciTe  oporiehil ,  \orein 
Deiis  iii  Spireiisi,  v<  lerl  iiiiioiniinio,  Re  "liolili,  et 
£rasiiil  edilionllius  abesse  :  sed  in  sei{iieiitil)  s  liabe- 
tur,  aiqiieeliaiii  iii  oninibus  niss.  qiio-  consuiu  .  Qiia- 
mobreiii  deleciiis  isie  jure  iiieilio  ab  Erasino  lilira- 
rils  iiii|iiiialiir;  |)raeserilin  ciiiii  in  Pauli  textu  vox 
isia  iiblque  occnrral.  Pi/rro  ^TO  e%  liiigiia'  sanctic 

iJioinate.  niilia  vocc  addi(:i,  Deuni  ubiqiie  slgnificat. 

Possidebit  ea  Exeniplaria  plurinia  leguiit  xlyipoio- 
//r.Tsi  crxvTic  :  scd  alla,  at'|ne  illa  non  coiitciiiiieiid.), 
Ii:itieiit  x/>7/>i.v^/x>>'ci  TdZTa.,  cul  lectioni  iion  taiiiuin 
auctori-iii  biiiii  sed  etiam  vulg:ilum  interpreiem  aJsli- 
piilari  ceriiiiiius. 

VII.  —  iVoii  senior  netjue  angelm.  Diver-ilalis  hiijiis 
quat  in  veisione  Lxx,  el  viil.  aiqiie  hac  occuriil,  ra- 
tio  peienda  est  a  varlo  vocls  ITt  slgiiillc.iiu  ;  h  inc 
eiiim  delectivo  scribi  pro  TS   piiiab:iiit  lxx,  ei  itpir 


nilles;  ilociieiiiiii  Jiisilnns  Mnviyr  .-itwl  2,  ei 
Truiili.,  iiec  iiou  Teiiiil.  Adv.  Piu.t.  [larig.  71  el  7-2, 
cl  de  Hesurrect.  c.  39.  Maiiiim  vero  Doniini  csse 
divinum  Uyt.-»  tesiem  ap|iell:iiiiiis  Cliald;eiiiii  p:ira- 
piirasten,  «lul  qiiod  1»  lcxni  Hebra^o  babeiiir  mrP  Ti 
reddit  fre(|iienier  'n  TniQ  (|iiibiis  verbis  Deuin 
opt.  niax.  apud  illuiu  scripiorem  denolari  noiissi- 
miim  est. 

In  terras  forinaias.  Cenissiina  lircc  est  lertio.  el 
gra'caj  versioni  consona,  qii:e  liabel  irtitttTi.  «  wj 
Tf!.x'"C  «M''?»!;  «Xowvra  jt*ivo!)c  jttptsrr.f leicei;.  llUJUS 
su|iersiiiil  vesljgia  in  iiiss.  Illis  qni  in  seres  formalas 
hahiieruiit.   Kecepla  hiic  iisque  lectio  ,  qu:e  iii  «i;  re- 

lornuta»  posuil,   lcili  aliciijiis  libnirii    videliir  com-  _  _  _ 

ineiiium,  qiii  (quod  id  giMiiishoniinibus  soleniiie  i'St),  B  ev{  seu /(^grtJKS   posuere.    Ilos  scquiiur  Tertul.  ado 


ea  appo-ul  qua",  Ipsr  inagissilii  vlsiis  est  iniellexisse. 
Toi:i  autem  luec  perioclie ,  in  Spirciisl ,  Rcniboldl , 
Erasiiii  et  M:iiiuiii  edllionibus  deslderata  licet  riierii ; 
tanieii  cuiii  in  impressis  aliis  compireat.  el  in  mss. 
qiiam  pliiriinis  habeaiiir,  el  insnper  vnlgaiam  ver-. 
sionein  minime  referat ,  retiiienda  oninino  \idetiir. 

V. —  Vocaril  eum  «nge/HS  Oomiiii.  Siiffecisse  polerat 
ad  vlndicandam  haiic  aiiciuris  iioslri  de  Cliribto  au- 
gelo  foeileris  senienliam ,  locnm  {.aiallclnin  novi 
teslaineiiti ,  iiiininim  I  Cor.  x,  9  (  pro  inethodo  a  me 
iisurpaia)  apposuisse.  Quis  enliii  contra  Dominiiin 
ipsiiii),ejiisve  .-Vpostolos  veieris  iii  tiuuienli  inlerpies 
aiidieiiiliis  criiy  Sed  ciiiii  nov;iiores  iii  lioc  :<rgiimeiilo 
nihil  non  sibl  licere  crediderinl,  et  aud.ictcr  doci-aiil, 
Aiigeluiii  qui  oliiii  P.itriaiclils  et  Mosi  app:iruil,  et 
jeliova  fere  perpcluo  appellitnr,  crealoruui  et  iiii 
nistraiiliuiii  spirittiuiii  satcllilio  aiiiiuiiKTandiim  : 
unde  Socinianiiriiui  placills  pilcntl-siinns  ;ipcrilur 
adiuis;  (ipiid  enim  pruderii  osieiiibssc ,  D^iiniiium 
nosiriini,  Deiiin  et  Jelmva,  iu  !j.  Scilptiirls  dici ,  si 
iioc   pariicr  Angells   qiiibnscunque    lcg:itiniiem   ali- 


(iu:im  Dei  ^ici;  obeiiiilibus  tribiiaiur?)   noii 


iixisse,  dogma  boc  ai)  universa^ 


primiliv;e 
Quod 


seiiTeiilia  el  lidc  oiiiiiiin)  abliorrere.  Qiiod  ('.liristiis 
ceii  angeliis  fuederis  r,t  i  Muiti  /.«i  tw  A6^aa/i  zai 
to7s  <t)i^o(S  aifliic  nitT/5.ifi;^att  yxvnt  xxi  i/iitXi  a&; ,  pcr 
niultas  pagioas  (iibgeniissime  prubal  Juslimis  iii 
Dinl  ade.  Tiyiili.  aiqiie  eiiam  in  Apol.  2.  Sliii  llicr 
dispinal  Iren;cus.l.  iii,  c.  0,  ei  I  iv,  c.  17  ei  26; 
Clem.  .Mex  Padag.  \.  i,c.  1 ;  Teriul.  orfi'.  Jud.  c. 
9  )'l  conl.  Marciun.    I.  ii  c.  27,  et  cout.  Prax.  c.  16  ; 

Orlgen  in  Es.  Hom.  l.  Porro  in   eailein   vcrsab:intiir 

senieiiiia  qiii  seciiii  sniii  Paires,  Euscb.  Hist.   Ecct. 

1.1,0  2;  Basil.  adt'.  ii^iiHom.    I.  ii  et  I.   iv;    Atlian. 

I.  IV.  coHf.  Ariin.:  Ilir.ir.  de  Trinit.  I.  iv  et  I.   xii; 

Greg.  N:iz.  oifll.  ^b  (•(  A9;  Auibro-.  in  Ki>.  ad  Coloss.      susiemaciil 

c.  1.  V.  15,  et  iii  I  Thes.  c.  iv,  v.  16  ;  Aiijiiisiiii.  Ep 

112  ;  Syiiodiis  Aiitii'(li.  ei  Syini.  apiid  Atlian 
Non  deerit.  lxx   habeui .  ujtoiT-Ujjxa 


dlmiitet  luiclam.  Tcri.  celubii ,  pr.u  tiinure  subdu- 
cet  se. 

VI.-  Illi  Deo.  I.XX  pnslieriint  tw  leu  t^  isS^vri.rquain 
cinpbasiii  tiiitiiine  pra^lermiltcmiain  diix  l  auctur 
niisler.  Loiuni  pariier  allegat  Jiistin.  ade.  Trypk. 

Oinnis  Hirus  Heli.  7113  iioii  nioibi  vallcin  ,  sod  et 
rivuni  signiliiat :  sed  li.sai:is  liic  loci  .illa  vocc,  scll. 
N^3  iiiitur.  In  lertioue  vero  omnes  fere  codices  con- 
senliiinl. 

Nomine  ejus  glorinhunlur.  DV  sive  noincn,  Deitin 
apiid  Hclineo-.  snmit.  Lt  siib  li:ic  iioiailone  hic  iiilcl- 
lecium  arlmiari  las  eril.  Ccrte  lvx  i|iii  r.d.Tv.xa.iiyr,tii)i- 

T«/  posueiuiil,  DU  iVbnrft   nuii   loV.in'  icgisse 
tiiin  esi. 
Deus  beuedicius.  Locum  hiinc  allegat  Irenoeus  I 


jl/rtrc.  1.  IV  ,  c.  22,  et  prophetiam  lioinl  o  nostro 
asserit.  Latiiia  vero  vcrsio  vocein  Tzphevi  in  eo  signi- 
licatii  accipicbat ,  qno  seiiem  (ietiotat.  Ilieroiiyums 
auteni  setisu  radicis  TIS  iiibulaium  reddil. 

IX.  Picesiai  agonein.  In  lxx  exeinpbiribus  passint, 
el  Jiislln.  Mart.  legitur  xu;5(w  napix^ivt  oi^/iOva ;  sed 
ethiiii  oliin  vldeiur  leciuin  xbput  Tia.p'.x'i  'i-ytita..  sic 
eniui  iioii  inodo  Imc  in  loco  aiiclor  iiosier,  sed  et  alibi 
in  Epistolis,  et  etiani  lrcnu;us  el  Tertulliaiius  lucum 
eireriiiil. 

Cognoscal  ut  praferat  mala,  coinmutubil  bonum, 
Lcctioiieiii  bano  geiiuiuam  puio,  utpoie  mss.  fere  oin- 
iiiiim  pnesldio  munliadi,  ac  ell:im  Ircirci  suirngio 
fiilt:)!ii  (qiii  rarissime  ab  aiiciore  nosiro  dissentit  in 
Scrlpiiirariiin  receiisioiie) ;  ei  deiuum  ad  lxx  meii- 
tein  propiiis  accedeiitem.  Agiiosco  pro  cominutabil 
apiid  Iren.  I  iii,  c.  26,  a  Fiuardentio  f.ictutn  conimu' 
nicavil;  scd  ipse  latelur  qiioil  iii  aliis  ('ditioiiibiis  ali- 
tcr  h.dieiur.  el  (!<  rle  iii  iiis.  Aruiideliaiiopriori  inodo 
Sciipiiiiit  rcperio.  Foriassis  voces  a  viilg;uoiitierptele 
descript:e,  felicius  liebr:eain  vcriuiieiii  exh  bereiil ; 
scd  noii  quuerilur  quid  opliinuiii,  scd  i|uid  a  Cypriano 
posltiiin. 

Ipsetttum  observabit.  Yiilgata  lectio  qiia)  ipsam  re- 
tiiiet,  niillos  haberel  faiitores  lu  erudlto  lioc  s;cciilo, 
si  non  pliis  valerd  partiiiiu,  qiiam  verilatis,  utcuiu- 
qu;e  m:inlfesiu!,  siidiimi.  Ceric  Ireiiiuiis  lcr  locuin  eo 
prursiis  iiiodii.  qiio  atict"r  iiostcr,  ciiai  ;  observan- 
(iiiiii  vero  in  Gra>ci$  exeiiipbiribus  ollin  lecliun  fiiissc 
«tiroj  a-ou  Tv.jJv.ffj/,  l.cel  ipsos  sciipsisse  ■ziipr.iii  minlme 
sildubiuiii. 

X. —  Ft  liomo  est.  Intcrutabile,  inquit  viil.  deaperale 
viorbiduin  ■.i\\i.  Iii  Hebr;eo  liabclitr  NVI  ttf^Nl  qii;e  vox 
s;cpissiiiic  debclive  scnbilur,  ui  linale  shiii  pro 
sil  Tu  lioleiii,  el  hominein  signilicet. 
Ceric  Teiliillianiis  lla  texluiii  linnc  reddidll,  ul  oslen- 
derel  (verbis  Hicrdiiynii  iiior)  qiiod  Iwino  sit  Doimnus 
pr:i'  timore  n  '"'il"^  .Sutnuior,  iecuiidum  disposilinnein  carnis  ussum- 


pigeblt 
Ecibsia! 


cer- 


111, 


c.  18,  el   dHigeniissiine    preuiit  Tertiil.   adv.  Prax 
parag.  13  ct  15.  Et  meritoid  quideni,  quaiido  ut  Pro- 


pliv,  nullusgiie  iiossit  naliiitiiiis  ejus  scire  mgsierium. 
Lcca  siini  udversm  Judceot,  De  carne  Clirisii,   Adv. 
Marcion.  I.  iii. 
Procedei  lioino  de  semine  ejiis.  lxx  habeni  Vfrlsu- 

uCTAt  uv^jpoito^  ix  ToD  a-x^puAT^c  AUToO.  I^TQ  iD^Q  (pia 
de  siliiia,  p  i.veibiali  :ipiid  llcjinros  1  omione  lio- 
iiilniiiii  a  p;irciillbus  oriorum  (leriv  tinnciii  ilenoint, 
lliidc  noii  laniiim  liic  l\x.  voce  •■  CQ  av'pMTcv  red-', 
diiiii  :  sed  et  Targiiui  |ier  Noba  iiitcr|ireiaiiir.  Notari' 
eiiaiii  poterii  vocem  V1V  '|U:e  seiiuilur,  in  eo 
signllicatii  inielleciain  videri  quo  bracliium  refert. 
xupiivsn   V'-tin    irtiiiat ,     ideiii    piorsus     esi    qii  d 

Ps  LNXXVIII,  v.  2.S,  dcilur,  ijjetv  «v  Q±ia.iri\x^'if'- 
auTou,    xaii  <v  TiOza.[At>ic  it^iki  o.\ntij.   Ilcililllll  aiherhre 

lii  elili.  iii  vcrbis  proxliiie  seqiieuilbus  S3Na  lamipiaiii 
iMSZ  lectuiii,  u^u9>,jcr<t(  v)  tu-/.  iiiqiiiuiit  lxx.  Iiiimo 
Syntmachus  pariter,  vpuh.niKi.  uirip  }.w-/.  Ex  Ezecli. 


nui 


SELECTyE  LN  CYPRIANUM  NOT^ 
\ 


110-2 


xxxviii  el  xxxix,  el  Apoc-  xx,  8.  dlsciimis  pcr  Go;; 
el  M:ii,'i't(  (giMiic;  iinpiiiiiis  b.iriiaris)  liosle^  Ecclcsi;^ 
designnii  :  at  liic  (liciliir  illis  re!;niiin  fnie  Clirisli  : 
qiKid  cx  EvMiigelii  pra;dic;ilione  evenluin  lelicissiino 
sorliiimi  e^t. 

XI  — El  lidein  cousequelur .  Tnrrunta  airiv  b  t4  o/'xc;i, 
in  Lxx  ii;leiprcliiin  cxeiiiplaribiis  cliaiiiniini  lcgiiiir. 
Crediliile  vero  csi  iicios  sciipsisse  isdTy;™,  naiii  iii 

lleiir;ro  est :  vminvn. 

XII  —  A'oii  exigna  es.  Ciijiis  conlrailiclnriimi  pro- 
(iteii  vidctiir  ii'xius  lleltnciis.  liiriier  l\x  li:ilieiit 
sl<705Tic  fi.  Sed  anclor  iinsier  semiiiiir  leclinneni  D. 
Mitlliici  qui  ait.  o05«/iiwt  :/«^i»rn  el.  Imino  vem,  si  R. 
Tancliiiin,  criidito  Jiiil;cn,  lides ;  veiit:itcni  H.-lircain 
exliiliet  li.  Maitli;ci  leclio.  Mnnei  ([iiippe  ille,  vnccm 
1VV  qii;e  pai  viiiii  soiiare  perlilbeiiir,  rein  utiqiie  pretio 
ni;igna'ii  dcnoiare. 

XIII.  —  Jesttiu  sficerdolem  Lociim  hiinc  Pnmiiio 
linstro  atlribiiit  Jiisliii.  Marlyr  in  Dinl.  ciim  Tnjpli. 
nec  iioii  Terliilliiniis  nrf».  Jnd.  cl  adv.  Mnrc  I.  iii, 
c.  7,  qiii  ait  :  Zaclmrias  in  persona  ipsius  Chr  sli, 
immo  el  in  ipsiits  nuniinis  sucramento,  verus  summus 
sacerdos. 

XIV. — lusliis  perii.  ll;cc  ad  nnniiniim  noslriim  per- 
tiiiere  dnceiii  Jii^tin.  Mart.  iii  Ajwl  ii ,  ei  Dinl.  cnm 
Trtjpli.;  Ireii.  I.  iv,  c.  'i7 ;  Tert.  adv.  Marc.  !.  iii, 
0.  'ii.  It;<  |i.iriler  Hicroii.;  Jnslus  perit  de  qno  di- 
cit  tixor  Piliiti  :  Nihil  tibi  si(  et  juslo  illi.  Qtii 
lolis  mauibus  innocens  sum  ego,  inqtiit,  a  siinguine  jusli 
hujtis. 

XV  —  Venile  mitUimns  lignum.  \\\\  alitcr  hiincln- 
ciimrcddiiiil  niiniriini,  Dcstruaiuus  arbnrem  cum  (ructu 
e;u8;aut  miuamus  lifiuum  in  ciirnem  ejui;  hoc  esl, 
fnsiibiis  coerceaiiius.  Sed  maxiiiie  litieralis  is  videtiir 
scnsiis  qiieiii  lxx  et  vnlgaliis  iiiler|iies  reincnt,  et 
Tars-iiinJonailianis  ^igMnscii^OIS  XT2D  NnTQT n^'?;''^. 
Locniii  iiliiiiie  lanilai  Jiislinus  in  biul.  rum  Trii  h. 
et  Terliill,  udv.Jud.  c;ip.  10.  NniimiUi  cx  RabJiinis 
ligiiiiin  ipsiini  designanl ,  ct  Taxuii 
ex  cujns  venenalo  succo,  loxica 
inaiit. 

Et  accepit  lapidem  magnunt  Mininie  piiiandus  esl 
aticlcr  iKisier  credidisse  lapidein  illiim  fiiisse  Chri  • 
slimi  ;  sed  illo  lapide  fnisse  adiimhr;ituiii  eiim,  qiii 
revera  audivit  omnia  qtta:  dicta  fueriint.  Paritcr  Tcr- 
luHiaiins  circiiiiicisns  ail  Israciitas  a  Josiia,  pelrina 
acie,  id  enChrisli  prwceiilis,  pelra  cniin  Chrislus  Ailv. 
M.irc.  I.  III,  c  16,  ci  1.  IV,  c.  13.  Eoibin  proiMis 
niodo  Aposloliis,  !  Cor.  x.  i,  dicil  omiies  S/fti.sse  eum- 
dem  piilum  spiriluiilcm,  et  bibebanl  de  spiritali  coiise- 
quenie  eos  pelra,  peirn  nulem  eral  (Jirisius. 
XVI  —  Ecce  nos.  Pro  «■;  li^gis^e  videliir  iSiu. 
XVIII. —  Asceudiimus  in  montrm  Locniii  liiinc  dili- 
geiilcr  exseqiiitur  Tcrtiil.  adv.  Jud.  c.  3,eta(/i'.  Marc. 
1.  III,  c.  21. 

XIX.  —  ludicite  ctirationem.  &iftivzU-j  sive  culliiin 
Sfilcimiem,  lial  ciit  lxx.  Sed  cnin  illa  vox  parilcr  ca 
oflicia  dcniilet  qii;i- ;i'i;ris  cxhibcnliir ;  iii  hoc  sensu 
reddiiit  Latiiius  iuteriircs.  D 

Piocedut  Spoiisus.  Doiiiimim  nosirum  sponsi  tiiulo 
insijiiiiti  III  abiindc  cnii-tal.  Ne  vero  quis  Ojiinctiir, 
lemere  I  icmn  liniic  ^dhitnin  iii  liiijiisce  gcneiis  negn- 
lio,  iccoidari  oportebii.  proidieiiam  li.iiic  Aci.  ii,  19, 
ab  Apo^tolo  Messia;  iisseriam.  Liiciiiii  Jeieiiii;e  xvi 
quisqiiiiur  cod' m  nioilo  iiilcr|iiet;iUir  iii  coiiimen- 
iiiciiiariis  I).  Hieroiiymus.  Alteriiin  (iiii  smccdit 
Psal.  XMii  pariter  interpretaiur  Tertul.  adv.  Marc. 
I.  VI,  c.  II. 

Virtulis  Domini.  Lxx  lcgiint  ouvxjuswc  xufCav  ; 
quo  modo  vocciii  N3V  pa.>siiii  rcddiint. 

XX. — Expatidi  tnuiius.  lii  eaiiidem  meiilem  Jiistin. 
Apol  2.  ct  Dinl.  cuiii  Trtjpli  jiec  noii  Tert.  adv. 
iudmos,  c.  13,  texliim  liimc  iiiicrpret;intiip. 

Eril  pendetts  vita  ttia   Sic  locuiii  huiic  inlerprelalur 
Terl.  adv.  Jtid.  cap.  11. 
ElJoderutU  manus.  Psalinus  iste  ila  cerlo  ad  Mes- 


siam  pcrlinet  iit  Jiidiros  liaheat  coiifilenles ;  qni  ta- 
nieii  ut  se  cxpcdiant  diiplicem  coiiimiiiisi  imiiir  Mcs- 
siani,  allcniiii  bcii  Jnsepli,  liiimilcin  illiiiii  (|iiidciii,  ct 
hic  lnci  descripiiim :  alicrnni  hcii  David,  priiicipein 
el  bellatorciii.  ynod  :id  vcrb;i  li;cc  aniiie!,  c\  iissmil 
qii;c  scmiiiam  intcr  ll(dir;i'os  "Oitiiiiil'ir  lcciiiinein. 
El  viri  eiiidili,  licct  alibi  leciioni  ab  llebr;iis  recciila; 
addiclissimi,  illaiii  diceii>li  l<  riiiam  ipiain  lxx  se- 
TIN^   apu^o-/,  sive  foderunl 


qiiimtur,  qiccijiie  TO  \el  TIM  apu^o-/,  sne  foderuni 
haliet;  hiidicrn;e  (|iia!  'i!0  ui  >.£wv,  sive  sicul  lco 
cxhibci,  pr;cfcrciid:im  ccnsent 

Ciinfige  clavis.  LXX,  za9>,).w»',v  ix.  toD  uogou  «u  jk; 
aeitpxKc  /J.OU.  Ai|iiil;i  iiXadn  |>o  iii  .  Unde  harinlan  lice- 
bit  priinain  si  riptiniieiii  liiisse  xk^v/u?  v  Ilnc  lo- 
queiiili  gcnere  ntiiiir  Solomnii  Eccles.  xm,  12;  Joyot 
ffojsiiv,  u;  rot  ^ou/6vrpat,  x*i  tiic  ^^oi  ir^povfjts-.Qt  Vcl  llt 
Tlicodoi.  ^;(,[  ^TSTtvj^^OTS;.  nvi  lielinciliii  lion  lailluill 
liorruil  slgiiilical,  scd  cii;im  clavis  coujixit. 
Dies  ejus.  Dieiii  Doiiiini  Messi;v  lempnra  designarc 

,  saiis   iioliiin.  Vid.   Act.    ii,  2U.  Auctur  nusler 

'  KXnrov;,  i>tliy.TC\i!  'egisse  vidciiir. 


pro 


in- 

'/ap 


Deus  siispeiiditur    LXX,  oJx  i);  av^^woj  5  Oio;  Stajsrii- 
e;.v»t.  Qii"(i  sclinliasles  griccus  iiiin    im  omiiiodo    ' 
lci  pr  latlir.  AiafJT«8<,v«(,  Toiir'  fyri   ff«A£u6'<.Vitt.    t* 
xp-/ietfjfVit  !ja/£Uovrrf'i. 

XXII. — Texit  cielos  virlusejtts.  Lncus  isic  apparaiuni 
omiieni  tra(lit;e  uliiii  lcgis  de^ciiliii,  ciijus  nicdiatnr 
fffidcris  Aiij^eliis,  sivc  Dominiis  nostcr.  Tcriul.  1.  iv 
adv.  Murc.  c.  22,  iraiisligiiiatioiicm  doniiiiic;im  ver- 
bis  illi^  cxliiberi  coiilcndit:  qua;  (niidcin  passionis 
seciitnr;c  adiimliratio,  te^te  D.  Liic;i.  c.  ix,  35.  INo- 
teliir  vcrba  ill:i  el  illi.-  conslabHitu  esl  xirlus  ylorioe 
ejus  et  consiiiuit  dil.cliouein  vnlidam,  cssc  diias  vcr- 
sioncs  cjii-deiii  Icxius,  hcbiu;i  iiimiriiin,  DU?1  ?T3.n 
my,  qu;c  exhnmoiiymia  liiigua»  isiius  iiaia;.  Talis  iii 


ct   pesleni 


Si'll;il,  (ic- 

et 


esse   vnlmit. 
conlecia    aulii-  C 


scqiieiiii  voce  TIT  (pi:i'  verbuin 

cnrrit ;    et   proMina  ^^WT   qu;c  lefram  ktriidam 

pruiiain  ardeiiteiu  dcnolat. 

Iiuperium  super  humeros.  Tert.  ndv.  Jud  c.  10  : 
Quis  omiiino  reguin  itisigne  poleslatis  suai  humero  prce- 
fert,  aiit  nott  in  capite  dntdemu,  nut  iu  maiiu  sceplrum, 
aiil  uliquitin  proprim  veslis  nolam  ?  Sed  solus  novtis  rex 
smiuloru  II  Cltrislus  J esus  nova;  gloria;  el  poieslalein  et 
subtimttatem  sunm  in  humero   extiilil,  crucein  sciticet. 

Cum  levabut  manus.  Terl.  adv.  Jtid.  c.  10.  et  adv. 
Marc.  Iib  iii,  c.  18  :  Jnnt  vero  Moses  quid  uliqtie  luiic 
tanluin,  cum  Jesusudvenus  Amalec  praliabi.tur,  e.vieii- 
sismaiiibus  ornbal  resulens,  qiiaudo  in  ribus  inm  nllo- 
nilis,  miigis  ulique  genibus  positis,  el  mmiibuscadenti- 
bus  picitts,  el  jnciii  huini  voluiatu.  oralionein  cominen- 
ilare  debutssel?  iiisi  quin  illic  itbi  noinen  Jesu  dimicnbat, 
dimicnluri  qtiundoque  ndversus  diabolum,  crucis  linbi- 
lus  qiioqiie  esel  iiecessiirius,  per  qiiaiu  Jesiis  V'Ctoriiim 
essei  relnluru^.  ila  Jusliii.  Mart.  Dinl.  ctim  Trgph. 

Super  ligiium  viiw.  Ut  secuiidiis  Adam  priino  cer- 
liiis  r(;s|Miii(lerct,  qiieiiiadmoiliim  allcr  ii  oil''iii  pcr 
ligiiiim  orbi  ininlil,  allcr  vitani  dedil.  l>:iritor  ct  orbe 
posl  diluviiim  rcparalo  i  Nwc  h  f6/M  aizjuir,,  iTtiyoij- 
/ir/o;  Toic  OSatrt.  impiit  Ju.-liii.  M;iri    in  Diul. 

XXIII.— Occi(/c(  sol  ineridie  Proplicli:i  lia;c  ;id  pas- 
sioiiem  domiiiicam  relcrtiir,  iion  modo  ali  aiiciore 
linstro,  -sed  cliani  Ireii.  |.  ix,  c  C(i ;  Terl.  iidv.  Mmc. 
I.  IX.  cap.  i2  Ita  locnm  Jcrem  seipieiilcm  iiilcrjne- 
laliir  etiam  licii.  I.  iv,  c.  Co.  Vux  septem,  ab  ulioqiic 
oinis-a. 

XXV  —  Viiificnbit  nos  post  biduuin.&\c  Tcrt.  adv. 


Jnd.  c.  14,  el  adv.  Murc 
Lnvenl  veslem  suum.  ilii 


IV   c.  43. 

;  Exodi  locuin  respexissc 
vidcliir,  D.  Jo   iii  Apuc.  vii,  li. 

XXVI. —  Qui  assi,sti'batu  li  obtuUrunl  eum.  1'ro  i-,^. 
-10/  aCiToD  Tt|ioo<i  Ix'''!,  qi':c  lcclio  l.lialila';e  rcsjioiidet, 
olilll  Ieg(;b:itlir,.-oi  TCajSEoTVjXOrrc  rtpn^/^ycf/ov  aur^v,  llt  CX 

Jiisiiiio  in  ni;il.  palel.  Poiro  Tcrtiilliiimis  l^\i  qui 
assislebnnt  addu.vcrunt  iiluin,  :idv.  Marc.  I.  iii,  c.  9. 
L'nde  pro  afjerebuni.  libiarii  vidcntur  sciipsisse  offe- 
rebant.  In  reliiiuis  etiani  aucior  nosler,  necnoiiTer!. 


1101 


OXOMENSIS 
A 


EDlTIOiNlS 


llOi 


lcciioiieii!  JiMini   Mnrlyris   senimiUiir,  rcliotis   l\x 
Vl  suscilenfir.    In  li:ic   lerlione  con^^eiiliuiU   niss. 
codiios  ;  recliiis  dicerelnr,  ul  judkoilitr. 

XXVIll. l'~cce  din  Domini  vcnil.  llanc  Malnclii;n 

proplieliain  silii  asscrii  Doininiis  Mat.  xi,  U.  IHnin 
qiii  sei|iiilnr,  <liein  Jiidicii  specl;ire  iiionet  paia- 
phrasiesClialdauis,  qni  P.salniiiin  xLix,  ve-piccredncct 
jan  fUnOT  diem  nngni  jndicii.  Cni  concinit  Aiignsl. 
de  Civil.  Dei  1.  xx,  c.  ii.  Siniiiiler  Ps.  Lxvii,  qni 
Arci-  foederis,  ei  illio  divimr.  pnescniic  ceiebiaiidae 
desiinaiur,  iniilto  illnslrins  o-zivwjcv  illius  in  carne 
cxpqiitur,  qiiod  nmnel  D.  Pauins  Kpli.  iv,  9. 

Ut  scparet.  lxx  leguiil  tsO  Siaxfiv»/.  Rcvera  ex- 
iieinuni  jndiciuiu  per  scparatioiieni  expediotur,  vid. 

Mati.  XXV,  52. 

TnrbabHniur  a  (acie  ejus.  Hirc  licet  in  gr.iecis  exein- 
plaribus  conipaieanl;  desideranlur  in  foniibus  lie- 
l)ra')S. 

Exierminabis  in  omnibus  yentibus.  K«t«X>)/5ovi)//v:«is 
Lxx  habent.  Qui  quid  sibi  vendical,  alios  possessioiie  B 
cxcbidit. 

XXIX. — Qiiis  nnnlinbitvobis.tl!  «v«y/'/£/ u//.jv  Lxx 
liabenl,  qni  pro  Tl''  Tii  legissc  vidcntur.  Quod  se- 
quiiur  de  towm  «IwvJw  seii  loco  a-ierno,  eupbemis- 
iniini  Hcbranini  sapere  videiur;  Totov /3aaiv>j;,  D.  Lu- 
eas  appeilat.  Sero  erat  nuindo  infernus  per  Tophel 
ct  geliennain  designabatur. 

Auferie  porlas.  Leclinnem  hanc  genuinam  piito, 
licet  Painelio  aliler  visnni,  nata  enim  videtiir  ex 
gr;rci  lexlns  ap»TS  TtuXac  hnnKinyniia,  nec  a  librarii 
crrore  |ioiiiit  cdiitingcre.  Lnca  ex  Psalmis  qua-  liic 
congornntur,  Doinino  noslro  viiidicare  siipervacuns 
csseilabor;  siqiiidcm  pbra  jue  a  Jiida!is  ipsis  Messia! 
tribnaMiur.  Dominns  noster,  Joiin  x,  1,  si'ipsiiiii  por- 
laiii  prolileiur ;  atquo  in  b;\iic  mcntcm  Clciiieiis  in 
Episi.  ad  (.orintliios,  gcminiiin  iociiniPs.  cxviii,  Avo;- 
jaTS  //01  Tui*t  StzawjiivTic  iiiierpietatur. 

Minislri  mei  turbarentiir.  i'i^wv;?»vto,  inquit  Apnsto-  r> 
Ins,  iii  agonia  vers;irenlur  :  Domiinis  suani  agoniam 
descripiurus  ait,  nuiic  aniina  mea  lurbatuest. 

Paravii  paler  meus.  Conslans  est  anclor  noster  in 
liac  leciione,  qncniadiiioduiii  etiam  IrenaMis.  Illain 
agnoscit  nis.  Cantah.  velu-tissinius,  ut  et  alii  cudices 
grxci,  qui  leguiit  i  j|Tot/ut«  6  ■xa.Tip  /uov. 

ClBCA   ANN.    CCXLIX. 

TESTIMONIORUM  LIBER  TERTIUS. 

Liber  leriius.  Libcr  hic  licet  iii  editionc  Spirensi, 
veleri  innomiiialo,  et  Itemboldi  desideretur;  iii 
Er;isini,  (|ii;i'que  ipsnni  seculx  siiiit  iiinnibus,  dein- 
ceps  reperiiiir.  Porro  inss.  codiccs  p;issiin  exliibcnt. 
Geiininnm  csse  aucioris  iiosiri  scripiiim,  snperius 
exHeroiiymi,  Angustini,  ali^nuniquc  vetcruni  suf- 
fragiis  iistendimiis.  Manliss;»  autein  lnco  addcre 
ntianinum  licebit,  iioii  iiiodo  litnlum  54,  hiijiis  iibrl  t\ 
diserlis  verbis  ab  Ilitroiiyino  landatnin  fnisse,  scd 
Ctiam  tilnbim  quarium  ab  Augnstino  sx|;ius  cilari, 
liimiriiin  Relruct.  1.  ii,  c.  1 ;  Adv.  VAuq  e.  'J  ;  De 
Pradcsi.  sanct.  c.  5.  Inlicias  non  iverim  testiinoiiia 
qiKedain  a  librariis  inlerpolaia,  alia  verbis  viilgali 
intcrprciis  descripla  (iccnircre;  scd  h;cc  ad  libri  ip- 
siiis  siatuni  nou  pcnincnl  :  el  oiiiiiia  fcro  vetcrmn 
scripta  cx  ;iquo  laiigunl.  Rcctius  diibitari  poierit  aii 
liber  iste  ad  Onirinnm  lortins,  vel  singularis  poiius, 
Siii(|ucjnris  dni  debcat.  On;e  advcrsus  Jiiila:os  su- 
pi-rius  babenlnr  lesliiiKuiia ;  iiniiiim,  licct  bipariiiuni 
opiis  coiilicoie  videnlnr  :  qiiod  argniiieiiii  ralio,  ci 
Episiola  pra'missa  suadcre  poierint  yuininiinodiversi 
proisus  argumcnli  qiise  seqnuntur  lcsiimonia,  et 
Epistola  denuo  addita,  traclatuni  hnrtc  iiovis  aiisiii- 
Uiiile  iion  inalc  codcx  Lam- 
■ibollos  pro  iiiio   diicil,  alquc 


Onirimiin  rilirnm  appellat.  Scd  qiiandoqiiidem  altora 
iiiiiiioi;in(li  ratio  invalnit,  ab  eadeiii  iiiinimc  rccc- 
deiidnni  (Incimus. 

I. — An.  249  lilirum  buiic  novisomninoauspiciis.ct 
tanien  antc  perseciiiioiiem  conscriplnm  ;  aniio  249  , 
qiio  cxennle,  pcrsecntio  iiiicnlaliaiiir,  a^signaiKium 
diixiiniis.  Scd  iic  a  leliqnis  tostinionioriiin  libris 
divellerctur;  traclaliii  de  llalMtn  virgiiinm .  qucin 
anle  Episcopalnm  scriptiiin  putainns,  iiivcrso  ali- 
qiianlnni  lcinporis  ordinc,  pr;riiiisiiiiiis. 

II. — Aut  enim  subjecios  vobis  subpiingilis.  Tcrliillia- 
nns  pariler  por  di-jnnclivam  particulain  legit,  aul  ad 
tiies  jejnnaiis.  Unde  nti^qne  legissc  viilentnr,  '0  ykp 

TOU^    VTTQySiphUS    U/JtiiV   U7rCVU3-(J£T5,    ^  £/»  //jiffftf,    CtC. 

Etveslinienta  tiia.  T«  'li.fja.tk  aou,  Lxx.  Sanilas  tiia 
citius  orieiur,  Vu'gatus  interpres.  Nosicr  logisse  vi- 
detur  T».  i/iiTti  aou.  Inimo  cl  Terlullianus  similitcr 
legil. 

Sui^tineo  le.  Opperior,  exspecto. 

Eleemosijnis  el  jide.  Excniplaria  lxx  ,  qiia;  Prover- 
hiornm  lihtuin  saiis  pirinrbale  exhilient,  verba  hicc 
iiilerponnnt  loco  alieno,  nimirum  cap.  xv,  v.  29;  scd 
oliin  capito  VI.  comparnisso  binc  siiadetnr,  qii;iiido- 
quidem  in  versione  Svriaca  el  Arabica  b;ibentiir. 

In  corde  pauperis.  Ev  nt/xclit;  «u,  leguiil  lxx,  pro 
quo  leciiim  videtnr,  ii  itv.pSCa.  •nTayoij. 

ilagis  quam  sacrificium.  Pio  cieus-iav,  Noster  lo- 
gisse  videiiir  vi  DuiU-i.  Qiiani  lcctioneni  agno^cuiit 
plnrima  lxx  exemplaria.  Prior  veio  lectio  lloiii;c« 
tcxUii  coiisoiia ,  Maitb.  ix,  15,  ct  xii ,  7,  perpeino 
retinetur. 

Oinnia  isla  observavi.  Qiia;  in  sacro  texlii  sequiinlur, 
a  juventute  mea  praUermisit  aiiclor.  Olisorvct  vcro 
lecior  loca  h.TC  ipsa  pariler  congesta  iii  libro  de 
Opere  el  Eleemosyna ;  qu;i»  iis  qna:  dixiiiius  siipra , 
pag.  13,  deCypii;iiii  ineibodo  iii  l;iiidandis  S.  .Scrip- 
liiris,  prorsus  respondent.  iinino  et  lihruni  liniic 
eidem  assornnt. 

Vl  in  ommbiis  locuplelemini.    Sic  aliqui   grxci  co- 

diC(!S  leguilt,  ivit  h  itaj/. 

Neque  diviies.  Qu;iin  lcctionem  mss.  exenipbiria 
grsoca  luentur,  qiia;  haheiil //-joi  toIic  izlowjUui.  Et 
quidem  qua'  ex  adversa  p;irie  seiiuiintiir,  iiiiiiiruni 
panperum.debilium,  c:i'coriiin  et  claudorum  disiiiicla 
meiiiio,  leclioni  liiiic  favcrc  vidcnliir. 

III  — Dumenim adliuc  pusitli  mids.  Additamenluin  a 
lihr;irio  lorle  adbibitum,  abest  cniiii  iii  lili.  deZeto  ct 
Livore,  ubi  textiis  hic  laud;itnr.  Siniilc  apud  IroiKCUni 
occiirrit  1.  IV,  c.  7,')  -.Luc  vobis  potum  dedi  non  escain; 
nondum  enim  poteratis  escain  percipere. 

Cliarilas  maynanima.  Mitxp(,eufjitl.  Magnanimem  Ter- 
tiiHiinus  appellat  libro  de  Puiientia.  Sed  tonyanimns, 
vox  pariler  bnrb;ira,  iiiagis  obliiinil. 

ISon  infliilur,  non  irrilutiir.  Codices  gr.TCi  passini 
leguiit  ou  puitouTstt,  ou/  «ix^//ovi7:  sed  mss,  qnamplii- 
riiiii  halieni  ci  pus-touTat ,  oi  oi>OTt//£i ,  qiios  auctor 
noster  videiiir  secnlns.  In  libro  de  Unit.  Ecclesiu; , 
eod('m  modo  tcxius  hic  effertiir. 


ciis  scriplum  icsiantnr. 
bcihanus,  pr;cccdenies 
liunc  qui  sequiiur,  iion 


tcniuni,  scU  sccuiuluiii   aU 


Diicrimen  ultiim.  Hanc  loctionem  lucnlur  proba- 
tissimi  codiccs  gr;cci  mss.  Bodleiaiiiis  ,  si  qirs  aliiis 
veiier:ind;ie  antiiiniiatis,  unci;ilibiis  litieris  descripins; 
leglt  oO/  V7V  yaftiriJ.bc  sv  auTo?c  t/j.  Beza:  vcro  qiii 
C;illlabrigl;e  Serv:ilur  cu  J/ax/ii^-i;  ii  alro/c  oiiJs//.=t. 
Soqiiinrum  teniporiim  ;ipogra|iha  pra;teieo.  Poiro 
noiandiim  ,  Bed:>m  110  traicin  ,  haiic  discrepantiam 
oliiii  oliserv;isse  in  lielracl.  in  Act.  Aposl. 

Offcr  munus  tuum  ad  atlure.  Voces  ,  ad  altiire,  rc- 
dundani. 

Jn  lenebris  ambulat.  \'o\.  ambutul ,  qnamquam  liic 
loci  noii  reperi;itiir,  iiifra  v.  H,  li;ilictiir. 

IV.  —  Innutto  glorimduin.  Lociini  biiiic  siipra  11:0- 
nniiniis  abAugiisiinos:cpiiislaudaiuin,dumPelagii  fu- 
rorcs  oppiign:irei. 

V. —  \'os  auiein  ne  vocavm-ilis  rabbi.  Si  titnlnm  isinil 
admiiiere  non  liceal,  pariter  et  defcrre  vetituni.  Gi;c- 
ca  nostra  h;ibciit  //r  A).r,ef,ri.  Vulgatus  inierpros  liubul 
Nolite  vocari. 


1  !0.-; 


SELECT/E  IN  CYPRIANUM  N0T;E. 


1100 


VI.  —  Nudus  etiam   ibo  »ub  lerram.  II»c  iniorpre-  A  nt  'iiiis  poijiirii   criinon 


lanienli  locn,  ponunlur,  pro  co  qiiitd  lxx,  breviiis 
efforunl  a7isX£4«;M«ti  hel.  Infra  (pi;e  eodeni  innilo 
adjocUi  sunl,    Lxx   inierprcies   liiihent   auclores  :  i^ 

(TtV  d.UT^U 

Slimulus  carnis  mea;.  Vnx  mea;  reilnndat.  Qund  se- 
qiiitur,  virtKsin  infirmilateperlicitur,  cjecta  voce  men, 
universniiiis  (|Uodd:iMi  lciiiiMii  conlicil. 

Quamlaia!  Coniplmen-i,i  Biblia,  nec  non  omiies  fe- 
re  vetnsiiores  codices  mss,  pariier  lcguiit  ri  cEvr;,  ad- 
miiaiive. 

In  locis  impiorum.   Pro  D1p3  legisse  videnlur  lxx 

inlcri  rcles  Dlpoa.  Monet  P;uiielius  Kxcusos  codices 

liabuisae  in  nwrgine  Kcclesinstis  ni.  Sed  neque  ibi  Grm- 
ce  ri'i)erilur,  7ii'(/He  i/i  libro  Sapicnlice.  Goularlius  cou- 
tciidil  Ixclesiasiis  iii,  scripiiiin  lialieri.  Sed  revera  in 
Provrrliiis  Soloiiionis  xxviii,  oniniiio  rcperltiir ;  quem 
libruinSapientiamSoloinoiiisfreiiuenlerapellalauctor 
iiost^-r.  " 

VII.— /h  die  redemptioms.  Consentitcum  iis  grrecls 

COlliclllllS  ijlli   1<!glin(  cv  YiyA.fv.. 

IX.  —  Sic  ndimplcbiiis  1,'gem  Christi.  Eodfni  niodo 
texlus  li;c  l;iiiilaliir  eiiisKil  i  ad  Antouian.  quasi  legis- 

Sel.    cOtWC  T/J^pwJ^T'  Ty-»  VOIJ.^f  TOy  XptJTCV. 

X. —  l^ivn  nisi  soli  Deo  siibjecta.  lxx  legiint  OOxi  Tii 
BsM  u-c-,T«>v.iJT«t  ri  fy/y.  fA'j-j ;  Lcgisse  viiletur  anclor 
iiosier  OOx  h  tw  o.ii.  VuUiitus  iiterpies  iinperaiive 
eflerl,  Verumtamen  Deo  subjecla  esto  anima  mea. 

liesponderunt  uulcin  Sidrac.  Lnciis  hic  Cypranl  anl- 
nio  snnpcr  fereobvers^diatur  Non  inndoin  liislibris, 
sed  iii  E.cborl.  marlyr.,  Epistola  ad  Tliibarilanos,  et  ad 
Hogalianum  iii  niediniii  profrrtiir. 

XI. — Lumbivesui  praicincli.  Recle  lociini  liuiic  affert 
aiicior  iiosier,  iii  probatiiiMcni  leininatis  siii  /Egypti 
cniin  seivitiis,  et  iii  (errain  Cliana;>n;e:iiii  transiius; 
staiiiin  no-triiin  siib  peccati  lyraiinido ,  el  libcriaie 
Ev;iiigel!Ca  ;idiimlirab;iiit. 

Einpli  eniin  estis  prelio  magno,  clarificate  et  portate.  C 
Legis^e  videiur  aiicior  iiovter  ■hyopi^Oort  y«p  Ti/i-f.c  fs- 
■/i./-T,!,  co|A7aT£,  xai   ^«.iTa5«Te    l'.t  quideni  postfriiirl 
aiidii;iiiiiriiti)    faveiit  exeiiiplaria  :   certe  iii  leciione 
linc  cotisians  esi  aiictnr  nosler. 

Qiiiisi  non  ntantur.  Iii  lexlu  gra!CO,  w{  fAi  xa.ra- 
ypoi/jiiv'i.  yii:e  vocfs  nnn  iii;ile  veisionein  islain 
adiiii  tiiiil.    Sic   Plalo    Epist.  viii,    cm  opin;  xaT*x!- 

yfVfTOf.i  5wp'a 

Porteiiiiis  et  imaginem.  Qiiod  lls  exemplaribus  con- 
sonniii;  (pi;c  leguiit  y-p5Tw,usv. 

Placere  ei  cui  se  proiaoil.  Dc  probalione  mililari 
pUniiii:c  exianl  lcgcs  iiiiperialfS.  {'  Origo  inqiiireba- 
lur,  iie  Ibrie  iiiiliti;i;  (ibleniu  iiDiiiiiilli  Ciirias  dcluge- 
renl.  i°  ^ias  spcciaia,  scil.  iii  sil  d'  ciiniis  oclavus 
aiiiiiis  explcius.  5"  Siatura,  iit  sii  quiniiie  peilnm  et 
seiileiM  iiiiciariiiii.  4°  S;atiis,  iit  non  servi,  iiec  qui 
vita;  geiiiis  i^nobileexcrceb;int.  5°  Riibiir,  cl  habiiiiilo 
diveisa  raiio ,  pro  diversitate 
pedcsiris  mllitiac.  6°  Secia,  ila  Judici,  et 
aliqiiaiido  Cliristlani,  arin;iia  iiiilltia  problbili. 

Vana  >eclaniiiii.  Scciis  absurdis  adlia;relis,  in  gri»- 
co  texiii  h;ihetMr  m-nja.Tiiri,')^. 

S\iiriln  sensiis  vestri,  voJc  O/xijv.  lisdem  verbis  lo- 
ciliii  liMiic  (ilfcrt  TertiiliaMiis  llb.  de  Anima,  c.  4.'). 

In  jnsutui,  in  siinclilnle  el  vcrilale.  Llbri  iinprcssi 
passiiu  Ifgilllt  tv  5tzKt57uvY)  xai  OTtiTVjTi  T/,;  'i.'i.r,Osiai. 
Sfil  phirinii  codlces  inss.  lectlnni  aiicioris  iios- 
iri   acceiluiit ,  nliinruiu  iv  oixaiojuv/i,  x*i  io-toT/iTt,  zai 

Quomodo  Dciis  manet  iii  a'(erntim.  Additamenlum 
liiic  a'iiiiiilc  vldeiiir  peii  iiiu. 

Vaacka  nosirum  iniinolatus  esl   Clirislus.  Iinpressi 

legillll    nii^a    riaat  limzp  hiM'  Ifjijlri   'Xpiari^.  Scd  UISS. 
l'Xillip'arl:l    pas-llll     llilllCIII   Qiry'/.  fiixa-l  iOitOri  Xpto-T^s. 

Ciii  leclloni  vulgitus  iiitcrpres  Cniisenlit. 

Xll  —El  si  twie  jnrmerit.  Post  versuiii  10  omiltitiir 
Uiidecimiis,  etapponilur  duodeciinus;  quia  non  opus 


de  caiisa   vere  jurare 


c  rp  iris  ;   qiiormn 
eiiu  slris  el 


frequenter  aiil  lcv 
ccre. 

XIII. — Ad  (BdiHcaiionemfidei.  Evemplaria  linpressa 
halient  ir^iJc  oixoSo^rv  t;.c  ypsia-! :  scd  pm  leciione  aiic- 
loris  nosiri  staiit  pliiriiiii  iiiss.et  hal)entTfo;oixo5o//.Tv 

r9ii  TtfTTe&ic- 

Benedicentes  el  uon  maledicenles.  Pro  »u/o>s7tj,  z«< 
1«-^  x«Totfao-9s,  leglsse  vldotur  nosier  eOlojouvTiic.  k«'  h-^ 

X*TapCi)/.i£VO  t . 

XV  —  In  liosiiam.  Habetiir  bic  lextus  iii  Epist.  ad 
liogal.  Et  ulrobiqiie  legitiir,  in  liolocaiislum  hosiiam. 
Cypriaiiuiii  tamen  scri|isisse  piito,  iii  Iwlocansloma ; 
sed  librarii  ex  loco  Sapiful.  iii,  i.  (jMi  scqiiiiur,  et 
iiigenils  siils,  ad  iiiimiilaiida  oinnia  niiniiim  pioclivi- 
biis.  corrigeiidum  piuaveiant,  et  rcposiieie  iii  liolo- 
ciiusliim  hostiain. 

X\'l  —Liberat  de  malis.  Si  verax  tcslis  in  caiisls  cl- 
vilibns,  et  communls  vit;e  negoilis  laiilum  valel  : 
niiilto  in.igls  qui  Doi  causa  niarlyr. 

ToUentes  gremia.  Ideiii  qiioil  creiiiia  sive  fasclciili 
surculoriini  aridoniin,  qiia;  eiideiii  fere  inodn  cnlli- 
gantiir  iit  manipiili  spicaruin.  Ulpiaii.  I.  lv.  De  le- 
gat.  et  fidei  coni.  I.  xxxii  :  Sed  si  voluntas  non  refra- 
giitur,  et  virgnlw,  et  gremia,  et  sarmenta,  et  supera- 
menta  maleiiarum  continebnnlur.  Coliiiiiel.  liv.  xii, 
cap.  52:  Mustum  in  vasu  defrutiiria  deferemus.  leviqne 
primum  igne  ex  lenuibus  adinodum  lignis  qiice  gremia 
ruslici  appellnnt. 

XVIII. — iVoii  esl  meus  (iiscipiiiMs.  Cyiiriaiius  pro //ou 
clfio;,  leglsse  videtur  //ou  ji.a.Or,Tric.  Et  ita  hahelur 
Luc.  XIV,  26. 

Pro  eo  qni  dilexit  nos,  Si«  toD  i.yMT¥.Ta.-iTaf  ^/xac,  alii 
codices  legiiiit  Jta  Tiv  ot-/aitr,T»vTa.  Vulgatus  habet, 
propler  euni.  ' 

XXI.  —  Eadem  enim  agis  qum  judicas.  In  nnstris 

exniMplarihlls    ligimilS,   Ti   -/«/;  «Otoi  TTfoaa-o-eic  i  y.pi-jon  l 

sed  Noster  legisse  videiiir,  avTa  -xpic-yzif  «  xpljsif.  Et 

postea  HIO  TotauTA,  T*  xxxi.. 

XXVII. — Luceti-  siciit  luininnria.  Non  indicaiive,  sed 
iniperaiive  iiilellexit  voocin  o4t'v£»9e. 

XXVlll.— iVoH  posse  in  Eccksia  rcmiHi.  Hicc  prlma 
fronte  liypolbfsi  Niivaliaiiie  favere  vidcnlur  ;  sed 
Scrlpturnruin  qii;c  afferuniiir  siiffragia,  ad  prccatum 
adv.  Sp.  S.  vel  saltem  gravlora  ll;igiiia  (cl  quidem 
piiiiia  Cliri-ti;iiiisiiii  lempiira  nullain  lllis  veniaiii  fe- 
ceri!  )  re>lringiinlur.  Porrro  cuiii  e\  priscls  inoribiis, 
piiblice  deliii(|iienies,  Ecclesia  essent  pellcndi  aiite- 
quaiii  ad  lioeiiiieniiam  admiliereniiir ;  rccte  diceiiir, 
noii  pos-e  in  Eccleslam  isiiiisinodl  nagiiiosis  reinitii. 
Iii  eainilein  meiitem  diclt  ancior  iiosicr  lib.  dc  Habi- 
tu  Virg.i  NuUa  sit  venia  ullra  deliiiquere,  poslquam 
Deiim  nossc  roepisli.  Yid.  ad  Hebr.  vi,  i. 

XXIX. — De  swculo  esselis.  Corrumpereet  corrumpi, 
Sa?ciiliim  viicatiir. 

XXX.  —  Qiiod  quis  Deo  voverii.  Pamcliiis  siio  more 
vot  1  nionastica  liinc  nnbis  ciiiMmeudal ;  parum  iiieiiior. 
iiec  lemiioris,  nec  scripll  istius  raiioiiem,  isiiusmodi 
D  vota  posse  respicere. 

MaUdiclus  qui  facit  opera  Dei  neqligenler.  Gciites 
Chananeseperan^Jiliema  sfuDin  ilevola!;  iinde  qui  iii 


bellis  istls  (|U:c  Dei  aiispiciis  gerebantur,  vicds  pe- 
percit,  iaiiii|uain  juramenii  vi  'laii  reiis  pcragebaiur. 
Porro  hella  non  siiie  volis  olim  siiscepla,  Abralia.', 
Jejiih.c,  Israelilariim  passim  excmplis  lii|iiet. 

XXXI.  —  iVoii  icsiiriyeiil  im;)ii  in  judicio.  Jiidaci  in 
illa  eraiit  senteiiiia,  se  solos  in  judicio  veiitiiro  si- 
steiidns. 

XXXII  —  Genernnt  et  generalur.  Gr:rca  qiKTdam 
exeinplaria,  cuin  boiia  Painelii  venia,  legiinl  ywftv- 
Td.1  za.i  ■fSTj-jnt.  Qiiod  sequilur  miiiiis  laiiiiuiii,  iion 
nubunl.iieque  nnhunliir,  apiid  oiiiiies  (erc  P.ilres  La- 
tliins  relinctiir;  vix  eiiiin  aliter  voee-  in  gr:ecoiexlu, 
ojt;  -/a^oCtrtv,  oi/T-  ix/a/xt'3zovT«t,  lotidcm  verbis  exlii- 
bcrenliir.  Viilgaiiis  inlerpres  Lmc.  xx,  'ii,  babet, 
Filii  hnjns  swculi  non  nnbiint,  et  Iradiinlur  ud  nnptias. 
Qiiud  sl;itiiu    scquilur,    neque   emin    incipient    nwri. 


H07 


OXONIENSIS  EniTlOMS 
qiije    hfibent  o&rc  A 


grsecis    iis  acrnijliim   refeMmliini 

*f  «•  ^  ■     ■■ 

Sic  el  mii/^r.  el  virgo.  Consennt  11«  gnrcis  niss. 

qilX  le,{mil  ,  xai  »1  yuvri ,  x«i    li  ««f^ivoc  ii   kya.fMt ,   ^s- 

pifJt-^o.  T«  Toy  Ku^tiU. 

/V;«i  jmiih  siiiiciitx  unus.  CotliC'^s  Lxx  qiiid:im  ha- 
beiil  ji  lUY,  «JTOt  0  &yic{.  qn.is  vnces  siii>{ul:irein  |iaiicni 
deiiolare  croilid  l  .mcl^r  iiosler.  S  d  e\eiiiplaria  iiii- 
pres^a  pis-iiil  li'i;iiiil  r,  ayi^t  a.f>rr,t  tiih 

XWfll  — Deiis /iidiciuiH  (HMmfit'3irf«.Lopiin)  liiiiic 
Mes-I:R  .isseriiit  aiicior  nosier  c.  i.  liliri  siiijerioris. 
Is  (|iii  se(iiiliir  G''ii.  xix.^4,  a  Pilriliiis  pissiin  iil 
Persoii»r'iin  iii  Dcitaic  ilisiinciio  cnm.irolii-uir  alleiri 
.solct  Vidwit  lectnr  Jiisiiii.  iii  Oiid.  ciim  Trijpli.;  Ireii. 
1.  III,  c.  tj;  Teilnl.  odii.  Prax  ;  Cyrill  I  1  iii  Joan,; 
Atlian:is.  Kphl.  de  Synod  ;  Hiiir.  I.  de  Sijnod.; 
Hieron.  in  xlv  hai.;  Ainl)   I   l  de  Fide. 

XXXVI.  —  Ad  Po-ilicos.  Sic  Terl.  in  Scorpiaco 


1I0X 
.lod  Lxx  seqitittH'  aiic.or 


Ecce  breves  dies  homini  suiil  . 
noslcr. 

LVII. —  \oii«.Ti6is  iiidi'.  Tcxitis  liic  afferliir  iil 
proliel ,  (idelcni  enieiidaii  niaiis  a  lieo  iniiiii  sis  iii 
jioc  sa-culo.Niinirunisolns  iiili'rii(is  puinaruiii  piopric 
dicinritiii  locns. 

I.VIII. — De  iflta  sola.  EvsTSi/ijMri»  <toi  toutou  itiiwU^- 
beiil  Lxx.  qiii  iincivcriini  in  addilimie  vncis  Sola. 

Corriipiiviiin  islud.  I<^iideni  modo  I''git  lerlull.  de 
licsiiriect    ciirnis  passiiii. 

Mors  in  conieniionein.  Eij  vixts,  npiid  A|iostiiluiii  : 
sod  aiictor  nnslcr  .  ct  rli;iiii  Tcrliillianus  lcgi^si;  \i- 
deiiiur«>5  v!ix--t.  Lxx  posiierniii,  Osec  xiii ,  M,  ■jnu   n 

ctjL-/i     VOu    OivATE  ;      TZOV    T^     /£vT/JOV    fl-4U  «^Yl  ;     El    rCVI'1'll    , 

judic'a  lorciisia   iinii   siin-  coiiieutiiine   pcrnsuiitiir  : 
qiiiqiie  cansaiii  olilinct ,  viciss'>   pa>siiii   diciinr.   No- 

pro   pesle  ,   scd 
Insiiier  legissc 


lciiir  Gra'cos  inierprelcs  "V.! 

senlenlia  a  jiidice  prolaia  accepissi 

iion   iil    nos  TP  sed   iTN    (|iiod    Clialdirum  frcissc 


XXXIX  — Triidcbil  imlein  sc  judicanii  iniusle.  Co-  n  versii  10  coiisint.  Pnrro   advcrlcrc  liccbit ,  ndiniuiia 


diccs  iiiislri  lcgnnt  xfhrvn  oita/at.  Sed  bgisse  vidc- 
tnr  iiosicr,  -raptfuxtv  awTiv  t*  xp'vovTt  iSCxwt,  rcspcclu 
ad  Pilaiiiin  et  i:ai|ilnin  nalii  o. 

In  figura  Dei  eonsiiulus.  Tertnllianus  lcgil ,  in 
effigiej)ei  consiituius,  Adv.  Marcion.  I.  v.  c.20.  Vul- 
galiis,  in  forinn. 

XL.  — In  «isrondi/o reddef /ifci.Qiiod sequilur ij f)« - 
vifiji,  iii  pliiribiis  iiiss.  di'est  quoil  olim  S.  Aiigiisiiinis 
observ;ivit.  De  Serm.  Doiniiii  in  Monte.  I.  il,  c.  5. 

XLII.  —  f  id.-m  in  lolum.  Sic  capile  seqiiciite,  in 
loluin  d''lictum  in  vobis  esl. 

Jusiiis  auiem  ex  fide  mea.  Ilunc  locum  supra  trac- 
taviiiiiis  lib.  I  ad  Quiria.  I.  5. 

XLIV. — Staliin  consequi.  Alibi  consPCiitio  pro  bap- 
tisiiio  poniliir  c.  97 ,  ad  fidein  el  conseciilionem  pro- 
periinduin.  P:irilei  Teriuiliiiiiis  lib  de  Bapt.  c.  19  : 
iSi  qiii  pondus  inlelligaiil  Bapiismi ,  niniiis  timebunl 
consecuiionein  H:iic  oppnniiur  siatiis  ciiiipeteiiiiiim. 
Leges  Ec(lesiasiic;c,  qni;  pnslqnain  domim  discre- 
liiiuis  spirliuii  II  ces  nsset ,  cavebant  iie  Jiidnei  ct 
Gciitiles  aliiqiic  iiidigni  pr;epropcre  per  Bapiisiiinm 
adinissi,  cliristi:iiiii  niuiiiiii  dedecns  imirereiit;  noii 
debeni,  nec  p"i.ssiiiit,  gi;iti;c  diviiKc  pncjiiilicare. 

XLV.  —  Per  piilifnliain  eTpeclainus.  Sic  iii  lib.  i/e 
honu  Paiienlia;,  el  liic  lnci  proliaii  lcguiit  niss.  Qiiod 
oliiihlcgcbaiiir  pt^r  specuiiiviwm  sperainus  librarioruni 
liailiarici  i:iipiil;iiiiliiiii. 

XLVU. —  Defectinne  defirial.Tk  itivT«noii  liic  lan- 
luiii ,  scd  cliaiii  iii  giaM;i~  cxciiiplaiiluis  pliiriiiiig 
dee.ssc  id)scrv;is»e  iion  pi^jebii ;  panier  baliei  ciiiiiiiia 
proxiine  siiccedcns  ,  x«i  dtiO, ,,,(,««  oi  «^te;,-,  qnod 
Tbeodolioni.-:  eral  addit.iuieiiluiii ,  ui  gr;ica  l|.br;eis 
respoiiili'ieiit.  Syminacbus  reclins  verlit  xai  (rxiv5«)« 

/U!r"  arsS-ji. 

XLVHI. —  A'oii  fenerandum.  Usiira  apinl  Scriptores 
«icclc^iasliciis  P''rpeiiin  iiiale  aiidit  :  el  meriln,  qiiaii- 
dociiiiiipie  ob  iiioraiii  pccunioi  ob  iiiO|iiain  iion  so- 
lut;e    pietiuiii    exigilur.    Alia   fnrtasse    ratio  esl  pe- 


gratca  cxt^mplaria  pio  «5»],  cuin  a:ictore  noslro  ,  de- 
niin  legisse  ^i»«T£. 

LIX. — Similes  fiant.  Mliil  gravius  accidere  polcst 
Idololaire,    qiiain    ut  Deo  siio  .si  nilis  rcddatiir. 

LXI. —  Ut  auferant  proxinio  lia  lxx  ;  scd  Syin.  ct 

TllCnd.  leclins ,     lu;    rcZ    /ir    uTitfpjiiv   totov.    Vnlgill. 

iejiii.  Vsque  ad  lerminum  loci. 

Hic  rogalnr.  n=ipiii.a.Uirxt..  Niinc  mcndici  p^^rles , 
miii;iiis  reruin  vicibus,  :igii  Divcs,  ci  Laz;ir:ini  rogal. 
Viilsatns  inicrpres  et  alii ,  vocem  reddniil  in  aliero 
signilicatu,  liic  consotaiiir. 

Unbenies exliibiiionein.  Phra-isTciliilli;inoppr|ieltia 
cum  dc  vicln  qiioliiliaiin  agil.  Viil.  lili.  de  Idol.  c. 
6.8  12,  deCorona.  c.  7,  rii;  Moiiogiiin.  c.  16.  El 
qnideiii  lnciliio  a  tritiira  loii  ipiod  iiter;pie  exerciiit 
biiiista  :  naiii  exliibere .  illic  soiial  vil;c  iicces  aii:i 
siippediiari!.  Paiilns  in  L.  .Neseniiiii~.  ff.  dc  negol. 
gesl.:  1'one ,  peregre  palrem  ejiis  abiisiie,  el  nialrein 
diini  in  paliitim  rerertereliir.  laiit  filiunt  qutiin  filiiim 
ejus  exhibnisse.  Sic  Ulp.  i,  II'  de  ollicin  iiradcct  iirb.: 
Si'd  el  palronos  egenles  de  suis  liberiis  querentes  audiel; 
maxiine  si  wgrus  se  esse  dicani ,  desiderentque  a  l.beriis 
exliiberi. 

Et  muscipultim.  .Miiscipnlam  ,  t«-/^c.  GIoss.  veliis. 
Macliiii;i  (piidcni  ;iiiiiii;ili'iilii  ligiirliiMi  capicndo  satls 
apta  ,  scd  linmiiii  proisiis  indigiia. 

LXIV.  — Coniinenlia  castiias.  Conseiilit  iis  mss.qiii 
addiiiil   a.-/iii-i.. 

LXVI  —Conlinente  disciplinam.  Sicreildit  loiuiii  in 
lib.  de  lliibilu  Virg  Lcgiinl  lxx  JpiJajOs  -«iSftec. 
Fiirt;isse  olim  si  riplum  tpi^itiit  nxiihu  aniplexamini 
filiuiii. 

LXVII.  —  Prurienlesin  audiendo,  scnlpenles  anres. 
Altenim  lioriiin  vidciur  ex  iiKiigi  ic  dcsiiinptnin. 

LXI.^. — Siqnis  pulalsesapientemessein  rohis,  mnndo 
liitic  slullns  fiai.  Legniit  exenipbiria  nosiia  s?  ti;  i:/.u 

tropdi  fiv*t  ^v  T^.i  :t}'^H  ToiJTW,  fAttipi(  yvia^^tti.  NoslCI"  ail- 
clor  alilcrdistiiixissevidcliir,  iiiiiurnm  n  ti;  S',xii  rofii 


Pil 


lib. 


cuiii:iriiiii   (|uas   qiii   accepit   in    Incro   ponil    :    iiisi  j)  5/»«<  ^v  «,(/;'», t^  ».t.i»i  TOurtd  vM:3t  jsvjj'". 
qiiaieiiiis  le^cs   posiliv;c   coiilr.iriuiii   staluunt,    aiit 
8c:iiiila.iimaiitcr  siiadel. 

IIdiiio  iiutein  qni  eril  jnttus.  Voces  istae  ad  Siippleu- 
diiiii  sensiini  a  scipiiiiiilins  ^ipposilne 

Siicramenlum  jiilei.  Mysicri.i  niiiiiriiin  iion  evnl- 
gaiiibi  :  ipiiiil  iii  oiiiiii  rcligioiic  scnipcr  obtiiiuil. 

Qiiod  liiibuimns  fncere.  Liicntio  rertiilliaiio  Ireqnens, 
b.  dc  .Aiiiiii.  c.  5.'i  :  llabes  et  regionem  inferum  snb- 
lerranenin  rredire.  Dc  piidicilia  c.  13  :  Erudiri  habe- 
renl  bliisiiliemandum  non  esne. 

LII  — ;■  Hegitiim  Dei  inira  vos  est.  Po.sse  homincs 
gr:iii;i' (liviii:i.  oliiceni  ponere,  vix  illiislriori  docii- 
meiitn  quis  ost  iidcrii,  ipiain  i|uod  .Mcssiam  praseii- 
eiii  nsqiie  reipiiicliant  Jiidci  :  iuiiiio  odjis  inexpia- 
oilibiis  priisrqiiibaiiliir. 

Aec  HHHj.  Magis  ad  nientem  verititis  Hebraj.r, 
iwbeiil  viilgaii  iiiierpreles  :  Nonne  lu  qui  solus   es ' 


LX.XlX  — Qiioiiiain  i;/si  Deum  vidibunt.  Qiii  prccan- 
tur  fuciciii  HoMiiiii  reqoireic  diciiiiliir  :  ci  qiios  Deiis 
aveis;iiiir.  diciliir  ;ivcricrc  laciem  ab  ii^. 

LXXX. — Nulliint  luiberes  puiesliiiem.  Recle  ista,  lieet 

l)i:ibiiliMii    rcleinninr  :  ail   paritcr 

eiiiin  Diiminns,  baiic  esse  illornm.  neinpc  Jud.corniii 

boiaiii.  ei  di'iiii'e|is  snbjimgit  poicstateiii  tenebrariiiii, 

Liic  x\ii,  ,').}. 

LXXXIII — Son  facietis  cirriim.  Stjoiv  verliinl  lxx, 
qiiod  llcsyclliiis  explicut  (si  ;iriol:iri  lice  il  posl  C:i- 
s;iiilioniiiii  et  lleiiisinin)  iit  sitxou/ia  irxpi.  *i»T/j/t'T«tc. 
T.iiisuia  iii  iisn  apiid  geiileiii  P.  ' 
Pli;isi'|it;irniii  ,  clc,  cn  Urai,'lili? 
Virgin.  vet.  n't;il  Geriiiaiiurum  cirros  Qiioil  Taciio 
iiilcrpielc,  de  Morib  C,rm.  csi,  obliiinnre  criiiim,  no- 
doque  snhslrinqcre.  Kffujies  barbce,  cst,  ifti  toJ  itii-/oj- 
vss  apnd  LXX. 

LXXXIV. — Periclitnbitur  in  eis  si  excideril  ferriim. 


desi  ii:c  liiilliniaiii 
vciiia.   Tcrliil.   de 


1109 


Leclio  litfc  a  lxx  desumpla,  inlerpunciione  lamen 
inuinla.  Apu<l  pos  verlia  iii  tluas  perioilos  disliiigiinn- 

tnp  ;  ^y^lt^oi-^  ^v}a  xt;Suv?uffs/  iv  atyroic-  K  *■>  ixKzsy)  rd  ffi- 
otf  iuv,  elc.  Itectiiis  viilsialiis  iiilerpies  Helir.isiiii  ve- 
niaieni  exliihel.  Qkj  scindil  liguu  vutuerubilur  ab  eis. 
Si  rjtuswn  fucril  ferrum  el  lioc  non  ut  prius,  sed  he- 
beaiiiiii  fuerii,  miillo  labore  exaruelur. 

XOIV  —  Qiiiciimque  ederit  pnnem,  aut  biberil  cali- 
cem.  P:inieliiis  iii  liiciini  hiiiic,  lih.  de  Lnp.iis,  ail,  le- 
clionein  lianc  noiwu  tliciwim  conira  eos  qui  necei^silatem 
urgenl  cominunioiits  sub  utrnque  specie,  Niiiiiriiiii,  illo 
jnilii  e,  hiiic  co.ilicilur  snfticcre  ail  Eucliarislii:  per- 
cepiioiicin.  iili|uis  i-oliiniMKKlo  paneiii  eilal  :  proinde 
el  ilicai  p^inler,  iioii  iiiiiiiis  snriiciTe,  nt  i|iiis  c:iliceiii 
soliini  lijlial.  Porrii  nil,  iidverlend'  m  venire  liujns  loci 
expositionem,  de  pranniilfnda  exomologesi  aiite  Eucha- 
risiium.  Hoc  cst, (oiiressioiieoi  auri.  ii.areiii  sacrls  illls 
niy^lcriis  iieccss.>rio  pr^:reqiiiri  ;  scil.  iiiaiiihiliiiii  ul 
i|iiis  sf  exnminel,  iil  oiiiniMO  juliei,  iil  singiili  cxanien 
alieniiiii  suheaut.  Ccrle  i)ni  liypnihesi  su;e  sic  palio- 
ciniiin)  pr.islat :  (arciulo  iiiipensiiis  conimciidassct. 

XCV. — iVe  adduxeris  impium  in    abitaculum  jiisio- 

rum,  Sacer  textns  hah/t  pm  nnb  '^WTa-IKn  bs,  quod 

vulgalus  iiilerpres  vertit  ne  insiilieris.  eic.  lxx  vero, 
qiios  aiictir  nosier  scqiiitiir,  paraplirasi  noii  incoiii- 

llliilla     reddlllll  /xri    itp^jTV.ykyric    acriSA  •/OftA   8tjt*iwv.  VI- 

deniur  pro  aiNn  lcgisse  TtVn. 

CXVI. — B'uius  qui  invenil  amiciim  verum.  lxx  lia- 
heiit,  w;  sups-j  jipoviiTtv  Sed  logisse  videiur  Cyprianus 

Wf  ej^ivpf/ov,  :iiit,  pO.ov  -Trt^rov. 

Xl.VII  —  Ad  consecuiionem  properandum.  Conse- 
cutiiiiieni ,  h:iplisiiiuiii  nnlare  siipra  dictiiin  cst  Ob 
hanc  Ba|itisiiii  miiiaiii  cll<<ici  oliin  iii  Gcclesia  inla- 
nics,  seil  pro  tcinporinn  ralione  h,ic  in  re  vari.itiiin 
esi.  Tcriiil.  in  contr.iria  fuit  seiitenlia  lib.  de  Bapt. 
eap  19  :  Siqui  pondus  intelliganl  naptismi,  mugis  (i- 
mebiinl  consecuiionem,  quiini  dilationein. 

XCVIII. —  Dum  veniiint  bonn.  Lesiisse  videtur  Cy- 
priaiiiis  £m;,  aiil  iv  u   Scil.  hoc  inteivallo  Ini  iinur,  ei  ' 
volnpiaiilius  iiidulgeamiis,  iloiiec  b:iptisnius  veniain 
prri-leritorum  oniiiiuni  concesserit. 

C.  —  Qui  viderit  possidebil  ea.  Vide  qiise  diximus 
in  C.  6  I.  11  ad  Quirin. 

CVll.  —  A'o/i  diligerc  detrnhere  ne  exlnllaris.  He- 
bra-:!  veiitas  haliel  Vnr\  p  rCiS  anxn  W  ei  Vnlg. 
Nuli  diligere  somnuin  ne  le  egestns  npprimiit.  Sed  L\X 
Cnm  llOSIni  lcgilill  //r  iyy.vcr.xxTX/iiUi-t,  iv«  jut  if«/95)lc. 
Divcrsitaiis  liiijns  ratio  pelemla  viileliiraii  hoin  'iiy- 
inia  voiis  n"iy,  i|iia!  iiini  soinnum  iiiodo,  seil  ct  ilera- 


SELECT^  IN  CTPRIANUM  NOT^E. 
A 


1110 


tiouem  signilicai,  et  in  di:ilccio  hchr.va  iiialedicen- 
ti:iiii  etoliircciaiioiieni.  l'iov,  vii.9  '\X1  TOTl?  a  vulgato 
interprcteredililnr.  Qui iitteri scrinoneinreiielit,Kl  xxvi, 

11,  TlblNa  nrw?  Vd3  p:irilcr  reildi  pitest  stnltusile- 
raiisin  sluti.u  siia.  Vox  exiollnris,  ideni  vidctiir  velle, 
ac  si  d  ciuiii  csset,  e  werfiii  (i)//«>'i>'. 

CXlll. —  Filius  allissiini  si  obfdieris.  Vores  si  ohe- 
dieris,  leilundant  :  nisi    forlf 
v:i'j---i.'.'-i,  |ier  errorein  locta:  fuerint  £t  Ky±tr,7r,i;,  aut 
qiiiil  siniile. 

CXIV. — Exomologesin.  Poenileiiilani  nintirnm.Eio- 
nlologesis  eniin  est,  dcliiiieiilo  Terlnlliaiio,  prosler- 
neiidi,  el  humiliftcinidi  hominis  discipliva.  K\  liac  voce 
ista  in  pcrimlo  plnni  ex-iiilpcre,  csl  nodum  in  sclrpo 
qinjreie  ,  quani  operani  libeiilcr  1'aiiielio  reliiKini- 
niiis. 

CXVII  — Hnrtim  tenebrarum.  Depsleliam  iii  Groc- 
cis  (|iiilMisilam  coilii  ihlis,  vnx  «Jmvoc. 

Ptrfeceritis,  stetis.  Cunsenlil  cuni  iis  mss.  (ini  omil- 
tunt  ffv.TS  0JV. 

CXIX. —  Inhomine  veniai.  Hnmo  fiiturus  est.  Quod 
reges  Assyrii  ei  Chiid*!  Israeliiis,  lioi;  AmIIi  liristns 
Christianis.  Qiieiii.idnioilinn  erjio  siih  Lnciferi  (oelo 
rueiilis  schcni;ite,  regis  Baliyloiii:^!  clades  (lejigii:iha 
tnrlsai  xiv,  12,  paii  eti:iiii  lcrroris  ap|i:iraiii  a  priiiiis 
Cliristiaiiis  (lescrifHiis  erat  Aiiiichrislus,  ut  sit  nliiii- 


riim  maliis  qnidam  gftniits,  et  cacodfemonnni  prin- 
ceps.  Tert.  de  Resiirreclioiie  ciirnis  c.  i^  :  neslia  .An- 
liclirislus,  ciim  siio  pseiirloproplietn  certamen  Ecclesiiv 
Dei  infi-rat,  atque  iln  Diiiboto  in  nbyssum  nlegnto  etc. 
Qo:e  rcspicerc  vi  liiitiir  .Apiic.  xx,  nlii  Uiaio,  Serpens 
aiitiqnii.s,  qiii  esi  diiibolus  et  Sutamis  ilescrihiinr  Ccrtc 
Ilip  lOiyiiis  iiiiiriyr  apene  eral  iii  illa  scnieniia,  Anti- 
cliristniii  liiisse  ipsiini  diaholuin  pbantastico  el  aereu 
corpore  contcctiim. 

Snnguiiiis  effiisione.  Gr.Tca  hahent  xai  *?/*»«(, 
■Kv.)  TvtnToS.  Si  vcrhis  isiis  iiiierdictns  esset  san- 
gninis  esus  ,  laiitnin  ahessei  ui  jiiherentur  Chri- 
siiaiii  alisliiiere:ih  effu-iono  saiigninis  ;  iil,  quod  An- 
Kusliiiiis  conlra  Fauslum  Manicliccum,  I.  xxxii,  cap. 
19,  leite  adiiioiiet.opiis  essel  nt  caniimi  sil.iVe  (jfMic- 
quiiin  edereiit  cnrnis.  ciijus  sanguis  nun  essel  e/fiisus. 
Liide  Levit.  xvii,  13,  iil  ipMim  iii  ni:imlalis  dalur,  ut 
Siinguis  tiimiiuiun  iigiia  ('^Miirfcivdir.QiMmohreiii  ple- 
riqiie  ex  veienhns,  qui  in  ea  eMiit  scnteniia,  -angui- 
i>  nis  iiientioiie  ejus  csniii  luisse  iiiterdictuiu  ,  SulTocali 
nieniioiiem,  velnt  supervacaiieain  pr;Bteriere.  Cujiis 
aiiiein,  ipiaiitii|iic  niomenti  sit  illnd  adiliiainenliiin, 
zai  oi'A  av  /jtvj  ©^Aj^Te  u/>t?v  •/''iiaQa.t,  sripois  (j.-h  iroisi-i,  Ct 
iilruin  h:ec,  pnccepta  tiliis  Nuachi  data  respiciant, 
videriiil  eruditi. 

DE  HABITU  VIRGINUM. 

Lihruni  hiinc  Cyiiriano  asserunt  Pontius,  Hiero- 
nyiiius,  Angiisiiiius.aique  ex  veieribiis  alii  :  it:i  ul  de 
scriplore  iiiilla  sit  conlidversia,  Scriplionis  vero 
lenipiis  non  pariler  iii  confesso  Doclissinins  Rigal- 
lius  |)(i-t  eiiiscopaiiiin  coinpositum  censet,  et  Pame- 
lio,  dicaiii,  iiiipiii^il,  qiiDil  pnlaret  ab  auctore  conscri- 
ptiim  ciim  primuin  in  Ecclesiii  Clinsll,  expLbeio  ex- 
cessisset :  leiiique  sibi  confectaiit  extra  conlroversiac 
aleani  credil  ,  e\  Poiilii  verhis.  qui  ail  .  Fiuge  nune 
ittum  miiriyrii  dignalinne  iranstatuni.  Qiiis  vrgines ad 
congrueiiiem  puduitice  diiiciplinnm,  et  habiium  sancti- 
G  nioiiia  dignuin  coerceret?  guce  verba,  iiiqnit,  tam  clare 
signif.ciml  liunc  de  virgiiiibus  libeltuin,  a  Cypriano'  post 
perseculionein  editiiin  juisse,  quam  inscripluin  de  IHs- 
ciptina  et  Hubitu  Virginuni.  Nos  vcro,  qui  in  priiicipio 
operis  adii(it:ivinius,  verha  illa  Ponlii,  Quis  emotii- 
menlum  griitiiv  per  finein  proficienlis  oslenderit.  libruni 
illiini  ad  Donalnin  rfe  6ia//(»  Dei  respiccre  ;  noii  ob- 
staiile  apologia  ill:i  pro  seccssii  cjiis  ipix  :i  scriptis 
ibi  memoiatis  insiitultiir  :  et  siipiidein  in  confe^so 
apiiil  oinnes.  iniiiio  ipsnni  Rigaltiuin,  sit ,  liliriiin  ad 
Doiniiiiin,  a  Cypriaiio  coiiscriptniii,  cuih  prtnmiK  apud 
Ecctesiiim  nomeii  profiieretur  :  ;ifliriii;ire  iniiiiine  du- 
hitaniiis,  ex  (inedii  lis  Poniii   vcrhis,  de  ordine  scri- 


pioruin  manyri^ 
Eruditissiiiiiis   L 
argiiinento,  ex  lli 
pngiiare  salagit  ;  iihi  ilicit 
ilores  secundum  cor  meuin 


iiosln,  iiihil   certi     pos-e  colligi. 

mheitus,  Rigallli  senlciitiain   alio 

reiiii:e  verhis  infra   laudaiis,  pro- 

ro|)licla  :  Diibo  vobis  pa- 

el  pnscent   vos   puscentes 


cuin  disciptinu  :  ac  s\  lihcr  rfe  llabitu  virginuni  con- 
ill;r.  qn;r  sciiiiiiiilur  xai  p  scriptns,(liscipliiia' ccclesiiistiftc  isliis  in  diesset  pars, 
.,.>.,..•  ..'.■.  i_  „...  qii;e  episco|ii)  soli  coni;  eierel.  Sed  lioc  neiiiodixerit, 
qnisqiiis  nieiniiieril  pliires  liliroseoarguineiiio  a  Ter- 
tuliiiino  preshytero  clncnhnitds.  Cene  iii;ijoris  viilen- 
tur  p'iiideris  (pi:u  in  caiisa:  sii:e  pr;i'siiliniii  :illiilit  Pa- 
ineliiis,  vcrh:!  cilans  anctoris  no-tri ,  i|ii;iii(lo  dicit, 
virnines  se  altuqiii,  virgines  ndhorlari,  affeclione  potius 
quain  potestiile  :  non  quod  exireinus  et  luiniiiiiis.  et  hu- 
niitilnlis  siue  admoduin  consciiis,  aiuinid  ad  censuraiii 
ticentice  vindiciirel ,  elc  P;irniii  oiiinino  iis  notns  Cy- 
priaiiiis,  quihiis  posl  Kpiscopainm  ,  ila  locutns,  ceu 
scheniaie    ibcioiico,   vidotiir.    Deiiinni  si    qiiis    dif- 

fliiciitcs   renmiar morcs,  proiiiisciiuni    b:ilneoniin 

iisiiin,ct  spleiidiilniii  vcstium  :ijip2ialiiiii,  liocin  opero 
nolaios  (ibserv.iverit ,  h:iii(l  ficilc  sihi  iii  animuin  in- 
(Inxcril  ,  perspcutionis  Deciaii;e  leiiipora  dcscrihi. 
Stet  eigo,  tr;ici:itiiiu  hiiiic  :iil  aii.  ccxLiil,  ctad  illa 
(pi;e,  leste  Pontio,  preslnjler  fccerai  Cyprianus,  refc- 
renduin.  Veiercm  libelli   linjus  litulum,  queni  edilio 


1111 


OXOMENSIS  KOITIOMS 


iii; 


S|iircnsis,  Vetii.;  iiiiiomiiialn,  Reiiihnlili,  Erasnii,  Ma-  A 
iiiilii.riravii.cl  |iloriqiio  iiiss.  codiccs  tuenliir  ;  (iiiiqiic 
siiii|ilicissimiis  vidc-iiir,  ei  "pcris  coiiiciiia  coiniini- 
ilissiiiie  exliiliet,  iicc  non  Trrlnlliiini  nnineiicl.iliii-;c 
jirdxiiiii!  acooilii,  rcliiieniliiin  censninins.  Torl(illi;i- 
iiiis,  lil).  de  Cntiu  Ffm.  docol  ,  Iliibiliim  diiplicem 
speciein  ciiriimffne.  cullum  ct  oriinlum.  I);-  liis  Sft|)li- 
iniiis  se  irsiiii  egoral  in  lilii  is  de  Ciiltu  Feminarum  ct 
de  Virijiiiibus  telandii.  Cuin  vcro  reiii  iDtani  iiiiico 
VDliiiniiie  alisolvcrc  slaliiisscl  Cypriaiius,  niliil  iiisii- 
luto  iii^iiis  accomodatiiis  cssc  |)i)liiil,  i|'iaiii  nt  in 
fronte  operis  Ihibitum,  voceiii  latissiiiuB  signilicaiio- 
nis  adliilierot.  Pontiimi,  S.  Martyiis  libros  iljscriiiere 
piitiiis  qnani  citare,  res  osl  iiia  lifesia  ;  iinde  licel  ille 
<le  confiruimte  imdicitiii  disciplina,  ct  hiibitu  sanciiino- 
iiin  digno,  iiniitionom  faci  it ;  in)  i  pniinile  liluhiiH  li- 
liri  cxtciiileniltiiii  existinuiiniis.  Nou  magis  i|iiain  qiiia 
S.  Ilieion.  lilirum  linno,  vulumen  de  Virginitale  ap- 
pellat ,  Epist.  ad  /sus/oc/i.,  sic  insciibeinlum  ccn- 
iieiniis.  n 

I. — Disciplina  cusios  spei.  Uiramqiic  feroTerliilliani 
pagiiiam  iiii|)lot  disciplinm  vi>x  ;  oi  apiid  eiiui  oinne 
pietatis  ornoiiiin  lioc  elcgioceii^etiir.  I'aiionti;o,  fidii, 
orationis,  s;iiictiia>ij,  monogamia;,  pudiciii;e  dlscipli- 
iinm  passiiiicdmiiiondat.  Et  tiaclatu  ii  liuii;  supparcm 
de  Virgiiiibiis  volainlis,  discipli  la;  monlioiie  siepius 
repeliia  iucDliat,  »i'|iie  il)i  letn  Paraclilo  stio  lianc  in- 
slitiitioiiis  prierogativani  iribuit.  Cypri;intis  vero,  ma- 
gistrum  ad  aras  sei|Miiur;  folicissiinis  aiis|:iciis,  ita 
iinilauis  seiiiper,  ui  corrijjal;  aiipie  ut  is  sit  quein 
alii  iiito  iinitenuir.  Qiia;  liic  congeriiinur  S.  Scri|ittii'x 
tcstiinnnia,  rop-rire  est  Episi.  iv  (ad  Painelii  iiume- 
ros  6i)  de  Virginibus.  Et  (|uidein  auctori  iiostro  so- 
lemne  esi,  p:iri  in  causa^iisdeiji  armis  ex  litteris  pro- 
ductis  piignare. 

Reiinaculitm  fidei.  Ciii  ,  ceu  funi  nauiico,  lidei  an- 
clioia  allig;iiur.  Sed  contririo  prnrsiis  seusii  Terttil., 
lib.  de  Culiu  Fein  ii.vocat  miiiidumiiiii.iobrom,  ie(i- 
iiiicula  tpei  nostrm,  scil.  qu;c  spem  nun  sustiiienl ;  sed 
miiranliir.  C 

II. —  Vivendi  limorem.  Dixeral  snpra,  Fiindamentuin 
omne  religiunis  iic  /idi^i,  de  obseivntione  nc  tiinore  pro- 
ficiscitur.  Iiisnpor  staiini,  Ne  qiiod  sanctum  et  puruin 
de  Domini  dignatione  percipitur  ;  ininus  soUicilo  limore 
tenealur. 

III. — Nunc  nobis  ad  virgines  termo  (?j(.Locum  hunc 
alTerl  I).  Aiigiistinu-  de  Uoctrina  Clmsiiana,  I.  iv,  c. 
91,  in  oxcmiiliini  leinporaia»  diiiionis  Porro  observai, 
quod  in  libello  lioc  Martijr  Cyprianus  ac  liabitu  virgi- 
uum,  non  de  suscipiendo  virginis  proposilo  scripsit. 

Hos  iidhortiimitr,  iiffectione  potius  (/iiam  poleslate. 
Simililer  Torliilliamis,  de  Cultu  Fem.  1.  ii,  Ancillce  Dei 
vivi,  conserree  et  sorores  niew,  quo  jiire  deputor  vobis- 
cum  pos/cemissimiis ;  oldoiineps  •.Viiniim  miseriiiiuseyo 
in  illa  die  Chriuiniim  cxullutionis,  vel  infra  calcanea  ve- 
ttra  capul  elevem. 

Spadones  qui  seipsos  caslraverunl.  Terliil.  dixit,  qui 
te  Spadonntiii  obsignunt  prupter  regnum  Uei. 

V. — Neque  eiiiin  fasesl  virgviem,ad  speciem  forma:  J) 
tum  comi.  Iiifra    se   iiiterpielaiiir  ,   dum  ait,  Oninia 
licent,  sed  non  oiiinia  expediunl. 

VI. —  Quando  in  numims  confessionecruciatur.  Ter- 
tull.  prius  dixerat,  Cum  propier  Chrisiiim  lucerata  du- 
ruverii. 

VII.  —  Et  hie  cum  ta-culo  remantura.  Quae  moriiuri 
reliii(|uere  coguiitiir. 

Cujut  pompis  et  deliciisjam  lunc  renunciavimut.  Ter- 
llill.  (le  Spociac,  c.  iv  :  6'iim  iiqunm  ingressi  Christia- 
nam  fidem  in  legis  suw  vcrba  profnemur,  renunciasse 
noi  diabolo,  cl  poinpw  cl  angeli  ejiis,  ore  nostro  conle- 
ttamiir. 

Quomodo  et  Deus  manct.  Additanicntum  iioc  in 
Gri'cis  noii  coniparol. 

IX.  —Sic  vivis  ut  possis  adamari,  Terliill.  lib.  de 
Virg.  vei.  rciii  sic  expltcai  :  Arubiw  femiiiw  etliiiica;, 
qua;  non  capul  sed  fuciem  quoque  ila  totam  tegunt  ;  ul, 
uno  ochIo  tiberaio,  contenim  tint  dimidiam  frui  lucem, 


qunm  totnm  faciem  prostiiiicrc.  Quas  proplerca  infcli- 
cissinws  nit  noinana  quwdiiin  regina ,  quod  adnmare 
maqis,  quiiin  ndainari  possint. 

X. — jVoii  utimtnr.  Viiie  I.  iii  Test.  ad  Quir.,  c   2. 

Petrus  etinin.  Si  iti  laiila  digiiatione  .\|iost(ilus, 
iilliinim  paiipcr[:ileni  siiliil);il  ;  rrii--tr;i  sibi  pliceat 
foiiiiiKC  cliristi;iii:v  iii  dixiliariim  alfliiontia. 

XI  —  D'scribiiiir  civitas  meretrix.  Lociim  biinc  pa- 
riiiM-  laiidat  Totliillianiis  1.  ii  de  Cultu  Fem.,  c.  i^i  : 
llln  civitiis  validn,  quw  siipcr  monles  seplcm,  et  plu- 
rimiis  aquas  prcesidet,  etc.  Vid.  lib.  lll  Testiin.  ad 
Quir..c.  50. 

XIII.  — Incessu  pediim  tralientes  tunicns.  Ilas  iina 
voce  lliinieiiis  apiiollai  E/iciTitirr/ouj. 

Principales  filiie  Sion.  Viilgatiis  ad  llobnam  vcri- 
taiem  acroiiiiii()d;iliiis  roddit:  Decnlviibil  Dominus  ver- 
ticein  liliarum  Sion.  Qiiod  pDstoa  exiiidc  dii  itiir,  reve- 
labit  Doiniiins  hnbilum,  i.iy:<ctXvp!ti.  t4  crx»;,<"».  qiuedani 
cxeiiiplai  ia  feliciiis  leguiit   Aiiyjjiaixa.. 

Luiiulas.  TArMiKoi  simt  ex  Syininachi  seiitentia 
/Aiv.i,Aiit,ei  HesycliiiTisptTfttX'''^"'»  i"="'*<'*.  ■7r»p(5!p«ia, 

rCier;l  LXX  CDnjUHgUnl  .«.«iVfV/.lu;  zai  «  xi9rM*-  n.iOsfjM 

auiom  iiiterprete  eodem  llosyoliio  6  y.tt-ti.  ittOou;  ifiMi, 
scil.  moiiilc  colln  circiiiiulaliini,  appciisa  gi;tiiiii;i  so- 
lei  oriiari.  Kos|ieciii  ciijns  llierDi  yiuiisvertit  lunnlas, 
bullns  dependeiites  ad  luiia;  siniilitudinein. 

Discriiiiinaliu.  .Vcus  discriniiiialis,  apiid  latinos 
scripiores  res  saiis  niiia.  liacFulvia  niorlui  Ciceni- 
iiis  liiigiiani  iransfixil. 

liotronniuin.  Quici|tiid  cx  adverso  senseriiit  Rliena- 
niis  et  P.iiiicliiis,  videiur  liDtroiiatns  aiiriuiii  urna- 
mentum.  Hcsicllius  dioit  /Sorpiio?»  iM-ci.p(av  eioot. 
HDriiin  liDlronaluuin  meo  init  Terliil  ,  I.  ii  de  Cullu. 

Dextrnlia.  Qu;c  fuerint  iirioi^iv.  h;cc,  vix  feliciiis 
intelligitiir,  quaiii  ex  Tarpei.e  \irgiiiis  pacto,  qii;c, 
reforeiile  Pliit;irchD,  prodidisse  diciinr  arcein  Uonia; 

Sabinis    Errt5u«y;?<l(ra    Twv     y^zuvijv   ^pxyiovi^TyfiitJ.    Vid. 

Kxod.    XXXV,  21  ;   Num.    xxxi,   ;)0 ;    II  ll(;g.  i,   10. 

Aqiiila  x^.i5«v*  ppxy/i»ios  ^fa.yii.\v^-t.  verlil.  Sod  in 
isiis  omuibtis  gr;cca  :ib  llobia;is,  laiina  ab  uirisi|iie, 
et  aiictoreiii  iiDsiriim  ab  iiiiiversis  pltirtiniitiiilisccilere 
noniD  miraliitiir;  qui  gostaniiniiin,  pncsorliin  niiilie- 
briiiin,  in  i|ualil)oi  geiiie,  et  quovis  sxculu,  infinitam 
varie  aicm  considerat. 

XIV.  — Nequeeniin  Deiis  coccineas.  1e'l.,  de  Cultu 
foein.  1.  II,  c.  10:  Nimirum  enim  Deus  demonstravit 
succis  herbiirum,  et  conchnrum  sulivis,  incoqnerr  lniias; 
excidernt  illi  cum  universa  nnsci  jiiberet,  purpureas  el 
coccineas  oves  mandiire.  liicron.  in  Vila  MarcclLc  co- 
deiii  inodo  rlieioricatiir. 

Peccalores  el  apostiilm  angeii.  Tcrt.,  1.  i  de  Ciillu 
fem.,  c.  2  :  llli  scil.  angeli  ijui  ad  jilias  lioiiiinum  dc 
ccpAo  vuerunl,  ctc.  Ilacoliam  iii  siMiteiilia  versaliaiiliir 
Lactant.,  1.  ii,  c.  13;  Eiiseb.  de  Vrap.  1.  v;  Augusl. 
deCivit.  Dei  1.  xv,  c.  23 

XV. —  Si  quis  pingendi  artifex.Uxc  \).  .\iigiisliniis 
lale  cxoquiliir,  laiii(|u;iiii  exeiiipliitii  grnndisdlctioiiis, 
loco  pnelaiidalii,  de  Doct.  Clirisl. 

^mulo  colore.  Cujus  pulcliriiudincm  omnes  aomu- 
leniiir. 

Tuadvincendam  Doinini  tui  vocem.  Ila  Tortiil.  de 
Ciiltu  1.  II,  c.  6:  Sed  enim  Doininus  ail :  Qiiisvestrum 
poiest  capilliim  airum  ex  albo  facere,  iiut  ulbum  exatro, 
ilaque  revinciint  Deuin,  Et  paulo  pnst  :  Mirum  quod 
non  coiitra  dominica  pracepia  contendilur,  ad  mensu- 
ram  neminem  sibi  adjicerc  posse  pronunciatiim  est,  vos 
vero  ndjicttis  ad  poiidns  colluriis  quasdiim,  ctc. 

XVI.—  Capitlos  jam  tibi  flainmeos  auspicaris.  Tert. 
ibid.  :  Pe.ssime  tibi  aiispicentur  flnmmeo  cupile. 

Pfccas  capiie.  Uospicere  videtiir,  noii,  qiiod  viilt 
Rignltitis,  diiiiiiiiiiiononi  capitis  ox  jiiic  Roniaiio;  scd 
verba  .^posloli,  I  Cor.  xi,  10,  ■tiv.t^ityyiti  t/.v  x£}i»).y:v. 
Porronietninisso  vcrboiiiin  .Mngislri  pulareiii,  dicen- 
lis  :  Sciant  quia  toltiin  caput  mulier  esi,  liinites  el  jines 
ejus  eo  usque  porrigunlur,  unde  incipit  vestis. 

XVH.  —  Cum  returrectionis  dies  venerit.  Idem  ibi  sii- 


•111 


piM  ■.Videho  aii  cum  ceriissn,  el  purpnrisso,  c.t  croco,  el 
ilto  niiihitu  cnpitis  resuigniis. 

XVIII.— /s(  qttoninm  Scnsiis  vcilionim  non  alitt-r 
consisicie  possc  viilelnr,  nisi  cmn  scqiienlibns  co- 
li;crcaiil. 

Verba  turpia.  Fi  scennini  vorMis,  prorsus  «bscoeni, 
qni.  iil  ail  Fcsliis,  cmiehanfir  in  niipiiif. 

XXIII.—  Majorin  (jrnliw  prwmiiim.  Ulir.'»  inodiilnin 
graii;i;  B.i|ilisni;ili»,  ininis  juxl:i  el  pirtilc  ailullis, 
iiberiiira  Dens  coricfdil  doni  :  sed  vix  nlla  niagiscx- 
petentla,  quam  qii:c  carnis  desidcriis  domandis  vircs 
suppeditaiit. 

DE  UNITATE  ECCLESI.E  LIBER. 


SKLECT^  IN  CYPRIANUM  NOT^.. 
A 


1IU 


B 


De  Uiiitaie  Ecclesice.  Liber  hic,  ad  solvendum  No- 
vatiaiii  scliisma  conscripuis,  iion  lanlnin  (^yiuiano 
asspriliir  i'.\  Poiilii,  et  D.  Au2;nslinil.  ii,  cont.Cresc, 
c.  55,  alioniiDque  e  vcieiibus  ejiisdeiii  iiieiitione : 
sed  ipsiiis  Cyjiriaiii  Kp.  Liv(id  P:iinelii  niimerosor 
leKliiiioni".  Is  cniiii  ibideiii  agnoscit  lilielluni  a  sc 
composilmn .  qiii  exprensit  catliolicK  Kcclesiw  unilntcm. 
i}ii:u  VcTba  voluiiieii  boc  respicerc,  iieino  facile  dubi- 
laveril.  Vocis  Cnllioticw  in  liinlli  liiiilo  addilainen- 
luiii  i|iiod  p:is<iin  otiiiniiii,  siiiri':iii'.;:>iiMliiis  iii-is. 
quampliiriiiiis  oniisimiis,  pr.a^scriiin  rnm  Pnntius 
cliaiiiiiiiiii  coiitraxcrit,  siiignlari  uiiilalis  vociila  tiac- 
l:iliim  biinc  designans.  Porro  D.  Anj;.,  loo  pra^lan- 
daio,  diseriis  verliis  libruni  linnc  F.jiistotnin  de  Uiiiiaie 
appcllasse  ceitiim  esl.  Ciii  iioineiicl:ilHr;c  accedcre 
vidcliir  Facuiidiis  I.  1,  p.  16,  lnco  a  librariis  (qund 
rectt;  oliservat  Ernirnissimiis  Loinberlu^)  male  iiiul- 
clalo  :  iioii  eniiii  libriim  Cypriani  rfi,'  Trinilule  qiii  iiiil- 
liis  eral,  scd  de  Unitnle  laiidare  voliiil,  (jiioil  locimi 
ipsiim  insiiiciciiti  eril  iiianirt;stiiiii.  Remboltli  edillo 
aliain  rpjiosuit  formilam,  scil.  dcsimjiliritale  Prwlalo- 
rum,  a  priiicipio  libelli  peiiuun;  nbi  dicilui'  iiioiieri  nos, 
esse  adiimocentinm  simplices,  el  laiiien  cnmsimplicitnte 
prudentes.  T.dc  quiddam  accidisse  iii  pncccdtuite 
Traclaui  obscrvavniius,  apiid  illos  qiii  tiliiliim  iiisti- 
lueriint :  De  disciplina  et  liahiiu  Virgiiium.  Tenipus 
quod  ailinet  eliicnbiati  operis  ;  ex  illiiis  argiinicnto 
ei  Episiola  siiperins  biiidaia;  post  Cornelii  |ioniirica- 
liini,  Novaiiaiii  schisma,  et  Confessoruin  defeciionem 
conscripliim  :  porro aiite ('jiisdem  Cornelii marlyiiiim, 
iniiiio  aiite  confcssorimi  rcdiliim  iii  Ecclesiam,  iieinpc 
aii  21)1  Uoniamlransinissmn  fiii^sccoiislarccciisemiis. 

VI. — lli  tres  uiiuin  siint.  F;iiistns  SocimisCoiiimen- 
lariis  suis  i  i  Inmc  icrincbeii  .i\i  :  satis  conslMe  illain 
esse  adullerinnin ,  et  ab  liomiiiibus  qui  sunin  dogmn 
de  trino  et  uiio  Deo ,  quncumque  rnlionc  defendere 
«c  prvpagnre  votehaiit.  in  locuiii  liuiic  iiifnrtum.  Addit 
foro,  (/iio(/  irwioiiijmiis ,  ut  is  ifiii ,  ut  recle  de 
eo  hrnsmus  uticubi  scrihil:  iion  sntis  prudcnter  sa'i>e 
ad  viclorinm,  et  ud  cnusw  suw  defensionein  el  fnvo- 
rein  mutla  trnliebnl ,  nactus  forte  exe.mplnr  athiiiod, 
nut  etinm  ptura  cxeiiiplnrin  in  quihus  purlicutn  ista 
(neinpe  Iriplicis  lcsiiuionii  Paliis,  Vcrbi,  ct  Sp. 
sancli  iii  coelo  lestaiitinin)  itu  ndjectn  fuerat  ul,  J)  veniiinl  ires  ex 
frnus  uiiimndverti  non  possil,  adversiis  jidein  aliorum  lioni  Novaliani 
omnium  exemptnriuiii ,  inin  Latinortim,  quain  Crw- 
eorum ,  teciionem  purticulw  itlus  lamquum  germannin 
defeiidere  et  promorere  cwpil,  cuiiquirens  puhtice,  cum 
cutpn  et  (rnude  liwrelii  oriim  ubrasain  a  vulgiilis  co- 
dicibiis  (iiisse.  Cni  gr.ivissiini:  caliiiiini;e  de  l>.  Ilic- 
roiiymo  l:ils;iiio,  ct  S  Scripliir.iinin  intcrpolatoie, 
aiiioliciubx; :  siifliceic  Dolcrii,  Cyprianiim  cilasse  non 
liiodo  aiiti'.  Ilieronyiiii  lcmpor;i,  sed  Arii  ipsiiis , 
Ct  liteiii  de  dominilc  illo  (qiiod  :idi'0  displiiul  So- 
ciiio)  de  Irino  et  ii:;o  Dco,  scriplorein,  ipii  laiiien 
hic  lnci,  ci  iii  Episto'a  :id  Jnliaiaiiuiii  Ir.iiic  pcricopcn 
agnoscii.  Iniino  lioc  a  'rciuilliano  pr;pstiliim,  bbro 
ndv.  Pnx.  cap  2S.  Inicrim  mirari  siibit,  liaiic  D. 
Ilicroiiymi  Epislolain,  qii.e  criiceiii  piiiiiiini  Ciasiiio, 
ct  di  iii  Sociiio  ct  (.'jns  si'i|n;icibiis  ligebal  qiiaiipie 
iKiii  niiido  ab  ipsis,  scd  libris  iiiss.  passim,  ct  fcre 
oiiinibiis  codicilnis  iiiipressis  anliqiiioribus,  ci  in- 


terpreiiim  commenlariis  agniia  csl.  Et,  nt  dislinc- 
tius  paulo  agam,  habelur  in  nibiiis  laiinis  qu;c 
pnidienmt  Nurcmberg:R  an.  1475.  Vciictiis  aii.  14.98. 
Basil.  an.  Ii06.  Lugduni  an.  1520.  Paris.  an, 
1565.  Liigdnn.  an.  1589.  Antuerp.  an.  1617,  lioc 
iioslro  s:cciilo  ,  qnasi  pncsligiis  qiiilnisdam  oculos 
perstriiiginlibus  prorsiis  disp;iiuisse.  Utnim  lioc 
cx  casii.  an  inalcricio  conligeril,  dispiciant  erudili. 
Epislolam  ipsam  qiiia  brevis  cst,  neqiic  nuiicdierum 
in  prninptii  babelnr,  apposnisse  non  pigebit.  Incipit 
Protocius  in  Epistot'is  caiwnicns  Non  ila  est  ordo  apud 
Crwros,  qui  inlegre  snpiunt,  fidemque  rectain  see- 
lantiir,  Episiotiiriim  septem,  qne  canonicm  nuncupnn- 
tiir  sicul  in  tnlinis  codicihus  iiirenititr.  UtquiaPe- 
Irus  esl  priinus  in  ordine  Aposlolorum,  primm  sint 
elinin  ejus  Epistotiv  in  ordiiie  cwterarum.  Sed  sicitt 
Evangelisia  dudim  nd  verilatis  lineam  correximus  , 
ita  Ims  proprio  ordini ,  Deo  juvante ,  reddidimus : 
est  eniin  una  enrum  prima  Jncobi,  duw  Pelri ,  tres 
Joannis ,  et  Jiidw  iina.  Qiiw  si  sicut  ab  eis  digestae 
sunt,  ita  qiioque  ab  interprelibus  fideliler  in  Intinum 
verterentur  etoquium,  nec  ambiguitnlem  tegenlibus  fa- 
cerent  nec  sermonum  se.se  varielntos  impugnnrent, 
itlo  prwcipue  toco  uhi  de  Uiiitnte  Trinitaiis  in  priina 
Jonnnis  Epislola ,  posiiiim  legimns.  In  qiia  eliain 
ab  infidelihus  translatorihns ,  mulluin  erraluin  esse  a 
ftdei  veritate  comperimus ,  trium  tantiimmodo  voca- 
butn,  linc  est,  Aqiiw ,  Sanguinis  et  Spirilus,  in  ipsa 
sua  editioiie  ponentibiis ;  et  Palris  Verhiijue  ac 
Spiritns  lesiimoiiiitni  omittenlihus ,  iii  qno  ma.iime  et 
fides  Cntliotica  roboratnr,  et  Palris  nc  Eitii  et  Spiritns 


snncii  unn  divinitalis  siibslnnlia  comprobnlur.  Incwteris 
vero  EpisloHs,  qnnntum  a  nostra,  aliorum  dislel  edilio, 
lecloris  juiticio  derelinqno.  Sed  tu,  virgo  Cltristi  Eus- 
torliium,  quam  ine  iinpensius  Scriptnrw  veritatein  inqniris 
menm  quodnmmodo  senectutein  invidorum  dentibus 
corrodendnm  exponis,  qui  me  fatsaiium,  corruplo- 
reinque  snnciarum  pronnntinnt  Scripliirarum.  Sed 
ego  in  tati  opere,  nec  wniulorum  meorum  invidinm 
periimesco.  nec  sanctw  Scripiurw  veritatem  poscenii- 
bus  denegaho. 

\\\.  —  De  superiore  pnrle.  T^e  seipso,  et  dnctrina 
sna,  et  reKcneratornm  nativitate  secunda ,  avwStv 
sive  snperne  venieniibiis,  passim  agit  Dominus 
nosler,  Ad  eamdeni  ergo  mentPiii  voceni  illam  liic 
loci  iraliit  D.  Cyprianiis;  et  Uniiatem,  ceii  cnelo 
lapsam,  Uinica  Cbristi,  qii:e  «yjiSsv  Ojjy.-JTJc  8t'  o/ou 
adnmbrari  stnliiil.  Iliiiiis  inlerprelamenti  meininit 
Clirysost.  Honiil.  ^zi.  Scd  coiicbidit  toUt-o  U  ^«oi  Sozs»' 

*/£tv  ctrHTTifjts-Joc  t6  euTi^^f  tCtj  iuATtoi-j 


>=•> 


IX  —  Ciiin  qenernni,  siinul  fitios  edere.  Amor  ulri- 
que  soholi  wqnalis,  inijiiit  Pliiiiiis,  qui  I.  x,  c.  34, 
bilc  coliiiiibanim  oeconomiam  describit  :  Piidicilia 
ittis  priiiin,  et  neutri  notn  ndutteria,  conjugii  fidein 
non  viotani;  cnmmunemqne  servant  domum.S'isi coelebs 
aut    vidiia  iiidum  non   relinguit,  clc. 

X. — Episcopi  aibi  nomen  assumunl.QaMs  niminim 
erat  Nov:itianiis.  Per  temerarios  coiivenas  inlelligcndi 
Italia  evoc.ili  episcopi,  qiii  ordina- 
maniis  snas  coinmodabaiit. 

Tractnliis  Sermones.  Sic  Epist.  lxxvii  ( ad  Pa- 
nielii  iuiint;ros  78)  dicitur,  non  desinis  tractnlibus 
luis  sncramenla  occutla  nudnre.  Et  stilim,  Oinni- 
biis  in  traclaiu  major,  in  sermone  fncundior.  Qiiiii  lioc 
ipso  o|iere.  Trncintn  loiigo.  Ilinc  niicnlibiis  sa^ciilis 
trnclnlnres  (licebanlur,  qiii  conciones  coram  popiilo 
h:il)i'reiit.  Gloss.    Oyr.    o^t>7)T(xoc,   tractnlor. 

XI. —  hi  subslantia  mea.  Poniliir  pro  co  qiiod  lxx 
liabi.'iit  iv  uTo»rv;>«Ti,  qui  legissc  videntur  mb'3.  He- 
sycliius  per  K/.i.Oas  explicai  uitojT»-,//*. 

Qitando  ntiud  DnfHisma.  De  dogmate  llOC  alibi 
dabitiir  diccmli   lociis. 

XII. —  Corruptores  Evaiigetii.  Dc  iioc  lia'rcticoriiin 
sacrilegio  vidcndi  simt  licii.  I.  iii,  c.  5;  Terliil.  de 
Prwscript.c.  17  et  53,  Adv.  Mnrc.  I.  v.  c.  18; 
Eiiseb.  Ilist.  !.  v,  c.  28 ;  Augustin.  hser.  40.  de 
Manich.ei  luer.  70;  Tlieodorit.  I.  ii  Hirret.  fah.  c.  5. 


111.': 


OXOMKN^S  KDITIONIS 


IIIC 


Spiriiu  roris.   Irrornli   oranl    Spirilns  refrigeriis   \  hpOas  ci  /*•?  iinr.t,  ^fjaprsi;  rorlc  qu:i'  logunliir  capilo 


Sed  si  li.ioc  vorlinruni  moiis  sit,  acriiinmodaiiiis  di- 
cerciiir.  ipsos  S|>i  iiiis  roris  :iiiinnlos  fnissc.  Uiidi; 
siispici'!  siiliii,  aiiciiireiii  scripsis-ie,  D^iim  simtilices 
aliine  inler  se  uiianiiHes.  spiiiiu  oris  imiintisse.  QiiOR 
loiiiiCMili  roriiiiila   in  S    Ltlieri<;  salis  esl   iisilala. 

XIV. — Tiites  eliamsi  cecisi ■  Effiiluiu  li  C.  qii'iil  piT- 
piMnn  iiiciil  •.il  Cyprianiis,  Kcclesiani  orieiitalcin  |ier- 
nie.Tvil    Ofi  i!lo  eii  iii  I).    Cliry-"-l    in  f.p-  ad  Ephes. 

SiTin.  I  I,  liUC  rfS|l  cioilS  ;iil  kn.s  nj  «vi«5  sitj  Tt  fo  - 
xoyv  U-9AI  TAfx-f]pit.  nlrj  kIX'  it/oi^  sf^ly^rt-ro  Tt  5r  tbuto 
ia-Ti-J  f  '.\i^}  ;/*pTUp'iO  <x.]fMC  rAhT/iJ  ou'rt5-''*t  l|a/s'^!tv  t/;v 
Aui>.fTty.i '<jir,«!j.  Qnanliiiii  i  ef  is  ci  i^r  msiis  in^vpi.i- 
ImIc  sit  scliisiiia,  rcliiini  Paires  nos  passini  do.  enl. 
Clem.  Ep.  iid  Cnrinlh.,  Jgnai.  Ep  nd  ^iiii/r».  el 
Ephes., hfiit  I.  IV.  c.  62  Dioiiys.  Alex.  ap.  Eiiseli. 
I.  Ti.  c.  45,  Firniiliin.  Ep.  arf  Cj/nr.,  OnMl.  1  l, 
Fnlgcnl.  flrf  Munim.  I.  ii,  .\iignsl.  coiif.  Pitrm.  I.  ii 
fi  2,  Vineent.  Lirin.  c.  54,  l'rosp.  de  Prom.  e( 
prxdici.    iiiipl    c,   5. 

XV.  —  Meriia  nostra  mercedfm.  Merces  isla  ex  Dei 
beneplacito.  ipii  sua  doiia  in  nnliis  cnrniiai.  Qiiainln 
de  nierilit  apud  anciorein  noslniin  nieiiiio  hahetiir, 
recurrenduin  est  ad  crleliriitissiinuin  ejiis  lciunia  , 
a  I).  Aiigiistiiin,  lainqnam  oraciilum  s:cpiiis  laiida- 
liim  1.  iii  flrf  ijiiirrn.  c.  i  ■.In  nullo  gtoriandum,  quim- 
do  Hoslrum  mhil  sit. 

Coiiipendio  biemanie.  Eamdem  plirasin  lialiei  auclor 
nosier.    ju  Pra;faiioiie  primi   libri    atl   Qiiirm. 

XVI.  —  Habenies  deformatiimem  rf/iflioiiis.Moppwo-iv 
cu»Sc;ac,iiii|nil  A|iosi<i|iis.  Dcformationeni  |irodi-scri- 
piio  1«  si'|iiiis  poiiit  Tenull.:  Virin^fiue  exitnm  defor- 
mnns,  Herodis  lorinentn,  et  Jonnnis  refrigeria,  Mv. 
Marc.  I.  IV,  c.  54;  Srmulaclirum  non  prius  argilla  de- 
formal.   Apol.  c.  H. 

XVII. —  A  semeiipso  damnaius.  Cerle  niiUis  mnrta- 
liuiii  m:igis  (iiiam  Novaioei  Nnvaliano  li.cc  Apnsloli 
verliaqnadrani,  illi  emm  non  prins  :il)  Etclesia  i|iiam 
a  seipsis  secessiiiu  fi-cere.  Alicr  piisti|iiani  iii  Africa 


XIV,  Is.   dc   dcciinis   ali   Alirilianio    peiisil;ilis  ,    id 
eviceriiil:  pi-;i>-ertiiii  ciim   iiins  isie  pcr   iiiiivcrsum 
lcriariim   orbem,  qii;isi   pulilico  hniuani  grniTis  de- 
crcto,   olim  iiiv.dueril.   Cujns  rci   lestes   locuplfilis- 
sinii  llerodot.  I.  1^2,  3,  9,  el  passlni ;  nionys  Halic, 
1.  I,  4,  0,  l';ins.iii  ,  Eliac,  et  Phnc:  Diod.  Sic.  I.  i; 
Pliii  In  qii:csi.  Rom.,iu  Cauiil  ,  Syll.,  Lnciill.,  pIc; 
Arisi.  tKcm,  I.  ii;  Thiicyd.  I.  in;  Jiisiin.  I.  xviii  20; 
Ciccr.   di»    l\at  Deor.  I.  iii;Liv    I.    v,  c   21.   Cuin 
priiiiiiin  liice  Evan;;elica  pi  rfnmlcreHir   orbis,  olila- 
tioiillnis,  primiliis,  s|iorliilis,  ct  loliiis  rci  familaris  iu 
l'",C(le'i:c  siilisidiimi  veijdilioiiihns,  niliil  dcc;iiilatiiis. 
Imiiio  1'aires  ;inli(jiiissinii  de  ilciiiiiissolvciidis  verliis 
diserlissimis  nianda  ii.  IriMi.l.iv.c.  20.  aii  :  SacerdoUs 
sunl  oiimes   Ifmnini   .Aposlnli,   qiii   neque  aqros,  neqiie 
domos  hcerediinnl    hic ,   sed  semper   ulltiri  et  Den  ser- 
viiiH'.    De  qiiibm  el  ,Moif$'s  :  Non    erit    siicerdolibus 
Levitis  in  luln  ir.bn  Levi  jiiirs,   iieq-te  snbsianliii    ciim 
Isrnel:  frnclijicntiones  Dumiiii  snbslanlin  enrmn   mnn- 
du-iibunl  eas     Prnpler  hoc  et    Pauliis  :  ISon  inqiiiro, 
iiKluit,  dnium,  sed  iiiqitiro  fructnm.  Et  in  eiidfiiii  M). 
c.    27  :  Propler  hoc    Dominus,   pro  eo   quod  ext  non 
nuecliaberis.    non    concupiscere  prarcepit :   el  pro    en 
quod  esl :  non    occides,    veque  irasci  quidem :  el    pro 
eo  qiiod  est  decimnre,    omnia   nnte   sunt    pauperibns 
dividi:re.    Hax  oinnia  non    dissolventis  leqem    eiant , 
ted    extendeiuis  et  ditatintis.  Porro  c.  34  :  llli  qui- 
dein  deriinas   siiorum    hnbebiint   consecraias,  qni  nu- 
tein  percepernnl    tiberlatem,   oinnin   qnie  snni  ipsnrum 
ad  dominicos  decernunl  usns;  liilirilrr  el  libere  dantes, 
ea  qnie  nun  sunt  minora,   uipole  majorem  svem  ha- 
benies.  Sic  Orige  i.  in  c.  xviii  Numcr.:  iVfiiio  licile  nec 
leqiliiiie  ulilitr  friiclibns  qun^i  lerra  prodiixil.   uec  ani- 
mnniibiis  qum  pecitdiim  prolutit  parins,  nisi  ex  sinyulis 
qnibusifue  Deo  primitiai,  id  est,  sitcerdotibus  off  rantnr. 
Hniic  erqo  legein  observari  etinm  sicnndiim  lilteram , 
sicul  el   ntiii   iionnnla.   necessnrium  pitlo.  Ei  deinceps 
ddit  :  Dominus  dicil    in  livnngeliis  :  Vic  vubis  scrihai 


laps  'S  oiniies  siiie   inora  ailiuilteiulos  contendissei,  C  et   pliaristvi    hypocriia;,  qui  decimalis  ntenlham,  hnc 


Romaiii  iiavigaiis  ciiniraiiniu  dogiii;i  pr'>posuil,  ni- 
iniruiii  pro  iiiexpiabili  sceli're  haliemliiin  si  iimqii;im 
adniitlereiiiur.  Alier  qni  jiidicio  cleri  Roniani  de 
reci|  i'!:idis  la;  sis  uoii  interfnit  inodo  sed  eti:ini  pr.e- 
fuil;  propria  inaiiu  scripsil,  prnprin  ore  publice  legil 
liiter.is  ad  Af-icanam  Ecclesiain  ea  iii  causa  lians- 
inissas,  in  illa  ipsa  Roina,  scnlcinic  isliiis,  hoc 
est  sn;e  asscrtorcs,  apo-lalis  et  lapsis  ;idiiiiiiieiandos 
docuit;  iliiijHc  cuni  cpisiopainin  iibjiir.issi-t  iiiv;i-it. 
XVIII  —  Vbi  tiqHiiniur  qui  Doiniiinm  promerenlur. 
Noii  i:iiiiuiii  inier  Bniiiismi  solemiiia,  Iroiiiilins  criicis 
signiim  imprimcbanl  Cliristiaiii ,  Sed  ad  oniHem  pro- 
gretsum  alque  ad  iHminn  molum.  ad  omne  adilnm  et 
exiium,  ndvesliiiim  et  calreaium,  ad  Invticra,  ad  mensas, 
iid  lumina,  ad  cubilia  ad  ledilin,  qniiciimiine  itlus  con- 
versiilin  exercel,  (rnulein  crncis  siynticulo  terebiinl.  Uc- 
ferenle  Terliil.  ite  Curonn  Mil.  c.  5.  Ii;lcriiii  ciillns  re- 
ligio>us  aberat.  Cnices,  iiiqiiit  Oclavius  aiiud  Miniit. 
nec  rotimiis,  iiec   oplamus. 

XIX. —  Plenis  siiiisftiriuintbu».  Qnid  plena  satisf;ic- 
lio,  iiifi-,1  jii  hhro  deLtipsis  disriitictiir. 

XX.  —  De  confessuribiis  quosdtim.  Pcrsliin!;it  Maxi- 
miiiii,  Nicoslialuin  Evarislnni,  aliosi|Ufi,  ijni  lilieiis 
siiis  Nivaiiauiiin  ad  cpiscopalum  couiiuendabiint , 
parte-qiie  ejiis  fovebanl. 

XXII. —  Exciderunl  n  fule.  li Ttio-Tv^otv,  iion  credide- 
runi.  rcddil  vulj;;Uus  iiiterpres,  sed  iiosler  reclins  vi- 
rius  coiicepisse;  vox  enini  illa  respicit,  quoii  siipe- 
dctiir  diceb:ilur,    i-ctiriblji^nj    tcc    U').i*    ToC    «!'.&. 

XXIII. — Concnrdice  gluinio.  Nimir.nn  uiio  C|iiscr.po, 
Ep.  ad  PupiuHiim  lil  :  Eccti^siam  esse  plebiin  sncer- 
doli  aduHatam,  el  pnslori  suo  gregem  iidlitiTenlent. 
Oplaiiis  eiiiscopiim  vocal,  siioiisnm  cougiihim  pncis. 
XXVI.  —  jVpc  decimas  damus.  Ex  ii:iliir;c  prius 
mnlto.  .|ii;ini  lcgis  Miisaii';c  pr:cs(  riulo  dciincis  solu- 
las;  si  iiiiniis  lidem  laii.nil  qu  i'  iii  lccliinc  i,xx  Iii- 
lerp.  habeiitur,  Genes,  iv  7,  oJ»  ik-j  apSnt  irpo«v!v«»u. 


est  di^cimam  ditlis  nwnlhtv,  el  cymini  el  anethi,  ct 
prwlerilis  qnie  innjora  snnl  logis  :  tiypocriliv,  hwc 
oporlel  fiiri,  et  illa  non  omilli.  Vide  eryo  diligen- 
lius  quomodo  sermo  Dnmiiii  vnlt  fieri  qnidem  nmni- 
mnde  iiua;  majora  sniil  tfgis,  non  tnmen  oiniili  cl 
liiec  qnce  secundnm  lilteram  designaniur.  Quod  si  diciis 
qiiin  hwc  ad  phiristvos  dicebat.  non  ad  discipulos ;  iiudi 
ilernm  ipsuiii  dicenlem  ad  itisripiitus  :  Sisi  abiinda- 
verit  juslilia  re.^lra  ptnsqnum  phiirisainrum  et  scrib.t- 
rum,  non  inlriibiiis  in  rignum  Caeturum.  Qniid  eryo 
vutt  ficri  a  pharisaiis,  mulio  mayis  et  mujori  cnm 
abundaniia  vnlt  a  disciputis  impleri,  elc.  Mora  c-set 
sin'„'iila  liiic  S' ecianlia  percuvrere  :  consulat  is  rui 
otiiiin  est ,  Hilar.  in  Matt.  c,  xxiv,  Exp  aii.  Ps:il. 
cxviii,  Octon.  He.  Nazi;iiiz.  Orai.  v,  IlieiMU.  in  Ma- 
lac.  III,-  Clirysost.  lloiii.  3.*),  iii  Gencs.  xviii,  iii 
Acl.  Apost.  xiv  et  Hnm.  4,  iii  ii,  c.  nrf  Kph., 
Aiiilir.  Com.  in  Luc.  c.  xi.  I.  vii.  Serm.  34.  iii  Fer. 
J)  III.  Serui.  iii  die  Asceiis.,  Aiigiistiu.  inPsntm.  cxi.vi. 
Scriii.  de  Temp.  166  ei  219.  Hom.  48.  Immo  vi- 
de;inliir  qii;c.  aiicior  iioslcr  habel.  Ep  i,  ad  Paiiiclii 
niiincros  66,  uhi  ail  Lcvitic:im  iribiim  de  fructibiis 
qui  nnscebanlur  decimas  recepisse :  quod  totum  fitbat 
de  aiicloritale  et  disposiiione  diiinn,  ut  qni  oratio- 
nibus  divinis  insistebiiHt,  in  Hultn  re  avocirentur , 
nec  ciiqitare,  aul  agere  swculuria  cogerentur.  Quai 
nunc  rntio  et  forma  in  clero  tenelur,  ut  qui  iii  Ecclesia 
Doniini  ordinaiione  clericn  promoventur,  in  nullo  ab 
administratione  divina  iivocetitur,  ctc. 

DE  LAPSIS. 

Lapsiis,  iihi  de  moribus  agilur,  signilicare  solet 
gr:iviiirein  qiiainliliei  n  ixam,  ipi:i  qiii^  in  vii:c  oursu 
noii  siilum  liliibal  cl  gradn  diiiiovcinr,  sed  pros- 
tcriiilur  et  decidit.  It;i  .\d:iiiii  pftrcatiim  ejiis  lapsiis 
pussiin  appellatur.  Sed  iu  iisu  Ecclesiastico  illi  fcre 


»17 


SELEr.T^f;  IN  CTPRIANUM  NOTyE. 


1118 


iiiielligiiiiiur  hpsi,  qiii  persccuiionis  icinpore  minis  A  f.inl  .itlversns  (llirislianns  erticln,  nl  inlra  diem  prse- 
aut    lornicnlis  ce-serc;  qiiii|iie  disjecii ,   postrati  ei 
jacenies  inlpa  dicuiilur.  Queiiiailni(i(lum  illi   qni    in 
periiiaiisen!  smn/«  .-ppcllaii,   (iiios  Znch.  pro- 
videiir  adiimlirasse,  c.  iii,    7,   ulii   ambulfinti 


tiile 
phei:i 

i»  viis  Domiiti .  el  ciislodiam  ejus  custodienli  proniil- 
tiliir  s  rs  D^TD^n  TTl  iiiter  stanlcs.  Lapsomni  vari;e 
fiiiM'iiiit  classcs  :  1°  (MiniMi  (pii  libcHis  sccuiilalein 
pacisieliaiilur ,  cl  iiliclliitici  dicli.  2"  Qiii  lliiis  adu- 
iidiani,  aiit  de  viciiiid>  e|inlahamur;  qui  thiiriricali 
et  facrilicati,  andichanl.  5°Qiii  lilas|ihi'iiiiis  iiidas 
cimnilanies  Cliris'ianum  iKinieu  ejiirrnni,  el  apos- 
laitp  appidlaii.  Ciiin  vero  |)cri;ina  clades  pluriinns 
viiriis  liiscc  rii;n;x^  gcneribiis  |icicidissel :  iii|uc  No- 
vaii  ct  Feliiissiiiii  et  prcshytcriirinii  quo  iiiiidain 
qui  ciiin  ipsis  scntichaiit  faclioiic;  aiil  ctiaiii  in:ir- 
Ivriim  lieiiignis  iiiiiiiiini  siiffragiis  siihlcvaii,  rcdiliun 
in  Ecilesiain  iiii  mlcntcr  pDSlulahaiil  :  CypriaiiU'--, 
qiioil  (iliiii  ficuiriim  se  proiniscrat ,  pace  i'icclesi;c 
reddiia,  quid  de  singidis  statucndnm  sit  liliraii)  cum  «  de  re  Vid. 
fiatrilius  consiiio ,  decernit.  Lil>ellu=  hic,  iit  et  morihiis  iii 
praecedens  de  Unitate,  Carlli:igiiie  pr  nium,  el  ul 
p:ir  esi  crcdcre,  in  inso  concilio.  leciiis;  dein  Ro- 
iiiam  trausmiltcliaiur  ,  quod  cx  Episiol;i  lii  ,  ad 
Painclii  niinicros  .'il,  doceiiinr.  Voi  es  i>i:r  in  fionie 
opcris  :  Pax  ecce,  dilectissimi  (rutres,  Ecclcsiw  reddila 
iiicrediilis,  ac    \ierjidis 


fiiiitiim  Ciiristianiis  qiiisqiio,  coram  pi-assidc,  pro- 
«coiisiilc,  aliovc  magisiratu  profiterelnr  se  reiiiin- 
ciare  Clirisio:  Ni  laicrei  cnpiic  cssd  plecieinlus, 
ani  foric  hunis  exiliove  miilctaudus  Poslqiiam  illud 
lcm|ius  el  psiim  essci,  quiciiinqiie  se  (kui  profite- 
liaiiiiir,  poenis  deiiiiiniaiis  lichaut  (dinoxii;  el  proiii- 
dc  iiiter  (onres-ores  crani  nr.ineniiidi.  llanc  oli  caii- 
S;iin  ait  nosler,  iion  prcetcripta  e.ritia,  non  dcsiinata 
lormenla,  uon  rei  familiaris  dainna  epi»copos  ter- 
rueruni. 

V. — Dhciptinnm  pax  longa  corrupnat.  Sulpitius  Se- 
veriis  irigiiita  ocio  annos  pacis  Ecclesiai  coinpiiiat; 
scil.  a  Severo  Imp.  ad  Occiiim;  si  iiiidcin  M;iximi- 
iii:ii'i  aiiciilala  Ecclcsiaruin  aliqiiaruni  Cleriim  (lnm- 
laMal  ;  ercellehanl ;  Arricami|uc  iiitactam  i'cli(|ueraiit. 
Eadfimfere  diciiiiiur  Episi.  xiii   ad  Pam.  iiumcros  7. 

VI.  —  Corrupta  burba.  Rcspicii  L(?vil.  xix  27,  iihi 
inierdicitiir ,  ne  corruiiipantnr  aiigiili  liarbc.  Hac 
I.  111,  cap.  84,  ad  Quir.  De  reminariim 
lili.  deCuliu  egit. 

himjere  curn  inlideiibiix;  Hespicit  aiictor  mnnilum 
~   "  14,  ci  I  Cor.  VH.  Vid.  1.  iu  Testiin. 


Inm  mlnimc  diihitn 

coiicilimii 

a   t'yi)riani    leiliui 

Africa  riMimitialam . 


est  :  et   qitod  diffiile    nuper 

impossible  vidrbiitur,  ope  aiiiue  ullione  divind,secu 
ritits  noslra  repuriita  ett;  salis  iinlicanl  post  Occii 
morlem,  idqnc  statim  post  niiiitium  acccpium, 
libillnin  liiiiic  Rdiiiam  fnissc  Iransmissum.  Priiis  au- 
tciii  :iliqiiani()  scriptum,  et  Cai  ihaginc  publice  lcc 
Pliir(!S  eiiiin  niciiscs ,  (|iiil)iis 
iii  lapsnriim  causa  IVcqiicntcr  h;il)iliiin, 
;id  Pccii  ninricm,  caiinpie  iii 
iiitercesserc.  Scd  auctorcs  id 
jiiris  in  scrii.ta  sua  perpciii.i  vcndicant  ,  ui  qiia;- 
dam  siiliinde  propre  naia  addan',  dciiahanl,  et 
v;irie  iiiiuiucnt,  qiiod  ciiain  a  Cy  riauo  hic  loci 
faciiim  exis  iino.  Scnpti  Imjus  icemiucrunt  Poniius, 
Kiisebiiis,  Kiifluus,  .AiigiHiiiius ,  Fiilgcniius,  l':icia- 
niis,  et  :i|ii  passiiii  veicics. 

II.  — Cohors  Caiidiila.  Paviicr  et  iiiarlyrcs  dicli  a 
nosln)  auctiire,  Miisaa  Cundidu.  Sic  Tcrtidl  de  Co- 
ron.:  De  marttjrii  ca<ididit  laurca  mrlius  coronandus. 
Inicriin  respcclu  liabitoad  s:iiiguincm  fusum, //oii(/i 
et    rtissati   alihi  appcllaiiliir. 

.46  iiiipio  scelerntoque  vct  .tiiine.  Omnii  fere  gen- 
tiliiiiii  rcligio,  in  iiioriuoiiim  cidlii  et  placaudis 
diis  nianilius  veis;il)atiir ;  iiiidc  liabilii  (uuerco  el 
vclalo  capile  sacra  iit  p'uriiinim  pcraL:cl);iiiliii'.  E 
coulra  vcio  pneeiinie  Aposiulo  i  (lor.  xi,  10.  Cliii- 
sliaiii  boniiiics  iiiido  capitc  preccs  fiindcbant,  fcmi- 
iiis  tantum  modcslir  et  obsciiiiii  crgo  iii  Ecclesia 
vel:ilis.  Porio  obiinbihilum  c;ipiii  servilis  coiiditioiiis 
signiim.  Unde  seivili  piBiuc  : 
obdnctus.  /,  tictor,  apud.  Liv. 


D.  P.iulillCor.  ,1, 
ad  Quirin.  c.  62. 

Episcopi  plurimi.  Hunc  Incum  ssppiusalliiigitD.  Aii- 
giislin.  adv.  Donatistas;  vid.  I.  iii,  coni.  Ep.  Parmen. 
c.  2,  ct  I.  IV,  co)i(.  Crcsc,  c.  26. 

Esurieniibus  in  Ecctesia  friilribus.  Qiiainqiiam  Apos- 
lolis  con-ulliim  vidchatur,  .\ct.  vi,  ut  non  derelinque- 
reiil  virbum  Dei,  el  minislrarent  memis,  et  indc  dia- 
coni  siibiogati ,  paiipcrnni  tameii  cnra  apud  epi-copos 
perpeiuo  iiiausii.  t,)n:iin  soHiciic  huc  piocurahat 
D.  Paulns,cjiis  Episiobi' nos  passim  »iocent.  De  mori- 
biis  Chrisiianoiuiu  scqueulis  saeciili  raiionein  rcddit 

JllSlinus  .\p()|.  II  :  Ti  TuUr^o//  vov  tSi  ^pomriiri  KniTi^e- 
Tott,  nxl  aiiTOc  irrixoup^t  dpp^r-joii  ts  Jtcti  ^y.fntf.  y.a.i  roi( 
it&  voTOV  ^  5>  i/ivjv  ttntxj  )^ (//'.. TTvVotc,  xfit(  TO/f  £v  oeafJto7c 
0J7t.  jt«i  T5(f  T£t^if.T(Ov.y-ot;  lAjit  ^-.joii,  itai  a-c).w;  'irv.yt 
Tw;  e/    ZC*'?   O""  /.-/i' tfiiiv  ■jiitTO.t.    llallC    illis>C    peipC- 

I  iiiam  D  Cypriaiii  snlliciiudiiicin  Episiola;  ejus  iics- 
ciie  n'S  vei  inl;  pncserliin  Ep.  LXil.al  P.iiii.  tiiiui  00, 
iihi  rcilimciidis  caplivis,  si  rccic  r:ili(iiics  s(ib(Juxeril 
Rigalliiis,  librariim  2.'), 000  crogahaiiiiir. 

Ad  priina  slatim  verba.  Teriore  lioc  inexpccialo  per- 
cidsos  t:yp.  Ep.  L^,  ad  Pam.  nnm.  57,  Subitatos  ap- 
pelhit.  Siiiillem  lapSorum  iii  iE;/yptn  hoc  ipMi  iciii- 
pore  str;igeiii  lati-  dcscrihlt  Diuiiysius  AIex:rndrinus 
apiid  Eiis(d).  I.  VI,  c.  i\. 

VIH  — .isceltdcrent  (ippretieim.  llanc  lcctioncm  (;ii  ni 
mss.  pleriqnc  tiicutur ,  coiuiiiciidat  similis  lociilio 
Cleri  Roni  Kp.  vm,  ad  P.iiiiel.  niiiiicros  3  :  Ascen- 
denles  ab  lioc  qnod  compcitabanlur  revocaviinus. 

Ad  Capiiolium  spunte  venium  est.  Arcein  Carlhagi- 
iiensem  .  imitaiiicnMim  Roman:c.  >'ovaiiaiii  ct  Dona- 
tisl;c  C;ilhiilic(is,   qiiod   liiic    asccndentcs 


siilijiciciidus,  velaiiicuto 

inqiiil  lloralii    pc- 

riclitaiilis    paler  ,  collign  iiianns  qiice  paiilo  anie  iir- 

mnla;  iniperium  pnputo  Roinano  peperernnt.  i ,  citput  D  Copiloiinuin,  vct  Sijnedriiim? 
obnube  tiberaloris   urbis ,  elc. 

Fions  cum  sigiio  Dci  pura.  Nempfi  in  Baplismi 
lavacro  signata,  ct  spiiici  Doiiiini  Jcsii  serii  meiiior, 
adiiiiiiere  noii  potcsi  aliiid  capi-iis  gestaiiieu,  ;iiit 
hiibiiuni  a  candidinis  diaboli  inirodiiclum,  quoil  ait 
Teriiill.  in  lib.  de  Cor.  qui  eti:iiii  rcfci  t  Cl  ludiiim 
Saluriiiniiiii  io  Iihni  de  Cnioiiis;  oiigines.  causas 
et  spicies  el  snleinnilales  earuin  ita  edisserere,  ut 
nnltiim  qraiiam  ftoris,  nutlam  Iwtiiiam  frondis,  nultum 
cespitem,  niit  pulmitem,  non  aticujus  capili  invenias 
consecraiuin, 

lli  — ilatigna  obtrectatione  debililet.  Ut  se  lapsi  ex- 
ciis;ili()rcs  faccrcnt,  deceliant  pliiriinis  Intcr  staiiu^s 
p:iriicr  cuiii  ipsis  ruisse  siicciibiiiiros  si  pariier 
teiiiati :  si  iion  tiinc  fiiga  (qiiciii:iiliiiodiini  Cypria- 
niis)  chipsi.  In  c:iusa  non  :ib.^iiiiili  diclum  ;  Casta 
esl  quam  nemo   rogavit. 

Dies  neguniibus  priestiiutus  excessii.  Proposita  fiie- 


lapsos 


re- 

ccpisscut,  pcr  (HJiitiMiiplum  voc:ih:iiil  Cnpitolinos.  Sic 
Paciaiiu-  Ep.  ii :  i\umqmd  Cypriano  sanclo  vro  lioc 
bbcsl,  quod  poputns  ejus  Apostnticum  nomen  hitbet,  vel 


Qui  jiim  diabotorenwiciarat.  Solemiiia  luiccBaplisuu 
veiba  lcnul.  de  Spcctac.  c.  i  et  alibi  pas-im  iiiciil- 
cat;  qnod  cti^im  a  (>ypriano  nostn)  alii>qiie  Pairihiis 
lacluiii.  Fiirniula  li:ec  aiiliquis^ima  nuu  aliiiiide  or- 
tiiin  du\il  (|uani  a  Clirislianisnii  iniliis,  ct  vidcliir  csse 
illiid  l7.tpi,Tr,fia.  ile  qiio  D.  Pi^irns  I  Ep.  iii,  21,  in  Ju- 
daMiriiin  Dapiisiiio,  prosclyliis  palri:iiii,  p;iieiites  et 
hiiin:iiiitati'!ii  ejurabat ;  Clinsliamis  vero,  noxias  ciipi- 
ditaics,  s.Tculi  poinpas,  et  diaboli  iiequiiiain  abdicat 
ct  aniandal. 

IX. — Leiliati  pocuto  propinala  est.  Respicil  libamina 
geiildiiiiii.  (le  (iiiibiis  I».  P:iiiliis  I  Cor.  \,  2l:  A'o(i  po- 
lestis  calicem  Domiiii  bibere  ei  dwmonioruin. 

Infaniesquoque.  De  (Mirmii  Baplisiiio  vid.  ad Fidum, 
Qiiciii  nion;iii  laie  impiigiiai  Rigaltius  iioiis  siiis  in 
diii:im  Epislolam ,  ct  liic  loci  dicit :  Hoc  sensu  per- 
inoli  censiiernnl  infunles  baptizaiidos,  signum  /idei  de- 
deiuni    homini ,    priusquam  esset   liomo  jidei  capax. 


1II<) 


Sigiittin  siiic  re,  iptiut  rei  riearium  fecerunt.  ¥,\  an;i  - 
liM|.ii^larmii  tece  faiiaiiciis  noii  ;iiia  scripsissei.  Imho 
veio  iiifaiilei  (iilei  pnirsiis  incaiiaces?  Si  iinc  raluiii 
sil,  qiiiiiiinilo  Joanncs  Ba|illsla  aliii|iic  a  inalris  iilero 
pleni  Spirilu  sanclo?  Pnrro  circiiincisii»  ante  logcin, 
ci  siili  ipsa,  crai  fanleralis  riius.  i|iii  pro  fiinilanieiilo 
liabuil  lideni  in  Messiani  poslinoduiii  veninriini;  (|iic- 
niadinoilinn  ejiis  antiiypus  Bipiisnia  siil>  Evangclio  , 
iniiiiilur  lide  in  eiinideiii  Messiain  ipii  advencia!  :  si 
vcro  iiilaiiies  Israelilariim,  licei  lidei  ai  lualis  imapa- 
cc>,  nd  circuiiK  isioiieiii  recipienilani  fueraiit  idonei ; 
piriier  et  pari^niuin  Ohrisiianoriini  nati,  eodeni  oliicc, 
lidei  scil.  dcfcclu,  non  olisiante,  Bapiisini  esse  pote- 
riiil  pirticipes  Baptizati  pridein  illi  eranl  Iiifaiiles, 
qiii  acris  et  vivldi  illius  sensus  qiii  prxieriur,  speci- 
iniiia  dcdeniiit;  i|uare  ina.  ircstnin  ct  peipeiani  dici 
exiiiile  Ecclcsiain  permolain  cmsiiisse  inlaiiies  balizan- 
dus.  Porro  antc  Cypriani  sicciiliini  infai.liinii  Bapiis- 
iniiin  iii  Ecclesia  recepiiini,  Iren;Kiis  nos  docri  1.  ii, 
c.  59,  qiii  renasci  apud  Denin  dicil  infanles  el  parim-  i 
los  el  pueros,  et  juvenes  et  seniores.  Siinililcr  Origeiies 
iii  c.  VI  ad  Roiii,,  ait  :  Ecclesiam  ab  Aposlolis  iradi- 
tionein  svscepisse  etiain  parvulis  Baptisinum  dare.  Mo- 
1'cni  illiini  Teriiilliani  sa:ciilo  oiitiiiui  se.  vel  liinc 
consliterit,  qiiod  iste  C"nirarium  suadeaifQHid  lesii- 
net  innocens  ceias  ad  remissionem  wccutorum  ?  Qiiae  sen- 
tciitia  aileo  pliiriinis  plaiiiil,  ut  Baptisiniini  ail  iilliinjc 
seiiecliitis  leinp  irad  frcreniluiii  censerenl.  Id  niiiiiruin 
satagebant,  iit  de  \ciiia  per  lavacri  saliitari  expiaio- 
iieni  seciiri,  peccandi  coiiiinealuin  sibi  f  icerent. 

Ainiserunl  paivutt.  I).  August.  Ep  xxiil  ad  Bonif. 
rem  sic  expcdil :  Amiserunt,  dixit,  qunnlum  allinuii  ad 
illorum  scelus,  a  quibus  amiitere  coacli  sunt.  Amiseruiit 
in  eorain  ineiile  ac  votunlnle,  qiii  in  iltos  tanlitin  fa- 
ciiius  coiniiiiserunt.  Nitin  si  in  seipsis  amisissenl,  re- 
m/tnsisscnt  uiique  divina  sentcntia  damnandi.  Quod  si 
sancius  Cypriniius  arbilraretur,  non  euritm  defensionem 
conliniio  subjiceret,  diceiis,  elc. 

X. — Discedite,  discedite.  Causain  siiani  agit  Cypria- 
nns  adversus  obireciaiorcs.  qui  fugain  l:iinqiiain  rcni  ' 
turpein  ip»i  iinpegeruiii ;  lianc  ille  iion  iiiodo  ceii  li- 
ciiain  vidiaiirdefcnderc,  sed  tanii|iiain  rein  inipeialain 
coininendare  :  liac  ex  parte  a  M;igisiro  Tenulli.ino 
Iinige  discedens. 

XIII.  —  Nunc  flngetla  scinderent.  Paritcr  lorinenta 
liacc  d(  scribit  Tcrliil.  Apol.  c.  50  :  Expansos  ungulm 
fodianl,  cruces  suspendani,  ignes  tainbunl,  gladit  gut- 
titra  de'ruiicenl,  besluv  iiiMitint. 

jEinilio  atiqitando  Dominus  ignovit.  naplisinns  san- 
guiiiis  ex  Ecclesi:e  vcteiis  scnieiitia  noii  niiiius  cerio 
('iiincni  ante;ici;c  vilx  lalieni  eliiclial,  qiiaiii  aipia;  la- 
vacruni:  proinde  cuiii  Caslus  et  ^iniliiis  ad  inarlyrii 
decns  adniissi  eraiu,  di;  vniia  ipsis  facia  iniiiinie  du- 
biiandnni.  Uinle  Ep.  xvin.ad  Paiii.  nuineros  15,  lap- 
sos  quiad  paceiii  fcsiiii;ibaiit  sic  ^illiKiuiinr  Cyprianiis: 
Aciesadhucgeiilur,  elagun  qitolidie  cetibintui ;  si  coin- 
missi  vere  et  ftrmiler  pcenilel,  et  fidei  calor  prwvntel  : 
qui differri non  polest  poieslcoronari.  Quud dicilur  Doiiii- 
iiiiiii  Itic  aliqitando  igimvisse,  videiur  iniiuere  boc  pri- 
dein  Cariliaginc  facluin. 

XV. — Sanciiim  Domiiii.  Infrnyncal  sanclificatum  in 
sanguine  Domini  eibum  et  poium,  ul  recle  adinonet 
Uigall. 

Domini  corpits  iniadunt.  Diiplici  S.  Scripliir;e  tcsli- 
ni()niii  se  explical  ;iuclor  noslcr;  scil.  Levil.  x\ii,  5, 
nbi  diiiliir:  Caro  SHCri/icii  qiiod  est  Domiiii,  ol  I  Cor. 
X,  i':  Quiciimiiue  cderii  pitnem.aul  bib  rii calicein  Do- 
miiii.  liif.  Expliralis^iine  Facundiis  Cypiiaiii  seclalor 
liilissiiiiiis,  I.  IX,  c.  ti  :  Sacrnmeiitumcorporis  el  san- 
giiinis  Clirisli ,  qiiod  esl  in  pinie  et  poiulo  con.secralo, 
corpiis  ejus  ei  sanijitiiiein  dicimiis,  non  quud  proprie 
coipus  ejus  sit  paiiis.  el  poculiiin  sangiti^,  sed  qitod 
in  se  iiigslerittm  corimis  rjiis  siinguiiiiique  lonlineiint. 
Hinc  ei  ipse  Domiiius  bciiedicium  panein  el  cnticein, 
quein  disciputis  triiitidit,  corpus  el  sanguinem  sttuin  vo- 
catit. 
WW.—Sed  cum  judicii  dies  wnerii.  Rcspicit  locum 


OXONIENSIS  EDITIOMS 
A 


1120 


I).  Joan.  Apoc.  vi,  10,  qiiem  sialiin  lamlal,  nbi  dici- 
l  ir  :  qiiod  siib  ara  Dci  nninia;  occisoriim  mariijruincla- 
iiiiiiii  iniiijiia  vncc,  diceiiles,  iiuoui,qiie,  etc.  Vclercs  in 
ca  craiit  <cnteiiiia,  dc  solis  iiiarlyribns  aiile  diein  jii- 
dcii  scnieiitiain  fuisse  lalain,  de  aliis  oniiiibus  am- 
pl>aiiii';i. 

XVIII.  —  Priiis  qitam  vindicelur.  Pax  a  inailyribiis 
coiicessa,  iinn  iiiiiniiio  v.lcbat,  aiilcqiiain  coroiiati 
fiiissciit.  Vid  Ep.  Liiciani;  ubi  post  Pauli  ct  aliornni 
miirlyriiiii  arcei^silioiiein.  coriini  noniiiie  pax  dimiilinda 
pcrliibciiir.  Ei  nicrito  boc  faciuin;  siipiidein  nun 
paiici  con'es^oies  posiiiiiidiiin  lapsi  vel  ipsi  rucrant. 

XIX. ^ — Nam  ei  Moijses  Locuin  liiinc  laiidat  Pacia- 
niis,  Ep.  III,  cl  lepiilsiiin  pali  sancloniiii  precis  docet, 
si  pro  noii  royaiililiin  peliinl,  si  pro  persevcrunlib>is  in 
criiniiie  depreceiilur ,  si  non  shigiilos,  si  iion  paucos,  sed 
millia  miiila  defendiinl. 

XX.  —  N eino  iitfiimel  mnrlgrum  dignilatem.  Ncmo, 
ini|iiii,  coMvcllai  pi  ivili-giiiiii  nliin  illis  iiidiilliiin,  iit  pro 
bipsis  iiilftrceilorciil;  iiiadn  iiilr.i  tcrminos  pncliiiilos 
sisi;iiiir.  Si  iiiiniriiin  qiind  diciliii'  Ep.  17,  ad  P.iiiiel. 
iiuin.  10,  largiarilur,  quitia  in  praHeriliiin,  antecesso- 
res  coruin  inurlyres  concesseriinl.  Tcrl.  ad  Marl.  :  l'u- 
cem  qiiidam  in  Eiclesiu  non  habenles,  a  marlyrilius  in 
carcere  exorare  cousueveriint.  Pax  vncabalur  veiii.i  lap- 
sis  coiiccssa;  qina  per  cani  ad  sacrornni,  cl,  spciia- 
tiin,  oiationis  coiiinii'rcia,  el  pacis  osculum,  oralioiiis 
signacidiiin,  Tcrlulli;iiii  siint  verba,  adinittcbanliir. 

XXI.  —  Iram    unimalionis.  lxx    posucruiil  op/fj 

TVfXOv. 

XXIV. — Ad  precandam  misericordiam.  A  Deo  Palrc, 
el  Filio  Dniiiino  Jcsii  Cliristo  qiins  cjiiraveral. 

XXV. —  Sacrificanlibus  nobis.  Vid.  qiise  di.viinus  ad 
lib.  1  rt(/i'.  Judwos,  caii.  IG.  Ad  Eucli;iristi;K  mystcria 
parlicip.iiid;i,  oliiii  adiiiiUcb;inlur  iiir;iiilcs  slaiiin  post 
Baptis;iiiiiii ;  cc  vi  vcibiiriim  Doiiiini  Jo.  vi,  3-)  :  .\'isi 
mundiicaverilis  cnriiem  fitii  lioiniiiis  ci  biberilis  ejus  saii- 


guiiieiii. 


iion  hubebilis  vilam  in   vobis.    Dillerelianliir 
vern  posie:i  ex  inoiiiiii  Aposloli  I  Cor.  xi,  28  :  Probci 

C  seipsuin  lioino,  el  sic  de  pitne  itlo  edttl,  cl  de  calice 
bibal. 

XXVI. — Ciiicrein  ferre.  In  niore  erat  iit  Eiicbaristia; 
pariicipcs,  accepta  panis  pntioiie,  nmi  .loluni  iiitcr 
s;icioriini  siilciiiiiia  ciHiicdcreiit ;  sed  aliqii.id  resciva- 
reiil,  donniiiiipic  dercrreni,  ibiqiie  vcl  anic  ciliiini, 
vcl  in  pcriculis,  aut  rerum  ageiidirum  aiispiciis,  su- 
iiicrciil  :  qiieinadiiiodiim  ciiin  Eulogiis  deincep-;  fac- 
tiiiii.  Mos  liic  videtiir  perd'.ii;i.sse  iisipie  ;id  cniicilium 
C;csar-Aiigiisiaiiiiiii.  Iliic  spcciat  illi.d  Teiiul.  I.  ii 
ad  Uxor.:  Nescinl  wariius  qitid  necrelo  anle  oiiiiiem  ci- 
biiin  ijusles;  \.de  Orul.  :  Accepio  curpure  Doiniiii  el  re- 
servalo.  Paneiii  ciicli;irisiiciiiii  iii  Doniiiiiciiin  corpiis 
tniiissiib.^iaiitiari,  lidein  vidctiir  siipciarc,  sed  inajis 
quiddaiii  si  licri  polcst;  qundipic  nciiio  ficilc  dixcril, 
Dciniiiiciiin  corpus  iii  ciiicrcs  fiiisse  convcrsiiiii. 

XXVII.—  Fecissese  di.vil.  PuiatcriidllissiiiiiisUigal- 
tiiislnco  liiiic  linein  accr.s^niain  ab  Kpislola  clciicoriiin 
Ecclesim  liomniim,  ubi  tiinidiis  Cliri4iainis  piofiieliir 

j)  se  dedisse  prcemium  coiicussori,  sivc  mitili.  sive  prmsidi, 
ne  quod  non  ticel  (acerel ;  scil.  ne  cogenlur  sucrijicare 
idolis.  Utujue  boc  cx  Epistnla  ad  .intoiiiunum.  iiinii- 
riiiii  Ep.  53,  ad  Paiii.  iiiiiii.  52,  ubcriiis  illiisirari.  At 
vcrba  li.cc  aliiid  qiiidilain  iiiiiiicie  vidcniiir;  liliell;itici 
nciiipe  vice,  ariiiiii  ^iliqiicni  id  egisse  aiil  dixissc,  ipiod 
iii  aucloreiii  ex  iiicrit  >  rcdiciis,  illiim  dciicg;inleiii  seu 
lapsiiiii  coiisliuiat.  Spccics  ilaqiic  facli  qimd  Cypria- 
nii'i  bc  respicii  lncc  poims  fiicnt.  Clirislianiis  iiia!e 
sibi  iiicUiens,  anl  Etlinicum  siiliiniuil  i|Ui  ejiis  pcrso< 
nain  indiicii-.sairilic.iiel,  fidcini|uc  cjiirarcl.  cl  lilicl- 
Iiiin  sive  cb;iri;iin  cciiilicitoriain  obiincrci  allcrius 
noiniiic  ,  ipia  si  Inrle  iii  qii;i'Slioiicm  vi  c.iricoiitigerit, 
is  se  liicreinr,  cl  dclalnres  averterel:  qii;isi  lcgibus 
iinperaloriiin  ab  ipso  abiinde  fiicril  salisracliim  :  vel 
sallcin  pretin  aul  prcce  isliiisniiiili  lcsseriilaiii  nbti- 
nei'1't  qii:e  b;(C  il;i  gcsla  liiisse  profucbatiir.  Ei  qui- 
dcui  hoc  iii  casii  libcllaiicus  rcciisbimcdicelnr  fccisse: 
quicquid  alius  (aciendo  comiiiisi',  et  te  infidclein  illi- 


11-21 


SELECT.E  IN  CYPUlAiNUM  NOLE. 


112-2 


cila  nejariorum  libeltorum  professioiie  prodiclisse. 
Ccite  miper  ;ipiul  nos  suh  Croiiivolliaiia  tyran- 
nide,  ciiin  relielliuin  anna  npliiiiiiiii  pvincipotn  op- 
pressissciil,  el  victoros  in  ens  ini|M>teiiti>siiiie  jjrassa- 
rcnliir  quolijuot  iii  fiile  pcrinnii  criint;  pliirinii  fiiere 
qui  iii  ailvcrsa  castra  iransierunl,  il  apiTlc  dcscive- 
riinl,  aposlaiis  anniiiiicrandi.  Miilli  eliani  eiaiil,  ino- 
dc^lius,  nl  silii  vidcbaniiir,  u  ali,  qui  lcssciulis  (cu- 
jiisiiKidi  tradii^e  rucraiit  illis  <pii  lidciii  rclicllihiis  idi- 
ligavcraul)  vel  piciio  eiiiptis.aiil  ali  iiidmis  persdiiani 
eoruni  acccpiis;  seciiritaicui  paciscclianlur;  jaclaiites 
intcriiii,  sc  iii  lidc  pcrniaiioie  iiec  pcr  iiclaria  roedcra 
conjiiratis  conseiisisse;  licel  tesseriilic  id  asNcrcntis, 
opportuiio  incndacio  se  protexi^seiit  :  quod  quideni 
liouiiiiuni  gciius,  libcllaticis  videtur  acceiisciidiiin. 
Apiiil  Pruisiilcin  ipsiiin  lolani  li  uic  scenaiii  oliiii  iuisse 
qnandoipie  adornatuni,  docel  nos  pncdicia  Ep.  ad 
Antoniaii.  Ei  rcvera  nisi  ipso  coiiscio,  vix  coniniode 
traiisigi  poluil.  Iiunio  dcmiiiii,  iiouiiiiuiqiiaiii  coraiii 
ipso  Praside  libellaiicos  disertis  verliis  licet  priva- 
tim,  Cliristuiii  cjuiasse  coiisial  cx  Ep.  6(5,  ad  Paiii. 
liiini.  08,  iibi  Marlialis  el  Basilides  diciuuiir  libellis 
idololdlrim  commuculati,  el  nejuudoruin  facinoruin  coiis- 
cientia  vincti,  et  iterum,  nefando  idololutria;  libello 
contuminati .  Uiide  eiiaiii  in  piiblicis  aclis  coiiiinebulitr, 
Miirtialem  contestutiim  fuisse,  se  obteiiiperussc  idolola- 
irice,  et  Cliiistum.  Tautilliini  disiabat  istc  libcllatico- 
ruiii  ordo,  ab  iiiipiidenti  et  apcrla  aposlasia. 

Omnes  scribentiir.  Sic.  lxx,  quasi  ad  Libruiii  vit:e 
et  Acia  Did  jiidicis  rcspiccrelur. 

XXVllI.  —  De  Iwc  vel  cogiluverunt.  Eruditissiimis 
Loiiibertiis  reclc  liinc  cOlligil,  crimina  secreta  coiifes- 
sione  et  poeniteiilia  apud  Deum  e.x]iiaiidu  :  mc  auricu- 
larem  coniessldiieiii,  i|uiid  voluit  Paineriiis.  exiiide 
coiilici.  Dicit  porro  prxdicliis  vir  dnctus,  Cypriuiium 
liic  loqui  lanlnin  de  poenilenliu  publica,  cl  iii  dictorum 
ridciii  citat  Morliium,  qiii  privalain  pnenitentiam  sa:- 
culo  scptinio  iuiputat  lib.  vii  de  Adininist.  Pmnil. 
Certe  Vaieiitiniaiii  ei  Tlicodosii  a;vo,  iii  Ecclcsia  Ro- 
maiia  loenitcntiani,  noii  a  presbylcro  privatiin,  sed 
ab  cpiscopo  piildice  h  toitm  Ult,).o>  irrogaiam,  aperle 
docet  Sozoni  llisi.  lucl.  1  vii,  c,  16.  (jiia  dcre  con- 
sul^iiitur  amioiala  crudiiissiiiii  Valesii. 

XXX. —  Luvacra  quolidie  lelebrut.  Delicalam  lianc 
et  sibi  Idandieiilem  pwiiitentiam ,  vivis  dcpingil  co- 
loribiis  Tertiii.  sub  flii.  lib.  dc  Pmiit. 

XXXI.- — Exomoloijesin  Deo  facerenl.  Ile.=picit  lxx 
Interpreium  adjectiiiani  historiam,  nbi  ires  Piiori  in 
foriiacis  mcdio,  propria  veccata,  et  tutius  popiiii  de- 
licta  ialc  coiilitoiiliir.  liideoiiani  ralio  pcleiula  diclo- 
rum  in  libro  sii{icricrc,  niiiiinini  qiind  puori  pradlcli 
erant  spirilu  roris  aniniuti :  iilic  cniiii  dicitiir  qiioil  Aii- 
geliih  Diimini  caiiiimiin  rcddidit  wc  ■jrtidyjx.  op6j-oj  om- 
aupijov.  Istis  exigcnda  suiit  qiiic  siiporiiis  hac  iii  re 
dict.i,  p.  81. 

Domino  salisfncere.  Videnuir  iila;  sarisfaclioncs 
con^istcre  in  isuusmiidi  viia;  toiiorc  et  institiito,  qiia; 
de  pooiiilontia  sorio  acia  (ideiii  faciaiit,  cauiqne  pro- 
iiiovoaiit  atqiie  procurenl  per  omiwm  proslernendi  et 
humililicandi  liominis  disciplinam,  coiivers^tionem  in- 
junijeiilem  niiscricordia;  illicem,  ut  ait  Tcrtul.  de 
Puinit.  Inrclioitor  (|uidoiii  ocssit,  quod  diim  prisci 
scriptiires  cxmndlogcsiii  ot  soieiiiiics  pa;iiiloiitia; 
serumiias  sati>lactii)iiis  iinmiuc  oriiarimt,  arrcpia  sit 
ansa  Socinianis  aliisqiie  incrcticis  docondi  ipsuiii  Do- 
niinuin  iio.slrum  iioii  alitor  s.ilisleiisse  :  Et  ex  :id- 
verMi,  cuni  alii  incritormii  Cinisti  viiidicias  iiie>lila- 
rentur,  itaiilum  satisfccisse  contciubiil,  ut  sacrile^ii 
iiislar  sit,  si  iios  pa'naies  aliijiios  p(ciiileiiti:c  actiis 
adliibcaimis.  Ccric  D.  P:iulus  a  lioriiiliiiis  siiis  U  Cur. 
\'ll,ll.  vidotur  cx(;gi>se,  non  solliciliulinem  nnido,  sed 
defensionem,  sed  iiidiijnuiioneni,  sed  tiinorcin,  sed  a;mn- 
laiionem,  sed  viiidictuin  :  ct  idcin  .Xposlolus,  I  Ciir.  v, 
2,  el  II,  12,  21.  Ecclosi;e  in  dolinqiionlcs  censuras 
lioii  sinc  pubiico  iucui  iirogari  ostoiidit;  cl  prorsus 
absiiidum  vidcrctur  iit  a  iioxa  alioni  iii  inoirore  age- 
iciii,  cum  iiitcrini  flagiiiosi  iii  deiiciis  volutarenl  ge- 


A  nio  |iio  iiidiilgerenl.  Status  iiiijus  liictiiosi  habitiini 
dcsoriliil  Tcrtiiiiiaiius  iii  lib.  ite  1'oenil.  Ut  sil,  succo 
et  cineri  inciibure,  corpus  sordibns  obscurure,  unimum 
vioeroribus  dejicere,  itia  quw  peccavit  trisli  tractaiione 
niulare,  caHeium  pastiini  et  jiotuin  pura  nosse,  non  ven- 
Iris  scil. ,  sed  aiiiiiim  causa,  pleriwtque  vero  preces  je- 
juniis  alere ,  ingemiscere  ,  lacnjmuri ,  et  mugire  dies 
rioitesque ad  Dominuin  DiUin.  presbijlerisadvolvi,  chnris 
Dei  udgeniciiluri,  omnibus  frutiibns  legutiones  depreca- 
tioiiis  injungere.  Hcec  oinniu  cxoinologesis.  Ergo  si  ev 
isli^  atiqiiid  desideiaretur,  iiiiii  oril  ploiia  sati^factio. 
Iiilcrca  tiiiiieii  iion  evaiiid:i  qu;cvis  cl  perlimcioria 
dolibaiio  lioriiiu  operimi  siifliciot,  aiilii  auctor  iiosior 
reqiiirit /o»(/«/H  et  pleiiam  pceniteiitiain,  ut  trulialur 
diu  pwniteniiu,  iil  ngant  poenilentiam  lapsi  juslo  tein- 
pore,  iit  non  iinte  legilimnm  et  ptenum  teinpus  satislnc- 
tioiiis,  pax  concederetur  :  ciqiieoppoiiit  veiiiam  crudo 
tempore  laciain.  Quodii;ini  vcro  leiiiporis  spaliuiii  pro 
niaturoet  legitimo  haberidebeai,  noiiadeo  iii  proniptu 

j>  fuerit  statiiere.  Satis  constai,  paidoante,  ci  pnstcoii- 
ciliimi  INiciciiiim,  ci  h:ilcyoiiium  Constantiiii  sxcii- 
liiiii,  cuiii  in  Ecclesiam  niimdus  coiillueret,  el  pacein 
licenlia  seqiiercliir;  :icrioribus  excmplis  liiisse  opiis, 
adeo  iit  flagitiis  qiiiliiisdam,  8,  12,  ISannoriim,  imino 
vii:('  totiu-,  quocuinqiie  exteiidoreliir,  spatium  .>it  pr;c- 
fiiiitiMii.  Sed  verisiiiiile  vidctur  Aposlolorum  aivo  et 
deinceps  iisqiie  ad  Moiitanum,  extra  casiis  idoloiatria;, 
iii(eciii:e,  et  liomicidii,  qui  forte  exciiiiendi,  leiiius 
fui.^se  aciiiin.  Certe  poeniieutia  incesto  Corintliio  iin- 
posita,  (|iii  matrimoiiii  jiira  criiniiii  suo  pr.ciexebal, 
iioii  iibra  iiiiervailuin  scripiionis  priina;  et  sccim(l:e 
Episloiaiperdiiravii.Hocautcin  videtiir  continori  lcm- 
poris  spaiio  qiind  impendcbaiur  itiiieri  Timotliei  cx 
M.icedoiiia  ad  Corinthmn,  et  cjiisdeni  exinde  rcdi- 
tuiii.  Poiro  uotari  p'iierit,  ip.sum  Cyprlannm  qiii  Ioh- 
qnm  et  plenuin  sutisfuclionem,  justuin  leinpus,  et  diu 
tructam  poenitentiam  adeo  dislricie  exigit,  ei  iorie 
priiiius  oiiiniiiiii  vcniam  uliain  idoloiatris  conces>it; 
cx  Coiicilii  ihideni  haliiti  docreio,  ubi  iapsis  pceniieii- 

C  liaiii  istaiii  iiijiinxeral ,  p:icein  illis  protimis  daiidain, 
hoc  csi,  post  scinestre  fcre  spatium,  inoiiel  et  coii- 
teiidii.  Iiiiino  si  oiiiiie  leinpus  posi  adniissum  cri- 
nien,  niiiiiriiina  liccii  imperii  liiliiis  adjioiainr,  cerie 
tricniiii  spatio  coiitiiiebilur.  Vid.  Ep.  lvii,  ad  Pamelii 
numcrosSi.  Pceiiitoiiiia  quidem  aller  baplismus  esi, 
cl  i|ueniadmodiim  c:itechiiiiiciiatus  compeleiitiicqiie 
niora,  cx  enriim  perlidia  oriiim  diixerai.  qiii  siatim 
in  Ecclesiam  adimssl,  cadcni  faciliiate  eamdcin  dese- 
riicre;  iia-flctiis,  atidientia;,  el  coiisisieiili;i:  iiiier- 
vall:i,  t:imquaiii  siifflamiiia  qua:dam  ail  poeiiitcntiu; 
postlimiiiium ,  et  seciindam  posl  naiilVagium  tabu- 
iaiii,  inicrccsseiaiil ;  iit  eortim  ncquitia;  occurre- 
reiiir,  (|iii  de  rcmodio  sccuri,  iii  exitiuin  deniio  pru;- 
cipites  fcrebaiilur. 

XXXIII. —  Spiriium  trunspunctionis.  Hic  zawvufcv 
rcddil  viilgatus  inlcrpros  soporeni  ;  sid  Itiiiii.  xi,  8, 
lialielcoHipu»c(/oHe(».KaT»vu|iv  dicit  Thcopiiyiaotuse.t 

nieillC      ClliySOStOmi     T-ilV   T/? j;    ZKZ*   STliiMOVOV     KitK//iT<i- 

(t'*i  aou,  z»(  ir/3O3ii/o050«.i.  Ilcsycliiiis  vero  eju>;tav  red- 
dlt. 

Ditectum  veritalis.  Dilectionom  niniiruni ;  «viT-/.v  tSjj 
«;»iO'ti,-.Vulgaius  habel,  cliuritatem  vcritatis. 

XXXVI.  —  Cum  conversus  ingemueris.  lxx  inier- 
pietes  in  hac  ieclinno  pncivere,  (piaui  liaiid  facile  cx 
textu  helinco  eliciieris.  Ilieronjnius  taiiien  :ignoscii, 
iioii  iiKido  in  Epistola  nd  Sabininnum,  sed  iii  Cohihich- 
tario  ;  et  dicil  qiiod  juxta  unuqogiu  omnes  ad  pceiii- 
lentium  pecculores ,  el  prwcipue  liwreticos  coliorlntur 
sermo  diviniis,  quod  cum  reversi  a  vitiis  ingemuerinl,  el 
egerint  iioeiiilentium  sutvi  fiant,  el  tuiic  imelliijum  ubi 
prius  fuerinl  et  qnod  frustra  in  vanis  speraveraiit. 

ilulitias  irrogutus.  Iniollige  niala  poeii:e.  lxx  lialHMil, 
li.-ru.ioa-i  ifi  'rn.^te  xxxUk.  Tort.  1.  ii  adv.  Marc,  c.  24, 
aii,  lA  pceniiuil  Doimnum  de  matitia  qunm  dixerat  fa^ 
cltcriim  sc  iltis,  nec  fecil. 


tli5 


DE  ORATIONE  DOMINICA. 

DeOniiione.  Poiiliiis  iii  receiisii)ne  opeiinn  S.  Cy- 
priMni,  |>nsi  iracl.cliis  de  Lapiis  cl  Vmliiie.  Imnc  iiirt- 
iimiMi!  qin  docei  Evaiigeticir  precis  legem.  Ei  lior  fere 
(iiiliMeediior^sonmes';  cerie  ^pir.  Vei.  iiiiioiii.  Reml) 
Er.ts.,  ut  alifis  praMereiin),  rcposnerniil :  ila  iil  lihriiin 
(le  Ln]wt  iniiiieiliale  scqikrclur.  Et  rcvera  si  qiiis 
pi-r|ieiii:i  ail  iinilaleiii  nieiiiiani  inonila,  qu«  iili-iiii- 
qiie  pagiiimii  li  c  impleiil  coiisiileravei il ,  iion  alioa 
pr.i  ceilciililMis  anl  inslitnlo,  anl  lempore  conscriiiia 
jnilicaliil.  Scd  cnm  priora  scripla  siili  liMeiii  aiini  25i 
15  nnam  missa  fiii>«e  cognoscaiilnr,  lioc  ad  sei|U(n- 
tein,  niiniinni  252,  vid.-inr  rejicienduni.  Ex  in;iriyris 
lioslri  Inrnhriilioniliiis,  vix  aliml  D.  .Viigiislino  Ciiiii- 
iiieiidalius  occnrrii.  In  lil>.  de  Uraii:i  ei  Liliero  Aibi- 
iri»  ail  :  Cotii^ioHeo  el  erlwrtor.  iit  benti  r.yi>riiini  li- 
briim  qiiem  $cripsil  de  Orauone  Domiiiica  diUcienter  fe- 
cjttlit.  ei  quanliim  von  Dominus  ndjnveril  fii/e//i(/o(is, 
memorimqne  miindeiis.  Pariler  l:indil  Ep.  xlvii.  et 
cvii ,  iiec  no!i  I.  IV,  c.  0,  ad  Bonir.  conl.  diias  lipist.  ' 
Petiig..t'l  \.nde  Hnno  Persev-,  el  deCorrent.  et  Grat. 
c.  !>.  Porri)  I).  Hilariiis  lniiic  Tniciainm  adeo  otiini- 
lins  nniiieris  absnlMinin  ceiisnil,  iit  ciiinmenlariissiiis 
in  Mill.  (Jin.  5,  dixeril,  qu.id  de  Uraiionis  sacra- 
menio  necessiiale  cominenlaniti ,  C.ijprianus  vir  snnclce 
niemoricB  tiberml  :  (luniwiuam  et  T ertuitiaiius  Itiiic  vo- 
Inmen  aplissimum  scripsisset,  elc. 

H.  —  Quije  eniiii  pulest  esse  magis  spirilniis  Oralio, 
Novat')ies  faii;iiici  iilam  solnm  pre.^eiii  spirimalein 
cens<?nl,  qn;R  exlcniimra.iei)  fervore  eiriindiliir,  :i  Cy- 
priaiio  iiosiro  loiii,'6  diversi.  Terinll.  in  lih.  de  Oritt. 
dixit  qiiod  Onilio  a  Clirislo  eonslitula,  ex  liibus  con- 
slilulii  est,  ex  serinone  quo  eniineinliir,  ex  spiritu  quo 
tiinliim  potest,  ex  ralione  qua  snscipitiir. 

III.  —  Inciindilis  vocilnts.  Cnm  mo(<«»/in.inqnil  Sep- 
limiiis,  et  Itunvlitiile  ador  nies.  imiijis  c.omiH.ndiibiiniis 
Iko  preces  nos'ras ;  ne  iims  qiiidem  manibus  subtimius 
etalis  sed  lemperale  el  prope  etatis ;    ne  viiliu  iiuidein 


OXO.NIE-NSIS  EDITIOXIS 
A 


iI2i 


X.  —  Qna;  vox  JudKos  eiiitin  persirincjii.  Pariier 
Tcrl.  de  l)ral.,c   2:  lloc  st  ijuod  Israeli  expribr  itiir. 

Misisiis  iilnm  sancium  Ued nidat  v.ix  illinn ,  nisi 
forlc  .piaiidi)  Lxx  posiicranl  tjv  «5.(0»,  arliculi  {jijeci 
CMiplia^iii  Inlcrpics  laliniis  sicixprinieidiini  pulnrct. 

Hemissa  pecealoriin  dalur  Voieiii  lianc  ii  M;i!.iNlr() 
liansil  ancior  nosler,  adv.  Mnrc  ,-l.  iv,  c.  18,  ait, 
Diximns  de  reiiiissa  peccaioruiu. 

Nuit  qiiod  opiemus  Deo.  Simililcr  Tcrl.  de  Orat., 
c.  .3  :  iVo/i  quod  deceal  hoiiiines  bene  D.  0  oplare, 
qunsi  sit  et  iitius  de  quo  ei  possit  optari,  iiut  laborel 
nisi  opiemiis 

XII.  —  Caileriim  a  qno  Deiis  sniicliftcelur,  qiii  ipse 
sanciificat?  liMl.in  fere  verhis  T.rl.,  ihid.  :  Ciftenim 
iiuniiilo  non  snnciiim  et  sanctiliciilvm  esl  per  sem  'tipsttm 
noinen  Dei,  ciim  cceieros  sanciijicet  ex  semeiipso! 

Hmc  quiilem  fuistis.  Pariter  ieetnin  I.  111  iid  Quir., 
c.  05,  nli()lii.|iic  iii;iiiifcsio  scd  iiivcteiato  errore.  cii- 
jiis  p;iriicjpes  ireii.  I.  iv,  c.iC,  ei  I  v,  c.  10;  Teri. 
de  Pitdic,  c,  10  ;  et  Au.;iisl.  de  Pcenit.,  c.  10.  In 
'  lcxlii  gr;cco  liaheiur.  TotilTi  Tivfc  ^ts,  Ii(bc  atiqitando 
quidam  fuislis.  Sed  iiihil  iiiiito  ;  iion  eniin  qnid  scribi 
opnrinil,  sed  qiiid  scriplun  fiier.il  specliiniiis. 

XIII  — Heprmscntnri  nvbis  petimus.  Tcrt.  de  Ornl., 
c.  5,  ail,  -id  iiosiram  siispensionem  pertinel,  regni  Do- 
niinici  reprce.ientalio. 

XIV.  —  Sain  Deo  quis  olisistil  ?  Sic  Tert.,  ibid.  : 
Non  qiiod  aliquis  obsislat  quo  minus  Dei  vntiinlas  /iat. 

Nerno  fuis  riribiis  fortis.  Ad  ie|iClleiiilos  Pcla'iii 
fiirorcs  :i  iiiilli)  ex  Pairihus  liberaliiis  tela  siippi'ili- 
t:iiiiiir  ;  uinle  illuin  I).  .Aiigust.  peipitiiio  in  p;irles 
advncai.  Vld.  nd  Bonif.  I.  iv,  c.  9,  nbl  integric  pagiiix 
fere  descriliiiuiiir. 

Filius  obiiudivit  Nnlla  fere  vox  Cyiiriaiio  nsilati«r. 
Teriiil.  iii  Exli.irt.  (ast.  e.  2,  at:  Voliintas  Dei  in 
obnudienliam  veneral.  Proinde  et  lii  si  non  obiiudwris 
Dt'o,  elc.  Prisci,  observaiiie  Fcsto,  pru  obedivii  po- 
snere. 

XVIII. — Quomodo  dicimus  Paler  noslcr.  quia  intelli- 


in  audiiciam  erecto,  nam  ilte  Pubticanus  qui  non  inn-  q  genliuin  el  credentium  pnler  est,  sic  et  pimem  noalrum 


inm  preie  el 


vullii  liumitiiitiis  iilque  dejeclui  orabal, 
juslijicatior  Pluirisao  procacissimo  discessit.  Sonos 
ctium  vocis  subjectas  esse  oportet :  aut  qtiantis  arteriis 
upKs  esl,  si  pro  sono  nudiamur  ?  Deus  anlem  non  vucis, 
sed  cord's  auditor  esl ,  sicui  conspector.  Forlasseethiii- 
cam  battologiiin  a  Duinino  noiaiam  Mait.  vi,7,  et 
III Reg  XV111.2I),  descripi;iiii,respiciiCypriuniis;  cnjiis 
b|ie'  iinen  dat  E^cbyl.  in  BwTi  eTti  9r.ea.is.  lla  porro  iii 
lecta  Dcoriiin  noMtciiclaiuva  lidnciaiii  poiielianl  Gcn- 
tile-,  nt  indi^iiameiiiis  se  luereiitnr,  ne  inemuriii  la 
psi  religioiies  cuiirunderent,  et  nuniiiia  qna;  placare 
conal):in'ur  offcnsa  redderenl. 

Per  Hieremiain  quoque.  \»  codicibiis  grrccis  sexinm 
Bariiclii  caiuit,  iynnrro/.ri  \'.fciiio\j  dioilur.  haii.inem 
snpr:i  reddidinins  lii  annolal.  ad  lih.  1  ndv.  JuUiros, 
i|ii:ire  in  laiidandis  S  Scripluris,  lihros  apocrypbis 
passiin  adliihehat  aiiclor  itostcr. 

/n  semii  nutem  libi  dehet  ndorari  Deus.  Meiile  sive 
inlellecin  ,  pr:i'sl;iri  tihl  deliei  ^idoralio  ,  o  Dcus. 
hXX  lialieiit,  Tn  itA-iofni.    roi  Sei  7tpoffxuv!'V  ii^itOTS. 

VII  —Paler  nosler.  I,iici:.iiiis  iii  Plntnpit.  D miini- 
ciiiii  Orationeiii  vocii  T;i-j  £i;i;Tv  «ic3  sKTfic,  AiU^omi- 
niiiie  niiv;!  videlur  recepta  apud  nos  nomeiiclaiura  a 
lirimis  viicibns. 

VIII.  —  Siniiiltatim.  Vox  a  Tcrliilliano  usurpala. 
bminonia  iiutlum  nomen  liuhenl  singiilnliin,  I.  de  Idol. 

IX.  —  Oraiionis  Itominicee  sacrameiiia.  Nnlla  vox 
apiid  Mripl.ties  E(clesi.i>.tic.is  hixioris  est  sigiiilicalns 
(piaiii  Sadvimcn/Kiii  Siih  bacfnrmadeprecc  Doiiiinica 
lociiius  cBt  D.  Hiliirius  in  loco  xiiperius  lindaio. 

Breciier  iii  scrmone  cottecta.  Ilanc  oh  causani  pre- 
C''S  hreviorcs  p:issim  v()canlurCo//(;c/QS  Tcrtiil.  Iianc 
Oraiiunem  appelliii  Bi-ciii(iriiini  toiiiis  Evnngetii,  I.  de 
Orut.,  c.  1.  Iltec  (^hrysosl.  ;iit  D.Miiimiiii  'l"Cnissc 
farpiv  liyiU,  H(ira.  deAmia.  Tertull.  vocat  I.  de  Ftitjn., 
c.  2  ;  Leijiiimam  orationcm,  el  eliam  ordinariam. 


D 


V'icamiis.\>.  Hicriin  adv.  Pclitg.  1  iii,  siili  lincm  ail, 
Domiiiiis  dociiit  Aposlolos  siios  ul  quotidie  in  corporis 
iltiu.i  ■snc)  i//fii) ,  credmtes  nudeant  loqni.  Puler  iiosier 
qui  es  in  Ccelis.  s^inctificeliir  nonien  tuum.  Illi  nomen 
Dei,  qitod  uer  se  sanctnm  cst.  in  sc  sanclificari  citpiunt. 
Itli  inftrunt  ndv  niat  regiium  liiuin.  spem  reqni  fuiitro 
tempnrc  pnesloliintes  :  ul,  regnnntv  Chrislo,  nequnq  'Om 
regnel  peccatum  in  inorinti  eorum  corpnre  :  jiinijunl- 
que,  fial  votimtits  liia  sicnl  in  coeln,  ei  in  lerrn,  ut  imi- 
leliir  .\iigetos  Ituinnna  frngiliins.  el  volnnlns  Dei  com- 
ptentur  in  terrn.  Pnniin  quolidiiinnm ,  sive  siiper  omnes 
siibstiintiiis  venlurnm  Apostoti  deprecimtnr,  ul  digiii  sinl 
assiimplione  curiioris  Clirisli ,  etc.  Si  in  prccihiis  ad 
Deiim  iiiiiiiis  ^oleiiiiiihiis;  ipiod  (^ypriano  visuin  egt, 
aliler  ornre  qiinm  Do^ninns  donill,  iiun  ignornnlia  sola 
fil,  aed  el  cutpn,  certc  i-ler  S.  Eiicli:iristi;i!  myslcria 
ali  Ecclesii  prccein  Doiiiinic.im  iiiii.pi;ini  piiiter- 
inlssain  niinime  piil:iiiiliim  :  pra;scriiin  ciim  p;iiiis 
Eiicliaristicns  illis  oniiiiio  qiii)tidi:iiiiis  liabcreliir. 
Teil.  ile  Or:it.:  Pnnent  noslrum  quolidinnum  da  nobis 
hodic,  sinrilaliier  inieltignimts.  Chrislus  eniin  panis  no- 
sleresi.quin  vitu  Clirisiusel  vilai  panis.  Ego  sum,  iiiquil, 
paiiisvila;.  El  panlo  posl.  pnnis  est  sermu  Dei  vivi  qiii 
descendil  de  cmtis.  Tiim  qiiod  el  corrns  ejiis  in  pane 
censelur.  HjC  esl,  iiilerprclaiitc  eiu.lili-siiiio  Rig;iltio, 
Per  panis  sacrnmenluin  coinmeiidiit  corpus  snum. 
QMeiiiadnioilniii  .Aiigisiiiiiis,  I.  1  Qmcst.  Evaii  45 
dixii  :  Per  viiii  sacrainenlum  commendai  sanguinein 
situm. 

Corpus  ejus  conlingimus.  Afniiilate  aliqua  conjiin- 
ctiis  i'amili:e  aiit  pcrson:e  ruiciiiii:|uc,  dicitiir  a  <ud 
Laiiiios  aiictorcs  illos  coiitingere.  Sic  Cic.  iii  Verrem, 
Siicton  in  Uiilb.,  Val.  M:ix.,  I.  x,  c.  8.  Chrisliaiius 
Domiiio  fiaier  est ,  iiiimu  corporis  ejiis  memhrmii  ; 
il:i  iiidividiio  ncKii  iiiiictiis  ipsuiii  iioii  coiitiigii  mmhIo, 
sed  pirlicipal.  InlVa,  ail  not  jure  communicationisCliri'. 
simn    coiitiiigere.  Qum  verba  respiciunt  D,  Pauli  e> 


llio 


SELECT^  IN  CYPUIANUM  NOTyE. 


im 


oliiler  iKiletiir    Si' 
suiiiii  inveiiiiiiii  pr<i 


faliim  I  Cor.  X,  16,  ubi   viniiin  Eiicliarisiioinn   ilici- A 'iiisMioriier  lenel)aiit.  Eani(li'ni  f<)rnmi;im   in  Ecde- 

lur  licivwvta  Tcu  at/Aarof  TOy  XptiTOy. 

Eucharuuam  mwudie.  P.mis  liiicliari-iticiis  Cliri- 
slianis  eiat  i|nuti(liaiiiis  u-qiie  ad  llier  nynii,  Aiii- 
bro~ii  et  D.  Augiislini  tcnipnra ,  ul  videie  esl  ex 
Epist.  Ilicriiii.  ud  Liiciini  thvlkum,  ei  Apol.  ud  Piim- 
much.  Ex  Aiiilir.  c.  ult.  1.  iv  ei  v.  Sucram.  i-i  Aiig. 
Epist.  cxviii.  piino   Caii   9  Aposl.  et  tan  iCimtil. 

Antiooll.  (lecreluni,  n4vT«j  Toii;  Eij^to.Ta;  wjjTouc,  za/ 
Twv  ypat^uv  ojtooovrac,  fxn  Trafjt//ev6vTK$  05  th  Tzpoveuxh  it*l 
T<i  «/'a  /zfiTot^r.^-i,  ic  aTa|'fltf  iartotoiivTatc  T'1  ^xx//,i7£a 
aciO|Si;e70<}ti  ^^r,.  Apiid  Teiiul.iaiiuiii  cun)  scrii|.nlus 
oriirinr ,  qiioiinHlo  stalioiinin  dielins  lidcles  sacra 
iiiysteria  parlici  arciit,  iia  nl  kon  de  S"lveiido  jc- 
jiinio  pcricliLareiitnr,  leponiliir  ;  Noniie  soleiiinior  erit 
slalio  (11(1,  si  ad  araiii  Dei  i.lcleii.',  ?  Acceplo  corpore  Do- 
mini  el  reseivulo.  utriimiiiie  salvuiii  isi,  etpurlicipaiio 
sacrijicii,  et  exiculio  oflicii,  lilj.  de  Uriil.  siili  liii.  Lbi 
"ipiiiiiiuiii  noii  Ecclesia;  moreni,  sed 
ip' iiere. 

XX.  —  Posse  seseqiii.  lii  lib.  de  Lapsis  diciiiir :  Nec 
vinci  a  swculo  poiiset,  qui  uiide  liiueretiir  iii  swculo  noii 
hiiberet  :  seqnerelur  Duniinum  soliitus  el  liber  ut  Apo- 
itoli,  elc.  Lbi  cniiira  exciiiplanuiii  rideiii  doctiss. 
Gronov.  legeiidnm  coiilcndit.  unUe  vinciretur,  elc. 

XXII. —  Et  reniiile  nobis.  Giavi-s  iragoelia-  de  liis 
vocibus  oliiii  <-xciiabaiiinr,  et  iiiale  auiiicbat  Eras- 
miis  quod  dimiite  nvbis  icposui^set.  Iinmcrito  ipii- 
dcm,  cum  res  ip.sa  levissimi  sil  momeiiii,  ct  ve- 
teres  uiroqiic  iiiodo  lociisos  lnisse  con.-tet.  Cirie 
anliquissiinuin  Cypiiaiii  exiiinplar  Veroocnse  lilleris 
capilalibns  exarainin,  ubiiiiie  reliiicl  Dimiite,  Di- 
misi  et  Dimiliimus ;  et  tmiies  quotquol  suiit  codices 
aliciibi  salii^iii   usurpaiit. 

Fidein  poliuilationis  suw  reservantein.  Heservo  idcm 
valet  (piiid  servo.  Sic  Terl.  Atiw  iaii.,lsuac  cuni  li- 
gno  ris  naius  est. 

XXIII.  —  Remitlet  vobis  pcccata  restru.  Post  liaec 
verb.i  in  Edilioiie  Paiisiensi  aii.  15il,  assumcntinn 
vigiiiti  lcro  liiicaiiim  iii^eritur  ,  quoil  pluribns  dein-  G 
ceps  fucuni  fecit.  Ciijiis  giMnTis  ct  alturum  ociiirrit, 
siib  liiiein  ejiisdeiii  paragrapbi;  neiitnim  vcro  mss. 
aliciijiis  codicis  pi^csidio  fiiltiiin  -  criiniiu!  falsi  poe 
liis  gravissiinis  viiidicainlo  Sed  diii  lioinioiini  ani- 
inis  nefaria  illa  inscilii  libido,  iit  vilrm  spiniainqiie 
piolein,  iiobili.-.siiiiis  faiiiiliis   insercre  cupreni. 

Sacri/icium  Dei  majits  esl.  Noii  tiirliiiis  aut  agnellai. 
sed  boiii,  iino  hccaioinbos  Saciilicinm  iiia|iis  esl 
iiiaximuin.  Sic  Teriiil.  dc  Prcsciipt.  c.  -2  :  llwreses 
moTtem  wiernam,  el  majoris  igiiis  ardorem  inferen- 
tes ,  et<;. 

X\V.  —  Ne  nos  pniiaris  induci.  Interpreiann^n- 
liiiii  Teiliilliaiii  pro  lextn  iiiso  reponit  Anclor  iiosier. 
lllc  enini  III  lib.  de  Oial.  ait:  iSe  nos  iiidiicus  in 
tenlalioiiem,  id  esl,  ne  iios  piilinris  iiiduci,  ab  eo  uti- 
que  qiii  tenliil.  Ccelerum  abM  iit  Domiiius  teiilure  vi- 
deiitur,  quasi  uut  iynoret  /idein  cujusque,  aiit  dejicere 
My-tag 


sia  Oneulall  (ibiiiiiisso  ex  Cyrilli  (li.sciiiiiis;  nbi 
liricliciis  illis  \erbis.  siibjiiiiguntur  veriia  solcmnia 
cliainiiiim  in  usii  ,  Giaiuis  ugtimus  Domino ,  ciim 
Plebis  rcsponso,  Diijnum  et  justuin  e»i.  (^aleeli. 
Mysi  ig.  V  Jiistiiius  liari.  iu  Ajiol.  11,  veiereni  Li- 
tiiriiicain  de-cnbcns  dicit,  posi  SiTipuirariiiii  lec- 
lioiiem  ,  ct  PriPiiOsili  concioiicm  :  ErtsiTa  «vi-iT<i//s9* 
xotv^  !tivT£c .  x«(  rv-jias  itlij.Tza/jii-^.  xiti  u;  irpol^vjfxfi, 
■xa.MjcLiiip.m  ijf/m  Ti.;  eCij;-.  c  «,iT«5  np^iptp-rxi,  kui  o/voj 
xai  Ooojp  x«i  i  itposirus  e«j:*c  o/MlOf  x«i  f Ox*,i;  iffTtac  Stri 
oiiva/iic  aUTiJ  ocvetTS/ijft,  /ai  6  ).adc  «ia/,/xFi  ocjuv.v.  Ue  SO- 
leiiiiiibiis  in  Itapiisiiio  \erbis  ;.bbi  attum. 
XXXiII.  —  Moniiox  siinpiiciter.  S(  ribcinluni  smii- 

liter,  n  illl  LXX  ;  Ot»  lOirtTsc  toS;  vUp^ue,  ajoLuias 
m/XTt xpr.y ftri-i  nr  El  CCI  tc  llllliillie  dlibiiaiiduni  banc 
csse  geiiuiiiani  lectioiiem  ;  scd  (|uia  codices  oinncs 
III  eirore  conseiitiiini ,  i(l(|ue  noii  laniiiin  liic  loci, 
sed  et  iiifra  iii  lib.  de  Mortalit.  rcligio  cral  quld- 
n  quain  niulare. 

Missus  suin  tmtare.  Ac  si  CTciintem  Tobiae  im- 
ini.sis.^iet  Angcliis.  Qniinquam  cxeinplaria  graeca,  iiui- 

biis  iiiiiiiur,  el  latiiia  iusnper  ver^io   lectione on 

agiioscani;  olim  obtinuisse  ex  Syriaca  Vcrsione  di- 
scimiis. 

XXXIV.  —  Hornm  tertiam,  sextam,  nonam.  Tcrl. 
dc  Jejuii.  c.  IO:CKm  in  eodem  commentario  Liicw , 
et  tertia  Itori  or.itioiiis  deiuoiistretur,  siib  qiia  Spirilii 
siincto  iiiui.ii  pro  ebriis  habebaiitiir ;  el  se.rta,  quii 
Petrits  nscendit  in  superiora;  etnona,  qua  lemplum 
suiii  ihtioijressi,  cur  noii  intelligamits  salva  plane  in- 
di/fenwia,  seinper  cl  ubique  et  oiiini  teinpore  oiandi; 
tuiiieii  tres  istas  horiis,  ul  insigiiiores  in  rebits  liiimu- 
nis  qua:  diein  dislribuuni,  qiiai  negotia  distviguunl,  qita 
publice  resoiiant,  ila  el  soleniniores  fiiisse  in  orationi- 
biis  divinis.  Qnod  etiain  suiidet  Dunielis  quoque  ariiu- 
meiHum  ter  die  oranlis;  utiqueper  aliquurum  Imruruni 
exceplionein ;  non  aiiarum  uuiem  quiim  insigniuruin 
exinde  Aiostulicarum,  lertim,  sexim,  nono!. 

X.\XV.  —  Iste  est  dies  quein  fecit  Dominus.  Lociini 
liuiic  adducil  .Aiictor  iio.^tcr  I.  11  (trf  Quirin.  c.  Iti, 
ul  probaret  Dominiim  Jeswn  lupidem  diclum  fuisse, 
ubi  (licet  iioiiiiulhi  exeiiiplaria  vnlgatam  scqn;inliir ) 
Icgisse  p;iiiier  videtur,  o  Domino  fuclus  est  iste:  iiu;c 
Lxx  inlerpietuiii  e>t  leciio,  a  1).  Marco  aginta.  Ilic 
dbibetur  isle  lexius  .  ui  coii/iciai,  Christinn 


vero 


diem 
deiur 


jiesiKJKS.  (yrillus  Cal.  My-tag.  v,  ait  :  Ti3 /ii  5ia£/9£ 

£ic  ■vsi^a.7fiii  stTTi,  t3  fxr,  x»i«S«;tTis'Jv7vai,   b^i  tov  rc£i-  D  rundum  Deuiu  sibi  esse. 

Jrum  animationis.  Vid.  qii.T  dicla  iii  lib.  de  Lupsis. 

Excituvit  Domiiius  Stitaniim.  Eoilcin  iiiodo  laiida- 
lur  lociis  islc  I.  III   ad  Quir.  c.  80. 

XXVI il.  —  Verbiini  consumniims.  Lociini  liiiiic  pari- 
ler  micriire  aniiir  Oiigeiies.  Procopnis,  Terinl.  iiec 
lion  el  llicron.  I).  Paiibis  IVoiii.  ix.  38,  Doiiiiiio  noslro 
asscril.  Pro  contummato  Tertiillianus  decisum  ser- 
monem   verlil,  udv     Marc.   I.    iv.  c.  1. 

Fuciant  vobis  honiines  boiia.  Vox  bonii  iii  ipso 
texiu  soliaiidielialur,  adjeciiviiin  ciiiiii  Ux  subv;in- 
tivuiii  cxigii.   Sic  (|iiod  diciiiir  Luc    xviii ,  t»  Ttoiv;- 

aa,    M:itl.   XIX,.  16,  csl  ,  ti  xaiiJv  ^otvjoj. 


dictum.   Quod  iiiterpretameiiiuiii  Cypiiaiio  vi- 
pcciiliire;    licel   aliumle   id  satis    cuniinodc 
conlici;itiir. 

XXXVI.  —  Nidla  sint  horis  noclurnis  precuin 
dainiui.  (Jiristiaiios  iiociii  coiivcnliis  lialiiilsse  rc^  sa- 
tis  nota.  Noctn.ntit  coiivocntioiies  appell.it  Terinil.  ;id 
Uxor.  I.  11,  Aiitelucanos  voc;il  Plinins  in  Ep  «rf  Tra- 
jan.  S(.'(l  insuiici  ex  privala  devoiione,  lidelcs  lci  lo 
sc  cripiebani,  el  per  nociem  exswqtbnnt  oraiuin,  iil 
ait  Teriiill.  loco  pnelauilaio ;  sic  in  Apolonet.  :  Ita 
suliiruniur   ui   qui    meminerint  etiain  per  nocteni  ado- 


XXXI.  —  Siiisum  corda.  Nibil  in  cliristiaiia  pie- 
lati:  preciiin  foininlis  antiipiiiis.  Saccrdns  vcrbis 
coiKCinis  pncibat,  plcbs  iiiviccin  ies|iondcliat,  idipie 
siiie  mtiiiiture,  qiiod  Gcntilibiis  solcinne,  quia,  ul  ait 
Tcrl.  Apul.  c.  .'".0,  (/f  prciore  urnbinii,  id  esl,  prcces 


DE    MORTALITATE. 

De  morlnlitate.  —  Sive  Iiie  mortifera.  Teriiilliaii. 
dc  Resiirieciione  canns  cap.  li  ,  dcliiiiie  (jxplicat. 
Aliud,  inipiit,  morlale  el  alind  mortaliliis:  alitid  enim 
quud  puliiiir,  atittd  qitod  pati  ef/ici! .  hevera  niorbiis  isic 
epidciiiiciis  tain  vana  etcrralica  lnbiiil  syiii|iloiii;ita, 
ut  ad  pestis  proprie  dictic  lyiuini  niinime  respoinle- 
rel.  (  orporis  vires  sulnlus  iii  fluxum  venter  eviscerabat. 
In  fauciuin  viilneru  concepius  medUilu»  ignis  exws- 
tuabal  Assidito  vomitu  intesliiia  quaiiebantur ,  ociiti  vi 
sangiiinis  iniirdescebant,  quorumdiim  pedes  vel  alitjinx 
meiiibrorum  parles  coniiigio  iiiorbidie  pulredinis  ttnipu- 
tubantur,  debiiitiibanlur  iticessus,  obslruebalur  aiiditus, 
cmcatiis  fuit  nspccius.  Telcrrinia  b;iec  lucs  iii  Arabia 
piinuiiii  ii;ii;i,  dciiidc  iii  .Ejypiuni  devecia,  poslujo- 


OXOMKNSIS  EOrriOMS 


B 


lli7 

cliiiii  iii  Africam  pMCcssii,  et  cxiii  lo  pnr  ociiclMi-  A 
lales  Uomani  impeiii  pnrles  >;inssali;aiir;  fnitire 
Allieiiieiisis  illiiis,  (piaiii  ilcscrihit  riiiicvilides  :eiiiii!o , 
iliiiere  coiisiielo  el  via  cpiasi  piieluVla  :  ail  eiiiiii 
1'liiiiiis  I.  VII,  c.  50:  Observdiiim  a  meridinnis  pnrlibiis, 
ud  occnsmn  sotii  pfstilentiam  semper  ire.  Iiiiperaii- 
liliiis  Oallo  cl  Voliisiaiio  hdC  iiialuni  coiiligil,  les- 
libiis  Kiisel).  in  Cliroii.  Oros.  I.  vii,  clZonar.  .^niial. 
I.  II.  1'orro  pacis  ieiii|iore  lioc  evenisse  clocei  Eiiscl). 
1.  vii  c.  ii,  Ci  lilieris  Dioiiys.  Alex.  :  Tii  xp'"'" 
rtd.\u  ivTitjfpkj^irifXk-i  li^yyi),  ^v  ^ov2tc  ^i;tAiv  zZotA'.  /S/sx- 
^vti.riii  2e  »7Uwv  re  xoti  ctyrwv  tjjjovtwv  xv3t-rv5r,e.  £:ttxa- 
liiTAVp-*  ^  tlinosc/.VTn.  Qiiibiis  priusiriiclis,  libnini  biinc 
anii"  152  coiiscriptiiiii,  iilque  ante  i'cili!iti:^'rat:iiii  per- 
seciilioiiciii ,  aclsiipiil^iiite  iraciaius  toiius  lenurc, 
proiiiiiiciaiiius.  Scripti  liujiis  iiieiniiiit  Piuitiiis,  c|ui 
el  pgrcglain  a  Cypriano  pcsie  Liborantibiis  ei  cxiiide 
inoriiiis  navaiaiii  operain  pliiribus  evsec|iruur.  Aii- 
guslinns  lib  de  Pra^deslin.  Sanci.  ait ,  Cypriani  li- 
brnin  de  ilortalilate.  miillis  iic  pene  omiiibiis  qui  eccle- 
siasticas  lilleras  amanl,  laudabititer  notum.  Cilat  eliain 
Ep.  107  tid  yittil.,  iiec  non  I.  ii  adii.  Jn/i«ii  ,  cont.  2 
Epist.  1'elatj  l.  IV,  c.  8.  Puriter  laudai  Euscb.  aiit 
sallein   llierou.  m  Cliron. 

IV.  —  Cogcris  maletlirere.  Cliristo  scil.  lla  Pauliis 
perscculioiicni  aiispicalialur,  cpieiiiailinoiluin  de  sc 
ipsD  Taictur  Act.  \\\i,  II,  ct  ita  dcinceps  Etliiiici 
pra-sides  illain  proinovebaiit.  Sic  Eu.^eb.  I.  iv  llisc, 
£a/.,  c.  !.'>,  de  niarlyrio  Polycarpi  vciba  lacieiis, 
Procoiisulem  describil  dicentein  :  AotSofuiaov  tJv  X^t- 
•rov,  cui  SS  Miiriyr  reposnit  :  O/So/ovTa  nai  if  'ir-n 

SovXruu  ctuT^i.  xoci  ouOev  /j.£  r,5litfas'  x«tt  iffu^  cxjvAfjia.t  JiXotv 

fTJfJit^fftAt  T''-J  ^iLaU.ia.    UOU   T?V  ff-£0»<tVT*   fjt£  ', 

Cumpelleris  jurare.  Pcr  ge.iiiiin  Ca,'saris,  aut  for- 
luiiain  cjiis.  Sic  Pioconsul  aptid  Euseb.  I.  iv,  c  15, 
loco  pr;vlaudato,  Polycarpo  iiijjerit  Sjwiov  tyv  K*i- 
fapQ^  Tvyn'^,  cui  ille  respiindit,  ^sra  'xup'^'f,atui  'Xpi- 
»T(»vo;  tt>i.  Proinde  Tcriiillianus  in  Apol.  c.  32,  di- 
cil  CVirislicinos  jurare,  sicut  non  per  ijenios  Casarum, 
ita  per  satulein  £on(m(lioc  est  Deuni)  qua:  est  au- 
gustior  omnibus  (leniis.  Intcriin  tainen  ii  ni  esl  dis- 
siiniiliiiiluin  verba  ha:c,  ad  inalediceiiiiani,  ct  ju- 
randi  iisnni  in  c<iiiiiiiiini    viia,  recte  posse   rclcrri. 

Swcutum  auleni  gnudebil.  Koj/tov  sive  niundui» 
intelligii,  ct  ila  passiin  vocein  illain  vcrlit  auctor 
noslcr. 

VIU.  —  Morbi  isiiiis  vnletudo.  Nimirum  mala  v.t- 
letudo;  uiido  langiiidi  ct  iiilirini  dicunlur  valeliidi- 
narii.  Cio.  Olfic  l.ii,ail:  /Escntapias  potest  prtvscriberc 
per  somnum  curalionem  vatetudinis. 

Corrupiivum  isiiid.  Sic  Tcri.  de  Resurrec.  cariiis, 
c.  41,  ct  alibi  passini  legii. 

Xubita  serena  suspendunl.  Tert.  iii  .4po/.  c.  40: 
Cum  ab  iinbribus  mstiva  liiberna  suspemlunt ,  el  annus 
in  cura  est. 

^avem  scoputosa  siixa  constrinyunl.  Sic  Tcrt.  adv. 
ilnrc.  lib.  II,  c.  10:  Ferramenta  Medici  accnse^,quod 
secenl,  et  inurant,  et   anipulenl,  et   constriclcnl 


1128 
qii.e  dicia 


Qnomodo   Deus  mnnet  in  aiternum.  Vid 
lib.  III  (id  Qitirin.  c.  II. 

aiiindus  ei-ce  niilnl  et  Inbiinr.  Vix  alia  de  causa  gra- 
viiireiii  iiividiam  >ilii  coiinabanl  Clirisliani,  qiiain 
c|iind  inale  oiiiinarcnliir  de  rcbiis  liiiiiiaiiis.  Nx  qni- 
clciii  teiiiere  iii  liaiic  sciileiniani  viMicrunl;  si  |iiiilciii 
a)iOSt'ili  i|i>n  inodi  ftnem  rerum  oniniiim  inslnre,  cl 
u'iimos  vcnisse(tii's  |iassini  icsloiitiir;  sed  aildint  in- 
suprtr.  ultimain  a.lveiiisse  lioiuni,  I  Jo.  ii,  18.  In  I.  de 
liesiirrectione  caniis  c.  22 .  ait  Tertiillianus  :  Vo(o 
noslra  suspirnnt  in  sceciiti  liiijus  occasniii,  etc.  Cuiii 
v(!rii  ad  Gcniilesscribii,  iit  ip^os  di'inulccrci.  Apot  c. 
o'i  c  coiitra  ail  ^  l''.sl  el  nlia  mnjor  necessilas  nobis 
oraiidi  pro  I niperatoribns,  elinm  pro  onini  statu  iiiipe- 
rii,  rebiisqiie  liomanis,  inii  vim  niaximnm  universo  orbi 
imminenlem,  ipsainijue  ctausutuin  swciiti  acerbilutes  lior- 
reiidas  comminantem,  Romani  imperii  commcatu  sciimts 
retardiiri. 

Ainpleclainiir  diein ,  qui  assigiiat  sinyutos  dninicilio 
siio.  Moriis  ilics  rccle  diciiiir  pariicii!aris  jiidicii  dics  ; 
qiiemailniodum  iniiiidi  linis,  univcrsalis  pcrliibctur : 
teniuni  autdieiii  aiit  locuiii  pioisus  iguoravii  |>ii  .\u- 
tii|ullas. 

iVo.s  cliarorum  nuinerus  expectat.  QiianK|iiam  coclo 
n'cept:L'aniin:esa'Ciili  biijiis  cnris  iion  vacciii ;  iit  snis 
felicitatem  eamilcni  exopient  el  demum  giatiilciiliir, 
iiibil  esl  qiiod  iinpcdial  :  cliaritas  cnim  nuniqnam  ex- 
ciilit.  Qii.r  posica  scqiiiinliir,  de /Ipo.s/o/ontj»  gloiiosa 
clioro  Prophelarnin  exaltantiuin  nuniero,  et  Slnrtyrum 
inniimerabili  poqulo ,  aiisam  dcdisse  vidciilnr  iis  qnx 
occiirrunt  in  Uymiio  Ainbrosiaiio ,  qni  Te  Dcum  ap- 
pcllalur. 

DE  EXIIORTATIOISE  M.\RT\RII. 


De  Exhortalione  mnrtyrii.  Consiniili  fnriii  i  Tcrliill. 
inscripsil  llbellinn,  de  Kxhortaiione  caslitalis.  K\  (^j- 
priani  scriptls  v:X  a!ii|ii<>t  Incnleniliis  a  Poiitio  lau- 
.,  claluin.  Qiiis,  iiiqnit  ille,  miirlyrcs  lantos  exliortuiione 
^'  divini  sermoiiis  eiigiret '  Qitis  deniqite  lot  confess  res 
froiiliitm  nolalarum  secunda  insnipiione  signatos,  et  nd 
exempluin  martyrii  superstites  reservntos,  incentivo  lu- 
bai  coetestis  animnret?  Hcvera  cpislolaj  ad  cxiinios 
conlessores,  Moyseii  et  Maximum,  nec  iioii  ad  Tliiba- 
ritanos;  ut  et  ali:e  iinniiiilla>,  iii  Iioc  (ota!  vcrs:iiiiur, 
nl  ad  niarlyriuiii  accendanl.  Scd  iit  sennone  divino, 
ei  tnbtvcoitestis  incentivo,  cxlioriatio  pera.^.iiiir,  scrip- 
ti  liiijiis  pcculiaris  videtnr  cliaracler  ;  el  qiii  institiito 
Ilbroruin  ail  Qnirinuiii  plaue  respondct.  Po;roIoca 
S.  Scriptiira;  eodeni  modo  ntrobique  liudata,  ain  to- 
rein  cnimlein  aperie  proliteiiiiir.  Qnis  vcm  fuerit  is 
Forlunalus  cui  llbcr  liic  inscriliilur,  iioi  priiiiipluni 
fiierit  diccre.  ciiiii  pliires  ejuHlcni  nomiiiis  iu  Cypi  ia- 
iii  scriplis  occiirrant  :  et  dcmiiin  licn  possii ,  m  ad 
aliiiin  h^ec  pcriincant,  iliversuni  ab  oninibus  aliciihi 
meiiioratis.  Piiiareiii  laiiien  lia'C  episcopiiin  illuin  re- 
spiccre  ad  qiiiMii  Ep.  lvi,  ad  Pdmi?/.  nnni.  liii,  dirlKi- 
liir  :  ci  forte  ipii  iii  Cartlia^iiiieiisi  synoilo,  Fortiina- 


IX   — Sta  in  justitia  et  timore.    Il:cc  noii  occiir- D  tus  a  Tliiiccabori  diciiur.  Dciniini  ex:iraiiini   censco 

orcasionc  persecMtionlssub  Gallo  ci  Voliisiani)  recrii- 
dcscciitls,  de  ipia  vlsis  toe'e'-iiliusadiiioniius  (>ypria- 
niis,  alios  admoiicrc  noii  de^t  lii.  Dcciaiia  clades  iii- 
cxspcct  ita  j;rassaiioiie  o  iv  os  qiniscnie  oppicssit,  iit 
de  lapsi^  rcsiituendi^  unica  inancret  ciiia  ;  quse  vcro 
siib  Valcriaiio  et  Gallieno  succcsscrniit,  f  r.c  niinis 
videiiliir,  pro  inarlyris  noslri  ilil  geiiti.i,  ut  rcincdla 
huc  nsqiic  fncrinl  ililata.  RcliiKpiiliir  ci';>;o  nt  ail  in- 
teiiHcdltiiii  h  e  teinpus,  niiiiiriiiii  ad  anniim  ti.'i2  li- 
helli  isiiiis  iiaialcs  sint  rcfcrciidi.  (Jiuul  c.\  I).  Ilieron. 
Ep.  ad  Panimach.  c.  50,  a  qiiihii.sdani  alfcniir,  nl  sua- 
dcri  possit  D.  Ilihir.  traclalns  hiijiis  fiiissc  auciori  ill, 
siqnidem  llhri  cjus  ad  Fiirliiiiaiiini  li.ih'  liir  inenlio, 
nnlliiis  videlur  moinenli:  siqiiiilcni  si  c|iiis  llilarli 
a'viim  speclei,  noii  admndiiin  opporlnuus  liiiic  tcm- 
poris  siih  iiii{icraiiirihns  Cbrislianis  de  niariyrio  ad- 
versus  genliriuin  ftnorcs  liher.  Porro  Inlirica  proisus 
ex  pci'soii3c  nomiiic  probalio;  insupcr  iicc  Forluiiali 


runt  in  grxcis  exemplaribus,  sed  babet  vulgaliis  iii- 
lerpres. 

X  —  Vutneribiis  quoqiie  el  verinibus.  Sic  infra  in 
lib.  c/e  Palientia,  qiiasi  pbtliiriasi  lahorassct.  I.ociis 
Johi  qiii  rcspiciliii-  cst  c.  vii,  i,  nbi  pulveris  non 
niinus  qiiaiii  veriniiim  inctiiin.  Scd  liu.'c  iiiiniiiic, 
sallcm  ad  viilgi  senleiniain,  niiinuniii  dcscribnnl ; 
in  illoium  eiiiin  scpiilchris  nuiiiquaiii  vcrmes  coin- 
pareiit.  Quod  additiir,  niidus  eliam  ibo  sub  terram , 
inlerpretanicnium   esl  vociiin  lxx    u.izcXtvtefjiitt  Uil. 

Ego  obtiili  meinoriam.  Sic  Apnc.  viii.  3,  dicilur 
Angelus  stelisse  antc  alinre  habens  ihuiibulam  atireiim, 
et  daia  sunt  itti  inctnsa  mitlta  ul  ttnret  dc  oralio- 
nibus  sanctorum,   ctc. 

Ei  iierum.  lxx  legunt  xai  viv.  Legisse  videtur 
.^ostcr,  rxi  rti/iv.  Pro  assislimus  lcgniit  iidem,  ot 
«v».»l^ou»i  rotf  :tptuw/,a.(  -.u/  aytojv. 


( 


1129 


qiii  vilam  filirc  Ililarii  scripsit  lempora  respondent; 
ci  {leniuin  in  pliiriinisexemplaribusHieron.  mss.  non 
Hilarii  nonieii,  sed  Cypriani  reponitur,  Haud  inlerim 
facile  cst  conjicere  qiiid  1'amelio  in  meiilem  veiierit, 
Ht  dicerel  Uemboldum  primum  omnium  iractaium 
hunc  edidisse,  cum  in  Spireiisi  ediiione,  arli  typo- 
graphica;  co.Teva,  el  eliam  iii  veleri  innominata,  quae 
ccric  Remboldum  longe  praecessit,  compareat. 

Mediocritas  nostra  auxilio  divincB  inspirationis  in^ 
slructa.  Quidquid  grati.-e  divina;  praisidio  faciuni ,  id 
inspiralioni  impnlal  auctor  nosler.  Ita  Tertull.  1.  de 
Piilientiac.  1,  ait :  Bonoruni  quorumdani,  siculi  et  ma- 
lorum,  intolerabilis  vwgnitudo  est  :  ut  ad  capienda  et 
prwslanda  ea,  sola  gratia  divince  inspirationis  operelur. 
Scx  millia  annorum  jam  pene  complentur.  Calculum 
vcicrem,  et  suis  lemporihus  in  Africa  receptum  se- 
quiiurauctor  noster;  nimirum  qui  a;ram  christianam 
amio  muiidi  5500  assigiial ;  cui  nnmero  fi  252  aiini 
addiintnr,  coiisurgent  5752,  qiia;  non  longc  abeunt  a 
COOO.  Nolum  vero  est,  in  nunieris  recensendisad  pro- 
.\imos  integros  recurri  soliUim.  Dixerat  D.  Pelrus  II 
Ep.  ni,  8,  Jl/i7/e  annos  apud  Deum  haberi  sicul  dies 
vnus;  et  exinde  a  veteribus  creditum,  llexamero  fi- 
nilo  sahbatum  .'clernum,  el  miindi  finem  succedere. 
rorio  cum  Dominus  proniisissoi,  Mall.  xxiv,22,£/ec- 
iorum  causa  dies  istos  nbbreviandos  fore,  non  temcre 
omnium  fere  aiiimis  insederai  opinio  Consummaiio- 
nem  mundi,  et  Anlichrisli  tcmpns  infestum  instare.  Vid. 
qiia;  liac  de  re  dicia  iii  I.  de  .Morlal. 

Insidias  dcjiciendi.  Colluclatio  nostra,  inquil  Apo- 
siolus,  Eph.  VI,  12  ,  non  est  adversus  carnem  el  san- 
guinem,  sed  advcrsus  principes  et  potestates,  etc. 

1'roposiiis  titulis,  Ilia  eigo  exeinplaria  ad  mentem 
auctiiris  maxinie  vidcnturacccdere,qiia!iitulos  hosce, 
simul  semelque  in  libri  priiicipio  exhihent. 

Lanam  el  purpuram.  In  ohlalionibns  quse  in  laher- 
naculi  usum  admiltebaniur  Exod.  xxv,  erant  l/;/a- 
cinlhus,  purpura,  coccinum,  cum  bijsso  :  Scd  in  Ec- 
clesi;c  christiana!  ornalum,  suf(iciunt  innocenlix  et 
niartyrii  colores, 

Doniino  permitiente  primum  Baptisma  credentibus  de- 
dimus.  Bapiisma  olim,  non  nisi  ex  mandalo  episcopi 
cdebratum  :  i,m  5|6v  bri  y.apn  tou  iai«6;tou  oGts  /?Krr- 
Tijsiv,  011«  i-/ir^'i'  iroistv,  clc.,  inquil  Ignatius,  Ep.  ad 
Sniyrn.  Unde  in  Ecclesia  soliim  qiia  ipse  sedebat, 
crai  baplislerium.  Marlyrium,  Baplismi  nomen,  ex 
Domini  vcrbis  accepii,  Mail.  xx,  22. 

Angeli  bapiizanl.  Qu\  susceptorum  miincre  fungnii- 
lur  ;  el  martyrum  animas  sangninis  lavacro  exemplas 
in  ecclum  porlanl;  vid.  Luc.  xvi,  22. 

Fidei  nostrai  incremenla  consiimmat.  De  hac  ts)siw- 
cu  vid.  Luc.  xiii,  52,  el  Heb.  ii,  10. 

Sinms  el  amici.  Martyres  perfecti  sunt  in  dileciione 
I  Jo.  IV,  18.  L'nde  Teriulliamis  in  illiim  Joannis  lo- 
cum,  Scorpi.ic.  c.  12,  ait :  Pcrfccta  dileclio  foras  ab- 
jic.it  tiniorem,  quoniam  timor  pcenain  habet,  el  qui  ti- 
niet  non  csl  perfectus  in  dileclione.  Quein  timorem  in- 
lelligi  prwstat  nisi  negationis  auclorem?  quam  dileclio- 
nem  perfectam  affirmat,  nisi  fugatricem  limoris,  ct  ani- 
malricem  confessionis  ?  Qun  poena  limorem  punial,  (non 
quam  pmnam  ut  habetiir  in  impressis),  nisi  qunm  ne- 
gator  relalurus  esl,  cwn  corpore  et  anima  occidendus 
in  gehennam?  lliiic  marlyres  amieili:ie  jure,  Domini 
laleri  |)crpeluo  assisluni ;  el  sequuntur  Agnum  quo- 
cumque  ieiit,  Apoc.  xiv,  L 

Perdant  qiiod  evaserint.  Profeclus ,  quos  fccerunt, 
amillant.  Tcriul.  de  Anim.  ait  illam  varie  per  acci- 
deniia  evadere  :  lioc  est ,  promoveri  :  el  de  Patieut. 

hoc  est  procedere  :  et 


SELECT.C  IN  CYPRIANUM  NOTiE. 
A 


1150 


hominem  evadere  ad  salutem 

eodem  fcre  sensu  pnssim,  similiter  Virgirnis  :  Evado 
nd  summi  fasligia  culiiiinis.  Aul  forle  vox  adhibetur, 
in  nolalioiie  qua  signilical,  esse,  aut  fieri,  aut  sensus 
sit.  Qiii  ad  sxculum  redeunt  postciuam  Cbristiani 
cvasere ;  Cbristianismo  excidunt. 

IN  LIBUUM  DE  EXHORTATIONE  MARTYUII. 

ji»  (juos  colit.  In  Grseco  babelur,  twv  taeMiiir», 
S.  Cyprian.  IV. 


avTsD.  Eadem.  voce  utilur  D.  Paulus,  Act.  xvii,  23,  el 
II  Tlies.  II,  i.  '1 

Tibi  idolum.  Sic  LXX  siSwlov ,  non  yi.uvTln  reddit ; 
nec  enim  refert  an  arte  siatuaria  an  pictoriafiat  quod 
coliiur. 

El  omnia  qum  in  eis  sunt.  In  Grffco  Iiahetur,  x«< 
T/i>d:c  uoiTuv;  quam  leclionem  Codicis  m.ss.  agno- 

SCUIIt. 

Bogat  nec  impelral.  Yid.  qux  dictainlib.deLapsis, 
p.  93. 

In  lempore  quo  invocabunl  me,  in  tempore  afHictio- 
nis  si«B.  11*0  omiiia  redundanl;  et  videnttir  loco 
alieno  apposita. 

Quod  s!  roguverit.  Loens  hic  non  integer  describi- 
lur,  et  plurima  subinde  omitlunlur. 

JEqualis  animcB  tum.   6  iic;  t^  iJKjy^fi  aou.   Hinc  pe-  • 
tenda  explicatio  loci  D.  Pauli,  Phil.  ii,  20.  oiSiva  i'j;w 

Propter  eum  qui  dilexii.  Exemplarihus  isiis  accedit 
jj  Nosier  qna;  legunt,  5ii  t^v  avaavioavTK. 

Fidite,  el  slale,  el  cernile.  LXX  legunt  Oapaihe, 
sT^iTs  xcti  ifxr;,  scd  prior  vox  in  lexlu  sacro  non 
comparel. 

In  renovatione  spiritus.  Inlellexisse  videlur  auctor 
nosler  Spiritum  sanclum,  sed  exemplaria  GroDca  ha- 

benl,  non  :rv£UMaToc  aylou  SCd  voOf  u^wv. 

Qui  /iguiam  porlnbat  diaboii.  Sic  I.  ii  ad  Quir. 
c.  16:  Amalech  superatus  esl  a  Jesu,  id  est  diabolusa 
Chrislo  viclus  est. 

Nec  excidaiis.  Quamquam  in  tcxtu  Graeco  nulla  ve- 
siigia  liujiis  lectionis  compareant ,  tanien  simililer 
legit  auclor  nosler  Epislola  ad   Thibariiunos;  quasi 

legisset  ;i.Y,-:t  i/.TiiariTe. 

Quotiescuinque  communicatis.  Mss.  codices  non 
pauci  simililer  legunt  xoivwvoOvtsc,  cl  slaiiin  zi,;  oofijf 

TiJc  Suva^sojc. 

Domini  nomen.  Non  wvcOjua,  sed  S;o//a  legisse  videlur 
noster,  el  pro  yf/.Sit,  fina.;. 

Copulaii  sunt  pedes.  LXX  AOtoI  o-uve«oStV5>;»«v. 

'-'        Vnam    pelii.    LXX    /xtxv     i5T/;j<if//;v.     scil.     «i'Ty,iriv. 

Vid.  III  Reg.  n,  20. 

Non  coinbureris.  Iii  hac  lectione  mss.  codices  con- 
scntiunt ,  et  lxx  inlerprelum  versio  iilam  exigit,  ikv 

oiiXdvic  5t«  TTU^ij  ,  cu  fir  zfltTJt/,au0'^c ,  fXi^  cu  x:tTaxauo£t 

ai.  Porro  HehrKa  verilas  etiam  deposcil.  IDD  "|Sn  '7 
-p.  I^an  k"?  TiTh}  TOn  nS  WN  :  perperam  ergo  in  Im- 
pressis  isla  liuc  usque  oinillehanlnr. 

Prcemeditari  excusare.  In  texlo  grxco  est  a^olsj-,;- 
fi^v*(.  et  quidem  omnis  apologia  est  qua;dam  cxcusa- 
tio.  Vulgat.  habet  quid  respondeaiis. 

Mogilalum.  Ila  scripsisse  Cypriannm  niinime  est 
diibitandnm.  Nani  iit  lot  exemplaria  in  voce  imisitala 
infercienda  conspirareni  nulla  idonea  raiio  rcddi  pii- 
tesi;  sed  qiiare  lihrnrii  id  nuperi  mnlaveiinl,  caiisa 
subest  salis  manifesia  ,  qua>  ctiam  passim  obiiiinii ; 
ul  ad  viilgalam  edilionem  omnia  melius  responde- 
rent.  Revera  graica  exemplaria  SuTzojpcv  liabont :  sed 
D  Aquila.Symmacbus  et  Tbeodoiio  ut  ij.y/t.Xiia  consen- 
tiunt ;  qua!  vox  Marc.  7,  32,  adbibclur. 

Tanium  accipiat  de  Dci  ope.  Vid.  I.  vii  ad  Quirin. 
cap.  ^2. 

Si  de  mundo  essetis.  Cum  eadem  voce  uiatiir  D, 
Joan.,  capite  xv  ei  xvi,  iion  promptuni  cst  dicere, 
quare  varie  reddidcrit  auctor  noslcr;  sed  libri  omiies 
in  lectione  consentiiint,  Viilgati  interprclis  lcciionc 
insiipcr  habita  :  cui  librarii  soleiit  omiiia  passiin  ac- 
commodare. 

David  misericordem,  Locum  Iiimc  tractat  Tcrlull. 
in  Scorpiac,  c.  8.  David  exngilatur,  llelias  fugatur, 
llieremias  lapidatur,  Esaias  secatur,  Zachurias  iiiter  ul- 
lare  et  mdem  irucidalur,  ctc. 

Seplem  dies  aniiorum  seplem  millia.  Duialionis 
niuiidi  nimiruin,  Alibi  sex  dierum,  sive  sex  mille 
annorum  spaiio  mundi  xvuni  auclor  nostcr  conelu- 
dil ;  ncc  necesse  csl  ut  in  Papia;  caslra  hic  iransiisso 

30 


J131 


OXONIENSIS  ED1TI0N1S 


H3-2 


videatnr;  sunt  cniiti  qui  ipsum  judicii  diem  millc  an-  A 
noniin  inoram  lial)itnrum  slatuuni. 

Ad  seplem  ecclesias  xcribi!.  Niinirum  ad  Romanos, 
Corinlliios,  Gnlaias,  Eplicsios,  Pliilippcnses  Colos- 
scnscs,  cl  Tliessalonicenscs.  Si  requiraiur  qiio  in 
loco  Pauins,  tmjus  lcgilimi  numeri  el  certi  memiiierit, 
forle  dicenduin,  lioc  ab  co  prxstitum,  Heb.  .\i,  50. 

Viia  sitper  pelram.  Priuuis  (pii  leclioncm  hanc 
mutavit  ct  Pefrum  reposuit  eral  Mauuiius.  Vid.  quas 
dicla  ad  lib.  dc  Unitate  Ecclesise,  p.  70.  Porro  note- 
lur  sentenliam  nostram  dc  assumentis  lcxtui  Cy- 
priani  illicadditis  a  viro  consullissiino  Latino  Lalinio, 
in  cjus  bibliotheca  sacra  et  prolana  an.  1677  , 
Rom;c  edita,  p.  178  et  179,  cgregie  confirinari.  Di- 
sertissimis  verbis  ait  Dominus,  eVi  T«uri)  tJ)  tiIt/sx 

oix900/XX3U. 

Nec  vacal.  Mysterio  scil.  sive,  non  carel :  haud  te- 
mere  aut  frusira  diciiur. 

Ab  eo  susciianttos.  Iii  impressis  additum,   iii  vitam 
aternain.  Sed  contra  excmplai  ium  iriss.  el  Graeci  lex-  p 
lus  fidem. 

Nec  fratrum  precem  profuturam.  Perslringii  marty- 
res  qui  veniain  quibuslibet  facere  se  possc  pulabant. 
Teriullian.  de  Pudic.  libro  satis  malo  non  inale  ait  : 
Sufficiat  martijri  propria  delicta  pitrgasse.  Ingruti  vel 
superbi  esl  iii  alios  quoque  spargcrc  quod  pro  magno 
fuerit  consecutus.  Quis  alienam  mortcm  sua  sohit,  uisi 
solus  Dei  Filius  ?  Nam  et  in  ipsa  passione  liberavit  la- 
tronem.  Ad  lioc  enim  venerat,  ut  ipse  u  delicto  purus,  el 
omnia  sanctus  pro  peccatoribus  obiret.  Proinde  qui 
illum  (emularis,  si  niliit  ipse  deliquisti,  plane  patere 
pro  me  :  si  vero  peccator  es,  quomoilo  oleuin  facula; 
tua;  sufficere  tibi  et  milii  poterit .' 

Acne  quis  vel  libelli.  Ila;c  prorsus  confirmant  sen- 
lcntiam  nostrara  de  libellaticis,  de  qua  videatur  lib. 
dc  Lapsis. 

Ilolocausta  hostiai.  Vid.  quae  dicla  lib.  iii  ad  Quir. 
c.  13,  LXX  lcgeruni  oioAi.fnia.iJiu  Ouai»;,  el  forle  ve- 
rissiina  lcciio  fuerit  Holocaustum  hostiw. 

Portantes  gremia  sua.  Vid.  quai  dicta  I.  iii  ad  Quir.,  C 
cap.  16. 

Ctauduntur  in  persecutionibus  terrce.  Proscripiis 
nimirum,  ct  deportatis.  Quod  in  ediiionibus  priori- 
hus  lectum,  ctauduntur  oculi  in  persecutionibus  terra;, 
cx  librarioruin  infclicissima  criiica  natum;  qui  meii- 
dam  cum  iion  iiivcniuiit  corrigendo  faciunl.  Iiifra 
lcgeruiit,  claudi  in  momento  oculos  quibus  Iwmincs 
videbaniur  et  mundus,  et  nihil  prajlcr  oculos  claudi 
putabant. 

Sine  damno  temporit.  Per  oinnia  confessores  mar- 
lyribus  lequantur,  si  a  judicii  mora  quic  Baplisini 
sanguinis  singularis  prairogaliva  habcbatur,  pariler 
sint  cxcmpti.Tcrtiill.,  dc/lniHia.  dixit:  ilodicadeticta 
vwra  resurrectionis  expendi  :  ralus  hac  poena  dainni, 
in  illa  aniniadvcrli.  Scquiorum  lemporum  doctores^ 
poDnaiii  scnsus,  ct  purgatorios  ignes  addiderc.  Imo 
Origenes  geheniia;  igiies  piirgalorios  statucbat.  Qua; 
cx  Epistola  ad  Antonianum  a  quibiisdam  in  hac 
causa  ancruutur,  ad  lapsoruin  ccnsiiras  hic  in  D 
Ecclcsia  oniniuu  peniiient;  nec  cuni  poenis  qua;  vila 
funcios  exerccni,(|uid<|uain  liabeni  coinniniie. 

Conscienlia  coronatur.  Per  conscientiam  inlelligil , 
Virtittem  nd  prwtium  promptam,  et  fidem  quw  erat  ad 
martyrium  prwparata. 

IN  AD  DEMETRIANUM. 

Ad  Demetrianum.  Hunc  Afric;c  proconsuleni  fuisse 
uiiooredicunt  Uarouius,  Pamelius,  Loiulierlus,  alii- 
que  qui  dc  Cypiiaiii  rebus  scripseiunl.  Sed  parnm 
ycrisiniile  cst  siiiiiuium  niagistraiiini.  dcpositis  fasci- 
hiisctimperii  insignibus,ad  epis(>opi  chrisiiaiii  do- 
nium,  idqiie  nnri  seincl  actlsape  veiiturmn.  Ncc  iiiaRis 
ad  proconsuleni  faciuiii:,,;  cwleros  concitarct,  a  odia 
suis  maledicis  rocibus  scminando ,  comiles  sibi  pturcs 
radicisatqueoriyinis  suw  putlulatione  fecerit.  Aliloriras- 
ccbantur ,  ct  niagis  decreloriis  armis  pugnaljaiil  pro- 
vinciarum  pra:sides.  Porro  a  Cypriani  moribus  longc 


vidctur  abcssc ,  ul  principem  viruni  vcrbis  paruin 
hoiioiificis  cxciperet ;  ut  oblalrantem  eum,  et  ore  su- 
crileqo  ct  veibis  impiis  obstrepentem  ,  conlemnere  se 
prdliterctur ;  et  indocilem,  impiiim  ,  furentem,  cweum, 
surdum  et  brutuin  coinpeJlaret.  Oninino  igitur  diccn- 
duin  cst  Demclrianuin  judicem  saltem  fuisse  in  civl- 
tate  C.irtliagiiiciisi  ;  ant  aliqiiciii  c  consiliariis  qui 
pr.xsidi  solebani  iu  judiciis  assislere  ,  de  quibus  vid. 
Act.  XXV,  12.  Et  viriiin  isliiis  modi  ,  Cypriauo  ob 
cominunia  oliin  studia  familiaritcr  iiotum ,  veterem 
sodalcin  aliiiuando  inviscre  voluisse ,  vcro  non  est 
alisiniile.  Certc  Ponlius  iion  alio  illuin  liiulo  ornat  , 
,(|uam  geniilis  btaspliemi.  Et  Lactantius  sine  aliqua 
hoiioris  pricfalione,  hominem  verilatis  ignarum  ap- 
pellat.  Nec  rcfert  quod  Demeirianus  dicitur  Cei  c/iaros 
domo  privare ,  patrimonio  spotiare  ,  catenis  premere , 
carcere  inctudere ,  bestiis  ,  gtadio  et  ignibus  punire. 
Uxc  eiiim  inferioris  subsellii  perseciilori  satis  qua- 
drant,  ct  de  Saulo,  Act.  viii ,  ei  ix  ,  qui  certc  iion  erat 
provincioe  pra'ses,  referuntur.  Lucm  illam  de  qua 
supra  in  lib.  dc  Mortalitate  acium;  ct  famcin  quai 
pesli  supervenire  solct  ,  apologia;  Iiiiic  occasionem 
dedisse  ,  salis  aperte  profitetur  aiictor  noslcr.  Et 
qiiaiidoquidcm  faines  cessanii  agricultura;;  lioc  esl 
pesti  adullx  ct  diutina;  ,  siicccdere  dignoscitur  ;  li- 
hrum  bunc  non  aiite  secunduin  a  morbi  initiis  annum, 
hocest  2.^5  scriptiini  fuisse  censemiis. 

Nam  cum  ad  me  sxpe.  Lactantius  Inst.  I.  v,  c.  i, 
(  cui  succeniuriaior  accedit  D.  Ilieron.  Ep.  ad  Mag.) 
dicil,  Cypriaiwin  in  eaoratione  qum  Demetrianum,sicut 
ipse  ait ,  obtairantem  alqiie  obslrefenlem  veritaii  redar- 
guere  conaiur  ,  eu  materia  non  usum  esse  ut  debuit , 
non  enim  Scriptiirw  testimoniis  quain  itle  utique  vanam , 
fictam  ,  commenlitiamque  putabat ,  sed  argumenlis  el 
ratione  fueral  refeltendus.  Nam  cum  ageret  contraho- 
mineiii  veritatis  ignurum  ,  dilatis  pautisper  divinis  lec- 
tionibus  ,  formare  liunc  a  principio  lainquam  rudein 
debuil ,  eique  paulatim  lucis  priiicipia  monstrare  ,  ne 
tolo  luinine  objecto  caligarei.  IIdbc  vero  criminalio  et 
calumnia  prorsus  evancsccl  ,  qiiain  priinum  consti- 
terit  non  cuin  homine  ita  rudi  et  veritatis  ignaro  rem 
fuisse  gesiain ;  sed  illo  qui  swpe  ad  Cyprianum  venisset, 
et  de  fidei  capilibiis  acriler  subinde  disccptasset.  Porro 
observandum  ,  loca  S.  Scriptura;  qua;  a  S.  Cypriano 
in  toto  hoc  scripto  afferiintur ,  ex  prophetiis  fere  esso 
dcsuinpta ;  iicc  ad  redarguenduni  infidelem  ,  ulla  me- 
lliodus  accoinmodatior.  Uude  D.  August.,  orat.  de 
quinque  Hwres.,  postquam  attulisset  S.  Scripturx  Ve- 
terisTestanicnti  suffragia,  ait :  Ilic  esto  ei  tu  Pagane. 
Audi  quid  dical  Propheta ,  non  mihi  ego  quod  volui 
scripsi ,  codex  in  quo  liwc  scripla  legunlur,  in  armario 
Judwi  habelur.  Inimicus  meus  teslis  est  meus  ,  afi  ipso 
quwre:  aperi ,  legeet  crerfe.  Quinimo  arguincntum  hoc 
late  tractai  idein  SS.  Paler ,  canira  Fauslum  Manich. 

I.   XIII. 

Tacere  ullra  iion  oporlel.  Diii  crat  aniequam  crimi- 
nationem  haiic  deposueruiit  cthnici  ;  adeo  ut  ipsi 
D.  Augiisiino  opus  fiicrit,  conscribere  libruin  de  Ci- 
vilate  Dei,  clOrosiohistoriamsiiain,  uleam  diluerent. 

Senuisse  jam  rnundum.  Uiiivcrsi  niacbiiiam  senio 
dilabi,  el  ail  inlcriium  vcrg(;re ;  longe  alia  res  cst  a 
scciili  clausnla  et  iniindi  fine,  quem  dies  jtidicii  sccum 
affert;  ila  ciiim  difforuiiuitinors  naluralisetviolenia. 
Ulraiiique  laineii  ruinam  ,  primi  Christiani  pariter 
exspeciabaiit  et  geiitilibus  minabantur. 

Verna  de  lemperie  sua.  Probata  h;ec  lecfio  ,  et 
plirasi  Terluli.,  consona.  Is,  1.  de  Resur.  carn.,  c.  12, 
ait  Rcvolvunlur  hyemes  et  wstales  ,  verna  et  autumna, 
Edilorcs  imporliina  libcralilate  ,  sata  addiderc. 

Soticiiudinem  cumutani.  Terlull.  in  Apot.  dixit ,  ex 
occasioiic  C(Hisiinili ,  Annum  in  cura  essc. 

Patlidas  herbas  sleritis  gteba  producat.  Sic  Terl.  ad 
Scapiil.  :  Doteamus  necesse  esl ,  qtiodnulla  civilas  im- 
pune  latura  sil  sanguinis  noilri  effusionem  ,  sicul  et  sub 
Uilarione  prwside  ,  cum  de  areis  sepultitrarum  iios' 
Irarum  acclamassent.  Arew  non  sint  :  arem  ipsorum 
non  fuermi :  messes  enim  suas  non  egerunt. 


i\Zo 


SELECT^  IN  CYPRIANUM  NOT^. 


1134 


Qui  perspkims  el  nudiis.  Jiidiccm  pariier  effcmi- 
iiiiUim,  ot  imiltiliis  iion  veslitum,  scd  peHucenlem, 
Jnveiialis  exagital  Sat.  2. 

Horrea  cludnntur  in  terris.  Hiijus  maleficii  reiis 
Prov.  XI,  26,  dicilur  -\2  ^JIQ  au-itym  nhov.  Elegantcr 
rem  describit  Nazianzenus ;  ut  sit  za.rirrf4j.,Ma7iU£crOxt 
T?,5  ivSsfaj,  x«!  ysoipyeh  t«c  o-u//s!o/3«c.  Dardaiiariorum 
nomen,  licet  infanie  et  Iegil)iis  coercitnm,  tainen  qiii 
in  provinciis  polestale  pnccraiii,  exinde  conipendia 
sibi    facere  mininie   erubesechaiit. 

Aiiocenle.  lii  banc  inentem  plura  diciintur  in  lib. 
ad  Donaium.  Nec  iiovum  est  tit  auctores,  illis  qua; 
prius  scripseraiit ,  subiiide  tainquamsuis  uiantur. 

Timenl  conscii.  Accusare  scil.  el  deferre. 

Crocodili  et  Cynocepluili.  Terlullianiis  in  Apol,  c.  6, 
ail  haec  jEgyptiorum  portenta,  Pisonciii  e(  (i«6i»iM»i 


A  gust.  Iiunc  locum  soepius  laiidat,  dicitque  duasPela- 
gianorum  falsitales  liic  redargiii,  unam  qua  dicuut 
niltil  viliorum  ex  Adam  trnliere  genus  liumanum,  quod 
sit  siinandum  curandumque  per  Clirislum  :  alteram  quct 
dictint,nuttum  post  Buplisinum  sanclos  liabere  peccatum, 
Coiii.  2  Epist.  Pelag.  ad  Boiiif.  I.  iv,  c.  8. 

Non  ulique  illa  delicta  quai  fueranl  anle  conlracta. 
Observaiida  vcnit  sumina  scriptoriiin  vcterum  solli- 
citudo,  iie  quid  ab  ipsis  dicluiii  elevet  ceriissimain 
fidem,  quod  peccala  omiiia  aiiteact;e  viia;  Bapiisini 
lavacro  purgaiiiur;  qua  spe  et  exspeciatione,  quot- 
quot  clirisiian»  fidei  noiniiia  dedere,  iiiipriinis  ad 
Bapiismuni  allecti  videnlur. 

Jugis  operatio.  Hac  voce  passini  designat  auctor 
omneillud,  quo  apud  nosbonorum  operiim  notatioiie 


porro   eversis  eitam  arts 


Coss.   Capitolio  proliibuisse 

eormn  abdicasse  :  postea  vero  illis  in  integruiii  resli- 

tutis  ,  summam  tnajeslatem  coUatam. 

Torqiieri  enimdebui  si  negarem.   Hoc  argnnientnm  jj 
late  tractat  Terlull.,  in  Apot.  c.  2,  et  1.  lad  Naliones, 
c.  2.  Nec  non  Miiiut.  Felix  in  Octavio  qui  dicit  per- 
versam  quwstionem  exerceri  ,  noti  qu(e  verutn  erueret , 
sed  quce  mendacium  cogeret. 

Iluinis  regtim.  Decinrum  iiimirum  ;  qnonim  cladem 
in  principio  libri  de  Lapsis  ,  iillioiii  divina;  iinputat 
auctor  nosler.  Ues  ista  singiilari  libello  Lactanlii 
argiimentuin  fecit.  Quam  eiiani  iractat  Orosius  Hisl. 
1.  VII,  c.  31. 

Valettidine  mussitamus.  Tanlum  abest  nt  blasphe- 
mias  voces  proferamus,  immo  ut  cuin  fremilu  niurrau- 
remus  ;  quod  ne  vel  levitcr  inussiiemns. 

A  pabulo  oves.   LXX.   i^iXmov  «w3  /Spiiiswt  irpoe4T«. 

Sed  Hebrse.'B  vcrilati  magis  lesponderel  altera  leciio, 

quse  babet  ;  Deficieitt  a  stabulo  oves.  Nam  nbiDQ  "ItJ 

JNX  sic  oplime  redditur.  LXX  legisse  videntur  «KD. 
Pro  arcendis  liostibus,  et  iinbribus  impetrandis.  Re- 
spicit  ineiiiorabile  Cbristianoruin  inilitniii  facinussub 
Aurelio  imp.  de  quo  Justinus  Martyr.  el  Tertull.  in  q 
Apologet. 

ISe  teiigeritis.  Legunt  fjtr)  lyyhnr:.  Cyprianus  vi- 
detur  legisse  i«*9^).iiTS.  • 

Oculorum  crudelium  brevis  [ruclus.  Evanida  illa  et 
saiva  iheairoriim  gaiidia  qua;  persecutorum  pasce- 
bant  oculos,luent  iniseri  in  gelienn;i!  ilamniis  ailer- 


num  cruciandi ;  el  a  panperibus  in  sinum  Abrahse 
receptis  e  longe  speciaiidi. 

Ad  immortalitatem  sub  ipsa  morle  iransitur.  Haec 
omiiia  ad  Ethnicum  dicuiitur  ,  et  nondum  per  Baplis- 
mum  renaium.  Christianis  improbis  ,  et  sero  resipis- 
ceiitibus .  non  tam  facilis  polest  promitli  venia. 

IN  LIBRUM  DE  OPEKE  ET  ELEEMOSYNIS. 

De  Opere  et  Eleemosynts.  Nulla  magis  re  emicuit 
prima:va  pictas,  quam  illa  cffiisa  largiiione  qua  pau- 
perum  neccssiiaiibus  succurrcbatiir.  Nec  iii  ofiiciis  D 
ullis  plebi  Christiaiia;  coininendandis  niagis  desudavit 
aut  Apostoloruni,  aiit  SS.  Palruin  diligciiiia.El  qiiidem 
qiiU!  de  hac  materia  in  libcllo  isto  egregie  suiit  con- 
gesla,  iioii  siiie  niimiiie  aIi(|uo  vidcnlur  scri|ita,  ut 
paratiores  essenl  fratrum  Ciirih;iginensium  meiiles 
ad  opem  fereiidain  laboranlibus  Nuinidis  qui  a  bar- 
baris  hac  tempcslatc  crant  capli ;  cujiis  rei  menlio 
occurrit  Ep.  02,  ad  Painelii  niimerns  CO.  Libclliim 
hunc  aiite  iilam  cladem  scripium  fuissc  salis  iiide 
coiificiiur  ,  qiiod  inier  hortamenta,  iiulla  occurrat 
mcniio  causaitam  favorabilis.  Traclaiuin  igiuiripsiim 
an.  25i  assignainiis ,  qiii  pra;ilici;iin  barbaroriiin 
incursionem  videtiir  pra;cessisse.  Libiuni  hunc laudat 
D.  Hieroiiym.  Epist.  ad  Painmacli.  Ncc  non  D.  Au- 
gusl.  coitira  Pelagianos ,  Coni.Juiian.  et  ;ilibi  passiiii. 
Ejusdem  meininissc  vidctur  Pontius  sub  tilulo  libri 
de  itisericordia. 

Adain  portaverat.  Apporlaverat ,  infli.\il.  D.  Au- 


iiilelligitiir  :  unde  sic  in  libri  hiijiis  tilulo  adhibetur, 
nt  idem  sit  cuin  elcemosyiia  :  et  caput  priinuin  icrtii 
libri  ad  Quirin.  inscribiiur,  De  Bono  operis  el  miseri- 
cordiai.  Uhi  vide  qua;  dicia. 

In  tabula  jamloium.  ErTii  uKSfoiu.  Act.  ix,  cocna- 
culo,  in  siiperiore  iiiniiriim  labiilato.  Librarii,  pro 
caplu  suo,  meiisai  maxiine  mcniores,  ta/?ui«m;am, 
reposucrunt.  Mos  lavandi  moriuos  apud  Gentes  ob- 
liiiuit;  unde  Eniiius  dixerat  : 

Tarquinii  corpus  bona  feminalavit  et  unxit. 

Exliibitionem.  Vid-  quae  dicta  1.  iii.  adQuir.,  c.  61. 

Alta  et  profunda.  Papias  ait  :  Altitudo  commutie  est 
nomen  excelso  et  profundo.  Intelliguntur  tenebrae  quaj 
totuin  medlum,  coelum  et  terras  pervaduiit. 

Non  slibio  diaboli.  Pjgmenlum  lioc  in  usu  fuissc 
apud  Jud;ieos,  constal  cx  II  Ileg.  ix,  30.  Jer.  iv,  30, 
Ezech.  xxiu,  40.  Gra;ciwWuijs94X,uov  el  5/i/««Tovpipov 
vocarunt.  Porro  nec  Uomanis  ignoium  In  callible- 
pliaris  muUerumdilatare  oculos,  dicit  Pliniiis  I.  xxxiii, 
c.  C.  Diabolo,  ittlerpolatori  ttalura,  cosineticas  aries 
olim  impuiabai  Terliill.,  lib.  de  Cultu  fem.,  et  alibi. 

Doniinicum  celebrare  te  credis.  Respicere  videlur 
auctor  noster  locum  D.  Pauli  I  Cor.  xvi,  2,  ubi 
jubentur  singuli  fideles  prima  sabbati  sive  quavis 
die  doniinica,  seponere  quod  eis  beneplacuerit.  Et 
inoiein  bac  cx  parte,  Ecclesia;  christianu!  cxplicat 
Jiistiiius  Martyr,  Apol.  ii  :  Trj  toS  lUtou  ).s-/ojnfv»)  -iittlpx 

■rivTW.'  xy.ra.  TioXtv  -7]  «^pou;  //evovtwv  ini  to  aLuzi  ffVJiXzvaii 

yh€Txi.  Cumque  prccum  et  Eucharisii;e  soleinnia 
descripsissei  subjungit,  oi  suTopoSvTsc  Sk  xxi  eovXifxsvn, 

ica.TX  7r/ooettp£ff(v  e/ajToc  T^iv  sauTou,  o  ^i.\i).£TAi  tiiCMat,  nKt 
Ti  <Tu).liyiy.s-/ot  itapK  tw  vpoirTdTi.   urtOTiSeToc;  ,  xai  alric 

cKix'j'jpttopjicttils  Ts  y.xi  xr,pxt;,  clc.  Obscrvaiiduni  venit 
Domiiiici  voce  tri;i  signihcari  apud  veieres.  1°  Diein 
ipsain,  ita  habclur  Apoc.  i,  9,  et  Ignat.  Ep.  ad  Tral- 
lian.  2"  Ecclesiam,.iia  Concil.  Neocaes.,  can.  v,  jiibet 
catecliuinenum  ingredientem  «c  Td  zuptnxov,  iii  loco 
calccliumeiiorum  subsisicre.  Et  Hioron.  in  Clironico 
sic  voce  Dominici  ulitur,  et  in  vernaciilis  noslris 
lingiiis,  Nostraliura  CViurc/j,  et  Geriiianorum  flo/im, 
cx  lioc  foiile  lii|iiido  dcducuiitiir.  3°  Poniliir  pro  niys- 
teriis  loco  et  tempore  pr;cdiciis  celebrari  soliiis ; 
iia  zupiaxJv  T£).£'(v,  est  sacris  chrislianis  operari.  Et 
foriasse  buc  facit,  quod  hic  diciiiir  Dominicum  ce- 
lebrare  te  credis'!  Cerle  adeo  arclus  erat  nexusln- 
ler  Eucliarisli.x  perceplioiiem  ,  et  jus  oblationes 
particip;iiidi ;  ut  p;iri  semper  passu  procederent , 
ct  abstenti  videreiitur,  quibiis  lioc  privilegium 
xoaoi-ila.;  n'.Tk  irpospopa;  ncgaium  :  qua  de  re  videaiur 
Coiicil.  Aiicyr.,  caii.  v,  nec  non  qiiic  dicunlur  in 
Ep.  2.  Iii  liaiic  inenlcm  locutus  videtur  D.  August. 
scrm.  213,  de  Temp. :  Oblaiiottes  quce  in  altariocon- 
secranlur  ojferte ;  erubescere  debet  homo  idoneus  ,  si 
de  alicna  oblaliotie  cominunicut. 

Siibcinericium  patteni.  LXX  habent  iyKpufiivTt  /ntxpaj. 
Hcsyehio  iiiterprcte,    iy/uptVc,   a.pTou  sioo;  i  iv  (totoSw 

^-£voy.?vo5,  TW  fjtr  eivctt  xHSat/o-j. 

Fidelia  farris.  Vas  lictile.  LXX  :  iSfta  rou  kXs 

OUK  t^iXlKi,  Xlti   0  ■Atfpi.xr,;  TOU   i/ottOU. 

V(;)Mse(  j«5(M5.  Lectioiicm  illam  sequilur  auctor 
nosterquai  habet.  «vepwjto;  iMhot  y.).ififii;,  Iukiosi 


Sup'j 


H5S 

cujus  |(]CO;iliacxeiii|ilaria  rcpomiiiti/xs/Jirrsf.alia  i/x»- 
/xvc  QiiM  liic  redumiaiiideoffereiuio  viuiluiii  pio  pec- 
caiis,  iii  grtcis  passiiii  cxeinplaribus  occurnini ;  et 
rcvera ,  Ouiixn  supcraddi  soienl ,  tk  -spi  &,u<cpTi«f 
Vid.Ps.  xxxix,  10.  ,         „  , 

Pneimuin  eniin  bouuni.  Sie  cliam  legit  Vulgatus 
inierpres.Gracca  iialjent ,  ej^x  a/aOov,  uiide  Cs//^«Tmo< 
K/MV..C,  in  quibiis  deposilo  aliquo  pncmio  certatur  : 

nuiet  ipyufira^t;  oppositi  5-Msav^Tatj  Gt  fuilirai,-. 

(»Mai^-  mKHiis.  Impensx  iiuiiierariorum  apud  Ellini- 
cos,  iii  liomiimni  laniena  et  pernicie  versahantiir  ; 
Clirisliaiii  in  iisdem  sublevandis  sumplus  feccriint. 
Spcclacuium  illud  Deo  oiit.  max.  allcruin  diaboio  di- 
giiiim.  Porro  iion  solum  in  largiuonibtis,  sed  miilio 
inagis  iii  perpessioiiibus  ;  speclaculum  Uco,  Angelis, 
ct  iiomiiiibns  facli  suntCliristiani;  rererenle  .\poslolo 
I  r.iir.  IX,  9  :  Muniis  corain  summo  Deo,  videlur  op- 
poni  illis  (|ua;  (iuni,   corum  liomiiiibus. 

Quadriga  vel  Consnlutus.  Majorum  magislratuum 


OXOMENSIS  EDITIO.MS  H36 

A  latein    ponere    dicuntur,  cum    dignilatis  insignia 
cxuenles,  plebeio  liabitu  in  nicdium  procedunl. 

Oculos  paulo  anle  forinnssei.  Ac  si  non  aperuisset 
oculos,  sed  fecissel.  Sic  Noiinusc.  ix,  Joaii.  arWTiirrsio 

TtysOffOjTrsy, 


ly;jiytft^v,  a;jiipi«ov  i^tii't,  a;(apaxTOv  dmltni^v, 
Hv  9'J?t;  o-jx  ifjT.iaat,  V.itoSXt^a^oio  fii  xux^ou, 
OlSaXtov  Uvov  ojiiJta  YtvtSXto^  t*(;^tv  iy.ij\Ti. 

i't  consumnieiur  in  Cliristo.  Respicere  videtur  auc- 
lor  nosier  verba  Servatoris  diceiitis  TtriUimi.  Jo. 
XIX,  50,  qiiasi  non  prophetias,  scd  paiientiam  adiin- 
plevisset. 

Super  quein  Ecclesia.  Similia  lial)entiir  in  Epistnlis 
ad  Florent.  Pupicn.  ad  Jubaian.  ad  Quint.  et  alibi  : 
soietenim  auclor  nosiercum  Scriptiir;e  icstiinoniiiiu 
laudat,  id  scriptovis  ipsius  elogio  illustrare.  In  lib. 
de  Opere  et  Eleem.  D.  Paulum  cilans  ait  :  Aposlolus 
Paulus  Dominicm  inspiralionis  gralia  plenus.  Et  in  hoc 


hoiiores  ct  insignia.  Cuni/es,  imiuit  Fesius,  eiyMi  (;«a- g  ipso   libro,  Beatus  Apostolus  Paulus,  plenus   Spiritu 
drigales.  '  '      '  '  '  "^         '  "' 

Ac  nisi  editio  lionesta  successent.  Sic  lib.  ad  Dona- 
tum,  Stulia  prorsus  et  vanajaclura,  frustranlis  specta- 
culivoluptateid  purare  voluisse,  quod  nec  populus  ac- 
ciperet,  et  perderet  nwgistralus. 

Ambustionein.  Gr:cca  liabcntjto/ajjv  aicovtov.  Nosler, 
consians  in  hac  leclione,  TtO^oonv  legisse  videlur. 

Quid  subAposlolis  feceril  credentium  populus.  Xd  illa 
Iiariier  tempora  provocat  auclor  iioster,  sub  lincin 
lib.  dc  Orat. 

Dies  nos  vcl  redditionis.  TcrluUianiis,  de  Resurrcci. 
carnis,  c.  32,  redliibitionem  poiiit.  Aliera  lectio  (lua) 
redilioiiem  liabet,  Rigaltio  non  displicei  :  ut  reditio 
qiia:  spontanea  videlur  ,  pcrsecutioni  opponatur,  quai 
csl  violenla.  Vel  potius ,  ut  pcr  rcditioneni  intelligatur 
in  Parudisum  udilus  ,  unde  expulsus  peccator  Adamus, 
et  progenies  Adami  infecta  peccato.  Iloc  peccatum  abo- 
lcvit  Christus,  atque  inde  boni  Cliristiani  redeuut  in  pa- 
radisuin,  qiio  Cainus  fratricidio  non  rediit,inquil  Cy- 
prianus,  de  Zeto  el  Livore,  sub  fmem. 


m  LIBRIJM  DE  BOiNO  PATIEiNTI^. 

De  bono  Patientim.  Ipse  Cyprianus  in  celebri  ejus 
cpislola  adJubaiaiium,  litulum  liunc  luetur ;  iibi  ait: 
J>ro(i(<;r  lioc,  ctiam  libetlum  de  Bono  Padeiitiw  quan- 
tum  vatuit  nostru  mediocrilas,  permittente  Domino  el 
inspirante,  conscripsiinus.  Unde  eiiam  facile  discilur 
qiio  teniporft  et  ex  (lua  occasione  eumdem  ediderit 
tractatum.  Nimirum  post  inolain  de  iixrclicorum 
Baptismo  lilcm,  scil.  circa  aiinum  255,  scripsisse 
apparcl;  ut  exacerbalis  liiiic  inde  partiuin  aiiiinis 
remcdiumafrerret:  cui  rei,  qiio  recliiis  consuleieiur, 
per  totum  operis  decnrsum ,  ne  vel  voculam  Uijam 
inlerponil  (quod  singiil  iris  pnidciili;e  qua  in  rebus 
gerciidis  iisus  esi,  indicio  csse  possii),  qu.Te  iiifelicis 
coiilroversia;  iiiemoriain  rclricaroi.  Porro  libelli  iiujiis 
iion  modo  nicminit  Ponlius,  sed  etiam  Ilieron.  adv. 
Lucifer.,  August.  I.  iii.  coHl.Cresc,  c.l.Etiam  1.  vii. 
de  Baptisino,  conlra  Donal.,  c.  34,  nec  non 
Bonif.,  c.  8,  ci  alibi  passini. 

;  llaiic  se  seciari  pliilosoplii  quoque  profitentur.  Ter- 
liilliaiius  pariler  ail,  lib.  de  Palicnlia  :  Pliilosoplii 
quidcin,  qui  alicujus  sapientia:  animalia  deputantiir  , 
lantum  itti  subsignant,  ut  cum  inicr  sc  viiriis  sectarum 
iibidinibus,  el  sententiarum  (emidalionibus  discordent , 
sotius  tumen  palienlio!  iit  commune  memores,  liuic  uni 
ttudiorum  suorum  conimiscrint  pucem  :  in  eiim  conspi- 
rant,  in  cain  foederaniur ,  ittum  affeclatione  virtutis 
vnanimiter  student ,  onmeni  sapieiUite  otlentalionem  de 
pnlienlia  prceferunt. 

Cum  Deo  virtiis  ista  coininunis.  Tcrl.  dc  Patienlia  c. 
5  :  Penes  nos  ratio  el  slruclio ,  salis  uperte  non  ser- 
monibiis  modo  in  pra:cipiendo,  sed  eliam  passionibus  in 
sustincndo,  probant  liis  quibiis  credcre  datum  est,  pa- 
tieiitiiim  Dei  esse  naturam,  effectum  et  prmstantiam  in- 
genila:  cujusdani  proprielatis. 

Jmmoriatilate  inlerim  positu.  Sic  Principes  majcs- 


sancto,  et  vocandis  formandisque  gentibus  missus.  Et 
paulo  post,  Paulus  divini  prxcepli  memor,  ut  et  alibi 
passim. 

Fratrem  parricidam.  Lege  Ponipeia  de  parricidiis 
caveliir,  ul  parricidii  leneatur,  non  solum  qui  pa- 
irem  aut  mairem  inlerfeceril;  sed  qui  fralreni,  soro- 
rem,  palruelem,  eic.  occiderii. 

Initiumsumit  a  lacrymis.  Plinius,  lib.  vii,  in  pro(emio, 
hoc  inullis  exsequiliir  :  Hominein  nudum  ct  in  nuda 
hunio,  natali  die  abjicil  natura,  ad  vagilus  statim  et 
ploriitum,  nutlumque  tot  animalium  ad  lacrymas,  et 
lias  protinus  vitm  principio.  At  hercule  risus  prmcox 
ille  et  celerrimus  ante  quadrugesimum  diem  nulli 
dalur. 

Justiiim  dicala  innocentia.  Baptisnialisnimirum. 

Ncc  post  yestatam  Eucharistiam.  Leciionem  Panic- 
lii  reiinemus,  paucorum  licet  codicum  aucloritate 
fullam  ;  revera  eiiim  inelius  respondcl  manui,  cujus 
mentiohic  habetur,  gestata,qaaLmgustata  Eucharistia. 
Et  quidem  non  dissiinili  ioquendi  gencre  usiis  alibi 
est  (^yprianus,  in  Ep.  nimirum  ad  iiiibariianos  : 
Armemus,  inquit,  dextramgladio  spirituali,  ut  sacri- 
ficia  funesta  fortiter  respuat,  el  Eitcliaristim  memor, 
qna  Domini  corpus  accepil.  Sic  in  lib.  de  Lapsis. 
Quod  non  slatim  Domini  corpus  iniqiiitatis  nianibus 
accipiat.  Insuper  conslat  cx  libio  prxdiclo ,  panein 
eiicharisticuin  fidclibus  non  tanium  per  sacerdotem 
dislribiitum  ,  sedab  iisdemdoimim  dcportaium. 

VermiMm  pmna  consumit.  In  hanc  mcntcin  supra 
iocuiiis  est  auctor  noster  in  iih.  de  Mortalil.  ErMm- 
pentes  besliotas  vocai  Terlull.  lib.  (/c  Patientia. 

Ul  itineris  siii  diices  nuncuparet,  capiit  bubulum, 
ei  terresire  fiymentuin.  Terlulli;inus  advcrsus  Judseos 
cap.  1,  a\[.  processissc  eisbubidum  cnput,  ct  quod  huic 
liginenio  universus  Israel  relicto  Deo  Iwnorem  dede- 
riint,  dicentes ;  lli  sunt  Dei  qui  nos  ejeccninl  de  terra 
jEgypii.  It:i  auiciii  verba  lucc  concepit  auctor  nos- 
icr,  ul  nnn  umim  sed  inuitiplex  idolum  ab  Israelitis 
IV,  ad  D  cuUum  referai.  Et  revera  iioii  leniere  et  cx  Hebneo 
soluni  idiomate  LXX  inierpreies  plurali  niimero  usi 

Sunt  dicenteS  :  outoj  ot  Osot  jju,    XvpitrX,    et, -Tr&fi^aov -^ftjv 

Oc<,\jc  t,1  vfovcpivTo-nai  ■hy.Sf'.  Elcniin  ex  prophelia  Ainos, 
V,  2(> ,  (a  D.  Slepbano  laudaia)  coiisiat,  ab  Israe- 
lilis  non  tantimi  conlialuin  vituluin  aureum,  sed 
tiibernaculum  Motoch,  et  imayincm  Idolorum,  Sidus 
Dei  liempham,  fiyuras  quas  fecerunt.  A  Psaiinista,  Ps. 
Lxxvii,  Ci,  dicuntur  Israeiit;c,  hocfacinore  Deum  ad 
mmulationem  accendisse:  idque  inerilo.  Cullum  scil. 
Deo  opt.  max.  dcbiumi,  quiqiie  iii  Tabcrnaculo  co- 
lumna  ignis  ct  iiube  conspicuus  apparuit ;  Molociio 
sive  Soii  tamquam  pricscniiori  numiiii  tribuebant, 
(et  ipsius  laberiiaculum,  lliensamve  sepicm  concla- 
viuni,  pro  planeiarum  numcro,  referenie  R.  Simeon 
in  Jalkut),  circumferebant.  Insuper  culluni  JehovK, 
sive  Deo  sumnio  ,  qui  est,  eral,  fuiiiriis  est,  peculiarc; 
Repban  sive  Saturno  (sic  enim  apud  vEgyptios  appel- 
laiur)  lemporis  Deo,  et  planelaruui  sunimo,  cujus 


H37 


SELECT^.  IN  CYPRIANUM  mTJE. 


dlj8 


emblemajjos  stellaliis  (obagHcuUuramcui  praefuit,  A  struebant.   In  libro  Job,  dicitur  diabolus  orbem  pcr- 


et  sidus  ejus  eT(|M£TW7r'-u  «xfioo,  inriuitCyrillus)  trans- 
tulerunt. 

Bonis  palienlia;  et  impatientice  malis.  Eadem  plane 
meiliodo  uliturTerlull.  in  lil).  de  Valient. 

In  viduis  loboriosam  casiitatem.  Siniili  formula  Tor- 
lulliiinus  de  Virg.  velandis,  conlinentiw  laboratioris 
meininit.  Et  inler  virnines  ct  viduas  coniparationem 
insiiluens,  dicii  :  Virgiuiiatem  (jraiia  constare,  conti- 
nentiam  vero  virtute.  Non  conrupiscendi  cui  concu- 
piscendo  inoleveris,  (irande  certamen  est.  Cujus  aulem 
concupiscendi  ignoraveris  fructum,  facile  non  cupisces. 

Sinijula:  stoLv  albre.  Codices  mss.  non  paiici  legunt 
liiiOyi  «uTo?!  ixKrra  cTolr,  /eu/?;.  Dcinceps  in  gra'co 
textu  solum  occurrit  n://,pi)«VT«<,  quodque  liic  de 
iiiiinero  liabetiir,  iiiierprciainenti  loco  apponitur. 

Igne  enim  Domini.  LXX  legiint,  r}.Tz<:!rxopx/.i(r/jLi-j  ev 
fj/oj/t  Ttupbc;,  h   yap  -Kupi  tivpLi.u  npt^iv.aiT^i  itff.att  tj  yy,,  xat 

£/  T^  pOIJ.fiii(/.  otUTOU   TTOCfl-ot  axp^. 


errare;  hic  nos  singulos  circuire  perhibetur  :  ila 
iiilentus  in  uniuscujiisque,  iit  in  omnium  perniciem. 

Ipse  zelo  ante  dejectus.  Suni  qui  superbiae  potius 
quam  invldia,',  angelorum  lapsiim  iinpiitant;  sed 
adeo  iiulividuo  nexu  vitia  istacolianrent ,  iil  seorsim 
con«istere  neuirum  possil  :  iino  allerum  alteri  pa- 
reiissiniul  sit  ei  proles. 

Livor  exponitur.  E  mcdio  lolliiur,  cx  idiomati; 
aucioris,  de  qiio  supra  moiiuinmsiii  lib.  ud  Donat. 

Rapucitatem  staluit.  Consislcrc  facit;  cohibet,  iia 
supra  sicciias  dicilur  flumiiia  slaluere. 

Videris  quam  sis.  Ci)iisideres,  rcpulcs.  De  hac  Cv- 
priani  plirasi  egimus  in  libro  ad  Donai, 

Christns  passus  est.   Lociis  liic  sxpius  aflertur. 

Doclorem  quogue  eum  maximum.  Sacer  textiis  so- 
lummodo  babet  f^iyxs  /.l<]9r>.'Tai.  llli  vcro  quibiis  coe- 
lesiis  regni  politia  niagis  quam  domiis  sua  noia  vido- 
lur;  peculiarem  aureolam   docloribiis  assignaiit,  ila 


Doniinum  adora.  Legisse   videtur  Cyprianus  non  jj  iit  etiam  iii  ccelis  doctoralus  gradus  sit  capessendus, 

Nec  cliarus.  Charitatis  cultor,  benignus  ct  amicus 
Incipielis  mori.  MIJkTS  awoOvrszeiv. 


Tw  0:w  irpoo*KUv>jaov,   Sed  TW  KuplW. 

IN  LIBUUM  DE  ZELO  ET  LIVORE. 


De  zelo  et  livore.  Liber  isle,  ejusdem  fere  argu- 
meiiii  cum  prxcedenie,  ex  eadem  occasione  eiiam 
scriptus  videliir.  Sed  cum  in  Epislola  ad  Jubaianum  , 
iracialus  de  Patientia,  noji  auiein  biijus  de  Zelo  et  li- 
vore  nieminerit  Cyprianus ;  par  est  credore,  teinpore 
scriptionis  istius  Epistola>,  alterum  duoriim  tracta- 
luiim  solummodo  fiiisse  elucubraiiim.  Proiiide  auclo- 
rein  nosirum  biinc  non  ante  aiinuin  proxime  sequen- 
teii),  nimirum236  edidisse.  Ullerius  aiitem  illiid  opus 
ininiiDe  dilaiuin,  exiiide  suadeiur,  quod  slatim  per- 
secuijo  ingrueret,  qiKiepnblica  clade  privalas  siinnlta- 
les,  qiiemadinodum  ruin;«  soleiit  incendia,  cxtingiie- 
ret:  qua'qiie  ctiam  Cypriaiium  ipsiiin  perculjt,  el  Cu- 
rulias  amandiivit.  Libelliiin   biinc  Pontiiis  cvidenter 


•  Portemus  et  imaginem.  De  Iiac  lectione  sacpius  mo- 
miimus. 

Soboles  subsiciva.  Legendiim  siiadet  Rigaltius  suc- 
cessiKn  ;sed  codiciim  siilTragiis  desiitutus.  Ego  lec- 
lioni  recept;Ti  adlia^rcndum  censco  ,  ut  ex  vulgari 
loqiienili  formnla,  filii  quasi  ex  parcnlum  slirpe  sur- 
culi  abscissi  babeanlur,  qiii  arboris  iiigcnio  respon- 
deiit.  Sic  Roin.  xi.  Apostolus  .ludaios  bona;  olivse 
gerincn,  Gentes  oleaslri  coinpellai.  Ei  Isaiaspariter 
c.  v,  Israelitas  vitis  generosie  sioloni  coniparal,  qui 
pro  iivis  1'i'cerai  labruscas.  Episiola  ad  Eiicbraiiuni 
de  bislrione,  fimili  fere  modo  dicit  aiictor  nosler  : 
Non  potest  videri  cessasse,  qui  vicarios  substituit,  et 
qui  pro  se  uno  plures  succidaneos  suggerit. 

Cor  viri  cogitet  justa.   (tec  Iriisira    qii:icsiveris  iii 


desigiiat,  quando  ait :  Quis  livorem  de  venenatn  invidice  Q  bibliis  qu:c  textum  llebncum  seqiiuntur  ;   sed  leclio- 


malignitale  venientem,  dulcedine  remedii  sulularis  inld 
beret  ?  Ejiisdem  meminit  Ilieron.  iii  Comnient.  in 
Episl.  ad  Galut.  c.  v,  ubi  appellat  librum  de  Zelo  et 
Livore  vulde  oplimum  (hoc  addito  elogio),  quem  qui 
leqeril,  non  dubitabit  annumerare  operibiis  carnis  iiivi- 
diam.  Pariter  laiidat  Aiigiistin.,  lili.  iv,  c.  8,  9,  11, 
De  Uapiism.,cont.  Donnlisias,  cl  etiain  I.  v,  c.  1  i.Citat 
eiiain  IJoda  noslras  iii  i  Epist.  I).  Petri,  c.  iilt. 

Circuit,  aliquem  devorarequmrens.  h\  sacro  textu  its- 
piTKTsT;  pbiriini  codiccs  niss.  habent  -rzipiify.irn-i..  Ita 
Israelita!  urbem  Hierecuntoin  circumambulando  de- 


iii  LXX.  omiiiiio  respondenl.  Et  qiiidem  iiiliil  per- 
turbatius,  quam  liber  bic  Proverbioriim  in  codicibus 
grxcis.  Verha  ipsa  sunt, xrpofi  anpi().r,yi!:i70oi  5i'x«t*, 

iv*    uTTfJ    Tou   Qzou    StopOoiO^    T«  ^ia.Sx/xv.zet.    «UToy.    Sed 

si  attentius  rem  pensiteimis,  appaiebit  LXX  inter- 
pretes  non  loiige  liic  a  scopo  aherrasse  :  legerunt 
scil.  niN  pro  rrn  (|iiomodo  legisse  videtiir  Chaldaius 
paraplirasies  diim  ait  n'nm^<  '[pna  nrhK  aut  saltem 
secreta  viarum  lioniinum ,  idem  esse  cuin  spirilu 
ejiis  duxerunt. 


MARTIN.   JOS.   PiOUTH.  S.  T.  P. 

COLLEGII  S.  MAGD.\LEN^  OXON.  PR/ESIDIS, 

IN  QUATUOR  D.  CYPRIANl  IIBROS  ANNOTATIONES  SElECTiE. 

( E  Script.  Ecclesiastic.  opusc.  prsccip.  t.  T.  edit.  alt.  Oxon.  1840,  p.  5o0-3;)9. ) 


IN  LIBRUM  DE  IDOLORUM  VANITATE.  J) 

C.\PUT  PRiMCM.  —  Quod  idola  dii  non  sint;  et  quod 
Deus  unns  sil ;  quod  per  Christum  salus  crcdentibus  dala 
sit.  Ciini  in  iionnullis  codd.  scriplis,  alqiie  velcribiis 
alif|ii()tanleBalii7.iaiiani,sciil?cncdictinam,ediIionibus 
omnia  Ikcc  pro  titiilo  seii  poliiis  argiimento  operis 
recle  soorsiiin  pnsita  sinl,  ila  iniprinienda  ea  ciiravi. 
Ca;lcrunia(l  lerliiiin  (|uodattinet  biijiistiliili  arliculum, 
qui  qiialis  liic  cxstat ,  ediiioni  .Manntiana'  priniitiis 
debetiir,  consimiliter  scribit  auctor  in  seqiientibus, 


Quod  vero  et  Cliristus  sit,  et  qnomodo  per  ipsum  nobis 
salus  veneril,  sic  esl  ordo,  sic  ralio. 

Et  dies  feslos  tanlo  honore  cclebrabant.  Locuin  bunc 
sic  rcsliliiyre  aiisus  siiin  ,  reposilo  tanlo  pro  dando 
ex  diiobiis  codd.  scriptis,  iiiio  Vossiano  intor  lectio- 
ncs  variantcs  i:i  cditidiic  Oxoniensi,  scii  Fellina,  ad- 
ductn  altcro  mco.  qiicm  cx  bibliotlieca  Tewatcraiia 
niiper  coinparavi.  Pi  o  vnce  lionore  praistabnnt  lionores 
vel  honorem  cditiones  anto  Bahiz.iiiin,  exceptis  vetu- 
slissimis  illis  aiitc  Erasniianam. 

An  sic  et  hcec  apiid  singulos  vcritas.  Ila   ediderat, 


\m 


M.  J.  ROUTH 


iHQ 


nui  ante  B.tlnziiim  ornavit  suam  Iiujus  libelli  ciliiio- 
jiem,  Jacoliiis  Gronovius,  posilo  an  sii  et  hoc,  pro  viil- 
gaio,  an  stet  lirec.  Firmanique  liauc  emcndalionem 
jieglectam  a  Baluzio,  si  iiioilo  umqiiam  veneril  ea  ad 
iioiliiam  cjus  ,  codices  diio  Cypriani  apiid  Novuin 
Collegiiini  in  Oxoiiio  conseivaii,  nuiiieris2  el  5,  a  inc 
designati.  Essial  in  eiidem  collegio  aliiis  pia'terea 
CypriaHi  lilier  scriptiis;  scd  vvro  niillins  linnim  co- 
dicum  lecliones  variaiites  ad  liunc  quidein  quod  alii- 
netlibelluin  iii  Oxonieiisi  editione  coinparenl.  Con- 
seuiit  et  ciim  leclione  emendatiori  codex  Cy- 
priani  melusex  bibliolheca  cl.  Drury  imnc.a  nieconi- 
paralus. 

Cap.  II.— Apollo  Admeio  pecuijtnvit.Uoc  proviilgato 
Admeti  posuerat  Gronovius  in  jam  dicta  edit.  Iiiijus 
libclli,  qiia;  Miiuicio  Felici  adjecta,  anuo  470.">,  circiier 
viginti  annos  aiit(!  Cypriaiii  edilionem  Baluzianam 
prodiit.  Snffiagaiilibiis  dictis  dnobiis  Novi  Collegii 
niss.  hanc  prrtiili  leetionem.  Ubicumqne  auiem  ab 
eclilione  illa  Baluzii  in  liis  Cypriani  opiisculis  disce- 
dam,  id  vero,  proul  jam  feci  in  Firniiliaiii  epistola, 
nusquam  non  adiioiaturus  sum,  raro  alibi  leclionis 
varietalem  adduccns. 

Inde  (alcem  (erens  pingititr.  Vulgo  additur  senex 
post  ferens,  quod  in  edit.  sua  recte  oiniserai  Grono- 
■vius.  Priinus  vocem  recepit  Pameliiis  ex  ms.  Cam- 
bonensi,  sed  nesciunt  eam  qnatuor  codices  in  edit. 
Oxon.  addiicli,  pra-ter  tres  illos  Novi  collegii  nistos , 
ineumquc  codicem  jam  supra  menioratum  ,  olim  Tc- 
waieranum  ,  et  vetuslissimas  Cypriani  editiones. 
Quapropter  vocem  pr.Ttermisi.  Nunc  addere  licet 
diios  codices  Drurianos ,  alterumque  olim  cl. 
Meermanni  jam  meum  ,  duodeeimo  sasculo  scri- 
plum. 

Cap.III. — Hoc  ila  esse  Alexander.  (Vid.  in  hunc  loc. 
Oxon.  edit.  nntam,  cni  haec  Routh.  subjunxit).  Dc 
episiolis  visis  a  Plutarcho  aliisque  veieribus  scripto- 
ribus,  non  de  iis  qua-  liodie  circnmfernnliir  nomine 
Alexnudri  insignilie,  li;ec  et  plura  aniiotavit  doctissi- 
mns  Oxonii  episcopus.  Male  auiein  oniitlitur  post  ita 
verbum  esse,  el  posi  scrlbit  punelum  iii  texlu  Balii- 
ziano,  uiide,  ut  olim  monui,  errores  isti  transiveranl 
in  nieiim. 

Cap.  IV.  —  Merelrices.  In  ediiioiiibiis  miiltis,  qune 
Baluzianam  proecediinl,  verba  qnac  seqnuntnr  uiicis 
inclusa  siint,  iieque  agnosciintiir  vcl  tribiis  codd. 
scriptis  Novi  Collegii  aiit  diiobns  oliin  Urnrianis  aiit 
.Meerniaiinano  ;  oxsiant  vero  iii  codice  Tewateraiio, 
quem  supra  commemoravi. 

Esl  ei  Veniis  cnlva.  Lactanlius  lib.  i  Div.  Instit. 
cap.  20  :  Vrbe  a  Gallis  occupnta,  obscssi  in  Capitolio 
Roinani,  cum  ex  mulierum  cfipillis  lormenta  fecis.tent, 
adem  Yeneri  calvm  consecrarunt .  Iliinc  lociini  post 
Fellnm  altulit  Baluzius.  Venim,  dum  plures  caiisai 
hiijiis  appellalioiiis  ab  aiictoribus  affiTuntur,  oh  caii- 
sam  aliqiiam  miiiiis  lionestam  ila  vocatam  fuisse  Ve- 
nerem,  hic  Inniiit  Cypriaiius. 

Cap.  V.  —  El  Assyrii  ct  Petsw.  Ciim  voces  et  Mcdi 
omnes  pene  msii  omitlaiit,  cdiiioncm  principein  liic 
secuius  siim.  Scd  .Syri  pro  Assyiii  phiriini  codices 
scripti  pra'stant. 

l-ucianl...  auspicantur.  Pluralia  haic  pro  vulgatis 
faciat  ct  auspicatiir  posiiit  Jacobiis  Gronovius,  Cclla- 
rium  secuiiiN,  qni  Veroncnscni  codicem  in  sua  edii. 
Iiujiis  libidli  Miniicio  Fclici  affixl,  appellat.  Hal.-e, 
anno  1699,  li;ec  Ollarii  edit.  lypis  inaiidata  est.  Sed 
lectioneiu  codicis  Veroneitsis  jam  ante  ciiin  laude  at- 
tnlcral  Rig;iltius  iii  iiotis  ad  Cyprianum.  .\Qdendi 
nislns  Novi  Collegii  2,  Tevvaleranus  ct  vetnstior  cx 
Drurianis.  Ueliilit  interim  Mabilloniiis  in  Itinere  siio 
Italico,  p.  23,  istiim  codicem  Veronensem  m.ajusculis 
lilteris  autc  auiios  millc  scripliim  fuisse. 

Sed  acceptiim  tempus  certo  fme  custodimit.  Videli- 
cet.  lempus  silii  assigiialum,  fiue  lixo  ac  determinalo, 
regna  Romana  h.ibenl. 

Etvicius.  Verba  hscc  neglexi,  quae  sine  idonea 
causa  addiia  sunt  a  Baluzio;  qua;que  interea  pra;ie 


A  ejus  mcntem  in  cditionc  illa  posthuma  Baluzii  posl  vo- 
ccs  ei  captns  est  locata  sunl. 

El  eo  facilius  ct  namgavit  el  vicit.  Particuiam  el  \n 
Oxoiiiensl  aliisqne  editi.  vocibus  eo  (acilius  praefixani 
resiiiui  ;  oadein  vero  particula  aiile  verbum  nuvigavil 
in  iisdein  libris  nmissa  est.  Uiroipie  loco  eam  serva- 
vit  codcx  Novi  Ci)llegii,  queni  nomino  seciinilum  ;  iii- 
dem  ms.  Drury  receiitior  ille;  sed  omitlit  parliciilam 
ante  navigatit  velustior  ejus  ms.  aliter  quain  ms. 
Meermaii. 

Cap.  VI.  —  Stultiim  et  prodigiwi.  Credulum  Biilii- 
zius,  qui  lianc  lectionem  quidein  faciliorein  pruiposiiit 
alieri  lectioiii  prodigum,  quain  pncsiant  ediiinncs 
omnes,  pi\elerGi'avii  iIbiin,omiiesi|ue  lcrelibri  niaiius- 
cripii.  Et  voces  conjunct*  infra  vidcnlur,  Cuncla  pro- 
diga  ct  slnlia,  inquit  Cyprianus,  voluplaiiim  frustran- 
tium  depereunt,  De  Op.  et  Elecmos.,  cap.  16.  In  codice 
aiilein  meo  iiiiper  Tewalerano  incredutum  exsial. 
Perditum  quidem  pro  prodigum  scripluin  olim  fnisso 
^  conjecit  Bigidiiiis;  et  liabes  iii  coilein  capiie  cum 
"  populo  perditionis  flc  mortis;  sed  iiialim  ego  pro;iio- 
digum  reponere  proditum.  Cicero  in  Episl.  ud  Aili- 
cum  III,  l,T.  Ego  prodiius,  inducius,  conjectus in  (rau- 
dem.  Vide  Forccllini  Lexic.  in  v. 

Hostanes.  Plinius  lib.  xxx  Hisl.  Nat.  cap.  2  :  Pri- 
mus,  qiwd  exstct,  nt  egnidem  invenio,  commenlalus  de 
ea  (mai,'ia)  Osthanes,  Xer.tem  regem  Persarum  bello, 
quod  is  CiKcice  intuUt,  comitatus  :  ac  velui  semina  ar- 
tis  porlenlosce  sparsisse,  obiter  in(ecto  quacumque  com- 
meaverit  mundo.  Diligentiores  paulo  aute  hunc  ponunl 
Zoroaslrcm  armm  Proconnesium  :  qiiod  certum  est,  hic 
nomine  Oslhaiies  ad  rabiem,  non  nviditutem  modo 
scieiitia;  ejus,  Gra!corum  populos  «(/i(.  Attulit  Pliiiia- 
num  liunc  ioeum  Fellus;  nunc  vero  ex  Harduini  edi- 
lione  repnesenlatiim. 

Et  Angelos  veros  sedi  ejui  dicil  assislere,  Nostros  pro 
veros  habet  codex  ms.  iii  Var  lectt.  edit.  Oxon.  For- 
tasse  olim  in  venos  corrupta  est  vox  servos. 

Consecratis.  In  lexlu  Baluziano  exstal  consecrati  et 
C  habetqnidem  congregati  iinus  ms.  in  edil.  Oxoii.  ad- 
ducius,  codcxqiie  Novi  Collegii  numero  i  a  inc  desi- 
gnaius.  Pnrro,  ut  leciio  varians ,  ad  marg.  edil. 
Erasmianai  co»scrra/i  posituin  est.  Cum  vero  opiiniam 
esse  censeam  .superiornm  ediiionnm  lcctionem  co»se- 
cratis,  quam  qiiiilcm  firmaiit  duo  alteri  Novi  Collegii 
codices,  niensqne  oliniTewateranus,  clms.  Drnriaiius 
ulerqiie,  hauc  camdein  a  Ccllario  positain,  luin  a 
a  Joaiine  quoqiie  Liiidnero  in  edit.  sua  reieiuani,  pro 
Baliizii  leciioiie  consecraii  hiic  ego  revocavi. 

Cap.  VII.  —  Morbis  lacessunt.  Vulgo  morbos  laces- 
sunl.  Ex  cod.  2.  Novi  Collegii  locnin  correxi. 

Ad  superstiiionemsui.  Uoc  est,  daemonum;  snpra 
scripsit  aiiclor,  ad  culliim  sui. 

heceriul  lerroreparlicipes.  Vulgo  errore ;  quod  ciim 
terrore  (ide  msli  Coll.  Nov.  3,  nixiis  muiavi.  Ad  oram 
qiioque  eodicis,  qnem  codicem  Novi  Collegii  scciin- 
dnm  nomino,  lucc  leclio  ascripla  est.  De  daemoiiibus 
agens  jwsnit  Lnciantins  in  Epiiome  sua,  eap.  28,  so- 
])  miim  immilluiit  aui  plane  lerrores. 

Cap.  VIII.  —  Uiius  igitur  oinniiim  Dominus  Deus. 
Vnlgo  exisienle  verboest  post  Dominus,  idem  siiasii 
trium  instoruni  Novi  Collegii,  atqne  Erasmiaua;  edi- 
tionis  dclevi.  Niinc  addcre  licet  ms.  Druiiaiiiim 
iitruniqne.  Habet  nistus  Tewater :  Unus  ergo  omiiium 
Doininiis,  uniis  iJeus.  Addmit  unus  est  anle  Deus  Cd- 
larii,  Giiinovii  ctLiiuIncri  eililioncs. 

Nec  hic  lu  de  hoinine  inireris ,  pro  lectionc  Fciliiia, 
Nec  hoctnntum  de  hominc  mireris,  a  Gronovio,  Ci^Ibi- 
rio  Liudiieroi|iie  prajjata.  Sentcnlia  mea  est  dehere 
lectionciii  cdilionis  priiicipis  nec  hic  lu  revocari.  In 
insio  qimqiic  Tcwaierano  snper  vocem  hoc  eadem 
niaiiii  hic  iii  leciio  varians  posita  est. 

Cap.  IX. —  Sciisumajor  esl.  Scribendum  censu  pro 
sensu  coiijeceral  aliiiiiis  apnd  .Marslnilli  InlerpreUilio- 
nem  Op.  S.  Cypriani  Angiicam.  Dixi  olim,  voces  islas 
iniersessepe  conrundi;et  ce.nsum  voccni  Cypiiaiii- 
cam  esse  rgnovi.  Verumtamen  nil  niuiandiim  csse 


H4l 


SELECTiE  IN  CIPRIANUM  NOTiE, 


iU% 


Lnctanlii  verba  oslendtint  in   Epitome  Div.  Instit.  A 
cap.  2  :  Unus  igitur  Dctis  esl...   (\iiem  nec  xsliniaro 
seiisu  valeat  humana  mens,  nec  etoqni  lingua  mortalis. 
Sublimior  enim  ac  major  est,  quam  ut  possit  aut  cogi' 
tatione  hominis  aut  sermone  comprehendi. 

Et  cum  homo  Intius  {(or.  laxius)  maneat.  Miniicius 
cap.  52,  §  1,  f/((i()ii  homo  laxius  nmneum.  Sic  ibi 
ciim  Fiilvio  Ursiiio  cxpressiinus,  (|iiia  Cicero,  queni 
imilari  solel  Miniiciii*,  habilnre  Uixe  pro  domo  sua 
cap.  M  ,  dixit.  Codiccs  vero  omnes  Cypriiini,  si 
iraiiscripsit  Fcliceiii,  pi-a;  se  f«(iHS  feruiil,  ut  dubiiare 
incipiaiii  an  nec  prior  ille,  lalins ,  ut  Sab:i'us  ct 
Fr.  Baldiiiiuis  legunt,  scripseril.  Cellarius,  afTerenie 
Lindnero.  Uirique  auctori  ascriiieiiduin  /aji«s  existi- 
nio,  quod  in  laiius  vel  lacius,  hoc  enini  babeiii  insti, 
faciie  Iransibal.  Jam  puxisse,  qucsiiis  csi  apud  imp. 
Diocletianum  Gnleriiis,  annos  quindecim,  in  lllyricum 
vel  ad  ripam  Danubii  se  relegatum  cum  genlibus  barba- 
ris  luctatum  esse,  cum  alii  intra  laxiores  el  quietiores 
terrus  drUcate  imperarent.  Laclaiilius  De  Moriibus  » 
Persecutorum,  cap.  18. 

Dei  vocabulum  totum  est.  Obscuriiis  dicliim.  For- 
tasse  pro  totum  lescribciidum  solum  cst.  Projirio 
vocabulo  non  indigere  Deum,  ait  quoque  Laclanlius  in 
Epilome,  his  verbis  usiis,  eumque  esse  sine  nomine, 
quod  proprio  vocabulo  non  indigeul,  quia  solussit,  c.  4. 
Omiseruiit  vocein  codices  Novi  Collcgii,  2  el  3.  Ila- 
beiit  Deus  non  Dei  ediiinncs  post  Panielium  el  anle 
Baluziiim,  qui  Dei  revocavit.  Deus  ins.  Drury  reccn- 
tior,  Dei  autein  vetuslior.  Porro,  cum  in  versu  sc- 
quenli  ante  voeem  dilfusus  scriliatur  ipse  pro  totus  in 
vetustissimis  cditioniljus,  et  iii  codicibus  quini|ue  in 
edil.  Oxon.  commemoratis,  aliis'|ue  omnibus  mslis, 
quibus  in  hoc  libello  edendo  iisiis  sum,  vocem  i;)se, 
proeeiinie  Gronovio,  ponendam  ruravi. 

Cap.  X.  —  Quod  vero  est  Clirisius  sit,  ctc.  hi  ver- 
bis,  sic  est  ordo,  sicraiio,  verbiim  esl  aiite  ratio  delevi, 
qiiod  addidit,  reclaniaiiiibiis  caeleris,  Baliiziiis. 

Indisciplinali  el  superbi  postmodum  facli.  Negligen- 
teset  indisciplinati,  eic.  (Baluzii  edit.)  Cod.  Vossii  in  ^ 
edit.  Oxoii.  adductus  nieus(]ue  mstus  Tewateraiius 
negligentes  disciplinarnm  prxstant.  Duo  aiitem  Novi 
Collegii  codices  negligentes  disciplinam.  AUcr  vero 
ejusdeui  collegii  codcx,  seil  illi  postmodum  indiscipli- 
nali  facti,  el /iducia  patrum  influli,  exhibel  ;  qiiomodo 
ms.  Driirianiis  vetusiior  se  liabei.  Iii  icxtuin  reccpla 
est  leclio  indisciplinaii  iii  editione  Cypriani  Morellia- 
na,  qua;,  anno  156i,  lypis  iinprcssa  esl.  Porro  deea- 
dem  voce  hoc  notavit  iu  ediiione  siia  biijus  iracialus 
Cellarius,iisuiii  ea  fiiisse  Yiilgatiiin  iiitcrpretem  in  Sa- 
pienfiVB  lib.  cap.  xvii,  comiii.  1,ei  Giossas  vet.  lia- 
bere  indisciplinatus,  «^««((Yic.  Ego  intcrca  ablegntis 
verbis  negliqentes  et,  ipirt;  lameii  et  iiis.  Mecriiian. 
agiioscii,  Cyprianiim  scripsisso  exisiiiiio,  Scd  iUi  in- 
disciplinali,  et  superbi  poslmodum  (acli,  iit  istiid,  ne- 
gtigentes  discipUnarum,  vel,  disciplinai,  vocis  Cypria- 
nica;  indisciplinnti  iiileiprelamciiiiim  hnbeatur. 

Sotiet  rwti  sic  ;)ro/oj;, Terlullininis  4))o/ogc/.,c.  21. 
Dispersi,  putiibundi,  ei  coeli  et  soli  qiii  exlorres  vagan-  J) 
iur  per  orbem. 

Cap.  XI.  —  Mullomelioris  obseqtiii  et  fidei  fortioris. 
Mullo  fidelioris  et  melioris  obsequii  (Baliizii  edit.).  Ex 
codicibiis  Novi  Collegii  ^et  3,  imoiiue  nisto  oliin  Te- 
wateraiio,  vei  ba,  metioris  obsequii  el  fidei  fortioris  in 
textiim  rccepi.  Iu  cod.  vero  Novi  Coll.  dicio  i,  ct  iii 
cod.  Uriiri.ino  velustiori  posiia  siinl  laiiluiii  veiba 
mutto  fideliores,  omissis  illis,  nielioris  obsequii  cl  fidei 
fortioris,  qiiod  et  facliiiii  est  in  edilioiio  Groiiovii. 
Melioris  obsequii  et  fidei  forlioris  iris.  Uniriniiiis  ic- 
centior  omissa  voce  multo.  Ciiin  leciione  Baluziana 
consenlii  ins.  nieus  oliiu  Mfieriuanni. 

Itlumiiialor  c.t  deduclor  humani  generis.  Viilgo 
doctor,  sed  rf«/iic(or  rccrperunt  oliin  Cellarius  ct  Gro- 
noviiis,  recenrnisque  LiiKliicriis,  (him  diu  anie  Uigal- 
lius  lioc  amiolavcral  :  <  dediiclor  linmam  generis  :  sic 
<  lcgitiir  aiuiquissiniis  Cypriniii  el  '1'ertiilliaiil  exeiil- 
«  planbus.)  E.^slalporro((ec<«c(oriii  codd.duobus  Novi 


Collegii,  Drurianoque  velusliori  ac  Tewalerano  meis. 
Vox  TertiiUiiini  esl,  cum  alibi  exslans  tum  etiam  iu 
ipso  lioc  Apologetici  loco  ,  queni  huc  iranslulilCy- 
prianii';.  Pro  eaiiem  rccior  habet  nis.  Drurianqs  re- 
cenlior,  docior  Mceriiiannanus. 

Ilicesivirius  De/,  cic.Tertiilliauus.l/Jo/ojc^.  cap.  23. 
Dei  virtus,  el  Dei  spiritus,  et  sermo,  el  sapientia,  et  ra- 
tio,  el  Dei  Filins.  Confei'  et  iniiiuin  lib.  ejiis  de  Ora- 
tione,  supra  pag.  97.  Ila  et  in  sequcntibus  mulla  huc 
traiislnia  siint  ex  cap.  xx  cjusd.  Apotoget.  quem- 
adinodiim  in  siipeiionbus  plurima  jam  anie  debuerat 
aucior  Minueio  Felici. 

In  virginem  detabitiir.  Qiioniam  hoc  pro  vulgato  H- 
labitur,  tres  exhibent  codices  in  edil.  Oxon.  adducti, 
et  ires  illi  apud  Novuni  Collegium,  meique  itideiii 
manuscripli ,  idem  cgo  praituli ,  quod  et  fecit 
Liiidncrus  Cellarium  sccutus,  verbum  prxstat  Ter- 
liillianiis. 

Carnem  Spiritus  sanctus  induiiur.  Confer  liom.  i, 
3,  i,  iibi  du(c  naiur.Tc  Cliristi  sic  signantur. 

Cap.  XII.  —  Monentibns  annunliabiiur.  llanc  edi- 
lioiiis  priiicipls  lcctionem  ,  qiiam  lirmant  septem 
saltem  codiccs  manuscripti,  pro  voce  admonenlibus, 
rcpnsui. 

Vno  qui  exerciiio  et  exemplo  hominis  fungeretur. 
Quod  obscurius  hic  scripsit  auclor,  in  omiiibus  libris 
cxslat. 

Cap.  XIII.  —  Existimnbanl  tnagum  de  licentia  pole- 
siatis.  Posiliim  est  ticentia  potestatis  pro  eo  quod  est 
amplittido  ejus.  Terliillinniis,  cap.  20.  Apologctici  : 
Quem  igitur  sotuminodo  liominem  prwsnmpserant  de 
humitilnte,  sequebalur  ut  magum  exislimarenl  de  po- 
testate.  Terlullianiim  imitatus  est  Cyprianus,  hunc 
vicissim  Arnobius,  I.  i,  c.  46. 

Ilutic  magislrieorum...  tradiderutit.  Hic  locus  non- 
nihii  aliler  repricsentatur  in  ediiione  Maiiuiiaiia,  fa- 
veniibtis  quidcm  codicibiis  scriplis,  qiiibus  ego  usus 
sum,  verbisqiic  Terliilliaiii  in  cap.  21  Apotogetici 
(\ux  imitaiur  Cyprianus  ;  haud  vero  opera;  preiiiim 
videtiir,  til  inoveantur  voces  hic  rcccpt.'c  idcnique 
signilicanies.  Terlullianus  lia,'C  inter ,  quomodo 
in  priore  libelli  parle,  Minueium  auctorein  sibipro- 
posiiii. 

Cap.  XIV.  —  Xam  et  cruciftxus,prwvcnto  cartiiftcis 
officio,  elc.  Terlullianus,  in  Apotogcl.  cap.  21  :  Et 
tamen  sufftxus  spiritum  cutn  verbo  sponle  dimisit,  prai- 
vento  curnificis  officio. 

Qualisei  (uerat.  Sic  codd.  Novi  Coll.  2  et3.  Edidit 
Baluzius  talis  quatis  el  (uerat,  ciiin  prius  exliiissei  vel, 
(((/i.s  u(  /'wcrn/,  vel,  (rt/is  ut  ante  fuerai.  Habent  (o/(s 
!((  (uerat  codex  Novi  Coll.  i  et  mss.  Meermnn.  et  Te- 
vvatcr.  et  Drurianus  vetustior.  C'(  fuerai  sine  tatis  ins. 
Drurianus  receniior. 

Simul  junctis.  Exslare  hanc  leclionem  in  codicibus 
Regio  et  Veronensi  monuii  Bi^altius  iii  Noiis,  Jutt- 
clis  est,  ait  ille,  ittud  Lucce,  5-uvv;6oo/(7//evoi{to7cev5£z«  : 
Luc.  XXIV,  33.  Idemqiio  anlc  me  recepit  Cellariuin 
seculus  Lindiierus.  Juncius  exbibent  Manutii,  Felli, 
Gronoviique  editioncs,  Pamelii  msii  et  aliqiiot  codices 
Baluzinni,  codexNovi  Coll.  i,  mensquc,  nuper  Tcvva- 
leraniis,  et  Driirianus  recenlior.  Sed  vitictus  estedilio- 
nisprincipis  scriptiira,  favenlibiis  codice  Novi  Col,  2 
ineisqiie  seriptis  Meermannano  el  nrurinno  vetu- 
sliori,  et  novem  pr.Tlerea  libris  sciiptis,  qiios  addiicit 
Baluziiis,  ciii  quideni  ila  plncuit,  iit  ipsam  iii  cdit, 
sunm  revocaverit  :  <  tamquam  si  Christus  discipulis 
suis  apparuissel  cum  fasciis  et  vesiilu,  iii  quibus  cor- 
pus  ejus  positiim  fiiernt  in  scpulcliro  cuin  syndone 
iii  qiii)JoscphabArinialha;a  corpus  illius  iiivolverai.> 
Ha'C  ille  :  (|ua!  tnmen  a  sacra  bistoiia  niniis  dissenli- 
rent.  Sed  in  editione  Vencta,  qiui;  prodiit  aniio  quo 
princeps  illa  Cypriani  edilio  Romana,  quaique  vix 
alilii,  qiiod  sciam,  ab  ca  disccdit,  positum  est  victns. 
Ihcc  vox  itidem  inedilione  quadam  veliista  sine  loco 
cl  anno  coiiiparet,  in  editione  quoque  Erasmiana  ct 
in  cod.  Nov.  Coll.  3,  sine  sensu  lamen.  Quam  facilis 
intcrca  liansitus  essel  vocis  juticlus,  vel  junclis,  iu  al- 


i\io 


M.  J.  ROUTH 


HH 


leram  vinclus  inde  paicl,  qiiod  in  codicc  Novi  Coll.  i, 
apud  Kirniiliani  epislolam  lia;  voccs  inlcf  se  coiilun- 
dunliir.  Vi.l.  §  52. 

Ullorisviijore  et  jiidicis  poleslate.  Fortasse  lcgcn- 
dnm  esl,  in  titioris.  Paiilo  siipra  scribil  Cy|iriaiiiis, 
JVt»«  inlelligendo  primim  iidvcnlum  qui  i»i  passione  pra:- 
cesserit  occullus,  unum  lanluni  credunt,  quieril  in  po- 
lesiate  manifesius.  Confer  Terliillian.  cap.  uliimiim 
libri  advcrsus  hidmos.  Exsiai  «(  ulloris  \\\  cod.  Nov. 
Coll.  I. 

Maqislro  et  Deo.  Forlasse  delendum  el.  Ilabet  co- 
dex  Vcroiiensis,  probante  Rigaltio,  non  maqislro,  sed 
Deo,  codexqnc  Novi  Col.  i,  Domino  Deo.  Sed  malim 
legercmngis(roDeo,auctoreTerlulliano,  quemCypria- 
iius  liic  prodiixil,  Discipuli,  inqiiit,  quoqiie  diffusi  per 
orbem  e.v  pra-ceplo  magistri  Dei  paruerunt. 

Cap.  XV.  — Si  Chrisium  fiterimus  seculi,  Imitaii 
edit.  Baluz.  Felli  edit.  alix-qne.  Revocandam  judi- 
cavi  pristinam  leciionem  secuii,  quam  praistabant 
codicesscx  scripli  in  edit.  Oxon.  nominali  liberqiie 
Novi  Ciill.l,  duoquc  ex  meis  Meermann.  ct  Driiriaims 
vetnslior.  Addas  codiccni  Vindoboiiensein,  sa^.c.  ix,  nt 
ex  Catalogo  Deiiis.  constat,  vol.  i,  col.  582.  Quidni 
allera  lcciiu  imitaii  liiijiis  inierpretamentuiu  cen- 
seatur? 

IN  LIBRUM  DE  MORTALITATE, 

Recte  additum  fuisse  a  doctissimo  Fello  quod  ille 
de  Ilieronymo  posuit  nnta;  siia;  fiiie,  oslendit  versio 
Arnieiiiaca  Euscbiani  Chronici,  qua;  bis  demiim  tem- 
poribus  publici  juris  facia  cst,  ubi  nulliim  exsiai  ver- 
boriiin  ab  Ilieionymo  addiloriim  vestigium.  Vide  £m- 
sebiani  Uironici  edit.  Jo.  Baptistx  Auclier,  Venetiis 
an.  1818,  vid.  ii,  p.  299. 

Caput  PRiHiM.  —  Verilaiis  errore.  Habet  Tacilus 
Ilist.  II,  72,  errore  veri,  b.  e.  ignoraniia  rei  vel  facli. 
Cons.  ForceUini  Lexicon  Lat.,  voce  Error. 

Cap.  II.  —  Perpelua  Iwlitia.  Exslal  in  textu  Balu- 
ziano  perpetua  seciiritas,  sed  inveiiilur  lectio  altera, 
quam  revocavi ,  cum  in  oinnibus  libris  cdilis,  tiini  in 
scriplis,  quns  cnnsulere  inibi  licuit,  duobus  iiempe 
Novi  CoUegii  codicibus,  ei  qiiatuor  penes  me  mem- 
braneis,  e  quibus  Mcermannaniis  duodecimo  sa;culo 
scriptus  est,  pnT-ter  Druriaiium  receniiorem,  qiiem 
non  possideo.  Exslat  iiiJcm  vox  lceliiia  in  codice 
quodam  Vindobonensi  sxculi  xiii.  Vid.  Denis  Cutal. 
vol.  11,  C(d.  2129.  Adde  qiiod  nuUa  varietas  boc  loco 
iiolata  pst  iii  leciionibus  edit.  Oxon.  subjectis. 

Incipere  regnare.  Codex  Sorbonicus  in  perpeiuo. 
Alius  vetus,  cum  Chrislo  perpetuo  regnalurum.  Bal. 
Olim  scripsit  Joan.  Fred.  Gronovius  Observati.  de 
Scriploribus  Kcclesiasl.  post  adiluclum  liiinc  Cypriani 
lociiin  :  «  Incipere  regnare.  Membrana; ;  qiii  se  non 
«  credal  ciiiii  Christo  in  perpctuo  rcgnare.  Qund 
<  credo  mutasse,  qiiibus  videbatur  incnnimoile  posi- 

•  tum  soluin  ri!(;(inre,  qiiasi  jani  niinc  rcgnent.  Al 
«  opiiniis  aiiclorihiis    pra'sens  infinitivi  pro  fuiiiro 

•  ii>ii»luni.  Cicero  lib.  iv  ad  Alticnm  :  Calo  tanien 
«  affirmat  se  vivo  illum  non  Iriiimpliare.  Livius 
«  lil).  xxxiv.Posieio  rfii-  Nabis  Arqis  se  cedeie  ac  de- 
i  duccre  prmsidium,  qiiaiido  ila  tiomanis  placerel,  el 
«  caplivos  el  perfiiyas  redditiirum  dixit  :  »  Plaulus 
Rudente,  «  Sive  leiionem  fucerc  lioc  quod  fecil,  i 
C*P-  XIV,  p.  150,  edition.  Davcntr.  Verumtamen  ila 
scribil  Cyprianiis  infra,  illic  comparunles  domos,  iibi 
incipercnl  seinper  habilare,  de  Opere  et  Eteeinos.,  cn\). 
penull.  Porro  habenl  aiii|ui  apud  S.  Panluiii  ad  llo- 
manos  viii,  13.  Si  enim  secundum  carnem  vixeritis, 
incipieiit  mori  ,  ^m.ezt  aToSwyxjiv.  Neqiie  mii- 
tant  quid  lioc  Cypriani  loco,  codices  quibus  usus 
sum  msti. 

Cap.  IV.  —  \inoleiitia  invilal.  For.  hgcnd.  irritat. 

Cogeris  maledicere.  Etiain  Cliristo  inlcidum. 

(.ompelleris  jurare.  quod  non  ticel.  Cyprianus  de 
Itono  Palienliw,  p.  252,  eil.  Baluzii...  deinde  ul  non 
)'iies,  neque  matedicas,  ul  tua  abluta  nott  repetas,  ut 


A  acccpla  alapa  et  alterain  maxillam  verberanli  prwbeas, 
ui  frolri  in  le  peccanli,  eic.  Scd,  quamquain  miniine 
neganduiii  cst  qiiin  plurimi  vetercs  scriptoresxaTit  rr» 
),£fiv  intcrprclati  sini  Chrisli  et  apostoli  Jacobi  de 
non  jurando  pivTceplum,  discimus  tamcn  lectisaliis 
auctnribus  ecclesiaslicis ,  apiid  Christianns  semper 
invaluisse  riie  et  religiose  jurandi  inoreni.  Cons. 
enim,  pneler  Tertullianum  supra  allaiiim,  CoHS(ii«(. 
Apost.  VII,  5;  Fr.  Belduin.  de  Legibus  Constanlini  M. 
lih.  II,  p.  209,  cd.  Lips.;  Optaium  de  Scliisinaie  Do- 
naiist.  Iib.  ii,  c.  22,  p.  45,  cd.  Dupin.;  S.  Gregorium 
Naz.  Epistola  219.  Conleras  el  de  eadeni  re  S.  Scri- 
piiira;  locns,  qnos  hic  mcmorabo,  Apoc.  x,  C;  Ileb. 
VI,  10,  17;  IThess.  v,  27. 

Cap.  YI.  —  Ei  delcctai  liic,  etc.  V.paTYi/MTiit&t  le- 
gcnda. 

Cap.  VII.  —  Chrislum  credentium  magislrum.  Vulgo, 
Clirisium  credeniium  Doininum  ei  »««3ts()H»i.  Sed  ve- 
ro  nescientibus  Iinc  additamenium  taiti  cdilinnibus 
,.  Cypriani  vetiistioribus,  qiiam  libris  scripiis,  quos  ipse 
coniiili,  pra;teralins  iiovein,  qiiQrum  varieias  in  edit. 
Oxon.  adducta  est,  idem  istud  expuiixi.  Simili  de  cau- 
sa  voceiii  scilicet  post  docens,  deleiidam  censui.  Idem 
porro  uiroque  Inco  in  edilione  nuper  facium  esse  vi- 
deo  S.  Cypriuni  Epislotaruni  ad  martijres  et  confesso- 
res,  in  usum  confessorum  Ecctcsiai  Catlicanm.  Lond. 
1792.  Ubi  edit.  Oxoniensem  secutum  se  esse,  sed  la- 
men  variauies  leclioiics  eidem  subjectas  nonnumquam 
selegisse,  editor  proliielur. 

Cap.  VIII.  —  Et  Spiiiiiis  no's  perducal  ad  Deum  Pa- 
Irein.  El  Chrisliis  nos  perducat  ad  Deum  Palrem.  Bal. 
At  propter  antccedcntia  verba  veicrcm  reiliixi  lectio- 
nem ,  qua;  firniaiur  scriptis  cndicibiis,  quns  sciam, 
oiniiibus  pr;i;ter  paiicos  cx  plus  iriginia  Baluziaiiis. 
Quinetiain,  diiiM  bunc  quidein  Incum  mntai,  nblitiis 
est  vir  doclissiniiis  canonis  artis  criiican,  qui  obscu- 
riorein,  ca;teroqiiin  probani,  lectioiiem  jiibet  nos  am- 
plecti. 

Cap.  IX. —  Scriptiira  divina,  dicens,  etc.  Vidcsis  in- 
C  fra  qu:c   de  Iioc   libro  Ecclesiaslico  ad  libcllum  de     j 
Opere  el  Eleemosyna  §  i,  annoiavimus. 

Cap.  XI.  —  Monei...  dicil.  Ila;c  verba  pro  ediiis 
vioneal  dical,  ex  codice  Novi  CoUegii  2,  ac  quatuor  dc 
nieis  mstis  rccepi.  | 

Cap.  XII.  —  Clirisiiannm  ^rfem.Vulgo  Chrisiiani  fi-     j 
dem.  In  cndice  Novi  Cnll.  2,  et  in  duobiis  meis  noii     j 
Chri.siiani,  sed  Chrislianam  inveni,  quod  hoc  loco  for- 
tasse  nielius. 

Gubernaior.  Navis  gubernalor.  Hunc  locum  antea 
muiiliim,  cuni  Icgeretur  JV«»i  pro  Naris,  nos  siipplc- 
vimus  ope  diioruin  velerum  excmplariiini.  In  trilius 
tlecst  vncabuluin  A'aHi,  quod  alibi  cl  iii  cdiiinnibiis 
pnnitur  aiitegi(fcfnia(or.  Error  csl;  sed  laincn  crror 
ille  ostcndit  veram  esse  lcctinnem  ,  (iiiam  nos  aflcra- 
nius.  Ila;c  Ballz.  Sed  prxterquam  (|noil  nrla  pnssii 
essc  pariicula  HniH,  iii  ediiioiiibiis  veleribus  reperla. 
ex  antccedenie  vnce  corona,  neiitra  vox  vel  h«hi  vel 
Hauis  ullis  fere  insiis  agnosciliir,  qiiippc  cum  cxneqiic. 
D  in  tribus  illis  Baliizianis,  neipie  in  lihi  is  cdiiioiiis  Uxo- 
niensis  gratia  collaiis  ,  neque  in  sepieni,  (|uos  ego  in- 
spexi,  codicihiis  conipareani ;  ad  oiam  tanium  nisii 
Tewalerani  cnllncaia  vnx  navis  cst.  Ilanc  crgo  ut  in- 
terprelamenliim  iiiarginale  conlcxiu  eliiiiiiiandaiii 
censiii,  qua;  priiiinm  a  Baluzio  inducia  est.  Adde  qunii 
Floro  Liigdunensi  ante  medium  sa^ciiltnn  iionum  scii- 
benli  ignola  vox  fuit.  Eieniin  abest  a  codice  vctusio 
Cnmmeniariiejus  inediii  iii  Epislnlas  Paulinas,  qiii  cx 
Cypriaiio  aliisque  iindecim  patribus  cnnlextns  csl,  ulii 
verba  Cypriani  nffeninliir.  Aliiid  praiter  hoc  meuni, 
iit  nbiter  id  noieni,  Floriaiii  operis  excmplum  pencs 
Majnrem  Carlhusiam  cxsiare  memorat  cl.  Mahillonins 
in  liis(|uisitione  De  Bedm  ei  Flori  Diaconi  Lugduneii- 
sis  Commenlaiio  in  Paiitiim  ex  Aiigusiino,  alio  niiiii- 
ruin  cjusdcm  Flori,  non  Bcd;e,  iit  vulgo  ceiisctur, 
conimentarin.  Vide  p.  488,  novse  edit.  Vel.  Analccto- 
rum  Mabillonii. 

Confliclatio  in  adversis  probalio  est  virlulis.  Vulgo 


Hi5 


SELECT^.  IN  CYPRIANUM  mTJE. 


114G 


verilaiis,  qusR  qiiidem   lectio  '  iii  codice  Novi  Coll.  i,  A  lionem  mprobai  cndiees  scripti,  qiiibus  ulor,  omnes. 


exsl.ii,  sed  ex  tino  Bodleiano  in  Vaiiis  LocK.  eilit. 
Oxon.  inemoralo,  codice  alteio  Novi  Cnll.  meoqiie 
Tewatcrano  virttnh,  id  qiind  olim  coiiieceram  lep;en- 
duni,  recepi.  Ad  oraiii  aiileni  codicis  Novi  Coll. 
altera  lectio  veriiaiis  exsiai,  eialiud  neseio  quid  in  uno 
de  ineis  msiis  positiini  esl. 

Sotidaia  est.  Solida  esl  lial>et  editioBaliiziana  per- 
inde  alqiie  Oxoniensis;  ciiin  vero  in  diiodeciui  scri- 
ptis  codicibiis,quos  Oxfinieiisis  coniMieiiiorat,  vox  »o- 
lidnta  CNSiet,  astipulaniibusutroque  Novi  Collcgiico- 
dice,  et  qiiatuor  nieis ,  banc  principis  cictcrarumque 
vetusiioruni  edilioniim  leciionem  rcvocandam  esse 
censui.  Idem  quoque  factiiin  luinc  vidi  in  ediiioiie, 
cujiis  niodo  nieniionem  feci,  in  usumlecclesia;  gallicse 
confessorum  adornala. 

Cap.  XIV.  —  Prcemittm  vim  ejus,  pro  prccmitim 
viai  ex  iribiis  codd.  scriplis  in  edit. 


Cap.  XXII.  —  Qiiis  non  ad  meliora  festinet?  Posi- 
liim  est  in  contexiu  Baliiziano  ,  Quis  non  ad  meliora 
venire  fcstiiiet?  Cuin  vero  verbum  venire  frustra  (jiise- 
rendiim  sit  vel  in  libris  editis,  vel  scriptis  illis  quibus 
usiis  siiin,  illtid  delenduni  videlur.  Adde  quod  ne(|ue 
I'amelius,  neqiie  vari*  lectiones  in  edit.  Oxon.  po- 
sitie  ejus  ineiitinnem  faciunt.  ila  et  proxime  post  ob 
eamdcm  caiisam  reformariprotransformari,  quod  exs- 
lai  in  Baliiziano  lcxtu,  rediicere  visuni  est. 

Cap.  XXIIl. —  Secundum  fidem  veri.  Hspc  lectio , 
qiiam  exliilienl  undecim  excmplaria,  in  qiiibiis  pniio 
Seguieriamim  ,  est  optima.  Iii  dunbus  aliis  siriptum 
est  verbi.  .Mnrellius  annotat  se  vidisse  scriptum  in 
aniiquis  veri  atias  verbi.  Quod  confirmal  nosiram 
leclioueni.  In  codice  Becccnsi  et  iii  edilione  Mnrel- 
lii  legitur  veritalis  :  Hiec  Baluziijs.  Qiii  veri  pro  lec- 
linne  vulgala  veritalis  primiis  posiiit,  faventibus  quo- 
qiie  codicc  Novi  CM.  2,  et  Tewaterano  meo.   Sed 


vilse  prceimum 

Oxon.  mefnoiaiis,  et  Novi  Coll.  ms.  I,  libens  lecepi 

Cap.  XV.  —  Pavore  mortcititatis  et  temporis.  De-  «  qnoniam   prrcter  Baliizianos  duos  nislos  praestal  ct 
lendani  esse  particiilam  et  olim  opinabar,  eo  quod  le-      codex  vetusiior  Driirianus  vocem  verbi ,  dubito  an- 

non  rcponendum  sil,  secundum  fidein  verbi  veritatis 


gerelur  paiilo  post,  tempore  mortcditalis.  Nunc  inaiim 
pro  tempuris  rescrihere  terroribus. 
'  Cap.  XVII.  —  Nec  enim  saiiguinem  noslruin  Cfuccrit 
Deus,  sed  fidem.  —  iVec  enim  bens  smciuinem  nostrum 
desideral,  sed  fidem  qua;rit.  El  isluil  dcsidernt  adjeci- 
mus  ex  (luibiisdain  codieibus  nostris,  el  ex  quibiisd. 
Anglieanis.  Potest  tainen  esse  glossema.  Baluz.  Scri- 
pturam  piiucipis  aliarumque  ediiionum  aiqiie  uiiius 
codicis  membranei  mei  reposui.  Diverso  tantiim  or- 
dine  verborum  babet  Nnvi  Coll.  cod.  i  :  Nec  enim 
qucerit  sanguinem  Deus  noslrum,  sed  fidein.  Et  ms.  olim 
Meerman  :  Nec  eidm  sancjuincm  Deiis  noslrum,  sed  ft- 
dein  qucBiit.  Itidem  edil.  Oxoii,  Nec  eiiiin  Deus  san- 
guinem  nostrum ,  sed  fideiii  qumrit.  Si'd  in  libro  meo 
olim  Tewaierano  hoc  positiim  est  :  Nec  enim  sangui- 
nemnostrum  Deus  desideral,  sed  lantum  fidein.  Cum- 
(jue  lectione  Baluziana  coiiseiiiiunt  ms.  Novi  Coll.  2, 
et  ins.  olim  Drurianus  reeenlior  ille,  sed  allcr  vetus- 
tior  liabet,  Nec  enim  sanguinem  Deus  nosier,  sed  fidem  C 
ciuanit. 

Cap.  XIX.  —  Commeatum  sibi  precaretur.  Veiiiam 
absentiac  longioris  a  Domiuo  :  lioc  est  vitoe  liic  iii  ter- 
ris  morani.  Fell.  Doloris  morlisve  reniissioiiein  com- 
meciium  antiqui  dixerunt.  Seiieca;  illiid  aderunt  lexi- 
cograpbi :  Longum  milii  commeatum  dederat  valetudo  , 
repeiile  ine  iiivasil. 

Cap.  XX.  —  De  persecutione  solticilus ,  de  accersi- 
tione  seciirus.  Ita  scriljendum  coujeceian)  pro  ablati- 
vis  so//ici((s  et  secuiis ,  anlequam  liaiic  leciioucm  iii 
nieis  Novique  Coll.  cndicibus  ,  (piibus  aildns  quiuque 
Paiuelianos  ,  deprelieiidi.  Seiisus  lcici  videtiir  essc  , 
Illoriim  giatia  de  persecuiione  soUiritus  ;  ne  vi  ejus 
coaeii  lidem  denegeiii;  de  accersiiinue  securus,  iit- 
pole  eerliis,  ens  accersiiione  tiivina  de  seciilo  libera- 
los  fore.  Vicl.  paulo  iufra;  et  jani  supra  sub  iuiiicim  § 
2,  liabes,  Lculus  itaciue  de  niorte  jciin  proxima  ,  el  de 
viciiia  aceersiiioue  securiis.  Imo  geiiiiicuui  islud  (ino 
libelli  exstat  ;  Jain  de  sua  immorlatilate  seciira,  iidliuc  j) 
de  noslra  incotuinilule  solticita.  M  vcro  Feliiis  ad 
verba,  de  persecutionc  solticilis,  de  ciccersilione  securis, 
Iioi;  adnotavit ,  i  M.iriyrii  coronaui  refugiunt,  coeles- 
lia  gaiidia  iion  cxpelunl.  »  Utnim  inavis,  accipe. 

Didicil  iiiiino  remiinenlibus.  Kidc  iiixus  msli  Tcwa- 
lerani  alioruiiique  qiiatuordeciiii  iii  edil.  Oxon.  ffte- 
moratoriim  .  iii  quilins  suiit  diio  illi  Novi  Collegii  co- 
dicis,  tractaius  omnes  Cypriaiii  coiilinentes ,  pro- 
iKiiiieii  nobis  in  exc  iisis  additiim  anle  reinanenlibus  , 
sed  obsc.uriiiioiii  faeieus  seriiioiiem ,  expuiixi.  Idem 
nescil  ms.  nierque  Driiiianiis. 

Cap.  XXI.  —  Imprubat  dcniciue  aposlolus  Pciutus. 
Ilanc  oiiininin  editininim  lectioueui  Biluziiis  ncseio 
quare  cuni  altera  iiicrepnl  couiuiiilavit.  Iii  cdit.  Oxoii. 
qiia.',  paiiier  ac  ca'tcra:,  pr.cslal  imprubal,  duo  laii- 
luui  codices  memnraiitur,  in  (piiluis  exstal  vcrbiim 
iiicrepnt ;  vcriiin  iliidem  sine  causa  aiinotatum  cst, 
<  lorie  legendiim  improperai.  »  1'orro  liienlur  lcc- 


Exslat  lameii  iiifra.si  quid  id  referl,  in  lib.  de  Opere 
el  Eleemosyiiis,  cap.  4  :  Qui  liabet  lidei  veritatem  ser- 
vat  Dei  timcirem. 

Cap.  XXIV.  —  Qiiomodo  et  Deus  manet  in  cKter- 
num.  Omissnm  est  boc  S.  Scriptura'  additamentum 
in  codiee  Cypriani  Tewaierano  ,  sicut  in  velustiore 
saliem  Di  iiriaiio,  sed  idein  adducium  esi  in  Cypriani 
lib.  111  Testimoniorum,  cap.  2  ,  et  in  aliorum  palrum 
operibus. 

Cap.  XXV.  —  Eximaris.  llanc  lectionem  pro  vul- 
ga t a  cxuar/s  reposui ,  lide  nixus  codicis  unius  iiiter 
lecliones  editiouis  Oxon.  variaiites  :  sed  forsilan 
iioiinullis  lectio  altera  lerenda  csse  videbilur,  nisi 
auctoris  verba ,  pag.  291,  I.  20,  aliiid  pcrsuadeaiit. 
Niinc  porro  pioelatum  esse  video  vcrbuin  e.vimaris  in 
editione  ad  usuin  exulum  Gallicorum  a  me  uiodo 
conimemorata. 

Cap.  XXVI.  —  Hic  interim  degere.  Leciionein  edi- 
liouis  prineipis  aliaiumque  ]tro  istic,  quod  siiie  causa 
suliectum  est ,  lidc  plurimoruni  codicum  scriptorum 
nixus  revocavi. 

Adliuc  de  nostra  salute  sotlic^ta.  Delevi  particulam 
et  ante  adlnic  vulgo  positam  ,  quam  nesciuiit  edit. 
priiiceps  ,  et  seplem  illi  scripii,  qiins  coniuli.  Sed 
omisit  voces  ct  adhuc  nis.  Tewater.  babetque  sed 
adliuc  codex  uuus  in  cdii.  Oxon.  adductiis. 

Proplictctrum  exuttnntium.  Cogiuibat  Cypriaiiiis 
cvaiigelisia!  Joannis  illiid,  Abrnliam  pater  vester  exul- 
ttiv.t  videre  iUem  meum  :  vidit  et  yavisus  esi.  Joann., 
VIII,  56. 

Tritimphanles  virgines.  Vulgo ,  triumphantes  iltic 
virgines  ,  sed,  servato  meliore  vociini  ordine  ,  itlic 
triumpliniiies  virgines  ms.  olim  Tcwateraniis;  diim 
corrcctiiis  forlasse  nesciuiit  adverbium  iltic  edit. 
prineeps,  et  sex,  qiins  conliili ,  codices  maniiscripli. 
Sed  ot  voci  reinuneraii  prx'lixit  itlic  nis.  Tcwaler. 

Ut  cum  liis  cito  esse.  Addiint  quideni  possimvs 
edit.  prineeps  aliaupie  aiiliiiua; ;  ciim  vcto  verbiim 
islud  aguoscat  lautum  uiius  ex  ccidd.  scriptis  in  usum 
edit.  Oxcui.  collalis,  ct  lanliiin  iiiiiis  de  meis,  ipsum 
foriasse  recte  ego  iiinic  duco  rcliuqiienduni ;  eisi  ali- 
ter  visiiin  cst  editnri  niipero  iioiinullnriim  Cypriani 
opusculorum,  ciijus  supra  fcci  nieiuionem, 

IN  LIBBUM  DE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS. 

Cap.  VI.  —  El  vicluctrum  ac  paupcrum.  Particii- 
laiii  et ,  qii;e  buic  senieulia;  iii  priiiei|ie  aliisqiie  edi- 
tioiiibus  ,  et  in  se|)teiii  illis  codicibiis  qiins  ipse  con- 
liili ,  prailixa  est,  qii.i;  veio  iii  cditt.  Baluziana  et 
0x011.  niale  omissa  est,  revocavi,  cuiii  foriasse  iii 
mslis  vnce  pr;iecedenle  ornssci  absorpia  esset. 

E.rsurge  in  nomine  Jesu  Chrisli.  Islud  in  noniine  Jesu 
Christi  addunt  iioniiiilI;e  versiones  ,  siniul  cum  bis 
palribus  Cypriaiio  Anibrosio  Cassiodoroque. 


1117 


M.  J.  UOLTH  SELECT^  IN  CYPRIANUM  miM. 


1148 


Cap.  VII.  —  lUie  erit  el  cor  tuum.  lUic  pro  ibi  ex  A 
codicibiis  scripiis  reposui  ,  qiii:i  iii  ipsiiis  Cypriaiii  , 
lil).  III  Testimouionim  saiicKc  Scriplufa:  p.  59  ,  edil. 
Oxoii.  sir  lociis  ev.ingclisix  aireriiir. 

(^jp  IX.  —  Sed  vereris  et  mcluis.  Ueslituit  prio- 
rciii  leclioiiein.  Si  vereris  el  metiiis  ,  Baluzius  ,  qtinni 
inutaver  it,  liile  iiixiis  quatuor  iiiamiscri|)!oruiu,  Fel- 
iiis.  lis  alios  sepieni  niiiie  adilo,  leclioiieiii  qu.ii  iiiilii 
placei,  pra-slanies ,  atque  ita  piorsiis  coiisiitula  est 
oraiio  inox  infra,  iibi  vcrl>uin  mciiiis  occurrii. 

Cap.  XI.  —  Siibsidia.  Aildunt  viue  eiliiiones  Ma- 
nutiaiiani  seciit.L',  sid  vocein  delevi  ,  idcirco  qiiod 
inonuit  Paineliiis  pricler  Maiiiil.  iiiilliiin  codiceni  ip- 
saiii  legere.  .■Mtainen  in  editioiie  LiiKduiiensi ,  quie 
Maiiuiianx'  pr;eivit,  eamdeni  inveni.  Porro  auicm  vo- 
ccni  libi  posl  operanti  nesciiint  codices ,  qiios  ipsc 
inspexi ,  ([uod  ideo  nolo ,  quia  vox  non  valde  desi- 
deratiir. 

Cap.  XIII.  —  Redilus  liio>.  divide.  Scriptiiram  cor- 


Et  vix  tuimeis  pereiiniibui  admiuanliir.  Numero,  ut 
niox  apparct. 

Cap.  XXY.  —  Mqunlilaiis.  Ita  Erasmus  et  alii 
post  eiiin.  Nolui  aiiicin  iiiuiare,  i|uaravis  in  omiiibus 
fere  codicibus  aiitiquis  el  iii  velustioriliusediliniiibus 
legatur  w/iuilatis.  Baluz.  Recte  prxslaiit  wqiiaiilalis 
cod.  Novi  Coll.  2,  ci  ins.  meus  iiiiper  Tcwaicranus, 
ciiiii  reccnliori  ex  Ururianis.  Qiiibus  librls  siniiil  addo 
Flori  Lugdunensis  Commenlariiim  penos  ine  iiiedi- 
luin,  quem  prius  inemoravi,  super  Epislolas  Paulinas. 
Proxiine  scripserat  auctor,  wqualiier. 

Cap.  XXVI.  —  Prwclara  et  divina  res.  Melius  pro- 
cederel  nratio,  si  lcgerctur  res  esl. 

Dies  nos  vel  rcditioiiis.  Cyprianus  jani  anle  in  lioc 
libello  reduces  ad  iiaradisum  facere  liabet ,  et  siib  (i- 
nem  lib.  de  MorUililale,  nos  ptiradiso  restiluit  et  reqno, 
p.  281.  Vid.  et  lin.  episioLe  ad  Demeirianum.Pri- 
mus  Pamelius  vocein  rcddiiioiiis  ex  msiis  et  Joannis 
Cosleri  casiigniionibus  recepil.  Exsial  quideni  ca  in 


rectiorem  revocavi,  vcriini  in  Cypriani  ediiionibiis  et  ..  cod.  Novi  Coll.  2,  atque  idem  signilicai ,  quod  reiri- 

bulio ,  qiirc  quidcni  Cypriani  vox  esl.  Veruinlamen 


inaniiscriplis  frequenler  scrjbitur  reddiius;  luelurqiie 
Balii7.ius. 

Cap.  XIV.  —  Qiice  matronn  loniples.  Qiiw  iiuitroiia 
in  ecclesia  Chrisii  locuples.  Valde  piito  ista  in  ecclesia 
Cliristi,  qua;  de..sunt  iii  aniii|iiis  ediiioiiibus,  in  deceiii 
codicibus  nostris,  ct  iii  qiiiiuiuc  Anglicanis,  addila 
vero  sunl  a  Manulio,  non  debere  esse  iii  lioc  loco. 
Non  lamen  ausiis  suin  expungere ,  quia  ea  repcri  in 
undeciin  vetiislis  cxemplaribus.  Ballz.  Exstaiit  quo- 
que  in  msiis  Tewaterano  ac  Mcermannano  nieis,  nna 
ciim  altcro  ex  Drurianis.  Cum  vero  eadem  omittaiit 
undeciin  foriasse  codices  Baluzii,  et  quinqiie  Aiiglici, 
neque  in  velustiori  ex  Drurianis  ,  neque  aliero  mco 
ms.,  neque  in  cod.I  Novi  Coll.  exsient,  isi.Tec  verba 
importuna  et  editionibiis  vetusiissimis  ignola  reliii- 
quenda  judicavi. 

Cap.  XV.  —  Dominicum  celebrare  le  credis.  Eu- 
charistiam ,  qii.TC  esl  coena  Doniinica,  lioc  loco  sigiii 
ficari  cuin  Fcllo  staluendum  ('St.  Iiiterea  cum 


cgo  cuiii  Rigaltio  probans  vetercm  lectioiicm  redi- 
tiouis  eam  rcvocare  stalui,  qiia;  in  sex  libris  scriptis 
apiid  cd.  Oxon.,  ct  in  qnatiior  insiis  mcis  ,  nam  in 
Tewaierano  priinitus  scripta  fuerai,  reperla  est.  Vo- 
cein  rcdiiionis  agnoscit  Plautus.  Et  conveniiiiit  voccs 
rediiio  et  persecuiio  hoc  loco  posilae  cum  illis  accer- 
siiio  cl  perseciiiio  ,  qiix  supra  iii  libro  de  Mortalitale 
nobis  occuiTebani,  §  13. 

IN  LIBRUM  DE  ZELO  ET  LIVORE. 


Cap.  II.  —  CircuU  ille ,  etc.  Ilinc  firmatiir  op- 
tima  conjectura  cl.  Oberlhuri  fine  lib.  Tertulliani  de 
Oralione. 

Lintjuam  convicio  provocal.  Oratio  forlasse  integrior 
esset ,  si  ex  seqiieniibus  adderelur  ad  pelulantinm  , 
ct  pro  voce  petulmiliam  ibi  inventa  rescriberetur  vio- 

cwdis   violenliam 


„...  ('St.  Iiiterea  cum  parii        .. ,. . ^ - 

culam  et  ante  Dominicum  posilam  ,  quam  ncsciiint  C  lentinm.  Habes  iiifra  ,    manus   ad 
cdd.  princeps  et  Erasiniana,  simiil  ac  scripli  libri      piomptn 
noslri,  jam  olim  decrcvissem  cjicere,  postea  illam  in 
iribus  aliis  msiis  deesse  sensi. 

Cap.  XVI.  —  Infeliciiatis.  Viilgo  infidelilalis.  «  Pn- 

ruiii  abfiiit,   I  ail  Baluziiis,  <  quin  ponerem  infeti- 

cilnlis  juxia  leciioiieni  vcterniii  ediiioiium ,  (iiiam 

ilaria  nostra  et  iiii- 


coiilirmaiit  viginti  ctdiio  excin|il 

deciin  Anglicina.  .Maniiiiiis  posiiit  iii^rfe/iiflMs.  Ali- 

ter  Pamelio  visiim  esi  »  Ila^c  Baliiziiis.  Vix  diibito, 
quin  rediici  ad  hunc  locuni  dcbcat  vox  infeticilaiis , 
qu»  ciiiii  illa  slerilitnlis  juiigi  solet ;  Sierile  eiiim  al- 
que  infelix  soliim  liaud  raro  dicitiir.  llanc  igitiir  vo- 
ceni  rcvncavi  Ri^altio  qiioquc  probatam  ,  ct  in  sex 
msiis  niilii  visain;  sed  in  alio  qiiodam  codice  iiieo  le- 
giliir  inftdeliUilis. 

Vidiia  el  innps  in  opere  invenilur.  .Anle  Baluziiim 
pra!Stabant  cditi  iilcrique  vidun  el  iiiops  vidua  iii  opere 
targa  inveniliir.  Prictuli  ego  codicinii  nieorum  scrip- 


Cap.  III.  —  Vel  falluccs  insidins  vel  nperlas  minns. 
Vel  aiiie  fallnces  revocavi ,  quod  oniissum  est  a  Ba- 
hizio  ,  suirragantibiis  niilii  codice  Novi  Coll.  2,  ei 
nisto  utroque  meo,  pariler  atque  editt.  ante  Baluzia- 
nain.  Nunc  addo  codicos  scriptos  Mecrmannanum  et 
ulrumqiie  Driirianuiii. 

Cap.  IV.  —  Diiin  diaboliim  qiii  zelnt  iinitnliir.  Za- 
bulum  non  diaboluin  prastat  de  codicibiis  mcis  unus, 
isqiie  menibranciis  ,  et  iii  editt.  aliqiiot  Cypriani  iia 
vox  scribitiir.  «  Zabolus  is  estdiabolus,  proSiaenim 
«  .^toles  j^adixere.  >  Gesneri  Ling.  Lal.  Thes.  in 
voce. 

Cap.  V.  —  In  odium  persecutionis  facibus  tivoris 
exarsii.  Odiiim  persecuiionis ,  qua;  est  librorum  lam 
scriptorum  quani  cditoriim  lectio ,  odium  signilicat , 
ex  qiio  orta  perseciiiio  sit. 

Miiilenitaie  patientem.  Elsi  redutta  fuit  vox  milem 


turam  pene  omiiiiim  ,  taniiim  iii  cod.  Novi  Coll.  I,  J)  pro  miii  iii  edilionem  Benediciinam  ,  praetuli  nunc 


ct  iii  utrofpie  l)riiriaiio  vox  viduu  rcpclita  est ,  dum 
dives  in  opere  praistat  coil.  Novi  Coll.  2,  in  vocibiis 
cnim  inops  ct  opere  lit  paronoiiiasia,  ut  rbetores  lo- 
qiiiinlur.  Nescit  vncem  Inrga  cdilin  Erasini. 

Chiistiis  illud  Dei  doiia  appcltal.  Ucferendum  vidc- 
tur  illiid  ad  gazophylacium  siipra. 

Cap.  XX.  ■ —  fe'(  nunc,  fili,  maiido  ,  elc.  Ad  orain 
msii  Druriani  reccntioris  scripsit  librarius.  Mniidnia 
Tobiw  ad  filios  snlubeniinn.  Mox  pro  vocibus  iii  ge- 
liennam  siibslitiicral  cx  codicibiis  mslis  Fcllus  in  le- 
nebriis,  sed  etiain  libri  scripti  intcr  se  liic  variant. 

Cap.  XXI.  —  Quadriga.  Majoriim  niagislraluiim 
hnnorcs  el  insignia.  Curules ,  iiii|iiit  Fe-.lus ,  eqiii 
qundrigales.  Fi;i.i.. 

Cap.  XXII.  — •  Ac  nisi  eiiitio  lionesln  successeiit, 
Sic  lib.  ad  Donatum  :  Stuttu  prorsus  et  vana  jaclura, 
fruttranlis  spectncnli  roluplnte  id  pnrare  voluisse,  qnod 
vec  populiis  ocriperel,  ci  f^erdeiel  maijisliatlis.  Feli.. 


ego  lectioiiem  alteram  ,  codicihus  scriptis  meis  fir- 
matam. 

Siinul.  In  uno  libro  meo  scriptum  esl  semel,  et  su- 
pra  lineam  vet  simul.  llinc  ergo,  iili  jain  iion  seniel 
diximus ,  orta  est  discrepantia  qua;  isiic  reperilur  in 
coaicibns  maniiscriptis,  i|uorum  noiinuMi  babeiit  se- 
met ,  alii  siinut.  BALiiz.  Simul ,  qua;  cdit.  priiicipis 
scri|ilura  est,  adslipulante  ei  uno  ex  iiistis  meis  ,  re- 
vocavi,  etsi  intenliim  semel  pro  prorsus  el  in  perpe- 
tumn  veieres  ponunt.  Habet  sibi  pro  simut  codex 
mcus  olim  Tewaleraniis,  aniio  1")9G  scripliis,  ct  sin- 
gula  pro  siiigulos.  Mox  lin.  50,  videris  pro  pcrspice  , 
cogiia,  posuil  aucior  :  ei  sect.  0  ,  vcrba  ,  qui  Chri- 
siinnum  se  iiieniiiiir,  qiiorumordineiii  sic  siiic  causa 
priiiiiis  miitavit  Maniiliiis,  gui  se  Cliristiaiium  inenli- 
lur,  cx  edilt.  vetiisiioribus  restilui. 

Cap.  XIII.  —  Kt  zeli  nc  livoris  atienus.  Vocis  atie- 
mis  cuni  genilivis  islis  coiislruciioni,  quam  priinus 


IIW 


PRiEFATIO  J.  C.  TROMBELLII. 


H50 


rccepit  Manuliiis,  palrocinantur  cod.  uterqnc  Novi  A 
Coilegii  ac  meusTewatcranus.Nunc  aildo  ms.  utrum- 
qiie  Drurianum  et  Meermannanum  cnm  Flori  Lug- 
dunensis  Commenlario  inedilo  In  Pauli  Eplstolas. 
Alteram  vero  conslructionem,  qua!  posita  estin  ediit. 
Maiiuiianam  proecedeMtiJjns  ,  et  a  zelo  ac  Uvore  alic- 
nus,  unus  dc  lihris  meis  iiabet.  Proxime  post  in  apo- 
sloli  p.s;»;  voces,  cainalibus,  lamquam ,  qua;  a  texlu 
Baluzlano  forle  cxciderant,  restilui. 

Cap.  XIV.  —  Secundiis  homo  de  cwlo.  De  liac  va- 
rietaie  consulas  Novi  Testamenti  editiontis;  easqiie 
ct  infra  adi  de  scriptnra  illa  portemus  pro  portabi- 
vius  ,  siqiiidem  in  Gr;«cis  plurimi  codices  scripii  el 
palres  ^'yprinafjiij  lialjcnt  pro  ifopi,nfArj. 

Cap.  XV.  —  Esse  talein.  Exstal  iii  edit.  Baluziana, 
essc  se  tolem  non  ,  nt  priiis  posilum  erat,  csse  te  la- 
lem.  Sed  expnnxi.se,  (|uo<l  cx  priori  voce  ortiim  esse 
possit,  auctoritaie  nlxus  codd.  duoruMi  apiid  edit. 
Oxon.  et  ms.  Novi  Coll.  2,  et  dunrum  meorum.  Ha- 
l)el  vero  esse  te  talem  ms.  Novi  Coll.  1.  Nuiic  addc  B 
ulriimqiie  Drnrianum  et  Meermamiannm.  Mox  post 
vocem  firmandiis,  positum  est  iii  nis.  olim  Towater. 
et  ornandus. 

Cap.  XVI.  —  Salutaris  operatio.  H.  c.  elcemosjna 
salulis  a;tern;e  eflicax.  Jani  ante  idem  loqucndi  mo- 
dus  reperitur  sub  (ineni  lil)ri  de  Opere  et  Eleemo- 
syna. 

Cap.  XVII.  —  Laborabis.  Pr.Tfcrnnl  tabores  edilio 
priiiceps  et  e  codicibus  meis  nnus ,  qiiod  milii  olim 
miiius  recie  placuil.  Estautem  prosperanda  valeludo, 
qu»;  eget  ul  firniior  (iat. 

Si  sectari  non  poles.  Viilgo  ;  Si  aulem  eos  seetari 


non  potes.  Editionnm  vetustiorum  leciionem  rcvo- 
cavi,  qiise  Rigaltio  probala,  codicibus  quinque  apud 
cdii.  0x011.,  codice  ulroqiie  Novi  Collegii,  et  Tewa- 
leiano  firmala  esl.  Nunc  addo  codicem  antiquissi- 
inum  MecininiMiaiuim  ,  et  vctustiorem  ex  duobus 
Druriimis.  Ab  altero  autcin  aiquc  alio  proclerea  uisto 
niemlinini  lioc  abesl. 

Cap.  XVIII.  —  Qiio  Cain  non  redit.  Recepitin  edi- 
tionein  suam  Baluziiis  qiio  Cain  non  ingreditur,  aitque 
haiic  leclionem,  qiiaiii  liabent  tres  libri  veteres,  pu- 
lare  se  cssc  opiiinam,  alieram  vcro ,  qua;  est  redii, 
falsani.  Cain  eiiim,  qiii  natns  cst  posl(|uam  parenlcs 
cjus  ejccli  fiieraiit  e  paradiso,  non  posse  dici  rediisse 
in  parndisum  ,  cum  in  illo  numqiiam  fnisset.  Itaque 
noii  diibilassc  scaddit,  qiiiii  leclio  liorum  trium  ii- 
broruin  pra^fercnda  sil.  At  vero  liaiid  ita  valere  hanc 
raiioncm  credideiiin  ,  ut  siibsiiiui  dcbeat  vcrbuin  in- 
grediiur  iectioni  oliiii  rcccplic  ei  fere  universis  mslis 
con(irinaia;.  Ex  codicibus  ,  quibus  iisiis  sum  soli  in- 
grediiiir  pra;slanl  ins.  Novi  Coll.  2,  et  Drnrianiis  re- 
centior.  Ait  hoc  loco  Cypriaiius  Cain  non  redirc  ad 
vctereni  parcuuini  suoniin  posscssioncni  paradisum; 
quin  ct  diii  solel,  redire  unimum  ad  Deiim.  Conferas 
ct  finein  libolli  de  Opere  ct  Eleemosijnis ,  ubi  nos  re- 
duces  adparadisuiii  hahcs,  nolani(|ue  ad  locum. 

Naiivitate  cmlesii  et  lege  divina.  Vocem  ccelesti 
haud  agnoscnut,  aiit  decem  codices  scripti  in  edit. 
Oxon.  meuiorati ,  aut  sex  de  s»ptcm  illis  ,  quibus 
cgo  iii  edeiidis  his  libellis  nsus  sum;  dcficii  oratio- 
iiis  niembrum  iu  Mecrmaniii  mauuscripio.  Supra 
vcro  habes  easdem  voces,  >ifl(ii'j(a/e  cxlesti. 


MONITUJVI. 


Meminerit  lector  quam  nos  paulo  supra,  duin  ap-      ahsoluto,  in  optima  seminarii  S.  Sulpilii  hihliotlicca, 
pendicem  primam  insirnxerimus,  piguerit  non  po- ^  favciUe  pia  ipsius  procuralorumcomilate  ac  benevo- 


tuisse,  licet  hnc  illuc  enixe  qiiKrilanles  ,  sat  oppor- 
tnne  J.  C.  Trombcllii  anecdota  reperire,  ut  ea  suo 
loco  apprimc  iiiscrta  ederentur,  nec  tamendespcrasse 
iisdcm  fore  interdum  bono  niiinine  occurrendum. 
Jam  non  nos  spes  ea  rcfellit.  En,  nondum  lioc  toino 


lentia ,  incidit  in  nianiis  lioc  iiliiiniim  D.  Cypriani 
opns  tamdiu  irreperliiin.  Qno  igitur  ac  simiil  cximiis 
cjiisdem  Troinbellii  coinmcntaiionibus  ,  dalis  qiiibus 
debentur  gratiis,  utcre,  bone  lcctor,  et  frucre. 


S.  CYPRIANI 


EXHORTATIO    AD    POENITENTIAM. 


JOANNIS  CHRYSOSTOMI  TROMBELLII  PRyEFATIO. 


I.  Tametsi  accurale  snmmaquc  diligentia  codicos  D 
noslros  perlustravcrini,  atque  cos  prxsertim  qni  ve- 
tcrum  auctorum  episiolas  et  opuscula  conlincnt  , 
srcpe  enim  in  iis  laleiit  prclins.t;  qiircdani  vclerum 
scriptorum  rcliquia! ,  qnas  colligcre  cviilgarcqne  lit- 
teraria;  reipublica».  plnrimi  intcrcst,  ubi  taiiien  ad 
cos  pervoiii,  qui  Cypriani  scripta  conliiicnt,  diligcn- 
tiam  auxi ,  sperans  scilicet  quod  Erasino  Manulio, 


Morelio  accidcrat,  id  niihi  qnoqnc  cventnrum.  Cy- 
priani  codices  cum  illi  studiosc  ,  cxquisilcqiie  pcr 
volveruiit,  quaidam  reperere  ,  qu.ie  supcriores  lypo- 
graplios  laiucranl;  qua^  tamen  ob  pr.Tstantiam  suam 
viilebaiitiir  cxposccrc,  iit  proferrenlnr  in  liiccin. 
Mea  ine  non  prorsus  fefellit  opinio.  E  duobiis  qiios 
possidcmiis,  Cypriani  codicibus  allcr  allcro  copiosior 
cst,  alqne  adco,  ul  univcrsas  fere  Cypriani  cpistolas 


j|N,|  PR^FATIO  J. 

ci  opuscula  compleclaiur  :  quoe  dum  solertissime 
perquiro  comparoque  cum  cdilis,  se  inilii  libellus  ol)- 
lulil ,  quem  inter  cvulgaios  fruslra  perquisivi  :  iii- 
scribilur  autem  in  dicto  codice  :  i  ExliorUUio  Cy- 
priani  de  Poenilentia  :  »  tilulo  nimirum  (ut  deiiiceps 
osiendam)  ab  amanuensi  illi  aplaio.  Qiiania  liujuscc 
opusculi  prxslantia  sit  atque  uiililas.deiiiceps  dicam. 
lloc  sane  audacier  affirmare  audeo ,  imnierito  illud 
liaclenus  in  icnebris  dcliluissc  :  tameiisi  enim  nul- 
hiin  insit  liistoricum  monumeiitum,  nulia  in  eo  emi- 
iical  eloquentia,  carcat  quoque  aigumenlis  a  ratione, 
iiut  veleruin  auctorilale  petitis,  sed  Scriptura  lan- 
tum  inniialur,  eaque  jejuiie,  ac  sine  ullo  orna- 
menlo  expnsila;  non  coiitiiiuo  lamen  est  contemnen- 
dum  :  alioquin  contemnas  necessc  csl  egregios  cos 


c.  TROMBELLii.  nra 

A  III.  Quod  vero  nemo  ex  vcteribus,  quos  nunc  lia- 
beinus,  liliclliiin  huiic  allegct,  mirum  non  cst.  Desiit 
eiiiiii  baiid  mulio  post  Cypriani  tempora  erroris 
qiicm  lihellus  isie  confutat  :  idcoquc  occasio  ctiam 
dcsiit ,  ob  quam  idem  libellus  allcgaietur.  Ad  lia-c  : 
Umle  noviiiius  veteres  alios  ,  quorum  libros,  deside- 
ramus,  ininimeliuiicallegasse?Levis  itaqueest  qua-a 
veleruin  silentio  desuiuiuir  dirficultas.  At  quamquam, 
uii  dixi,  ea  argumenla  dissolubilia  faleor ,  probabilia 
siint  tnmcii. 

IV.  Qiiisquis  lanieu  libellum  hunccomposueril,  si- 
millimum  veri  est,  eum  Cypriani  xqualem,  aut  ccrtc 
nou  miilium  ab  ejiis  aiiale  rcmolum  fuisse,  et  in 
Scripiurarum  leclioiie  detrilum.  An  non  Cypriaiii 
aiqualem  ,  aiit  cerle  liaud  nuilium  ab  illius  .■ctale  rc- 


Cypriani  libros ,  qui   i   testimonia  ad  Quirinum  i  jj  molum  ostendit  ca   quam  seqiiiiur,  Scriptura;  inlci- 


coniinenl;  iu  iis  quippe  sine  ullo  eloqueniise  verbo- 
runique  apparatu,  sine  uUo  ralionum  vcterumque 
subiidio ,  sola  Scriptura  adversus  errores^pugnatur, 
et  (idei  nostrse  dogmata  stabiliuntur. 

II.  Idem  porro  consilium  is  iniil,  cujus  opusculum 
liic  profero,  vetuslus  ille  quidcm,  ct  valde  probabilis 
scriptor,  aut  Cyprianus  scilicet  ipse,  aut  alter  igno- 
tus,  si  vis,  Cypriano  tamen  aelate  par,  Cypriani  ves- 
tigiis  ac  sludio  insistens.  Cyprianum  scilicet  indicare 
videtur  dispulandi.Scripluraique  leslimonia  allegandi 
ratio  quain  adhibel,  simillima  iiimirum  illi,  quam 
in  libro  Testimoniorum  is  observavit.  Atque  liuic 
quidem  conjecturse  Cypriani  nomen  liuic  opusculo  in 
codice  pra!positum  favet :  quainvis  cnim  ea  in  re  in- 
terdum  errarint  amanuenses,  haud  raro  tamen  veros  C 
librorum  auctores  iiidicarunt. 

At  cum  Scriptiira;  iuterprelationem  opusculinostii 
auctor  allcget  valde  diversam  ab  ea  qua  uliiur  Cy- 
prianus ,  nemo  quoque  e  veteribus  lil^ellum  Iiunc 
Cypriano  Iribuerit,  anceps  ha;reo  cuinam  illiim  ad- 
scribam.  Novi  equidcm  postrema  hxc  argumenta  in- 
dissoliibilia  miiiime  esse.  Vetercs  scillcet  raodo 
nnam.modoaliani  Scripturxinterpretationem  seque- 
bantiir.  Cujus  rei  adeo  multa,  adeo  perspicua  argu- 
inenta  habcmus,  ut  de  ea  jam  nemodubitet  (1).  Ama- 
nuenses  etiam  licentiain  sanc  non  lcvem  sibi  arroga- 
riinl,  substilueruntquc    non   raro  interpretaiionein 


prclatio,  et  disciplina  quam  stabilirc  coiiatur?  Iiidi- 
cat  scilicet  non  obscure  scriptor  iste  rccipiendos 
qiiidem  iii  Ecclesiam  lapsos ,  et  a  spe  veniae  miiiiine 
arcciidos  quorumvis  criminum  rcos,  dummodo  ca- 
nonica>.  pcenilentiLC  sese  subjicerent.  Ha;c  scilicet 
qua;stio  cum  Cypriani  tempore  potissimum  viguerit, 
haud  obscure  oetatem  innuit,  qua  conscriplus  csl 
liber  iste. 

V.  Quis  porro  in  Scriplurarum  lectione  detrilum 
cum  ncgct,  posiqunm  videril  pcrcurrerc  illum  lot 
Scii|itiiraruin  liliros,  el  cx  iis  seligere  loca ,  qiiai  mi- 
rum  in  modiiin  catliolicum  dugiiia  conlirmciit,  illiqiic 
faveant  consueiudini  quam  iii  Ecclcsia  scrvandain 
ccnsuit  Cyprianus? 

Yl.PropicreaveroverisimiUimum  laiitiimmodo  esse 
id  arbitror,  quod  de  Cypriano  liujusce  libclli  auctore 
dixi,  nequealiquidcerti  ca  de  re  staluere  ausus  sum  , 
quod  iioverim  exstitisse  jam  pridem  nonniillos  ('ijeiiam 
inlcr  l»tinos,qui  Cypriaiium  hociii  scril^endi  gencre 
imilarentur,  iii  (5)  quoruin  numero  Pclagius  ille  cmi- 
nuit  (i),  qui  laudemqiianialiundeacqMisivcrat,adver- 
susdivinamgratiamposieadeccrtanssibiademit.  Quo- 
niam  porro  ea  qua;  vcrisiinillima  suiit,  admiiti  com- 
modc  possunl,quis  milii  viiio  vertcl ,  si  deinccps 
qiioties  de  hujusce  opusciili  auctore  incidet  scrnio, 
incidet  aulem  ssepe,  cum  Cyprianum  csse  dieam  ' 


quam  diligerent,    iiitcrprctationi  qua   usiis 
auctor  ille  quem  exscribebant. 


fuerat 


(1)  Dnicnm  exemplum,  sed  illud  manifesliim  ad- 
hilieo.  Aiigusliuus,  seriii.  20,  n.  5,  sic  vcrsiciiliim  2-2 
capitis  xviii  Kzt.'clii<'l,  allegal :  In  quncumquc  clic 
coiiversus  fuerit  iniquus,  el  (ccerit  }us'iliam,  annos 
iniquitutis  ejus  ohliviscdr.  Al  scriii.  39,  n.  1  citat 
hoc  iiiodo:  « Qiio  die  conversiis  fueris,  obliviscitnr 
(Deus)  inala  liia  pniMerita.  >  Scnn.  vero  82,  qui  cst 
dovcrbisEviingcl.,  Matili.,  cap.  xviii.,».  14,ciimali- 
qiia  licet  levi  ditTereiilia  nirsus  addoci!;  iiciiipe  ila  : 
hiiquns  in  qua  dic  conversus  fiierit,  ab  iniquilatibus 
suis,  ft  feceril  justitiam  ,  omnes  iniquilales  ejus  oblivis- 
cur.  Rl  alibi  eliaiii  eiiiiidem  vcisiciiliini  aflereiis  cum 
aliquo  discrimiue  affcrt:  «  Piilsat  et  claiiiat  >,  inquit 
illc,  n.  10  scrmiMiis  87,  qni  osi  de  vcrbls  Mallli.  xx. 
•  licr  proplictaniEzecirielem:.  Inquacumquc  diecon- 
vertus  fuerit  liomo  a  via  sm  pessima,  omnes  iniquilates 
eius  nbliviscar. 


(2)  En  qua;  in  libros  lestimnnioriim  Cypriani 
■n  notat  Balii/.ius :  «  Si  qiia  siint  loca  in  operibus  sancii 
Cypriani,  de  quibus  proiunitiari  nnn  possit  ca  ccrte 
illiiis  essc,  id  vcro  iniprimis  asscri  potesl  de  libris 
Tesrimoniorum  ad  Oirriniim.  Pliires  enim  eodiccs 
pliis  liabciit  qinm  vnlgata:  editiones,  aliuMiiimis.)  Cur 
vero  iioii  paiici  codices  adeo  copiosi  suiii?Annon 
qiiia  poslerioriini  (loctoriiiii  laboribus  accrcveriinl? 
Dixi:  cliam  inicr  Lalinos;  iiam  inlcr  Graicos  co  in 
scribcndi  gcncrc  ciniiuiit  Daniasceiios  pliiies  libros 
simili  dft  argiimcnio  cdcns,  quos  paiallela,  seu,  si 
vis,  Eclnqas  appcll:ivit. 

("i)  «  Ljiisdoiii  I  orro  fcrc  argiimcnli  ciim  islo  Cy- 
priani  opcre  csl  liber  de  Promissionibus  et  1'ra'dic- 
tionibus  Dci,  qiii  vii|i;o  irihiiilor  Prospcro.  »  Baliizius, 
iiota    1     in    libros   Tesiimoiiioriim    saiicli    Cypriaiii. 

(i)  Vidcqiia;  tradiinl  Vossiiis  llislor.  Pelagiaii.  I.  i, 
c. -i,  <  de  iis,qii:ei'clagiusscri|>sit.  •  elCave^in  liistor. 
lill.  de  Pclagio  ad  annum  405,  pag.  385,  t.  1,  cdit. 
Basil.,aiini  1741.  * 


1155  EXHORTATIO  S.  CYPRIAM  DE  P(EN1TENTIA.  H54 

Vll.  Ncc  modica,  me  quidem  jiidicc,  liujuscc  li-  A  niio  iii  co  liabes  :  Quod  quidem  hic  mullis  commen- 

dare  miiiime  esl  opus ;   sed  profecto  non  leve  est. 


bclli  ulilitas  est.  An  non  vero  valde  iiiilis  lihellus  is 
cst  iii  quo  usilalissiinus  Ecclesiic  nios  ciiiiiiet,  ut 
scilicet  exorlus  crror  adductis  plurihus  Scripturarum 
lestimoniis  statim  reprimalur ;  et  in  quo  tanla  vctus- 
tissima;  versionis  portio  inest  ?  Quod  si  eo  ordine, 
quocodicescoruin  teinporuni  conscripti  erani,  sacros 
lihros  kic  allegari  censes,  emolunieiilum  aliud  conti- 


llabet  eiiain  lioc  comiiiodi,  ul  sacras  Scripturas 
allegans  Eccleslasiici ,  librum  adducat  exemplo  suo 
ostendens,  quanlo  in  pretio  prioribus  ipsis  Ecclesiae 
sxculis  liabitus  sit  liber  ille,  quem  nunc  protestantcs 
miiiiini  faciuiit.  Sed  de  ilibclli  auctore  jac  pra;stantia 
liacienus.  Eccc  autem  libellum  ipsum  : 


EIHORTAflO  S.  CYPRIAI  DE  PIMTEmA  "  ICIPIT. 


Per  poenitentiam  possc  omnia  peccala  dimitti  ei  B  averti  faciem  nteam  abs  te  :  in  misericordia  mlerna  mi- 


qui  ad  Deum  lolo  corde  conversus  sit. 

In  Psalino  octuagcsimo  octavo  (v.  51)  :  Si  dercli- 
(juerinl  filii  ejus  legcm  meam,  et  in  judiciis  meis  non 
ambulaverint ,  et  mandata  mea  non  custodierint ,  visi- 
tiibo  in  vircja  iniquitates  eorum  et  m  verberibiis  peccata 
eorum :  misericordiam  aiitem  meam  non  dispergam  ab  eis. 

licm  apud  Isaiam  (xxx,  15)  :  Sicut  dicit  Dominus 
tanctus  Israel :  Cum  conversus  ingemueris,  tunc  sntvus 
eris  et  scies  ubi  [ueris. 

Item  illic  (xxx,  1) :  Vm  fdii  deserlionis,  dicit  Dominus : 
Fccislis  consilium  non  perme,  et  sponsionem  meam  non 
per  spirilum  meum,  adjicere  peccatum  super  peccatum. 

Iiem  apud  Jeremiam  (ii,  25)  :  Avertcre  (2)  pedem 
tuum  ab  aspera  via,  et  facietn  tuam  a  siti.  llla  vero 


serebor  tui. 

Item  illic  (lvii,  15)  :  Uac  dixit  Excelsus  in  e.vcelsis 
habitans ,  in  wternum  sanclus  in  sanclis  ,  nomen  esl 
ei  Dominus  ,  e.tcelsus  in  sanctis  requiescens ,  et  pu- 
pusillanimis  dans  animi  cequilatem,  et  dans  vitam  con- 
tribulutis  corde.  Non  in  sempiternum  irascor  vohis,  nec 
per  omnia  vindicabu  in  vos ;  spirilus  enim  a  me  prodiel 
et  inspiralionem  omnemego  feci  :  et  propter  peccatum 
pusiltum  contristavi  eum,  et  averti  faciem  meam  ab  eo, 
el  vitem  passus  est ,  et  abiit  iristis  in  viis.  Vias  ejus  vidi 
el  sanavi  eum,  et  consotaius  sum  ego,  et  dediei  conso- 
lationem  veram,  et  pacem  super  pncem  iis,  qui  longe  el 
iis  qui  prope.  Et  dixit  Dominus  :  Sanavi  eos ;  iniqui 
autem,  ut  mare  commotum,  sic  fluctuabunlur,  et  quies- 


dixii  :  Confortubor :  voto  :  quia  diligebal  alienos,  et  ibal  q  cere  non possunl.  Non  est gaudere  impiis,  dicit  Dominus. 
post  ittos.  ; 

Item  apud  Isaiam  (xxxi,  6) :  Convertimini,  quia  (5) 
altam  cogitutionem  cogitalis  et  iniqunm. 

Itcin  illifi  (xLiii,  25)  :  Ego  sum,  ego  sum  qui  deteo 
injustitias  tuas,  el  non  recordabor :  tu  aulem  recordare, 
etjudicemur  simut  r  dic  lu  injustitias  tuas  prius. 

Item  illic  (lv,  6)  :  Quairite  Deum,  et  cum  inveneritis 
eum,  invocate.  Al  ubi  appropinquavit  vobis,  derelinqiiat 
impius  vias  suns  et  vir  iniquus  corjitaliones  suus  et  con- 

Iverlalur  ad  Dominum,  et  misericordia  ei  prxparubitur, 
quia  non  muttum  remittit  peccata  vesira. 
I    Ilein  illic  (xliv,  1) :  Recordare  liwc,  Jacobct  hraet, 
quia  puer  meus  es.  Vocavi  te  puerum  meum  :  et  tu  Is- 
rael,  noti  obtivisci  mei.  Ecce  enim  abslersi  sicut 


Ilem  apud  Jeremiain  (ii,  52)  :  Numquid  obtivisceiur 
sponstt  ornamenti  sui,  aut  virgo  fascice  pectoratis  succ  1 
Poputus  vero  meus  obtitus  est  mei  dierum  (i),  quorum 
non  esl  numerus. 

Iiem  illic  (xviii,  7)  :  In  summa  loquar  super  gen- 
tem  aut  super  regnum,  aut  auferam  eos,  et  perdam.  Et  si 
conversa  fuerit  gens  a  matis  suis,  painitebo  de  matis, 
quod  (5)  cogitavi  facere  iltis.  Et  summa  toquar  super 
genlem,  aut  regnum,  ut  rewdilicem,  et  plantem,  el  fa- 
cient  niala  anle  me,  ut  non  audiant  vocem  meam,  et 
pcenitebo  de  bonis,  qum  Incutus  sum  facere  eis. 

Item  illic  (iii,  12)  :  Revertere  ad  me,  habitatio  /s- 
raet ,  dicit  Dominus,  et  7ion  ftrmabo  fuciem  meam 
super  vos,  quia  misericors  ego  sunt,  dicit  Domimis,  el 


injusliiias  tuus  et  sicut  imbrem  peccala  lua.  Convertere  _  non  irascar  vobis  in  ceternum. 
«rf  me,  et  redimam  tc. 

Ilem  illic  (xLVi,  8)  :  In  menle  IwbM  lucc  et  gemite. 
Pxniiemini  qui  seducli  estis,  converlimini  corde  ad  me, 
t  i:i  mente  habele  priora  swcuta,  quia  ego  Deus. 

Itein  illic  (liv,  8)  :  Tempore  pusillo  dereliqui,  et  cum 
iiitericordia  magna  miserebor  lui.    In  furorc  pusillo 


i 


(1)  Fortasse:  exliortalio  ad  Pcenitinti" »i. 

(2)  Ut  puto,  Averte.  ] 
(5)  Qui,  ut  puto. 


Item  illic(iii,  14)  :  Convertimini,  fdii,qui  recessistis, 
dicit  Dominus,  quoniam  ego  dominabor  vestri  et  acci- 
piam  vos  unum  de  civitate,  ct  duos  de  familia,  et  indu- 
cam  vos  in  Sion :  et  dabo  vobis  pastores  secundum  cor 
meum,  et  puscent  vos  pascentes  cum  disciplina. 

Item  illic  (iii,  22)  :  Convertimini,  filii,  converlentes , 
et  ego  sanabo  contritionem  vestram, 

(4)  Puto  legendum ;  diebus. 

(5)  Qum. 


11S5 


DIVI  CYPRIANI 


11 


Iiem  illic  (iv,  14) :  Ablue  a  maliiia  cor  tuum,  Jeru-  A  ommbns  intriuiiatibus  ,  quas  fccit  et  custodiat  omuia 
snli-m,  ut  saneris.  Vsque!]Uo  erunl  in  te  cogitationes  do- 
tornm  luorum  ? 

llcm  illic  (viii,  l)  :  Hac  dicil  Dominus  :  ISumquid 
qui  cadil  non  resurgit ;  aut  qui  avertit  se  non  converte- 
lur?  Qnia  avertil  se  populus  iste  a  visione  improba,  el 
obiinncrunt  prmsumptione  sua  ct  noluerunt  converli. 

Item  illic  (viii,  G) :  Non  est  liomo  pceniteniiam  agens 
a  malilia  sua ,  dicens  :  Quid  [eci?  Defecit  qui  currit 
cursu  suo,  sicut  equus  suadens  iii  hinnilu  suo. 

llein  illic  (xviii ,  11) :  Avertalur  ergo  unusquisque  a 
via  sua  mala,  el  meliora  (acite  studia  vestra.  Et  dixerunt, 
con[ortabimur,'quia  post  adinvenlionesvesiras  (1)  ibimus, 
et  unusquisque  quce  placent  cordi  suo,  mala  (aciemus. 

Ilem  illic  (Tlir.  ii,  18) :  Elfunde  sicut  torrcns  lacry- 


mandala  mea,  et  [aciat  judicium  et  justitiam  et  miseri- 
cordiiim,  vila  vivel,  et  non  ywrielur,  Omnia  delicla  ejus 
quo!  [ecit,  non  ertint  in  memoria  :  in  sua  jttstitia  quam 
[ecit,  vivet.  Nuinquid  voluittatevolo  mortem  injusti ,  di- 
cit  Adonai  Dotninus,  qtiam  ut  avcrlat  se  a  viasuamala, 
et  vivere  eum  ? 

llcm  illic  (xviii,  50)  :  Convertimini  et  avertite  vos  ab 
omnibus  impietatibtis  vestris,  et  non  erunt  vobis  in  pce- 
nam.  Projicite  a  vobis  omnes  iniquiiales  veslras ,  quas 
iinpie  [ecistis  in  me,  et  facite  vobis  cor  novum  et  spiii- 
tum  novum.  Etutquid  moriemini,  domus  Israel?  Quia  '■ 
nolo  morlem  morienlis,  dicil  Adoitai  Dominns. 

Itcm  apud  Daniclcm  (iv,  31) :  £t  posl  finem  dierum,  | 
ego  Nubitcliodonosor  oculos  meos  in  cwlum  susluli ;  el ' 


mas  die  ac  itocle  :  Noli  dare  tibi  requiem  ;  non  sileat  p  sensus  ineus  in  ine  conversus  est,  el  Allissimum  laudavi. 


pupilla  oculi  lui. 

Iiem  illic  (Tliren.  iii,  -40) :  Perscrutemur  vias  nostras, 
et  convertamur  ad  Dominum.  Mundeinus  corda  cum 
manibus  nostris,  et  respiciainus  ad  Dominum,  qui  ha- 
bital  in  caelis.  Nos  peccavimus  el  irritavimus,  et  lu  non 
es  propitiaius. 

Itcm  iilic  (iii,  6) :  Et  dixit  Dominus  ad  me  in  diebus 
Josiai  legis  :  Vidisti  qtim  (ecit  milti  Itabitatio  doinus  {£) 
tocem  doinus  Israel :  Abiit  super  oinnein  moittem  ex- 
celsum ,  et  subiit  ad  omne  lignum  numerosum ,  et  for- 
nicala  est  illic.  Et  dixi :  Poslquam  (ornicala  est  hoec 
oinnia,  ad  me  converlere ,  et  non  est  reversa. 

Iiem  illic  (Thr.  ui,  31)  :  Non  repellet  in  ffternum 
Dominus ,  et  cum  humiliaverit ,  miserabitur  secundum 


et  liegcm  cceit  bencdixi ,  et  viventein  in  sxcula  laudiivi , 
quia  poteslas  ejus  ceterna  est ;  regnum  ejus  in  genera-^ 
lione,  et  omnes  qui  inhabitant  terrain,  nihil.  I 

Ilein  aimd  Miclixam  (vii,  1,  elc.) :  Heu  mihi!  aniina- 
mea ,  quia  periil  veritas  a  lerra  ,  et  qui  coirigat ,  inter 
omnes  non  est;  oinnes  in  sanguine  judicant.  Unusqtiis' 
que  proximttm  itibulat  Iribulatione ,  in  maluin  manns 
suas  prceparant. 

Itcm  illic  (vii,  8) :  Noli  gaudere  super  me,  inimica 
mea,  qnia  cecidi ;  sed  resurgam,  propter  quod  si  scdero 
in  lenebris,  Doniinus  lucebii;  mihi.  Iram  Doinini  susti- 
nebo,  quia  peccaviei,  donec  justificet  ipse  causam  meam. 

Item  apud  Soplioiiiam  (ii,  1) :  Conveniie  et  preca- 
mini ,  geits  indisciplinata ,  priusquam  efjiciamini  sicut 


mtiltiludinem  misericordix  sua;,  quia  non  humiliabil  ex  q  flos  prmtertens,  priusquam  veiiiat  super  vos  ira  Domini, 


toto  corde  suo,  neque  repellet  fiUos  hominum. 

Item  apud  Ezccliielem  (xxxm,  12)  :  Et  justus  non 
polerit  salvus  esse  in  die  peccali.  Cuin  justo  dicam  :  vita 
vives ;  ipse  vero  confidet  (3)  super  juslitiam  suain ,  el 
fecerit  iniquilatem,  omnes  justitim  ejus  non  commemo- 
rabunlur  :  in  sua  iniquitalc  quam  [ecerit,  in  ea  morietur. 
Et  cum  dicam  impio  :  Morte  morieris ,  et  avertit  se  a 
peccato  suo,  el  (ecerit  justitiam,  et  judicium ,  et  pignus 
debiiori  reddideril,  et  rapinam  reslituerit ,  in  prmceptis 
vita:  ambulaverit ,  ne  [aciat  iitiquum ,  vila  vivel  et  non 
morielur  :  omnia  peccata  ejus  qum  peccavit ,  non  com- 
movebuntur  ei ,  quia  judicium  et  justitiam  [ecit,  in  ipsis 
vivet. 


priusquam  veniat  siiper  vos  dies  [uroris  Domini.  Qiue' 
rite  Dominum  oiitnes  huiniles  terrm ,  judicinin  opera- 
miiti ,  et  qumrile  justitiam,  et  qnmrite  mansuetudinem, 
el  respondete  ei ,  ul  protegamini  in  die  irm  Doinini. 

Itcm  apud  Zachariam  (i ,  3) :  Convertimini  ad  mc, 
et  convertar  ad  vos, 

Iiem  apud  Ozee  (xiv,  2) :  Convertere,Israel,ad  Do- 
miiium  Deum  tuum,  quontam  inftrmatus  es  iniquiiaiibiit 
ttiis.  Assumite  vobisciim  muttos,  et  converlimini  ad  Do' 
niinuin  Deum  veslrum  :  dicile  ei  adorantes  :  Potcns  et 
dimillcre  peccata  nostra,  ul  non  accipiatis  iniquitalcm, 
sed  ut  accipiatis  bona. 

Iicm  iii  Ecclcsiastico  (xvii,  23)  :  Convertere  ad  Do- 


Item  iliic  (  xvii,  24)  :  Ego  Dominus,  quia  hiimilio  jj  iiiinum,  et  relinque  peccata  lun,  et  nimis  odite  execra- 


Ugnum  altum ,  et  exallo  lignum  humile ,  et  are[ucio  li- 
gmim  viride,  et  reviviscere  (acto  ligitnm  aridum. 

Iiem  iUic(xxxin,  10)  ;£((«,  fiti  Itomiitis,  dic  domui 
Israel :  Sicut  locuti  eslis  dicentes :  Errorcs  nostri  et 
iniquitates  nostrm  iii  iiul>i$  sunl  et  in  ipsis  nos  tabesci- 
mus,  et  qnomodo  vivemus  ?  Dic  ilUs  :  Vivo  ego  ,  dicil 
Dominus;  si  volo  mortem  impii :  laiilum  a  via  sua  aver- 
latttr,  et  vivet. 

Item  illic  (xxxvi,  56) :  Ego  Dominus  mdifuavi  demo- 
tita,  et  plaittavi  exlerininata. 

Uem  illic  (xviii,  21) :  Et  iniquus  si  convertal  se  ab 

(1)  iVoslras,  utpulo. 

(2)  Dclc  vocem  domus. 
(5)  Si  confidet,  ul  pulo. 


(ioiieiit,  et  cognosce  justiiias  ,  et  judicia  Dei,  et  sta  in 
sorte  propitiaiionis  Altissiini,  el  vade  in  parlem  smciili 
cnm  vivis,  el  danlibus  confessionein.  Non  demorcris  in 
eirore  impiorum.  A  mortuo  qiiasi  niltil,  perit  confessio, 
Vivus  et  santts  confiteberis  Deo,  et  gloriaberis  in  mise- 
rationibus  illius ,  quoniam  magna  misericordia  Dei  el 
propitiatio  illius  convertentibns  ad  se. 

Ilem  illic  (xx,  4) :  Quam  bonum  est  cor  rcctum  nia- 
nifestare  poenileniiam !  Sic  enim  effugies  voluntarium 
peccatum. 

Item  in  Aclibus  .Aposlolorum  (viii ,  19)  :  Ait  aulem 
ad  illum  Petrits  :  Pecunia  tua  tecum  sit  in  perilitione , 
quoniam  graliam  Dei  putas  te  per  pecuniam  posse  coH' 
sequi,  Non  est  pars,  neque  sors  tibi  in  hac  fide,  quia  cot 


J 


1157  EXHORTATIO  DE 

tiium  non  esl  rcctum  apud  Dominum.  Ilaque  pxniien-  A 
liam  age  ab  hac  nequilia  tua,  et  precare  Dominum  ,  si 
(orlc  remittatur  libi  cogitalio  cordis  tui.  In  obligalione 
enim  iniquitatis  et  amaritudine  fellis  video  le  esse. 

Itcin  \n  Epistola  Pauli  beri.  (1)  ad  Coriiilbios  se- 
cunda  (vii,  iO)  :  Quoi  enim  secundum  Deum  esl  tristi- 
lia,  poenitentiam  in  saluteni  operatur  stabilem  :  swculi 
autem  tristilia  morlem  operatur. 

Item  illic  de  iioc  ipso  (ii,  10) :  Si  cui  autem  aliquid 
donastis  el  ego  :  Nam  el  ego  quod  donavi  propter  vosin 
facie  Clirisli ,  ut  non  circitmveniamur  a  Salana ,  nec 
enim  versulias  ejus  ignoramus. 

Itein  illic  (xii ,  20) :  Timeo  aulem  ne  forte  cum  ve- 
nero  ad  vos,  ileruin  Iminiliel  me  Deiis  apud  vos,  et  lu- 
ijeam  multos  ex  his  qui  ante  peccaverunl,  et  non  egerunt 
poenitenliam  super  qum  gesserunt  foniicationem  et  im-  B 
pudiciiiam. 

Ilem  iliic  (xiii,  2) :  Prwdixi  et  prcedico  ut  prmsens 
sedeo,  et  absens  nunc  his  qui  anle  peccaverunt,  et  ccele- 
ris  omnibiis,  quia  si  venero,  iterum  non  parcam. 

Item  ad  Timotheum  secunda  (ii,  21):  Profanas 
autem  novitales  vocum  devita  :  muttum  enim  proficiunt 
ad  impietalem  :  nam  sermo  eoruin  siciit  cancer  serpit , 
ex  quibus  esl,  Hyineimus  et  Phitetus,  qui  a  veritate  ex- 

(1)  Benedicli,  tiisi  rallimur. 


PCENITENTIA.  1158 

ciderunl,  dicentes  resurrectionem  jam  faciam  el  quornm- 
dam  fidein  subverlerunt.  Sed  firinum  (undnmenium  Dci 
slat  habcns  siynaculuin  hvc.  Cogiiovit  Deitsquisunt  ejiis, 
et  discedet  ab  oinni  iiiiquilaie  oinnis  qui  nominat  nomen 
Domini.  In  magna  aulem  domo  non  solum  sunt  vasa 
auren  et  nrgenlea ,  sed  et  lignea  ct  ftclilia  ,  el  qiiwdam 
quidem  in  honorein,  quaidam  ailem  in  conlumeliam.  Si 
quis  ergo  emendaverit  (1)  se  ab  istis,  erit  vas  in  hono- 
rem  sanclificalum,  et  utile  Domino  ad  omne  bonitm  opus 
paratum.  Juvenilia  autem  dcsideria  fuge.  Seclare  vero 
juslitiain,:fidem,  charitatem,  pacem  cum  liis,  qui  invocant 
Doininum  de  corde  puro.  Slultas  autem  ,  et  sine  disci- 
ptiiia  qitwstiones  devila,  sciens  quia  generant  lites.  Ser- 
vitni  aulem  Domiiii  non  oportet  liligare,  sed  mansuetum 
csse  ad  oiiines  docibitem,  patieiitem,  cum  modestia  cor- 
ripienlein  eos  qui  resistunl ,  tie  quando  det  illis  Deus 
pmiiiieiitiam  ad  cognoscendam  veritatem  ,  el  resipiscant 
de  diabotitaqueis,  a  quo  capti  tenentur,  ad  ipsius  votim- 
talem. 

Item  in  Apocalypsi  (ii,  5) :  Mementounde  cecideris, 
et  age  pmnitentiam  :  sin  aulem,  veniam  tibi  cito,  el  can- 
detabrum  de  loco  suo  movebo. 

(1)  Vulgata,  quani  c*ieroqni  sequilur  hoc  in  loco 
Ainanucnsis,  liabet  emundaverit. 


DE  TITULO,  AC  META,  SEU    ARGUMENTO 


SUPERIORIS  OPUSCULl. 


CAPUT  PUIMUM.  ( 

I.  Quoniam  invaluit  mos,  ut  qui  nunc  cvulgantur 
vcteruin  libri  ab  eo  iliubtrcntnr,  qui  illos  in  luceni 
edil,  consuetudini  obsequor,  ac  primo  qiiidem  de  ti- 
lulo  superioris  opusculi,  dcque  argumcnto,  quod  in 
co  persequilur  iilius  anctor,  dicam,  tnm  eidem  opu- 
sculo  annotationes  qnasdamadjungnni,  (|uil)ns  ca  cx- 
pliccnlur  loca,  qna;  snbobscura  aliquibus  visa  sunt,  et 
€35  toUaiitnr  dubilationes ,  quai  in  lcctoris  animum 
irrepere  possent. 

II.  Eccc  aulem  in  titulo  ipso,  quod  studiosis  codi- 
cam  lectioni  miiiime  assuetis  negotium  facessat.  Pu- 
tare  scilicet  facile  poterunt ,  verba  liscc  Exliortuiio 
de  Pxnilenlia,  aut  a  Cypriano  ipso  fuissc  opusculo 
a  se  edito  pra?posiia,  aiit  certe  multum  vctustaiis,  et 
aucloritalis  liabentia.  Tum  vcro  eos  anget  verborum 
illorum  synlaxis  valde  a  laiina  abhorrcns. 


III.  Al  levissiina  est  ha;c  difficuUas ;  error  enim  in 
amanuensem  cst  rejiciendus ;  coiisuevere  enini  qui 
libros  cxscripsere,  si  forte  tilulis  deslitutos  libros 
ipsos  rcperircnt ,  litulos  ex  iiigenio  apponcre.  S:cpc 
eliam  veicres,  quos  lii  miniine  approbassent ,  immu- 
tare,  novosque  pro  lubito  substituere.  Quam  ob  cau- 
sam  varii  admodum  sunt  in  codicibus  tituli  libris  pra;- 
posiii,  inierdiim  eliam  pulridissimi ,  et  ab  aucloris 
menlc  rcniolissimi. 

IV.  Tilulus  itaque  libelli  hiijus  is  cssc  vidoiur,  qui 
proxime  sequilur;  hic  scilicet :  «  Per  poeiiitentiam 
«  posse  omnia  peccata  diinitti  ei,  qui  ad  Deum  toto 
«  corde  conversus  sit.  »  Hoc  nempe  argumentnni 
pertractandum  ,  el  Scripiurarum  auctoriiate  compro- 
bandum  susccpil  scriptor  isle ,  qnisquis  is  cst.  Id 
porro  mirum  non  est :  elcnim  ut  in  Cypriano  consi- 
stam,  libello ,  quem  de  idolorum  Vanilaie  inscri- 
bcrc  consuevimus,  noii  absimilis  tilulus  pra;fixus  tst; 


1159  DE  ARGUMENTO  1160 

hic  nirairiim  :  c  Quod  idola  dii  non  sint ,  ct  qiiod  per  A  niiilerc,  riiii  ab  ca  sinc  scliimale,  sivc  perlibcllos,  si- 


i  Cliristum  salus  credeiitibus  dala  est.  >  Ncc  valde 
diblal  titulus,  (|ui  libris  Testimoniorum  pra;poni- 
tur. 

V.  At  hujus  modi  litulus ,  in^iuios ,  non  admodum 
congruit  cum  aliquibus  lestimoniis  qua)  iii  eodem 
libcllo  alleganlur,  et  praeserlini  cum  1-2  et  i5.  Qua- 
iiaiii,  obsecro ,  raiione  eruere  poieris,  <  Per  poeni- 
i  icnliam  dimitti  posse  peccaiaei ,  qui  ad  Deum  loto 
«  corde,  converliiur,  »  ex  eo  quod  i  oblivisci  non 
c  possil  sponsa  ornainenii  sui ,  nec  virgo  fasciaj  pec- 
c  loralis  sua;  :  populus  vero  per  aiiiios  plurimos  ob- 
c  lilus  sit  Dei?  »  Rursus  quanam  ralione  eamdem 
llicjim  derivare  poleris  ex  co  quod  liaic  tradat  apo- 
Stolus  Paulus?  Prwdixi  el  prmdico,  ul  prcesens  sedeo, 


ve  alia  raiione  aliquando  defecerant  (3).  Alii  conira 
facillimc  in  ipso  persccutionis  fcrvorc  ante  poeniten- 
liam  peractam  sine  episcopi  consensu  ad  sucramen- 
torum  commiinioiiem  lapsos  admiitebant  (4).  llinc 
nonnulli ,  tametsi  vaide  gravibus  criminibus  poUuti, 
adeo  proniple  ,  f.icile  adco  sibi  indulgcri  volebant , 
ut  slaiini  et  sine  ulla  canonica  pocnitentia  ( longc 
aliler  ac  vetercs  canoncs  et  consueiudo  ecclcsiastica 
prajcipercnt  )  sibi  remitli  poscerent  quaicnmquo 
peccassent  antea ,  ne  ipso  quidem  exceplo  schi»- 
malis  aiquc  apostasia;  crimine.  Veniam  aulem  ut 
promplius ,  cerliusque  impctrarcnt,  ad  confessores 
ac  mariyres  confugiebant ,  ut  commendatitiis  corum 
litlcris  ,  veluti  subsidio  quodam  et ;  si  loqui  ita  vo- 


el  absens  nunc  iis  qui  ante  peccaveruul,  et  cmteris  om-  B  lumus ,  c  pcenitentix  iis  dcbitsc  supplemcnto  >  in 

Odclium  cccium ,  atque  ecclesiasticam  communioncm 
adniitlerenlur  (S).  Quod  si  episcopi  non  eos  proiinus 
rccipiebant  exposcebanlque  ,  ut  vclustis  pceuitentix 
legibus  se  subdercnt ,  ad  tanlam  aliquaiido  pervc- 
niebant  postulatores  isli  tenieriialem,  utminaronlur 
easdem  litterasse  lecturos  coram  populo,  a  quo  cam 
communionem  ac  venlam ,  quas  sponle  cpiscopi 
impartire  noluerant,  facile  assequcrentur  (G).  Hiijus 
rei  adco  manifesta  babemus  exempla  in  quinqua- 
gesima  quinta  Cypriani  epislola,  ut  de  ea  dubiiarc 
ulique  non  possimus.  Aliqua  lameii,  fortasse  poliora, 
cjusdem  epislobc  loca  in  pagiiix  calce  indico ;  alia 
per  se  ipse  consulere  poleril  leclor  (7). 


nihus,  quia  si  lenero  non  parcam. 

VI.  Ilaud  Icvis  videiur  csse  lixc  diflicullas,  quam 
tamen  facile  dissolves,  siadverlcs  iion  de  quavis  poeni- 
tciitia  locutos  fuisse  veteres  Paires  iiui  remiiii  per 
cam  posse  dociierunl  quiclibei  crimina,  sed  de  ca 
quam  poscebat  Ecclcsia  ,  vclusta  disciplina  ,  ac  con- 
suciudine  innixa  :  sic  ut  Ires  errores  evilaiidos  mo- 
iierent :  eum  quem  Novatianorum  crudeliias,  cl 
pcrvicacia  adversus  Ecclcsiaj  polestatcm  siruxerat  : 
c  Graviora  peccata  dimitti  posse  negantium  :  >  eum 
pariter  quem  nimia  severilas  iionnullorum  Caiboli- 
corum  staiiiere  studebat,  fateniium  scilicet  rcniissi- 
bilia  esse  quidem  crimina  quxvis  :  negantium  tamen 


Iribuendam  remissionem  ct  veniain  in  pcccaia  gra- 

viora  lapsis ,  eosque  ab  Ecclesia  et  a  spe  veniaj  rc-  G  «  ^e  episcopis  islis,  in  provincia  nostra,  dandam  pa- 

pcllentium ;  eum  denique  qiiem  nimia  indulgeniia  ct 

Icnitas  aliorum  indiiccre  studcbat;  admitlcb;inl  bi 


ncmpc  in  Ecclesiam ,  recipiebanlque  ad  coniniu- 
nioiicm  lapsos,  nullam,  aut  cerle  Icvissimam  pneiii- 
tciiiiam  ab  iis  exposccnles,  nec  eam  sane  quam 
ccclesiastica  consuctudo ,  el  sapieniiorum  proestan- 
tioruraquc  episcoporum  conslaiilia  efflagitabal. 

VII.  Ac  Movatianos  quidcm ,  postquam  scliisina 
conflaraiit,  et  sectam  a  caiholica  comiiiunioiie  sc- 
junclara ,  docuisse  peccala  quxdam  irremissibilia 
esse,  indubilalaresesl;  et  liunc  s  incerrorem  iiidicat 
Cypriaiius,  episl.  ui(l).  Sed  manifeslo  cuin  redarguit 
auclor  libclli  ad  Xovatianum  hcereticum  Cypriaiii 
a;qualis,  ex  quo  nos  sajpc  verba  allcgabimus,  rcd- D 
arguit  quoque  Pacianus ,  quem  deinceps  aliquando 
citabimus. 

VIII.  Neque  vero  temere  dixi,  nimio  plus  severos 
fuisse  Cypriani  setate  noiinullos,  adeo  scilicct  ut 
criminosis  veniam  prorsus  dencgarent,  el  ecclesia- 
siicam  cominunionem  :  contra  iiidulgenlcsadeoalios, 
ut  sceleribus  gravissimis  pollulos  in  Ecclesiam 
slalim  reciperent,  neque  ab  iis  salularcs  illas  afllic- 
taiionesexposccrent,  quas  Ecclesia  statuerat.  Nimi- 
riim,  ul  cx  Cypriaiii  libris  assequimur,  aliqui  quod 
jam  dixi ,  recipere  iiolebant  prorsus  ad  paMiiicniiam 
gravium  criminum  reos,  (2)  neque  in  Ecclesiam  ad- 

I    (I)  P.  V.Vl,  cujus  verba  consule  ad  lociim  viii. 
(2)  <  El  quidcffl  apud  anteccssores  nostros  quidam 


c  cemmoecbis  iion  pulaveruiil,et  in  toluiii  pu;iiiieiili;i: 
c  locum  coiilra  adiilicria  claiiseruiit  (  Episl.  l;i,  pag. 
15")).  >  Vide  Buliizii  noiam  59  et  0:2  iii  Episiolam 
haiic.  Horum  auslerilalem  renovavit  Januarius  illo, 
qui  monaclium  qncnidam  siiipri  ciim  moiiinli  virgiiie 
conimissi  reum,  ad  poenileiiliam  admitlcre  iioliiii  : 
Qiiamobreiii  rcprebensus  est  a  Bacbiario,  viro  doc- 
tissimo,  quieiimdeni  monacbum  ad  poeniicntiain  rc- 
cipieniluiii  censuit.  Vide  op.  Bacbia.  Edilaa  Fran- 
cisco  Florio,  p.  36. 

(5)  c  El  ideo  placuit,  frater  charissime,  examinaiis 
c  causls  singiilorum,  libellaticos  iiilcrim  adiiiitti.  Sa- 
c  crilicaiis  iii  cxilu  subvciiiri....  Nec  pules,  fr.ilcr 
c  charissinie,  hincaut  virtuiem  frairum  niiiiiii,  aut 
c  martyria  delicercquod  lapsis  laxaia  sit  poenilenlia, 
c  et  quod  poeniieniibus  spes  pacis  oblaia.  >  (Epist. 
Lii,  ad  Anionianum,  de  Cornelio  et  Novatiano,  pag. 
153  et  154.) 

(4)  Vide  Epist.  ix,  pag.47,et  epist.  xii,  pag.  57.  Ei 
rnrsus  epist  ui,  pag.  140.  c  Dcnirpie  ciim  de  qui- 
c  busdam  ad  me  presbyteri  ct  diaconi  scripsisseni, 
«  eos  immoderatos  csse ,  et  ad  communicalioncm 
c  accipicndam  rcstinantcr  iirgerc,  clc.  > 

(5)  Id  aperiissime  tradilur  in  episl.  lv,  Cypriaiii 
ad  Cornelium  illis  pr;Bsertim  veibis.  c  Scd  enim 
c  lccta  alia  lua  epistola,  fraier,  qiiam  priinis  litieris 
<  subjiiiixisii,  saiismiralus  siim,  cuiii  aiiimadvurlis- 
c  scm  te  iiiinis,  alquc  lerroribiiseoriim,  qui  vcncrant 
c  aliquanttimcsse  comnioluiiicum  te,  scciiiidiiin  quod 
c  scripsisli  aggressi  csseiii,  cum  SHmiiiadcsperatione 
c  comniinantes,  qiiod  si  littcras,  quas  allulciiiiit,  non 
c  accepisses  publice  eas  recilaieni,  el  mulla  lurpia, 
c  ac  probrosa,  el  ore  suo  digna  piofcrrciit  > 

(6)  Vide  siiperiorem  annotationem. 

(7)  «  Scd  eiiim  Iccia,  clc.  >  Rccole  siiperiorcs  an- 
notaliones.  <  El  illi  coiitra  Deum  sacrilegi,  coiitra  sa- 
c  cerdoles  Dci  impio  furore  lemerarii ,  deEcccIesia 


IIGI 


SUPERIOKIS  OPUSCILI. 


IIC'2 


Uirnmque  pnrro  displicuit  Cypriano,  cujus  sen- A  «  ciiarissime,  isiicinteressenobiscum, -cum  parviisii 


teulini))  et  amplexi  sunt  p!erii|uc  dum  adhuc  vi- 
veret  (1),  el  secuii  fuere  poslea  aiii,  aique  imprimis 
Paciauus,  sape  Cyprianum  allegans  :  el  ^nimiam 
quidem  facililatem  veliemenler  redarguit  Cyprianus, 
lum  aliis  iii  locis ,  tum  cerle  iu  epistola  lv,  in  qua 
cum  alia  multa ,  lum  hxc  sane  valde  mulia  sunt 
qux  leganlur  :  c  Neque   enim  sic  putramina  qua;- 

<  dam  colligendasunl,  ut  qux  iniegra  etsana  sunt, 
!  vulnerenlur;  nec  utilis  aul  consultus  est  paslor 
«  qui  i(a  n)orbi(las  et  coulaclas  oves  grcgi  admiscet , 
c  ut   grcgem   lolum  niali    cohairenlis   afdiciaiioDe 

<  conlamiiiet.  Non  attendas  ad  numcrum  illorum  : 

<  Melior  est   enim  unus  limeiis  Deitiii,   quam  mille 

<  filii  impii,  siciil  loculus  esl  Dominus   pcr  Pro- 


<  et  pervcrsi  de  schismaie  reverluntur!  Vidcres  quis 

<  mihi  labor  sit  persuadere  paiieiitiam  frairibns  no- 

<  slris,  ut,  animi   dolore  sopito,  recipicndis  malis 

<  curandisque  consentiant.  Naraqiie  ut  gaudent  ct 

<  Ixiantur,  cum  tolerabiles  et  minus  culpabiles  re- 

<  deunt ,  ila  conlra  fremunl  ei  reluctantur,  quoties 

<  inemendabiles  et  protervi,   et  vel  adulteriis ,  vel 

<  sacriliciis  coniamiiiati,  et  post  liaec  ndhuc  insuper 

<  ei  siiperbi,  sic  ad  Ecclesiam  rcmeant,  ui  bona 
c  iiitus  ingenia  corrumpant  (pa(/.  185).  > 

Adde   ea  qua;  in   libro   de  Lapsis  adversus  ni- 
miam  lianc,  noxiam(|ue  facilitulem  copiose  disputat: 

<  Imperilus  est  medicus,  elc.  {png.  377).  Non  coii- 

<  cedit  pacem  faciliiasista,  scd  lollit,  etc.  {p.  578).  > 


<  plietam    dicens  :    Fili  ,    ne   jucutideiis    in    ^Wis  B  ^''1"*^ ''"C  quidemin  loco  eos  martyres  repreheudit, 

qui  commendatiiiis  litieris  veliemeiitius  exposeebant, 
ut  criminibus  obnoxios  sincpoenitenlia  Ecclesia  in 
sinum  reciperct.  c  Veni.im  peccatis,  qua;  iu  ipsum 

<  comniissa  sunt,  solus  potest  ille  largiri ,  qui  pec- 

<  cala  noslra  porlavii,  etc.  » 
Alibi    vero    eosdero  marlyres  et  coiifessores  ve- 

hementer  orat,  ut  cauliores  siiit  in  comiiienda- 
tiiiis  litteris  concedendis  (2)  :  his  enim  abutebaiilur 
noii  pauci  immanium  criminum  rei,  ul  in  Ecclesiaui 
sine  poenitentia  rcciperenlur. 

IX.  Summa  severiias  quoque  illi  displicuit,  qua 
nimirnm  in  desperatioiiem  adduci  facile  possent 
qui  iii  ciimina  prolapsi  fiierant,  et  in  impielate 
persistere.  Censiiit  iiaqiie  temperandam  esse  leniiaic 


<  impiis  si  multiplicenlur  libi,  cum  non  (uetit  limor 

<  Dei   in  ipsis  {Eccl.,  xvi).   0  si  posses,  frater 

<  recedentes,  et  contra  Ecclesiam  parricidalia  arma 

<  tolleiites  elaborant,  iil  opus   suum  diaboll   malitia 

<  coiisuminent,   ne   viilncraios  diviiia  cleinentia   in 

<  Ecclesia  sua  curet.  Miseroriim  pa-nilentiam  men- 

<  dacioiuD)  suoriim  fraude  coirumpuiit,  ne   Deo  in~ 

<  iiidign;inii  saiisliat,  nc  Clirisiuiii  Dominum  suum, 

<  qiii  christianus  esse   vel  eiubuit  aiite,  vel  limuil, 

<  poslmodumquairat,  nead  Ecclesian),  qiii  deEcclesia 

<  recesser:it,  redeal.  Daiiir  opera,  ne  sati>.factionibus 

<  cl  lamentalionibiis  jusiis  delicta  redimantur,    ne 

<  viilnera   lacrymis  aliliiantnr...   Ilonor   ergo  datur 

<  Deo,  qiiando  sic  Dei  niajcsias  et  censnra  coniem- 
(  nitur,  iit  cum  se  illc  indignari  el  irasci  saciilican- 

<  libus  dicai,  et  cum  poenas  a^lcrnas  ei  supplicia  per- 


<  peliia  coimnineiiir,  proponatur  a  saciilegis,  atque 

<  diCMlur,  iie  ira  cogiletur  Dei,  ne  limcaiur   judicium  q  severitatem  ,   iit  nemiiii   pa^niicntia;  lociis  pra>clu- 

<  Domiiii.nepiilseHirad  EcclesiamChristi,scd  sublata      dereiur,   ideoqiie   lecipi   qiiidein  possent    omnes 


I 


«  poeiiiientia,  iieciilla  exomologcsi  criminis  facla,  de- 

<  speciis  episcopis  atque  calcaiis,  pax  a  presbyteris 

<  vcrbis  fallacibiis  prajdicetiir,  elne  lapsi  surgant.aut 

<  foris  posili  ad  Ecclesiam   redeani,  commuiiicatio 

<  iion  communicaiiiibusofferatur?  Qnibus  eti^im  satis 

<  non  fuit  ab  Evangelio  recessisse,  spem  lapsis  sa- 

<  lisfactionis  et  pcenilenlia^  susiulisse,  fraudibus  iii- 
I  volutos,  vel  adiilieiiis  commaculatos,  vel  sacrifi- 
c  ciorum  fuiiesta  cont:igione  polliitos,  ne  Deuin  ro- 
«  garent,  ne  iii  Ecclesia  exomologesin  criminum  lace- 

<  i'ent,  ab  omni  etsensu  et  fruciu  pocnitentia!  ren)0- 

<  visse  (p.   181   etlS2) Si  qui  antem  snnt  qui 

<  putanl  se  ad  Ecclesiam  non  precibiis,  sed  miiiis 
c  regredi  posse,  ani  existiinaiit  adiliiii)  se  sibi  noii 
c  lameiitaiioiiii)us  ct  saiisfactionibus,  sed  terroribus 

<  facere,  pro  certo  liabeanicoiilra  lales  clausam  siare 

<  EtclpsiamDoniini,nectasira  Cliristi  iiiviciaei  forlia,  ^ 

<  Domino  luenie  minuia  ,  minis  cedeie.  Sacerdos  Dei  " 
I  Evangelinin  leiiens,  et  Cliiisti  praicepta  cusiodiens, 

<  occidi  poiesl,  vinci  iion  polest.  Sug^eiit  et  siibmi- 

<  nislrat  nobis  exenipla  viriuiis  ac  lidei  Zacliiirias, 
c  aiilistcs  Dei,qHi  cnm  lerreri  miiiis  et  lapidatione 
c  non  posset,  iii  leinplo  Dci  occisus  esl,  clamans  et 
c  iientiileiii  (iicens  quod  iios  quoi|ue  eoiiira  lixreti- 

<  cos  clamaimis  el  dicimus  :  Hmc  dicii  Domimis  (II 
c  Paral.  xxiv) :  Deietiquislis  vias  Domini,  et  Doiniims 
c  derclinquet  vos.  Neqiie  eiiim  qiii  pauci  lemerarii  et 

<  iiii  robi  (eelcsies  ei  saliiiares  vias  Doinini  deielin- 
c  quunt,  et  sanct:i  noii  agcnlcs,  a  sanclo  Spirilu  de- 
c  scrunlur,  idco  ot  nos  diviiia;  Iradilionis  iinuiemo- 
c  rcs  cssedebemus,  iii  majoraesse  furemiuniscelcra, 
c  quam  sacerdoliiiu  jiulicia  ccnseanius,  aut  existiine- 
c  niusplusad  impiigDandiini  posse  humana  conainina, 
c  quam  (|uod  ad  protegendum  praivalct  divina  tu- 
«  tela  {pag.  18i).  » 

Patrol.  IV.  S.  Cyprian. 


tamelsi  anlca  alrocibus  crimioibus  polluti,  dum- 
modo  poenitenliam  quam  episcopus  imponerel  subi- 
rent.  Consule  quse  nuper  allegavi ;  atque  ea  saiie 
qua;  ex  libro  de  Lapsis  innui,  mercntur  iii  liic  in- 
legra  describanlur.  <  Impcritus  est  medicus,  qui  tu- 
meutes  vulnerum  sinusmanu  parcente  conireciat,  et 
in  altis  recessibus  viscerum  virus  inclusuni,  dum 
serval,  exaggerat.  Aperienduin  vulnus  est,  et  scean- 
dum  ,  ei,  piitiaminibus  amputatis,  medela  foriiore 
curandum.  Vociferetur  et  clamet  licei,  et  conquera- 
tur.xger  impatiens  per  dolorem,  giaiias  aget  posl- 
modum,  cum  scnseiit  saniialem  :  einersit  enim,  (ra- 
ires  dilectissimi,  novum  geniis  cladis  et  qiiasi  parum 
perseculionis  procella  s*vicril,  accessit  ad  cumulum 
sub  misericordia:  titulo  mahnn  fallens,  et  blanda  per- 
nicies.  Conlra  Evangelii  vigoreni,  coiitra  Domiiii  ac 
Dei  legein  lcnieritaie  quorumdam  laxatnr  iiicaiiiis 
commuiiicatio  irrita  el  falsa  pax,  pericnlosa  danti- 
bus,  et  iiihil  accipientihns  profulura...  {p.  577).  Nou 
concedit  pncem  facililas  isia,  scd  tollii ;  neccom- 
municatioiiem  tribuit,  scd  iiiipedii  ad  salutcm.  Per- 
seculio  csi  hxc  alia,  et  alia  lciilaiio,  pcr  qiiaiii  siib- 
lilis  iiiimicus  impugiiandis  adhuc  lapsis  occulia  po- 
pulaiione  giassatur.  Ut   lamenlaiio  conqiiieseal ,  ut 

(1)  Vide  episl.  i.iv,  qiia;  miiltorum  episcoponim 
nomine  conscripia  est. 

(2)  Epist.  X,  ad  Mariijr.,  elc.  pag.  51. 

37 


!1G3  DE  ARGUMENTO  «IC4 

(lolor  sileat ,  ii(  delicii  memoria  evanescat,  ut  com-  A     Sed  jam  deniqne,  qtias  promisiraus  annotaliones, 

pra-.heamns. 


)iriiiiauir  pcccalorum  gemiius,  slaliialur  flclus  oculo- 
rum,  nec  Domiuum  graviier  oflensuin  longa  ei  piena 
poenilemia  deprccelur,  cuni  scriplum  sil  :  Memenlo 
uiide  cecideris ,  et  age  pcenitentiam.  Nemo  sc  faliat, 
nemo  se  decipiat  (p.  578).  > 

Quod  si  poenitentiani  agere  non  recusassent,  eas- 
que  subiissent  poenas,  quas  ipse  prxscripsissei,  se 
proniplissiiuum  pra:liebat,  ut  lcniialem  qiiani  posset 
inaximam  erga  cos  adliiberel  :  cujus  leniiatis  perspi- 
cuum  argumentuin  habemus  in  epistola  xii,  quam 
legat,  obsecro,  lecior  (p.  55). 

X.  Hinc  de  ipsis  iniqiiissimis  Felicissiini  asseclis, 
quorum  immnnia  scelera  et  exccrabilem  vitam, 
scbismaquoque,  ei  aliEcclesia  defoctiouemproxime 
ante  descripserat ,  bxc  pronuniiare  non  dubilai  {ep. 
LV,  p.  84) :  I  Si  judicium  nostruui  vohicrinl  cxperiri, 
veniant.  Dcnique  si  qua  illis  exciisatio  et  delensio 
poiest  esse,  videamus  qucm  babeaiit  salisfactionis 
suasscnsum,  qucm  aflerant  posiiitentix  frucium.Nec 
Ecclesia  isiic  cuiqne  claudiliir,  nec  epi^copus  alicui 
dcnegalur.  Poeiiileiilia,  et  faciliias,  ct  buinaniias  no- 
slra  venicniibus  praesio  est.  Opio  oinnoB  in  Eccle- 
siam  regredi,  opio  universos  cominiliiones  nostros 
intra  Clirisli  casira  el  Dci  Palris  doinicilia  concliidi. 
Reinilto  omnia  ,  miilla  dissiiiiiilo  sludio  ci  volo  col- 
ligendx  frateriiiiaiis.  Etiiiin  quxiii  Deiim  coinmissa 
sunt,  non  pleno  judicio  religionis  examino.  Delictis 
plusquam  opnrtet  remiticndis  pene  ipse  delinquo. 
Ainplector  prompta  nc  plcna  dilectione  cum  poeni- 
leniia  revcrtentes  pcccaium  suum  saiifactione  bumili  q  S"'"  "''  ^'*  (^''  lxxxviii,  51) 


Allegaiis  in  superiori  opusculo  Scripturarum  locis 
annotatioiies  quasdaiiinpponinius. 

CAPUT  II. 

Nolira  vero  arbitretur  leclor,  ea  lantummodo  Scri- 
pliirarum  loca,  quae  in  boc  opusculo  babenlur,  poe- 
nitenliam  rcspicere.  Alia,  eaque  non  pauca,  invenies 
in  Bacbiarii  libro  ad  Januarium  niisso,  in  Pa- 
rallelis  quoque  Damasceni  ( /i/«. /i,  tit.  iii,  ire/si /xt- 
iaioIa;,  ctc.)  in  eo  capile,  quod  in  pagiiix  calce  al- 
lego,  qiiod(|iie  si  cum  lioc  libello  confcras,  jucuiidis- 
sinium  id  tibi  erit,  et  valde  uliie.  Ea  iiaqiie  loca 
n  qua:  liic  rcccnscntur ,  aul  portio  nonnulla  suiit  am- 
plioris  libri,  qui  mulio  plura  coniplcctebatur,  aut,  si 
vis,  selccla  ea  sunt  veluti  reli(|uis  apiiora,  non  ad 
ulilitaiem  quidem,  necessilalenuiue  i)oeiiitonli;B  ge- 
ncratim  iiispectue  asserendam,  sed  ad  nlililatcm  nc- 
cessilalenique  illius  geueris  poenitenlire  asserendam, 
de  rpiogonere  numero  0,  7,  et  snbsequeniibns  supe- 
rioris  capiiis  cgi ;  rccole  itaque  quse  iis  nuineris  tra- 
didimus. 

Jain  vero  ad  eum  locnm  venio,  qui  primum  in  hoc 
o(uisculo  sc  offcrl,  quique  se  liabet : 

I.  Hi  dereiujueTinl  filii  ejus  tegcm  meam,  ct  in  judiciis 
meisnon  ambulaverinl,  el  mamlala  mea  noncuslodierinl, 
visilabo  in  virija  iniquitaies  eorum  et  in  verberibus 
peccuia  eoruin  :  misericordium  autein  meam  non  disper- 


et  simpliciconfltentes.  i 

XI.  Ha-c  qux  retiili  satis  apta  ad  id  quod  osten- 
dendum  milii  proposui,  censco.  Coetcrum  si  alia  ad- 
buc  optas  ejusdem  Cypriani  lianc  iii  rcm  lestiinonia, 
ea  consule  qiix  iradii  ipse  in  libro  de  Lapsis  et 
in  epistola  lv.  Ulruinque  porro  coinprcbciidil,  siiain- 
que  seiitcntiam  apertissime  cxplicat  in  epislola  lii 
(p.  155)  verbisiis  :  i  Miror  autcniqiKisdamsic  obsti- 
nalos,  etc. ;  i  qiix  vcrba  inaniiotalionihusad  poslre- 
mum  lcstimonium  (id  est  Apocal.,  ii,  5)  allegablmus. 

XII.  Ut  crgo  cl  Novatiaiiorum  cirorem,  et  schisma 
rcprehcnderet,  et  propnsiiuin  suum,  et  discipliiiam 
quum  in  Ecclcsiam  invexerat  ,  a  reprobeiisiiiiiibus 
vindicarel,  lihclliim  hunc  aut  coinposnii  Cyprianus 
ipse  aut  cerle  alter  pro  Cypriani  senlentia  decer- 
tans,  ea  colligcns  qiia;  in  tria,  si  vis  argumenla  ct 
dlspiitationis  capita  crant  deinccps  dislribncnda 
qnorum  alierum  NovatiaiKiriim  scbisma  erroresqne 
damnarel ;  refelleret  alierum  seuicntiara  illornm, 
qiii  fassi  subcsse  Ecclesi.i;  poicstati  crimina  quscvis, 
criiiiinosos  laiiicn  ab  Ecclcsia  ,  et  a  poeniieniia  iii- 
eunda;  arcebanl  approb:iret  leriium  disciplinain  a  Cy- 
priano  propositam.  Quod  autera  apte  sub  boriini  al- 
tero  comprehendantur  illa  ipsa  diio  qu:n  diximus 
losiiinonia  ,  in  aiMMtalionibus  ad  illa  osicndemus. 
.Mquc  liuiic  <|Mideiii  libelliiin  siispicor  ea  inenle 
foissc  composiliiin,  ul  in  lerlio  Teslimoniorum  li- 
bro  reliquis  illius  parlibus  adjungeietur. 


D 


AibitMHisswmaliquando.amanuensis  licenlia  qua- 
dam,  inimniatum  euin  fuisse,  cl  loco  vetustae  substi- 
tulani  luisseVulgaiamiiilerpreiaiioiicm,quod  egosaepe 
incodicihus  facluin  peispcxi.Atnncepsdeiiiceps  ba;si, 
cumeumdem  locuiii  adeiim  fore  modum  cilaium  vidi 
in  Bacliiarii  libru  (1)  qun  afferliir  iii  boc  opusculo.  Aut 
crgouierqne  amanuensis  eanidcm  licentiamsibi  arro- 
gavit,  aut  polius  vetusiis  ipsis  leinporihus  alieia  in- 
lerprclalio  biijiis  loci  adcrat,  qu:c  ea  ralione  locura 
liunc  redderel,qua  iiunc  reddilYulgala. 

Cx-terum  hic  psalmi  octogesinii  ociavilocus  in  ve- 
tusiissimo  illo  libello  (-2),  qiii  adversus  Novaiianum, 
ipsoNovaliaiioruinalquoCyprianitemporeconscriplus 
fuit,  ad  bunc  inodum  se  haliet :  Si  dcreliquerint  /ilii  eju$ 
legem  menm,  el  in  mandalis  mcis  non  aitibulaverinl,  el  si 
jusliffaliones  nieas  profunaverinl,  el  prwcepla  mea  non 
cuslodiertnt ,  visilabo  in  virga  facinora  coruinet  in  fla- 
geliis  delicla  eorum  ;  misericordiam  auiein  meam  non 
dispergam  ab  eis.  Hcc  multiim  abest  Cyprianus,  sic 
euindem  locuin  allcgans  (5) :  Si  dercluiuerini  legein  ■ 
meam ,  et  in  judiciis  iiicis  non  ambulnveriiit  ;  si  juslifi- 
cuiioncs  mcas  profanaverinl,  et  prmcepla  mea  non  ob- 


(1)  N°.  £2,  p.  115,  cditl.  Francisci  Florii. 

(2)  Consiui  aiictorem  lihii  ad  ISovalianum 
:oqualcin  esse  Cyprinni,  eic.  In  Viia  S.  Cypria- 
iii  iirrposiia  cditioiii  Babizii,  §  55,  p:ig.  9'«.. 

(5)  in  episl.  VII,  p.  41,et  incpist.  lii,  p.  155,et  rur- 
susin  libro  d»  Lapsit,  p.  5U. 


iiCS  SUPERIORIS  OPUSCULI.  1166 

servaverint,  mitabo  in  virga  facinora  eoruui,  et  in  fla-  A      Ciinterum  id  ipsum  quocl  ex  pmime  superiore  te- 


gellis  delicta  eorum  :  misericordiam  aulem  vieam  non 
ilispergam  ab  eis,  elc. 

Mirum  porro  non  est,siprimoquidemloctisliica(Ic- 
ratur:elenimseveritalem  illorumredarguitqui.nimio 
plusausieri,  recipere  poenilentes  in  Ecclesiam  nole- 
bant.  Ilinc  auclor  libri  ad  Novatianum  ha;rellcum 
(p.  11)  :  <  QiioDnam  esi  lua  Novaliane,  dementia,  ul 
illa,  qu.T!  ad  exitium  saititis  pertincant,  tanlum  le- 
gas,  et  qu2C  ad  misericordiam  pra^tereas  ?  Clamante 

Scriplura,  et  dicenie  :  Poenitentium  agile Adeo 

quia  mulise  niiseralionis  esl  Dominus,  audivinius  :  au- 
di.nmus  qnid  per  David  coiitestatiir  Spiritus  sancliis  ; 
Si  dereliquerint  fitii  ejus,  eic.  >  Bacliiariiis  quoque, 
valde  veuistus  (qiiippe  qui  creditiir  Aiigustini  aqiia- 


siimonio  deduximiis,  fiicile  eiiam  dediicilur  cx  co 
quod  liic  allcganiiis  :  debel  enim  ingeniisccre  (id  est 
veram,  non  fiicalam,  pociiiieiiliaiii  agere)  i'i  qui  ad 
Deum  convertitur.  Id  si  peraget,  salvabiuir  a  Do- 
mino,  agnoscelque,cum  jioeniiueril,  deieslabilem  sia- 
tum  in  quo  aiiiea  fiicrai  :  Et  scies  ubi  fueris. 

At  facile  posces,  nbinam  exsieni  allegata  verba, 
qui]ccitaniurcliamaCypriaiio(l) eiPaciaiio(2),  atque 
adeo,  si  cgregio  Calnieto  credis,  ab  Origcne,  Hicro- 
nynio  et  Fulgeniio  ?  Require  ea  iti  veiusia  versiime 
Sepluagiiita  inleipretibus  adbaercnle,  et  inveiiies  in 
versiculo  IS  capitis  xxx  Isaia;.  na?c  pnrro  eo  liben- 
liiis  annotavl,  quod  viderim  in  cdilione  Cypriani, 
quaiii  adornaviiBaluzius,  citaii  in  margiiie  :  Ezecb., 


lis)  el  valde  probabilisscriplor,  iisdem  parilerverbis  B  xviii  et  xxxiii.  Ex  Isaia   saiie  allegat  Hieronymus, 
corum   severilateni  refellit,  qui  graviorilius  quibtis-      quem  n.  4  yfferam. 


dain  peccaiis  jioenitentiai  hiciim  denegiibant :  <  Age 
eigo,  atnice,  iiiquit  ille  (1)  in  episiola  ad  Jaiiuarium, 
consurge,  et,  perdiia  interfluciussxctili  mercede,at- 
qiie  subslantia  velut  naiilragiis  imam  tabulam,  hoc 
est  scienliam  diviniCanoiiis,  teiie,  quse  teadducatad 
littus  ubi  ait :  Si  dereliqucrint  filii  ejus  legem  meam, 
et  in  judiciis  meis  non  ambulaverint ;  si  jusiificaliones 
meas  profanaverint,  et  mandata  mea  non  custodierint, 
visituboin  virga  iniquitales  corum,  et  in  verberibus  pec- 
cata  evTum ;  misericordiam  autem  meam  non  dispergam 
ab  eis,  nequenocebo  inveritatemea.  De  ciijus  lioc  liliis 
dicilur  ?  Nonne  Domini  nostri  Jesu  Cbristi,  quos  Ec- 
clesiaslici  foniis  uterus  et  secreli  ac  perplexi  vulva 


lU.  llem  illic  (xxx,  1)  :  Va;  filii  desertionis,  dicit 
Dominus,  fecislis  comilium  non  per  me  el  sponsionem 
meam,  non  per  Spiritum  meum,  adjicere  peccalum  su- 
per  peccuium. 

Locus  isie  ille  ipse  est,  procul  dubio,  qui  in  Vulgala 
exsial  versiculo  1  capitis  xxx  Isaise,  sic  in  laliniim 
versiis  :  Vw  fitii  deserlores,  dicit  Dominus,  ut  fuceie- 
tis  consilium,  et  non  ex  me,  et  orditemini  telam,  ei  non 
per  Spiritum  meiim,  ut  adderelis  peccatum  iuper  pec- 
catum. 

Sequilur  porro  scriptor  noster,  velerum  more, 
Septuaginla  inierpretes.  Videiur  auleiii  ideo  allatus 
liiclocus,  ul  moneremur,  iion  approbari  a  Deo  con- 


mysterii  parlurivit;quos  nalos  crucis  cuna  suscepit,  C  siliuin  eorum  qui,  ut  verbis  Cypriani  uiar  (ep.  lv. 


Evangelii  maiiimilla  lactavil?  Vis  scire  quia  bapli- 
zati,  non  aulcm  catecliumeni  (ilii  appellantur  ?  Aspice 
quod  ipse  Aposiolis  suis  dicit  :  Jam  non  dicam  vos 
iervos,  sed  filios.  i 

Eorum  quoqiie  lenilatem  lociis  isie  faciliialemqiie 
refellil,  qui  sine  ulla  poenileulia  prolapsos  in  criinina 
recipiebant  in  Ecclesiam.  An  non  Deus,  dum  mise- 
ricoidiam  nepolibus  Davidis  pollicctur,  pcenileniiam 
eis  se  inflicturum  csse  proiiiiilil?  Visitabo  in  virgu... 
misericordiam  autemmeam  non  dispergam.  Pulcbrel^y- 
prianus  (epist.  ui,  p.  155)  : «  I"  Psalmis  eliain  legimus 
censuram  pariier,ei  clementiam  Dci  comminaniissi- 
mul,  atque  parcenlis,  punienlis  ut  coriigat,  cl  cum 


p.  181) :  t  Coiitra  Deum  sacrilcgi,  contra  saccrdoies 
Dei  inipio  furore  teiiierarii,  de  Ecclesia  recedenies 
et  conlia  Ecclesiam  parricidalia  arma  toUeiites,  ela- 
borant  ut  opus  suum  diaboli  malilia  consuinment, 
iie  vulneratds  divina  clemeniia  in  Ecclesia  sua  curet. 
Miserorumpocnitenliam  mcndaciorum  .suonim  fraude 
corrurapunt,  ne  Deo  indigniinli  salisfi;it.  »  Quibus 
qiiidem  verbis  Novaiianos,  nl  puio,  iniiuil,  qiii  ut 
asseclarutn  nuiiierum  augerent,  lapsos  cl  criminosos 
in  coeium  suum  facile  recipiebant,  iiec  ab  eis  preces 
eas,  aflliciioncsque  exposcebant ,  quas  exposcebat 
catliolica  Ecclesia.  Quatnquam  eiiaiii  arbiiror,  eos- 
detti  Novatiauos  proplerea  quoqiie   repreliendi  qiiod 


I 


correxerit,  reservantis  :  Visitabo,  iiiquit,  in  virga  fa-  p  descivissent  ab  Ecclesia,  schisniaiicis  jira^sidibus  ad- 


cinora  eorum,  et  in  fldgeltis  deltcla  eorum.  ilisericor- 
diam  autem  meam  non  dispergam  ab  eis. 

II.  llem  apiid  Isaiatn  (xxx,  15) :  Sicutdicit  Dominus 
sanctus  Israel.  Cum  conversus  ingemueris,  tunc  sulvus 
eris,  et  scies  ubi  fueris. 

Invitanlur  his  verbis  Novatiani  ad  Ecclcsiam,  qua- 
tenus  cerii  reddiintnr,  si  ingemucritti,  id  est  si  de 
schismale  et  criminibus  reliiiiiis  poeiiiteiiliam  egcrint, 
salvandos  fore.  Resiiiuii  vero  Ecclesia;  et  saliiiari 
poeniienria  prioribus  erroribiis  deleiis,  tum  denique 
agnnscent,  scliismalis  aliiue  IiBoresis,  qiia  aiiie  irre- 
titi  fuerant,  graviialeiii  :  Et  scies  ubi  fueris. 

(1)  Tom.  111.  Ribliot.  Paris.  Pair.  p.  155;  in  edi- 
tione  Francisci  Florii,  uti  dixi,  p.  115,  n.  22. 


versus  catholicos  constiiuiis.  Id  sane  indical  Cypria- 
nus,  cuni  li«c  ait  {epist.  lv,  p.  178)  :  <  riaiie  epi- 
scopi,  noii  de  voluntale  Dei  fiuiit,  sed  qtii  exlra  Ec- 
clesiam  flunt ,  sed  qui  conira  disposiiioiiem  et 
iraditionem  Evangilii  flunt ,  sicut  ipse  Doniiiuis  in 
diiodecim  Propliciis  ponil  cl  dicit  :  Sibimet.psis  re- 
gem  constiluerunl,  et  non  per  me.  Et  iieruiii  :  Sacrifi- 

(1)  In  libro  dcLnpsis,  p.  586. 

(2)  Conira  iraci.  Novaiian.  el  lom.  iii  Bililiot. 
Pari-.  Palr.,  p.  01.  Quid  si  adjccissem  illud  Lai;e  : 
Cum  coHversus  ingemueris,  tunc  sulvaberis,  ct  scics  ubi 
fueris  ?  Et  in  Para;n.  ad  paMiil.,  pag.  75  :  lit  iterum 
cum  converstts  ingemueris,  tunc  salvaberis,  ct  sciet 
ubifueris  ? 


DE  ARGUMENTO 


4161 

cia  eomn  lamquam  panis 

cant  ea  contaminabuntur.  El  per  Isaiam  quoqiie 
(  Isa.  XXX  )  Spirilus  saiiclus  clainal,  ei  dicil :  Va 
vobis,  fitii  desertores.  flcec  dicit  Dominus  :  Habuistis 
consilium  et  non  per  me,  et  fecislis  conventionem,  el 
non  perSpiritummemn,adjicere  peccata  snper  peccata. 
Eodem  quoque  speclare  videlur  is  quem  sjcpe 
alicgavi ,  auctor  libri  ad  Novaliamim  haireticum, 
lisec  scriplis  tradens  (p.  ii)  :  Quia  qui  non  iHtroivit 
per  ostium  in  ovile  ovium,  sed  descendit  per  alteram 
partem,  ille  fur  et  latro  est.  liem  iii  eodem  Evangelio 
quoque  ail  :  Omnes  qui  venerunl,  fures  sunt  el  la- 
trones.  Qui  isii  sunl,  uisi  deserlores  fidei,  el  Irans- 
gressores  Ecclesia!  Dei,  qui  conlra  ordinalionem  Dei 
iiilunlur  ?  Quos  merito  Spiiiius  sanctus  per  Proplie- 


im 


luclus ;  omnes,  qui  mandu-  X  consilium  consultabatis  et  iniquum.  Vox   itaque  ilia 

altam  (altam  cogitationem)  liic  idem  sigiiirical  ac, 
profundam  :  qua  quidein  signiflcaiione  alibi  etiam, 
judice  Augusiino,  suinitur  :  sic  enim  saneius  doclor 
versiculum  septinium  psalmi  sexagesiini  lertii :  Acce- 
det  Iwmo  ad  cor  allum,  elc.,  explicat,  Accessit  liomo 
ad  cor  alium,  id  est  cor  secreium  (  secrelum  vero  bic 
idem  signilicare  videlur  ac  profundum  )  objiciens 
aspectibus  Iwminem,  servansintusDeum. 

VI.  Ilem  illic  (xliii,  25)  :  Egosum,  egesumqui  deteo 
injustitias  tuas,  et  non  recordabor  :  tuautem  recordarc, 
el  judicemur  simul.  Dicju  injustitias  tuas  prius. 

Vulg^ita  haec  babet :  Ego  sum,  ego  sum  ipse  qui  de- 
leo  iniquitates  tuas  propier me,  eipeccatorum  luorumnoii 
recordabor.  Reduc  me  in  menwriam,  et  judicemur  si- 


lara   increpal ,  dicens   :   Fecisiis    consitium  non  per  B  mul  :  narra,  si  quid  liabes,  ut  justificeris.  Al  scriplori 

me,  el  conventionem  non  per  Spiritum  meum,  adjicere 

peccuta   super  peccata.    Quid  ad   ista  rcspondeanl 

perver»issinii  isli   Novaliani ,  vel  nuiic   infelicisMini 

pauci,  qui  ad  lanlam  furoris  dementiam  proriiperunl, 

ul  necDeo,  nec  bomini  reverentiam  babuerinl?  » 

IV.  Ilem  apudJeremiam(ii,25)  :Averlere  (i)pedcm 
luum  ab  aspera  via,  et  faciem  tuam  a  siti ;  itta  vero 
dixit :  I  Confortabur  ;  voto  : »  quia  diligebat  atienos,  et 
ibat  post  illos. 

Ad  Novaiianoruin  Pertinaciam  retundeiidam  plu- 
riinum  valet  locus  ille  Jereniise,  qui  nunc  alTertiir,  et 
quein  1n  Vulgata  sic  leges  :  Proliibe  pedem  tuum  a 
nuditute  et  giittur  tuum  a  siii  ;  et  dixisli ;  Desperavi, 
nequaquam    faciam  :  adamavi  qiiippe  atienos  et    post 


nosiro  fere  congruit  is,  quem  sxpins  laudavi,  aiictor 
libelli  ad  Novatianum  b:ercticum.  En  quomodo  locum 
hunc  legit  (5) :  Ego  sum,  ego  sum  qui  deteo  facinora 
tua,  et  non  commemorabor  te  :  tu  aulem  in  mente  habe, 
ctjudicemus.  Dic  lu  facinora  prius,  ut  justificeris. 

Eadem  plane  mihi  videtur  loci  hujus  meia  alque  ea 
quain  lociJeremiae  pauloanleallati  esse  dixi.Saneeo 
recitatoauctor  libelli  ad  Novatianum  haec  slaiim  subdit : 
«Dum  paiet,  fralres,  indulgeiitise  aditus,  Deum  plenis 
satisfaclionibus  depreceniur.Deprecemuriios,  utexal- 
lari  possimus.  >  Proplcrea  eliam  allatus  videiurlocus 
isie,  ut  doceainur  copiosissime,  et  summaciim  iibera- 
lilaie  nosiri  misereri  Deum,  dum  peccatorum,de  qui- 
bus  dolemus,  omnino  obliviscitur.  Monet  lamen.  ut  nos 


ambulabo.  Utilur  lioc  lucoad  iiivilandumad  poeiii- C  eoruin  meininerimus,de(lendo  scilicet.Monet  pariier. 


lenliam  Uusticum  lapsum  Ilieroiiyraus,  liaec  ad  eum 
scribcns(2)  :  «Nihil  itaoffendit  Deum  quam  despera- 
tione  meliorum  haerere  pejoribus  :  liceiet  ipsadespe- 
ralio  iiicredulilalis  indicium  sit.  Qui  eiiim  despcral 
salutem,  non  putat  futiirum  esse  judicinm.  Qfiod  si 
nietucret,uliquebonis  operibus  se  judici  prx'pararel. 
Audiamus  per  Jeremiara  loqueiilem  Deum  :  Converte 
pedein  tuuin  a  via  aspera,  et  guttur  tuuin  asiti.  Et  ile- 
rum  :  Numquid  qui  cadit,  non  resurget  :  aut  qiii  aver- 
sus  esl,  non  reverletur  ?  Et  per  Isaiam  :  Quando  con- 
tersus  inyemueiis,  tiinc  salvus  eris,  et  scies  ubi  fueris. 

V.  Ilem  apud  Isaiam  :  Convertimini,quia  (o)  altam 
cogitationein  cogitatis,  et  iniquam  (Isai.xxxi,  6). 


ut  peccata  nostra  priiis  defleamus  quam  eoriim  ve- 
iiiam  ab  Ecclesia  exposcamus.  Dic  tu  injustiiias  luas 
priiis,  etc.  Prxproperam  iiaque  noniiullorum  poe- 
nitentiaiii  et  nimiam  quoiuradam  presbyterorum  faci- 
litaiem  in  impertienda  lapsis  veiiia  ,  verba  isla 
condemiiant.  Locum  bunc  ad  poeniteniix  necessita- 
lein  inculcandam  adducitetiain  Damascenus  (G). 

VII.  Iiem  illic  (Isai.  LV,  (i) :  Qnarile  Deum,  et  cum 
inveneritis  euin,  invocate.  At  ubi  appropinquavit  vobis, 
derelinquat  impius  vias  suas,  el  vir  iniquus  cogitationes 
suas, et  convertalur  ad  Dominum,  et  misericoidia  et 
pra;parabitur,quia  non  mutium  reinittit  peccata  vestra. 

Alque  banc   ipsam  prxpropeiam  poenileiitiam,  et 


Tuni  ad  vocandos  pcccalores   ad  veiam,  iion  ad  ])  nimiain  facilitalem  ca,  de  quibus  nuncagimus,  Isaiae 


fucatani,  poenitenliain  ,  tum  ad  rcvocandos  a  scbis- 
inale  ad  Ecclesiam  Novalianos  valet  locus  isie  :  cui 
simillimus  esl  alter,  quem  ex  Joele  affert  Cyprianus 
in  libro  de  Lapsis  (i):  Reverlimini  ad  Dominum  Deum 
vestruin,  eic. 

Notat  autem  clar.  Calinct  locum  istum  a  Sym- 
macho  ad  liunc  modum  fuisse  cxplicatum  :  Poeniten- 
tiain  ayile,  sicul  profunda  trausgressione  recessistis  a 
Deo.  Sepluaginta  vero  :  Comier/imin»,  qui  profundum 

(1)  Legendum  pulo  :  Averte. 

(2)  Episi.  olim  40  in  Vcron.  cdilion.  122,  n.  I, 
pag.  885. 

(o)  Qui,  nisi  probabilis  conjcctura  me  fallit. 
(4)  Pag,  386. 


verba  condemnant.  Qua;rere  scilicet  debet  peccator 
Deum,  eoqiie  cor  ejusdem  peccaloris  graiia  sua  il- 
lustrante,  ac  permovenle,  derelin(|uere  debet  viam 
suam  ;  lum  vero  misericordia  ci  prKparabitur,  quara 
quidera  non  sine  pretibus,  et  poenis,  quibus  peccaior 
siibsil,  indulgct  Deus,  qui  (ui  scriptoris  nostri  verbis 
uiainur)  non  mutium  reinittit ;  id  est  non  siiie  aliquo 
noslro  siipplicio  et  afflictione.  Alios  ctiam  seiisus 
verba  illa  non  mullum  habere  fortasse  possunt  ;  sed 
certe  hosce  diios.  Prior  bic  est :  Statim  ac  peccator 
ex  corde  defleat  pcccatum  suum,  remiitei  Deus  qiia;- 

(5)  Pag.  16. 

(«)  Parallel.  lilt.  [i,  lil.  iii,  p.  578,  t.  ii  edit.  lu 
Quien, 


H69  SUPERIORIS 

ciimque  erravit,  adeo  iit  non  muttum  orari  se  sinat,  A 
ui  veniani  induigeat.  Alter  :  Dum  Dcus  atque  Eccle- 
sia  vos  ad  se  vocal,  oNovalinni,  vocanli  parele,  ne- 
queenimdiM  {non  mM/(ijm)  peitinaciam  veslramal- 
que  insolentiam  lolerabit.  Calniel  iioslrema;  huic  ex- 
plicationi  favei,  dimi  leciorem  monet,  ut  conferat 
locum  liunc  curn  altero  Joannis  xii,  55  :  Adhuc  modi- 
cum  lumen  in  vobis  est,  ambutale  dum  tumen  habetis, 
Utcumque  sit,  audi,  quomodo  Vulgatus  inlerpres 
l)xc  ,  de  quibus  agimus  vcrba  laiiniiaie  douarit : 
Qumrite  Dominum,  dum  inveniri  ))otest :  invocate  eum, 
dum  prope  est :  derelinquat  impius  viani  suani,  et  vir 
iniquus  cogitationes  suas,  et  revertatur  ad  Dominum, 
et  miserebitur  ejus,  el  ad  Detnn  noslrum,  quoniam  mut- 
tus  est  ad  ignoscendum.  Non  prasterit  locum  hunc 
sniicius  Pacianus  adversus  Novatianos  disputans  B 
(epist.w),  neque  eliam  prseterit  Damascenus  (P«- 
ralt.,  titt.  /j.,  lii.  iii). 

\ni.  Itcni  illic  {Isai.,\L\v,  i)  ■.Hecordare hwc,  Jacob 
et  Isruel,  quia  puer  meus  es ;  vocavi  te  puerum  meum, 
el  tu,   Israel,  noli  obtivisei  mei ;  ecce  enim  abstersi 

sicnt injustitias  tuas,  et  sicul  imbrem  peccata  tua. 

Converlere  ad  me,  et  redimam  te. 

Diu  perquisivi  lum  in  Vulgaia  versione,  tum  in 
Bibliis  ex  inlerpretatioiie  Sepluagiiita  lalinilate  do- 
iiatis  cuni,  qui  allegatiir  hic,  locum  ;  at  frustra  per- 
quisivi.  Quam(|uani  enim  aliquid  buic  afnne  exstal, 
capile XLi,  8  ei 9,ei  cap.  xlm,  1 ;  rursus  cap.  xliu,  1  et  5; 
et  alibi  etiam;  alia  lameii  in  bis  locis  invenics,  quaD  p 
ab  allaiis  verbis  pluriinum  distani.  Suspicor  ilnque 
hic  addiici  cx  vetusta  aliqua  iiilerpreiaiionc  versi- 
culum  primiim,  secundum  el  lcrtium  capiiis  xliu 
lsai;c,  qui  ex  lectione  Septuagiiita  sic  latine  veriiiur : 
El  nunc  sic  dicit  Dominus  Deus,  qui  fecil  te,  Jacob, 
et  qui  formavil  te  Israet :  Noti  tiniere ,  qnoniam 
rcdemi  te ;  vocavi  te  nomine  luo.  Meus  cs  tu  :  el  si 
transieris  per  aquam,  tecum  sum ,  el  flumina  non 
cooperient  te.  lil  si  transieris  per  ignem,  non  combu- 
reris,  (Inmma  non  exurel  te,  quia  ego  Dominus  Deus 
tuus,  sanclus  hrael,  Salvatortuus.  AtinVulgata  legi- 
tiir  ad  liuiic  modiini  :  El  nunc  hwc  dicit  Dominus 
rreans  le,  Jacob,  el  formans  tr,  Israel :  Noli  limere, 
quia  redemi  le,  et  vocavi  lc  nomine  tuo.  Meus  es  tu. 
Cum  irnnsieris  per  nquas,  tecum  ero,  el  flumina  non  r. 
operienl  le.  .\ui  polius  adduci  iiic  suspicor  quinque 
priores  versiculos  capitis  xliv  Isai.Te,  qiii  tamen  in 
Viilgila  iniilto  aliter  legiintur,  ad  Iiunc  scilicet  nio- 
dum  :  Et  nunc  audi,  Jacob  serve  meus,  el  Jsraet  qnem 
cteyi.  Ilicc  dicil  Dominus  facicnt  el  formans  le,  ab 
ulero  uuxltiator  luus  :  Noli  limere,  serve  meus  Jacob, 
et  rtclissime,  quem  elcyi;  effundum  enim  aquas  super 
siiientem,  cl  fluenla  super  aridam  :  effundam  Spiritum 
meum  super  semen  liium,  et  benedictionem  meam  su- 
per  slirpem  tuain.  El  gcrniinabunt  inter  herbas  quasi 
silices  juxla  praHerfluontes  aquas.  Isle  dicet :  Domini 
ego  sum  :  et  ille  vocabit  in  nomine  Jacob,  el  hic  scribct 

manu  sua :  Domino Rex  Isract  el  redemptor  ejus. 

Jnlerprplatio  porro  latina,  intcrpretatioiii  Septuaginla 


OPUSCULI.  117rt 

senum  adhajrens,  sic  reddit :  iVMnc  autem  audi,  Jacob, 
puer  meut ,  et  Israet,  queni  elegi :  tic  dicit  Dominus 
Deus  qui  fecil  te,  et  qui  adamavil  te  de  ventre :  Adliue 
habebis  auxitium.  Noli  limere,  puer  meus  Jucob,  el 
dilecte  Israet,  quem  etegi.  Quia  ego  dabo  aquam  in  siii, 
iis  qui  ambulanl  in  aquosa,  imponam  Spiritmn  meum 
supei  temen  tuum,  et  benedictiones  meat  super  filios 
tuos.  El  orientur  ut  in  medio  aquw  fcenum,  et  sicul  sa- 
tix  super  prceterfluentem  aquam,  Isle  dicet :  Dei  sum  : 
et  iste  clamabil  in  nomine  Jacob,  et  ulius  scribel  in  ma- 
nu  sua,  Dei  sum,  et  in  nomine  Israel  ctumabit.  Discri- 
nien  autem  quod  lias  iiiter  inierpreialiones  noit 
leve  inlerest  ,  retuli  in  exemplaria,  qux  habuil  in- 
lerpres  ille,  quem  consuluit  noster  scriptor,  qiii 
forlasse  eliam  per  se  ipse  superiora  verba  iii  liebra;o 
aut,  si  vis,  in  grxco  nonnibil  ambigiia  ad  euni  mo- 
duin  translulit,  quem  vidit  aptuin  nd  revocandos  ad 
Ecclesiam  erranles.  Ca;ierum,  si  vis,  verba  illa  : 
Converiere  ad  me  ei  redimam  le,  desiimpla  esse  ex 
aiio  Scripturae  loco,  quem  negligens  amanuensis 
niinime  designavit,  nec  sejunxit  a  superioribus,  mi- 
nime  obsistani. 

IX.  Item  illic  {Isai.,  xlvi,  8),  In  mente  habetehac  et 
gemite  :  pwnitemini  qiii  seditcli  estis,  el  convertimini 
corde  nd  me,  et  in  menle  habele  priora  sKcuta,  quia 
ego  Deus. 

In  Vulgala  sicreddiintur  verba  Iwc:  Mementote  is- 
tud,  el  confundamini ;  redite  proevaricatores  ad  cor. 
Recordamini  priorit  scecuti,  quoniani  ego  sum  Deus. 
Sed  iioster  scriplrr  versioni  Septiiaginia  adba^rens 
paulo  aliter  vcrlit.  Ad  veram  ponniienliam  verba 
hxc  inviiant  eos  qui  in  gravia  crimina  inciderant 
{Concertimini  corde  adme),'M\s(\iie  inemoraiit  prio- 
rum  Cbrislianoruin  disciplinam  ct  judicia  Dei,  qui 
inultn  non  sinit  crimina  :  In  meme  hubete  priora  scecu- 
la,  qiiia  -ego  Deus.  Invilant  eiiam,  si  vis,  Novatianos 
ad  Ecclesiam,  quam  dereliqiieranl,  eosqiie  nionent 
ne  Dcum  novis  seeleribus  et  periinacia  iii  suscepto 
scbisinate,  irriiare  adliuc  pcrgant. 

X.  ilemillic  {Isai.  liv  8) :  Tenipore  pusiltodereliqui, 
ei  ciim  misericordia  magna  miscrebor  lui.  In  furore 
pusillo  averti  faciem  meam  abs  te  :  in  misericordia 
mlerna  miserebor  tui. 

Indicat,  nisi  fallimiir,  lociis  isle,  pcr  brevem 
pcenitentiani,  in  qua  Ecclesia  derermqiiere  videtur 
reos,  cum  a  comniunione  et  fidelium  coetu  eos  aver- 
tit ,  uberrimani  diulurnamque  misericordiain  illos 
fore  consecuiuros.  Indicat  etiam,  si  vis,  non  dere- 
linqui  omniiio  a  Dco  peccatores,  qui,  si  vocanli  pa- 
ruerint,  misericordiam  uberriinam  oblinebunt.  Vul- 
gnia  \wc  sic  liabet  :  In  momenlo  indignalionis  abs- 
condi  faciem  meam  parumper  a  le,  et  in  misericordiit 
seinpiterna  miserlut  suin  lui. 

XI.  Ilcni  illic.  (/sfli.  i.vii,  l;>) :  llcec  dixil  Exceltus 
in  excelsishubitansina;ternum,  snnctus  in  sanctis ;  no- 
men  est  ei  Doniinus ;  E.vcelsus  in  sanclis  requiescens,  et 
pusillanimis  dans  aninii  ccguitalcm,  et  dans  vitam  conlri- 
bulniis  corde,  Non  in  sempiiernum  irascor  vobis,  nec 


1171 


DE  ARGUMENTO 


il7-> 


per  omiiia  vindicaho  in  vos  ;  spirilus  enim  a  me  prodiet  A  ostnndatur  ciipere  Deum,  ul  si  quis  ab  co  defecissei, 


et  impiralionem  omnem  ego  [eci,  el  proptcr  peccalum, 
puiillum  conlrislavi  eum,  el  averli  faciem  meam  ab  eo, 
et  vilem  passus  esl,  ct  abiii  irisiis  in  viis.  Vias  ejus 
vidi,  et  sanavi  eum,  et  consulalus  sum  ego,  et  dedi  ei 
consolaiionem  veram,  el  pacem  super  pacem  iis  qui 
longe,  el  iis  qui  prope.  Et  dixil  Doininus  :  Sanavi  cos  : 
iiii(iui  auiem  ul  mare  commo:uin,  sic  fluctuabuniur, 
et  quiescere  non  possunt.  iVoK  est  guudere  impiis, 
dicil  Dominus. 

Aflineni  superidri  explicalioiiem  excipii  locus  islc, 
quo  ad  divln:ini  pielaieui  eign  iniquos  quuscuinque 
commendandain,  eosqiie  invilandos  ad  poeuitciiiiain, 
uiitur  nucior  libri  ad  Novaliiiiium.  <  El  quoniam, 
f  inquit  ille  (paj.  11),  Jcrciiiias  proplieta  iii    per- 


ad  eiim  dcnlque  reverterctiir ;  et  proptcrea  diebus 
iuiiiimeris  exspeciasse  :  con^iueri  quoqiie  Dominum  , 
quod  iinpios  videal  in  iniquo  proposito  persisiere  et 
vctcri  pervicacia.  Cur  ego  repellenliir  hl,  si  tandem 
aliqiinndo  ad  Ecclesiam  confugiaiii,  ul  priora  crimina 
delleaiU  ?  Non  iniiUnm  distai  ab  ca,  qiia  utilur  nos- 
ter  scriplor,  Viiigaia  versio;  nam  liujusniodi  est : 
riiimijuid  obliviscelur  virgo  ornamenli  siti,  aut  sponsa 
fascim  pectoralis  suce?  Populus  vero  mens  oblilus  est 
mei  diebus  innumeris. 

XUI-  llem  illic  (Jeiem.xviii,  7.)  :  In  summa  loquar 
super  genlem,  anl  super  regnum ,  aiit  mtferam  eos,  cl 
perdum.  El si  conversa  fueiil  gens  a malis  siiis ,  pcenilebo 
demalis,  (/uo(/(2)  cogitiivi  facere  illis.  El  summa  toqunr 


«  soiia   populi     pcccaloris    deprccniur  Dominum  ,  B  super  genlem,  aut  regnum,  ut  rewdificem  et  planlem. 


i  dicens  :  Kmenda  nos ,  Domine,  sed  in  jitdicio  el 
«  non  in  ira,  ne  piiucos  faciiis  nos ;  adjecil,  et  dixil 
I  Isalas :  Propter  peccalum  modice  conlrislavi  eum, 
«  et  percussi  eum,  el  averii  faciem  meam  ab  eo ,  et 
«  contristatus  est,  et  abiit  tristis  in  viis  suis ;  et  quia 
«  operatiir,  adjecit  ei  dixlt  :  Yias  ejus  tidi,  et  cu- 
i  ruvi  eum,  et  dedi  ei  exhorialionem  veiani,  piicem  super 

<  pacem;  pfeniieiilibus,  deprccaulibus  et  operan- 
I  libus,  restitui  posse  quod  luale  perierint ,  quodve 

<  a  Cbrisio  declinaverint.  i 

Viilgain  porro  sic  lucuni  buuc  reddit :  Hcec  dixit 
Excelsits,  et  sublimis  habilans  (Bterniialem  :  et  sanctum 
nomen  ejtts:  in  excelso  et  in  sancto  habitans,  et  cum 
conlrito  el  humili  spiritu,  ui  vivificel  spiiiium humiliiim. 


el  facient  niala  anle  me,  ut  non  audianl  vocem  meam, 
et  pxniiebo  de  bonis ,  qum  locutus  stiin  fiicere  eis. 
Mela  allegaii  loci,  me  quidem  jiidice,  h.-ce  est ; 
Teslntur  Domrnus  se  minalum  essequidein  pernicieni 
populorum  et  gentiuin,  tamen  &i  eos  suoruin  crimi- 
num  pocnileai,  se  slaliin  aversurum  poeiias  quas 
anlen  iiiin:ilus  fuerat.  Contra  si  a  jusiiiia  defccerint 
viri  probi,  se  pra-niia  niijiinie  daiurum,  qua;  aiilea 
polliciius  fuerat.  Paucis  lcstatur  se  iiemiiieni  poeni- 
lentem  odisse,  iierainem  a  probltale  dcscisceniem 
respicere.  Cur  eigo  a  poenilcnila  propier  priora 
crimiiia,  qux  niinc  deflenl,  ct  casiigalioiiibus  aflllc- 
tionibiisqiie  delere  parati  sunt,  avertentiir  popnli  ? 
Cur  In  pcrliiiacia  et  schi^inate  persisient  el  Novaiia- 


el  vivificei  cor  contriloriiin.  Non  enim  in  seinjnlcnium  G   niis  et  qiii  Novailano  adli;cseiunt,  fidenlque  in  piio- 


Hligabo,  neqiie  usque  ad  finem  irascar,  quia  spiritus  a 
facie  mea  egrcdielur,  el  flalus  ego  faciam.  Proplcr 
iniquilalem  avariiicB  ejus  iratus  sum,  et  percussi  enm  : 
abscondi  a  te  faciem  meam  el  indigiinliis  sum :  el  abiil 
vugiis  in  via  cordis  sui.  Vias  ejus  vidi,  el  saiiavi  eum, 
elreduxieum,  el  reddidiconsolaiiones  ipsiel  lugenlibus 
ejus.  Creavi  fruciuin  labioriim  pacem,  pacein  ei  qui 
longe  esl,  ei  qiii  prope ,  dixii  Dominus,  et  sanavi  etim. 
Iinpii  aulein,  qunsimarefervens,  quodquiescerenon  po- 
tesi,  el  redundunl  fluctiis  ejiis  in  concukaiionem  et 
lutum.  Non  est  pax  impiis,  dicit  Dominus  Deits.  Vidc 
inlerprcics  in  locuiii  hiinc. 


ribus  iiierilis  suls?  ca  quai  ad  locum  xv  afrereinus, 
locum  liuiic  ipsuni  illusiranl.  Si  Vulgatam  cupis, 
ecce  illam  ;  Repenle  loquar  adversum  gcntem  el  iid- 
versitm  rcijnum ,  ut  eradicem ,  ei  destruam ,  el  dis- 
perdain  illud.  Si  pKnileiitiam  cgeril  gens  illa  a  inalo 
siio,  qiiod  locttttis  sum  adversus  eam,  agam  et  ego  pce- 
niiciiliam  super  malo,  quod  cogiiavi  tit  facerem  ei.  Et 
subilo  loquur  de  gente  et  de  regiio,  itt  wdificem  et 
planlem  illud.  Si  feceiil  malum  in  ociilis  meis ,  ul  noii 
audiat  vocem  meain,  poenilenliam  agam  siiper  boiio, 
qnod  locttlus  sum  ut  fitcerem  ei.  Locuin  hunc  allegat 
cliani  Dainaseeiins  (3). 
XIV.  Item  illic  (Jerem.  iii  ,  12) :  Heverlere  ad  ine, 


XII.  Iiem  apiid  Jeremlain  (Jer.,  ii,  32.) :  Numquid 
oblivisceiur  sponsa  ornamenli  sui,  aul  virgo  fascice  peclo-  t^  habilaiio  Israel ,  dicit  Dominus,  el  non  finnabo  faciem 
ralis  siia:  ?  Populus  vero  meits  oblitus  est  mei  dieru^n  (l)      '"«"'"  «"P«''  "os,  qitia  misericors  ego  smn ,  dicit  Do- 


1(1) 
quorum  nvn  est  iiunierus. 

Si  adversus  Novatlanos,  qiii  jam  ab  Ecclesia  defe- 
cerant,  pluriinisque  se  deviuxcraut  criminlbiis,  li- 
brum  hunc  scrlpium  putas,  facile  vides  quo  lespi- 
ciant  moiiita  h:cc  :  scilicct  iit  eoriiin  crimina  ei 
pcrtinaciani  indiccnt,  doccanlque  stulle  illos  ab 
Ecclesia  defecisse,  quae  niiilio  jam  lempore  eos 
exspeclabat  invitabaique  ad  pocnilenliain ,  slulte 
quoque  tam  diu  (dlebus  iniiuuieris)  iii  errore  pcrsis- 
lerc.  Sl  vero  consciipuim  pulas,  ut  leiiiias  a  Cy- 
priano  inducla  coiiDrmaretur,  ideo  alferri  dicito,  ut 

(1)  Diebu$,  u(  puto. 


miiius,  el  non  irascar  vobis  in  aHerniim. 

Pr*seiis  Jercmia;  locui  codiiin  speclat ,  qiio  supe- 
rioris  loci  pars  prior;  iieque  vcro  peculiare  aniiota- 
lioiie  liidigel.  Vulgalus  iiosicr  iiilcrpresad  hniic  mo- 
duin  verba  ea  vcrtil :  Reverlere,  aversalrix  Israel,  ail 
Domiiius  ,  el  non  averlam  faciein  meam  a  vobis ,  quia 
sanclus  cgo  sitin,  dicil  Doiiiiiius,  el  non  irascar  in  per- 
peiuuin.  Consulc,  oro,  (|u;e  docct  claiissiiuus  Calme- 
tug  iii  loculn  hiinc  qiiem  non  pra:tcrit  Damascenus. 
Mlrum  porro  ipiod  iion  alkgelur  deiuccps  lii  eamdeiu 
senicniiain  Joel,  cum  eum  sxpe   ailegavciiiit   Cy- 

(2)  Quce. 

(3)  Parali,  lltl,  ^,  lU.  iii,  p.  578,  tom.  ii. 


1173 


SUPfcRIORIS  OPUSCULl. 


H74 


prianus  (1),  Paciaiius  et  Damasceiuis ;  sCd  id  forlaSSiJ  A  luum,  Jerusotem,  ut  saneris.  Vsquequo  eruntin  te  cogi- 
librarii  vitioet  negligenlise  tribiieiidumesl. 

XV.  Iienj  illic  (Jerem.  iii,  li)  :  Convertimni  filii 
qui  recessislis,  dicit  Dominus.  Quoniam  ego  dominabor 
veslri  el  accipiam  vos  unum  de  civitale  et  duos  dc 
familia,  et  inducam  vos  in  Sion,  et  dabo  vohis  pastores 
secundum  cor  meum,  el  pasccnt  vos  pascenles  cum 
disciplina. 

Non  absimilis  est  sensus  verbortim  illoriim,  qua: 
modo  ailegavi,  quoe(|ue  unius  lantum  versiculi  iiiler- 
vallo  a  superioribus  distJiil.  In  Vulgata  porro  in 
latinura  sic  versa  siint :  Convertiniim,  plii,  revertentes, 
dicil  Dominus,  quia  ego  Dfr  vesler,  et  assumam  vos 
unum  de  civitaie,  el  dnos  de  cogualione,  et  inlrodu- 
cam  vos  in  Sion,  et  dabo  vobis  paslores  juxta  cor 
meitm,  ei  pascent  vos  scieniia  el  doclrina. 

Si  quis  ariirmet,  aJ  Novaliaiios  expresse  dlrlgi 
verba  li.cc,  illisque  promilii  si  ab  liscresi  et  scbis- 
maie  resipiierini,  revcrsi.iue  fuerint  ad  Ecclesiam, 
legitiinos  verosqiie  paslores,  dum  illegitimosspurids- 
que  tantummodo  haberenl,  id  sane  affirniabit,  quod 
cgo  verisiinillimuiii  puto.  Lege,  obsecro,  qiix  dc 
scelesta  ordinatione  Novatiani,  alioriimqiie  scliisma- 
ticorum  Iradunt  Cyprianus  (I)  et  Tacianus  ("2), 
quibns  :iddas  opio,  qiia;  lioc  siiper  argumento  aucior 
libri  ad  Novatianum  copiose  disserit  (3).' 

XVI.  Ilein  illic  (Jerem.  iii,  22) :  Converlimini  filii 
revertentes,  et  ego  sanabo  conlrilionem  vesiram. 

Idcm  porro  qnod  de  duobiis  proxinie  pnccedenli- 
bns  Scriplurae  locis  dixi,  de  eo  cliani  affirmare  non 


tationes  dolorum  tuorum  ? 

Ut  viin  asseqiiaris  lesiimonii  illius,  quod  bic  alle- 
galur,  ea  coiistile,  qua;  ad  locos  Scripturaj  iv,  v  et 
IX  iradiia  sunt.  Vulgata  sic  illud  exliibet  :  Lava  a 
malitia  cor  luum,  Jerusdkm,  ut  salva  fias.  Vsquequo 
niorabuntur  tii  te  cogiiaiiones  nokia;? 

XVIII.  Iteni  illic  {Jerem.  viii,  4)  :  Uwc  dicit 
Dominus  :  Numijuid  qui  cadll,  non  resurget ;  aul  qUi 
averiil  se,  non  converlelur?  quia  averlit  se  poputus  iste 
u  visione  imprubu  ,  et  oblinuerunt  prcesumplione  sua, 
et  noluerunl  converli. 

Ipsissimam  explicalioiiem  adbibet  iis  Jeremiae  verbis 
qui  inodo  allegavi,  Bacbiarius  (5)  lixc  iradens  : 
El  ulibi :  Numquidqui  cadit  non  resurget,  aut  averlens 
B  non  converiitur  ?  Ad  htinc  veio  moduiii  Vulgata 
releit  :  Ucec  dicit  Dominiis  :  Numquid  qui cadit  non 
resurgel  ?  et  qui  aversus  est,  non  revertelur  ?  Quare 
ergo  aversus  est  populus  isle  in  Jerusatem  aversione 
conleniiosa  ? 

XIX.  Item  illic  (Jerem.  viii,  6)  :  Non  est  homo 
pxniieniiam  agens  a  malitia  sua,  dicens  :  quid  feci  ? 
Defecit  qui  currit  cursu  suo,  sicut  equus  iuadens  (6) 
jit  hinuilu  suo. 

Qiiodhoc  locoposiium  esi,  islud  ad  etim  ferme  mo- 
dumexplicaiurquoexplicaturduodeciniolocopositum. 
Uicitaque  ea  rccole,  quae  ibi  sunldlcla.  Vulgaia  paulo 
allter  ea  verba  reddit;  niniirum  im  :  N utlus  esl  qui 
agat  poimleniiam  super  peccalo  suo,  dicens,  Quid  feci  ? 
Omncs  conversi  sunt  ud  cursum  suum,  quasi   equus 


vcreor,  quein  niiper  ailiili,   (luique  iii  tulgata  slc  G  ''";"?'«  vadens  ad  pra:lium.  Ea  itaquc  inicrpreiaiio, 

quam  scquitur  iiosier  scriplor,  a  Scptuagiiiia  inter- 
pictibus  profluil.  Sic  auiem  ea  explicat  Theodo- 
reius  (7) :  f  Eipius  impctu,  ethinnitucurrens,  post  la- 
«  borem  sistit;  lii  vero  (impii  scilicet  et  iiiiquissimi) 
1  niiiiinie  conslilerunt  in  sceleruiii  suoruni  cursti.  > 
Locum  fiunc  allcgat  ctiani  Damascenus  (8). 

XX.  Iiem  illic  (Jerem.,  xviii,  H,  12)  :  Avertatur 
ergo  unusquisqueavia  suamala,  et  meliora  facite  sludia 
vestra.  El  dixenmt  :  Conforlabimur,  quia  post  adinven- 
tiones  vestras  (9)  ibimus,  el  unusquisque,  quce  placent 
cordi  suo,  mata  faciemus. 

Si  eorum  mciniueris,  qua;  ad  locum  xii,  eorum 
quoque,  qua;  ad  xiv,  xv,  et  subsequenies   annotavi- 


legitur  :  Converlimini,  filii  revertentes,  el  sanabo  aver- 
siones  vestras.  Vide  iiiterpreles  in  hunc  loeum. 
XVII.  Itein  illic  {Jerem.  iv,  14)  :  Abluea  malilia  cor 

(I)  «  El  .lolicl  proplicla  pieiatem  Doinini,  Doinino 
ipsoinoiienlc  dcclarat  :  lieverlimini,  inquit,  fl(< />o- 
minum  Deum  veslruni.  qiioniam  misericors,  et  pius  est, 
et  paiiens,  et  multai  miseralionis ,  et  qui  senlenliam  fle- 
ctiit  adverstis  mahiias  irrogiilas.  >  Quibtis  (juideiil  re- 
citaiis,  liii-c  addit  Cypriaiins  :  «  Polcst  ille  ilidiilgen- 

<  liani  diin;,  senleiitiain  siiaiii  poiesi  ille  dcflcciere. 
«  Pujiiiienii ,  oiicranii ,  rogaini  poiesl  clemeiiter 
«  igiidscrre.  1  (In  libro  de  Liipsis,  p.  38U.) 

Alilii  eliaiii,  nim.  epist.  lii,  p.  I.5o:  «  N.im  cun» 
«  S(;ri|ittini  sit  :  Deus  niorlem  non  ftcil,  nec  dclecla- 

<  /lo- iit  ;)(;i(/;/io)ie  i)iii«)H»i ;  uli(nie  qui  nemiiium  viilt  .  .  .        i,- 
«  perire,  cii|iil  |icccator(!s  poeiiitenliain  iisijrt!,  el  perl)  '""s,  facilepercipies,  quosuperioia  verba  colliiieent. 

<  poeiiiteiuiiim  deiiiniad  viiaiii  reilire.  Ideo  et  per      Proplerca   porro  ea  allata  hic  puto,  Ut  sicut  olim 

<  Joliel  pro|ilieliiiii  claiiiiUcl  dicil  :  El  nunc  hac  dicit 

<  Doiiiinus  Deus  vesier :  Rtverliinmi  ad  me  ex  lolo  corde 
I  vislro,  simnlque  et  jejmiio  el  flelu  el  plunclu,  el  dis- 
«  cindile  corda  vcslra  el  non  ve  limenlu  vinlrn,  el  rever- 

<  limini  ad  Dominum  Deum  vesliuni,  quia  miseiicois 

<  et  pius  esl,  el  paliens  el  mulia;  misenilionis,  et  qui 
i  seiilenliam  fleclut  adversus  maiilium  irroyalam.  i 

Paciaiii  puiro  Ji)liclein  allcuaiiiis  verlia  habcs 
episi.  I,  piig.  82,  ei  episl.  iii,  pag.  65.  Qiiud  ad  Da- 
masceiium  aitinci,  coiisule  parail.,  liit.  jy,,  lit.  5, 
p.  .^78,  loin.  II  cdii.  le  Quien. 

(l)  De  Uniiaie  Kcclesia» ;  episl.  xi,i,  p.  125; 
epist.  xLviu,  p.  l.")0,  ci  cpist.  XLix.  p.  141,  clc. 

(."))  Epist.  III,  p.  60,  i'iiii.  II,  Bibliot.  Paris. 

(4)  <  Pr;cdixcrai  quiilcin  el  Doniinus  imr.tos  csse 
ventnros  siib  pcllibus   oviuni  rapaces  lupos,  etc» 


p.  13eil4. 


vocanti  Domiiio  ad  pcciiitenliam  Ilebncus  populus 
scelcribus  suis  obstriclus  parere  recu?abai,  inale- 
baique  diis  alienis  pravisque  inclinalionibus  inscr- 
virc,  quam  Deo  ;  ita  iniqiii  illi,  quos  corripit  iioster 
scriptor  ( Novatiani  scilicet,  nisi  plane  falliinur), 
schismate  el  erroribus  suis  iinpediii,  vocanti  Deo  et 
Ecclcsiae  parere  renuerunl,  perliiiaciter  volentes  iii 
scbismate  et  suscepio  errore  persistere.   Valde  affi- 

(5)  Pag.  3  edit.  Francisci  Florii. 

(6)  Piito  legendum  :  Sudans. 

(7)  Lib.  II  Coinmeniar.  in  Jeremlara.,  cap.  viii. 

(8)  Parall.  liit.  u,  lit.  m, 

(9)  Nostrtis,  ut  puto.^j^ 


4175  DE  ARGUMENTO  H76 

nis  iiitcrpreialioni  quam  scriplor  noster  proponit,  A  pertinacia   lii  perstiterini,  tametsi  veniam  ci;  tani 


ea  est  qiiani  linbfit  Viilgaia,  niinirum  liaec  :  Reveiia- 
tur  unnsquisquea  via  sua  mala,et  dirigite  vias  veslras 
et  tludia  vesira.  Qui  dixerunl  :  Desperavimus ;  posl 
cdgilalioues  enim  noslras  ibimus,  et  unusquisque  pra- 
vilalem  cordis  sui  mati  faciemus. 

XXI.  Ilem  illic  (  Tliren.  ii,  18 )  :  Effunde  sicut 
torrens  lacrymas  die  ac  uocte ;  noli  dare  tibi  requiem ; 
non  sileal  pupilla  oculi  lui. 

Ad  poenilcnliam  pulclirc  iiiviiant  liaec  verba,  qiiae 
Vulgata  !iiu  babci  :  Deduc  quasi  lorrentem  lucrymas 
per  diem  et  noctem  :  non  des  requiem  libi,  neque  la- 
ceal  pupilla  oculi  lui.  Hic  obiter  noto,  priinis  Eccle- 
iix  sa:culis  Jcremia:  Lamenlaliones  non  constiiuisse 
librum    pcculiarem  sejuiicluin   a  Prophelia.  Mirum 


crebro  et  verbis  tam  perspicuis  obtuleril.  Vide  qn;n 
diximus  ad  locuin  xii,  item  qax  ad  siv  et  seqiieiiles. 
Si  Vulgatani  interpreiaiioncm  optas,  eam  statlm 
affero  :  Et  dixit  Dominus  ad  me  in  diebus  Jo- 
sim  regis:  Nnmquid  vidisti  qum  (ecerit  avcrsatrix 
Israel  ?  Abiit  sibimei  super  omnem  nwntem  ex- 
celsum,  et  sub  omni  ligno  frondoso,  ei  fornicata  est 
ibi,  el  dixi ,  cuin  fecissei  hmc  omnia  :  «  Ad  me  rever- 
lere,  >  et  non  est  rcversa. 

XXIV.  Item  iilic  (27ir«i.,  ni,oi):Nonrepelletin 
mlernum  Dominus,  et  cum  humiliaveril ,  miserebitur  se- 
cundiim  mulliludinem  misericordim  sum,quia  nonhumi- 
liabit  exlolo  corde  suo,  neque  repellet  lilioshominum. 

Ea  quse  testimonio  xiii',  aliisqiie  alUnibus  tradita 


ilaque  iion  est  sit   scriptor  nosier  veluli  uiio  libro  B  s<int,  rursus  inculcaiitur  iis  verbis.  qiix  nunc  expen- 


comprt-bensa  haec  allegel  (item  illic). 

XXII.  llem  illic  (T/ir«H.  iii,  -40)  :  Perscrutemur  vias 
nostras  et  convertainur  ad  Dominum.  Mundemus  corda 
notlra  cum  manibus  nottris,  et  retpiciamus  ad  Domi- 
num,  qui  habitat  in  coelis.  Nos  peccavimus,  et  irrita- 
vimiis,  et  lu  non  es  propitialus. 

Voces  pceniieniis  ad  Deum  clamantis,  aique  ab  eo 
veniam  et  miseraiionem  exposceniis  verba  bxc 
exprimunt.  Iiivitantur  ilaque  liis  primo  peccatores, 
quicunique  tandem  ii  sinl ,  idcoi|ue  Novatiani 
ipsi  el  scliismatici,  ad  pcenitenliam.  Oslcndilur  quo- 
que  immerilo  pr*cludi  viain  ad  poeniienliim,  quan- 
doquidein  Spiriius  sancius  per  Jeremiam  eorum  pro- 
ponil,    ac    laudat  exeinpla,    qui    pravitatom    suam 


dimus,  et  in  Vulgaia  sic  habenlur  :  Quia  non  repel- 
let  in  sempiternum  Dominus.  Quia  si  abjecii,  ct  mise- 
rebilur  secundum  mullitudinem  misericordiaruin  sua- 
rum ;  non  enim  humiliavil  ex  corde  suo,  et  abjecit  /iiios 
hominum. 

XXV.  Item  apud  Ezechieiem  (xxxiii,  12) :  Etjus- 
tus non poterit  salvusesseindiepeccati. Cumjusto  dicam, 
i  Viia  vives,  i  ipse  vero  confidet  super  jusiiliam  suain, 
et  fecerit  iniquiialem,  omnes  jusliiim  ejus  non  comme- 
morabuntur  :  in  sua  iniquitaie  qnum  fecerit,  in  ea 
morietur  :  el  ciim  dicam  impio,  i  Morie  morielur,  • 
averlerit  se  a  peccato  suo,  el  fecerit  justiliam  et  ju- 
dicium,  et  pignus  dcbiioii  reddiderit  ,  et  rapinam 
reslinierit,   in   prmceplis  vitm  ambuUiverit,  ne  faciat 


dctcslaii  :    Scrutemur,   inqiiiunl'(placel   eiiim  Vul- G  iniquum,  vita  vivet,  et  non  morielur.  Omiiia  peccatu 


galam  sequi  )  vias  noslras  ,  el  qumraimis,  et  re- 
verlamur  ad  Dominum.  Levemus  corda  noslra  cuin 
maiiibiis  ad  Doininiim  in  cmlos.  Nos  inique  egimus, 
ft  ad  iracundium  provocavimus ;  idcirco  tu  iiiexorabilis 
es.  Suspicatus  sum  aliquando  posterioribus  iis  verbis, 

nos  peccavimus el  lu  non  es  propiiiatus,  indicari 

causain,  cur  exagilarentur  tum  a  Cliristiaiiis,  tum  a 
Genlilibus  ipsis  Novaliaiii  (quia  scilicei,  criminibus 
suis  et  schismate  Deuin  irriiaverant ;  rcciene  an 
secus  id  siispicarer,  judicei  lecior. 

XXIIi.  Iicni  illic  {Jerem.  iii.C)  :  Etdixil  Dominus 
nd  me  in  diebus  Josim  regis :  Vidisli  qum  fecil  mihi  liti- 
bilatio  Israel  :  abiit  super  omnem  montem  excelsum ,  el 


ejus  qiim  peccavit,    non  commovebuiilur  ei,  quiajudi- 
cium  et  justiliam  fecit,  in  ipsis  vivet. 

Qui  liicallcgatur  ex  Ezecliiele  locus,  simillimus  esl 
illius,  quem  cx  Jereinia  attulil  n.  xiii,  idcoquc  eam- 
dem  excipit  explicalionem.  Utitur  his  Ezechielis 
verbis  auctor  libri  ad  Novutianum,  sic  eumdem 
Novaiianum  rcfiilans  (  p.  13  )  :  <  Unde  igilur  ct  lain 
sceleraius,  el  tani  perdiius,  tain  discordia;  furore  ve- 
sanus  exsiiterii  isteNovatianus,inveiiire  non  possum  ; 
qui  semper  in  doino  una,  id  est  Cliristi  Ecclesia, 
proxiiiioruiii  delicia  iitpropria  llevcrit  ;nnera  frairuni, 
sicul  Apostolus  horlaliir,  susliiuicrit ;  lubricos  iii  fido 
coelcsii  alloculinne  corroboraverii.  M  nuiic  ex  quo 


lubiil  ad  oiniie  iignum  nemorosum,  el  foriiicala  est  illic.  D  Caiiiam  illam  liaTesim,  qua;  non  nisi  lanliim  oceiderc 


E<  dixi  poslquam  fornicata  esi  limc  omnia  :  <  Ad  me 
converiere,  »  et  non  est  reversa. 

Ita  locu»  isie  in  codice  allegatur ,  >t  ulramque 
retineat  vocem,  habiiatio,  domiis,  qiiarum  aliera 
cerla  rcduiidai.  Monui  auleni  delendam  csse  vocem 
domus  :  i.oii  quo  vox  li:ec  displiceret.  scd  quod  pu- 
tarcin,cxmargine,  inqua  explicationis  causaprimum 
posiia  fuerat,  in  icxtiini  ipsiim  deinccps  transiisse  : 
alibi  enim  nosicr  scriptor  cxpresse  verlit  habitaiio. 
[lievertere  ad  me,  hubilatio  Jsracl,  n,  ii).  J.imvcnio 
ad  csplicatioiiem.  Exiniia  Dei  pielas,  ac  cliaritas 
erga  ipsos  immanium  criminuin  reos  hic  primo  com- 
mciidatur  :  adhuc  enim  eos  vocat  Dominus  ad  pce- 
nileuiiain.  Queritur  deinceps  Doiuinus,  quod  in  sua 


gestil,  exercere  coepit ,  nec  sibi  novissiiiie  parcit. 
CxtiTum,  si  legissct  qiiia  justiiia  jusli  iion  libcrabit 
eum  iii  die  qua  crraveiit,  et  iniqiiilas  impii  non  no- 
cebit  ei  ex  qua  die  convcrsus  fuerit,  jani  oliin  in  ci- 
nero  painilerel  ille,  qni  semper  pocniientibus  adver- 
satiir;  qui  in  riiina  facilius  a^dificatiiriini  slantium 
operatur,  quam  in  siructione  jacentium  riiinarum  ; 
qui  inuitos  ex  fratiibns  n<istris  miserriinos  falsis  suis 
adversalionibus  pcrterritos,  iteruin  fecii  eihnicos,  di- 
cciido  qiiod  poeiiileiilia  lapsorum  sit  vaiia,  nec  possit 
eis  proliceie  ad  saluicin.  > 

Vulgatus  porro  iiiierpres  eamdem  senlentiam  laii- 
niiaie  donavil  his  verbis  :  Et  juslus  non  poterit  viverc 
injuttiiia  sua  in  quacumque  die  peccaveril.   Eliamsi 


1177 


SUPERIORIS  OPUSCULI. 


4178 


dixero  jtisto  quod  vila  vivat,  et  confisus  injusiitia  sua  A  effecit  Iiis  verbis  :  Tu  ergo,  fiti  hominis,  dic  ad  domum 


feceritiiiiquilatem,  omnes  juslilia  ejus  obiiviom  Iruden- 
lur,  el  in  iniquitate  ma  quam  operatus  est,  in  ipsa  mo- 
rietur.  Si  aulem  dixero  impio,  <  Morte  morieris,  >  et 
eyerit  painilenliam  a  peccato  suo,  feceritque  judicium  el 
justilinm,  et  pignus  reslilueril  ille  impius,  rupinamque 
reddiderit ,  in  mandatis  vilai  ambuluverit,  nec  fecerit 
quidquam  injuslum,  vila  vivet  et  non  morieinr.  Eiidem 
moiiiia  iiabes  versiciilis  21  el  24  cap.  xviii  ejiisdem 
Ezecliiclis. 

XXVI.  Item  illic  (Ezechiel.  xvii,  24) :  Ego  Dominus, 
quia  humilio  tignum  altum,  el  exatlotignum  humile,  et 
arefacio  tignum  viride,  et  reviviscere  facio  tignum  aridum. 

Iii  porro  quod  inodo  expressis  verbis  tMdiium  est, 
Jiiinc  eleg.inli  allegoria  sub  ociilos  ponitur  :  atque 


hraet:  Sic  tocuti  eslis,  dicentes  :  Iniquitates  nostrce,  et 
peccata  nosira  super  nos  sunl,  el  in  ipsis  nos  Inbescimus : 
quomodo  ergo  vivere  poterimus?  dic  adeos:  \ivo  ego, 
dicit  Dominus  Deus :  noto  morlem  impii,  sed  ul  conver- 
talur  impius  a  via  sua,  et  vival. 

XXVIII.  Item  illic  (Ezechicl.  xxxvi,  36);  Ego  Do- 
minus,  mdificam  demotiia,  el  ptanlavi  exterminata . 

Allcgoria  altcra,  afliiiis  illi  (|ua!  n.  26  allata  esl, 
liic  proponiiiir,  qtiam  qiioniam  scriptoris  nosiri  ver- 
bis  reluli,  libct  eliain  Viilgat;E  veibis  exbibere,  qua^ 
biijiismodi  sunt :  Ego  Dominus (Edificavi  dissipala,  ptan- 
tavique  incutla. 

XXIX.  liem  illic(Ezec/iie/.  xviii,  21) ;  El  iniquussi 
converlat  se  ab  omnibus  iniquilalibus,  quas  fecit,  et  cu- 


illa  quidemindicatur,  posse  Deum  pro  lubito  et  siiper-  B  stodiat  omnia  mandata  mea,  et  faciut  judicium,  el  jn- 


bos  deprimcre,  et  liumiles  deqtie  suis  criniiiiibus 
dolenies  extollere.  Ferii  itaque  h;cc  senteiiiia  No- 
vatianos,  in  scliismale  tumidos  et  elatos :  eos  quoque 
oinnes  feril,  qiii  veniam  et  poenilentiam  peccaioribus 
prsecludunl  quando  quideni  Dominus  virgultum  bu- 
mile  exaltat  etligno  arido  vitam  ac  vigorem  iinperiit. 
Quod  si  eamdem  plane  liuic  testiinonio  adbibendam 
censes  explicationem,  qnam  superiori,  adhibiii  per 
me  quidcin  licet.  Qiiamquam  vero  vix  distat  Vulgata 
interprctatio  ab  ea  quam  iiiiper  proposui,  quoniam 
tamen  iisqiie  adbuc  veteri  interprelaiioni  Vulgatam 
addldi,  liic  pariter  addo  :  Quia  ego  Dominus,liumitiavi 
tignum  subtime,et  exatlavi  lignum  humite:  el  siccaviti- 
gnum  viride,  et  frondere  feci  lignum  aridum. 


stitiam  et  misericordiam ,  vita  vivet  et  non  morietur. 
Omnia  delicla  ejus,  qum  fecit,  non  erunt  in  menwria ; 
in  sua  justilia,  quam  fecit  ,  vivel.  Numquid  votuntale 
voto  morlem  injusti,  dicit  Adonai  Dominus,  quam  ul 
averlal  se  a  via  sua  muta,  el  vivere  eum? 

Id  ipsum  quod  paulo  anie  Ezccliielis  proplieta; 
moniiis  iraditum  erat,  aliis,  superioribusvalde  proxi- 
mis,  bic  inculcatur. 

Recole  numerum  xxv.  Hictantum  noio,  bunc  Eze- 
cbiclis  locum  in  eunidem  fortasso  seiisum  allegaliim 
fuisse  a  Cypriano  boec  docenic  ( de  Bono  Palientim, 
pag.  496)  :  i  Admonet  ne  quis  impatiens  in  opera- 
tione  deficiat,  ne  qiiis  lentatioiiibus  aut  avocntus, 
autvictiis  in  inedio  landis,  et  glori;e  iiinerc  desistat, 


XXVII.  Item  WWc  [Ezecliiet.  xxxiii,  10)  :  Ei  lu,  (iti  Q  et  pereant  pr.-cterita.dumqnse  coepcrant,desiiiunt  esse 


hominis,  dic  domui  Israel  :  Sicul  toculi  estis  dicentes, 
Errores  noslri  et  iniquitates  noslrce  in  nobis  sunt,  et  in 
ipsis  nos  labescimus.  El  quomodo  vivemus  ?  dic  iltis  : 
Vivo  ego,  dicit  Dominus,  si  volo  morlem  impii :  tan- 
tum  a  via  sua  avertotur,  et  vivat. 

Perspiciia  ba;c  est  sententia,  qiia  Dei  pietas  emi- 
net  iu  vocandis  liomiiiibus  jain  piidcm  in  iniqiiilale 
h;erentibiis,  ac  pciie  dcspcratis  :  cerla  qunqiie  appa- 
rit  teslificatio  divinac  voluiiuitis  de  iinperticiida  per- 
diiissimis  quibiisqiie  venia.  Atque  liis  sane  vcrbis  ii 
pnrserlim  rcfellinUiir,  qiii  divin;c  cli;iritati  limiles  in- 
jiccre  pcrtcntaiii  ci  criiiiinosis  pneiuieniiam  inierdi- 
cere.  Si  pecc:itoris  morlem  noii  vult  Deus ,  sed  ut 
converlatiir  ac  vivat  ,  quis  criniina  aliqua  iiiexpia- 


perfccta,  sicut  scripiiim  est  :  Justilia  jusli  non  tibera- 
bil  eum  in  quacumque  die  exerraverit.  Et  ile- 
riiin  :  Tene  quod  habcs,ne  alius accipiat coronamtuam. 
QiiDC  vox  adlioriatur  patienler  et  fortiter  perseve- 
rnre,  ul  qui  ad  coronam  laiide  jam  proxima  nilitur, 
diirante  patieiitia  coronetiir.  > 

Itavero  in  Vulgata  ea  verba  rcddunlur  :  .Si  aulemim- 
pius  egeril  paenilenliam  ab  omnibus  peccatis  suis,  qua' 
operaius  esl,clcusiodierit  omnia  prwcepla  mea,  eifecerit 
judicium,  el  justiliam,  vita  vivet  el  non  morietur. 
Umnium  iniquilalum  ejus,  quas  opernlus  est.  non  re- 
cordabor  :  injusliliu  sua,  quani  operalus  esl,  vivet. 
Numqiiid  voliinlalis  mem  esl  mors  impii,  dicit  Dominus 
Deus,  et  non  itt  convertatiir  a  viis  suis,  et  vivut? 


Iiilia  dicel,  aiit  |!ceMitenii;c  cupidos  ab  ca,  ideoque  ab  ^      Atque  hac  sane  interpretaiione  posita,  ati|ue  adeo 


Kcclcsia,  arcebit?  Adliibei  in  eunidein  sensuni  locum 
biinc  Ezecbielis  is,  qiieni  sa'pe  citavi,  auctor  libri  ad 
Novatianum  (pag.  1 1 ).  Iiein,  iiiquiens,  Dominus  ad 
euindcm  (  propbclaiii  Ezechieleni) :  Fili  hoiiiinis,dic 
poputo  Israel  :  Quare  loculi  eslis  dicentes  :  Erroribus 
nostris  contabcscimus,  etquoinodo  satvi  esse  polerimus  ? 
dic  eis:  Vivo  cgo ,  dicit  Dominus ,  quia  non  desidero 
morlem  peccnloris,  sed  desidero  «(  avertatur  peccator  a 
via  sua  pessiina,  et  vivat.  Adbibent  (|U0quc,  nc  cunctos 
enuinerein,  Cypri;iniis  (  siib  (iiicin  libri  de  Lnpsis  ct 
sub  iniiiiiin  libri  de  Boi.o  Paiienlim)  ct  Hieroiiymiis. 
Vi(lcqu;c  dicam  n.  50. 

E;imdem   senlcnliam  Vulgatus  inlerpres  lalinam 


cx  eiyinologia  ipsa  nomiiiis  Adonai  videliir  aliera  ex 
bis  vocibus,  Adonai,  Doininus,  rcdundarc.  Scd  inlcr 
ea  noliii  maiius  in  superiorem  iiiierprelatioiiem  iii- 
jicerc.  Lociim  luinc  non  oniittit  Daniascenus  crebro 
aliegatiis(mPn)n//.,  «(<;.). 

XXX.  Iieni  illic  (  Ezcch.  xviii,  .'O  )  :  Converii- 
mini,  el  averlite  vos  ab  omnibus  iinpielalibus  ves- 
Iris  ,  et  non  erunt  vobis  in  pmnam.  Projicile  a  vobis 
omnes  iniqnilttles  vestras,  quas  impie  fixistis  in  me,  et 
facile  vobis  cor  novuin,  et  spirilum  novum.  Et  ul  quid 
moriemini,  doiiius  Isract  ?  quia  nolo  inoriem  morienlis, 
dicil  Adanai  Dominus. 

Ii)  illo  ipso  capite  dcciino  oclavo,  quod  nuper  al- 


1179 


1)E  ARGUMENTO 


1180 


lcgiivi,  seJ  iioniiullis  iiilcrposilis  (  versiciilo  scilicei  A  beiiedixi,  et  vivenlem  in  iempiiernum  lauduvi  el  gtoii- 


30)  iiiveiiics  cn,  (]»■£  liic  aildiiciiiiiiir,  (|iiil)iis  (|iiiileiii 
invil.H  Doininus  scelesios  ail  iioenilcniinm,  illisque 
non  rtiodo  viiam,  veium  cliam  grnvissiiuonim  qiio- 
ruinllliel  criminuni  vcniam  polliccmr.  Yide  i\iix 
dixiiiius  ad  locuni  xiv,  xv,  el  alfiiies  alios. 

Ailliibel  explicaiioiieni  linnc  nosliani  aiici.or  libri 
ad  Noviilinniiin  li*c  scribens  (p.  16)  :  t  Dciilus  igi- 
lur  tdlis  viribus  fnlci  iidsirx  Deo  Iniulem,  dciiuis 
plenain  ciinfessioiicm  :  quaiidoqiiidein  siipcr  poeni- 
tenlia  iiostra  gaiidcanl  virtutes  cffiloruiu,  gaiidcanl 
angeli  oulnes,  gaudeal  clCliristus,qui  nos  deiiuo  pec- 
catis  oiieraios,  deliciis  obriilos,  plen.i  el  clemonii 
moderniione  cessare  a  fncinore  bortalur  dicciis  : 
Converiite  vos,  ei  redile  nb  impietatibus  vesiris,  el  hon 


ficavi,  (juia  poleslas  ejus  polestas  sempiterna,  et  re- 
guuiii  ejus  in  ^enerationem  et  generaiionem,  Et  omnes 
hubitalorcs  terrm  apud  eum  in  niliitum  rcptitati  sunt. 

XXXII.  llem  apud  Mich:caiii  (vii,  2)  :  Heu  milti 
aniina  mea,  quia  periit  veriias  a  lerra  ,  et  qui  corrigal 
inier  oiiines  non  esi.  Oiitnes  in  sanguiiie  judicant  : 
unusquisque  proximum  Iribulat  tribulaiioiie  :  in  matum 
fiianus  suas  prwparant. 

Uic  Miebea;  locus  si  singilbitim  sumalur,  Nova- 
lianos  videlur  iiiipctcre,  dc  qiioruni  criaiinibus  et 
schismale  quetiiur  Deus.  Ul  uberiorem  larnen,  et, 
si  loqui  ila  siiiis,  C(iin|itetum  atqiie  iiiiesiruni  horum 
verboruin  sensum  as^equaris,  subseqiiciitia  ndjungere 
debes.  Tuiii  lorro  dices,  propicrea  Proplietain    con- 


etunt  vobit  iniqiiitales  vestrm   ad  pcenain.  Projtcile  a  B  qneri,  qnod   suninia  oiDnium    essct  in    criminibus. 


vobii  omnes  impietaies  vesiras,  quas  ficislis  adversum 
me  :  el  facile  vobis  cor  iioviim,  el  spiriuim  novum.  Et 
ul  quid  vos  morii  Iradilis,  domus  Israel  ?  iVoii  enim 
desidcro  mortem  pecculoris.  Ilieronyinus  pariler 
adhibei,  ad  RiHticum  lapsum  hac  scribens  (I)  : 
I  Ezecbiel  quoque  iisdeni  verbis,  qiiia  eodcm  et 
spirilu:  Convertimini,  inqiiil,  et  rediie  ab  iniquilalibus 
vesiris,  doiiius  Israel;  etnon  erunt  vobis  in  tormenlum 
impietates.  Projicile  omnes  impielales  vesfras,  quibus 
impie  egisiis  adversum  ine,  ei  fnciie  vobis  cor  novwn  et 
spirilum  noviim.  El  quare  moricmiiti  doiniis  Israet? 
Nolo  enim  mortem  peccaioris,  dicit  Dotniitns.  Uiide  et 
in  consequenlibus  loqiiitur  ;  Vivo  ego,  dicit  Doininus, 
nolo  morlem  peccaioris,  nisi  ut  ieverlalur  a  via  sua. 


atque  iiiiqiiiiate  consensio.  Ilorum  taiiicn  exeinpliim 
Propheia  coiiiemiii  a  seail,  quippe  Doininum  voc:ire, 
coleieqiie  stntiicrai,  ci  pecc:iloriiin  suoniin  poeni- 
leiiiiaiii  agere,  qiinm  qiii  pcrcgisset,  snpplicia  evi- 
tnssei,  et  poenas  quas  prioracriniina  prumercbaiitur. 
Vere  li:ee  a  me  dici  is  fniebitiir,  qui  seplimum  et 
siibsequenies  versiculus  ejusdeiii  capitis  legcril, 
quns  quidem  ex  Vulgata  liic  describo,  n.iin  velerein 
ediiiortem  ex  nostro  scriplore  ad  magnam  parteiu 
linbcs  :  Pra!coquas  ficus  desideratit  niiiina  niea.  Pe- 
riil  sanclus  de  lerra,  et  recttts  in  liominibtis  non  est  : 
ontiies  in  sangiiine  insidiantur ;  vir  frairem  stium  ad 
moriem  veiinliir...  ego  dtnein  ad  Doniiniim  aspiciam, 
exspeciabo  Detim  Salvaiorem  metim  :  audiel  me  Deus 


et  vivai ;  iie  niens  inercdula  de  bonorum  repromis- Q  mi?us.  ^e  la;leris  inimica  mca  super  nie,  quia  cecidi 


sionc  despcret,  et  seinel  perditiniii  aniinus  destinntus 
non  adliibeat  vnlneri  curatiuuem,  quod  iiequaqunin 
cxisliuial  pos.^^e  curari.  i 

Viilgniiis  interpres  ita  laliiie  legi  voliiit  lociiin 
liuiic  :  Comertimini ,  et  ngiie  pmiilentinm  ab  omnibiis 
iniquilatibus  vestris,  et  non  erit  vobis  in  ruinam  iniqui- 
tns.  Projicile  a  vobis  oiiines  prcevaricatioites  vcslras 
in  qiiibus  prcevaricati  esiis,  el  fiicilevobis  cor  novuin  ct 
$piriluin  novum.  Et  quare  moricmiiii,  domus  Israel? 
Quia  noto  mortem  morieittis,  dicit  Doiitims  Deus. 

XXXI.  Iiem  apiid  Danielem  (iv,  31)  :  £(  post  fiitem 
dieruin,  ego  .\abucliodonosoroculos  mcos  incostnmsus- 
tuli  ,  el  sensus  meus  in  me  coiiverstis  est,  et  Atiissiiittim 


cotlstirgam,  ciim  sedero  in  tenebris.  Dominus  lex  mea 
est.  Irain  Doiitini  portabo,  quoniam  peccavi  ei,  donec 
causammeam  judicet,  et  facial  judiciuni  mettin  ;  edti- 
cet  me  in  lucem,  videbo  juslitiam  ejus,  et  aspiciet  ini- 
inica  men,  et  operietur  confusione,  qua  dicit  ad  me : 
Vbi  est  Dominus  Detis  luus?  Oculi  mei  videbtint  in 
eam  :  nttnc  erit  in  coiiculcationem,  ul  lutum  ptaiearum. 

XXXIII.  Iiem  illic  (:1/if/i.  vii  ,  8)  :  Koli  gatidere 
super  me  iiiimica  mea,quia  cecidi,  sed  resurgnm,  pro- 
pler  quod  &i  sedero  in  leiiebris,  Dominus  tucebit  milii. 
Iram  Domini  susiinebo,  quia  peccavi  ei,  donec  jitsli- 
ficet  ipse  causain  nieam. 

De  boc  lestiinoiiio  recole  qiiae  modo  diximus.  IIoc 


taudavi,  et  Ilegem  cceli  benedixi,  et  viventem  in  saietita  jj  habenl  commodi  loci  isli   Michex,  ut  prxier  ea  mo- 
taiidiivi,  quia  potesias  ejus  ceierna  est,  regiium  ejiis   in 
gea:ratiune,  et  oinnes  qtii  inlinbiiani  lerraw,  niliit. 

Adductn  ex  Daiiielc  vcrba  Nabuclioilonosoris 
exemplo  inviiaiit  ad  poeiiiieniinin,  cl  criminnm  de- 
lestationem  iiiveieratos  iii  inipiclaie  populos,  et  fa- 
cile  o^tcndtint,  netnini  occliidi  pfletiiicnii;c  locum, 
quandoquideiii  Nnliiiciiodonosori,  supremi  niiiniiiis 
pcr  annos  pbiriinos  coitiemptori,  coiicessa  est  deiii- 
que,  propter  liuuiilitatcin  vcritalisque  agnilionein, 
prailcritoruin  criiniiiuina  Doinino  veiiia. 

Iii  viilgma  h;cc  sic  icgiinlnr  :  Igilur  posl  finem 
dieium  ego  Knbucliodonosor  oculos  tiieos  ad  cmlitm 
levuti,  ei  sensus  meus  redditut  esl  mihi ,  et  Allissinio 

(l)Incpisl.  (diin  xlvi;  iu  cdit.  Veron.,  I22,p.  1. 


nitn,  qii.T,  iiuper  expendimus,  antiqiiam  versioiiem 
nonitibil  a  Viilgala  reniotam  exhibcanl,  qiiani  taincn 
alibi  diflicile  invcnics.  Porro  si  ad  perficiendain  sett- 
lenliaiii  versiculum  priinuin  hiijusce  capitis  cx  ver- 
siiine  Sepluagiiila  optas,  en  illum  :  Heu  milii  qttia 
facttts  snm  colligens  slipulam  in  messe,  et  racemos  in 
vindemia.  Non  sunt  ex  bonis  ad  comedendmn  primi- 
tice,  lieu  anitna  I 

Mirum  porro  quod  non  affcralur  alter  .Micheae  lo- 
ciis  bniid  iniilttim  a  superiore  disians  ;  versicnlus  sci- 
licel19ejusdeincapitis,  quemsaiiciusllicrouyinus  (2) 
ad  bunc  modum  legit  :  Ipse  atcrlet,   ei  misercbilur 

{•£)  \n  epist.  ad  Occan.,  olim  Lxxxiii;  in  edit. 
Veron.,  69,  n.  6. 


)i8i 


SUPEKlORlS  OPUSCULl. 


118-2 


nostri ;  demerget    iniquilales  noslras,  et  projiciet  in  A  noii  passim  onihibus  dari ;  nec  antequam  aUt  inier- 


profundum  maris  omniu  peccata  noslra.  Sed  ideo  for- 
lasse  ab  eo  allegando  cavit  sciipior  hic  iioster,  quod 
mulio  aplins  B;ipiismo,  quam  |ioeiiilenliae  verba  ea 
convcnire  pularet.  Et  saiie  Unplismi  gratiam  verbis 
iis  denotari  docci  idem  ille  Hieronymus  quem  adduxi : 
c  Michxas  deBaptismi  gralia  vaticinaiur  :  Ipse  aver- 
t  tel,  elc.  ) 

XXXIV.  Item  npud  Sophoniam  (ii,  1) :  Convenite, 
et  precamini,  gensindicipUnala,  prius  quam  efficiamini 
sicut  flos  prwieriens,  priits  quam  veniat  siiper  vos  ira 
Domini,  priusquam  venial  super  vos  dies  faroris  Do- 
mini.  Qucerite  Dominum,  omnes  liumilesterrce.judicium 
operamini,  et  qua!rilejustiliam,etquwrile  mansuetudi- 
nem,  et  respondete  ei,  ut  protegamini  in  die  ira;  Domini. 


preiaiio  divina!  voluniaiis,  aut  forsitan  visiiatio  fueril, 
relaxari  :  niagno  pondcre  inagnoqiie  libraniine,  post 
inultos  gemitus,  elfusionemque  lacryinaruiii,  post  to- 
tiiis  Ecclesia;  preces.  f 

Voceni  iliam  iniquitalem  (ul  non  accipialis  iniquila- 
tem)  sume  pro  pdeiia  iiiiquitati  iiifligenda ;  jain  diu 
enim  monuere  interprctes ,  voces  has,  peccaium,  ini- 
quitas,  ct  afflnes  alias  ambiguas  esse ,  et  periiide  si- 
gMirioarc  pt'cc;ilum  iiiiqtiilatemijue,  ac  poeiiam  pecca- 
toet  iniqiiitatiiiirereiidani.  Abestnonnihil  a  superiore 
imerpret.itione  Vulgaia  ;  haic  nempe est :  Con»er(ere, 
Israet,  ad  Doininnm  Deum  luum  ,  qnoniam  corruisti  in 
iniquiiate  tua.  Tollite  vobiscitm  verba  ,  et  converiimini 
ad  Dominum ,  et  dicite  ei :  Omnem  aufer  iniquitatem. 


Quid  porro  aptius  ad  lerrendos,  avertendosque  a  B  accipe  bonum,  et  reddemus  viiiilos  labiorum  nostrorum. 


schisiiiate  alque  ba;resiNovatiaiios,  eosqiie  leducen- 
dos  ad  Ecclesiani,  quam  reliqiiermt,  verbis  iis,  quaj 
hic  ex  Soplionia  adducuiitur?  qiiid  pariter  efflcacius 
ad  perurgendos  ad  poenltentiain  eos,  qui  criminibus 
suis  Dei  irain  adversus  se  excilaverant?  Procul  dubio 
inierpretationi  Sepluaginta  adhicrot  nosler  auctor. 
Vulgatusauiem  interpres  siceadem  in  latinum  traiis- 
tulit  :  Convenile,  congregamini,  gens  non  amabilis  : 
Priusquum  pariat  jussio  quttsi  pulverem  transeunlem 
diem,  antequam  veniat  snper  vos  ira  furoris  Doinini, 
antequam  veniat  super  vos  dies  indignationis  Domini. 
Qiieerite  Dominum,  omnes  mansueti  terrae,  qui  judicium 
ejus  estis  operali.  Qucerite  jiistum,  qmerile  mansuetum  : 
si  quo  modo  abscondamiiii  in  die  furoris  Doniini. 


XXXVll.  liem  in  Ectlcsiastleo  (xvii,  25) :  Conver- 
tereadDominum,et  reliiiqite  peccalu  tita,et  nimis  oaito 
execrntionem,  et  cognoscejustitias  et  judicia  Dei,  et  sta 
in  torte  propiiiationisAltissimi,  et  vade  in  partem  sceculi 
cum  vivis,  et  daniibus  confessionem.  Non  demoreris  in 
errore  impiorum.  A  morlno  quasi  niliil  perit  confessio, 
Yivus  et  sanits  confiteberis  Deo,  'et  gloiiaberis  in  mise- 
rationibus  illius ,  quoniain  magna  misericordia  Dei  et 
propitittlio  illnts  convertenlibus  ad  se. 

Ea  qiise  ad  testiinoiiiuiii  xxxiv  aiinoiavi ,  hic  si  re- 
colaniur,  saiis,  ui  pulo,  illustrabuiit  eum  ,  qiiein  bic 
afTeriinus,  lociim.  Novaiiani  profecto  indicari  viden- 
tiir  inoneriqiie,  ut  landcni  aliqu.iiido  ab  li;Cresi  ad 
Ecclesiaiii  reveriaiilur,  iis  verbis  :  Coimrlere  ad  Do- 


XXXV.  Ilem  apud  Zaehariam  (i,  3) :  Convertimini  C  minnm,  et  relinque  peccnla  tua...  et  sia  in  sorte  propi- 


ad  me,  et  contiertar  ad  vos. 

Adeo  perspiciius  est  locus  iste,  ut  explicatione  mi- 
niine  indigeal.  Vide  quse  dixiiniis  ad  locum  15,  i(!  et 
seqiientes.  Convenit  eiiam  plane  cum  Vnlgaia. 

XXX VI.  Iteni  apudOsee  (xiv,  2) :  Converterehrael 
ad  Doininum  Deum  tuum,  quoniaminfirmatus  es  iiii./iii- 
tatibus  titis.  Assiimile  vobiscum  miiltos,  et  converlimini 
ad  Dominum  Deitm  vesirum  :  dicite  ei  adorantes  :  i  Po- 
lens  es  dimiitere  peccaia  nostra,  t  ut  non  accipialis  ini- 
quilatem,  sed  ut  accipialis  bona. 

Recole  quaj  ad  loca  nuper  cilata  ,  aliaque  pridem 
explicaia  diximus,  et  inaiiifesto  videbis,  qiio  s;ieclciit 
verba  Ose;c,  qiia  nuiic  expendimus.  Tahlum  bic  ad- 


tiaiionis  Altissiini ,  et  viide  in  pariem  scecuti  cum  vivis, 
et  daniibus  confessionem.  Geiieratim  peccatores  exti- 
t;iiiiur  ad  vuiaiii  siiiceramque  ac  solidaiii  pueniien- 
liam,  eaiii  denique  quam  praxipit  Etclesia  :  Nimis 
odito  execrationem  et  coguosee  justiiias  et  judicia  Dei , 
et  sta  in  sorie  propiliationis  Atiissimi :  quid  eiiiiii  ex- 
pressiiis  ad  nolaiidam  Eccli  siaiii ,  el  poeiiitenliam  ab 
ca  pra'scripiam?  Moncnturautem  nedifferant  reverii 
ad  Deum  :  iiiors  enim  immlnei;  quamobrem,  duin 
viia  et  saniias  adhuc  superesi,  supplices  ab  eo  veiiiain 
poscant,  qiiain  ille,  utpole  suinmum  in  mudummise- 
ricors,  laigiier  imperiiei :  Vivns  et  sanus  confiieberis 
Deo ,  et  gloriaberis  in  miseralionibus  illius ,  quoiiiam 


verto    verha  illa  ,  Assumile  vobiscitm  mulios,  si  adt) '^iagna  misericordia  Dei  el  propiiiatio  illius  converien- 


Novatianos  directa  vis,  invilarc  eos,  ut  luriiiatim 
veluti ,  multisque  cdllcctis,  ad  Etclesiain  redeant.  Si 
ad  eos  qiii  pceiiiteiiti.ic  caiisa  ad  Ecclesiam  confugie- 
hant ,  reiiellebanturque  a  severioribiis  qtiibiisdam  et 
austerioribiiS,  lum  indicare,  ut  mulidrum,  pixscrlim 
vero  manyrum  el  conlessoriim  siiffragia  colligcreiit, 
quoriim  qiiidcm  pnnsidio  aut  flcclereiur  ad  leniiatem 
auslerioriim  flriniias,  autcerle  niultiludine  atqiieau- 
ctorilate  stifTragatoruin  vincerelur.  Posstiiit  ctiam 
signiflcare  preces  Ecelesia;,  qiiibus  el  canonicam  rc- 
concili;iti(inem  pounilentes  accipcrent,  el  flecierelur 
ad  misericordiam  Deus.  Poslremx  hiiic  inlerprcta- 
tioiii  favet  sanctus  Pacianus,  cuiu  b;cc  ail  (Epist.  j, 
p.  53) : «  Scio,  fraier,  hanc  ipsam  poenilenlia;  veniam 


tibits  ad  se.  Vulgatiis  inlerpres  sic  iii  latitiiim  ea  verba 
transUilit :  Reveitere  nd  [Jominum ,  et  avertere  ab  in» 
justiliu  itta ,  et  nimis  oditu  execrationem  ,  et  cognosce 
juslitias  et  judiciu  Dei ,  et  sta  in  sorte  propositionis,  el 
oralioiiis  MtisHiini  Dei.  Iii  parlcs  vnde  sa:culi  sancli , 
cum  vivis  el  dantibus  confessionein  Deo.  Non  demoreris 
in  errore  impiorum,  anle  mortcm  confiiere.  A  nior- 
tno,  quasi  niliil,  perit  confessio.  Confileberis  t'ii)i'H» , 
vivus  et  sanus  confileberis,  et  laudubis  Deitm,  et  gloria- 
beris  in  miseralionibus  illiiis.  Qiionium  magiia  miseri- 
cordin  Doinini,  et  propitialio  illiits  converlenlibus  ad  se, 
XXXVIII.  Itcm  illic  (Eccl.  xx,  -4) :  Qitain  bonum 
est  correctum  manifeslare  pmnilentiam!  Sic  cmin  effu- 
gies  volunlarium  peccalum. 


1183 


DE  ARGIJMENTO 


1184 


f.  Videlur  ad  eos  dircclus  liic  locus  ,  qui  se  suorum  A  fore  et  slabitem  ct  saiutarem  {in  salutem).  Condcninal 


criminuiii  poenitere  icstabanlur,  idcoqnc  conecios  se 
appellarc  non  recus:ibaiit;  al  poenitciitise.  ab  Ecclesia 
piajscriplic  subdi  nolebanl.  llos  sci  iplor  noster  lior- 
taiur  ut  pnblicani  aique  abEcclesia  statuiain  poeiii- 
tentiam  aganl ;  id  ciiiinconvcnieiitissimiiin  est ;  sccus 
si  aganl,  voluntariuin  pcccatum  miniine  elTiigieiil. 

At  quodnam ,  inqnics,  voluntarium  peccalum  illud 
csi,  qiiod  publlcam  poenitcnii.im  agere  rccusanti  inc- 
vilabile  dicitur?  An  inobcdienlia  adversus  Ecclesiam, 
qiix  eamdein  poenitentiam  proecipiebat?  An  sc.inda- 
him,  qiiod  reliquis  fidclibus  praebebalur  ?  Utramqiie 
cxplicatioiiera  facile  fidmiserim  ;  sed  ne  eos  quidem 
reprebenderim,  qui  monent  voluntarium  peccalum  ab 
iis  elTiigi  non  posse,  qiii  priorum  criminum  poeniten- 


aiitcm  vtliiti  noxium ,  atque  adeo  moriiferum  illud 
poeniteiili:e  genus  ,  quod  siieculo  probatur  :  ac  swcuti 
quidcni  iioiniiie  nobis  blandieiiiem,  legiiiue  Dei,  ideo- 
que  eeclesiasiicae  disciplina:  advcrsaniem  carnem  , 
aiil,  si  vis,  scliisinaiicorum  et  mollium  quorumdain 
blandiineiita  inlelligii.  Cyprianiis  sane  poenitenli:im 
illam  laniuiiiiiiodo  approbai,  qiiye  exteriores  etiain 
afflictaiiones  etmanilesiam  iristiiiam  pra-ferret.  llinc 
iii  libro  de  Lapsis  ( p.  584  )  :  <  Agiie,  inquit ,  poeni- 
leiitiain  plenani ;  dolentis  ac  lainentantis  aiiimi  pro- 
bate  moestiii:ini.  Nec  vos  quorumdam  moveat  aiit 
error  iniprovidns,  aut  siupor  vanus,  qui,  cum  te- 
neaiitur  in  tam  gr.ivi  criinine,  percussi  sunt  aninii 
caecitate,  iii  nec  intelligant  delicta,  ncc  plangant. 


liam  ab  Ecclesia  praescriptam  miiiimc  aguni;  facile  B  Indignantis  Dei  m;ijor  h;cc  plaga  est. 


cniin  ad  peccandum  revertitur,  qui  ani  nullam  ,  aut 
levempriorura  criminum  poenilenliam  agit,  conlem- 
nilque  consueludines  et  sanctiunes  EcclesiK.  Con- 
venit  fere  cum  siiperiore  Vulgata  interprelatio,  in  eo 
taiitum  differens,  qiiod  correpium  legit  ubi  noster 
scriplor  habet  correctum. 

XXXIX.  Item  in  Aciibus  Apostolorum  (viii,  49)  : 
Ait  aulem  ad  iltum  Pelrus  :  Pecunia  tua  tecum  sit  in 
perdiiione,  quoniam  graiiam  JDei  putas  te  per  pecuniam 
posse  consequi.  Non  esl  pars  neque  sors  tibi  in  liacfide, 
quia  cor  luum  non  esl  reclum  apud  Dominum.  llaque 
pmnitenliam  age  ab  liac  nequilia  lua,  et  precare  Domi- 
imm,  si  forle  remittatur  libi  cogitalio  cordis  tui.  In  obliga- 
lionc  enim  iniquiiatis  et  amaritudine  fellis  video  le  esse. 


,  Ostendit  quoque  idem  loeus  niilla  esse  irremissi- 
bilia  peccaia.  Quomodo  eniin  poenilcntia  dici  posset 
\n  satutem  stubitem ,  si  peccaln  aliqua  irremissibilia 
esseiit?  lliiic  inerito  sanctus  Pacianus  adversus  iSova- 
lianos  disputans  eodem  uiitur  loco  {Epist.  i,  p.  55). 
Commendat  etiam  lenilalem  a  Cypriano  insinuaiam, 
monenturque  in  eo  Ecclesiarum  prassides,  ne  poeni- 
tenliam  pi-aicludant  posceiilibus  suoruni  criminum 
veiiiam  :  poenitcntia  eiiimesl  ud  saluiem  stabilem.  Cur 
ergo  ab  ea  arcebuntur  (ideles  sceleia  sua  dellere  cu- 
pienles?  Vulgatain  bic  nonalToro;  eamdem  cnini  babct 
curasiiperiore.iiiierproiationem.  Locumliiincsemagni 
faccre  declaral  Damascenus,  cuin  eum  allerl  (iii  Pa- 
rattelis). 


Patere  posse  peccatis  qiiibusqne,  ideoque  gravissi-  C      XLI.  Item  illic  do  lioc  ipso  (II  Cor.  ii,  10 )  :  Si  cui 


mis  etiam  poenitentia;  locuiu  facile  evincitur  ex  iis 
Petri  verbis,  qu.i!  bic  allegaiitnr;  qiiandoquidein  Pe- 
irus  Simonem  Magum  Spiritiis  sancli  dona  emere 
stiidentem,  ideoque  immaiiiscriininis  reum,hortaliir 
ad  po!nitenli:im.  Apta  sunt  eiiani  eadem  verba  ad 
revocaiidos  a  schismate  alqiie  haeresi  Novaiianos , 
quorum  aliquos  foriassc  ad  eam  sectain  peciinia,  aiit 
cerle  emolimienta  oblata  deduxerant,  aique  iii  ea  re- 
liiiebant.  Quamvis  aulem  leve  sii  Iiaiic  inier  et  Vul- 
gataiii  inlerprelalionein  discrimen,  placet  tamen  eam- 
dein  Vulgaiam  pariter  addiicere  :  Petrits  autem  dixit 
ad  eum  :  Pecunia  tua  lecum  sit  in  perditionem,  quoniam 
donum  Uei  existimasti  pecmiia  possidcri.  Aom  csl  tibi 


auiem  aliquid  donnslis ,  et  ego  ;  uani  et  cgo ,  quod  do- 
uuvi  propier  vos  in  facie  Cliristi,  ut  uon  circumve- 
niamiir  a  Satana  ;  nec  enim  versutias  ejus  ignoramiis. 
Ilic  qiioque  inonentur  episcopi,  nt  veiiiain  pa-iii- 
leiitibiis  doiiciit;  approbavit  eiiiin  Pauliis  aposioliis 
indulgcnliamet  lacilitalcm,  si  volumus  italoqui,  quam 
cuiii  poeiiitciilibus  lideles  adhibuerant.  Itaqnc  rigo- 
rein  illuin  ac  severiiatem,  quam  in  Ecclesi:im  indu- 
cere  iionnulli  studebant,  vciiiain  poeiiiiciilibiis  de- 
negaiiies  ,  etianisi  illi  sese  Eci:lesi:i!  judicio  suppo- 
iiercnl,  improbat  lociis  iste.  Alquc  in  liuiic  quidem 
sensum  eo  utilur  sanctus  Pacianus  haec  scribens  (2) : 
I  Quid  episcopi)  negaljitur,  in  quo  Dei  iioinen  opera- 


purs,  neque  sors,  in  sennone  isto.  Cor  eiiim  luum  iion  D  '  ""'■  •^'^^'''cl  quidein  illi  ratioiiem,  si  qiiid  perperam 


est  reclum  coram  Deo.  Poeiiitentiam  itaque  age  ub  liac 
nequiiia  tua,  et  roga  Deum,  si  forle  remiilalnr  libi  liwc 
cogitalio  cordis  lui.  In  felte  enim  amaritudinis  et  obli- 
guiione  iniquilatis  video  te  esse. 

XL.  Iteui  in  Epistola  Pauli  ben.  (l)ad  Corinlbios 
secunda  (vii,  10)  :  Qiice  enim  secundum  Deum  est  tri- 
ttiliii,  poenilenliam  in  sutulcm  operalur  slabilem  :  sw- 
culi  autem  trislilia  morlem  operalitr. 

Is  iiuem  nuiic  cxaminaiuus,  Aposloli  lociis  eccle- 
siasiic;p  poeiiiteiiiia!,  quae  corporalibus  eiiamafnicla- 
lionibiisperagitur,  utiliialent  celebrat,  eamque  leslatur 

(1)  Beiiedicli,  nisitalliinur;  s:cpe  enim  Cliristum 
ei  Aposiolos  pra:posila  hac  appeliaiione  vcleres  ap- 
pcllabant.  ' 


«  feceril,  vel  si  corrupte  et  inipie  judicarit.  Nec  pra;- 

<  judicalur  Deo  ,  quomliius  inali  aedilicaioris  opcra 

<  resciiidat :  inlcrea,  si  pia  illa  adiiiiiiisiratio  esl,  ad- 

<  jiiior  Dei  operiiiii  per;cver:it.   Ecce  Apostoliis  ad 

<  laicos  scribii  :  .Si  cui  quid  donaslis,    el  ego ;  nam 
t  el  ego  quod  donai'i,si  quid  donavi  proplcr  vos  in  per- 

<  sona  Cliristi ,  ut  non  possideutur  a  Salana,  non  eniiii 

<  versulias  ejits  iijnoranius.  Si  auteiii  qiiod  biicidonanl, 

<  Aposlolus  doiiasse  se  dicit,  qiiod  cpiscopiis  feceril, 

<  qualiler  respuetiir....  Scio,  fraler,  bauc  ipsani  pos- 

<  nileiitia!  vciiiain  noii  passim  oiiinibiis  d:iri,  nec  an- 

<  tequam  aiit  iiuerpr,  latio  diviii;L'  voluiitalis,  aulfor- 

<  sitan   visiiatio   fuerit,   rclaxari  :  m:igno  pondcre, 
(2)  In  episl.  1,  p.  53,  I.  iii.  Bbliol.  Pair.  Paris. 


1185 


SUPERIORIS  OPUSCUU. 


\m 


niagnoque  libramiiie  :  post  multos  gemilus  effusio-  A  «  omrfcs  ad  poeniteiiiiam  satisfactione  invilat.  Quid 

<  Apostolus  <id  Coriiiihios,  cum  iia  dicit  :  A'e  cum 
t  venero ,  lugeam  muUos  ex  hh  ,  qui  ante  pecca- 
i  verunt ,  et  non  egerunt  pcenitentiam  ex  his  qua: 
I  anle  gesscrunt  in  fornicatione  et  immundiliis 
«  suis?  >  PixMverat  Paciaiium  Cypiianus  (£pisl.  lii, 
pag.  157),  lixc  scriplis  iradens  :  <  Omne  peccalum 
t  quodcumque  fecerit  liomo,  extra  corpus  est  :  qui 
t  autcm  mcecliatur,  in  corpus  suum  peccat  (  I  Cor, 
i  vi):  (luil)us  ianieii  et  ipsis  pcenileniia  concedilur, 

<  et  lamentaiidi  ei  satisfaciendi  spes  relinquitur  se- 

<  cundum  ipsum  Apostolum  diceiitem  :  Timeo  ,  ne 
i  forle  veniens  ad  vos,  liigeam  mullos  ex  iis,  qui  nnle 
t  peccaverunt  et  non  egerunt  pcenilcntiam  de  immundiliis, 
t  quas  fecerunt,  ei  forniiMionibus,  el  /ibidmiftMs.iVide 


<  iiemque  lacrymarum,  posi  totiiis  Ecclesioe  preces : 
I  ita  veniam  vene  poenitentia;  nou  ncgari,  ul  judica- 

<  turo  Cliristo  nenio  prxjudicet.  » 
Improbai  quoque  eorum  errorem,  qui  peccaia  ali- 

qua  inexpiabilia  censebani.  Quis  eiiiin  in  expiabilia 
aliqua  peccata  ceiisebit,  quando  Pauhis  sine  ulla  re- 
slriciioiie,  aut  criminum  excepiione,  affirmat  se 
donare  iis  qui  peccaverant,  quidquid  anlea  a  fidelibus 
donatum  illis  fuerat?  Pulcbre  idem  ille  Pacianiis  quera 
modo  allegavi,  recitatis  liis  ipsis  AposKili  verbis  : 
Sicuiaulem  donasiis,  elc,  hocc  subjiingit  (1)  :  <Vides 
Aposioli  indulgcntiam,propriaseliam  seiileniias  lem- 
perantem  ?  Vides  mitissimam  leniiatem  loiige  a  vestro 
supercilio  separatam,  longe  a  Novatiani  fronte  dissi- 


milem,communiverovit!B,acsaluiiomniumconsulen-  B  eiiam,  obsccro,  quo  modo  loco  Iioc  ad  Sabinianum 


tem  ?  An  etiam  iii  nos  severus  censor  iuveberis?  Verba 
porro  illa  :  Vt  non  circumvenianmr  a  Satana,  nec 
enim  versutias  ejus  ignoramus,  bunc,  me  qiiidem  judice, 
habent  sensum  .  Ideo  vero  iiidulgeo  qiiidquid  vos  iii- 
dulsistis  ,  ne  a  Satana  circumveiiiamur;  circumvenit 
enim  Saian  fidelcs  iii  crimina  prolapsos,  si  nimiam 
aiisteritalem  rigoremque  nulla  leiiitale  lemperaium 
adversus  eos  adbibeamus ;  facile  eniin  in  despera- 
lioiiem  ea  ratione  inducuiilur;  atque  id  quidem  cave- 
luus  nos,  qiii  daMiionis  fraudes  versutiasque  probe 
nosciinus.  Vi!f  differt  ab  allata  iiiterpieiaiioue  Vul- 
gata,  quam  slatim  habeto.  Cui  autem  atiquid  Donustis, 
et  ego;  nam  el  ego  quod  donavi,  si  quid  donavi,  propter 
vos  in  persona  Christi,  ut  non  circumveniamur  a  Sata- 
na ;  non  enim  ignoramus  cogitationes  ejiis. 


XLII.  Iiemillic  (II  Cor.  xu,  20  e(  21)  :  Timeo  aulem 
ne  forte  cmn  venero  ad  vos  ,  ilerum  humiliet  me  Deus 
apiid  vos,  et  lugeam  multos  ex  his  qui  ante  peccaverunt, 
el  non  egerunt  pwnitentiam  super  qua:  gesserunt  forni- 
cationem  et  impudicitiam. 

Exemplo  apostoli  Pauli,  qui  male  de  iis  omina- 
batiir,  (|ui  non  egerant  poeniteiitiam  super  quie  ges- 
serant  fornicaiiuiiem  et  impudiciiiam,  pra;dicciis  ex 
iis  fore  mulios,  de  quoruin  perdiiione  sibi  lugenduin 
esset,  Cypriamis,  scii  quisquis  is  est  Iiujusce  opusculi 
auctor,  mnle  de  iis  ominatur  qui,  lametsi  plurimo- 
rum  criminum  rei,  laiiien  siiie  poeniieiiiia  iiiiroduci 
volcbantin  Ecclesiam.  Poeniienliam  iiaque  ab  impu- 
dicis  et  criminosis  cxposcit,  ut  ecclesiasticam  com- 
inunionem  et  vcniam  assequercnlur.  Adversus  No- 
vaiianos  quoque  mcriio  lociis  isle  urgetur,  quaienus 
poenitentiam  iion  exquisissct  a  ciimiiiosisPauliis,  si 
jrremissibilia  lorent  eonimscelera.  An  leviaea  erant 
qu-oc  fornicationis  et  impiidiciiice  vucabulis  liic  notat 
apostolus  Paulus?  Non  omiuit  lestimonium  hoc  Pauli 
sanclus  Paciauus  adversus  Novaiiaiios  dispiitans  :  sic 
cnim  eos  refuiat  (Epist.  i,  pag.  52)  :  <  Uevolvequac 

<  Spiritus  dicai  ccclesiis.  Ephesios  deserlaulileciioiiis 

<  acciisat,   stuprum  Tbyatirenis  impuiai,  Saidos  iii 

<  opere  cessaules,  Pergaineiios  docciitcs  diversa  rc- 
«  prehendit,  Laodicenorum  divitias  inurit,  et  tamen 

(i)  Epist,  III,  pag.  6o,  loni,  iii  Bibliot.Patr.  Paris. 


lapsum  corrigendum  utatur  Ilieronymiis  ( in  Veron. 
edition,,epist.  cxL\ii,n.l,  p.  1078).  Sed  quis  Bachia- 
rium  omiitat,non  modo  locum  hune  ailegantem,  sed 
ea  ipsa  versione  ulentem,  qna  ulitur  noster  auctor? 
Libeniissime  auteiii  Bacbiarium  excito,  quod  ex  iliius 
moiiiiis  manifesto  noscet  lector,  aliiim  ctiam  iii  (ineni, 
hiinc  quem  pertractamus  Pauli  lociim,  afferri  posse. 
Ecce  porroipsa  Bacbiarii  verba  (iii  libro  ad  Januarium 
pag.  54  ediiio  Francisci  Florii)  :  t  Ne  speriias,  quae- 

<  so,  fratrem  defunctum;  lilius  estSuiiamiiis  slerilis, 

<  id  est,  Ecclesia; :  ex  rcpromissioiie  natus  est  iste, 
t  qui  mortuus  est.  Quondam  enira  nativiiatem  ejus 

<  secundo  Abrahx  Dominus,   in  Isaac  semine  spo- 

<  pondit  aiqiie  polliciius  est,  cujus  caput  in  inesse 
C  <  calore  percussum  est,  id  cst,  principale  inentis  ejus 


D 


<  inler  ipsam  spei  libidinis  flammam  coiicaluit.  Cur- 

<  rat  ad  Elisa;um  matcrcjus;  id  est  sollicile  plaiigat 

<  Ecclesia  :  resurget  cnim  si  fideliier  hoc  speravimus 

<  a  Cliristo.  Et  tu,  beatissime,  in  defuiiclo  fiatreopus 

<  iinitare  Elisxi :  nianus  maiiibus,  pedes  pedibus,  os 

<  ori  corapone.  Primum,  ut  compatiarisei,  qui  inor- 

<  luus  jacet :  iicque  elatus  intcgritatis  tua;  triumpho, 

<  superexcrescaseum,  aut  superextendas  leei,  quera 

<  repeiitina  morsrapuit;  sed  imiiare  Aposlolum,  qui 

<  dicit  :  Timeo,  ne  liumitiet  me  Dominus  Deus  meus 
t  apud  vos  et  tugeam  multos ex  eis,  qui  ante  peccaverunt. 
t  Appoue  pneterea  oculos  tuos  oculis  ipsius,  iie  in 

<  perditionem  sui  ulierius  evagcntur:  os  illius,  ne 
«  confabuleiur  iniqua :  maiius  illius,  iie  opereniur 
«  adversa;  pedes  illius,  ne  vagenlur  iii   lurpibus.  El 

<  sic  cuui  pro  custodia  sui  menibris  illius  mcmbra 

<  tua  fuerint  copiilata ,  noii  solum  peccandi  uliei  iiis 

<  spaiium  non  habebit ,  verum  ctiam  spem  capict 

<  resurgcndi ,  ut  qui  peccati  frigore  mortuus  cst, 
«  consolaiionis  terapore  revocetur  ad  vitam.  > 

lu  Vulgaia  reperies  verba  h;BC  translata  ad  Iiunc 
modiim  :  Timeo  enim,  ne  forte  cum  venero....  ne  ite- 
riim  ciim  venero,  humitiet  me  Deus  apud  vos,  et  tugeam 
mutlos  ex  iis,  qui  anlc  pcccaverunt,  ct  non  egerunt  pm- 
niientiam  supcr  immunditia  el  fornicatione,  et  impudi- 
cilia,  quam  egerunt, 

XLIII.  Item  illic  (11  Cor,  xiii,  2) :  Pradixi  el  pfw 
dico,  ut  praseni  sedeo  eiabsenti,  nunc  his  quiante  pec-< 


„57  DE  ARGUMENTO  SUPERIORIS  OPUSCILI.  «188 

civerunl,  ctcwlerh  omnibus,  qnia  si  venero  ilerum  non  X  aJeo  in  Ecclcsia  esse  oporleftt  :  Quwdam  vata  in  lio~ 

noreni  qumdam  in  contumeliam  (Rursus  vide  S.  Pacia- 
num,  Episi.  iii)  :  cavendum  esl  lainen  siiinniopere, 
ne  al)  eorum  exemplis  ct  blaiidis  callidisr|ne  ser- 
monilms  in  errorem  dcducamiir.  Piilciire  Cyprianus 
{Episl..  Lv,  pag.  186)  :  i  Nunc  et  adinoneo  et  pelo, 
f  ul  qnod  nlias  sponte,  aique  lionorifice  fucis,  etiam 
t  pciciiic  iiie  fiicias ,  nt,  liac  Epistola  inea  lecta ,  si 
€  quod  illic  contagium  veiien;iti  sermonis  et  pesiiferse 
I  seminationls  irrepserat,  id  omne  de  frairuni  auri- 
I  bus  el  pectdribiis  exuaUir,  el  bonoruin  inlegra,  ac 
f  sincera  dileciio  ab  omnibus  lixieticse  dcircetatioiiis 
f  sordibus  repurgetiir.  Declinent  aiitem  de  csetero 
f  fortiter,  el  eviicnt  dileciissiini  fratres  nostri  verha 
»  et  colloqiiia  eorum ,  quoriim  sermo  ut  cancer  ser- 


parcnm. 

Pocnilenti.T  suiijiciciidos  criminosns  lioc  in  loco 
docelAposlolus:  minime  qiiippe  se  linpnnila  relin- 
qiiere  possc  alt  gravia  ciimlna,  In  qu.ne  nonnulli  incl- 
dorant.  Neqne  ergo  prxcliidi  Is  vult  poDnitenlilms  ve- 
nislociim  {Vide  lesiim.  xxxxi),  ncqne  inulta  sinit  esse 
et  sine  pocnitentia  gravri  criinina.  IJquo(|ue  non  mo- 
do  Cypriaiius  {Vide  quw  docuimus  n.  !i,9  et  sequenli- 
bus  capiiis  1),  veruin  eliam  Pacianus  {Consule  verba 
Paciani  ud  lesiimomum  xxxxi)  snmmopere  optabat. 
Potestatcm  eliam  eccleslasticorum  pracsidum  In  cri- 
mina  quicvls  et  criminosos  indicant  lia'c  verba,  prae- 
sertim  si  iion  sejungantur  a  vcrbis  n.  xxxxi  expensis, 
qiiatenus   indicant  plenum   summiiniqne  jiidicium  , 


quod  adversus  fideles  iii  crimina  lapsos  se  exercere  g  f  pii,  siciit  Apostoliis  dicit :  Corrumpunl  ingeniabona 
posse  lostatur  Aposiolus.  An  vero  si  quxdain  peccaia      i  confabutaiiones  pessimtB.  i 


incxpiabilia  esscnl,  In  judicio  adversus  cripiinosos 
latosedeie  ispoiuissei,ctsentemiam  ferre?  h;icc  sci- 
licct,  uipoie  irrcmisslbilia,  judicio  illius  ac  senlen- 
liae  miniine  subesseiil.  Quis  porro  Ignnrat  in  poies- 
late,  qiiam  oidiHHiiaiii  appelbint,  succedere  Aposiolis 
cpiscoiios?  Potesiatoni  ita<pie  lii  babebunt  in  qiiaivls 
crimlna,  ideoqiie  miUa  erunt  irrcmissibilia,  (luidqiiid 
secus  effiitlrent  Novaiianl.  Iii  Vulgata  sic  describitur 
liiquens  Paiilus :  Prwdixi  et  prcedico,  ut  prcesens  et 
nuncabsens,iis  qui  ante  peccaverunl  el  cateris  omnibus, 
quoninmsi  venero  iterum,  nonparcnm. 

XLIV.  Ilem  ad  Timoibeiim  seciinda  (II  Timolh.  n, 
10  ) :  Profatuis  autem  novitales  vocum  deviia  :  mul- 
tum  enim  proficiunt  ad  impieialem  :  nam  sermo  eorum  Q 
sicut  cancer  serpit,  ex  quibus  est  Hymena:us  et  Pliile- 
tus,  qui  a  veritale  exciderunl,  dicentes  resurrectionem 
jam  factant  el  quorumdam  fidem  subverlerunt.  Sed 
linnum  fundametuum  Dei  slal  liabens  signaculnm  lioc. 
Ciignovil  Deus  qui  sunt  ejus,  et  discedat  ab  omni  ini- 
qiiilate  omnis  qui  nominat  nomen  Domiiii.  In  magna 
uuleni  domo  non  solitm  sunt  vasa  aurea  et  argentea, 
sed  el  lignea,  et  ficlilia,  et  quadam  quidem  in  Iwnorem, 
qua;dam  autem  in  contumeliam.  Si  quis  ergo  emenda- 
veril  se  ub  istis,  eril  vus  in  honorem  sanciificaium  et 
ulile  Domino  ad  omne  bonum  opus  paratum.  Juvenilia 
nulem  desideria  fuge.   Sectare  vcro  justiiiam,  fidem. 


Iia  porro  eum  lisdem  schismallcis  agcre  fideles 
prxcipll,  nt  eos  primuin  quldcm  cxeniplls,  tnm  leni- 
latc,  ac  moderatione  milefactos  ad  Ecclesi;im  dedu- 
cant,  effiigieiites  prorsus  contenliones,  vcrborum  as- 
peritaiein  ac  miiias.  Servum  auiem  Domini  non 
oportet  litigare  ,  scd  mansuetum  csse.  Vulgata  inter- 
pretaiio  hic  pene  proponilur,  an  ainanuensis  licentia, 
an  ;casu  aliquo,  alii  videriiit;  quia  lamen  In  prlorl- 
bus  duobiis  versiculis  Vulgata  non  niliil  diffort  ab  ea, 
qiiam  exhibet  hiijnsce  opusculi  auctor,  duos  hosce 
vcrslculos  Vulgaiie  liic  describo  :  Profana  autem  ct 
vaniloquia  devita  :  muttum  enim  pro/iciunt  ad  impie- 
tateni,  et  sernio  eorum  ut  cancer  serpil. 

XLV.  llem  in  Apocalypsi  (ii,  5)  :  Memento  unde 
cecideris,  el  age  poeniteniiam  :  sin  aiitem,  veniam  tibi 
cito,  et  candelabrum  de  loco  suo  niovebo. 

Eodem  ferc  spectat  hic  locus,  atque  ille^qni  ex 
Sophonia  n.  54,  allegatus  cst.  Invitant  Itaque  Isti  ad 
pcetiilentiam  ecclesiasticis  legibiis  praescriptam  ;  os- 
tendunt  peccantibus  supercsse  veniaj  lociim ;  mi- 
nantur  dcnli|ue  schismaiicis,  el  poccatorlbus  giaves 
pcciias,  nisl  resipiscanl  et  poenitcnliam  agant.  Atqiie 
inviiari  quidem  ad  poenitenti;  m  ecclesiasticis  legibus 
pra;scriptam  fideles  lapsos  (istcndunl  monita  ha;c 
Cypriani  (1)  :  f  Legi  litleras  vestras,  fraires  charis- 
f  sinii,  quibiis  scripsislis  salubre  consilinm  vestrum 
f  non  deesse  fralribiis  iiostris,  ni,  icmeraria  lesiina- 


cliuriiuleni,  pacem  cum  liis,  qiti  invocnnl  Dominum  de 

corde  puro.  Stultas  aulem  et  sine  disciiilina  qnwstiones  ry  f  lionc  deposiia.religiosain  patientiam  Deo  pra;beant, 

devita,  seiens,  qiiia  generant  liles.  Servuin  auiem  Do-       <  ut  ciiin  in  niium  per  ejus  misericordiain  veneri- 


mini  non  ofwrtet  liiigare,  ted  mansuetitin  esse,  ud  oin- 
nes  docibilem,  palientem,  ciim  modestia  coriipientem 
cos  qui  resistiint ;  ne  quando  det  illis  Deits  pa:iiilciitiam, 
od  cognoscendam  veiilatein ,  ct  resipiscant  de  diaboU 
luqueis,  a  quo  capti  tenenlur  ad  ipsius  volitntatem. 

Adversus  Novalianos  ha;c  apostoli  Pauli  innnita 
inlor(|uet  noiter  scriptor  ,  atque  bsec  quidom  (ide- 
rmin  auribus  iuculcat ,  ut  ab  ba;roticoriim  et  scbis- 
maiicoruin  siropiiis  et  familiarilate  abslincant.  neve 
ab  eorum  versntia  et  malis  dolis  sc  decipi  sinant : 
Sed  et  lermo  eorum  qiiasi  cancer  terpil  :  lioc  et 
macula  itnitaiis,  hcec  ruga  (  Vide  S.  Pucianum, 
Kpisi.  ui).  Quamvis  ciiim  inalos  in  hoc  mundo,  atquc 


1  mus,  de  omnibiis  speciebus  secnndum  ecciesiasii- 

<  cam  discipllnam  tractare  possimu.",  maxime  cum 
«  soriplum  sit :  Meiiiento  ttnde  cecideris ,  et  age  pte- 
I  niientiam.  Poeiiitentiam  autem  ille  agit ,  qiil,  divini 
f  prxceptl  meinor,  mitis  etpatiens,  ol  sacerdotibus 

<  Dei  obtemperaiis,  obseqniis  siiis,  et  operibns  jusiis 
f  Dominuin  promeretur.  i  Et  riirsiis  alibi  (iii  libra 
de  Lapsis,  p.  378)  :  <  Non  concedit  pacem  facilitas 

<  isla,  sed  lollit;  nec  communicailonem  tilbuit,  sed 

<  impcdit  ad  salutem.  Pcrsocniio  est  h;ec  alia,  et 

<  alia  tenlatio,  per  quam  sublilis  iiiimicus  impugiian- 

(I)Epist.  XIII    pag.  57,  A(<  clerum  deliisquiad 
pacem  festinant. 


I 


im  INDEX  RERUM 

<  (lis  adliuc  lapsis  occulta  populatione  grassatur,  ut 
i  lamciiUUio  conquiescat,  ut  cjiilor  sileat,  ut  delicli 
«  nieinoria  evanescai,  qi  coniprimaiiir  pcctorum  ge- 

<  niitiis,  statiiatur  fleius  nculonini ,  ncc  Doiuiniim 

<  graviier  olTensum  longa  et  plena  poeiiileniia   de- 

<  precetur,  cuin  scripturn  sit  :  Memenlo  unde  ceci- 
i  deris,  el  age  poeniteniiam  {Apoc.  ii).  t 

Quod  vero  verliis  liis  Apocalypsis  osiendatHf,  pec- 
cantibus  superesse  venia;  locura  et  verba  ipsa  per  se 
dcclaraiit  (i|iiateiuis  illiiin  ipsiim  episcopum  qucm 
corripiiint,  invilaiit  ad  pociiitcntiam),  ct  cxemplosiio 
eviiicil  Cyprianus,  cum  ad  illud,  de  quo  agimiis, 
dogina  stabilieiidum  iis  utiiur  :  <  Miror  autein,  in- 
€  qiiit  ille  (Epist.  Lii,  pag.  155),  quosdam  sic  obsti- 

<  natiis  esse,  iit  daiidain  non  pulcut  lapsis  poeniten- 

<  liam,  aiit  poeniicntibus  cxistinicnt  veiiiam  dcne 

<  gandam,  ciim  scriplum  sit  :  Memento  mde  cecideris, 
t  et  aye  pwnilenliam,  et  (ac  piiora  opera,  Quod  utique 
i  ei  dicilur,  (lueni  consiat  cecidisse  ct  quem  Domiiius 

<  hortaiiir  per  opera  rursus  exsurgere.  » 

Nefas  aiiiem  sit  omittere  qu.i;  aiiclor  libri  ad  Nova- 
lianum  lilleris  coiisignavit  [pag.  13)  :    i  Qiii   iiiiillos 

<  ex  fiatribiis  nosiris  miscrriiiios  falsis  suis  aiiversa- 

<  tioiiibus  perlcrriios,  iieruin  fecit  ctbnicos,  diceiulo 
I  quod  poeiiitenlia  lapsorum  sit  vana ,  nec  possit  eis 

<  proficere  ad  saliilein,  clam.^^iite  Scriptura  et  di- 

<  cente  :  Memcnto  unde  cecideris,  et  age  pcenitcntiam, 

<  si  quominus  veniam  tibi,  uisi  poenilenliam  egeris.  Et 
«  quidem  ad  scpteni  ecclesias  scribcns,  singulis  sua 
I  quoi|iie  facinora  et  delicla  ingerens:  Pteniicniini , 

<  dicebat.    Quibus?  Nisi    illis   scilicet   qiios  prelio 

<  iiiagno  siii  saiigiiinis  reilemeral.  > 

llis  adjiiiigamus  qiue  Bacbiarius  hoc  supci'  argu- 
niento  ad  Janiiariuin  scripsit  (1)  :  <  Quid  veroillud 
(1)  In  cdit.  Francisci  Florii,  p,  117,  n.  22. 


ET  VERBORUM.  MOO 

A  <  quod    dicit   ad    ccclesias  suas    in  Apocalypsi  , 

<  qiia'  inter  (iileliiiiii  niimiirum  scplifurmibus  caiulo- 

<  labris  sub  cuslodia  an^elica  comparauiur  :   Mc- 

<  mcnlo  unde  cecideris,  el  age  pmnitentiam,  el  priora 

<  opera  fac;  alioguinvenio  tibicito,el  umovcbo  cande 

<  lubrum  tuuiu.  Et  iii  prioic  parie  libri  inniimeriim 

<  populum  vidisse  se  dicit ,  qui  in  irilmlaiione  lave- 

<  ruiit  stolas  suas ,  cl  caiididas  eas  feceruni  iii  san- 

<  guine  Agni,  quod  dicit  :  qtiia  Agims  Dei  deducal  ad 
t  vila;  fontes,  i\\mn  lainen  nos  niimcrum  poeiiiicmiiiin 

<  csse  sentimiis,   qnia    nonuisi   per    triliulaiionem 

<  planctumque  salvali  sunl.  El  tu  ergo  iava  stolam 

<  tuam  in  foiite  lacryniarum.  > 

Accedat  liis  omiiibiis  sanctiis  Pacianus  liaec  elocu- 
n  tiis  (1)  :  <  Ecce  promillo,  polliceor,  si  ad  Patrem 

<  ve^irum  vera  saiisfaciione  redeatis,  niliil  iilterius 

<  erraudo,  niliil  prislini^  adjicieiido  peccatis,  dicendo 

<  etiain  liiimile  aliqiiid  ei  fleliile   :    Peccnviiiius  in 

<  conspeclu  tuo  ,  Pater ,  jam  non  sumus  digni  nomine 

<  filiorum.  Coiiiinuo  de  vobis  et  pecus  illud  recedet 
t  immiindum,  et  siliquarum  esca  deformis Ncc 

<  iitiqiie  noii  poeiiitentibus  coniminaretur  ,  nisi  igno- 

<  scerct  poeniientibiis.  Eii;im  ipse  Deus  dicit :  Me- 

<  mento,  ecce  iinde  cecideris,   et  age  pmnitentiam 

<  Nominem  veslruin  perire  yult  Doininus.  Etiani  nio- 

<  dici  ei  ininiiiii  re(|uirunliir.  > 

Qiiod  deiiiqiie  bisce  vcrbis  ipinetur  Dominus  sclii- 
smaticis  et  peccatoribus  poenas,  nisi  resipiscant,  ei 
poeniientiam  agaiit,  facile  evincitiir.  Quid  enim  est 
adventus  ille  Dnmini,  de  quo  hic  dicitur,  nisi  visita- 
lio  illa  ,  qiiam  alibi  describit  iis  verbis  :  Visitabo 
super  viros  defixos  in  fwcibus  iuis?  Amotio  aulem 
candelabri  de  locp  suo  (|uid  aliud  esl,  iiisi  ainplio  ab 
60  Ecclesia;  loco,  qucui  quis  obtinet? 

(1)  In  Paroen.  ud  Pcenil.,  p.  74. 


INDEX 


RERUM  ET  VERBORUM. 


Aaron  niiilextincti,  151,  201. 

Abbir  (ifrmaniriana,  53i. 

ABEr.jiisliis  orcisiis  a  fraire,  80,  16i,  256,  569.  Iniliavit 
marlyii.i, 'Jl,  ^jO.  Abclis  cor  iuspoxil  Deus,  211. 

Aliorlio  propevans  in  parriciiliiim,  6i. 

Abraihm  Deo  rreUidit,  105.  Deo  placuit,  a.i^,  348.  Ahra- 
bx  filii  qui  ex  lide  suiil,  103.  Radicem  ridel  primus  insli- 
tuil,  250. 

Alisleiilns,  51,  83,  81,  115.  Abstenti  ct  non  comiiiuiii-  J) 
cantes,  209.  Alisliiiorc  a  coinmuiiioue,  67,  103, 115. 

AccA  merplrix,  22G. 

Aeccrsilio,  30.  Accersitio  Dominica,  231. 

Acciiicios  iios  osse  oporlct,  203. 

Acorlialiones  ciiminosa!,  .56. 

Acics  iiitor  maiiiis,  67.  Acies  adliuc  sjerilur,  23. 

AcHAB  opprimere  conalur  Holiam,  260. 

AciiiAS  vosiimonliini  suiim  discidit,  196. 

Aclum  suiim  disionil  iinusquisque  opiscopiis,  72. 

Adam  prscopti  imiiieiiior,  250.  Cibi  lollialis  impatiens, 
2.53.  IVTilidil  simititudineiii  divinain  ,  2i8.  Aocoptam  divi- 
nitus  graiiain  palieiilia  iiou  servavit,  253.  tjoclus  e  para- 
diso,  275. 

Ai>F.i.pnics  episcopus,  117.  Adelpbius  a  Xliasvalte,  331. 

Adriimelum,  330. 
Adulaiio  perniciosa,  328. 


Adultcr  Deiirn  violat,  71.  Adulterium  disciturdum  vidc- 
tur,  4.  Adulteriis  conimaculati,  86.  Mortale  crinieii  est 
231.  Oculis  admillitur,  311.  Adullera  Chrisli,  103.  ' 

Adiiltoria  spirilalia,  110.  Adiiltor  akiiio  extrancus  epi- 
sco|.us,  73.  .\dultftra  calUedra  ,  113.  Adulleriii.v  doctriii:e, 
53.  Adiiltonim  capiit,  56.  .idnltcria  colonim,  178. 

Aduii:ii;oiiis  noslra;  corpus  ununi,99.  Adunalio  fraterni- 
tatis,  91. 

Advocatus  nosler  Cliristiis,  201. 

>Kger  imiiaiioiis  pcr  dolorem,  186,  iigri  salubres  cibos 
respuunt,  39,  41.  jUgrum  perire  voluit  qui  censum  bereuii- 
tis  invadil,  219. 

v*>.vpTiA  portenta,  226.  jEgyptiorum  regnimi,  ibid. 

^MiLics,  183. 

^iiiulationos  esse  non  debent  iiiter  Christianos,  12, 13. 
/Eniulalionis  fiiror,  256. 

Acr  ciinct;»  vegolans,  312. 

.(ExEAS  advoxil  pciialcs,  226. 

/^vpialitas  divini  muneris,  98.  ^qualiter  perfruimur  do- 
nis  Dei,  246. 

/Efpiatis  (piantitatihiis,  48. 

yEscoLAPiiis  fulmiiiaiur,  225. 

yttas  incipit  a  senectute,  217.  ^tate  teiriti    91. 

^Uerna  succednnt  cadiicis,  229. 

/flTuiors,  Eiinuchus,  35R. 

Afri  tunt  in  mvridis,  150. 


B 


«191  INDEX 

Agapb  et  dlleclio  fraterna,  304. 

Agnun,  536.  ,„,    . 

Akiii  lana  per  quem  redpmpli  sumus,  262.  Asni  come- 
slio  In  pasc  lia,  iri3.  Aginis  in  figura  Clirisli  occiailur,  lOfi. 
A^nos  Cliri.stus  vocal  gregoin  suum ,  239. 

Agou  quotidie  celehralur,  23, 07.  Agonisictus,  i63.  Agon 
jusliliae  Uei,  240.  Agon  coeleslis,  17,  spirilalis,  (i6,  siecula- 
ris.  05,  unus,  2U. 

AGRippiNes  lionae  meniorise  vir,  127,  130. 

Abvmnus  al)  .4usvaga,  Z'i^>. 

ALEXANDEiKiiuperator,  146.  Magnus,  223. 

Alexics,  31. 

Alienatio  inentis  iranspunclse,  192. 

.\lienigcna;  creinanlur,  223. 

Aliraeuta  Ecclesia;,  101. 

.\Uare  unuin,  53.  Novum  conslilui  non  polest,  ibid.  Al- 
tari;  saacii,  12J.  Allari  iwsilo,  56.  Allare  aliud  constiluere, 
200.  Altare  profanU'ii  toris  collocatur,  113.  Allaria  pro- 
fana  ,  132 ,  diaboli,  83,  184.  Altaria  Dei  nulla  sunl  vel  oc- 
culLa,  220. 

Amaccora.  334. 

Amalecu  figura  diaboli,  267. 

Amaxtiis  acol.vtlius,  161,  162. 

AmaLoriu  uon  sunt  canlanja,  176. 

Ambitio  episcopalus,  73.  .\ml)ilio  repriineuda,  348. 

Ainicitiam  zelus  abscindit,  230. 

Ammedera,  334. 

A.\ipLus  episcopus,  77. 

A.NANIAS,  Azarias,  Mishael,  91,  96,  164,  191,  269. 

Anaxilaus,  363. 

A>GELuiobis  aclunali  snnt,  143.  Angelos  aguovil  Hosla- 
iics,  226.  .\iigeli  baplizaut,  262. 
Angeli  aposlala;  iiiancm  ornauim  docuere,  177. 

Anguis  niajor,  30. 

Auima;  viventes  et  incolumes,  70.  Aniina  Deo  suo  devo- 
ta,  120.  De  Deo  suo  secura,  222.  Auima  se  prosternat  Deo, 
191.  Nulla  perdenda  esl,  98.  .Aiiimse  liuea,  237.  Aninia  a 
iiiorle  recedenle,  343.  ^lninia  rudis,  189,  19i,  2j1.  Anima 
sletit  iniiiioliilis,  183.  .4iiiuia  lubrica  ei  mobilis,  131.  Coar- 
ctata  et  conclusa,219.  Aniinaruin  varii  slatus  in  allera  vila, 
72.  Anima;  niarlyrum  ocelsoruiii,  187.  Gloriosa;,  57.  Animae 
Dcrvantur  crucialibus  inliuitis,  224. 

Animalia  prona,  221. 

A.vna  sterilis  iiialer  Sainuelis,  281.  Tacite  ot  modeste 
precabatur,  203.Sine  intermissioue  rogabal,  215.  Ecclesis 
typuni  portaus,  203. 
,    Annotalio,  32. 

Anni  vices,  342. 

Aiiniversaria  commemoratio  martyrum,  47. 

.\nonymi  libcr  de  Rebaptisiiiaie,  313. 

Anicsigiianus,  47. 

AXTUHOPIAXI  ,  130. 

.VivncBiusTi  adventus,  329.  .\nticliristi  venientis  niina;, 
233.  Aulichristus  propinquat,  89,  90,  92,  9t),  120.  Anti- 
ehristi  metator,  30  Aiilichristus  exprcssus  in  Antiocbo, 
AntichrisLi  spiritus,  270,  154. 

Aiilistitcs  Dei,  29,  188.  Anlistites  iminaculali  et  integri, 
118. 
/    AirriocBUS  typus  Antichristi ,  270. 

Antonianus,  66, 124.  Primo  Novatianum  rejicit,  deinde 
ejus  lilieris  movetur,  60. 

Aotruin  Jovis  in  Crela  visitur,  223. 

Apelles  haereticus,  144.  Apelletis  baplismus,  140.  Apel- 
lctiani ,  130. 

.\phroiiitra,  136. 

Apibus  rex  iinus  esl,  122,  227. 

Apollo  Admeti  pecus  paul.,  223. 

Apostata;  el  desertoies,  73. 

.\pcstoli  iioiislalini  Spiritum  sanctuni  accoperunt,  333. 
Christuin  descriierunl,  337.  .\n  recte  de  ChrisLO  seiiserinl 
cuiii  baplizali  sunl,  339,  360.  Crcdebanl  Je,suin  non  mori- 
tiivum,  339.  PcrseverabanL  iuoralioiie  unaninies,  20t).  Ba- 
plizali  post  Tesurreclionom  Doniini  in  Spirilu  ,  338.  De- 
IrsLali  sunl  ha;reticoriiiii  sacrilegani  pravilalein,  1.35,  138. 
Apostoli  spiritu  unitalis  velocilcr  curreiiles,  143.  Apo- 
sIdNs  concessa  aucloritas  ligandi  etsolvciidi,  131.  Christus 
solisAposlolispiiteslalein  sibi  a  Patrc  datam  pcrmisit,  337. 
Hoc  erant  elca;teriAposloli(iuod  fuit  Pelrus,  193.  Aposlo- 
lis  par  potestas  dala,  193.  Sed  unitatis  origo  ab  nno  incipit, 
ibid.  Vide  Petrus.  Apostoli,  id  est,  episcopi ,  113.  Vide 
Eriscopus. 

Apostoli  a  Novatiano  missi  in  civitates,  73. 

Apparatiis  muncrum,  244. 

.\pprehcnsus  et  traditus  loqui  debet,  160.  .\pprehensi 
asiuiidebant,  183. 

Aqoa  ad  mensiiram,  30.  Aqua  collala  ad  usum  civilatis  , 
IH.  .\quaruni  a^^uiina  refrxnala,  3i3.  .\qua  bailismi  iion 
csl  communis  cum  scbisuiaticis,  134.  Aqua  baplismi  mun- 


H')-2 

X  danda,  123.  Aqua  Ecclesise  fidelis  et  salataris,  132.  Non 
potest  operari  sine  spiritu,  530.  Sola  non  [lotest  purgare 
peccata,  139.  Aqua  vitalis,  132.  Salularis,  137, 197.  Aquaj 
salutaris  lavacruiu.2.  Aqua  lavacri  salularis,  147.  Aqua 
adultcra  et  pr.)lana ,  129,  130,  138.  Aduliera  et  fornica- 
ria,  110.  Meiidax  el  pcrlida,  151,  132.  Aliena,  132,  130. 
Aqua;  signilieant  populos,  108.  Aqiia  iii  Scripturis  baplisma 
signilicat,  106.  Aqua  uiia  in  Ecdesia,  127. 

Ar;o  diaboli ,  70, 186. 

Arbitriuui  proprise  libertalis,  197.  Arbitrium  liberuui, 
319. 

Arborem  i-obustam  procella  non  subvertit,  197.  .\rborem 
coiua  veslit,  330.  Arbor  sterili  senectute  deformis,  2)7. 

.\rca  Noe,  142.  Typus  uiiius  Ecclesise,  132,  195.  Sacra- 
inentum  Ecclesia',  14:8. 

.Vreani  purgare,  74. 

Argenlarii,  51. 

Aristo  martyr,  30. 

Arnia  coclestia,  96.  .\rma  ordinatlonis  et  lionoris,  128. 
Devotionisac  lidei,  183.  Conlessionis,  96.  Arma  contra  Ec- 
clesiani  porlat,  200. 

Ariiientornm  rector  unus,  227. 

Arniillae,  179. 

Artis  iinpudic«  magistcriuni,  101. 

.Vrtifices  corrumpeiidse  verilalis,  197. 

Arva  silientia  teniperare,  530. 

Ascensns  non  est  tacilis  ad  iiiagna,  180. 

Asina  loquilur  adverstis  Balaani,  268. 

Aspersio  baplismalis,  136. 

.Assuescimus  iis  qua;  videmus  et  audimus,  542. 

Assur^ts,  536. 

AssvRiORUM  regnuni,  226. 

Astrorum  niicanlium  chori ,  342. 

Aslurica,  117. 

Asylum  conslitulum,  226. 

Atia;  vestes  doloris  in.signia,  234. 

Avariliae  caligo,  241.  Avaritia  rcprimciida  ,  548.  Iiihial 
defuiictis,  219. 

Acdientes.  id  est,  catechumeni ,  22.  Audiens,  3G2.  .\u- 
dientiiim  doctor,  35.  Audientibus  iu  cxilu  subvenieuduni, 
8,  22.  Vide  calcclmmeni. 

AuGENDUs  schismaticus ,  51,  52.  Augendus  diacunus,  33. 
Augendus  confessor,  62. 

.\ugnria  vptita,  523. 

Ab  Avilinis,  536. 

AuBELius  episcopus,  77,  117.  Aurelius  a  CbuUabi,  337. 
Ab  Ulica,  333.  Aurelius  confessor,  32,  46,  48.  Aurcliusle- 
ctor  ordinatur,  46. 

Auribus  inferenda  non  suiit  vulnera,  177,  179.  Auriuin 
dcliiiimenla,  342. 

Auri  com|iaralio  cum  Chrislianis,  348. 

Ausufa,  337. 

Auspicatus  est  p.-icpm,  46. 

Aiispicia  vincendi,  53. 

Ausvaya,  535. 


1> 


Babillomi  igiies,  120. 

Bttdi,  532. 

Bagal,  532. 

Bajul*  ariinlines,  1. 

Balaam  propheta,  268. 

Bahiea.  139.  Promiscua  balnea  tlieatro  frediora,  179. 

Baptismus, ciicuincisio spirilalis,  99.  Uiida;  genitalis  effe- 
etus,  2.  Lavacrum  aqu;e  salularis,  2.  Mare  rubniiii  sacra- 
nipiilum  baplismi,  137.  Diabolus  in  baplismo  oppriniilur, 
137.  Uedil  saepe  cuin  baplizatus  pcccat,  ihid.  Baptisnius 
purgat  in  oninibus  sordes  anLicjiia;  coiUagionis,  180.  Omnes 
in  lavacro  exponunl  veterem  honiinem  ,  ihid.  In  bapLismo 
pra;terila  peccata  diinittuuLur,  32  Baptisniiis  delei.  ouinia 
peccaia,  133.  Nihil  prodest  siiie  operibus,  314.  Nou  per 
inanus  impositionem  quis  iiascitur,  scd  iii  baptisnio  ,  140. 
Gralia  in  baptismo  a^qualis,  1>37.  In  actu  postiiiocluin  ini- 
nuitur  vel  augetur,  ibid.  BaplizaLus  graliani  perdit  quam 
conspcutus  csL,  nisi  iiinocpnliaiii  servel,  314.  Pcr  baptisina 
Spiritiis  sanLtus  accipiLur,  106,  123,  151,  159,  147,  134. 
Inlerrogatio  in  baptisnio,  123,  134.  .\qua  saiiclilicanda 
ul  possit  peccata  abluere,  123.  Baptizati  reiiuntiaveruut 
saeculo,  12. 

Baptismi  necessitas,  122.  Baplizali  iufaiites  in  primoiia- 
tivitalis  exordio,  184.  Fidus  baplizandos  infantes  intia  octa- 
viim  diein  iioii  putabat,  98.  Nilehalur  circumcisioiiis  lege, 
ibib.  Inlantis  vestigium  dicebat  iion  esse  muiidum,  ct  illua 
quemque  osculari  horrere,  ibid.  Refellilur,  98,  99.  Multo 


1193 


RERUM  ET  VERBORUM. 


119-i 


minus  iiifaiiUlius  neganda  baptisnii  gralia  quam  adullis,  99.  \ 
Ipsis  iiitaiUilius  in  gralia  danda  el  pace  facienda  osculum  ' 
datur,  98.  In  osculo  infanlis  recoutcs  Dui  nianus  oscula- 
nuir,  ibid.  Infantcm  a  pariu  novuin  nemo  del)et  horrere 
osculari,  ibid.  Aspersio  aqua;  inslar  salutaris  lavacri  oltti- 
iiet,  lu6.  Clinici  aliis  non  poslliabendi ,  158.  Parvi  refert 
aspergi  vel  perfundi,  ibid.  Baplizaii  in  aegritudine  liberan- 
lur,  si  antea  iminundo  spiritii  movel)amur,  157.  Baptizati 
coniplent  Ecclesiae  numerum,  148.  Baplisma  unum  in  Ec- 
clesia,  125,  12G.  Unuin  baplisma  in  sancta  Ecclesia,  123, 
129,  133,  139,  li9,  197,  350.  Confitcntur  omnes  uniini  esse 
■  l)aptisma,35i.  Duo  baptislnata  esse  iion  possunt,  126.  Ba- 
lilisma  non  iteralur,  106.  .Solius  Ecclcsia!  est,  144.  Bapli- 
smus  Judsorum,  147.  Baptisina  Joannis,  145. 

Baplisina  triplex.  555.  Baptisma  in  solo  sancto  Spiritn. 
Daptisina  spiritus  et  aqua;.  Baptisma  spirilus  et  sanguinis, 
ibid.  Ha;c  s:epe  separala,  ibid.  Baplisnia  aqua;  interdum 
aiue  Baptisma  iii  Spirilu  sancto,  interdum  post ,  356,  357. 
Ifaplisma  in  Siiirilu  sancto  expiavit  Pelri  et  aliorum  Apo- 
sloloruin  delicia,  337.  Baplisma  spiritus  niajiis  cst  Baplismo 
ai|U8e,  538.  Baptisma  spirilus,  355,  364.  Noii  est  niajor  vis 
Baptismi  quam  confessio  aut  passio,  136.  Baplisma  in  quo 
Angeli  baplizant,  262.  Non  privanlur  Baptismi  sacramento  ji 
qiii  baplizanlursanguiuisBaptismo,  136.Baptisma  postqiiod 
nemo  peccat,  262.  Baplismi  fonna  in  Ecclesia,  132.  Do  iis 
ipii  in  Iraditione  sacranieuli  aliler  quam  oporlet  loquuntur, 
360.  Baptisma  vetus  ct  Baplisma  novum,  279.  Baplisma 
pra;dicatur  quoties  aqua  sola  nominatur,  106.  Baptismus 
exlraneus  et  ha;reticus,  130.  Baptisma  adulterinum,  365. 
Baptisma  mulilalum  et  decnrtatum,  ibiil.  Baptismi  eccle- 
siastici  majestas,  138.  Baptisina  duplex,  563.  Baptisnia  iu 
Spiritu  saiictoet  igni,  563.  Baplismiis  niarlyrii,  262. 

De  Baptismo  controversia  inler  fratres,  353.  Scripta  et 
rescripta  de  bac  qusestione,  ibid.  Cyprianiis  et  alii  Afri  pu- 
tabant  Baptisma  nec  ab  Ecclcsia  iiec  a  Spiritu  separari, 
139,  140,  147,  533.  Omnia  iiiania  et  falsa  apud  hsreticos, 
126.  Pro  profanis  habenda,  t(i!(/.  Nihil  poteslatis  habere 
Increticos,  144.  Ubi  Ecclesia  non  est  non  posse  peccata  di- 
niilti ,  123.  HMrelicis  aut  nihil  licere  aut  toluin  licere,  332. 
Ouce  foris  cxercenlur,  millum  liabere  effectum  salulis , 
330.  Bafitizandos  redountes  ab  iKcrcsi  ut  peccalum  origi- 
nale  et  haeresis  purgentur,  125,  332.  Participem  haereti- 
eorum  csse  qui  eoriiin  Baplisma  probat,  133,  138,  144, 
148,  150.  Qni  adver.sarii  Domiiii  cl  anlichrisli  sunt  appel- 
lati  noii  posse  dare  graliam  Christi,  120,  127,  128,  134,  r 
138.  Baptiz3tos(|uos  Joannes  l):iplizaveral,  137,  143.  Ouan- 
to  iiiagis  baplizandos,  qui  ab  ha.'reticis  baptizati,  145.  Nc 
Baptisma  quidem  sanguinis  in  hffircsi  prodesse,  136.  Non 
posse  agerc  spiritalia  qui  aniisiL  Spirilum  sanctum,  123. 
Neminem  dare  posse  quod  iioii  liabet,  ibid.  Non  posse  vi- 
vificarc  qui  ipse  non  vivai,  126.  Sacrilegum  et  peccalorem 
pro  baptizalo  precem  faccre  non  posse,  125.  Adversarios 
bomini  non  posse  dare  gratiain  Christi ,  126.  .\quam  san- 
ctilicari  non  posse  ab  eoapud  queni  non  est  Spiritus  san- 
(■ms,  125.  Peccala  alteri  dimittere  non  posse,  qui  sua  extra 
Ecclesiam  deponere  nonpotest,  ibid.  De  Ecclcsise  fontibus 
rigare  non  posse  qui  in  Ecclesia  non  est.  132.  Aliter  de 
malis  in  Ecciesia,  aliterde  hajrelicis  judicandum,  133.  Hae- 
rclicos  libentius  rediluros  si  baptizentur,  137.  Nullam  hs- 
resim  excipiendam,  142,  131.  Redcuntes  ab  hKre.si  lUro- 
(pie  sacramento  nasci  dcbere  ,  128,  136,  531.  Exceptis  his 
(iiii  iii  Ecclesia  baptizali  :  his  mjiius  tantiim  impoiii  in  poi- 
nilentiam,  127,  132,  142,  331,  3.33.  De  his  qui  de  hsercsi 
ad  Ecclesiam  sine  Baptismo admissi  smil,  136,  llO.Polens 
cst  Dcus  indulgentiam  eisdare,  ibid.  Accusantiir  Afri  quo(l 
rebaptizent,  534.  Dicunt  se  non  rebaplizaru,  sed  baplizare,  n 
1      126,  129,  334.  .  ■" 

De  Baptismo  lucreticorum  Stepliam  sententia,  138.  A 
qiiacumque  ha;resi  vcnicntem  baptizari  veluit,  158.  Ceiiset 
liis  qui  apud  h,-Breticos  baptizanlur  adesse  prKseiiliam  cl 
sanclimouiam  Cliristi,  U7.  Salis  es.se  iiivocare  Trinitatem 
noniinum,  145.  Mhil  innovanduin  csse,  138.  Ha;reticos  non 
proprie  baptizarc  ad  se  venienles,  ibid.  In  Baptismo  conve- 
nire,  144.  llefellil  h;cc  Cyprianus  qiiia  Marcion  eamdem 
Trinitatcm  nnn  tcnet  ac  Catliolici  ,151.  yiiia  non  credunt 
in  cumdcni  Patrem  et  Filium  el  Spiritum  sanctum,  1.30, 
155,  136.  Tot  Baplismata  esse  (piot  liiereses,  138,  354.  Cy- 

firianus  etEirmilianiissicadversariosrclellunt,  quasidicaiit 
laplizatos  exlra  Ecclesiam  sanclilicari,  130,  131,  133,  115, 
131.  Hicresis  paril  et  expouit  cx  Stepliaiio,  cxposilos  Ec- 
clesia  snscipit,  1 47.  HiBrciicis  nomeii  Jcsu  non  suliicit  ad 
salutem,  537.  Invocalio  nominis  Jesn  m  errore  non  pr.T- 
slat  .salutcni,  357.  Sccus  si  postea  acccdat  recla  lides  et  iin- 
positio  inanuum  ,  ibid.,  53S.  Baptisnia  in  nomine  Christi , 
1.30,  135,  134,  356,  337,  358,  360,  365.  Bapti.suia  in  Cliri- 
sti  noininc  rcjicit  Cyprianus ,  nisi  sit  Clirisli  in  verilate, 
134. 

PATaOL,  IV.    S.  CyPRIAN. 


Contcndit  baptizandum  in  plena  ctadunata  Trinitaie,  154, 
155.  Quia  blasphcmatoPatre  iion  iirodesl  Filius,  ibid.  Oppo- 
nitur  Cypriano  Aposlolorum  tradilio,  133,  138,  159,  144. 
Venerabilis  omnium  ecclesiaiuni  aiicloritas,  333.  Prisca 
cuiictorum  saiictoruni  et  fidelium  observatio,  ibid.  Res  olim 
composita  et  ordiuala  dicitur,  ibid.  Cypriamis  el  Firinilia- 
nus  neganl  id  tradilnm  ali  Apostolis,  127,130,1.52,153, 
158,  144.  Aliam  tradilionem  oppoiiunl,  133,  141.  Afri  con- 
suetudinem  relii|ucrunt,  149.  Ha;reticorum  Baptisma  du- 
dum  in  Africa  rejectum,  124,  127,  130.  Multa  inillia  haere- 
ticoium  rcdeuntium  libenter  Baplisiuuin  suscepere,  130. 
Negat  Firinilianus  Baptisnia  lisreticoruni  in  Cappadocia 
ratum  uiiquam  luisse,  149.  Baptizantur  in  Cappadocia  qui 
ab  episcopis  depositis  baptizati  fuere,  ibid.  Concilium  Ico- 
niense  rejicit  Baptisina  hajreticorum,  145.  Quidarn  de  ista 
re  dnbitabant,  ibid.  et  149.  Numidia»  episcopi  Baptismum 
in  ha;resi  vcl  schismate  datum  rejiciebant,  124.  Cyprianum 
ejusque  concilium  consulunt ,  i/)i(i.  Seiitenlia;  Cypriani  de 
Baptismo  ha;reticorum  quidain  adversantur  in  Africa,  123, 
126.  Dicunt  unuin  esse  Baptisma,  126.  Dicunt  se  veterem 
consuetudiuem  sequi ,  127.  Putabaut  Afri  revelationem  sibi 
faclain  veritatis,  127,  133,  356.  Consuetudinem  non  bapli- 
zandorum  haercticorum  apud  qiiosdam  obrepsisse,  141. 

Barba  non  velleuda,  191,  323.  Barba  corrupta  in  viris, 
182.  ' 

Barbarorum  manus,  100. 

Barnch  urbs  Africa; ,  333. 

Basilides  epi.scopus  libellaticus ,  117,  119.  Confitetur  sc 
blasphemasse,  ibid.  Depouit  episcopatuni  et  agit  poeniten- 
tiam,  ibid.  Sabino  in  cjus  locuni  ordinato  Stephanum  iallit 
ut  restiluaiur,  ibid.  Cypriani  et  aliorum  episcoporum  ea  de 
re  sententia,  ibid.  Basilides  lirereticus,  144. 

Bassianl's,  8.  31 . 

Bassus  in  pejerario,  30. 

Bella  crebrius  continuant,  217.  Bellicum  clangere,  U. 

Benedictus  Martyr,  50. 

Beneficia  divina  non  mutilantur,  136. 

Bestiis  objecti,  199. 

Bilta,  350. 

Blas|iliemiarum  peccata,  155.Episcopus  ob  blasphemiam 
deposilus,  119.  Blasphemia  persequentium,  16.  Ha;retico- 
rum,  131.  Blasphemaulis  linguac  scelus,  153. 

Bonos  imilare,  2GI.  Boni  non  possunl  de  Ecclesia  disce- 
dere,  197.  Ab  iiiilio  occisi  ab  injusiis,  263,  268.  Plus  labo- 
rant,  305.  Boni  et  mali  contiiientur  inlra  uiiam  donium,  222. 

BoxA  tracta  a  marito  ad  sacrilicandum,  27. 

BoTBONATus,  177. 

Breviarium  pra^ceptorum  coelestium  ,  298.  Brcviala  nou 
esl  in  episcopo  confessitinis  dignitas,  96. 

Brutus  filios  inlerficit,  226. 

BuDiNAnius,  52. 

Bulltt,  336. 

BmUtcem,  336. 


Caduc»  movere  nos  non  debent,  351. 

C/Ecinus  episcopus,  77,  102,  104,  117,  124.  Csecnius  a 
Bilta,  350. 

C.ESAR,  226,  227. 

C/ESAmAM,  163. 

Cain  cor  inspexit  Deus,  211.  Cain  injuslus  zelat  Abel 
justum,  2.56.  Impatiens  fratrem  peremit,  234,  2-53.  Non  in- 
gredilur  paradisum,  261. 

Calainitatcs  Klato  Cy|>riani,  217,  218,  219.  Inde  orla; 
quod  Deus  non  colalur,  217.  Ob  delicla,  218,  318.  Demc- 
Irianus  dicebat  male  acciderc  ,  quia  dcos  Chrisliani  uoii 
colunl,  217.  Calamitates  vel  ad  di.sciplinam  contumacium  , 
vel  ad  p^euani  malorum,  218.  Ira  Dci  ceiisura  cst,  ut  qui 
beneficiis  non  intelligitiir,  vel  plagis  intelligatiir,  225.  Ca- 
lamitates  pra'dicla;  ne  inopinaUis  metns  qualeret,  229. 
Peste  et  lue  delecla  vcl  aiicla  criniina,  Md.,  219.  1'lus 
cxacerbatur  Deus,  cum  homiiios  plagis  noii  emeiidantur, 
218.  Pcstis  cogit  appotpre  iiiartyriiiiu,  545.  Kxplorat  jiisli- 
tiani  singulorum,  235.  Virlus  iiorlicitur  in  advcrsis.  232. 
Gralulandiim  in  adversis,  255.  Fugiiiiit  morionliiim  vuliie- 
ra,  et  ajipelunl  spolia  morliKirum,  219.  Discrimen  lioiio- 
rum  et  malorum  in  ferendis  adversis,  222.  Calamitas  sinc 
remodio  ost  odisse  felicem,  258. 

Calciali  podos,  95. 

Caldomus  episcopus,  27,  28,  52,  31,  52,  53,  50,  57,  59, 
77,124. 

Caligo  oelcrna;  noctis,  43.  Noclis  spissa',  349.  Avariiia', 
241. 

Calix  dominicus,  104.  Ejiis  figiino,  (6i(/.  Non  csl  aqiia 
sola,  108.  Calicem  niixuim  oHVriiiius  in  coMia,  109.  Diaco- 
nus  iufaiilium  ori  de  sacranionlo  calicis  iiifundit,  189. 


38 


1195 


INDEK 


Calor  fidei,  67.  Cajor  glorisc,  10. 
Calphirmus,  30,  31. 
Calumuia  forcnsis,  2t5. 
Canccr  cl  darauatioiiis  ira,  33». 

ClNDID.i,  50.  _  ' 

Caiididata  inteftriutis  el  pndoris,  175. 

Caiiilli  nammei ,  178.  Meudacio  colorali,  185.  C^pillos 
iulicerc,  191.  Ca|iilli  dcliciuiil  imlequain  crcscaut,  217. 

Ca|iiloIium,  83,  8S,  183.  Capitolium  ascendcre,  189. 

Capitula  dominica,  262.  Capilula  excerpla,  27*. 

Ca\)padoda,  14(3. 

Capsacos  olei,  213. 

Capie,  336.  Capsensis  civitas,  76. 

Caplivilas  omnes  siiuul  vaslal,  231.  Captivil.as  fralrum  et 
sororum,  99. 

Capul  semitonsum,  159. 

Carccr  Kternus  et  jugis  Dauima,  218.  Carcerum  claustra, 
138.  Carcerum  laus,  163. 

Carnifices  admovcre  jiectori  suo,  237.  Carnificinae  rabies, 
220. 

Carnis  imbecillilas,  76.  Carnis  resurrecUo,  131. 

Curpi,  333. 

Carthago.  CartUaginera  Roma  praecedere  debet,  64.  Car- 
tbaginensis  cpiscopi  provincias  Numidia  el  Mauritania  co- 
hffircnt,  SS).  Laus  ccclesia;  Cartbaginensis,  41.  PlebisCar- 
thaginensis  quies  cl  liinor,  21.  Vilia  anle  perscculiouem, 
182,  183.  Presbyterorum  copia  pcr  lapsuin  quorumdaui  de- 
solata ,  49.  Cleri  portio  ia  perseculione  lapsa,  9.  Clerici 
nonnulU  in  peTScculione  recesseruut,  39.  Quiuque  Presby- 
leri  adversus  Cypri;inuin  conjurali,  fil.  Coufessores  et  la- 
psos  corruperunt,  ,">2.  Clerus  a  communione  .sua  removet 
prcshylerum,  38.  Clerici  omnes  parali  ad  pugnam,  \(iS. 
Reccdere  nolunt,  ibid.  Cleri  et  [ilebis  charitas  in  rediincn- 
discapiivis,  100.  Gaudium  ecclesise  Carthaginensis  ex  Ro- 
manx  confessione,  94.  Ex  redilu  confessoruin  Romanoruin 
in  Ecclcsiam,  62. 

C.4ssirs  episcopus,  121.  Cassius  a  Macomadibus,  332. 

Caslitas  tenorem  gloria;  sua;  servat ,  72.  Castitas  labo- 
riosa  viduarum,  233. 

Castores,  225. 

Caslra  Dei,  93.  Castra  dominica,  77.  Castra  Christi,  61, 
79,  88, 95, 97.  Caslra  Cliristi  repoterc.  6o.  Castra  coeleslia, 
18,  41,  140,  141,  229,  232.  Divina,  136.  Domestica  ,  58. 
Castra  imperaloris  defendere,  132.  Caslra  diaboli  non  li- 
menda,  267. 

CaslraCwaWa;,  331. 

Castus,  183.  Caslusa  Sicca,  333. 

Cataphixvgje,  145. 

Catechcmeni,  156.  Catechumenum  peccare  nondebere. 
327.  Catechumenis  inlirmilaie  apprcliensis  subveuieuduni, 
8,  22.  De  Catochumenis  sineBaptismo  raortiiis,  136, 149. 

Catena;  cupiditatis,  211.  Calena;  arctantes  manus,  317. 
Catena;  stridentes,  349. 

Cathedra  uiiasuper  petram  fundata,  53.  Cathedra  Petri, 
148.  Cathcdra  sacerdolalis,68,  69, 150.  CatUcdrK  ct  plebis 
extorris,  63.  Cathedra  adullera,  US. 

Causa  illic  audieiida  ubi  crimeu  admissura  cst,  S6.  Causa 
cognita  esl,  87. 

Cautio  facilior  est  ubi  manifesta  rormido  est,  193. 

Cedias,  532. 

C.ELEniNcs,  24,  32.  Primus  in  perseeulionR  passiis,  et 
cura  Ipso  perseculionis  auclore  congrcssus,  47.  Perscculo- 
ris  testiraonio  iUustris,  ibid.,  48.  Flct  die  ac  nocle  in  cilioio 
cl  cincre  sororuin  peccattim,  29.  Ejusdcui  epistola  ad  Lu- 
ciaiium,  28,  32. 

Celerina  martyr,  -47. 

Celscs,  coxlii. 

Ccnsura  cirleslis,  182.  Evangelica,  67.  Sacerdotalis,  80. 

Centcnus  fructiis,  180. 

Cerdon  inagLster  Marcionis,  138,  l44.Romara  veuitsub 
llyKiiio,  138. 

Ccrunien  cffiloste,  15.  Spiritale,  33.  Ccclesto  el  spirita- 
talc,  261 .  CertamcQ  militiae  cccieslis,  77.  Certaules  Dcus 
spectat,  93. 

Cervix  alta  cl  crcota,  18S. 

QiariUtis  dolcs,  199.  Charitalis  uniUs,  151.  Cliaritas 
rautua,  96.  Charilas  fralcrnitatis  vinculum  est,  231.  Clia- 
rilalis  chrislian.e  vinciilum,  56. 

CiioRE,  Dathan  ct  Abiron,  113,  118,  131,  148,  154,  155, 
2(10. 

Christiam  successerunt  Jnd.Tis,  274.  Christianorum  no- 
vum  nomen,  2>?2.  Non  vprl.is  pliiloso|j|ii,  scd  faclis,  217. 
Nno  magnaloquiiiilur,  scd  vivuiit,  ibiil.  Debeiil  essc  siiii- 
jliics  et  prudcnlos  ,  326.  Contcnliones  cssc  noii  debcnt 
nlcrClirislianos,  12.  Chrisli/liscipulozelare  iion  Ijcct,  258. 
•".hrisliano  iion  liccl  cogitare  \iiia,  441.  Non  licel  odissc 
Clirislianis,  224.  Odiis  lieiievolcntiam  rcddunt, ifcirf.  Rcnun- 
liarunl  raundo,  236.  Carnali  palri,  206.  Erunl  gloriosi  cum 


1I9C 
199.  Christiauus 


t 


A  Clirislo,  225.  Christianus  quis  vere  sit 
falsus,  190,  194,241. 

Christianus  non  est  qui  in  Christi  Ecclesia  non  cst,  73. 
Oculi  et  aurcs  Christianorum  cuslodiend.-e ,  342.  Nefas 
Clirislianis  tiir|iia  geiililium  convivia  iu  collegio  frequen- 
larc,  119.  Filios  cum  ethnicis  sepelire,  ibid.  Non  debent 
evppriri  judiccm  ficntilcm,  318.  Vilanda  luatrimonia  cum 
iiilidelibus,  183.  Dcbent  imitari  Clirislum,  175.  ClnisUanus 
niliil  admirari  pra.'ter  Dominum  delict,  342.  Alia  Chrislia- 
norum  et  Stoicorum  dc  peccatis  seutentia,  70.  Clirisliano- 
riim  muUorum  vilia  aiite  pprsecutionciii  Decii,  182.  Liia- 
niinitalem  desiderat  Cyprianiis,  203.  Coni|iarat  luores  atalis 
suse  cum  state  Aposlblorum.  203.  LargitJtcni  o|icrationis 
sua  setale  infraclam  qucriliir,  ibid.  Com|iaranliir  Cliristi 
scrvi  ciim  diaboli  sprvis,  244.  Christianus  debct  cccleslia 
tanlum  cogitare,  507.  Christiauo  luctaiidum  est  cum  dia- 
bolo,  231,  Craslino  cogilare  prohibetur,  210. 

Chrislianus  nou  dehct  perire  quasi  nocens,  12.  Non  de- 
bet  puniri  nisi  propter  noinen  Chrisli,  517.  Dfeinoncs  vul- 
pus  in  odium  Chrisliani  nominis  coguul,  227.  Christianos 
niundiis  odit,  263,  2(i8.  Christi  noniinis  odiiim  prscdictum, 
315.  lu  contemptum  Dci  impiignanlur  Chrisliani,  220.  So- 

■D  liis  displicet  Dci  cultor,  ibid.  1'olcstas  adversum  nos  datur 

"  vd  ad  pcenam  vcl  ad  gloriam,  212.  Ab  inilio  niundi  iiisli- 
liitum  ul  justitia  laborct ,  161.  Chrisliaiuim  esse  crimen 
cst,  220.  Longa  tornienla  admovcnliir  Chrisliauis,  ibid. 
Miiltiplicantur  supplicia,  ibid.  Nova)  poen;c  excogitantur, 
ikd.  Torqueri  debcrent  Christiani  si  neg.arciil,  220.  Inlcr- 
fici  debcl,  non  torqucri,  qui  confitclurse  esse  Christianuni, 
ifcif/.  NcmoChristiaius  ap|irehensus  rcluclalnr,221.  Nemo 
se  ulciscilur,  qnauivis  copiosus  sit  populus,  ibid.  Chrislia- 
niis  mori  |iotcst,  vinii  non  potcst,  95.  Chrisliani  provocant 
liostes  veritalis,  56.  Clirislianos  patieutes  facit  de  secutura 
ultione  seairitas,  221.  Niimqiiam  in  Chiistianuui  noraen 
exsurgitur,  ut  nou  slalim  diviniliis  vindicU  coniilctur,  ibid. 
Nuiier  secula  graiiditer  Chrislianoriim  defensio,  222.jChri- 
slianis  imputanlur  oiniiia  mala ,  216.  Pluriiiii  Christiani 
teiitalionibus  non  vincuntur,  scd  probantur,  229.  Quidam 
minus  fortiter  sunl,  ibid-  Clirisliauis  coramunes  cumieth- 
nicis  calarailates,  2il.  Quosdam  ca  rcs  movcl,  ibid.  Chri- 
slianis  plus  quam  caitcris  in  sa;culo  lalioraiidum,  ibid.  Cur 
Clirislianis  et  profaiiis  interim  laborum  coiiilitio  coinmuiiis, 
223.  Non  per  Cliristianos,  sed  pio  Cliristianis  accidunt hac 
de  Dci  indignatione,  222.  His  viiidicanlur  Chrisliani ,  etsi 
ipsi  videnlur  ea  pati ,  ibid.  ChrisUaiii  iiou  franguntur  nec 

C  mussitanl,  ibid.  Pcr  ipsa  qua;  cruciant  probari  sc  sciunt, 
ibid.  Advcrsa  a;qualiler  cuin  cthnicis  non  paliunlur,  quia 
a>qualiler  iion  doleiit,  ihid.  Adversa  Christianos  in  dolore 
corroboranl,  232.  Christiani  non  nisi  cuin  ad  Dcum  vene- 
rint  Dei  promissa  capipnt,225.  Discrimcn  inter  ChrisUanos 
ct  eos  qiiiDeum  nesciiinl,  232.  Chrisliauis  gaudciidum  cuin 
.ad  Chrislum  vocaiilur,  229,  250.  Chrisliaiii  mortui  nou  sunt 
lugcndi,  231,  168.  Chrislianus  cnr  cmciidctur,  320.  Cliri- 
stiani  semper  oranl  [iro  liono  sUUi  rcipublicie  ,  223.  Chri- 
sUana  verilas,  134.  ChrisUauisinus  lidci  ct  spci  rcs  esl,  231. 
Christus  a  principio  Filius  Dei,  288.  VocaUir  Sjiiritus  san- 
cliis,  228.  Primogenittis  et  sapieiitia  Dci,  284  Dei  sermo, 
213,  285.  Sermo  et  virtiis  ct  sapienliaDii,  201.  Virtiis  Dei 
CL  raUo  et  sapicnlia,  228.  Dcus  vocalurin  ScripUiris  Vcte- 
ris  cl  -Novi  Tcslamcnti,  286.  Jcsus  Clirislus  Douiinusct  Dcus 
noster,  15,  61,  92,  94,  99,  104,  109,  115,  138,  140,  158, 
201,  206,  228,  ;233,  248,  2.55,  2li7,  552,533,  355,  349,  553. 
Angeliis et  Deiis,286.  Non  omiiiuni,  sed lidcliuin  el  crcden- 
linm  Deus,  235.  Deus  venturus,  287.  Doiiiini  iiostri  Je.su 
ClirisU  adoranda  est  vcncrabilis  niajestas,  552.  Non  potcst 
sine  spiritu  Christns  indui,  159.  Tcmplum  ClirisU  csse  non 

D  potest,  qui  ncgat  Deuin  Chrisluiii ,  1.i5.  Chri.slus  adoratur 
iii  coelis,  235.  Pater  Deus  prcecepil  Filium  suuiii  adorari , 
ibiri. 

Chrislus  homo  ct  Dcus,  288.  In  virgincm  delabilur,  228. 
Carnem  Sfirilus  .sanctus  induilur,  ihid.  Dcus  cum  liomine 
misccuir,  ibid.  Filiiis  Dci  carnciii  lioniinis  inciuit,  249.  Fa- 
ctus  hoiiio  pro  noliis,  ibid.  Hoiniiiem  indiiit,  228.  Uominein 
qiiem  indiiit  ail  Pnlrcm  victor  iniposuit,  ibid.  Palcr  ct  Do- 
miniis  et  Deiis  Christi,  135.  Filius  obaudivit  ut  laccret  Pa- 
tris  voIuulaUin,  208.  Clirisliishoiiiiiiisdliusut  uosDeidlios 
faccrct,  237.  Majorciu  dixit  Patrem,  133.  Ab  eo  clarificari 
peliit,  ibid.  Accepit  omncm  potcslatcm  a  Patre,  29,5.  A 
Pa^rc  accepit  poteslatciii  (|ua  baplizainur  el  sanclificamur, 
135.  Oiiiiie  judicium  de  Patre  solus  accepit,  187.  Solns 
hahct  lolesiaicm  judicandi  cpiscopos,  3.50.  Patris  volnnta- 
lcni  iiiiplcvil.  135.  Chri.sti  iialivitas  ex  David,  230.  Mira- 
cula ,  228.  llumililas,  10.  1'alicnlia,  254.  Christi  oniiics 
aclus  paticnlia  signantur,  249.  Orabat  non  pro  sc,  scd  pro 
dcliclis  noslri.s,  213.  Nobis  dcdit  cxenipluin  vivendi ,  517. 
ChrisU  conversatio,  359.  Non  dedignaUis  lavacro  rcgcnc- 
ralionis  corpus  aliluere,  249,  Chrisli  Baptisnia,  157,  148, 
135.  Dicunt  lia;relici  eum  fuisse  ad  BapUsmum  compulsum 


1197 


RERUM  ET  VERBORUM. 


IIDS 


a  Slana  ,  oOb.  FleviL  La/,arum,  109.  Himiiliavil  se,  ul  ro-  A  S'onc  mcnsurna  firoliibiti  donec  iudicPutur,  39.  Noiuamcii 

""' ■■■" ""'  "■■^"•"■-     "-•'    " ' „,„,.;-.„„ a  iiiinistcrio  privati,  ibid.  Quibusdam   lectoribus   lionor 

|ircsbjterii  el  eadeni  sporlula,  48. 

CUN0.MEM  ,  8. 

Ci.iNici,  1S6,  158. 

Clo.icina.m  Talius  invcnit)  2:26. 

Clyiicus  lidei,  50,  41. 

Camelerium,  163. 

Cu^ua  Domiui,  109. 
LJ  Collationc.s,  id  ust  ciccmo.sjn*,  13. 

Cognilionis  dics  imniinehat,  6-i-. 

Cor.LEcT,v,  5i. 

Collcgii  liouor,  137.  Collcgii  sacerdolalis  coiicordia,  G6, 
68.  l'rolaiia  sejiulcliia  in  collegio,  119. 

Collo.iuia  vctita  cum  nialis,  89.  Collonuia  iucesta,  179. 

CollyriumClirisli,  2ii, 

COLONICA,  51. 

Colorare  lanasnon  docuitDeus,  177.  Colorum  liles,  3il. 
Columba  simiilcx  aniuial,  190. 

Comincatum  sibi  precari ,  23i.  Commeatum  dare ,  47. 
Comineatus  a  Deo  datur,  70.  Commeatu  acceplo,  18. 
Commcmoratio  auniversaria  martyrum,  47. 

C0.M,«ENTAR11  ,    166. 

Commercia  vetita  cum  nialis,  89. 

C0M.MUNICATI0  Evangelica,  40.  Commiinicalioconlra  Evan- 
gclium,  ibid.  Sacrilega,  69.  L'sur|.ata  temere,  149.  I.aica, 
128.  Comiminicalio  nou  commuiiicantium  ,  192.  Communi- 
catio  iiulla  exlra  EccU-siam,  123,  129.  Per  manus  im|:osi- 
lionem  episcopi  elclcri  jus  commuuirationis  accipilur  19. 
Oido  pcrvenieiidi  ad  jus  communionis,  19,  20,  21.  Sahila- 
ria  dilationis  remedia,  il.  Kxiliosa  properata;  comnmnica- 
cationis  remedia,  41,  43.  Communicilio  non  est  temcre 
laxanda,  71.  Communicalio  laxalur  iucautis,  186.  Dari  noii 
dcbel  crudo  tem|;ore,  19.  Vlluperantiir  qui  sanclum  Do- 
nuiii  cauibus  donant,  30.  Temeraria  lestiiiatio  pacis  obli- 
nendai  vituperatur,  22,  23,56,  37,59.  Miraculis  punitas 
cominunioncs  iudigna;,  189, 190.  Communio  siib  uiiica  spe- 
cic  ,  ibul.  Coinmuuicaliouis  fructus,  117.  Vide  EucHAmsTU 
cl  Lapsi. 

Ad  communjonem  liistrio  non  admitlendus,  101.  Commu- 
nionein  non  rupcrunl  qui  pacem  nix^cbis  dabant ,  cuni  lis 
qui  non  dabant,  72.  Ob  varias  consueiudines  numqiiani  ab 
Ecclcsiaj  |iace  atiiuo  uuitate  discessum  est,  lii.  Cypriami» 


imluiii  jaceulem  erigerct,  237.  Proplielie  priedixeriuit 
mortem  Cliristi,  228,  Pnedi.vit  inortcm  suain,  ibid.  Uomi- 
nus  inlirmitatem  liominis  queni  porlabat  osleudit ,  208. 
Cliristum  pati  oportuit,non  ut  seutiret  morleni,  sed  ut  viii- 
ceret,  228. 

Christus  passus  estutnosDei  filios  faceret,  92.  Cliristi 
passio,  294,  352.  Cliristi  sanguine  vivificalur  etiam  qui  fu- 
dit  sanguiuem  Cliristi,  2+9.  Pcccata  noslra  norlavit,  187. 
Passus  est  pro  peccatis  nostris,  263.  ,4dvocatUs  noster,  i'6. 
Christi  sangiiine  redempti  sunms,  26.5.  Mcdiator  inter  nos 
el  Palrem,  288.  Sacerdos  Dei  suinmi,  10.5,  109.  Ssei.c  pro 
nobis  i.assus,  3o2.  lu  Isaia  scelus,  iu  Abel  occisus,  ibid. 
Sjiirilum  sponte  diniisit,  228,  iSou  erat  remausunis  apud 
inferos,  29o.  Apparuit  discipulis  simul  vinclus ,  228.  Ke- 
gressus  ad  superos,  ibid.  Christi  limica  nou  dividitur,  190. 
Cliristus  ad  reparandos  iios  uiissiis,  221.  Christi  adventu 
detcctus  ci  prostratus  inimicus,  194.  Omnibus  venit,  215. 
Doctis  et  indoctis,  Ktati  ouini  et  sexui  nrfficepla  salutis 
edidit,  ibid.  Kcx  iu  aiternum,  296,  297.  Ilfuminator  ct  sal- 
vatnr  geueris  Iiumani,  287.  Sospitandis  hoinhiibus  salulare 
lumen  Christi ,  194. 

Christus  est  lux  et  dies ,  2.58.  Sol  verus  et  dics  verus,  „ 
157,  215.  Inviclus  est,  262.  Via  et  veritas  ,  314.  Pleuiliido  " 
veritatis,  10.5,  141.  IVon  dixit  :  Ego  sum  consuetudo,  553. 
Ecclesiam  suani  gubpruat,  124.  Se  primus  osten.lil  quod 
in  aliis  corouaret,  345.  Christus  est  panis  vilse,  209.  IJomiis 
et  templum  Dei,  279.  Maniis  et  bracliiuiii  Dei,  283.  Est  re- 
giiuniDei,  208,  Nondum  vindicalus,  255.  Duplex  adventus, 
228.  Secundus  advcntus  appro|iiiii|iiat ,  1 10.  Ilinc  niagis 
illumiual  Clirislus,  ibid.  Humilitatis  magister,  91.  llumilis 
venire  debebat,  289.  Judex  veiitiirus  tsl,  290,  297.  Veiiiet 
in  potestate  nianitestns,  255.  Chrislus  in  caplivis  fralribus 
redimendus,  lOO.Noniiullos  allligi  patitur,  ut  aliorum  cha- 
ritas  tentelur,  100.  Christus  accipiat  quod  advcrsarlus  au- 
ferebat,  192.  Christi  noniine  aliuleudum  uon  est,  154,  139. 
Christus  diclus  ovis  et  aguus ,  290.  Peira,  106.  Lapis,  291. 
Chrisli  indumeiitum,  191, 192,  193,  190,  262.  Christum  iu- 
duere,  147,  159,  196,219.  Christi  nomen  induere,  239.  Co- 
hajredes  Chrisli,  203,  208.  Christus  est  capnl  viri,  270.  Di- 
sciplina!  magisler,  14.  Pacis  doclor  atque  uuitatis  magister, 
205.  Chrisli  juguiii  leve,  329.  Chrislus  vigilat  el  precatupj 
213.  Spectai  prieliaules,  95.  Christo  spectaiite  ,  216.  Caro 
Cliristi  et  sauctiim  Domiiii,  196.  Christi  sanctiim  corpus,3il . 
Chrisli  sanguiiicm  qiiotidie  bibere,  90.  Cliristus  sohis  au- 
diendus,  108.  Chrislo  nihil  prKpouendum,  208,  203,  263,  C 
311.  Chrislus  ncgantera  se  negat,  188.  Chrislus  umis  est, 
S3.  Chrisli  grex,  58.  Chrislus  gregem  suum  nomiuat  oves, 
259.  Chrislus  est  resurrectio  noslra ,  208.  Sorliti  de  veste 
Christi ,  quis  Christiun  iudueret,  196.  Incnnctanter  venieii- 
Jud'a;i  niagum  existiuiaruiit  Chri- 


nemiiii  legein  : 


duni  ad  Cliristum,  236 
stum,  228,  2,59. 

C/(H««6i,537. 

Cib(di(ma,  558. 

Cibus  feralis,  70.  Cibus  diaholi,  192.  Cibi  idolorum  mor- 
tiferi,  186.  Cibus  sccleratus,  189,  190. 

Cicatrix  sanitatis  obduclae,  550.  Cicalricem  obducere,  -13. 
Cicatricum  gloria,  47. 

Cilicium  el  cinis,  2o8. 

Ciuerero  ferre,  189. 

CmcENSES  Conso  conseerali ,  340.  Ob  rapiendas  Sabinas, 
ibid. 

CmcuMcisiOM  octavus  dies  destinatus  umbra  fuil  cl  ima- 
go,  98.  Circumcisio  carnalis  evacuata  ,  277,  278.  Femiiiis 
non  prolicit,  277.  Circumcisio  spiritalis  promissa,  ibid.  Cir- 
cumcisio  carualis,  98.  Spiritalis,  99.  Cariialis  et  s|iiritualis, 
103. 

Cir/a,  531. 

ClTTINLS,  124. 

Civitates  soli  hiatu  devoratK,  146.  Civilas  meretrix,  177. 
Civium  iiijuria;  gravius  grassantur  quam  hostcs,  219. 
.    Clarcs  a  Mascnla,  537. 
H  Classico  nostra;  vocis,  261. 

Clementianus,  70. 

Cleopas  discipulus  Cliristi ,  560. 

CLEKUsminor,  560.  Clero  proxiini,  53.  Cunctis  religioni.i 
gradibus  ad  sacerdotii  fasligiuin  Cornelius  ascendit,  68. 
Clerico  ministerio  deputatus ,  1 14.  Clerica  uidinatio  46, 
144.  Clerici  uou  iiisi  altari  et  sacrificiis  deservirc  debent, 
114.  Vetilum  lie  clericis  lutorcm  vel  cnralorem  tcsuimeuto 
suo  constituere,  »/)((/.  Clerum  coiisulit  Cyprianus  in  ordi- 
nationilms,  35,  40.  Siue  deri  consilio  niliil  agit,  11.  Opor- 
tet  episcopum  pcr  clericos  scribere,  33.  Clcrus  ciini  epi- 
scopo  prssidet,  89.  Clerici  iirliici,53.  Clcrus  Komanuscum 
episcopis  deliberavil  de  caiisa  lapsoriim,  45.  La|iSorum 
causam  differt  sede  vacante,  29,  43.  Gaium  Diddcnsein  a 
cominuiiione  sua  removet  clerus  Carlhagiuensis,  38.  Cle- 
rici  iu  honore  sporlulantium  tratrum,  114.  Clcrici  a  divi- 


iponit  iu  baplismi  coutrovcrsia ,  129,  157, 
150,  158,  329.  Plebs  iion  iuiiuuiiis  a  contagio  delicti  cuni 
sacerdole  peccatore  el  legitlme  deposito  communicaus, 
148.  ' 

Compago  corporis  ecclcsiaslici ,  74. 

Coiupares  Christi,  "62. 

Compedes  anrci,  179. 

Concilia  ante  Cyprianum,  Hi,  127,  130.  Conciliuin  per- 
seculione  so|.ita,  07.  Frequeiiler  actum  Carlhagine  ,  85. 
Episcopi  post  Pascha  Carthagincm  convenirc  soleut ,  76, 
77.  Libellos  de  lapsis  legit  iii  concilio  Cvpriaiius,  66.  In 
concilio  Carthagineusi  exauiiiiatJB  singulorum  causa!,70. 
Collatio  coiisiliorum  cuin  episcopis  ,  presbyteris ,  diaconis 
coiifessoribns ,  st.intibus  laicis,  22,  23,  53,  43.  Placuit  no- 
bis,  Spiritu  sancto  suggerente,  79.  Cnncilium  idibus  Maii , 
84,  97.  Concilium  de  pace  lapsis  danda,  77.  Cyprianus  cuni 
collegis  respoiidet  Kogatiaiio,  112.  Cuin  collegis  ct  com- 
prcbbyteris  ccclesia;  FurnitauLe,  114.  Coucibum  Ciirthagi- 
nense  primuin  de  llaplismo,  124, 120.  Secuudum,  128.  Ter- 
tiuni ,  329.  Pro  abseutilius  qui  maudavcrant  sentenlia 
dicilur,  537.  Hortatiir  Cyprianus  ut  siugiili  qiiid  seutiaut 
prolerant,  nemiuem  judicantes,  529.  Omnium  ullimus  seu- 
J)  temiaiudicit,538.Conveiierante|.iscopi  |ilurimicuuipresby- 
leris  et  di.icoiiibus,  prajsenle  etiam  plel.is  maxima  parte, 
329.  Coiicilia  qiiolaiuiis  iii  Cappadocia,  143,  CoDcilium  Ico- 
nieiiso,  143,  149,  Coueilium  Romanum,  68. 

Coucisio,  89. 

Concordia  salutaris,  76,  Concordia  simul  juncta  viiici  non 
potesl ,  93,  Coiicordia  commendata,  14.  Coucordia  indivi- 
dua,  94.  Concordia;  vinculum,  129.  Concordiic  vincnlo  ma- 
nente,  72.  Concordia  collegii  sacerdolalis,  66,  68,  Concor- 
dia  diviua  episcoporum ,  137.  Concordia  sacerdotii ,  142. 
Coucordio;  niutua;  glulinum,  116,  202. 

CoiKupisceiitia;  diabolo  servire  compelliuit,  75. 

Condilio  loci ,  9, 110,  112,  163.  Conditio  corporalis  com- 
niunis.  222. 

CoNFESsio  nominis,  78.  Confessio  Christi,  344,  346.  Con- 
fcssio  dominica,  262.  Confessionis  arma,  96.  Conlessinnis 
doniiiiicie  corona,  90.  Coufessio  florida,  28,  29.  Confcssio- 
nis  virtutes,  350.  (iiufessionis  dignitas,  362.  Coiifessio  im- 
nmuem  iion  facit  ab  iusidiis  diaboli,  201.  Conlesbio  exor- 
diiiui  gloriae,  non  meritum  coron:c,  ibid. 

Co.NFESSORES  laudaDtur,  50.  Coiifessorum  cautio  qiKiuta 


1199 


ii!l  cssf,  iOI.  Caule  visilJinli,  9.  ApuJ  coiifessores  prc- 
Ipri  siiiguli  ciiin  siugulis  Uiacoiils  p!;r  viios  ofriTUiil,  0. 


•Ifb 

.sbvlpr.  .„..o—  - u  .  .       ,„  ,,     ,. 

ro'nfe&iOiibus  inipcrliaUir  cura  proiiunsior,  10.  Coiilossoi  os 
ijiirimi  a  fralribiis  su.sccpli ,  ibid.  SoxaguiUi  (lui.Kpio  llo- 
iiiain  veuiuiil,  H).  Coufessoros  Hoaiani  conessiunis  glonain 
cHin  sludio  iiisci|iliii;c  coujunguiil ,  5t.  Hoc  csl  vere  esse 
niarlvrem  el  confessoreiii ,  ibiil.  yuaiii  utiles  Cvpriani  lit- 
ler:c  coulVssoribus  Uonianis  ,  43.  lu  Ir.cresi  coiifessio  pro- 
clcsse  iiou  potpsl,  561,  302,  5G3.  Coiiress jr  Deo  aspiraiite 
Juquilur,  160.  Dominusin  confessoribus  Iwiuitur,  ibia.  Con- 
tes^ori  Doiis  inspirat  constaiiliain,  2GS.  Confessores  specta- 
culuni  D.;ii,  fratribus  exeinplo.  1«1.  IMeljs  paslores  iu  coii- 
fessione  senueiis,  liiU,  lGI).l'eiiiiiia.'  elpueri  iulerconfesso- 
res,  160,  I6t,  181.  Laetilia  Ecclesia;  iu  reililu  confessorHm, 
181.  Couliteiili  Douin  vciiia  ilatur,  ±H.  C.oiife.ssor  illuslris 
i'l  verus,  11.  Nulli  inagis  coiigruitcvaugelicus  vigor,  quaiii 
confessoribus ,  45.  Conlileiitiuin  digiiitas  iucoiTUiila  ,  (jl. 
Niliil  ina:.(is  co.igruit  quain  coufessori  livaa^-eliiiin  legere, 
46,  is.  Sinc  tormentis  in  carccrc  morienUum  corporibus 
iiiipi-rlieuila  est  cura  propeiisior,  50.  Dios  in  carcere  mo- 
rieuUum  niHaiuli ,  ibid.  Conlessus  est  quispiis  prolessus 
iiitra  diein  non  csl,  I8i.  Hic  iuter  iiiartjres  lionoratur,  275. 
H;ec  esl  privala  confessio,  182. 

Coiifessoruni  ollicia ,  11.  .Nouiiullorum  vitia  ,  10,  12,  52. 
Oiioriiniilam  montcs  a  qiuuque  presbyteris  corruiilsB  ,  52. 
Vrauiies,  suipra  el  adiilteria  iti  quibusdam  coufessoribus , 
201.  NoiiuuUi  Dei  leiiqla  et  post  coiifessionem  sauclilicata 
turpi  conculiitii  maciilariinl ,  12,  Nouuulli  gloriam  iiominis 
dpstriiinu,  ibid.  Vituperantur  extorres  qiii  iu  patriain  in- 
jussi  redeuiit,  ibid.  Coiifessores  presliytcris  cl  diacunis  de- 
heiil  parcre,  10.  Adversarium  uicUiere  debeut,  ibid.  \ 
presbyteris  et  diacoiiis  ;Hlmoneri  debeiil,  10,  20.  Pliirimos 
iii  carcere  inslruit  divina  ceusura,  20.  Coufessormii  s.mcti- 
laiein  non  iniuuil  quoruuidam  fricia  liiles ,  201.  Stat  pars 
nia';or,  ifcirf.  Eornm  laus  amplior  ex  lapsu  aliorum ,  ibid. 
Coiifessores  a  iNovalo  et  Novatiano  seducti  do  Ecclesia  re- 
CP.sserHul,  58.  De  carcere  prodcuiites  scliismalicus  et  h;e- 
rcticiis  eiTor  excepil,  6o.  Honi  et  gloriosi  ronfessores  noii 
poluerniit  diu  exlra  Ecclesiam  detiueri ,  62.  (Juidam  in 
scliisiiiate  maucbaut  ob  cummuniouein  confessoruin  ,  ibid. 
Homauoriiuicoiifessorum  reditiisex  scbismate,  60.  Coiiliten- 
lur  qu.c  cxlra  Eccle.siain  foccraut,  60,  61 .  Petunl  ut  omiiia 
oblivione  deleanlur,  ibid.  Hecipiuiilur  iu  suo  quisque  gra- 
du.  61.  Omuia  Deo  remilluntur,  i/<ii/. 

OixFiBMATioxis  sacramentuin,  132.  Quod  deeral  bapliza 


INDtX 
A 


1200 


Cousuinmala  gloria  martyris,  iiO. 

Co.vscs  consilii  deiis,  310. 

Coiitagium  veneuati  serinonis,  89.  Contagio  turpis  et  in- 
faniis,  101.  Conlagla  cibi  foralis,  70. 

ContincuUa  virgiiialis,  68.  ConUnenli;c  proposilum  glo- 
riosuiii,  72.  Conliiienlia;  robur,  256.  ConlineuUiE  palina, 
260.  ConlinenU;e  boiium,  315. 

Coiiluineli;iriim  liidibria,  219. 

Cuutuiiiacia  improborum  frxnanda,  59. 

Convense  temerarii,  197. 

Conventicula,  167.  Convenliculum  perdiUB  factiouis,  80, 
Coiiventicula  li;crcticoruin,  198. 

Couviciavitanda,  12.  contemnenda,  83. 

Conviviuni  sobriuni  souet  psalmos,  7.  Convivia  lasoiva  vi- 
tanda,  179.Coiivivia  turpia  lutuleuta  in  coUcgio,  119.  Con- 
vivia  cummalis  velila,  89. 

Corban  iiou  respicis,  242. 

Cor  hominis  devoti  Deo,  268.  Corda  muudautur  lide  , 
366. 

ConnELiA,  29. 

ConxELiLS,  episcopus  Romanus,  55,56,58,50,64,66,77, 
79,  94,  115,  117,  120,  152.  Eleclus  a  Deo  omui|)olenti  et 
„  Doiniuo  nostro  Jesu  Clirislo,  (iO,61.  A  sexdccim  episcopls 
"  ordinatus,  73.  Coruelii  ordinalioiii  iutercedunl  facliosi,  55, 
56,59.  Legali  ab  utraque  parlein  Africam,55,  So.Nou  le- 
gunUir  litlerae  adversarioi  um  Cornelii,  56.  l.egati  Uoiiuim 
inittunUir,  55 ,  56.  Iiiteriin  oiiinia  iu  siispenso  reiii;ineiit. 
Nou  scribitur  ad  Coriielium,  sed  ad  Ecclesiain,  59.  Cypria- 
nus  auctor  est  Adrnmeliuis  ut  Comelio  lilleras  iion  iiiscri- 
baiit,  sed  Ecclesia;  romanx,  59.  Legati  Novaliani  rejiciun- 
lur,  53.  Scribunt  iii  Africam  ordinalores  Oirnelii,  55,  56. 
Redeunl  legali  Africani,  ibid.  Cypriaiius  in  coiicilio  scri- 
bil  ad  universos  Africa;  episcopos  pro  Cornelio,  59.  Scri- 
bit  eliam  ad  Coruelium,  56.  I.iiterao  ad  Cornelium  cx  uiii- 
versa  Africa,  59.  Episcopatus  Cornelii  ab  onmibiis  in  Afric:i 
agno.scitur,  59.  Coraelii  niorcs  laudaiitur,  electio  defeiidi- 
lur,  iiivicta  in  episcopatu  constaulia  [irajdicatiir,  68,  69. 
Cornelius  cuuclis  religionis  gradibus  atl  sacerdotii  sulilime 
fastigiuni  asccndit,  68.  Cum  Coriielio,  hoc  cst,  cum  Eccle- 
sia  catliolica  communicare,  66.  Coruelii  et  collegarum  ejus 
sententia  de  lapsis,  68, 117.  Cum  plurimis  collegisdelibe- 
rat  de  recipiendo  Trophimo  69.  Aflicla  Coruelio  crimiua  , 
69.  Acciisatur  a  nonnullis,  quod  cuni  Ihurificatis  commiini- 
cet,  (56.  CorneliunidlicUlanl  libelli  labe  niaculatum  elcoii^ 
niunicare  cuiii  episcopis  qui  sacrific;iverunt,  69.  MinisFe- 


lis:i  IV-tro  el  Ji)aiinc  f:ictum  ,  ibid.  Manu  imposila  iuvec;i-  G  licissimi  movelur,  80.  Inler  martyres  deputandus,  69.  Dux 


t'is  el  iiifusus  Spiritus  sanctus,  iltid.  BapUzaU  iu  Ecclesia 
pr.TposiUs  Ecclesiae  olTeriinlur,  ut  signaculo  Dominico  con- 
siiiuuicntur,  132.  Coiilirniatio  a  solis  episcopis  daUir,  550. 
1'lcrique  post  baptisma  sine  iin|iosiUoiie  inanus  episcoj  i 
iiioriiiiiUir,  555.  Habentur  tamcn  pro  perfectis  lidelibus, 
ibid.  Conlirmatio  si  necessaria  essel  ad  .saluteui,  oinuibiis 
episcopis  saliis  adimerelur,  5,56.  Ungi  necesse  est  bapti- 
zaluiii,  125.  EiicharisUa  esl  unde  baplixati  ungunlur,  123. 
Oleuiii  in  altari  sanclilicalum  ,  ibid. 

Conliteri  apud  saoerdotesDei,  190.  Dolenlerot  simplici- 
ter  conliteiidum,  190.  Aiiimi  poudus  expoueiiduin  ,  ibid. 
Conliloautur  siiiguli  deliclum,  (luin  adinitti  coufessio  potest 
191 .  Coufessus  est  sese  blaspheuKisse  Basilides  episcopus, 
119.  Multi  conscieutiain  delicli  sui  nou  connteutes  immiin- 
dis  spiritibus  adiiniilentiir,  189,  190.  Coiiscieiiti<'e  dissiniii- 
latSB  crimen,  189,  Confessio  secretaruin  cogitationum  ne- 
cessiri  I,  199.  Qni  cogitaverant  de  sacrilicio  aut  llbelli  fa- 
ciiiore,  lioc  ipsuni  apud  s  icerdotes  coiifUeliaiitiir ,  ibid. 
.Scieiites  scriptum  esso,  Deus  nou  irridctur,  ibid.  (io;ifos- 
sio  iioii  est  apud  iuferos,  75. 

Coiilliclalio  in  adversis  probalio  est  verilatis,  232. 

Conjuiictiones  illicit;c  el  poriciilos;e,  102. 

Coiijux  spcruitiir  iii  inarlyrio,  517, 

ConscieuUa  miiUuin  liabei  ponderis,  340. 

Conscienti.c  victricis  vigor,  160,  Conscientia;  iiostra;  jii- 
(lex  Deiis,  271.  Conscieiitia  ooronatur  iii  paco,  274,  219. 
Oiiiscionlia!  latebrse,  219,  2.58.  Cousciimliie  vulnera,  220, 
2.38.  Coiiscientia  tolerabilis,  70,  polliila,  ibid. 

Consensere  jura  pecc.iUs,  5,  41. 

Coiisessiis  noster,  49. 

Coiispirationes  factiosae,  53. 

CousucUido  sine  veritale  veUislas  ciTOris  esl,  111.  Con- 
.suotiidiiii  ante|)Oiioiida  veritas,  149,  5.33,  337.  Non  dixit 
Clirislus,  Ego  siim  consuoUido,  333.  Non  esl  de  consuotu- 
fliue  prfscribeiidiim,  sod  ratione  vinccndum,  127,133,Con- 
siiouidiuem  raiio  ot  vcrilass.'ni|)er  exdudit,  556,  Non  honii- 
iiis  co:isiictutliiiem  sequi  oporlet,  sed  Dci  verilaleni  108 
127.  Cousueludincs  vari;e  ecclesiarum,  141.  Consuetudo 
Itomaiiorum,  149.  Ob  varias  cousHotudines  iiunquainabEc- 
clsia;  pace  atqueunilate  discossiini  est,  1  U. 

Consulalus  suminus  lionor  apud  Roiuanos,  226.  Consu. 
lum  {asces,  25. 


confessioiiis  populum  suasit  fieri  confessoreni,  94.  Ecclcsia 
omnis  Romana  confessa  esl,  ibid.  Beatus  martyr,  97,  117. 

Cornelii  papa;  epistola  ad  Cypriannm,  00,  62,  167. 

CoBKELics  conturio,  128. 

Coroua  candida  pro  operibus,  216  Coron;E  candida;  ct 
puipurese,  18.  Corona  agonistica,  262.  Corona  virtutuiu 
l)aplisma  sauguiiiis,  262.  Corona  desccudit  de  Dei  digiia- 
tione,18i.Coroiia  Ddei,  199.  Corona  confessiouis  doniiuic.X', 
90,  97.Passionis,95,  Juslilia;, 201.  Purpurea  pro  passione, 
210.  Corona;  marlyrum,  188.  Corona  disciplinae  domiiiii;», 
34.  Coronarum  cccleslium  pra;miuni,  93.  tiirona;  liuem 
dederunt  doloribus,  16.  Coroiiari  in  uiorte  non  potest  qui 
divisus  csl  ab  Ecclcsia,  71.  Coronam  diaboli  ferunt  sacriB- 
cantos,  181. 

Corpus  umim  adiinationis  noslr;c,  99.  Cor|>iis  grogis  do- 
minici,  58.  Corpus  Ecclesi:c  calholica;,  53.  Corporis  eccle- 
si.istici  conipago,  71.  Corpus  Doiniiii  inv:ulunl,  186.  Cor|io- 
ris  etsanguinisf^Jirisli  protectio,  77.  Corpora  nostra  meni- 
bra  siint  Christi,  71.  Corporis  iiostri  societas,  76.  Corpus 
oncrvatum,  101.  Corporum  maleria  consimilis,  2l8.Coiidi- 
tio  conimunis,  222. 
V     Correplionem  audiunt  boni,  327. 

CorruploresEvangolii,  198. 

Crapiiiam  cruditate  ruclare,  111. 

Cr(;dore  cogitur  etiam  persecutor,  548.  Credenliuin 
pater  vivus,  206.  Credeudi  vis  ^quaiiLi ,  517.  Crediuini 
suum  reci|iere  docuerat  creditorem,  168. 

Credula  niartyr,  30. 

Cremeniius  subdiaconus,  7, 8, 24. 

Cresoons  a  Cirta,  .331. 

Crimen  niulare  adulteriuiscoloribus,  177.  Crlnes  inficerii 
178. 

Crinien  volnntatis,  185.  Criminis  particcps  estqui  impe- 
ravit,  42. 

Crisla;  monliiim,  312. 

Crocodili,  220. 

Crucis  slgnum,  294.  Crucissignum  in  fronte,  201.Moysia 
supina;  maiiiis  in  sigiio  el  sacraniento  crucis,  267. 

Crudelitas  lugeniosa,  220. 

Ouore  siio  loti,  330. 

Cniculi,  536. 

Culmi  uberes,  350. 


1-201 


RERUM  ET  VERBORUM. 


1202 


CupiJilas  gloriae  coelestis,  45. 

Ctiralor  leslainenli  non  potest  esse  clericus,  lU. 

Cynocephali,  220. 

CvpRiANLS  qui  est  Tliascins,  121 .  Ca^cilius  Cyprianus, 
122.  In  tcucl)ris  el  viliis  jacuit,  2.  Nun  vitlclialur  ei  possi- 
bilis  conversio,  ibid.  Quouioilo  inulauis,  ihid.  Carlliagine 
credidit  et  crevil,.4y.  Plehis  snffragio  ct  Dci  jndicio  epis- 
copus,  52.  Oiiinque  |.rcsbyleri  conlia  illiiis  e|iiscopalum 
coiijuraul,  52.  ricbs  in  cos  indignalur,  5i.  Conliinielias 
cpiscopauis  sui  dissiinulat  Cyprianus,  18.  Niliil  agit  siiie 
consilio  deri  et  couscnsu  plcbis,  II.  Consulit  clcruni  et 
plebeni  in  ordinalionibus,  4tj.  In  pacc  delecliis  cpiscopus 
(lopnli  universi  suirragio,  82.  In  (luiete  serviens  disciplina?, 


iii  tenipeslaie  proscriplus,  ibid.  Clainore  violento  jiopuli      gine,  ibid 
llagilalus,  23.  Quoniodo  proscriplus,  122.  Secessus cjus  vi- 


A  siaruin  corrigere  volueril,  3o3.  Querela;  Cyprianl  de  Ste- 
pliaiio,  140.  Inipriniis  quod  sacerdotes  veritateiu  et  uni- 
laleni  tenentes  abstiuendos  pntct,  ibid.  Pro  lionorc  Ecole- 
si;c  el  uiiitate  puguat,  132.-Parum  videtur  Cyprianoquod 
plcbein  voce  erigat,  nisi  ctiam  divina  lcclione  confirincl, 
2CI.  In  librisipse  se  designat,  161.  Utilitas  lilleraruni  Cy- 
pi  iani,  ibid.  Magnis  seniper  scnsibus  loquitur,  ibid.  Fir- 
milianus  missa  aCypriano  scripta,  qiiasi  sua  propria  siiscc- 
pil,  11.5.  Non  in  transcursu  legit,  sed  sx[)c  incmorise  man- 
davit,  ibid.  Cyi^rianus  ob  conressionein  uominis  relegatns, 
l.o8.  Primiis  a|  ud  acta  proconsulis  confitetiir,  lG1,l<i2. 
Prior  inler  inartyrcs,  quia  prior  confessns  cst,  Uil,  IG2. 
Cypriani  secessus  ante  passionein,  166.  Vult  pali  Carllia- 


tiiperalus  a  iionniillis,  7,  23.  Defendil  .se,  25,  24.  Qnieti 
fratrnm  consnlcus  seccssit,23.  Publicum  conspecluin  vilat 
respeclu  ulililalnni  Ecclesi»,  10.  Dominus  jussit  nl  sece- 
dcrel,  19.  Seccdens  pccunise  summani  reliquil  apud  cleri- 
tos,  y.  Solo  corpore  abfuit,  23,  56.  Consliliiil  vicarios  pro 
so  absenle ,  '60.  Cypriauo  nulla  requies ,  40.  Non  redit 
iie  auclor  sit  rumpeiKkc  pacis  ,  4'J.  No  persecutionein 
e.xacerbasse  vidcatur,  53.  Sperat  se  cito  redituruin  ,  50.  „ 
Coinniendat  confessorcs  in  carcere  constitutos,  50.  Ad-  " 
csse  vellet  ut  trga  illos  dilccUonis  obsequia  complerel, 
ibid.  Uedilum  Cypriani  nioruntiir  qiiiuque  prcsbyteri,  55. 
Exsilinin  bieimii  quuiii  niolcstuiu  Cy|iriano,  jfcirf.  0,)tat  ut 
omncs  cccle.s!;e  iiiter  se  conscntiant  iii  judicio  do  lapsis, 
21,  28,  59,  45.  Indignatur  iii  prcsbylcros  qui  lapsis  j)acein 
dedcraiit,  1'J  et  scqq.  A  coinniunione  sua  arcct,  si  quis 
coniniuuicet  cuin  lapsis,  39,  GT.Dissiinulanduni  iiou  putat 
inro  lanti  niomenti,,18.  Ejns  dolor  ex  lapsu  .suorum,  182. 
1'rostratus  sibi  vidclur  in  |  rosiralis  fratribus,  ibid.  Dcfcrl 
aliqniil  libellis  inarlyrum,  22,  23.  Aliqnid  remitlit  ad  vio- 
lenliani  lapsoruin  mitigaudani,  24.  Qu;edam  in  Cyprianum 
durius  iiijecla  in  epislola  lapsorum ,  41.  Ncmiiii\»x  lapsis 
cominunicavil,  quamdiu  persecutio  s;cviit,  68.  Severior  fuit 
in  lapsos  quamdinvincere  poluerunt,23,  67.  Laudalur  ejus 
censiira,  ."6,40.  Agit  posl  Pasclia  de  causa  lapsorum  cuin 
collegis,  .53.  Vide  Lapsi,  nece.ssitati  tcmporuin  succiimbir, 
68.  Non  reccdit  ab  bis  qua;  in  concilio  statula  suiil,  G8. 
Ijinlcndit  episcopos  la|isos  deponi  et  pa('nitenti;e  subniitti 
debcre,  120.  .\on  reslitueudos  (jui  Sleplianum  fcfcllerani, 
ut  resliluercnlur,  119. 

Cypriani  opera  episcopalus  Cornolii  iii  tola  Africa  agnos- 
cilur,  et  Novatianus  daninatur,  50  et  se(iq.  Gluriamcon-C 
fessorum  suain  coinputal,  51.  Libruni  de  Lapsis  et  de  L"ui- 
lale  licclesi;e  mittil  ad  conlcs.sores,  GG.  Dolor  ejus  ex  schi- 
saiale  confcssorum,  65.  Gaudimu  de  coruni  rediui  ex 
scliis!i)ale,  61.  Scliismalici  per  i)rovinciam  pererrant  nec 
audiMit  ad  Cyprianuin  accedere,  87.  Cvpriaiius  impavidus 
.siia  intercsse  non  putai  a  quo  pcrimatur,  89.  Impavidus 
Cvpr.aiii  aiiimus  ,  80.  Contciidit  causaui  illic  aiidiendam 
ul)i  criineii  adinissuni,  80.  Non  uiinorem  csse  auctorila- 
tciii  e|.is(0|iOrum  in  Africa  constiUitorum,  ibid.  Cogita- 
liaL  ail  Tliibaritanos  venire  iit  cos  hortarclnr,  90.  Deoet 
Clirislo  scrvit,  el  sacrilicia  puro  ore  cl  iii  peisccnlione  et 
in  pace  inilcsiiientcr  ollerl,  121.  Orat  in  sacriliciis  et  in 
or.itionibns  pro  l.ncin  papa,  97.  Caudiduin  pectiis  Cy- 
piiaiii,  !G2.  In  Cypri.inum  couvicia  el  calumuia;  Pupiani, 
121  ciSHiij,  llliiis  agcndi  ratO  cum  schismaticis,  88,  89. 
lCiilesiaiii  lUMiiiui  claudil.rcniittil  omuia,  mulla  dissimulat, 
88.  Aiisi;  deli(:tis  iilnsquamoi  oitetdiiiiiltendis  pene  i|  suui 
dcIiiKpierc,  ibid.  Venienles  ad  Ecclesiain  singulos  suscipit, 
122.  l jiiis  al!|no  aliiis  aCyi  riaiio,  plebe  obnitente,  lecepli 
pc|orrscxstilcrc,  87.  Quotidie  fratribus  servil,  122. 

Cypriaiii  Iminilitas,  42.  HorlaUir  aCfectiono  potius  qnam 


D 


D.KMON  non  potest  terrain  niovere,  seu  praesciens  terr;e 
niolus,  id  factnruin  se  simulat,  146.  Daniones  fuganlur  :* 
Christianis,  227.  Da>inoiies  poeta;  uorunl,  226.  l);cmonia 
principalia,  146. 

Damnalorum  diversa;  pa;n»,  549. 

D.VN1EL  Dco  devolus,  269.  Noliiit  adorare  Bel,  92,  96. 
Laudatur,  187,  191.  Danieli  pr,indium  divinitiis  apparalur  , 
210,  210.  Daniel  consultus  a  Nabuchodouosore,  238.  Minas 
regis  vicit  ,  346. 

Dativis  aBadis,  352.  Dalivusin  metallo eonslilulus,  138, 
IGI. 

D.vTiv,i,  51. 

D.\viDE.M  Saul  persequitur,  257,  269.  David  saltavit  anle 
arcain,  339,  340. 

Dcbila  DomJnus  appellat  peccata,  2U. 

Deciina;  concessse  Levilis,  114.  De  pairimonio  nec  deci- 
nias  (lamus,  203. 

Decimcs  prcsbyter,  27. 

Dkcus  lyrannus,  69.  Bello  et  armis  victus,  ibid.  Ejus 
odiuiii  in  sacerdotes,  ibid.  Patientius  audiebat  levari  ad- 
versiimse:cmulnm  priucipem.qnam  Uoma;  constitui  Deisa- 
cerdot(;m,  ibi.t.  Miraliir  constamiam  Cclerini,  47. 

Defiinctorum  vultus  per  imagineni  delincntur,225. 

Delicala  .jactatio,  252.  Delicala;  nientis  ignavia,  229.  De- 
licla  ubiqiie  flagrant,  5.  Delictoruiu  asluantium  vapor,  .37. 
Dclicla  iioslra  reputeuius,  188.  Delicta  liunt  religiosa,  4. 

Delimare,  10. 

Deliuinienta  auriiim,  3-12. 

D:  lin(|ueiidl  nullus  inelus,  219 

Demetrils  episcopus,  77, 124.  Demelriusa  Lcpliniinns 
3oi. 

Demetuhncs  venlitabat  ad  Cyprianum,  216.  Studio  ina- 
gis  coiitradiccndi  qiiam  discendi,  ibid.  Seniinabal  ndia  ad- 
versns  Chrisliaiios,  ibid.  Dicebal  imput.ari  illis  dcbero  om- 
nes  calamilalcs  inuiidi,  ibid. 

Deiiotata,  104. 

De|  osita  Ecclesia;  oblata,  62,  63,  64. 

Depopnlatur  inalrimonium,  79. 

Desaltantur  labulosa;  libidines,  341. 

Delractio  vclita,  328. 

Detriumpliare,  343. 

Decs  noiiien  est  illi ,  227.  Deum  patrcm  cognoscunt 
gcntilcs,  335.  Deo  uomen  nulluin,  227.  Diita  viilgi  Dens 
videt,  ibid.  Deiis  est  ouinium  Dominns,  ibid.  Vidcri  nou 
polcsl,  ibid.  Dei  visio  perpetna.  225.  Eleemosynis  paupe- 
riim  fa'iieratur,  242.  Videt  corda  ot  pcctora  singulorum, 
190.  Mundi  rcclur  et  Dominus,  217.  Nihil  lieri  potest  nisi 
ipiod  aut  fccerit  Deus,  aut  lieri  pcriiiiscrit,   217.  Niliil  lit 

naro  Deo  aut  non  poriiiitumle,  188.   Falli  uon  potest. 


polcstiite,  171.  Extremuin  et  niinimum  se  dicit,  ibid.  Ejus  "  271 ,  520.  Judicis  niajcsl;de  metucudus,  195.  Irasuit_iir,218 


iiiimililatein  noruntct  (liligiinl  IValres  et  geutiles,121.  Ac. 
cii.saliir  iiiniia;  rcmissionis  iii  laiisoruni  caiisa,  66.  Charilas 
Cy|iria:ii  in  paupcres,  49,  50.  lu  captivis  redinieiidis , 
100.  lii  sublcvamlis  martyribus,  IGI,  162,  103.  Miilil  de 
.suiiipiieiilis  propriis  ad  sublevaiidos  confcssores,  13.  luvitat 
Carllingiiicm  panpert^s  qiios  sna  ICoclesia  alere  iion  potcsl, 
Ull.  (jnanlitas  Cypriani  propria,  49.  lievclatioiiecognoscit 
rutiiraiu  persecuUonom,  14,  77,  79.  I*ra;dicit  crudeliorem 
quani  aiitea  pcrseculioiicm,  90.  Deiis  revelat  (^ypriano 
pacem  brevi  fuluram,  12,  15.  Uevelatio  ostensa  Cypriano, 
121-.  lievelalione  cognoscil  appropiuquarc  sibi  ct  Cornelio 
dicm  agouis,  96.  Fratres  uon  esse  uii;inimes  in  precando, 
14.  Dormitare  in  precibus,  ibid.  De  viclu  parco  cl  sobrio 
potn  (liviiiic  admonitiones,  15.  Cypriauo  ssepe  revelatum  ut 
pr.-edicet  non  csse  lugendos  mortnos.  234.  Cunsulit  Deiiin 
121.  I.egem  aliis  nonimpoiiit  iii  Baplismi  conlroversia,129, 
137,  156,  158,  329.  Pra;varicator  verilalis  et  prodiloruni- 
talis  nonnnllis  videUir,  132.  Vocatus  pscudocliristus,  151. 
Tacito  noinine  carpitur,  533.  ILcreticinum  sUipore  pra;- 
rtiliis  diriiiir,  ibid.  Acciisainr  (piod  crrorcs  omnium  ecde- 


Non  dcridetur,  190",  271.  Deridcri  iion  poiesl,  271.  Pla- 
caudns  longa  salisfactione,  53,  186.  Ira  Dci  je,juniis  et  fle- 
libus  pbicanda,  191.  Dcus  iiidnlgcus  cl  scverus  ,  41.  Prae- 
ccptorum  suorum  exaclor  diligcns,  ibid.  Doniini  iiidulgen- 
lia  ut  Deum  patrcin  voccmns,  207.  Dci  patienlia,  2i8.Deus 
curpaticns,  516.  Indulgens  seni|icr  el  boiius,  192.  Dinerl 
jndiuium  ut  lioiiio  convertalur,2i8.  C.ordis  audilor  esl^^ltt. 
Pcnetrat  in  abdila  et  occulta.  201.  Habenli  Deuiii  iiiliil  de- 
cril  si  i|.se  Deo  non  desit,  210.  Dens  uiius  nou  luiiiiero,  sed 
iiniversilate,  ccii.  Omnipoteiisquia  omnium  doniiualiim  te- 
iiet,  ibid.  Dei  esl  omne  quod  po.ssuniiis,  2.  Spectat  nos 
cerlantes,  93.  Doiispacis  cl  conciirdia;  magister  Chrislus, 
206.Deus|irccandus,  13.  Solus  colcndus.  2G5,  2Gi,  265. 
Credeulinm  el  inteHigeutium  paler,209.  Deuni  palrem  non 
liabet  qui  Eculesiam  iion  habclmatrem,  195.  Dcum  vel  sero 
cognoscile,  224.  Crcdendum  Deo,  ibid.  Homode  servo  exi- 
git  .servitutcm,  el  Domiiium  Deum  sunm  iiiin  a.nnosrii,  218. 
Dens  non  cognosciuir  iiec  timctur,  219.  Nou  uulitur,  225. 
Non  qn.crilur  nec  tiuictur,  220.  Dci  arciiiia  |icrs|iici  uon 
possunt,  3l9.Dcusloqnilur  innobis,  92.Con>-cieiitia;iiosli"e 


4203 


INDEX 


1204 


Ooctor  .-ludientium,  33.  Doclores  presbyleri,  ibid. 

Dnlor  tpslis  veritatis,  2i8.  Dolorem  fratris  proprium 
coinimtaro,  09.  Dolore  oportot  sapicnlor,  171. 

Dolosns  operarius,  lol. 

Donicslicornin  cnra,  5i-j. 

DoMi.MS  nuijor  quam diabolns,  2(53,  367.  Dominica  pDx, 
137.  Doininicnni  cflclirare,  lOJ,  242.  Doinlnico  legere,  40. 
Dimissi  eDoniinico  Cliristiani,  3U. 

Donius  ecclcsi;e,  196. 

Duniiciliuni  unilalis  ct  veritalis,  Gl. 

DoN.vTLS  1  ct  seqq.  Donatns  |iresljj(pr,  II.  Doaatns 
episco|jns  Oirlliagiuensis,  Hi.  Dnnatns  cpiscopus,  77,  12 1. 
Donalns  a  Cilialiaua,  336.  Doiiatus  inurlyr,  30. 

DONATA,  31. 

DoNATULUs,  76.  Donatulus  a  Capsa,  338. 
Dormitio,  103,  lU. 

Duliitatio  lcgilinia  non  dcbcl  repreliendi,  66. 
Dncenariiis  procnralor,  119. 

Diio  aul  trcs  si  conveiieriiit  in  nomine  Chrisli,  qnomoilo 
inlclligendum,  198. 


iudex  esi,  271.  Dciis  in  nostrj  dedicandus  osl  mentc,  247.  A 
Sacerdotes  facil,  68,  121.  Dei;onera  perfecla  sunt,  98.  Per- 
souam  non  accipit,  98.  Dci  et  Cliristi  dilectioni  iiiliil  pra^- 
ponenduni,  311.  Dcns  ignotusr  141. 

Diiquos  .idor.int  gentilosadjnrantur  cl  torqnenlur  a  Cliri- 
Stianis,  221.  De  corporibus  ejiciuntur  ejnlanles,  ibiii.,  el 
227.  Trcmuut  sub  nianu  Clirlslianoruni,  ifcirf.  Quid  sint  in- 
terrogali,  respondent  audientilius geiitilibus,  ibiil.  Clni.slia- 
ni  Deos  palam  cl  iu  ipso  foro  dcstruunt,  220.  l'ublice  con- 
funduiit,  duin  se  Cliristianos  esse  pronuiUiant ,  ibiU.  Dcos 
clausos  ne  pcreant  tntela  custodit,  221.  rnrpe  cst  eos  co- 
lere  quos  ipse  defcndas,  221.  Dii  profani,  2o3.  Deorum 
mater  Id«a,  226.  Dii  vcrnaculi  Rom.inorum,  226.  Deos  non 
csse  quos  colit  vulgus,  223. 

Dextralia ,  177. 

DiABOLus  invidia  periit  et  perdidit,  2.33,  2o6.  Hominem 
ad  imaginem  Dei  factum  impatienter  tulit,  233.  Niliil  po- 
lesl  sine  permissu  Dci,  323.  Dialiolo  potestas  adversus  nos 
datur,  212.  In  pace  subdolus,  in  persecutione  violciitiis, 
2.56.  Latenliatela  Irequentiora  sunt,  ibid.  Videns  idolade- 
i-elicta  invcnit  li*reses  et  scbismata,  194.  H.-ereticos  non 
impuKnat,  scd  eos  qiios  vldel  starc,  97.  Fortiorem  quem- 
que  magis  aggreditur,  10.  Nou  gestil  evertere  quos  jaiii 
suos  fecit,  93.  Eos  lasccssit  in  (piibus  Cliristum  ceriiit  lia- 
bilare,  ibid.  Hoc  est  seinper  opus  dialioli,  ut  servos  Dei 
mendacio  lacerel,  69.  Totum  dctriuni|ihavcrat  mundum, 
343.  Seuiper  mcndax  et  fallix,  31.  Blaudilur  ut  fallat,  180. 
Diaboli  astiitia  et  artes,  193.  Nos  circuit,  236.  Obrepit 
frequenter  et  penetral,  213.  Diaboli  altaria,  83,  184,  Dia- 
boli  coninaratio  cimi  Clirislo,  244.  Torquetur  ab  exorcis- 
lis,  137.  Dialiolo  resistendum,  328.  Qiiomodo  vinceiidus, 
262.  Diabolnin  interlicere,  161. 

Diaconos  A|)ostoli  sibi  coiisiituerunt  episcopalns  sui  et 
Kccleslae  minislros,  113.  Solemnibus  adlniplctis  diacomis 
calicem  oflert  prx'sentibus,  189.  Diaconi  cuni  presbyleris 
regere  solent  confessorcs,  19,  20.  Singnli  presbyteris  mi- 
nistrant  apiid  confessores,  9.  Apud  diaconum  exhomolo- 
gesis,  22.  Diaconus  contumeliosus  in  episcopum  suum,ll2. 
Diaconorum  ordinaliones  quomodo  facieuda!,  118.  Dlaco- 
nus  abstentus  qiiia  cum  virginibus  in  eodein  lecto  depre- 
bensus,  103. 

DiANA  Taurica,  220. 

Dles  omiiibus  aiqualiter  nascitur,  137.  Illuminat  a^quali- 
ler,  246.  Dics  testl,  223. 

Dies  oclavus,   id   est,  post  sahbntnin  prinius,  98.  Dies 
negandi  Christiauis  priestitutus,  182.  Dierumsxcularlum  r  lcr  et  I'ilius,  213.  Alia  confcssio  cst  uuaiii  esse  liccleslaiu 
cursus,  98.  conhleri,  63.  Uiia  lCcclesia,  53,  62,  125,  132,  193,202.  Lii:i 


B 


EccLESiA  in  muliitudlneni  latius  extenditur,  193.  Pii' 
orbeni  totum  ramos  porrlgit,  193.  Uainos  In  universam  lci- 
ram  extendit,  ibid.  Lna  niater  fecunditatis  successlbus  co- 
piosa,  193.  Corpiis  tolius  Kcclcsisc,  cuins  per  varias  quas- 
qiio  I  rovinclas  menibra  digcstasunt,  41.  Ecclesia  iiiia  pcr 
toliini  inundiiin,  73.  Ecclcsia  calholica,  06.  Ecclesia  iii 
epis.opo  et  clero  et  stautibus  cinnibus,  38.  N'on  cst  la|isii- 
rum  numerus,  ibid.  li  suiit  Ecclesia  qul  In  domo  Dei  |ici  - 
niancnt,  83.  Ecclesia  calholica  qu;e  iiiia  est  et  vera,  121. 
Qiiinain  in  Ecclesia  reniaiicre  non  jiossint,  61.  Ijui  plaii- 
lalns  non  cst  In  pricccptls  Dei  1'atris,  solus  polest  de  Ec- 
clesia  disccderc,  61.  Etcinn  liscrellcis  remauerc  ,  ibid. 
Plantali  non  suiit  a  Deo,  qni  ab  Ecclesia  dlscedunl,  83.  Ei  - 
clesia;  cailinlics  r.idix  et  inatrix,  39.  In  Ecclesia  fruinoii- 
tnm  el  zlzania,  11,  63.  Ni;  Apostolls  quidem  hanc  potesla- 
lcni  conccssit  Cliristus,  ut  palcas  a  iritlco  sccerncrenl,  6'), 
74.  Christus  in  Ecclesia  pnicsidet  et  ppcctat,  214.  Ecclc 
slam  Chrlstus  iustituit  ci  fecit  ,  198.  Ecclesia  huinana  qu  i 
a  schisinaticis  iuslltuitur,  73. 

Ecclesix'  c-.iiliolicajcorpus,  33.  Ecclcsia  plebs  sacerdoii 
aduiiata,  123.  Oravit  Cliristus  ui  uiiuni  slmus  quoniodo  rii 


Digitis  loqni,  342. 
DiOGA  Leptimagensls,  338. 
Diomisinua,  333. 
Dio.wsius  schismaticus,  62. 

DlsclpHna  pcclcsiastica,  46,  52,  64,  80,  102,  Disciplina! 
eeclesiasllae  vigor  enervatus,  3.39.  Disciplina  deifica,  120, 
260.  Evangclica,  43.  53.  Disclplma  cbristiana  loiiga  pace 
corrumpitiir,  182.  Disciplina!  dominic;c  corona,  54.  Disci- 
plina  iiiiiocenlia>,  219.  Disclplin;e  severit;is,  138.  Disciplina 
religlonis  et  veritatis,  109.  Disciplina  robnsla  legis  domi- 
iiicse,  32.  Disciplliix  maglsterliiin,  48.  Disi.iplinse  explora- 
lio,(!8.  Disciplina  Dei  observanda,  32l.Disciplina!  observa- 
tio,  102.  EuiidamcnUim  religionis  et  fidci  de  observatioue 
et  disclplina,  173.  Disclpliiia  custos  spei,  175.  Mliil  tani 
necessarliiin  quani  dcbita  sevcritas  divini  vlgoris,  42.  Saliili 
«ccleslaslic:e  consnli  uou  pntest ,  nisi  disciplina;  seniper 
custodita  ratlo  servctur,  42.  Disclpliiise  apud  Ronianos  .se- 
vcritas,  42.  Disciplina  gladiatorla,  3. 

Discipuli  reliqucrunt  Christum  ,  82.  Vocantur  sal  ter- 
rje,  209. 

Dlscordantes  damnati,  212.  Dlscordes  siint  adversirii 
Christi,  193.  Discorilia  nou  potest  pervenire  ad  rcgiium 
ccelorum,  199,  213.  DlscorJia  iicc  baptlsmo  sangulnis  po- 
testablui,  198,  212.  Discordiajseniinatlo,  74.  Discordia  re- 
crudesccns,  56.  Discordiie  furor,  96,  12S),  196,  198,  199. 
Dlscordiarum  virus,  261.  Discordiosus  stylus,36.Discordiosa 
«ratio,  198. 

Discrlminalla,  477. 

Disfiosltio  dlvina,  34,  S6,  136,  130, 155.  Disposiiio  cc- 
clcsiaslica,  58. 
Dl.s.seiisionls  malum,  202.  Dissenslonis  insania,  95. 
Dis.«imiilandi  locus  nou  €sl  quando  Irateruitas  decipilur 
a  quihusdam,  18. 

..'  Dives  slerilis,  212,  Dives  nemolesl  in  s%cuIo,  241.  Di- 
viies  semper  trepidi,  6.  Eorum  niiseria,  6. 
Divinilatis  veritas  repudlala,  141. 
Divisiones  mensurna;,  18. 

Divilcg  per  divitias  suas  pcreunt,  184.  Divitis  peccato- 
ris  os  et  lingua  ii.agis  torquebanlur,  81.  Divitlse  nou  tan- 
lum  conlemncnda;,  sed  et  periculos%,  210. 
Dootrinae  adulterinae,  53. 


et  sola  est,  112.  In  Chrlslo  iinum  corpus,  cui  iiiinicn  s 
iiost(!r  aduiiatns  ost,  108.  Ecclesia  ((irpus  uiiuni,  201.  IJKi- 
nlinitatis  hospilium,  lU6.Cliristiis  noii  uiuUitndiiii,  sed  uii;i- 
iilmltati  plininiuin  tribnit,  198.  EccIcsIe  niiitassacramenli^ 
C(i'les!ibiis  coli;crct,  196.  De  iiiiitale  Palrls  et  Ellll  et  Spii  i- 
tiis.saiKtl  pl('lis.iiluiiata,  211.  Ecclcsiie  unitas  dediviii.i  lii 
niilate  veiiiciis,  193.  Dc  divin»  disposilionis  (!r(linali.ii 
venicns,  128.  D.nniinis  iiisiniians  uiiitatem  de  divina  digii.,- 
tioiio  vcnloiilem  dicit,  Ego  ot  palcr  Uiinni  suiuus,  Ki.". 
Chrlsli  paiilcr  atqiie  Ecclcsue  iinitas  coha-rens  iudividiiis 
nexilius,  03.  Lnus  Deus  et  Ecclesia  una,  202.  Lna  eslDci 
doiniis,  103.  Liius  Chrislus  el  uua  Ecrlcsia,  152.  Nonalia 
doniuscst  prieter  uiiain  Ecclesiam,  196.  Chrisli  tunica  cur 
scissa  non  est,  196?  Doininici  gregls  aniinus  et  corpiis  unnm, 
58.  Novallanl  iiieiilumlnr  iu  iuterrogatione,  cum  Ecclcslam 
nonhabeant,  134.  Si  Ecclesla  apud  Novatuinunifuit,  apud 
Cornelium  nnii  fuil,  152.  Ecclesi.ani  spomlct  diabolus  ut  ah 
Ecclesia  avellat,  31.  Ecdesia  non  estapud  ha;rclicos,  (piia 
inia  est  et  dividi  iion  poto.st,  159.  Dietitabant  suls  scliisiii;i- 
T\  licl  simul  sc  lu  Ecclpsiaiii  revorsuros  ,  87.  Lnitas  firnillor 
teneiidaet  viiidicanda,  19,3.  Maximc  episcopis,  ibid.  \.ni 
Ecclosla  qiia;  vivit  iu  aiteruiim  et  vivlficat,  124. 

Ecclesia  sciiidi  aut  dividl  iion  polost,  62,  1.39,  133.  .4 
Christo  non  recodii,  125.  Unitas  separari  oninino  et  dividi 
non  potest,  151.  Liiilas  Ecclesia!  sclndi  non  potcst,  74, 
190.  Lnltas  Ecclesise  de  ctelo  et  a  Patre  venlt,  196.  Scelo- 
ratus  ipii  putat  sciiidi  posse  iniitaiem  Dcl,  196.  Ecclesiam 
niilla  res  scpararo  poleril  a  Christo,  108.  Ecclosia  adulte- 
rari  non  polcst,  193.  Incorrupla  csl  (^t  pudica,  ibid.  Eccle- 
sia  iiicorrnpla,  132.  Aiiua  Ecclesiic  adullerari  et  corruiiipi' 
non  potesl,  132.  Ecclesia  numipiam  oiniiiiio  reccditja  Cliii- 
sti  doctriua,  83.  Ecclesia  iion  scissa  nciiue  divisa,  sed  sa- 
cerdotumsibl  invicem  cohx-rentium  ghitino  cofiulata,  124. 
Liiivcrsse  Ecclcsiie  ciini  Cypriaiio  uiiiiatis  vinculocojiulat», 
123.  OinninniEccleslaruin  conseiisiis  lu  dainnando  Novatia- 
no,  113.  In  c.iiisalapsorum  differenda,  53.  In  cadem  causa 
dijiidlcanda,  120.  Voncrabills  Ecilcsiarum  omniuniancton- 
tas,  3;>3.Sola  ICcclfsiapossidetgratiam  Christi  elverllatcni, 
331.  Omuis  potostas  et  gratla  iu  Ecclesia  constitula  esl, 
145.  In  Ecelesia  gratia  ct  veritatis  omnis  csl,  120. 
Ecclesia  tenet  et  possidet  oninem  siionsi  sui  et  Domin 


1205 


RERUM  ET  VERBORUM. 


1206 


liotestatem,  152.  Kcclesia  prius  sterilis,  280.  NupliaeChristi 
etEcclesise,  108.  Pleiis  Geutium,  Judseis  cessanlil)us,  ad 
luiptiasChristi  etEcclosisRcoufluxit,  108.  Sola  Ecclesia  est 
spousa  Christi,  sola  filios  Deo  goueiaie  potest,  140.  Eccie- 
sia  spoiisa  ChrJsli,  193.  Soia  EcclesiaDlios  Christo  paril,  147. 
Christus  cuui  iis  nou  est  ipii  extra  Ecclesiam  coiliguulur, 
198.  NullasalusextraEcclesiaiu,  19j.  ExlraEcclesiam  sine 
communicatione  etpac.e  |>ercunl,  129.  Damuali  a  semet- 
ipsis  qui  ab  Ecclesia  disceflunt,  52,  (j4.  Separalus  abEccle- 
sia  damnatusest  a  senielipso,  132,  200.  Ecclesioe  uniiis  ca- 
put  et  radix,  130.  F;(clesiifi  resisteus  non  est  in  Ecclesia, 
193.  Pax  nulla  extra  Ecclesiain,  129.  Gratulandum  est  cum 
lupi  et  canes  de  Ecclesia  separanlur,  197.  Ne  coluuibas  et 
ovesproedentur,  jftirf. .4lieuus  et  prolauus  qui  nou  liabilai  in 
domoDei,  133.  Nec  vitanecsalus  extraunilatem,10j,  190. 
Non  facilius  evadere  extra  Ecclesiain,  quam  extra  arcain 
Noe,  19o.  Nou  est  cum  Christo  qui  se  a  cleri  ejus  et  plebis 
societate  seceruit,  200 .  Quidquid  a  matrice  discesseri t,  vivc- 
re  non  poterit,  201.  Mortui  sunt  qui  extra  Ecclesiain  suut, 
126.  Extra  Ecclesiaiu  iiiliil  potest  solvi  autligari,  131.  Hae- 
resismacula  necsanguine  aiiluilur,  198.  Neuio  niartyr  extra 
Ecclesiam,/()irf.  Martyiiiim  In  ha^resi  non  coronafidei,  sed 
pa-na  perlidiic,  199.'Occidi  talis  potest,  coronari  uon  po- 
tcst,  73,  13B,  199,  201.  Occisus  extra  Ecclesiam,  proptcr 
nomen  uon  coronatur,  71.  Mors  in  confcssione  uomiuis  ex- 
tra  Ecclesiam,  iion  estlidei  coroua,sed  poena  perfidi*,  93. 
Nunquam  aduiitli  iu  Ecclesiam  possuiit  qui  iii  iuipudica 
obstiuatione  perseverant,  103.  Chrislussuperpetraui  Kdi- 
licavit  Ecclosiam  suam,  U8,  332.  jEdificala  super  Petrum, 
83,123,127,  132,  2.j0.  Una  a  Chrislo  Doniiuo  super  Pe- 
iruni  originc  uuiiaiis  et  ralione  lundala,  123,  li7,  131. 
Una  est  et  super  unum,  qui  et  claves  ejus  accepii,  132. 
Ecclesi;c  lundaiiieiita  collocata  su|)er  Petruni,  148.  Eccle- 
sia  priiua  et  una  siiper  Petrum  fundata,  270.  Super  Pe- 
trum  uniim,  193.  Ecelesia  priiici|jalis,  86.  Ecclesia  nialer, 
37,  38.  Nemini  clauJitur,  2i9.  Ecclesia  iiistar  paradisi, 
152.  Ecclesiaj  Ivpiis  Aiina,  203.  Ad  Ecclcsiie  majestatcm 
nou  perlinet  quid  apiid  se  hairelici  et  schismalici  niolian- 
lur,  83.  Mater  Ecclesia  plaugit  ruinas  plurimoruui,  17.  Ec- 
clesia;  (ilii,  131.  Ecclesi;e  gloria  prspositi  gloria  est,  11. 
Ecclesia  candida  et  purpurea,  18.  Ecclesiasiici  corporis 
compago,  74.  Ecclesiaj  gubernauda!  libra,  1 13.  EcclcsiK 
septem,  281. 

Ecstasis,  19.  Ectasis  miilieris  a  dxmone  corrept»,  146. 

Edicta  feralia,  69,  93.  Edictum  ssecularis  domiui.  190. 

Editio  muueris,  244. 

EGN-\Tirs  marlyr,  47. 

Electusad  gloriae  pr»mium,  201. 

Eleemosyua  a  Christo  pr.-pccpla,  239.  Eleemosynse  bo- 
nnm,  .502.  Eleemosyna  coiiimendata,  214,  257.  Nemlni 
neganda,  305.  Eleeuiosynis  aniiniea  mortc  liberanlur,  192. 
Eleemosyna  purgat  peccata,  2-37.  Non  liat  ad  oslentatio- 
nem,  317.  Elcemosynis  iii.sislere,  192.  Oiii  dat  niiiiiiiiis 
Den  foenerat,  214.  Miiltorum  precibiisexorat  qui  paiiperes 
juvat,  176.  Chrislo  prastatiir  qiiidqiiid  pauperi  prgestatur, 
243.  Opibus  et  facullatiliiis  Doniiiio  loeneranduiii,  193.  Iii 
eleemosyiiis  et  operemediocri  voluntassatispst,  304.  Chri- 
stus  cibandus.  176.  Paiiper  vidua  Heliain  filiis  prajtulit, 
242,  Peccat  qui  sc  et  lilios  Clirislo  aiiteponil,  215. 
,    Elementa  nou  siint  colenda,  2li5. 

Eloqiieiilia  niuiidi  iion  est  reguuni  T)ei,  321. 

Emf.rita,  29  31 . 

Emcrilensis  plelis,  1 17. 

Emit  sirlibus  ut  fiilgcal,  3. 

Enoch  l.ransl;itiis,  253,  278. 

EricTETLS  e|  iscopus  Assuritanus,  110. 

Episcopos  Deiislacii,  39,68,82,  113,  111,  121.  Episco- 
|iiisjinlpx  ad  te;upiisa  Dno  datiis,  122.  Ecclosia  super  epi- 
scopos  conslitiUa,  38.  llnc  divinalege  ruiidaluin,  ibid.  Ec- 
clesia  cui  de  Domini  iii  lul|,'ontia  p:a!sumiis,  100.  Deus 
pt  Chrislus  eiiisppiscopiiin  tVcere  Coriielium,  68,  69.  Epi- 
scopis  coininissa  sibi  divinilus  cnstra  sprvare  debeui,  141. 
Chrisliis  S[ionsain  siiam  episcoi.is  conimendavil,  333.  Apo- 
stolos,  id  est  pra-j  nsitos  eliigit  Doniiuiis,  115.  lii  Ecclesia 
prsesiilent,  193.  Suut  successorcs  Ap<istoloriiin,  37,  1 18, 
337.  Ecclesiaiugubernanteadem  poleslate  ^tcApostoli.So^. 
llnus  in  Ecclesia  ;id  tenijiis  saccrdos  el  iudex  viceChrisli, 
82. 

Episcopus  iiiius  est,  122.  Uniis  in  Ecclesia,  82.  Unus  di- 
vina  ordiiialione  delectiis,  97.  Uiiiis  iii  Ecclesia  calholica, 
Cl.  Episcopus  non  est  adulter  el  extraupus  episcopiis,  73. 
Episcopus  in  Ecclesia,  et  Ecclesia  iu  cpiscopo,  125,  113. 
Aliuin  e[iiscopiuii  coiistitiiere,  aliani  Ecclesiaiii  consliliiere 
est,  •■;8.  Si  (|uis  cuin  episcopo  iion  sit,  iu  Ecdesia  non  esi, 
123.  Episco|i3lus  iinus,  193.  Ciijus  a  singiiiis  iii  solidum 
Iiars  tPiietiir,  ihid.  Eiiiscopatu  Cornelii  oninium  episcopo- 
rum  consensu  lirmalo,  furis  est  quisqiiiscpiscopus  esse  vo- 
luoril,  08.  Eiiiscoji.itus  unus  e|;iscoporum  miiUorum  con- 


A  cordi  numerositate  diffusus,  73.  Singulisjiastoribus  portio 
gregis  adscripta,80.  Episcopalis  unitas,  74.  Corpus  sacer- 
(lotuni  uiiitatis  viiiculo  copulatum,  116.  Multl  sacerdotcs 
iinuiii  gregeui  |iascuiil,!6irf.Ovesuiiivcrsasfovere  debent, 
ibid.  Decreluiii  Coriielii  cum  oinuibus  oninino  episcopis  iu 
toto  niuudo  conslitutis,  120.  Vide  33  ct  113.  Si  quis  epi- 
scopus-  hicresiai  facere  et  gregem  vastare  tentaverit,  ca;- 
teri  sulivenirect  ovescolllgeredebent,  116.Quantumsce- 
lus  maledicere  sacerdolibus,  81'.  Quautum  reverentia  de- 
bealur  sacerdolibus,  ex  Scri|)turis  probatur,  113.  Episcopi 
vindicaulur  a  Deo,  113.  E|iiscoi)os  coutemnens  non  esi 
cuui  Cliristo,  200.  Episcopo?ssurgendum,  523.  Episcopo- 
ruui  auctorilas,  58.  Schismata  ex  contemptu  episco|iorum, 
122.  E[ii.scopuspotest  de  (liacono  contuinelioso  slalini  vin- 
dicare,  112.  Gratuni  id  haberoiit  coUegae  oniiics,  iWrf.Dia- 
conus  iu  episcopuui  contunieliosus  audacise  sua;  poeniten- 
tiain  agere  debel,  113.  E|iiscopus,  elsilegilime  ordiiiatus, 
jam  e[iscopus  uon  esl,  si  ab  uuitate  recedat,  74.  Si  dc- 
posili  ob  idololatriam  ejiiscopi  in  furore  permanseriut  se- 
jiarandus  ab  illis  |jopulus,112.  E|)iscopus  adidter  atque  ex- 
iraiieiis,  73.  Episcojiis  concessa  Ilberlas  in  rebus  iion  de- 
cisis,  72,  86, 129,  157, 138,  350.  Itationem  aclus  sui  Do- 
Tj  niino  solo  reddent,  ibid. 

Episcoporuui  electioiies  quomodo  faciendae,  118.  Electio- 
nis  e|iisco(jalis  forma,  68.  Episcopi  sine  ordinationis  lege 
constituli,  197.  Episcopatum  neminedante,  197.  Episcopi 
qui  eligendi,  118.  Episcopi  siint  sacerdotes  Dei  et  Chrisli, 
110.  Episcopus  non  sit  litigiosus  nec  contentiosus,  141. 
Episco[)i  sani  cl  iutiigri,  112.  E(.iscopi  debent  esse  huini- 
les,  !21.  Episcopi  [lortio  niajor  est  in  gaudio  comniuui, 
11.  Episcoporum  couveiitus  annui  143.  Episcopatus  vi- 
gor,  80,  112.  Nihil  e(iiscopum  terrere  debet,  80.  Adscri- 
betur  episcopis  in  die  judicii  si  ovein  sauciam  non  cura- 
verinl,  70.  Ofiortet  episcopum  non  taiilum  docere,  sed 
et  discerc,  141.  lllc  niclius  docet  qiii  quolidie  crescit 
ct  profieit  cliscendo  ineliora,  ibid.  Episeo[)um  decet  prse- 
sciitibus  fralribus  inimolari,  97.  Episcopns  providerede- 
bet  paci  et  tranquillitati,  33.  Episcopi  poenitentiai  sub- 
missi,  119,  120.  Episcoponim  plurimorum  vitiaaute  per- 
seculionem  Decii,  183.  Episcopi  pessima;  conversalionis, 
360.  E(iisco|ii  quidam  sacrificaverunt  idolis,  69.  E|)iscopo- 
rum  male  vivenlium  damnalio,  111.  Episcopus  eiuscopi, 
122.  Episcopus  ppiscoporum  nullus  est,  329.  Non  iiiiuor 
aucloritas  e(jiscoporuin  iii  Africa,  86. 

Eplslola  clerica,  8,  authentica,  8. 
(j      Epulx'  largiores  vitandae,  15.  Epulis  atque  «BDisialiiare, 
111. 

Equnleus  extendens,  4,  ISo.Equuleo  corpusexlensum, 
347. 

Erralici  spiritus,  5. 

Eiror  [iro  veritate,  192.  Errandum  idoo  non  est  quia 
aliquando  erraluin  esl,  136.  Erraiiti  simpliciter  igiiosci  po- 
test,  135.  Errori  adlisrens  prudcns  et  sciens  peccat,  153. 
Errautcs  sequi  noii  o|)ortet,  144.  Errorisalieni  |iarliceps, 
63.  Error  consuetudinis,  149.  Offectura  erroris,  332.  Error 
schisinalicus  ct  liarelicus,  63. 

EsAti  iirimatus  suos  perdidit,  137,  233,  fratri  suo  Jacob 
inimicus,  246. 

I':tlinici  et  publicani,  152.  Etlinicorum  mores  corrupti, 
i.  Cliristianos  oderant  antequam  uoscaut,  227. 

Eteccsa,  29. 

Evangelica  lex,  109,  131.  Evangelii  corruptores,  198. 
Lex  evangclica  et  dominica  traditio  servauda,  109.  Per 
Evangelium  martyres  fiunt,  40.  Martyres  nihil  possuutcon- 
tra  Evangeliiim,  188.  Evaugeliuiiinou  [Otcst  iii  partc  con- 
.sistere  et  in  parle  iiutare,  188.  Evangelici  sacramenti  uni- 
D  tas,  03.  Frustra  Evangelium  asserere  volunt,  qui  so  ab 
Ecilesia  se[)aranl,  58. 

Ev.vRisTusde  episcopojamnec  laicus,  63.  Evaristusschis- 
malicus,  62,  63. 

EucHARiSTiA  est  sanctum  Domini  corpus,  20. 1'ucharis- 
tiie  liistitulio,  103.  Eucharistiam  facere,  330.  Invocatione 
iiou  coutemptiliili  Eucharisliamfacere,  146.  Chrislus  suuin 
corjius  et  sauguineni  obtulit,  103.  Sacrificiuiii  Patri  scip- 
suiii  [irinius  obtulit,  109.  In  sni  conimernoralioiiem  fieri 
[inceepil,  ut  ipse  Patri  offerretur,  109.  Eiicharisliam  in- 
diguis  dare  (!st  sanctum  Domini  cor[)us  (^rofanare,  20.  Do- 
iniiii  corpus  inquiiiatis  maiiibus  accipere,  188.  Ore  polhi- 
to  .sanguinein  Doiiiiui  bibere,  ibid.  Adsanctum  Domiiii  sor- 
didis  nianibus  accedunt,  186.  Exli;danlibus  scclus  faucibus 
Doniini  corpiis  invadiint,  186.  Vis  infertur  corpori  et  san- 
guini  Domiiii,  ibid.  PIus  iu  Dominuni  uianibus  et  ore  de- 
lin(iiuint  quamcum  eum  negaveruut,  ibid.  Vide  Lupsi.  In 
cor()ore  violato  Eucharistia  nou  [lerniansit,  189.  Tanta  est 
potostasDoniini,  tanta  inajeslas,  189.  In  Eucharistia  cor- 
pus  et  saiiguis  Domini,  cx.  Cinis  pro  Eiicharistia  in  niani- 
bus  homiiiis  qui  negaverat,  189.  Dominus  discedit  cuia 
nogatiir,  ibid.  Eiicharislia  gcstata  iii  manu,  189,  251,  3il. 


<-207 


INDEX 


1208 


Dcxlr.i  f|ii3D  Domini  corpiis  aecppit,  ipsumcomplcctalur , 
•.)3.  SaiicuiiiiDimiiiii  iiiarcirccomlitur  ad  doineslicascom, 
iiiuiiioiies,  180.  Fiiiiiilianns  indigiialnr  quod  nou  l).aplizali 
conliiigant  cor|ius  cl  sanguineni  l)i)niini,  IW.  Quam  caulc 
procederc  delicaut  qui  corpiis  Clirisli  secum  teruiit,  .ill. 
Kucli.iri.Nlia  (luolidi"  perciiilur,  90.  Eucliaristiam  (luolidie 
acci|iinuii,  209.  Eucliarislia  apud  ha.'rcticos  licri  non  [lO- 
test,  12o. 

In  Eucliarislia  sanguis  Chrisli,  108.  Vini  mcnlio  ut  Do- 
niiui  sanguis  intelligalur,  106.  .Si  vinum  tanlum  quis  offe- 
ral,  saiiguis  Cliristi  iucipit  ess(>  sine  nobis,  108.  Si  aqua  sit 
sola,  plebs  inci|  it  esse  siue  Cliristo,  ibiU.  Sanguis  Clirisli 
non  offtirtur,  si  vinuni  desit  calici,  107.  Non  potest  videri 
sanguis  Cliristi  csse  in  calice,  quando  vinum  desit  calici, 
101.  Viiio  Cliristi  s;inguis  oslendllur,  lOi.  Vinuin  Cliristus 
sanguinem  snuindixit,  107.  Aqna  sola  nonpotest  ex|)rime- 
ro  Clirlsti  saiiguiaem,  107.  Saiigiiiiieni  Cliristi  nnn  posse- 
iiius  bibere,  iiisi  Cliristus  calcalns  prius  fuisset,  lOfi.  RedQ- 
lere  per  sajjorcm  vini  sangninem  Cliristi,  109.  Sanguinem 
propter  Cliristuinfnndere  uon  possumus,  sisanguinemCUri- 
sli  erubescimns  bibere,  109. 

Kucliarislia?  effeclus,  IO".EpolatosanguiueCliristi  expo- 
nilur  memoria  veteris  hominis,  107.  Dandus  Chrisli  sanguis 
pceiiitenlibus,  ut  suum  pro  Cliristo  luudant,  78.  Eidehis 
qnotidie  hibunt  sangninem  Christi  ,  ut  pro  Christo  sangui- 
ncm  rnndant,  90.  Iduiieus  non  est  ad  marlyrium  queni  non 
acccpla  Kucharislia  erigit,  78.  Eucharistia  accipienlibns  lu- 
tela,  77.  Ora  |  osl  corpus  et  sanguinem  Domiiii  idolorum 
reliquias  resiuerunl,  181.  Sanclificata  ora  cwlcslibus  cil)is, 
181.  Eucliaristia  accipienda  cuni  limore,  526.  Oramus  ne 
intercedenie  aliqii»  graviore  delicto  abslenti  a  Christi  cor- 
pore  separemur,  209.  Eiicharistia  non  prodcst  indignis, 
190.  Clirislus  eoruni  panis  (lui  corpiis  ejusconliiigunt,  209. 
Panis  noster  Chrislus,  21)9,  210.  l'naniinitatem  chrisiiauam 
ipsa  eliam  dominica  sacrilicia  declarant,  108,  to3.  Euchari- 
stia  iiihil  prodest  sine  operibus,  oli.  Eucharistia  est  unde 
baptizati  unguntur,  123. 

EccHnATiis  episcopus ,  101.  Eiichratius  a  Theiiis,  333. 

EnGEMus  abAmmedera,  o3i. 

EuTvcuNus  episcopus,  12i,  163. 

Evallaiionis  conteiitio  non  potest  esse  apud  Cliristia- 
nos,  2.58. 

Kxaminandum  est  per  multos  quod  per  multos  commis- 
sum  est,  41. 

F^xarmatur  fides  populi,  80. 

Excessus,  8. 

Excilari  de  presbylorio,  64. 

Exempla  fiunl  (ju*  facinora  esse  desliterunt ,  4.  Exem- 
plnnicousliluere  iii  posleruni,  39. 

Exerransa  via  vcri  iliiioris,  202. 

Exitus  glorio.sX'  mortis,  50. 

Exomohigosis  ,  19,  20,  21,  22,  23.  2i,  30,  73,  103, 186, 
190,  191,328.  Secuiidum  dlsciplina;  ordinem  ad  exoinolo- 
gesin  veuitiir,  19,21.  Daniel  post  innocentia;  gratiam  fa- 
cil  exomologosin,  191. 

ExoncisTAixcM  poteslas,  157.  Exorcistsc  cujusdam  laus, 
148.-Exorcismornm  vis,  3,  221,  222.  Exorcizare  dicmonia, 
3iO. 

Expeditioiiisdies,  203. 

Exploratio  disciiilinrc.CS.  Exploralio  Dci,  111. 

Expinigoro  occessitates  fratrum,  51. 

Expugnalor  ilonicsllcns,  184. 

Evtollcnliani  ddigcre,  201. 

Extorris,  23,  2i,  27,  £8,  29,  52.  Extorres  el  profugi,  70. 
Extorrcs  bonis  oiiinibus  spoliali,  23.  Exlorris  calhcdrx'  et 
pleliis,  (io. 

Exsultantia  in  sensu,  ICO. 


Fabiants  ui.liilissimaj  vir  momoria>,  43.  Eabianus  papa, 
8i.  Kahiani  papa;  excessus,  45.  Fabiauus  episcopiis  Koma- 
nus.  152.  raliiani  lociis,  id  osl.  Pelri  cjthedia,  68. 

Kabiila  gncc*  libidinis  ,  olO.  Fabulis  sludentibus,  1. 

Facitis  incorrui  ln,  179. 

Kacilitate  sua  ni(ilestns,  32. 

Facinoris  verita^doloro  corporis  cxprimitur,  220. 

Faclio  li:crotic:e  iravitatis,  (!3.  Kaclio  discrepans,  o7. 

Factnra  Doi  adulterari  iion  dobet,  178. 

Facultiis  Iranscriptionis,  45. 

Kacundia  venoiiiila,  9,">. 

^^'allacia  odiosa  lidelibus,  271 .  Fallacia  caeca  etjatebrosa, 

Kalsarii,  219,2.57. 

K.imcs  anerna,  101. 

K;wc:»s  duodecim  consiilum,  25, 

l'3iisceiilis  anni  iuduciie,  1 


A      Tria  fata,  29. 

Kavorinus  acolythus,  39. 

Kaustinus  episcopus,  77.  Fauslinus  Lugdunensis,  115. 

Faustus  cpiscopns,  117.  Fauslns  a  Timida  regia,  336. 

Faces  ad  inllainmaiidam  tideui,  56. 

FEBHisdedicala,  22C. 

Felicianus  acolythus,  84. 

Felicissimus  sciiisniaticus,  31,  52,  79,  83,  87.  Mina- 
tur  secum  in  niorte  non  commuuicaturos,  qui  obtempera- 
verint  Cypriaiio,  31.  Hre.sbylerium  ejns  37.  yuinque  pre- 
.sliyleri  ei  copulati,  .52.  Abstentus  a  Cypriano,  31.  Salelles 
Novati,  63.  Fustes  et  gladios  et  lapides  minalur,  80.  Du- 
dum  abstentus  a  plurimis  episcopis,  79.  Komain  venit, 
sed  ab  Ecclesia  pellitur ;  ejiis  scelera,  79,  80.  Pars  Felicis- 
■  sinii  nec  de  sacrificaiis,  nec  de  hoereiicis,  23.  Episcopos 
polest  colligcre,  83.  Plnrcs  snnl  qui  adruerunt  judicio 
schismalicorum,  quam  qui  eos  se(iuuiilur,  87. 

Kelicissimus  catholicus,  103. 

Felix   episcopus,  76,  77,  117,  124.  Felix  de  Ca?sarau- 

gusta,  119.   Kelix  iu  melallo  constitutus,  158,161,  163. 

Felix  a  Bagai,  332.  Ab   Lthina,  353.  A  Marazana  ,  333.  A 

Bnssacenis,  356.  A  Gurgitibus ,  537.  Ab  .Artlaccora,  534. 

r>  Kelix  presbyter,  27,  117.  Kelix  schismalicus,  84. 

Feniina  fortior  viris  torquenlibus,  173.  Femiuanim  cliri- 
stianarum  laus,  164.  Jussit  Deus  ut  iii  Ecclesia  cuni  femi- 
nis  triumpheinus,  ibid.  Jubet  ut  privatim  pugnas  femiiicas 
cavcamus,  ibid. 

Feriscorpusobiicilur,3S0.Ker3ereligionesuperat;e,  343. 
Fera;  parcunt,  211.  Fera  rabicja  nulritur  in  pa-iiam  liomi- 
nis,  341. 

Fides  sunt  lilii  Abrah;c,  103.  Fldelem  debere  esse  in- 
nocentcm  ,  517.  Kidelis  cur  eniendetur,  320.  Fidelis  uon 
debet  vivere  geutililer,  316. 

Fides  no.stra  debot  csse  siinplex,  319.  Fidei  prima  li- 
neamenla,  274.  Kidei  majoslas,  43.  Kidei  et  veritalis  uiia- 
nimitas,  143.  Kides  nna  esl,  151.  Fidei  uniiasde  DeoPa- 
tre  et  de  Jesu  Chrisli  traditione  veniens,  139.  Sccundum 
fidei  merita  lantuni  quis^iue  accipit,  quantuin  secredatac- 
cijiere,  268.  Deiis  sangninem  nostnini  non  desiderat,  sed 
lidom  qn:eril,  231.  Fidos  ninltum  prodcst,317.  Fidoi  robiir 
inimobile,  80.  Fides  iiivicla,  70.  Fidei  vigor  sincerns,  26. 
Kittes  Christi  tenenda,  37.  Non  perveniri  [Xjtest  ad  Deuni 
Patreni  uisi  per  Filiiim  ejus  (^hrislum,  293,  314.  l'opulus 
ox  jligyplo  non  evasit  nisi  sanguinc  ct  signo  agni,  223.  .So- 
lus  ev;idet  in  fine  mundi  quisquis  in  sauguine  et  signo 
G  Cliristi  inventus  fuorll,  123.  Apnd  schisnialicos  lidos  sana 
esse  nou  iiolest,  362.  Fides  apiid  hacreticos  sana  csse  noii 
polest,  5(50.  Fidei  et  perlidla!  nulla  potest  es.se  societas, 
89.  Fidcm  recuperare,  27.  Fidos  .i.icens  et  pene  dormiens, 
182.  Fides  scabra ,  538.  Fides  caduc;i  accipienlis,  268.  Ki- 
des  certa  fuluiorum,  275.  Fidcmundantnr  corda,  566. 

Fidendnm  in  Deo  solo,  506.  Fidcnlium  robur,  72. 

Fiducia  in  qua.'stioiie,  208. 

FiDus  episcopiis,  97. 

Fignienla  torrena,  248. 

Filioruni  anior,  169.  Filii  bane  Iraclandi  a  palribiis,  324. 
Filios  non  decet  esso  dogcneres,  217.  Filiiis  Issi  patris 
injnriam  viudicat,  133.  Filii  mali  p(cnilciilisile.scnptio,  73. 
Filii  Eccleshc,  54. 

FiLius  Dei.  Vide  Clirisliis. 

Kilii  Doi  iiuncupaniur,  207.  Kilii  Doifacli  per  Cliristum, 
223.  KiliiDei  qui  siiit,  218,  261.  Kilii  Doidebent  esse  pa- 
cilici,  203. 

Kinis  s.'BCuli  apiiropiiiquans,  200. 

FmMiLiANUS  episco|iiis  Csesarea;  Cappndocia;,  1 42.  Cy|  ria- 

ni  scripla  qiiasi   propria  suscipil,  115.  Ejiis  sludinni  et 

.p.  amor  unilalis,  143,  130, 131.  Conlumeliose  dicla  in  Slepha- 

'-'  niini,  118,  149,  150,  131.  Cypriaiio  rescripsil  annis  fere  vi- 

ginti  etduobns  posl  Alex.indruni  iinperatorem,  146. 

Fm.Mus  marlyr,  30. 

Fisco  vindicaia  boiia  Chrislianoruin,  166.  Fiscusiuvadil, 
243.  Fiscus  tenet  po.ssossioues  cxtorrium,  27. 

Flagra  spirilalia.  221. 

Flanima  jiigis,  218. 

Flammoi  ca|iilli,  178. 

Floba  nieretrix,  226. 

Klobentius  Pu|iiaiiiis,  121. 

Fjoridlornni  niinisteriuni,  29. 

Florus.  76. 

Flumiiia  quatuor,  id  est  qualuorEvangelia,  132. 

Kluxu  Siinguinis  mundiis  intremuit,  332. 

Kocnorari  non  licet,  318.  Foonera  Deo  patrimonium 
tHurn,  176. 

Fons  signatus,  152.'  Fous  Ecclesi*  signatus,  150.  Fons 
vix  niodico  .sudore  dislillal,  217. 

Fornia  fncala  in  fiuniuis,  182. 

l'nrniiilolositas,  346. 

Kornicatio  grave  Ueliclum,  523. 


d. 


1209 


FoRTUNATA  marlyr,  30. 

FORTLWATIANUS  e|)isCO|)US,  1)0. 

n.!"n?Tm"9l,'^fr"':i'''''^^'  ^!?.'  ^*''  "'  "^-  12 1.  Forln- 

ptsbjtei,  U.  lorlunaUisscbisiii;ilicus,85,87.  ForUinatus 
hypodiaconus,  59,  iO.  ,  "'  •  ^  ui  uinaius 

FoRTUMo  niarlyr,  30. 

Fori  vitia,  i. 

Fraiigere  viruin  in  feminani,  i. 

2->rFrI,"i^^'  '■"P"'  ^--  '''■••■» '^■•'■iialis  viiiculum  charilas. 
^■Jl .  !■  ralreni  non  circumvenienduni,  3^1. 


RERUM  ET  VERBOUUM 
A 


1210 


251.  Fraudilius  involuli,86. 


Fraus  mortaie  crimeii  esl 
rrauciatorcset  iiitt'clii,  71. 
FreiiilentPS  mina;  populi,  5.jl. 
Frouiloa  tecla,  1. 
FnucTus  marlyr,  30. 
Friigps  boiii  operis,  35. 
Irumentum  esse  possumus,  65 
tnci  adiilterini,  178. 
F%'ieiidum  in  persecutione,  18i.  Relinquenda  natria  pt 
f!6'Fu"':'in ','";"•  *","«*  ?n-i?"«"0"'"'  i'.^  ^ersec!i.lone 

ritu  sei 
cesseru 

-, ,  ,,  .,„  ,,,,j  iiii|ju»na, 

i;umis  tuuiii  pdrtare  coepisti,  191 

iMiriata;  mentis  odiuiu,  2.^8. 

Funii,  ^od.  Furnitana  plebs,  \U. 

FiirorinsaiKibilis,  III. 
^    Fnrta  spiriialia ,  1 10. 

Fnstibus  caE.,si  159.  Fiislibus  contunderc ,  185 

j;uTURusvexillariiisPrivati,.il. 
^^Futurorum  Udes,  189.  Futurorum  metum  nemo  cogital, 


^Gratiarum  actioncs  ncc  iii  persecutione  cessaverunt , 

diuni  i   rr,,'ii.    '       '       ••  '''^'""®  matiiranls  compen  ■ 
?,•;/"',-•  l-Ml^ccoiisummatio,  liO.  Gralia  et  vpritas  ima 
m.   .ratia;  spuualis  nativilas,  206.  C.ratia  De    graiu  a' 

a  ic^per   ise      c?  ;T      ,""M'Otest  diabohis  nisi"^  Deiis 
nl.m."  „,  '  '•"''''^  '''*'"»'  '''"'•  Inexpugnabilem  fidpm 


■■ ,  ,1',,,.  •  iiKo;  i^urisuanorum  in  uersecullonp  ia..„„„„          '      "■""*- ""imio,  lu.  i\on  p  us  notesl  nlaxn 

.ga  ,n  nersecutione  laudata,  78.  Non  'minor  eorum  ^a'  e  snrr'^',.  '""-'"  '"*'""'  ''''''•  I"cxpugna'bi  em  E 

l"i  in  fuga  pereunt,  91.  Fugain  Imrrere  uon  deben  mnff  .f  ^*^  ■"'  """  l'"l"enint,  ibid.  ^on  plus  valei  t  liu 
StliTor  T^r''"-  ''"'^"'  corpor'e  'non  s'"-  B  ^a  'e\  "[^(^''.'.'i;;^:  '["^'".^'"■•' '"^«'•'.  «S-  Nil"!  pot"it  'seja- 

.aantur  91.   De  clericis  qui   in  persecuiione  re-  imimnnr,,t,,ii^P'  '''''' ^,'-''''''''^^ 

in  ,  oO.  Pn.na  illis  imposila,  iOiU.  ^•"^  .'■  ,,',''  P"^'  h.'lionil,ns  aiixilium  credentibus  deliiit   ibid 

s  tuuni  pnrtare  ca;pisti,  191.  Ma  >p,  Z'''"-'''^  "'^"'^''^  ("••'^''■"•"  f^'""!'!^,  273  V  iel97 

l.'r>  r„OT,  I.;  M/4  .„,,     g)"o  irianet  tampn  n,T,n,'.r.    il, «„,.,,■           ,'..    .     '       ,  -'y  •   »  "JC  I J/ , 


Gaius  Diddensis,  58. 

Galutia,  U5. 

Galea  salutis,  3G.  Galea  salutaris,  93. 

fjARciLius  episcopus,  121. 

Gaudiiim  pectoris  lacrvmis  e.\primentes,  60.  Gaudium 
semper  properat,  46.  Gaudendiim  'oum  cliari'nostri  exeinL  ( 
d^hundutTGo""  *""  '"  """■'"'"'  CI»-islianorum,  169.  Gau: 

Gnzniifiita,  3.57. 

Oelieiiiix  perpetuffi  descriptio,  3t9. 

Gemellt,  337. 

a  F,rrn'is','356'"°'''  ^l^-C^^ininiusepiscopus,  117.  Geminius 
Oemma  bibere,  5. 

Genas  mendacio  ruboris  inficere,  177 
Genealogia  e(|uorum,  5il. 

Clirishlm'"^;';?''''!»»  '"r*'''';',"'  22T.  Genliuni  conversio  ad 
Uirisliim,  106,  108.  Geiililmm  iiifelicitas,  78,  2-'2  3lfi 
Gentihter  vivere,  67,  71,  78,  316.  Genliliiim  cond^ilio  alia 

diui,;,  I^rr"",""'''  '^^■*-  ^''^^"'■'^^  '""S'-^  '"  ^'•'"•is'""'  cre- 
aua,,  luTh  ;  *',«")"'r '"»?,''  |.ervenient  ad  rpgnum  ctt.loriim 
quam  Jud.ci,  282.  (.entiles  Deum  patrem  aguns.iint ,  5,53. 

moniaTcfiTa'''^!™'*'"'"""' '"'''''''''''  ^™^  '^'^"^'"""'  '""tri- 
Gpnerissublimilas,  48. 
Germiiiiiciaiui,  335. 

Geslustiirpps  etmolles,  101. 

Getulicus,  31. 

Girba,  351.  D 

Gladius  spiritalis,  103.  Cladius  .spiritus,  36.  Gladii  sub- 
vertendajverilaiis,  130. 

Gladiatorum  inf,.|icitas ,  2ii 

Gleba  sterilis,  218. 

Glomeratim,  9. 

Glorianduiii  in  nullo.  50.5.  Gloriandiim  in  solo  Deo,  306. 
G  oriarum  snblime  fastigium  ,  ItiS  (iloriarum  vestigia,  25, 
Ooriajcoelestis  cuiiditas,  43.  Gloriam  ve.str.im  nostram 
conipiitamiis,  oi.  (.loria  gpmina,  160. 

(.Inlinum  coiicordia!,  202.  Glulimim  concordia;  mutua. 
1  !•>■  GliUimim  colirprentiimi  sacpidotum,  124 

Gonior  a  singnlis  a^ciualiter  colligebatur,  157. 

(■or,  3.)l. 

(>0Ri)ii;s  pre.sbytor,  1 1 . 

Gracilia  fratriiin  corda,  53. 

Gr,k,;a  ceriamina,  310.  Gr:i'cselibidinisfabula,3i0  Grx- 
corum  re,;niim,  220. 

Graiia  niulta  panem  imiim  facinnt,  108.  Graua  pretiosa 
ox  aiir,biis  depenilcntia,  177.  Graiia  lorlia  coiitcumunt 
vpiiios,  i)2.  Granorum  multorum  .iduu.ilio,  1,^3. 


Manet  tamen  propri^c  UUcvMsZ&ZiriM-Ailu^en^ 
Ctir,stovincit  dialioliim,  quia  Cluistus  i  ,vk  us  esi  2fi^ 

g^'pos;Sm°6f' D-ii^ir"'^  ""'•A^  .sicor.ai!^ 

constanliam  ifis  ■  r^'"  "°'?  '^^'  ^''°  '"^i''"'''^  confessori 
ex  alio  'ribnirur  S^m^''.!'^"^'^"''  "'  ^'''y"^'" 
et  muneris,  ibid! m^uIt^^^^l^^ZT  ^^5)^'^ 
Pit^'"''"'"  c').>siderai,dum,°sed  De  a°  x U i um  '"^es  Clir^s^o 
v^ctoriadebeliir  et  pugna,  344.  Vicloria  da  nr  1  Dpo   7q 

^li^^Sutr^i^'^"""^  '^'"'  ^'^^^^^^^^f!^- 

"s  r?e'w   n..^  *.''".I^."™.no  1'Oliore  virtiite  deleverimt 

fueratoX  5  9''t''''1'''  "'•  ^'"'  "''''■^^  '!"»=  "efas 
PC^es  sustiner,:^  w^n"^"™  ''"'"'"''  tPnlatur,'  quantum 
!„  '      sustiuere,  326.  Deus  remunerat  in  nobis  nnifln.ri, 

uio  meius  cst,  cni  Deus  in  ssecu  o  tulore.st' /Wrf  fhrisii 
est  v.rtusqua  repugnamus,  345.  Nostrimi  nil.il  esl  305 
Omnis  nostra  observatio  ad  Deum  converl"  u  •  ^12  Soi 

20i"'oual';a''i"'r  X  '•'"'•'^"  «-clifica,ioni"'acc'.pint^ 
|io*.  gualesnosfecit  Deusin  secunda  nativitate  talesvul 
renatos^  perseverare,  211.  Nemo  suis  viri  iis  'fortis  es 
208.  Deo  quis  obsistit  quominus  qiiod  viilt  faci- 1 '  208 
1  etimus  ut  nomen  Dei  sanctificetur  in  nobis  207  ri  s  n  ' 
cMficUio  et  vivincatio  in  nobis  Dei  protect1mfe'ser  etur; 
iU7.  l;t  fiat  iri  nobis  voluutas  Dei,  208.  Ut  Dei  volunl^s 
^lSis^i^.t^fTV;^^^  ^''"'  illisnon  cl^SlJJi^ 
^08  r,  ^.«'^l  ''r',''-  ^'  '^"''"'''  possimus  quod  Deus  vull, 
-m.  Iii  nobis  ncr  lidem  nostram  voluntas  Dei  facia  est    nt 

I  s  'Z,.,s  n 'i'  -Z  ^""^  'T  '^'^'  ™'"nt.-.t<'ui  fi.?t  iu  'no- 
cm,fer ,  r  '5(  t'-'',,-?-^^  ^'^"'•'.'ficaiio  nol.is de  Dei  dignatione 
spvpr  .,?,n.  907  'i".'"""  "^  '"  1"  '"""'  '^^'^  '■"'Vhms  per- 

ivfip  T/,W  "•]  '"l^ss;,lutar.sno»  accepla,  sedcustodila 
NiMnct,  ibul.  Uecedcntp  a  Salomone  el  Saule  discinlina 
Dominica,  recessit  et  gratia,  ibiil.  mscipuna 

Gravitas  s,icerdotalis,  56. 

Gremia  sua,  309. 

T?n?„''.?,f,i'*^  '^•""'"' corpus,  58.  Gregem  custodil  vice  pastoris 
Komamisclerus,  7  Grex  unus  pascilurab  universisepisco- 
pis   1 16.  Gregeni  Clirisli  lacerare,  70. 

Gubernator  navis  iu  lempestalc  diiioscitur,  232 

GurgHes,551.  ' 


H 


Hahilaciila  peues  paln-m  multa,  551 . 

Ilimrmiielma  colonia.  ,59. 

Il;ereditas  est  in  luto  quic  Deo  cuslodeservalur,  2i3. 

Hu;rescs  ct  .scliisinala  ,  198,  HaTelic»  pravilatis  lactio, 
Do.  iiairesiun  et  scliisiiiaium  venenala  pcrnicies,  199  Ihv- 
relica.  pravitaiis  obslinalio,  61.  Haretica!  noclis  tcnel.ra; 
loU.  Hsrclira  tenlaiio,  57.  H;erctica;  pestes,  13S.  H.ereses 
.m<Ieorl,t.,  82,  122,  197,  198.   H:rrrs's  cx  co>,lcnpt'"sa' 

ZnT'^,  '"''"'Jlr/''**;^'  "■'•  '"•  'J"'^'  »''  vntatis  or  gi  lem 
non   redilnr,   19i.   Ex   livnre  ct  invidia,  2.-)7.  Veiiie7iti  a", 

s'^,',P?I,r"i'-'i'M"'''"''""'  '"•  '"^^'1''"'  ^«'''•'l""'  sanctiim  et 
sipUctHr,  I.jI.  Maniis  im|oniiur  iii  po.mtentiam,  138,  139 


1-21 1 


INOEX 


1212 


Iia  faclum  siil)  Apnsiolis,  127.  Hseresim  amploxi  presbyteri  j^ 
el  (ilacoiii  ic(li'iiiil<'.slaici  eoiiimiinlcanl,  MO.  H;creses  pra!- 
diclf,  i'M,  326.  Perinlllil  haTcses  Deiis,  iit  |ir»lia!oniiii 
iiies  cliicescal,  197.  Ha^resis noii  Oco,  scd  dlaliolo  geneiat, 
ij7.  l*arilet  exponlt,  U7.  Non  estspoiisaCtirlsti.  I  iO.  Con- 
fessio  In  liseresi  prodessc  iioii  jiolest,  561 ,  56i,  363. 

H:crclici  a  seinctipsis(l:imn:iti,,"2, 61,  132,  Lj^,  206.  H.^e- 
retios  ficlt  im|iattcnlla,  i'i3.  HaTCllconiin  incplia!,  83, 
158,  H.'>,  lol,  ti)-^.  331.  CoiTiiptorcs  Evangclii  falsa  inler- 
prclationc,  198.  Hostes  vcrltaiis,  33o.  HiiTclicoriini  cst  ca- 
lumnins  ncctere  ailversus  Ecclcsiani,  o.^jS.  Hiercliconiin 
mos,  113.   Hierctlcorum  |irae|iositi   falsi   sunt  Ctiristiaiii, 

330.  Hicreticonimpravilatcm  dctestati  suiil  Aposloli,  133. 
Non  habent  nec  Patreni  ncc  Filium  nec  Siiiritunisancluin, 

331.  Eucharistiain  laeerc  posse  liffirctlcos  iieKatur,  330. 
Non  habent  potestatem  solvendi  aiit  llgandi,  555.  Nullam 
habcnt  poteslatcm,  U5,  151.  Niliil  liabenl,  536.  Spcs  iiiil- 
la,  fides  falsa  apiid  liKreticos,  3.31).  Pejorcs  etlinicis,  331. 
Falentiir  adversarii  Cvpriani  univcrsos  hsreticos  non  ha- 
berc  nec  dare  posse  Spiritum  sanctum,  139,  15.5.  Steplia- 
nus  confitctur  Spiritum  sauctuin  apud  li;crcticos  noii  csse, 
I  i.').  Nulla  dlffcrcnlia  inler  psciidoprophetam  cl  haerclicum, 
M5.  Oinncs  liaTctici  el  schisinalici,  iiulloexceplo,  advor- 
sarii  sunt  Christi,  152.  Oinncs  antirhrisli ,  ibid.  Sobolcs 
anlichrisli,  353.  Adversarii  sunt  ct  a;ilicliristi,  l38.Hostes 
Clirisll,33l.  Non  sunl  l.hrisliaiii,  5.55.  Hffirctici  phaiit;isniala 
ignoti  Dei  sibi  tingeiilcs,  IH.  H.-creticorum  in  blasphc- 
mando  Creatore  consensus,  144. 

H:pretici  vitandl,  200,  325.  Ave  non  (licendum,  557.  In 
domuin  noslram  privalani  adinltti  iion  dcbenl,  557.  yEmii- 
li  saccrdotum,  198.  Non  colligunlur  in  nomine  Christl,  198. 
Sacrificla  celebrare  se  credunt,  198.  Hicretico  ordinare  aut 
mauum  imponertinon  llcel,  143.  Se  ultro  pr:eliciiint,  197. 
Eoiuni  sacerdotium  non  esl  a  divina  dlsposilione,  197.  lipi- 
scopi  nemine  eplscopalum  dantc,  19,  ibiil.  Noii  prodest  ad 
salutcm  hsrelico  baptlsma  sanguiuis,  75,  150.  .Martyrcs 
iiaeretici  esse  non  possiint,  199.  Manyrium  iii  ha;reiicis 
noncorona  fidcl,  sed  piciia  pcrDdiic,  itid.  Estra  Ecclcsiain 
occisus  uou  coronatiir,  201.  Ha!relicus  non  i.olesl  donari 
lionore  martyrii,  561,  363.  Miracula  elianisi  f;iciant  h;cre- 
tici,  niliil  eis  prodcrit,  199.  Ab  lisereticis  virtutcs  fiunl  in 
nomlne  Jesu,3G2.Prophetii;  donum  iiiiiil  pro.sit  b;crclicis, 
199.  Non  i Jcirco  aliquid  non  faciciidum,  quia  fil  ali  hsereli- 
cis,  130. 


IlosTn.ii'S  invenil  Pavorcm  ct  Pa'lorcm,  226. 

Hoslis  altaris,  200.  Hostis  cxsnrgit,  219.  Hostes  veritalis, 
36. 

Hnmllilas  in  omiiiliuslcncnila,  505.  Hiimililas  comnicn- 
dalur,  10,  II,  12.  HumiHiatis  ac  paticiiti<e  exemplum  , 
115.  Huiiiilitatis  inagistcr  Cliristus,  01. 

HvGi.MS  iioaiis  III  Urbe  episcopus,  158. 


B 


prciaiionc,  i-)o.  nosies  vcni;iiis,  .5,)o.  n;i  rciicordiu  cst  ca-  Iqonns  slinlihiis  cclsinr   17 

lum,ii.s  ncctere  advcrsus  Ecclcsiani.  355.  H;e,c.icon„n         il^in^Bft^amr rtratrt  ^ 

Jactalio  delicala,  25!. 

J.VDER  in  inetallo  conslitulus,  158,  163,  .535. 

J.v.MDus  cpiscopus,  77,  1 17.  Jaiiilius  a  Ccrnianioiana,  355. 

J.vNr.Muus  episcoj;US,  9!),  117,  121.  Januarius  a  l.aniliese, 
351.  Janiiarius  a  Yice  Cicsaris,  333.  Jaiiuarius  Muzulunsis, 
334. 

JAKUAniusmcnsisinslitutus  esl,  225. 

Januabia,  51. 

Jasus  excepit  Saturnuni  fugatnm,  225. 

Janiculum  uiide  dlcluin ,  22ci. 

tconium,  145, 1 49. 

Ictusagonis,  163. 

In  EA  malcr  deoruni,  226. 

Idolulatria  luJoruui  nmuium  nialcr,  310.  Idololatris  non 
facile  igiiosclt  Deus,  263,  264. 

Idola  derelicta  per  aJvcnlum  Christi,  194.  Idola  dii  non 
suiil,  2'J2.  idola  qua;  gentiles  deos  putant,  321.  Idola  adju- 
rantur  cl  llagellanlur  a  Christiauls,  221. 

Jeju.ma  conimendala,  96.  Jcjuniispromereri  Deum,  191. 
Jejuuiuui   Cliristi,  249. 

Ignls  ;cleriius,  315,  546.  'formenla  inrerni  nec  requicm 
ncc  lincni  habcbunt,  224.  Servabuntur  cum  corporibus  suis 
anini»  crucialibus  infinUls,  224.  Malos  excedcnlcs  rcleriia 
flanima  torqiiet,  2.55.  Ad  p(cnani  rapiunliir,  ibid.  Ad  se- 
cundain  morleni  de  hac  niorte  Iraiiscunt,  ibid.  Paleic  igne 
inexlinguibili  coinbiiruntiir,  25.  Snpplicia  atcrna,  86,  89, 
94.  Circer  a!ternus,  218.  Jugis  namnia  et  pn,n;i  perpclua, 
ibid.  Ignis  alisuniet  verilaiis  iiiiinicos,  346.  Ignes  suppli- 
cioruni,  549.  Ignis  anlccedcns  iii  die  judicii,  566.  Ignisap- 
Jiaret  super  aquam  in  baplismale,  565. 

Igiioscl  potest  simpliciler  errantl,  135.  Qui  perseverat 
prudeiis  ct  seicns  sine  venia  ignoranti*  peccat,  ibid. 

Illccebra  ssecularis,  15. 

Hei.iam  Achnb  conatiir  opprimero ,  269.  Hcli<is  paslus  a  r      Iminolatio  pereunliuin,  189.  Inimolasli  salutem  tuam, 
vidua  paupere,  212.  Hclias  auriga  Israel,3.59,  340.  In  soli-       184. 
liidlno  pascltur,  210.  Christi  typum  gcreiis,  241. 


Helis.eus  vivlficat  infaiitem  vidiiie,  98. 

Helc.vna  liabuii  uxnrcs  diias,  281. 

Hemoch  incircunicisus,  277. 

Herculakeus  episcopus,  77,51,  52,  124. 

Hercules  cnncrematur,  225. 

Herena  martyr,  50. 

Hebesmus  martyr,  30. 

HEBf-JiNiANus  hvpodiaconns,  161  ,  102,  165. 

HER.vn!S  Trisin(>gislus,  226. 

Hialii  soli  civitatcs  devoraia;,  146. 

Hibernum,  25. 

Hlems  pcrseculionis,  23. 

HlPPOCRATES,  156. 

Kippone  Diarrhytornm,  337. 
Hippone  regimn,  .532. 

Hislrio  artjin  suain  ilocens,  101.  Ad  communionem  ad- 
milli  iioii  debct,  ibid.  Hlslriiniici  geslns,  4. 
Iloiiilcidiiini  inortabuTiincn  csi,  2;i|.  Hoiniciilil  reiis  csl 


Immortalilas  cogilanda,  166.  Immorlalitate  qiiomodo  po- 
liri  jiossumus,  195.  Inimortalitas  gloriosa;  niortis,  60.  im- 
iiiorlalllatcs  uiarlvruni ,  55.  Iinmortalitalem  Deus  polllce- 
tur,  250,  253,  257. 

Iinpetus  conscncscens ,  41, 

Inaiidlentia,  39. 

Iiicesta^  coiijunctiones,  105.  Inceslx  turpitudinissapicn- 
tia,  4. 

Iiidiilgcntia  et  privllegliini  socictatis,   10.  Indiilgentia; 

Firivllegluiii,  40.  liidulgciitia  Ecclesia",  156.  Indulgentia 
)oinliii,  20.  Iiidulgcntia  divliia,  .45.  Indiilgcnlia;  diviiia! 
gratia,  151.  Iiidiilgcniia  poenilentilms  non  neganda,  75. 
Indulgeiitiae  medlcina,  45.  Indnlgcnlia  salutaris  datur  cre- 
dcnli,  221.  Indulgenliani  picnilentibus  Dominus  pollicclur, 
72,  75.  Indulgentia  de  Deo  potltur,  211.  Indulgeutia  Iiu- 
uiana,  118. 

Indumcntum  Chrisli,  191,  192,  195,  196. 

Incrlia;  vetcrissomnus,  203. 

Iiifantes  in  priino  ortu  plorantes  nihil  aliudfaciuntquam 


qui  fratrcm  suum  odil,  258.  Homicidiuin  ciiin  adinlttunt  i\  dcprccaiitur,  99.  Infanles"  nasccnlcs  incipiunt  a  Incrymls, 
sinKiilipriincii  est.  5.  "  250.  Infaules  pucllse  ad  sacrificia  delerebanlur,  189.  Apud 


Hoino  Dcii  noii  potest  cs.se  mnjor,  187.  Homincm  slare 
iicc  inoveri,  5">l.  Honio  liberlaii  su:c  rclicliis,  85.  Honio 
iiovus  rcnauis,  2il6.  Hiiino  iii  iniilicbrcm  molliticm  dissfi- 
liilus,  511.  Hii;iiiniis  a  Deo  lculanlur  ul  probenlur,  509. 
Honiiues  iiisidianlur  ct  saiviiinl,  21 1. 

Ho.soRATus  episcopiis,  77,  99,  117,  121.  Honoratus  a 
Tliiicc3,.557. 

Honiira  (lalrcni  et  matrem  ,  155.  Honnr  gcminalus,  90. 
Honor  ecclcsiaslicus,  47.  Honor  cathcdr;e  sacerdoialis , 
130. 

Horarum  spatia,  342.  Hora  tertia,  sexla,  ct  nona,  214, 
215. 

Uorrea  Calia;,  550. 

Horrca  elauduntur  in  terris,  219. 

HoRTE>si.v>us  cpiscopiis,77,  I2i. Hortcnsiannsa  I.aribus, 
332. 

-  Horlus  conclusus,  152.  Honi  Cvprlaur.  166. 
H11ST.1MS  seutcniia  de  fonna  Dci,  226.        j 
Hostla  nuinda,  168.  Hostia;  doiiiinica;vcrilas,  200.Hoslia 

llt  hoino  lalroLin  0  saccrdolis,  540.  Hostiarum  busta,  220. 


idolum  panis  niero  niixtus  ((ul  de  imniolationc  supererat 
infintibus  Iradebalur,  189.  Inrantes  parcntimimaiiibus  im- 
positi  vcl  atlracll  ad  slmul.icra,  184.  Amiseriinl  quod  in  pri- 
UK)  iiativllatis  cxorJlo  fuerant  consecuti ,  ibnl.  Eorum 
querehc  iii  dic  judicii  dc  parcnlilius  parricidis,  ibid.  Pa- 
rentcs  parricida;  qul  inrantcs  ad  sacrificia  iraliiinl,  184.  Iii- 
faiitiiim  baplisma,  98.  Infantlum  inarlyrlum  ,  92. 

Infirinorum  cura  comnicndatur,  49.  Infirinis  in  exitusub- 
vcnienduni,  76,  77.  Infirnii  visitaudi,  328. 

Infiihc  liouornm ,  6. 

Iiihumanitas  ciilpanda  in  cpiscopis,  70. 

Iiiiniicus  metuendus  cum  lalenler  obrepit,  195.  Inimici 
diligendi,519. 

Iiiiliarc  conlcssionis  primorJia,  159." 

Iiijiiriani  paliunlnr  (jui  facere  se  credimt,  83.  Injuriam 
bcncliciuin  vocant ,  18t'.  Injuria  omnis  contemnenda ,  252. 
Iiijuriie  rcniiltenda;,  514. 

Innocens  nemo  est,  205.  Innocentcs  in  ordine  sanctornin 
|iriiii,iui  liabenl  locum,  xcu.  InnocentisB  custos  timor,  2. 

Inosculalio,  105. 


4243 


RERUM  ET  VERBORUM. 


1214 


Iiistiiulionis  ecclesiaslieae  sanctitas,  86.  A 

Intorcepla  pocnilentia!  lamentalio,  186. 

luteirogalio  in  baplismo_,  llt,  12i),  HO. 

Intcrnecinum  baptisma,  56a. 

Invidise  impetus,  52.  Iiividia  grassalur  in  terris,  2o0. 

Invidus  est  sui  inimicus,  2o8. 

Invocalio  nominis  Jesu  Clnisti,  538,  501. 

Ji'sius  episcopus,  77. 

JoANNis  baplisma,  li.').  Accepit  Spirituni  sanctum  aute- 
quam  Jesum  baptizaret,  15o.  Baptisnia  spipitali^  futurum 
annunliabat,  5oi.  Sanctificalus  in  iilero  ujatris,  56o. 

JoB,  187,  231, 233.  Job  ad  sunimum  fastigium  laudis  pro- 
VGCtus  2o3 

JosEPH  venundalus  a  fralribus,  2o0,  257,  209.  Typu» 
Cliristi,  281. 

JoviNLs  scliismaticus,  8i. 

InEN/Eus  ab  Llulis,  3-36. 

Irenes  Ruliloruin,  32. 

IsAAc  typusClirisli,  281.  Ad  lioslia:  dominicBB  similitudi- 
nem  pra;liguralus,  2o0. 

JuBAiANus  episcopus,  129,  529,  351. 

Ji-DAS  Dominuni  prodidit,  H3,  202.  Judam  proditorem 
Christus  suslinuit,  219.  jj 

JUD.EI  a  Deo  recesserunt,  274,270.  Pro|ihelas  interfe- 
cerunt,  270.  Cluislum,  206,  208.  HMbent  zolum  Doi,  118. 
Judais  primum  crat  apud  Deum  gratia,  227.  Quod  intelli- 
gere  non  poluerunt.  deliclorufu  mcrituni  fuit,  228.  Ca;cila- 
te  niulctali  ut  vitam  habcrcnt  anlc  oculos  nec  vidoreut, 
228.  Gratiam  sibi  datam  perdidorunt,  227.  Gratiam  oninom 
ainiserunt,  282.  Deseruerunt  lunion,  2lo.  Scripturas  iiitel. 
ligore  non  possunt  nisi  crod:int  in  Christum,  277.  A'puiam 
nun   possuut  acciporc,  nisi  baiilizoiitur,  283.  Hiorusaloin 

ferdituros  prKdictuni,  277. 1.umen  Doiiiini  amissuros,  ibid. 
udaios  colligere  voluit  Christus,  219.  Judsei  Chiistuni  non 
cogiiituri,  270.  Judaeorum  saccrdotos  crucifixo  Domino  ni- 
hil  de  sacerdotali  hoiiorc  et  auftorilate  rotinebaut,  81. 
Falsi  eorum  sacerdoles,  113.  Jiidrci  dupliccm  Christi  ad- 
ventuin  non  distiuxerunl,  228.  Jam  non  possuiit  Deum 
patrem  vocare,  200.  Juda;i  apud  Christianos  potaluri,  100. 
Graliam  consecuturi  ,  106.  Non  recipiunt  nisi  veteres 
Scripturas,  302.  De  iis  qui  Jud;cis  deflcientibus  steterunt 
pt  certaruiit,  120.  Juda^orum  populus  frequentiiis  adversus 
Deum  murmuravit,  252.  Profanos  deos  poslulant,  2S3. 
Judseoruni  anliquissima  consuetudo,  119.  Jiidaicus  pnpulus 
ad  umbrarn  noslri  prajfiguratus,  260.  Jiidocornm  baplisnius,  _ 
147.  t. 

Judex  sententiam  vendil,  3.  Judicandum  non  est  temere, 
313.  Qui  de  aliis  judiras,  aliqiiando  cslo  et  tui  judex,  219. 
Judex  gentilis  non  adcundus,  518. 

Jiidicium  Doi  juslum,  quia  seriim,  248.  Judicii  dics,  93. 
Judicium  exlremum,  187.  Iii  jiidioiis  ccclesiasticis  crimina 
probantur  a  ^ravibus  viris,  51.  Pcrseciilio  iion  sivit  ul 
de  scelerihusNovaliscnteniia  forretiir,Gi,  Urgentibus  fra- 
Iribus  imniinebat  cosnilionis  dies,  64.  Slatutum  ab  oinni- 
biis  ut  caiisa  illic  audialur,  uhi  crimon  est  ailuiissuni,  80. 
Illic  causa  agenda,  iilii  accu.sat(ires  et  testcs  haberi  po!;siiut, 
86.Privatus  anonagiiitaEpiscopisdaninatiir,  ilorumraiisam 
agere  vult  in  concilio,  sod  noii  ailmiltilur,  84.  Jpvinus  et 
Maximus  a  novom  Episcopis  daninati,  iterum  damnantur 
in  ooiicilio  Carlliaginensi ,  8f. 

Jugum  vctus  et  jugum  novum,  279. 

JiLiA  martvr,  30. 

JuLiANusa  Marcclliana,  5.36.  ATolepte,  ihid. 

JuMus  episcopiis,  121.  Jiiuius  a  Noapoli,  538. 

JuNO  Argiva,  226. 

JupiTER  Creliciis,  226.  Jovis  amorcs,  4.  Jovis  antrum 
in  Creta  visilur,  223.  j\ 

Jiirare  non  oportet,  508.  Jurare  non  licet,  230. 

Jura  con.scnsere  |ieccaiis,  5. 

Juslilia  recedente  rocedil  el  coroni,  201.  Juslitia  opus 
esl  iit  promereri  quis  possitDouni,  199.  Jiisti  vocantiir  ad 
refrigcrium,  235.  Quisquis  Deo  credidil  ct  fide  vivit  justus 
tnveuitur,  103. 


Laborantes,  iJ  est  pauperes,  49,  101. 
^  L.ELiis  diaconus  Enierilensis,  117. 

Laititia  non  potest  ferre  moras,  46. 
1    Laica  eoinmunio,  119,  128.  Laici  slanles,  36,  43,  67. 

Lartuisba,  557. 

Lambese,  531. 

Lana  agiii  por  qiioni  redemptisumus,  262.  Lanas  colora- 
rc  no»  dociiil  Dous,  177. 

Laomedonti  niuros  instiluit  Neptunus,  223. 

Lapidcs  coluntur,  220. 

Lapsi  in  susppnso  dum  episcopus  datur,  29,  43,  48.  Lap- 


sis  inedela  quaeritur  in  conciliis,  144.  Lansorum  causa  in 
concilio  judicatur,  3.3.  De  lapsls  deliheralio  cum  pluribus 
coepiscopis,  22,  23,21,27,28,30,59.  Cypriano  convenit 
de  lapsonim  causa  dilferciida  ciim  episcopis  universis  suae 
provin(:i;e  et  trans  niare,  55.  Multi  episcojii  rescribuul  Cy- 
priaiio  de  lapsorum  causa  ad  conciliuin  differenda ,  27.  Fa- 
cilitas  iiimialapsissolatiuin  adiniit  sloriia;  spei,  186.  Quo- 
modo  paconi  poiero  deboanl,,  4i.  Pacem  petant ,  sed  hoc 
totuin  in  sacrameiito,  ifiit/.  Lapsis  iii.exitu  pax  concessa, 
43.  Qiiibus  conditionibus?  ibid.  Deus  scit  quidde  talibusfa- 
ciat,  ibid.  Lapsi  non  deserendi,  8.  Si  agant  poenitentiam, 
periculosc  ffigrotauliluis  subveiiieudum,  ibid. ,  09,  77.  Non 
sulortur  si  evascrinl,  69.  Lapsis  qui  libellos  a  martyribus 
acceperunt,  et  pncrngaliva  eonim  amid  Deum  adjuvari 
Iiossunt,  urgcute  oxilu,  pax  danda,  22,  23,  24.  Lapsi  a 
quinque  prosbyleris  corriipli,  32.  Quid;iui  pacein  iion  pe- 
tiint,  sod  sibi  viii(lii-.anl,  40.  Iii  ccclo  jam  se  illain  habcre 
dicunt,  ibid.  Dicunt  Paiilum  onmibus  p;icom  dedisse,  ibid. 
Quoruindam  convicia  iii  episcopos,  in  coiifessnres,  in  virgi- 
iies,  83.  Minatur  Cyprianus,  nisi  qiiiescant,  40.  Inipetus  in 
praapositos  per  niultitudiiipm  faclus,  51  et  52.  Prxpositi 
ininus  fortos  pacem  dare  coacti  suut,  52.  Lapsi  quiilam  no- 
mine  Ecclesia;  scribcre  aiidcnlad  Cyprianum,  38.  De  causa 
lapsorum  diu  niultumqiie  in  concilioC.arlhagincnsi  delibe- 
ratum,  00.  In  causa  de  lapsis  conciliiim  Carthagineuse 
lempcramontuin  salubri  moderalione  lihravit,  67.  lu  causa 
lapsoTum  Scriptura  ex  utraque  parle  libratse,  67.  Causa;  ct 
voluntales  et  necessilates  singuloruni  examinata;,  ibid. 
Singula  placilorum  capita  libello  conscripta,  ibid.  Siatulum 
in  coiicilio  ut  la|isi  agpreiit  diu  pffiiiitenliam  plenam,  77. 
Concilium  Cornelii  idem  statuit  ac  Africaiium,  68.  Corne- 
lius  necessitati  succiihuit  iu  colligeiidis  lapsis,  69.  Sic  fece- 
runt  antecessores  nostri,  ail  Cyprianiis,  69.  Lapsorum  sa- 
luti  non  adulatione,  sed  siiicera  fide  consulendum,  38. 
Siipplicia  siibila  iionnullorum  qui  Christiim  nogaverant, 
189.  Qni  po'nitPnliani  crhniiiis  lollunt,  viam  satisractionis 
claudunt,  192.  Perseciitione  ipsa  pejus  iuterliciunt ,  ifciV/. 
Aliud  peisecutioiiis  genus  niiiiia  injulgenlia,  186.  Do- 
inimis  cito  non  placatur  his  (|ui  nogaverunt,  192.  Qui  com- 
inunic;int  cum  lapsis  noii  poeniteutibus,  nocentium  conta- 
ctibus  polluuutur,  120.  Ira  Dei  cst  non  intelligere  delicta 
ne  sequatur  pfleiiitenlia  ,  83.  Pocnitonlia;  remedium  inter- 
cipere,  iion  curare  esl,  sed  Occidere  43.  CumiiUit  criinen 
qui  irascitiir  sacerdoti  vuliius  curanti,  188.  Sacerdoles  vul- 
nera  sonliunt,  qiia;  iisi  lapsi  nou  sentiiiiit,  188.  Lacrynias 
fundunt  pro  lapsis,  ibid.  Modus  sanandoruin  anini;e  vulne- 
rum,  186.  vEger  impatiens  gratias  agetcimi  senserit  sani- 
latPin,  ibid.  Qui  peCcanli  ;iOulalur,  peccata  initrit,  183.  Qiii 
redargiiit  promovot  ad  salulem,  ibiil.  Noii  de.sistemliini 
lapsornin;iniinas  curaro,  quamvis  respuaul  medicinam,41. 
Gaudebunt  posteaad  lideleindilalosse  esse  mediciiianb,  41. 
Danda  nou  sunt  icgiis  quse  sanorum  sunt,  37.  Iii  secretis 
cordis  novellandiis  ot  coiisecrandiis  cst  animus,  37.  Obest 
lapsis  qiii  peccala  dimitlit  coiitra  Domini  pneceinum  ,  187. 
Non  debeut  opiTiri  inorientiuui  viilnera,  186.  De  iis  qui 
lapsos  armant  ad  p(;riculiim  piopriiiiii,  41.  De  ipsa  inora 
inagis  consulitur  lapsis,  37.  De  laiditale  reuiedia  pra;staii- 
tur,  ibid.  Qui  lapsisplausibilescssecupiuut,  magisobsunt, 
18,  20.  Adversus  eos  (pii  lapsos  meiidacio  capliosK  vocis 
invitanl,  33,  34.  Quidam  episCopi  deificam  discipliiiam  ne- 
gligiiut,  et  cum  lapsis  episcopis  coinmunicaul,  120.  Schi- 
siiialici  manibus  lapsorum  adbuc  fumaulibus  comniiinioneni 
dederunt,  83.  Iiijuriosi  in  opi.scopiim  presliyleri  qui  lapsis 
eo  inconsullo  pacem  dederunt,  19,  20,21.  Curauduiii  ul 
nee  improlii  f;icilitatem  pronain  laudent,  ncc  vere  pu;ui- 
tentos  criidolitatcin  accusont,  43.  Vigor  in  iiiiprolios,  lcui- 
tas  iii  lapsos  pfenilentes  ,  .59.  Justa  moderatio  iii  lapsorum 
causa  tractanda  ,  60.  Censura  et  medicina,  ibid.  Nec  duri 
nec  soluti  esse  debent  cpiscopi  in  lap.sis  cui'aiidis,71.  Sio 
censiira  vigoris  cxhibcnda  peccalorihiis  ul  medicina  non 
donogelur,  113.  Omnilius  pflenltouiibus  po;iiitciiti;c  fructus 
coiicodendus,  73.  Lapsoruin  pflcnilenlia  iioii  res|iuoiida,  ne 
cuin  uxore  et  liberis  in  ha;resiiu  vel  schisma  rapiantur,  70. 
Lapsis  pfpnitenlibus  pacem  csse  dandam  prubalur  ex 
Scripturis,  73,  73.  In  lapsos  |in;uiteutes  Dei  misoricordia, 
XI,  xu.  Dous  omnihus  picnitoiitibus  blaiidilur,  73.  Lapsis 
initilnis  et  humilibus  graiulaUir  Cy|iriamis,  58.  llevelal  ei 
Deiis  quid  talos  servi  dc  ojus  lipiiigiiilale  ineroantur,  ibid. 
De  lapsis  coiifessores  et  niarljres  liuiit,  71.  Lapsi  gloriosa 
confcssione  resliluti,  93.  Victi  primo  ,  deinde  victores  iii 
secundo  |ira;lio,  183.  Lapsi  in  pprsocutioiie  Deeiana  vi- 
ctores  in  sequenti,  xi.  Non  morlui  sunt,sed  seuiiauimes  qui 
persecutiouo  sauciali  sunt  ,  71.  Lapsis  pfrnitciitilius 
dandain  csse  paconi  Cornolius  cl  Lucius  ceiisuere,  117. 
Venia  potitiir  lapsis  niulieribus  quia  tontessoros  siiscepe- 
rant,  29.  Lapsus  qui  extorros  hospitio  excipit,  ofiert  inul- 
las  aniuias  vivcntcsfpue  pro  una  s;incia  doprocontur,  70. 
Lapsi  ahluerunl  omne  deliclum,  qui  itorato  loiiti  exlovres 


HIS 


INDEX 


12IG 


facli  sunt,  28.  Pax  illis  mlJpnJa,  ibid.  VariK  condiliones 
el  oausa;  sacrincanlium,  70.  Dc  inulioro  qn;c  doni  nunie- 
ravit  nesacrificarct,  29.  Qiii  crucialilins  cessere  pirnilen- 
liani  agunt,  76.  Consulllur  Cv|iriaiius  an  iis  sufllcial  ptcnl- 
teiitia  iricnnii  iuenntis,  iliid.  Ro^Mlur  ut  ca  de  rc  in  cou- 
cillo  deljbercl,  ibid.  Ucsiiondct  sunicere ;  se  lamen  delilie- 
raturum  in  concilio,  ibia.  li\cusationein  halxuit  (|ui  tor- 
inenlis  ccsserunt,  183.  Deprecabantnr  lapsi  quidnni  et 
poslea  viclores  vulneribus  et  laceratione,  18."x  Lapsi  pro- 
niitluul  Cvpriano  se  fortiter  pnguatnros,  78.  Spcs  conse- 
quendiB  pacis  arniat  ad  pralluin  lapsns,  71.  Instanie  per- 
secHlione  pa\  dalur  iis  quia  primolapsusdiepffinilenliani 
cgcrunt,  77.  Cjiuss  singuloruni  examinatrc,  79.  Jacent 
sub  diabolo  quasi  prostrati  qui  nondumpacemoblioueriuit, 

I.aqiiearia  auro  rcsplendentia ,  3i2. 

Lnres,  o,i2. 

Laliuin  uiidc  dictuni,  22"). 

Latro  cuin  Clirislo  crucifixus,  martyr,  cxvri,  cxxviii.  La- 
Irones  manclpi  obtemperanl,  122. 

Lalus  proleclum,  6. 

Laiides  propria;  odioss,  2. 

L.iimENTiis  martyr,  47.  Laurentius  papa,  cxovii. 

Lavacri  divini  s.inclilicatio,  148.  Lavacri  vitalis  sanctifi- 
calin,  17.5.  Lavacri  vitalis  gratia,  189.  Lavacrnni  salutare, 
144.  Lavacruni  regenerationis,  159,  140,249.  Lavacra  cum 
tuminls,  191.  Lavacrum  carnale  etsajculare,  136. 

L.iZARCJi  flevit  Chrislus,  169. 

Lectio  diviua,  260. 

Lectoris  niunus  ob  .lelalcni  his  qui  majorcs  gradus  nie- 
reniur,  46,  48.  Lecloribus  uonnullis  eadeni  ac  presbyteris 
divisio  mensurnn,  48.  Presbyterii  hoiior  desiguatiis,  48. 
Lectores  Evangelium  legunt,  46.  Lector  ordinatus  a  Cy- 
priano  et  collegis  qui  aderant,  46,  47. 

tegio,  117. 

Leptimaipmm,  337. 

teplimihm,  7>^i. 

Leucotiie.i  ,  223. 

Lex  evangclica,  109.  Legisjugum  grave,  329.  Inter  ip- 
sa.s  logesdocetur  quidqnid  legibus  interdicitur,  341. 

Li.v  typiis  svnagogse,  281. 

LinELi.iTici;  42,  67,  69.  Libelli  malum  munus,  271.  Li- 
belloriim  nerariornm  professio,  42.  Liliellalici  visi  sunt  sihi 
cvadere  laqneos  dlaboli ,  ibid.  Conleslati  siint  ad  ar.as  ac- 
cessisse,  licet  non  accesserint,  ibid.  Nefandls  libclljs  con- 
scienlia  polluta,  24.  Libcllalicorum  conscienlia  polluta, 
190.  Libellalicus  fecisse  se  dixil  quidqiiid  aliiis  faciendo 
commisit,  190.  Libellatici  longo  dislant  a  sacrilicatis,  70. 
Oiii  libelliim  accepit,  errore  magis  qu.im  criinino  deceplus. 
ibid.  Ejus  nianiis  pura  .  nec  os  pnlliimm,  ibid.  Flel  ulii  au- 
dit  pollntim  esse  conscientiam,  ibid.  Vide,  1 19.  Libellatici 
.id  magislratum  veninnl,vel  alium  miUunl,70.  Libellalicus 
iioccssitate  poccavit.  74.  Krrore  deceptus  est ,  ihid.  Oui- 
dam  acla  feceriint,  licet  abessent  cuin  lierent,  ibid.  noriim 
consensii  crimen  'a  se  non  admissiim  piiblice  legitur,  43. 
Videri  voliieriint'ediclis  paruisse  ,  ihid.  Libellalicis  oppo- 
niliir  Elearari  exemplum,  271.  Libellaticis  agenda  piEui- 
tenlia,  1<)0. 

Libelli  a  marlvrihiis  dati,  22,  23,21-.  Gregatimdabantur 
nnniinePaiili,  51.  Item  .\urelii,  ol.Scripli  erant  nianu 
Luriani,  ihid.  Libellornm  millia  sine  examine  qnotidieda- 
Iwnlur,  2t.  Lihellusmarlyrum  sic  racliis  :  Comiimnicet  ille 
cuni  siiis  ,  21 .  Viliiperaliir,  ibid.  Confessores  libellos  suos 
ppiscopi  jiidicio  snbmilliint,  20,  21 ,  20,  .30.  Marlvros  pacem 
dare  non  ansi ,  sed  ad  episcopiim  lapsos  remiseruut,  41. 
Marlyres  petierunt  pacem  dari  lapsis.  quando  ante  mater 
Eeclesia  pacem  do  Deo  siiinpsisset,  19,  20.  Larsl  quiilani 
Ijhello  a  niartvribnsafTeptocninmitliiutseCvprinni  jndicio, 
38.  Pauli  mnrlyris  ad  I.niianum  verba  :  S/  qnis  pacem  pe- 
tieril.  da  in  nnminemeo,  50.  Vitiiperaiitur  a  Cvpriano,  52. 
Oiiiihm  in  marlyriim  benefioiis  nundinns  aiicnpaiitnr,  20. 
Farilitas  marlynim  b^nigna  inlorprelalione  excusaliir,  41 . 
Con  litiones  appoiienil:c  petilionibus  mnrlvruni,  187.  Marlv- 
res  caiili  esse  debent  in  dandis  libellis,  20.  Noniinalim 
desicjiinre  debent  eos  quihiis  pelunt  pareni.  ibid.  Kligere 
debi-nl  ens  nnoriim  po^nilenliam  sntislaclioni  proxiniam 
consTiicinnt,  21 .  Debeiit  singiilns  circnmslanlins  pondorare, 
20.  Presbyteri  poliliones  marlyriiin  episcflpo  servare  de- 
benl.iH/f.I.apsi  prn^rngativnmarlvruni  ai.nd  Deiimndiuv.a- 
n  possnnt.  22,  95.  21.  Merila  mnrlyrum  pro  voio  iioenilen- 
10,  19!^.  Mappaliciis  niarlyr  matii  su»  soli  paccm  dari 
mamlavit,  31. 

LinKmus  episc/ipiis.riO,  77,  121. 

Liheralnri  debet  nlisequinm  liberalils,  174', 

J.ibertatis  propri.i»  arhiirinm,  197. 

l.iROsis  episcnpns,  117.  Lihosns  a  VaKa.  535. 

l.ilira  ICcclesine  giihernanda<,  nr,.  Libram  Domini  con- 
l.iDroni  II  sniritaliiiin  voliimina.  271. 


A  leniplanles,  00  Lihrato  apud  nosdiu  consilio,  97.  I.ibrato 
de  omniuin  collalinne  consilio,  07. 

l.icitimi  esl  qiiod  |  ulilicuin  csl  ,  ."i.  Xon  faciendum  qnid- 
qiiid  llcel,  326.  Ligala  in  lerris  eliam  in  coelo  ligata,  77. 

I.ilia  nonde.snnl  Ecclesiae,  18. 

Liinaro  consilium,  22. 

Liiieanienta  prima  lidei,  274.  Lineamenta  naliva,  178. 
Lineamenla  palris  in  sobole,  260.  Linoanienla  oculoruni 
deiiiiigere,  191. 

Lingua  di.nboli  venenata,  ,')4.  Lingiia  confessa  nomen 
Dei,  270.  Lingna  Chrislum  confessa  debel  esse  pura,  12. 

I.ites  iii  coloribns,  341. 

Litlcra;  vicari;c,  97,  103.  LitlerK  communicalori.r,  41, 
57,59,117.  l.itteras  plenissini»,  113.  LiUenc  sobria',  28. 
LittiM';e  conspiranles,  43.  K|iiscopnm  scribere  oportol  per 
clericos,  35,  103.  Scrihit  ad  ali;is  Ecclesias  episcopns  ro- 
manus  r«st  ordinationem,  57.  Cur  lilteras  episcoporiim. 
qui  ordinaverant  Cornelium,  episcopi  .\fri  desideraverinl, 
56,  57.  .\fri  episc0|ii  ad  proshyteros  el  diaconos  Ronianos, 
non  ad  Cornelium  aliquandin  sVripserunt,  57.  Cur  !ioc  con- 
siliiini  cepcrinl,  ibid.  CornoUus  legere  solet  clero  et  iJebi 
epistolas  Cypriani,  89.  Hogat  Cyprinnus  Coriielinm,  utllt- 
■n  leras  siias  fralribus  legi  jiibeal,  .37.  Cyprianus  iuhet,  ut 
epi.stola  sua  fralribus  legatur,  13.  Cyiiriiinns  niaudat  ut  lit- 
tera,'  clcri  Roniani  et  roiile.ssonim  fratribus  et  peregrinis 
legantiir,  43.  L't  omiiibus  fiat  descrihendi  fotestas,  ibiri. 
Pelit  Cyprianus  nt  lilter:e  siise  omnibns  legantiiv,  39.  Cy- 
priauus  misit  ad  Cornelium  noniina  episcoporiim  iutegro- 
rnin  et  snnorum,  ul  sciret  quibus  scriliere,  et  a  quibus 
litterns  accipere  oporteret,  84.  Littenis  deri  Romani  seri- 
psitNovnlianns,  el  qiiod  scripscrat  sua  voce  recilavil.  Snb- 
scripsit  Moyses  presbyler,  67.  Littent  in  conciliolecla^ 
329,  331.  JubctCyprianusnt  qiiicumque  ad  se  scrihunt, 
nomina  lihello  subjiciant ,  38.  LitteriB  pcr  totum  muuduiu 
niissae,  67. 

Lilteras  imprimere  docuit  Saturnus,  225. 

LiTTEis  in  meiallo,  constilutus,  150. 

Livoris  nialnm.  23(1. 

Loci  condilio,  9,  110,  112,  165. 

Lo.NciMS,  53,  62. 

Lorica  jiislitia»,  .36. 

LoTii  uxor,  5C2. 

LiciAM sepiscopus.  77,  121.  Lncianns  a  Ruonma  ,3.33. 
Lucinnus  ircshyler,  126.  Factns  antisles  Dei  iii  carcere, 
29.  Lncianns  post  adninnitiouem  Cvpriani  absurdioreui 
C  epistoliim  scribit,  31.  Invidiam  conflnt  Cypriano,  iTiiV/.  Lii- 
ciani  epistola  ad  Celerinum,  30.  32.  Oinnihus  lap.sis  pacem 
concedll,  26,  30.  Luciaiius  acolyllius,  161,  162,  105. 

Licii,nsrs  episcopns,  117. 

I.i;i;i!s  papa  de  exsillo  reversns,  96.  Luciiis  episcopns, 
117,  124.  Luciiis  a  Tliebeste,  351.  Luciiis  conlcssor  sinnil 
ac  sacerdns,  96.  Lucius  in  nietallo  conslitiiliis,  138,162. 
Liiriiis  a  Caslra  Gidbse ,  331.  A  Memhre.sa,  336.  Ab  .Vusafa, 
337. 

Lnclus  insignia  in  clmrorum  cxilu,  191.  Lugendi  non  sunl 
Cliristiani  morlui,  168,  231. 

Lndorum  oinninm  niater  idololalria ,  310.  I.udi  scenicl 
Ccreri  ct  I.ibcro  dicali,  310.  .Ad  avocalinneni  pnpuli  sunt 
acqnisiti.  3f0.  Crunr  de.iiignlo  calidiis  iJolo  propinnlnr  in 
liidls,  310.  Iii  faciem  idoli  jaclatur,  ibid.  Gladinlorii  Iiiili 
damnanlnr,  3. 

l.uniiiiali  hice  gralirr,  201. 

I.una  lenuatnr  exolelis  rornilnis,  217. 

Lnpanarium  Insignia,  177.  Ln|  anaria  non  timentes,  233. 

Liiperciann,  333. 

l.upi  oves  a  pa.siore  secernunt,  31. 
1)      I.iTEis  a  Gcmellis,  537. 

Lux  candida  veia;  religionis  ,  221. 


M 


MACHvn.r.i  soptcni  llKurn  seplem  ccclrsinrnm,  209  ,  270. 
MacliabKi  marlvrcs,  92,  3(6.  Mnter  scplimnni  niinin  liorla- 
liir,  271.  Non  credit  prn.umrani  fralriini  prcci'in  ad  negan- 
lis  salniem,  271.  Graiilo  niartyrinni  Deo  praibet  virlnle 
oculorum,  ibid. 

M.vcii.Eis,  3.'),  (12. 

M.vcHABics,  20.  Miicharius  coiifessor,  00,  01,  04,  05. 

Macomndes,  352. 

Mdclari,  534. 

Magisleria  dlvina  , .  298.  Magistcrinm  disciplin.T  ,  48. 
Magisteiiiim  oliscenllalis,  341.  Artis  imi  ndie;e,  101. 

Hagnalia  divina;  protectionis,  96. 

M.iGMS,  131 . 

Maji'stasEvaiigelii,  40.  Majestas  Ecrlesis,  85.  Maieslale 
censnra!  percussus,  113.  M.njestas  Domini  prolegenlis,  09. 
M.nieslaslldei,  45.  Maicslalc  angclica  siibnixiis  ,  2.")(i. 


1217 


IIERUM  ET'VERBOI\UM. 


1218 


B 


Majoros  iialu  non  lcMiiftre  accusaiidi,  oij. 

Mali  boms  (ibesse  non  delienl,  78.  lliilis  vicem  noa  rucl- 
d^'ii(lam,  31i.  Malicninal)  Ecclesiase|iaranlurgratulaiuluni, 
197.  Malos  oftendil  qnisquis  non  iniitalur,  '6.  Alali  vitandi, 
oiO. 

Malediccre  divina  lex  proliibet,  230.  Maledicendum  non 
est,  508.  Maledicta  vitancia,  li. 

Maiuinon;e  aiuator,  2i0. 

Maxcims  religionein  tennit,  226. 

Maudala  vilalia,  cuclestia,  5i. 

Manna  ligura  grali;e  sacranientorum,  lJj7. 

Manth.ineus  e|iisco|iUS,  77. 

Manns  sordida;,  I8G.  Manns  sacrificio  iiollutic,  i3.  Maiius 
capliva  sacrilcgio  et  criniiiii  ,111.  Uepeti  noii  |iotesl,  ibid. 
Manus  iuipositio  ba|itizalis  in  lia;resi  ad  acci|iieiiduni  Spiri- 
lum  saiiclnm,  128,151.  Manus  iinpositio  ut  iuvocelur  et 
infundatnr  Spirilus  sancliis,  132.  Manus  iinposila  paMii- 
tonlibns,  127.  Maiius  impo.sitio  episcopietcleri,  10,  20,  21, 
22,  23,24.  Manibus  acciperc  corpusUomiui,  188. 

M.VPP.4LICUS  martyr,  17,  50. 

Muriizmiu,  355. 

M.vncEixus  episcopus,  117.  Marcellus  a  Zaina,  356. 

Marcelliaiia,  530. 

M.irciaxl:s  episcopus  Arclatensis  conjungil  se  ?(ovatiano, 
ll'i.  Separat  seaboninibns  episcopis, /biri.  MiiUi  ex  Ira- 
Iribus  siiie  pace  excedunt,  116.  raiistinns  Lugdnncnsis 
episcopus  seinel  el  itcriiin  scribit  ea  de  re  ad  Cyprianuin, 
115.  Qvprianus  bortatur  Stephanum  ut  scribal  .id  provin- 
tiani  et  ad  plebein  Arelatenseni,  116. 

Marcion  Ponticus  ,  158.  Marciouis  baptismus,  150.  Mar- 
cioQ  Cerdonis  discipulus,  1 11.  Marcionis  lisresis,  336.  Mar- 
cioii  eamdein  Trinitatem  non  lcnct  ac  Calliolici,  151,  155, 
Mem  non  senlit  de  Incarnalione,  ibid.  Marcion  el  alii  lia;- 
rctici  sero  post  Apostolos,  lii. 

.    MarcijS  episcopns,  121.  Marcusa  Mactari,  534. 

Mares  evirantur,  i. 

Margariue  poi-cis  non  donandie,  30.  Margarila  preliosa, 
id  est,  vita  ajterna,  239. 

Maria  siccala,  345. 

Maria,  51 . 

Maris,  51. 

Marmoruni  erust>E,  217. 

Marrutius  episcopus,  77,  124. 

Mars  Thracius,  220. 

!\Iartialis  episcopus,  117, 119.  C 

Martialis  martjr ,  30. 

Martjr  judicis  sui  judex,  55.  Martyrum  laudes ,  55,  43. 
Marlyres  Christum  Dei  Filiuin  ,  elsi  rec(!dente  scd  lainca 
libcro  spiritii,coiilitentur,  55. 1'ustesiuitiantconsessionem, 
l.yj  .Gloriusi  honiinibus  ligno  redeinptis,  ibid.  Vinculaorna- 
iiicnla  siinl  Christiauis,  159.  Torinenla  rnartyribus  inlligi 
solita,  69.  Torinenta  inllieta  Celerino,  47.  M,w'lyres  :n  ine- 
tallis,  159.  Vinclis  pedibus,  ibiU.  Siiie  lecto  et  ciilcitris, 
ibiU.  Cum  pane  exiguo,  ibid.  Semitonso  eapite  ,  ibid.  Ve- 
slis  algentibiis  decsl,  ifcirf.  Sacridcia  olTeire  iion  |.ossuiil, 
ibid.  Marlvres  coiicreinali,  49.  Marlyrum  coiistantia;  dc- 
sciiptio,  351.  Marlyrum  constantia  iu  lormcntis.  16.  l)e 
uuntyruni  conslaiitia  elhnicoruni  dicta,  547.  Martvres  nii- 
laiitem  multoruni  lidem  niarlyrii  siii  veritato  solidarunt, 
26.  Martyria  sua  exempla  fecernnt,  idir/.  Marlyrium  iioii 
est  in  tiia  potestate,  233.  Nihil  lcliciiis  diviua  digiiatioiie 
liominibns  conlingit  qiiaiii  iiiarlyrinni,  5).\on  polestacci- 
pi  coroiia,  uisi  liierit  liora  snnieiidi ,  184.  Spiritus  saiictiis 
loqiiitnr  iii  inartyribus,  92.  Clirislns  operaliir  in  iiiartyrio , 
515.  1'liis  jiatitur  ipse  Christus  (piam  cpii  pro  eo  p.Viiliir,  _ 
5ii.  Christus  pugnatet  vincit  in  iiiarlyribus,  17.  Liictatur,  D 
eoronat  el  coronalur,  ibid.  Marlyrcs  sub  oculis  Doiiiini  di- 
inicant,  ibiil.  Oe  aiinis  ad  nianyriuin  snsliiiendiim  iieccs- 
sariis,  93.  Moii  inarlyrcs  Evangernim  faciunt,  sed  per 
Evangclium  niartyres  liunt ,  .32.  Marlyres  idco  fiiiidiiiil 
sangninein  iie  perdaiit  Ecclesiic  paceiii  cl  siduleni,  41. 
Marlyres  noii  reddunt  iisque  quadranteni,  347.  Oiii  vice- 
runt  vita;  desideria  expertes  doloris  uiiiversi,  347.  Martyr 
saiiguine  suo  baptizatur,  78.  Marlyres  lloribus  coronat 
Clirisias,  219.  Corpora  marlyrum,  8. ' 

Marlyresjudicabuiit  nationcs,  lOt.  Martyriiin  vindiealio, 
187.  Martvrnin  Iriictus  centcnus,  180.  Miillnni  valciit  iiie- 
rila  niiirlyriim,  si  iiiliil  petint  coiitra  jiidicem  ct  coiilra 
legemDoniiiii,  187.  Dciis  inacceptuin  rcfert  qnidquid  |iro 
po^iiitente,  operante  et  roganle  niartyres  petieriut,  193. 
Marlyrum  oratio  iiiipetrat  qiiod  pelil,lt>0.  Miilluni  |,oteriint 
iiiciiia  marlyriiin  et  opera  justorum  in  die  jiidicii,  187'.  Pax 
in  noniine  niarlyrinn  post  eorum  accersitioiiem,  2),  30. 
Marlyres  iinpetraiit  de  Diimini  bonilale(iiiod  postulanl,  20. 
Marlyril  us  niliil  denegatur,  330.  Celerinus  petit,  ut  qui 
jiriores  coronali  fuerinl  sororjbus  suis  vcniaindeni,  pecca- 


\  liini  remiltant,  indiilgeaiil ,  29.  Martyres  rogat  anclorlibri 
de  Laude  Mart.  nt  sui  niemineriul  cum  fuerinl  coronali, 
352.  Martyrio  cedit  virginitas,  351.  Martyrium  iion  prodest 
extra  Ecclesiam,  75,  136,  198,  212,  561,303.  Martyrii 
exhortatio,  201.  Marlyrium  facere,  78.  Martyrem  nou  lacit 
pocua,  sed  causa,  198,  199.  Pueri  inler  niarlyres,  160, 104. 
Virginuiu  martyrum  gemina  gloria,  160.  Martyres  iiuiunie- 
ri,  256,  269,  272.  Confessores  in  carcere  niorientes  pro 
uiartyribus  habeudi,  50.  Eorum  conimemorationes  iuter 
mcmorias  martyrum  celebrantur,  50.  Marlyriiini  luento 
cnnceplnm  coronaliir,  254.  [iiter  niartyres"  deputandus 
Corneliusipii  tamdiu  sedit  exspectanscarnifices,  69.  Marly- 
ribns  coronam  noii  detrahit  pax  superveniens  ante  dieni 
certamiiiis,  17.  Eides  iiivicta  inter  inaityres  coronatur, 
273.  Uegnabit  cum  Christo  qtii  ad  sacrilega  edicta  non 
coiisenserii,  ibid. 

Martyruni  uierccs,  93,  94,  158.  Qua;lil)et  peccala  niar- 
lyrio  expianlur,  514.  Qiiidain  lide  iiobil(;s,  adjjiarlyriuni 
veniunt,  350.  Onidam  ut  (leccata  redimaut,  iftiri.Marlyriuin 
pronierito  lidei,  158.  Marlyri;s  ad  divina  doniicilia  prope- 
rant,  ICO.  Rcliclo  iiiuiido  c«;lum  peliinl,  33.  luter  Augelos 
stant,  ibid.  Ccelesle  regnuin  sine  ulla  cunctatione  tenenl, 
55.  Marlyribus  jiatcnl  coeli,  91.1n  paradiso  Apostoli  et 
martyres,  236.  Virgines  et  justi,  iltid.  Martyres  slatini  vi- 
dent  Deuni,  275.  Marlyres  Deiini  et  Christuni  ejus  couspi- 
eiuiit,  125.  Ad  coiiiplexnm  et  osculuni  Doniini  veueruut, 
25, 163.  Ad  Dominuin  venerunt,  17.  Dcus  niarlyrio  lotuiu 
proniisit,  349.  Coulessione  vocis  niiuus  patenl  regna,  330, 
Marlyrii  poculuin ,  78. 
Masctda,  337,  101. 
Mathathias,  263. 

Matrimoiiia  cum  gentilibus  vetita,  183,  323.  Uxor  a  viro 
recedens  debel  innuptapermanere,326.Matrimonii  expu- 
gnator  alieni,  74.  Malrinioniorum  depopulalor,  79. 
Mairix  Ecclesia;  calholica;,  59. 

Maiiritania,  128.  Coliseret  provincia;  episcopi  Carthagi- 
iieiisis,  59. 
Mauri  reges  suos  colunt,  223. 

Maxi.mus  episcopus,  99,  124.  Maxiinusconfessor,  24,  32, 
33,  34,  45,  55,  58,  60,  61,  64.   Maximiis  presbyter  a  No- 
valiano  legatus,  02,  85.  Maxinius  schismaticus,  84.  Maxi- 
mus  acolythus,  161,  162,  163. 
Medoiium  regnum,  226. 

Melchisedeoh  typum  Christi  portavit.  105.  Cur  Melcliise- 
dech  Abraham  benedixit?  105.  Melchisedech  sacerdos, 
278.  ' 

Melicertes,  225. 
Membresa,  336. 
Menioriic  martyrum,  50. 

Mendacia  scelerata,  144.  Mendacium  vetitum,  327. 
Mercenarii  nolantur,  7.  Mcrcenario  inerces  reddenda, 
525. 

Meretrices  crubescunt  videri,  341.  Mcrclrix  Apocalv- 
psis,  177. 

Merita  opcrum,  327  el  seqci.  Dominum  (idei  ac  tinioris 
obseiiuio  siepe  prouieriti,  191.  Deiiiii  patientia  promereri , 
231.  Ubse(juiis  et  operibus  juslis  Doniinum  promereri ,  23. 
Vera  pceniteutia  et  hiiniilitate  lola  proiiiereri  Duiuiiiuni , 
20.  Chrislum  obsequiis  iiroiiicrcri,  100.  Cornelius  Ccntu- 
rio  meruit  audiri,  214. 
Merrha,  261. 

Messes  de  ca'Io  descendentes,  543. 
Metalla  exliansla,  217.  Metalfum  Sigiiense,  103. 
Mctalor  vcstcr ,  163. 
Mettius  hypodiaconus,  57,  58. 
MidiUi,  535. 

Miles  Dei,  24,  273.  Miles  Chrisli,  10,  18,  19,  34,  47,  62, 
65,  79,  90,  94,  93,  97,  160,  106.  Militis  sacrameeluiii,  305. 
Militcm  suuni  Christus  spectat,  91.  Miliiis  boiii  oniciuiii, 
152.  Miles  repetet  ccrtaiuen.siinin,  193.  Milcs  piobiitiir  iit 
acio,  252.  Triuniphans  vulneribus  siiis  gaudet,  340.  Militiie 
divinajsacramenta,  140.  Militiacoruualur  in  pcrsecutione, 
274. 
Mileiim,  552. 
Miiiioriimliirpitudo,  4. 

Miracula,  189  et  seqq.  Miracnla  facere,  199.  Miraciila  a 
Cliri.stianis  edi  solita,  3.  Ealsa  niiracida,  140.  Miracula 
quandoque  liunt  ab  extraneis,  558,  562. 

Misericordia  non  exhibelur  inlirmis,  219.  Misericordia; 
coinmendatio,  237.  Misericordia  lalsa,  43,  186. 
Misgirpa,  530. 

MoDi.ixus  episcopus,  99,  124. 

M«'cl!i  pejor  est  causa  quam  libellatici,  74.  Mo;chis  ii(r- 
iiilenliaconcedilur,  72,  74, 

Munilia,  179,  180.  Monilia  iion  instituit  Deus,  177.  Mo- 
nilia  elaborata,  191. 

Mnxr,iMS,  28.  Monlanns  hrErelicus,  145.  Moiilanislre 
cosdeiu  l'atreiii  et  !■  ilium  ac  Catholiei  nosse  vidcniur,  UO 


4il9 


Cataplirygfe  dieunl  missum  a  Clirislo  spirilum  per  Moiila- 
nmiioliViscamlocuUiin,  t45.  Nec  l'alrem  habenl ,  nec 
Filluiii,  nec  Spirilum  saiictum,  ibiU. 

Moii  polest  Clii-isliaiuis,  iioii  lolestvinci,  95,  oW. 

Mnrs  couteiniieiKla  est  Cliristiano,  oiO,  5t6.  Mors  pre- 
lios;i  quiL'  einil  iiiimorlalitatem,  tlS.Morlis  gloriosa;  exitus, 
50.  Mortis  aJterna;  laquei,  221.  Perversum  cst  Deo  accer- 
senli  non  staliiii  parere,  Coi.  Ejus  cst  mortcm  tiinere  qui 
ad  Cliristum  ire  nolit,  22!).  Mori  timeat  qui  uonClirisli  cru- 
ce  et  passione  ceiisetur,  253.  E|  isco|-us  mori  tiniens  divi- 
nitiis  increpatiir,  231.  l'r:Evaricatores  qui  mortuos  liigent 
ut  perditos,  25.o.  Alrie  vestes  non  accipienda;  iii  charoriini 
morte,  23i.  Gaudeiulum  potius  qnam  dolendum  cuin  cliari 
do  sicculo  exeunt,  250.  Dc  lioc  mundo  recedentibus  iin- 
niorialitas  atque  ajleniitas  promissa,  230.  Ad  la;tiliam  sa- 
lulis  iclerme  prolicisci,  ibiit.  Ad  refrigerium  justi  vocan- 
tur,  233.  F.xpuiicta  morte  ad  immortalitalem  venirc,  230. 
Ue  iis  ([ui  stalim  inercedem  accipiunt  et  coronantur,  72. 
Nihil  aliud  in  mundo  uisi  pugiia  adversus  diabuluin,  230. 
Perpetiia  ciim  vitiis  cougressio  in  hac  vita,  250.  Uepugnat 
ut  peiamiis  in  sa:culo  diu  vivere,  qui  pelimus  regnuiu  Dei 
velociter  advenire,  210.  Mors  non   inetuitur,  sed  oplatur, 


INDKX 
A 


<2i0 


Nemesunls  e;>is«opus,  99, 12t.  Nemcsianus  aThubunis, 
330.  Neinesianus  inmetalloconsliUitus,  158,  161. 

Nkptlm  s  iuslltuit  muros  Laoincdoiiti,  225. 

Nervo  pedes  ligati,  47.  Nervus  et  rerruni,  47. 

NicEPHOKLS  acoljlhus,  57,  38,01,  05. 

NioosiEDES  episcopus,  77,  117,  12i. 

NicosTRATLS  conrussor,  32,  34,  45,  58.  Nicoslratus  schi- 
sniaticus,  62. 

Nidor  allarium,  226. 

NiNLS,  76. 

NoESolusiuventus  estjustus,  187.  Obtulit  Deo,  162.  Fi- 
gura  doiniuica;  passionis,  lOi.  Noe  arca  typus  fuil  un.u9 
Jicclesiae,  132,  195. 

Nomen  Jesii  Chrlsti  csl  super  omnc  nomen,  337.  Nominis 
coiifcsslo,  78.  Noniiiiis  Christi  odium  praidictum,  313.  No- 
mcii  eccle.siaslicuni,  44. 

Nova  url)s  Alrlctc,  530. 

NovATUNLSscripseralcleri  Romani  litterasde  lapsis,  67. 
Factus  cpiscopus,  riS.  Scliismaticuseth;ereticiis,  61,02,03, 
63.  Mlssi  a  Novatlano  In  Africam  legatl,  33.  Corneliuin  ac- 
cusant,  ibid.  Kejectiosllatiiuet  o|ij)Rlaliui  discurrunt,  ibid. 
Novatlaiii   mores  et  schisma,  73.  Comparatur  simiis,  130. 


223.  Mors  letliali  poculo  propinala,  181.  Morssecuiida,  233, 
Morlalilas  facil  ul  niartyriuni  appetalur,  255.  Mortalilas 
scrvis  Dei  salutaris  excessus,  233. 

Morula,  13. 

MoUis  terru;  plurimi,  146. 

Miivsi  anliiiuissiniuiii  baptisma,  134.  Moyses  oravit  pro 
peccaiis  populi,  187.  Moysis  lex  cessavit,  278.  Moyses  im- 
pelrare  iion  potull  <iuod  poliil,  187.  Couteuinitur  ab  iugra- 
tis,  2.50.  Superat -imalech,  207. 

MovsES  presbyter  ct  confessor,  24,  32,  33,  34,  45.  Pre- 
sbyter  et  martyr,  67. 

Jlulcedo,  7. ' 

Mulieres  ehrlstianse  nuae  cuUus  mundanos  aniant,  191. 
Miilier  baptizans,  liO.  Muliercs  in  ccclesia  taceant,  318. 
Mulier  oriiari  non  debet  saeculariter,  517.  Muliebrem  ve- 
sleui  induere  iion  licct  viris,  101. 

Multiformes  orblsruinae,  190. 

Miililiudinis  consonsus,  350.  Multiludo  numerosa  delin- 
qiieiitiuni,  190. 

Muiidus  esl  leniplum  Dei,  227.  Mundus  una  domus  in  qua  C. 
boiii  ct  mali,  222.  Mniidus  nou  est  ainabilis  Chrlsliauo,  552. 

Haic  senleiilla  muiido  dala  est ,  ut  oninla  orta  occidaut , 
217.  H;ei;  Dei  le.\  cst,  ibid.  Minuitur  qiiidquid  in  occidua 
devergit,  217.  Sex  millia  jam  pene  coniplela  ex  quo  lio- 
mincmdiaboliisimpugnat,  202. 1'riuii  septemdies  aiinoruiu 
septem  inlllia  coiilineutes,  269.  Mundus  corruit  iion  jam 
seneclute,  sed  liiie,  250.  Mundus  senuil,  210.  Mundus  nu- 
tat,  2.36.  Deusad  vastatiouein  mundi  Augelos  niittel,  223. 
Occasus  muiidi  appropinquant,  90,  110,  199,  217,223,229, 
521),  3i5,  347.  In  mundi  occ;isu  hserescs  uiaglspullulantes, 
200.  Dcus  corda  liice  veritatis  lunc  magis  illustral,  110. 
Pra:dicta;  calainitates  iu  finc  raundi,  217.  Muiidi  unus  est 
rector,  227. 

Muiiimenlum  saturilalisdominicse,  78. 

Mu-\NLLrs  episcopiis,  77.  Muuuulus,  a  Girba,  331. 

Miiiius  edltuni  Deu  spectanlc,  2ii.  Muueris  diguitas, 
547.  Muueraiii,  2H. 

Miirmuranduin  non  est  iu  advcrsis,  232. 

Muriis  lijei  peuetratus  vulneribus  orbitatis,  168. 

Miisica  canora,  2."i6. 

Mussitaro,  222.  Miissitandimi  non  cst  iutcr  adver.sa,  252,  D 
30). 

MuzLLENSi»  r[)iscopus,  354. 


assunilt,  I5i.  Novaliaiius  neiiiini  succodeiis,  1.32.  lituulur 
his  vcrbis  :  Qui  tiie  neiiiweiil.,  etc.  Novatiaiii  novi  ha;retici, 
74.  Novatiaueuses  reliapllzant  quos  a  CatholicissollicitaQt, 
129.  Novatianus  rebaptlzat,  ut  apud  se  esscEcclcsiamdicat 
et  nos  h:ereticosfaciat,  150.  Novaliani  dicunt  se  cuiu  ido- 
lolalris  noii  coinniunicare,  74.  Adulteri  apud  illos,  74,  75. 
Horlautur  ad  poDuiteiuiain  ct  pacem  ucgant,  73.  Aguoscunt 
Trinitatem  ut  Calholici.  154. 

NovATLs  a  Thamugade,  330. 

Novatus  presbyter  ,  11.  C;irtliaglno  prlmum  scliismalls 
inceiidiuin  seiiiiiiat,  65.  Komaiu  iiavigaus  similia  iiiolitus 
est,  64.  Ejus  scelera  iii  pupillos,  iu  vicluas,  iu  Ecc!esi;im, 
in  patrem  et  uxorem  pra;gu3ntem,  65,  04.  Iinminentem 
deposltionein  et  cxcominunicationem  voluutaria  discesslo- 
ne  praecesslt,  64.  De  Kcclesia  diviniuis  pelli  meruit,  ibid. 
A  seipso  damuatus,  ibid.  Damuat  sacriricaulium  nianus, 
ibid. 

Novellandus  animus,  37.  Novellus  in  annis,  40. 

Novitius,  171. 

Nuditatis  audacia,  179. 

NuMERU,  29,  50. 

Numerus  nihil  valel  ad  extcnuationeui  delicli,  36. 

Niwiidiu  proviucia;  episcopi  Canhagiuensis  cohaeret,  59. 
Numidia;  episcopi,  99, 128. 

NuMiuicus  presl)yter,  48,  51,  52. 

Nummaria  quantllas,  100. 

Nuudiiias  illlclta;  negotiatlonis,  20. 

Nuptia;  Chiisti  cl  Ecclesia;,  108.  Nuptiaruin  fesla  inipro- 
bavitanda,  179. 


0 


N 

Nabla,  339. 

NAmcuoDONOSOR  punitus,  91,  258. 

N,vMPUi.i;s  episcopus.  99,  124. 

Nariols  acolyllius,  49. 

Natalis  ab  Oea  ,  337. 

N;ilivilas  soi'un(l;i,  2,  159.  Nalivitas  spiritalis,  210.  Nali- 
viLis  gratiie  spiritalis,  21)0.  Nalivllas  splrit;dis  siue  Spiritu 
cssi;  iioii  iMJicst,  145.  Nativilascocleslis,  218, 259.  Nativilas 
Uivi.ia,  200.  Nalivilas  terrena  exposita,  225. 

i\a\is  giibiHiialor  iii  tempeslale  diuostitur,  252.  Navis  li- 
berduda  de  locis  perlculosls,  102.  Navisccclesiastlca;  salu- 
lis,  12.  Naviiiin  dominlum  et  iisus,  75. 

N;iijfragus  lidoi,  65.  Naufragia  Ecclesise,  82.  Naufragia 
nelauila,29. 

.Ven|)o(i«,  537. 

Neccssilas  temporum,',C8.  Necessitas  perseculionis,  149. 


Obba,  353. 

ObUitlo  sanctlficari  non  polest  ubl  Spirilus  sanctus  noii 
est,  112.  Oblaliopro  moruiis,  115.  Ollerre  et  EucharisUam 
Iradere,  19.  Olfeiro  olilatloues  eorum,  38.  OUereudi  facul- 
las  iioii  datur,  159.  Olferre  pro  illls,  21.  Offerebant  pretia 
in  usus  iudlgenuuii,  203.  Olferlur  iiomen  eoruin,  19. 

Obstetricuni  manus  svepe  lalluiilur,  102. 

Obstinalio  pravitatis  ha;retica; ,  61. 

Occidere  nec  noceuteiu  licet,  03. 

Octmiiin,  557. 

Oculoruin  lirieamenta  depiiigere ,  191.  Oculos  nigrore 
fucare,  177.  Oculi  adulteraU,  182.  Kutili  atquedepicU,  102, 
178.  Oculi  conspiciendo  Deo  dignl,  179, 

Odissi;  nobis  non  llcel,  224. 

Oea,  357. 

OEtei  Ignes,  225. 

Offectura  erroris,  332. 

Ollbcari,  69. 

Olcamdetruncat  turbo,  218. 

Oleum  iu  altari  sauclilicatum,  125. 

Opera  bona  a  Chrlsto  pra;cepla  ,  241.  Prffiiniumoperan- 
tibus,  245.  Suppliciiini  slerililius,  ibid.  Merita  boiiorum 
op(  ruiii,  100,  102,  174,  175.  Dcum  operibus  proniereri, 
242.  Vita  aeteriia  bonls  operibus  prffislatur,  214.  Opcra 
jiistilla;  roniiinerantur,  236.  Misericordi;e  meritis  peccaU 
purgautur,  238.  Juslis  operibus  pccrala  purgaiitur,  192. 
beiis  iu  die  judicii  pr;oinium  pro  operibiis  et  eleeuiosynis 
rediiUirus,  214.  Preces  solx  pariim  valeiit  siiie  bouis  opo- 
rilius,  238.  Bona  operasuut  sacrilicia,  214.  Sacrificium  c.v 


1-21 


RERUM  ET  VERBORLM. 


12i2 


inni  opere  muudo,  162.  Misericordes  egere  non  possunt,  A 
i. 

Operanles,240.  OperaUonisol)Spquiuni,  ao.  Opera  bona: 
ona  el  necessaria  operalio,  )00.  Operatio  salulaiis,  2(iO. 
inerandum  in  abscoiidilo,  517.  Operatiouis  largilas,  203. 
lueratiotjallargiter,  193.  Operanduui  factis,  non  verbis, 
27.  Oper.iri  eliam  paupercsdelient,  212.  Quo  plures  sunt 
beri  eo  amplius  operaiidum,  215.  Vituperanlur  -^ui  motu 
iiopise  non  0|ieranlur,  2il.  Stcriles  liomines  in  igneni  mit- 
enlur,  240.  Pati  noii  debemus  Dei  templa  esse  captiva, 
i9.  Omnes  libenter  ac  laryitcr  subsidia  nummaria  redi- 
iicndis  captivis  contuleriint,  100.  Scslertia  centum  niillia 
lummorum  ex  cleri  ct  plebis  collaliouecollecla,  100.  No- 
niiiasingulorumsuUlit  Cyprianus,  ut  pro  illisoretur,  ibid. 
>ra;tcrea  nonnulli  episcopi  suo  et  plebis  uouiino  contule- 
■unl.  HoruniDomina  adduntur,  ifcirf. 

Ophit^e,  130. 

Optatus,76.  Optatus  Lypodiaconus,  53,  39. 
Oratio  pacificaet  simplex,20S.Orationisconditiones,  13, 
14,  Ib,  198,  206.  Cur   Deus  non  exaudit,  14.  Iinpetrant 
quod  postulant  qui  iu  iiratione  vigilaut,  214.  Vitupcrautur 
quijcorde  doimiunt,  ibid.  Qui  .sc  iisi  non  audiunl,  ibid.  B 
Christusoraudi  foruiam  dedit,  204.  Oratio  quam  Chnstus 
Deusdocuit,  212.  Faciiius  impetrainus,  si  pelamus  Cliiisti 
oratione,  204.  Ainica  cl  lamiliaris  oralio  Deum  de  suo  ro- 
gare,  204.  Pater  noster,  id  est,  eorum  qui  creduiit,  206. 
Quando  patrein  Deuin  (licimiis,  uuasi  lilii  Dei  agere  debe- 
mus,  207.  Aliter  orare,  iiuam  Cliristus  docuit,  non  soluin 
ignorantia,  sed  et  culpa,  204.  In  oralioue  domiuica  ca^le- 
slis  doctriua  compeiidio  coinpreheiiditur,  206.  Deprccalio 
alicujus  uomine  in  ecclcsia,  115.  Cito  ascemlunt  oralioues 
quas  merita  operumad  Deum  iuipouunt,  21-4.  Oraiio  iiief- 
lii:ax  siue  opcribus,  214.  I'rivat;e  preces,  25.  Preces  cum 
pluribus  in  sacriticiis,  ibid.  Oralio  nobis  publica  ct  coin- 
muuis  est,  200.  Oraiiduiii  pro  omnibus,  13.  Oramus  pro 
omnium  salute,  209.  Orandum  pro  lapsis  et  pro  stantibus, 
44.  Preces  pro  liiercticis,  88.  Chrisliani  orant  sciuper  pro 
frugibus  terr*,  223.  Pro  pace  ct  salute  civiuin,  ibid.  Orau- 
dum  ne  quis  abstenlus  procul  remaneat  a  s.ilute,  210.  Ho- 
ris  noclurnis  uuUa  siiit  precuni  dainna,  215.  Computemus 
nocteni  prodie,  215.  Chrisliaiiisorandispatiaetiucreuionta 
creverunt,  215.  Mane  orandum,  ibid.  Uecedento  dio,  ibid. 
Item  nocte,  ibid.  Per  totum  diein  orandum,  ibid.  Maiie 
orandiim  ut  rcsurrectio  Doniiiii  celebretur,  213.  Die  re- q 
cedente  petimus  ul  super  uos  lux  denuo  veniat,  215.  Ado- 
ratores  Dei  olim  lertiam,  sextain  et  nonam  iu  orationibus 
celebrandis  ohservabant,  214,  215.  Continua  |>icce  opiis 
est,  208.  Orare  diebus  ac  noctibus,  223.  Cogitcmus  nos  sub 
conspectu  Dci  star<;,  204.  Advcrsarius  preces  nostras  a 
Deoavocat,  213.,Placenduui  diviiiis  oculis  habilu  corporis 
etinodo  vocis,  204.  Noluit  Christus  ut  quis  pio  se  tantum 
precelur,  20o.  In  sacrificiis  uou  veulilaiid;e  preces,  205. 
PelitiomodesteDeocomineudanda,  203.  Precalio  cumdis- 
ciplina  qiiietein  co:itiuens  cl  pudorem,  204,  debet  iion  vo- 
cis  sonus,  sed  aniinus  el  seusus  orarc,  215. 
Orhis  ffireiis  in  aerein  jactatus,  242. 
OnniNATio  clcrica,  46,  114,  159.  Ordiualio  vicaria,  148. 
Ordinatioiium  clericarmn  ratio,  40.  Ordinalio  .succedanea, 
1.")5.  In  (irdiiiatioiiibiis  clcrus  consulilur,  45,  itein   plcb.s, 
ibid.  Clericos  ordiiiat  Cypriaiuis  ciim  collegis,  46,47.  Kxa- 
niinabat  Cypriaiiiis  oiiinia  qiia;  esse  debeiit  in  iis  qua;  ad 
clerum  parautur  53.  .ditatcs  et  condilioiies  etmerita  siii- 
giiloruin  discerniiiitur,  ul  digni  ad  ceclcsiasticos  gradus 
promovcantur,  51.  Exspeclanda   non  simt  huinana  testi- 
nionia,  cum  pra^cedunt  diviiia  sulTragia,  46,  SabinuK  in  lo- 
cum  UasilidiS  substitulus  de  univcrs;e  fratcrnitatis  .«ullra- 
gio,et  dc  episcoporum  qui  aderant  aut  scri|>serant  jndicio, 
119,  vid.  68.  Qiuenam  ordinalio  iu.sta  ct  legitima  118.  Ordi- 
natos  ab  ha;reticis  recipi  \it  laicos  doceruilur,  530.  ^ulla 
ecclesiaslica  ordinatio,  ubi  iion  cst  Ecclesia;  uiiitas  ,  08. 
Ordinatio  hrercticoruni  rcjicitur,  128. 

Ornatus  im|.udicus,  176.  Pudicilia  ctiaio  in  cultu  et  or- 
nalu  posita,  174.  Expugiiata  meiidacio  facics,  178.  Manns 
Deo  inferunt,  qiii  quod  ille  forinavit  irausligiirant,  178. 
Tunc  taiitum  in  carne  gloriaiiduiii  ipiando  cruiiatur,  17;). 
Pretiosus  cultus  quarum  pudor  vilis,  176.  NOn  iiilereiida 
auribus  vuhicra.   178,179.  Non  dellot  amissmii  indumeii- 
tumChristi,  qu;fc  pretiosa  veste  indiiilur,  191.Maluni  pra;- 
Sagiuin  ruturorum  namiuci  capilli,  178. 
Ostcnsiones,  124.  Osteusiones  crcbra;  et  assidnse,  77. 
Oves  Chribtus  appcllat  grcgem  suum,  259.  Oves  cocci- 
neas  aut  imrpureas  non  fccit  Deus,  177. 
OziAS  lepra;  varietate  maculatus,  200. 


Paco^mcs,  102. 
Pagaiiorum  infclicitas,  222. 
Palabuiidi  et  erraiitcs,  60. 
Palabundie  oves,  57. 
Pnlcas  a  tritico  separare,  74, 
Pallor,  220, 

Paliuiluni  lapsus  erralici,  1. 

Palpationes  perniciosa;,  59.  Palpare  blandinientis  adii- 
lantibus,  185. 

Pjiiis  vil;e  Christus  est,  209.  Panem  unum  facinnt  grana 
niulta,  108.  Paiiis  niero  niixtus,  189.  Panem  edere  cum 
sudore  et  labore,  250.  Panis  coelestis,  249. 

Papa  Cypnaiius,  7,  20,  27. 
'    Paradiscs'  Dei  testibus  lloret,  546.  Paradisi  potus  salu- 
bres  et  salulares,  132.  Paradisuspatria  Christianoruin,  2.36. 
Paradiso  niors  restituit  Christianos  el  regno,  256.   Ad  im- 
jnortalitatcm  morle  traiisgredimur,  255,  ad  Christi  sedem, 
ad  regnoruni  calestiuin  claritatcm  venimus,  253.  Vide 
MmUires  el  mors. 
Paralyticiis  Evangelii,  156. 
Parcutibus  olisequciidum,  324. 
Parricidalia  arina,  83.  Parricidalia  verba,  80. 
Parvula  portata  ad  idola,  189. 

Pascue  solemiiia,  76.  Pascha;  dies,  141.  Passeribus  ali- 
menta  divina  pra;stantur,  241.  Pa.ssionis  domiiiicie  exem- 
pla,  346.  Passionis  dominica;  instar,  270.  Passio  Christi, 
294.  Passionis  corona,  93.  Passionis  corona  non  assignan- 
da  est  h;creticis,  136. 
Pastoris  sive  Herinetis  liber.  ccxxiv. 
Paslorcs  per  quos  Doiniuic»  oves  negligunlur  et  per- 
eunt,  176.  Pastores  vcteres  et  novi,  279. 
•    Pater  cogiioscendus  estanle  Eiliuin,  131.  Pater  el  Filius 
et  Spiritus  sanctus  uiium  sunt,  193.  Pater  nihil  judical, 
316.  Patrem  iiou  habet  Deumqui  Ecclesiam  iion  habel  nia- 
irein,  191. 

Patribus  honor  debitus,  133.  Patruni  affectus  erga  fllios, 
169. 

Paiientia  necessaria  lapsis,  44.  Patienlia  tcnenda  in 
iiijuriis ,  527.  De  patientia  in  adversis,  232.  Christia- 
nis  patientia  cum  Deo  cominuuis,  247.  Palientia  Dei 
res  cst,  248.  Patieutia  Dci  describilur,  ibid.  Patieutia;  co- 
rona,  200.  Patientiaefticit  ut  perseveremus,  252.  Patientia 
religiosa,  222.  Patieutia;  bonum,  157.  Late  palet  patientiiB 
virius,  235.  Patienlia  incest;e  lurpitudiuis,  4. 
Patriarchae  figurani  Christi  portabant,  250. 
Patricium  laudis  est,  48. 

Patrimonium  graiide  tentatio  esl,  176.  Palrimonio  au- 
geudo  singuli  sludebant,  182.  Patrimoniom  prKponere 
Deo,  192.  Patrimonii  vinculum,  18.3.  Patrimonium  tuum 
Dco  focnora,  176.  Patrimonii  amor  damnatur,  240.  Patri- 
moiiium  plus  ainare  quam  Cbrisluai,  243. 
Patripassiani,  130. 
Patrociiiantes  pa;na;.  34.4. 
Pacla  sarcinatrix,  52. 

Pallls  iii  tcrtium  ccclum  raptus,  273.  Pauli  apostoli  lo- 
cus  explicatus,  133.  Pauli  aposloli  humilitas,  16. 
■   Paclu»  ab  Obba.  533.  Paulus  niartyr,  30,  32.  40.  Paulus 
halmit  piillos  cdaces,  220. 

Paiiperes  pnsccndi,  214.  Pauperum  cura  commeudatiir, 
9,  10,  13,  49,  50,  Pauperibus  stantibus  major  cura  et  rii- 
leclio  pra;staiida,  50.  Qui  ab  Ecdesia  aluntur  frugalioribus 
ciliis  coiitenti  siut,  101.  Corban  in  ecclcsia,  2-42. 
Pavor,  226. 

Pax  dala  a  martyribus,  26,  27,  28,  50.  Pax  persecutione 
pejor,  188.  Pax  captiosa,  53.  Pax  vera  falsa;  pacis  nieiida- 
cio  fallitur,  85,  86.  Pax  irrila  et  falsa,  186.  Paceni  si  pos- 
tulaiil,  arina  depouant,  88.  Pacein  subdole  petere,  78.  Pax 
necessaria  e.st  fortibiis,  77.  Pax  teniere  iion  danda,21, 
22,  36,  37.  Falsa  pax  daulibus  periculosa,  iiiliil  accipien- 
tibus  profutura,  186.  Pacem  Ecciesise  iie  perdant,  niarty- 
res  sangiiiiiem  l'undunt,41,  Pax  non  dcliciis,  sed  arniis  da- 
tur,  78.  Pacis  et  concordiai  vinculum,  129.  Pacis  dominica! 
viiiculum,  257.  Pax  dominica,  157.  Pax  ct  acies  habent 
ilores  suos,  18.  Salvo  pacis  vinculo  varietas  sententiarum, 
129.  Stephani  anteccssorcs  eum  Afris  paceni  servarunt, 
144.  Pax  liabet  coronas  suas,  200.  Pax  Ecclcsi;e  rcddila, 
181.  Iii  credulis  ctperliilis  impossibihsvidebatur,  ibid.  Pa- 
cilicos  csse  oportci  Dci  filios,  203. 

Pcccatum  inLTiidulitatis,  230.  Peccatis  jura  consensere, 
5.  Peccato  siio  unusquisque  tenetur,  75.  Peccatoruin  re- 
niissio,  150.  Peccala  oniiua  passionc  purgare,  72.  Peccata 
omiiia  remittunlur  iii  baplisiiio,  32,  155,  523.  Pcccatoriim 
remissio  noii  daiur  nisi  in  Ecclcsia.  125,  127.  Peccata  iikii- 
tis,  148.  Pcccata  mortalia,  523.  Peccatorum  gravium  eiiii- 
meralio,  230.  Peccatuin  schisniato  niajus  cssc  non  [lotcst, 


D 


^iio 


INDEX 


\m 


i2).  Peccaliim  originale,  99.  Sordcs  contngldiiis  aiiliqua;,  A 
ISO,  anliiiia  serpenUs  venena,  237.  Vulneia  <in:e  AUaiu 
|iorlavil,  i57. 1'eccaluni  omnesliabemus,  519.  ynotidie  de- 
liniinlnius,  207.  Opus  cst  nobis  qnotiiiiana  sanelificalione, 
21)7.  (jiiotitlie  peccamns,  221.  Quuliilie  deesse  non  potest 
qiiod  peccelur,  245.  Neino  siiie  peccato  esse  polesl,  258. 
Superbus  aut  slultus  qui  se  incul|ialuni  dicit,  238.  Siiie 
aliquo  conscienliK  vulnere  osse  noii  possumus,  258.  Neino 
sihi  qiiasi  innocens  placeat,  211.  Non  desuiit  saii:itis  qua;- 
dain  |)ostmoduni  vulncra,  258.  .\quani  ignorantcr  ct  sini- 
pliciter  in  sacrilicio  offerenli  potcsl  de  indulgentia  Doinini 
venia  concedi.  Secus  post  adinonitionem,  109.  Cliristus  iii- 
slruitin  fiiturum,  de  pncterito  ignoscil  quoJ  simpliciter 
eiratum  est,  110.  Peccata  remittendi  potestas  A|)Ostolis 
concessa,  et  ecclesiis  quas  constiluerunt,  148.  Non  quasi 
a  iioliis  remissioneni  coiisequaiilur,  llt.  Non  [losse  in  Kc- 
clesia  remitli  ei  qui  in  Deuiii  deliciuerit,  311-.  Soliis  Chri- 
sliis  potpst  dimittcre  peccata  in  ipsum  commissa,  187. 
Niilla  venia  delinquere  iwst  cognitum  Deum,  173.  Vide 
Pirnilenlia.  De  peccalis  alia  Chiistianorum  et  laicoriim 
sententia,  70.  l'eccalores  ohslinati,  192.  Peccans  piiblice 
olijurgandus,  325. 

Pectoris  exerti  el  seminudi  invereciinda  jaclantia  in  phi-  g 
losopbis,  217.   Pectori  suo  adniovere  caniiliccs,  257.  Pec- 
toris  clausi  latebra;,  190.  Pectoris  ol)slin;ita  lerilas,  313. 

Pccunia;  mancipati,  183.  Pccunia  nou  appetenda,  322. 
Pccuni»  captivus  et  scrvus,  2tl. 

Pcdes  leliciter  vincti,  139.  Pedes  calceali,  93.  Pedes 
Apostolorum  cur  lavit  Chrislus,  2i9. 

Pejerare,  185. 

Pejerarium,  30. 

Penates  victi,  22(5. 

Pentecostes,  357.  Pcnlecostes  dies,  306. 

Pcregrinoruin  cura  commendatur,  49. 

Perfidife  ct  lidei  nulla  potcst  esse  societas,  89.  Perlidia 
discordans  non  tenet  unitatem,  197.  PcrlidiK  paMia,  199. 

Perfusi  in  baplismale,  136. 

Periclitanlium  dolor,  99.  Nemo  diu  tutus  est  pericalo 
proxiinus,  103. 

Persarum  regnum,  220. 

Pebsecutio  Christiani  nominis  ob  calamitates  publicas, 
1  iO.  Persecutioues  praidiclae,  90,  203,  268.  Persecutionis 
causa  disciplins  in  pace  corruptio.  182.  Persecutio  venit 
ob  pcccata,  13.  Tornienta  venernnt,  dum  quidain  ob  con- 
fessioncm  superbiuut,  13.  Persccutio  a  doinesticis  inimicis  _, 
iion  niinus  coronat  quain  ab  exlernis,  80.  Lnus  ex  Macha-  ^ 
buMS  jpeccatis  suis  adscribit,  quod  perseculioncm  patialur, 
270.  Deodeditquod  postmotliim  vindicaretur,  ibid.  Perse- 
cutiones  liunt  ut  probennir,  228,  263,  267.  Persecutio  orta 
iit  jacentcm  lidem  Deus  erigeret,  182.  Exploralio  polius 
fiiit  quain  persecutio,  ibid.  Persecntio  exorta  ut  apparcat 
ijuse  sit  Ecclesia,  97.  Pcrsecutio  est  exaininatio  pecioris 
iiostri,  13.  Persccutionis  metu  nemo  terreatur,  92.  Pcr- 
secutionum  nicrccs,  272.  Peisecutionum  Iructus,  91.  Quid 
de  eo  boni  sentias,  quem  perseciuio  ipsa  iion  reformavil? 
188.  Nisi  prace^seritpugna  non  potest  esse  victoria,  232. 
Spesmajor  in  bello,  207.  Nulla  exciisatio  homini  pro  Cliri- 
sto  non  pati,  263.  Ullro  nemo  se  offerat  persecutioni,  160. 
Persecutor  credere  cogitur,  5t8.  Quiiiam  ail  vindictam 
su.im  nimis  properant,  2.53.  Considereiit  quia  necdum  vin- 
dicatus  est  if)se  qni  vindicat,  233.  Persecutio  non  per  tolun) 
niundmn,  sed  localis,  140.  Fratrum  ruinaiper  toiuni  peiie 
orbem,  34,  30.  Adhuc  caduut,  43,  ruina;  per  tolum  orbem, 
41.  Maximus  numcrus  ad  priina  verba  iniinici  proslratus, 
183.  Lltro  cncurrerunt  atl  foruin,  ibid.  Uogaveriint  ne 
dillerrenlur,  ibid.  Horlamentismutuis  iii  exiliuni  impulsi, 
i/ii((.  Anior  patrimoniimnltos  sacrilicare  adegil,  18i.  Ex- D 
ploranda;  lidei  prKliniebanturdics,  182,  dies  neganlibus 
|)ia'stitutus,  182.  In  persecntione  Decii  tormenla  post  exi- 
lia  vencrunt,  46.CausamNovatiagcre  no.i  sivit  persecutio, 
04.  Persccutio  sub  Valcriano,  163. 

I'erseis  eplscopus,  8t. 

Perseverantia  lidei,  6.  Pcrscverauduni  in  lidc,263, 260. 
Vide  Gbati.v. 

Personum  Deus  non  accipit,  98. 

Persiiasio  iioxia  ct  vcnenata,  192. 

Pestes  ha;reticoruni,  130.  Pcstes  et  lucs  fidei,  197.  Pes- 
lisdescriptio,  232,  233,  313. 

Petra  vcritalis  christiaiia;,  148. 

Petbus  rationi  legitinia!,  qiiain  Panius  vindicabat.  facile 
cnii.sensit,  127.  Non  dixit  se  primalum  lenere  et  obtempe- 
rari  a  novellis  et  posterioribus  sibi  potius  oportcre,  ibid. 
J'elro  primum  DonilRus  dedit  potesiatem  ligaiidi  otsolven- 
di,  131.  Siiper  Pclriim  Kcclesia  luiidala  oi  igiiie  unitatis, 
123,  127,  131,  132.  Ecdesia  suijcr  Petruni  a^lilicanda,  123. 
Pelrus  Ecclesia;  noniine  loquitur,  123.  Pclnini  Dominus 
primum  elegit,  et  siper  euni  Ecclesiam  a'dilicavit,  127. 
tUristus  ex  Pctro  uuilalis  oiigiueui  inslituit,  151.  tiiilalis 


origoabunoincipiens,  19.3.  SoliPetroChristusdixil:  Qua:- 
cimique  lifiareris,  etc.,148.  Petrus  unuspro  omnibus  loqui- 
tnr,  et  Ecclesiie  voce  respond(;t,  83.  Petio  Christus  oves 
suas  comnicndal,  176.  Pelri  coiilessio  de  Chrislo,  339.  Pe- 
Irus  Chri.stum  negavit,  337,  500.  Petrus  suscilat  Tabithaiu, 
259.  Petrus  el  l'»ulus  apostoli,  li4.  Petriis  et  Pauliis  se 
cognovernnt  in  l.rbe,  306.  Petri  apostoli  locus  explicalus, 
154.  Pclri  pra;dicatio,  363.  Pelri  cathcdra,  80,  148.  Pelri 
successio,  148. 

Petuls  ab  Hippone  Diarrhytorum,557. 

Phabaoms  excniplum,  137.  Pharaouis  durissima  scrvi- 
tus,  266. 

Pharisxi  et  publicani  discrinien,  203. 

Philippus  diaconiis,  132. 

Philosophiam  i)ra;dicare,  73.  Philosophia:  durioris  pra;- 
sumptio,  71.  Philo.sophi  paticntia  falsa,  247. 

Phinees  placuil  Deo,  152. 

PicLs,  220,  226. 

Pigiius  vila;,  09. 

Placendum  Deo,  non  honiinibus,  319.  Placilorum  capita, 
67. 

Plaga  persjiicua  facile  curatur,  238. 

Plangeiis  inisericordiam  provocat,  73.  Plangenlium  ge- 
niitus  adniittendus ,  73.  Plangeiitiuin  lacrjma;,  77. 

Plasma  divinuni,  101. 

Plastica  Dei  adulterari  non  debet,  178. 

Plato  agnovit  imuin  Deum,  220.  Platonici,  elsi  de  Pa- 
tre  et  Eilio  aliquid  senserinl. 

Plebs  sacerdotibus  in  periculo  juncla,  93.  Plebis  fidelis 
incorru|)ta  niajeslas,  88.  Sanciissima  el  aniplissima  plebs 
romana,  89.  Plebis  prajsentia  in  synodis,  19,  22,  25, 21,  27, 
28,  36,  39,  43,  55.  Conciliuni  praescnte  plebis  maxiiiia  par- 
le,  329.  Plebem  Cypriauus  non  iiumcrat  inter  eos  qui  ju- 
dicarnnl  in  concilio,  87.  Siiie  plebis  consensu  iiihil  agit 
Cyprianus,  11.  Plebein  consulit  Cyprianus  in  ordinationi- 
bus  clericorum,  43.  Stautiuni  plebi  pro  lidc  et  timore  suo 
lionor  est  habendus,  23.  Onmis  actus  populo  iiisinuatiis,  60. 
Plebs  obstat  ne  protervi  reeipianlur,  87.  Plebe  praescnte 
cliguntur  sacerdoles,  118.  Ipsa  pr;esentc  vcl  detegnnlur 
maloruni  crimina,  vcl  bonorum  nieriia  prsedicantur,  ibid. 
Plebs  imniunis  non  est  a  contagio  delicti,  qua;  injusto  et 
illicito  episcopatui  consenlit,  118.  Sepaiarc  sedebel.  a 
prieposito  peccatore  queni  episcopideposiierunt,  ibid. 

Pluvia;  iiidiscret;e  juslis  ct  injusiis,  248. 

P(cna  iiide  coepit  uiidc  cocpit  et  criinen,  189. 

Poculuni  martyris,  78. 

PoENiTENTiA  de  pcctoribus  excussa  est,  186.  Paiiiten- 
tia;  via,  07.  Pcenitenlia;  sinnilalio,  71.  Paiiitenlia  neces.sa- 
ria  lapsis,  83.  l'oenitcnlia  criniineniinor  iion  sil,  192.  Pa;- 
nitcniia  lapsorum  fovenda,  39.  Diu  lialienda,  07.  Qiiomodo 
probelur,  37.  Veri  pcenilenlis  nolse,  23,  37,  38,  191,  192. 
PoenilenliaE  fructus,  224.  Poonitenlia  coiroboral  ad  repe- 
teiidum  ccrlanien,  195.  Yerus  poenitens  factus  ad  praelium 
fortior  per  dolorcm,  193.  Vera  pcenitenlia  noii  solam  ve- 
niam  nieretur,  sed  et  coranam,  193.  Pocnitenlia  iiulla  sera 
est,  224.  Pa>nitcnlibus  Doniiiiiis  indulgenliani  pollicetur, 
72.  73,  73.  Tollitur  poenitenlia  si  poenileuli;c  friielus  iii- 
tercipitur,  73.  In  Ecclesia  ghidio  spirilali  conlumaces  nc- 
cantur,  duin  de  Ecclesia  ejiciuiitur,  103.  Interccdentc  ali- 
quo  graviore  dclicto  abstinentur  fideles,  et  a  Christi  cor- 
pore  separantur,  209.  Pienitenlia  libellalicorum  non  ns- 
poenda,  70.  Pa'nitenlia  rcdeuiilium  ad  Ecclesiani,  301. 
i'(i;niteiitibus  nianus  imposila,  127.  In  concilio  non  coii- 
sensione  sohim,  sed  etiam  comminaliono  decreta  po'niten- 
lia,  83.  Adversus  cos  tiui  sine  poenitcnlia  [laceni  conccdunt, 
85,  86. 

Pa'nitentia;tempusniffichisconcedilur  et  pax  datur,  72. 
In  dcliclis  idololalrianiinoribusagitiiri :a;nitenliajiislo  lcin- 
pore,  18,  21.  Pa^nitenlia  plena.  77,07,  105, 191,  192.  Wr- 
niienlia' subjecti  libellatici,  190.  llcni  (pii  vel  de  sacrili- 
cii  vd  dc  lihclli  facinore  coKitaverunt,  189.  J)o  miiliere 
qua;  manus  ejus  ad  sacririraniluin  tencntibus  iion  conseii- 
sit,  27.  I'a'nitentia  plena  virginibus  corruptis,  103.  Levior 
poenitentia  iisqu»  aeprehensa;  cuni  niasculis,  sed  integrse 
reperla;  sunt,  103.  Graviorc  censiira  ejiciantur,  si  ciini 
eisdcm  suh  eodem  tecto  habilaveriiil,  Und.  In  concilio 
Carthagiiiiensi  placnit  lapsis  in  exitu  siibvciiiri,  71 .  Lihcl- 
lalicos  inlerim  admitti,  idid  Mcrilo  Iraliilur  longius  |hi  - 
nitenlia,  dum  adest  qiiies,  77.  Secns  instanle  persecmio- 
ne,  ibid.  Lapsis  iiiter  criirialiis  cilo  vcnia  coiiccdi  |  (itest, 
183.  His  poeniteniia  per  tricnniuni  inchoatiiiii  snflicere 
potesl,  76.  Lapsis  postca  confitenlibns  pax  daliir,  28.  01)- 
jurgatur  Therapius  cpiscopusob  paccm  ante  lciii|  us  con- 
cessaiii,  98.  Pax  tanicn  dala  non  anfcrlur,  ibid.  Dcus  scit 
quid  facial  de  iis  (jui  ante  inipletam  pccnitcntiani  nioriun- 
tur,  43.  Sine  poenitenliarecipiunlnr  confessorcs  schisina- 
tici,  01.  PceniienliM  sc  subniitiunt  c|  iscojii,  119.  Carthii» 


\iJ.o 


KEKUM  ET  VEKBOKLM. 


li-ia 


giiiimse  1  oiitiliuiu  decrcvil  lapsos  e|iiseopos  ad  agendam  \  Proscripliuiiis  Ibnimla,  l:2i2.  Proscripliouis  ouus,  tfcirf. 


pujiiiteuliuiii  piissc  adiiilui,  sed  a  sacuiduiali  lioiioTo  pro 
iiil)cri,  120.  Idcm  decrevil  Corneliuscuiiioiimilius  omiiiiio 
episcopis, I20.Deposito  ol)  iiiololatriaiii  eiiiscopo  comiiiuiiio 
laica  iustar  gratia;,  H'J.  Depouendus  vci  alisliueiidusdia- 
couus  si  perseveret  in  conluineliaadversusepiscopuiii,  I lo. 
Tiopliiuius  episcopus  cum  plebe  redieiis,  laicus  commuiii- 
cal,  O;).  Pajiiileiilia  nia'cliis  uegata  sub  Cypriani  anleces- 
soribus,  li.  Pa'uilenliam  noiiagentes  prohibili  aspe  com- 
niuuicalioiiis  el  pacis,  si  iu  periculo  ca'periut  deprecari, 
73.  Miuatur  Cypriaiius  (piisquis  se  Felicissiuio  adjuiixeiit, 
euin  in  Ecclesia  uou  cominuiiicaturum,  51.  Ad  Kcclesiam 
postea  redire  et  coiniiiuiiicare  noii  posse  ,  55.  Anxie  pon- 
derat  Cyprianus  qui  recipi  el  adniilli  in  Ecclcsiaui  debeant, 
85.  Reluctamr  plebs  quolies  ineiuendabiles  ad  EcLlesiani 
reineanl,  ibiil. 

I'u;iiileutia;  sacrameiili  necessilas-,  122.  Keus  sacerdos, 
si  liouus  niiles,  dum  iiigit,  siue  pace  et  communicalioiie 
decedut,  78.  1'a'iiiteulia:  sacraineutum  uiorieutibus  adaii- 
nistraiiduui,  8.  In  iiiDiniilulis  periculo  apiid  preshyterum 
«luemcunique  pnespiitein  exoiiiologesis  lacieiidu,  vel  apiid 
diaconuni,  si  presbyler  reperliis  iiou  luerit,  vcl  urgcre 
e.\ilus  cocperit,  22.  Multi  in  ccdesia  Arelatensi  excesse- 
ruulsine  pace,  116.  Nullus  pceiiiteutiie  locus  post  luortem, 
224.  Hic  vita  aul  amitlilur  autteuelur,  ibiil.  Soluta  iii  ter- 
ris  solvuntur  iu  ca^lis,  77,  viJc  liS.  Satisfactio  el  reinis- 
Mu  lacta  per  sacerdolcs  apud  Dominuui  grata  est,  191.  Sa- 
ccrdotes  quidquid  taciunt  pro  veio  pa'uitente,  id  Deiis  In 
accepluuirefert,  193.  PiMiiteiitesrccipiuntSpirituniPalris 
cuiii  paceiii  accipiunt,  78. 

PoLiANus,  158,  1(S3.  Poliaiius  a  Mileo,  332. — Polvcakpcs 
episcopus,  77,  117,  121.  Polycarpus  episcopiis  Hadrumeti- 
nus,  59.  Polycarpus  ab  Adiuuieto,  550. — Po>ii'eu;s  episco- 
pus,  55,  5G,  39.  l'ouipeius  Sabrateusis,  337.  —  Po.mpomls 
episcopus,  77,  102,  H7,I21.  Pouipoiiius  a  Dion.yslaua,335. 
— Pontifex  lioiioraiidus,  81. — Pontius  Pil.vtls  .Syriani  pro- 
turabat,  2i8. 

Populus  Clirisli  uou  potestsciiidi,  190.  Po|iulus  cliristia- 
niis  adunalus  paui  domiiiico  couiiiaratur,  1.55.  Populus  adu- 
iiatiir  Cbristo  cuni  iu  calice  viuu  aqiia  miscelur,  108.  Po- 
Jiulus  lolus  uuuni  sunius,  206.  Populi  frerneiills  iiupetus, 
VG.  Populus  pcrdilioiiis  ac  mortis,  244.  Populus  peccalor 
noii  potestesse  lilius  Dei,  207.  Populiduo  praidicti,  uiajor 
el  iiiinor,  280. 

Portenla  coluutur,  220. —  Porlicus  vilea,  1. — Possidere 
se  credeut  qui  possideutur,  185.  —  Potestas  giatia;  cajles-  ( 
lis,  149.  —  PriEcepta  diviiia  uou  suut  im[iossibilia ,  97.  — 
Praidietioncs  niulieris  a  dBeinone  corrppt;e,  14(5. — Prseliuiu 
gloriosi  certaiiiiiiis ,  G7.  Prailiantes  Deus  spectat,  93.  — 
Praipositos  superbo  luuiore  coiiteuiiiere,  183.  Praspositi 
sine  ordiiiatlonis  lege  coustituti,  197.  —  Prairogaliva  com- 
niunicationis,  40. — Pra;.stigia3  fallaces  in  excusatione,  45. 
Pra;stigia;  daeuionum,  221 . —  Prasuiuptio  pliilosopbia;  du- 
rioris,  71.  Prsesuinptio  dauinata,  153. — Praevai  icalores  ver- 
itatis,  152. — Precatio  cuiudisciplina,  204.Precum  tuba,,44. 


Prccem  facere  in  sacriliclis,  25. 

Presbyteri  sedeut  cum  episcopo  in  clero,  48,  49.  Pres- 
byteri  vocantur  .sacerdotes  a  Cypriaiio,  49,  53.  i'rapositi 
vocanlur,  13,  20,  21,  29.  Presbyleri  et  diucoui  comiueii- 
datas  sibi  oves  lovere  debent,  21.  Coiifessores  regere  et 
docerodebent,  19,  20,  21.  Presbyteris  assurgeudum,  323. 
Presbylerii  honor  deslgiiatur  noiiuuUislecloribus,  48;  ea- 
deindivisioineusuriia  ac  presbyleris,  jWrf.Nuinidiciis  pres- 
byter  adscribilur  uuineropresbyleroruin  Cartliagiiiensiiiiu 
49.  Presbyleri,  sede  vacaule  noiiuiilla,  ad  eleclioiiem  epi- 
scopi  servant,  29,  43.  Quinque  presbyteri  redituiii  Cypria- 
ni  inorantur,  53.  Quidain  presbyleri  totuni  sibi  viudicanl, 
18,  20.  Presbyteri  lemerarii  causain  acturi  apud  episco- 
puiu  etcleruiii,  apud  coiifessores  et  jplebem,  19.  Presby- 
leri  lenierarii  iuterim  proliibeautiir  olTerre,  19.  Presbyleri 
et  diaconi  qui  ab  Ecclesia  discediiiit,  redeuutesluici  coui- 
municaui,  129.  Ordinati  foris,  laici  coinmuuicant,  cuni 
redeunt ,'  128.  Presbyteri  et  diaconi  iiitegritati  et  cou- 
tiiienli%  prsesse  debent ,  103.  Presbyteriuiu  contra- 
liere,  60. 

Pressurae  liuiit  ut  probemur,  2G3,  267.  Prcssura;  gen- 
tiliuiu,  IGl,  1G4.'—  Priuiatuin  assumere,  154.—  Primatum 
tenere,  127.— Priuiatus  suos  ^amisitEsau,  25. — Primitivls 
presbyter,  ,53.  — Phimcs  episcopus,  117,124.  Prinius  a 
Misgirpa,  339.  Priiiius  schismaticus,  62.  —  Pnisc.v  sociu 
Mo-ntani,  145.— Pbiscls  episcopus,72.—  Piuv.vtianxs  ,  7G, 
77.  Privaliaiius  a  Sufetula,  332.— Piuvatcs  Lauibesitanus, 
•11,  48.  Privatus  a  Sulibus,  332.  —  Procella  iioii  subvertit 
robustain  arboroni,  197.  —  Pbocllus  episcopiis,  99,  12i. 
Proculus  pejerans,  22G.— Pioditorcs  uuilatis,  132.— Pro- 
phcta  aliiissicut  Mnvses  proinissus,  280.  Proplieta;  figuraui 
Clirisli  portabant,  ^50.  Christus  advenlum  suum  per  pro- 
Ulicias  pru;loculus,  ibid.  —  Propositum  coniiucutia;,  72.— 

Paxrol.  IV.  S.  GyrHUN/ 


Prostituere  gentilibus  nieinl)ra  Cbristi,  183.  Prostitula; 
vocis  uiidacia,  5.  — Protectio  corporis  et  saiiguiuis  Christi , 

77.  —  Protecluin  lalus,  G.  —  Pioviucia  lutiiis  liisa,  59. 

Psalini  in  conviviis  Cliristianoruin,  7.  — Publica  est  iiobis 
et  comniuuis  oralio,  20G.  —  Publicairi  et  phurisa;!  discri- 
inen,  205. — Pcbentlvnls  a  Cuiculi.  2.30.  —  Piiriicilia;  le- 
iiorcui  gloriie  sua;  serval,  72.  —  Piidor  viiiculi  niaritulls, 
100.  —  Pucroruni  vlrtus  major  aelate,  160.  Piieii  martyrio 
corouati.  164.  Pueroruiu  perdendoruni  niagister,  lof.  — 
Pulli  educes,  22G.— Pulpitum,  id  esl  iribunal  EcclesiiD,  .i6, 
48.— Pupilli  prolegendl,  328. 

Plrgatoi\il.m.  His  qui  statlin  coronaiitur  alii  opponuutur, 
qiii  ad  venium  slaiit  et  solvuiit  novissiiuiiiii  i|uudraiitciu,' 
72.  Hi  pro  peccatis  lougo  dolore  cruciali  euuiudantur  el 
purgautur  diii  igiie,  ibiU.  Pendeut  iii  dicin  judicii,  ibid.  In 
die  judicii  pluribus  proderuiit  merita  niarlyruni  et  opera 
justorum,  187.  .ipostata;  et  deserlores,  iiee  si  occisi  pro 
uoniiue  fueriiit,  adiuitli  tuiic  poterunt  ad  Ecclcsia;  paceui, 
75.  Sacriliciuui  pro  dormilione  uliiujus,  1 14. 

Purpurain  iion   iiiduaut  Christiaiiie,  177.  Pur|  iira  Agui 
per  quem  redem[iti  sumus,  262.  Piir[iui'a  iu  iuiagiues  cur- 
,  lit,  548. — PisiLLLS  a  Laniasbu,  337.— Puteus  aquKvivie 
'  152.— Putrainina,  87.  Putraiiiinibus  ainputatis,  186.         ' 

Q 

Dc  quantitate  propria  suinptus  suggeril  Cviiriaiius,  49. 
— Quiestionuin  probantium  tela,  547.  Oua;stio  durissima, 
10,  17.  Quaistionum  tornienta,  220.  —  Qeietis  a  Baruch, 
533. — Qlintianls,  31. — Qli.ntus  ei  iscopus  ,  77,  117,  121-, 
126,  128,  129.  Quiutusub  Aggya,  330.  Quiutus  presbyler! 
66.- QciBiNLS,  161,  162,  274. 

K 

Kabicsoris  arniala  est,  189.  —  ILvchel  lv|)US  Ecclesia;, 
281. — «adix  Ecclesiie  catholica;,  59.  — RAn.vB,  in  qiia  pra- 
formubalur  Ecclesia,  196.  Rahab  ly|ium  portabat  Eccle- 
sia;,  153.  —  Raiiiiis  fractus  geruiiuare  non  [ioli>st,  195.— 
Uapacitas  majorem  fauieiu  facit  qiiani  slccitas,  219.  Ra|  iiia; 
cruentx',  220.—  Reba|itisiiius  Kovaliuni,  130.  Rebapli- 
zare  dignum  non  est,  167,— Rectiim  to  iJeus  fecit,  221,— 
Redam|,liutur  inajestas  nomiuis,  .344.—  Kedditus  tuos  di- 
vide  cuin  Deo,24l.— Redemptorisiiuperio  pareiiduin,  173. 
'Redimenda  fratriim  luembru,  99.  Rediuii  qiiod  jotest  noii 
liinetur,  5.— Rediiilegratio  fraterna,  65.— Kelra;nata  aqua- 
ruui  aguiina,  343. — Refrigerium  fluiiima;  dedenint,  164. 
Refrigeria  paravitDeus,  44.— Regeneratio  ca'lestis,  lisi 
149,  225,  260.  Regeiioratio  lavacri  .sulutaris,  1i7.  Regene- 
raiio  secunda:  nalivitatis,  147.  Regcuerutionis  lavacruni , 
159,  140,  249.  Regeneralio  diviiia,  136. 

Keguuni  Dei  nemo  |)Otest  liabere ,  nisi  sit  ba[)tizatus' 
314.  Reguuin  Dci  nobis  repra;senturi  ciipimus  ,  207.' 
Regnum  Dei  esse  coepit  iu  proxiino,  229.  Reguuin  Dei  iioti 
est  in  sapientia  mundi,  32i.  Regna  sorte  variautur,  226 

—  Recllus  .lusnicia  servavit,  228.  — Religio  vera  eldiviua 
calcatur,  339,  Rcligio  vera  nou  cogiio.scjtur,  217.  —  Re. 
inissa  |)ecc;itoruni ,  9i),  131,  133,  154,  135,  loO,  237,  249 
262.  Reinissio  peccalorum  in  baplismo,  155.  Non  datur  iiisi 
iii  Ecclesia  ,  125,  127,  154.  Reuiisslo  facta  i)er  sacerdoles, 

191.  Rcniitlendorum  i)Cccatorum  poteslas,  148. Repostls 

schismalicus,  52,84.  — Resurrectionem  Christi  qiiidaui 
discipuli  credere  nolebaiit ,  560.  Resurrectioiipin  Dumini 
inaiie  celebramus,  109.  Resurreclio  nostra  Clirislus  est 
208.  Ilesurrcctio  mortuoruni,  315.  Resurreciiocaruis,  15l! 
Resurreclionis  S[ies,  168.  —  Revelatioiies,  14,  15  |y  ")() 
38,  47,  77, 79,  96,  234.  —  fiivus  u  fonto  pr.('cisus'are'sdt' 

J)  195.Rivi  |iluriuii  de  fonte  uiio,  ibid.  —  Koo.vtunus  diaco^ 
ims,  142,  144,  147.  —  Rogalianus  epi.scn|ius  contuineliis  a 
diacono  vexatur,  112.  Conquerilur  apiid  Cy|)rianuni    ibiU 
Rogatiauiis  e[iiscopus,  77, 1 17,  124.  HogatiaiiusaNova,  33t)" 

—  Rogatianus  |)resbyler,ll,  49,  51,  52.  RogatianiiS|)resbv- 
ter  gloriosiis  senex,  165,  105.  —  Rocatus  episco|ius  77 

—  Rogi  dissidentcs,  227.  Rogi  pecoruin,  220,  226.       ' 
Romu  praecedere  debet  Carthaginein,  64.  Romaiia  Eccle- 

sia  est  Kcclesia  priiici|ialis,  86.  Exciibat  pro  Oiiiiilbus  8 
Roinaiia;  sedis  auctoritas  ,  144.  Ex  Roniaiia  Ecclesia  oru-o 
unitatis,  86,  125,  131.  Cleri  Roniani  litterx-  per  totum 
mundiiin  nilssae,  67.  Stephanus  successioiiem  Petri  teuet 
1  iS.  Per  succcssioneui  cathedram  Petri  liabet,  ibid.  liasi- 
lides,  deiiosilus.  ad  Ste[iliauum  pa|iam  conlugit  ut  restitua- 
tur,  119.  Negat  Cy[irianus  Sabiuuin  illi  substilutuui  deiioni 
posse,  if»irf.  Roinani  muximuni  criineu  diicuiit  a  laiidibus 
V[iostoli  degenerare,  42.  Ad  Romanos  perfidia  noii  haliel 
accessum,  80.  Roniaua  Ecclesia  stat  forlis  in  fide ,  7,  Qui- 
daiii  Ia[)si,  ibid.  Roin;e  marlyria  priusquam  Carthagine  ucr 
loriuenlu  consuininata  suiit,  55.  Apiid  Romanos  discipliu  e 
severilas,  -12.  Roinani  nou  observant  quu;dain  velera  insti- 
luia,   lii.  CUnus  Uoiuaiius  floi-euussimus  cuin  episcopu 

39 


\m 


INDEX 


1228 


M-«ti,ionc  «0  rvnrianum  napam  v.l  Iralrem  saliiiat  Cloriis  A  liis  a  qiiibus  bene  flt,  100.  Lapsornm  conscicntia  sacriflcin  ui 


Rniii  40  42  ii-  UlKrtv  deri  Roniaiii  m  Siciliam  ,  43, 
iniilunlur  Cv|.riano,  ibid.  Cleriis  Romanus  delil)CTat  cutn 
episcopis,  «.  Major  necessiUis  clero  Romano  «lijferend.e 
lapsorum  causa; ,  quia  episcopum  uoii  habent,  4o.  riacrt 
clero  Romano  consilium  Cypriani  dc  lapsis  iii  concibo 
tracUndi.  ibid.  Evangelii  pleniis  vit,'or  in  litteris  cleri 
Romani ,  52.  Laboranlem  Cyprianiini  adjuveniiit  ,  il)id. 
RomanaEcclesia  laudata,Oi.  Romanorum  lides  laudata,80. 
—  Romanos  gcminos  non  capit  unum  regnuni,  227.  Roma- 
norum  dii  vernaculi,  226.  Romani  regui  iiiilia,  ibtd.  —  Ro- 
MCLis  circenses  piiiiius  consecravil,  340.  Romulus  parri- 
cida,  22G.  Romuliis  deus  faclus,  ibid.  —  Ros:c  non  desunt 
Ecclesia;,  18.  —  Rubigo  pecloris,  2^7.  —  Ruclare  crapu- 
lam  ,  111.  —  Ruclu  suo  vivere,  102.  —  Rucuma.  53j.  — 
RcFFiNLS  diaconus  et  confessor,  54,  45.  —  Ruina  una  suffl- 
ciat  lapsis,  34.  Ruina;  fratrum,  45.  Ruina>  inuliilornies  or- 
bls,  190.  —  Rusiccade.  530.  —  Rlsticus  presbyler,  14C. 
Ruslicus  agruin  colal,  75.  —  Rulili ,  52. 
S 

Sabwcs  episcopus,  117.  119.  —  Sabina,  31.  —  Sabino- 
rum  raptus,  226,  340.  —  Subrala,  337. 

Sacerdotes  Dei  et  Chrisli,72.  Sacerdos  vice  fungitur, 
109.  Agere  pro  Dei  sacerdole,  111.  Saceidotes  Deiis  lacit, 
68,  121.  Quantus  honos  sacerdotibus  debeatur,  81,  122. 
Sacerdotes  vindicanlnr  a  Deo,  113.  Debenl  esse  integri  et 
immaculati,  128.  Debent  esse  humiles,  121.  Adversussa- 
cerdotcs  qui  stipes  et  oblaliones  cl  lucra  desideranl,  111. 
Ponio  sacerdolum  minimc  succumbenlium ,  120.  Sacerdos 
iii  consacerdotis  sui  laiiditius  tamquaiu  in  propriis  gratula- 
lur,  94.  Sacerdotibus  sacrilegns  irascitur,  188.  Sacerdos 
sacrilegus,  118.  Sentenlia  iniiltorum  sacerdotum  consilio 
ponderata,  77.  Saccrdosoccidipotesl,  vinci  non  potest,88. 
Sacerdotii  sublime  fasligiuin,  08.  Qui  sacrilega  sacrilicia 
idolis  lecerunt,  sacerdotium  Dei  sibi  vindicare  non  possunt, 
111.  Sacerdotii  vigoi- in  presbyteris  et  diaconibus  admo- 
nendis,  24.  Sacerdbtii  concmdia,  157,  142.  Sacerdolia  illi- 
cila,  148,  152.  Sacerdoialis  gravitas  .  56.  Sacerdotalis  loci 
rcligio,  140.  Sacerdotalis  auclorilas,  88,  115.  Sacordotiuni 
unHm,  53.  Sacerdotiuin  vclus  et  novum,  280. 

S.vcRAMENTOi ,  44.  Sacrainentum  unilatis,  152,  153,  195, 
196.  Sacramcnlum  et  devolio  militisDei,  10.  Sacramen- 
tuin  mililis,  303.  Sacramentum  divinKinililiM,  140.  Sacra- 
nientuin  fidci,  43,  519.  In  sacramcnlo  lideles,  in  vita;  actu 


mann  saccr<lolis  purgatnr,  186.  OITerri  non  dcbet  noincn 
lapsorum,  19.  Sacrilicium  pro  dormitione,  114.  Sacriflcia 
I  ro  inartyribns,  47.  Ob  eorum  commemorationem,  30.  Ousb- 
dam  divites  in  dominiciim  sine  sacrilicin  vcniunt,  242;  piir- 
tciii  de  sacrilicio ,  quod  pauper  olitnlit  snmnnt  ,  ihid. 
S^icrilicium  Dco  majus  est  pax  noslra  el  fralcrna  roncordia, 
211.  Sacrilicium  vetiis  cl  novum,  280.  Sacrilicia  divina  im- 
pedita,  159.  Oblatio  saiiclificari  non  poiest ,  ubi  Spirilus 
sanctiis  non  cst,  112.  Falsaet  sacrilega  foris  sacrilicia.  128. 
Sacrilicia  sacrilega,  111,  115,  152.  Sacrificaudi  licentiam 
vindicare  ,  200.  Sacriflcia  malorum  non  sunt  acceptabilia  , 
528.  Saerilicia  falsa,  200.  Sacriflcia  falsa  ac  sacrilega,  128. 
Sacrificia  illicita,  43. 

Sacrilicia  funesla,  93,  190.  Sacrificati  dilTcrunt  a  libclla- 
ticis,  70.  Sacrificatis  coiiimunicare,  09.  SacriUcio  maculatus, 
5f,  87.  Sacrificiis  illicitis  macnlali,  77.  Sacrilicia  edicto 
proposito  cclcbrare  popiiUis  jnbilnr,  82.  Sacrilicia  in  liidis, 
340.  Cibi  illicili  de  sacrificiis,  271.  Sacra  sacrilega,  248 
Sacrilegis  contactibus  manus  et  ora  niaculata,  24. 

Ssculum  iion  est  ainabile  Christiano,  5!ii.  S*culi  flnis 
appropinquans,  200.  — Sagina  largiore  distentus,  191.  Sa- 
T>  ginati  et  pasti,  53.  Saginati  in  sseculo,  101  —  Salario  non 
redimendiis  hisirio,  101.  —  S.\lomom  perdidit  gratiam  Do- 
niini,  201.  —  Salus  noii  est  iiisi  in  Ecclesia,  105,  135.iSa- 
his  noslra  in  baplismate  constitiita,  1560.  —  Salntator  m.a- 
tutinus,  3.  —  Salvianl-s  a  Gazaufala,  337.  Samaria,  132.  Sa- 
iiiaritanorum  civitas,  13-4.  — Sami  el  fuit  typusChristi,28J. 
—  Sancti  de  nostra  salntc  sollicili,  256.  Rogat  Corneliuni 
Cyprianns,  ut  pro  se  invicem  orcnt ;  et  ulcr  prior  divina 
iligiialione  pracpsserit,  pro  fratribus  apud  Dominum  prc- 
cetur,  96.  Orat  virgines  Cyprianus  ut  pro  se  precentur, 
cum  coronari  ca'pcrint,  181.  Sauclorum  felicitatis  descri- 
ptio.  549.  Saiictorum  ccelus,  44. 

Sanctiflcatio  lavacri  viialis ,  173.  Sanclificare  hominem 
iioii  polest  aqiia  sola,  159.  Sanclificati  sunius  in  Ifaptismo, 
207,  sanctiUcari  siilutari  Raptismo,  153.  —  Sanctinloniuni, 
2'l.  Sauctum  Dornini,  id  esl  Eucharistia,  186, 189,  196,  San- 
ctnm  ducere  iii  lupanar,  541.  Sanctuni  lenere  inlra  con- 
scientiam,  216. 

Sanguiiie  Christi  rcdempti  sumus,  175.  Sanguis  uvae, 
103.  Sanguis  Christi  non  est  aqua,  104.  Sanguinis  et  corpo- 
ris  Christi  protectio,  77.  Sanguiuem  Chrisli  quotidic  bibe- 
rc,  90.  Sanguinis  l)a|itismus ,  136.  Sanguini  nostro  palet 
coelum,  346.  Sanguincin  nostrum  Deus  non  desiderat,  234. 


uraves   339.  Sacranienli  mei  memor,  185.  Sacramentuin  r  Sanguis  manabat  pro  fletibus,  183. — Sani  iion  indigent 

"  .    ..     *.««    o „_ — :...,;..    ^Tt;    c»....»»^, .™  .-.,  ...„.K,.«    ii  o. ...:.„.: v.-i. ,„..-.  ..:^..i_:,.     «n  o^^:  — 


.salutis,  159.  Sacramenlum  veriialis.  133.  Sacramcnlum  so- 
lila;  pnedicationis ,  146.  Sacramenta  coolestia,  159,  141. 
Sacranienta  occulta  ,  IGl.  Sacramcnlnm  Ecclesiie  Clirisii , 
148.  Sacrainenluni  nnanimitatis,  80.  Sacramentum  Trinita- 
lis ,  213.  S.acrameiili  Evangelicl  unitas,  63.  Sacramontiim 
dlvina!  traditionis ,  142.  Sacranientum  Chrisli,  183,  274. 
Sacraineulum  calicis,  189.  Sacrameulum  Ecclesix'  catho- 
licx',  72.  Sacramenla  dominica;  oraliouis,  206.  SacTamen- 
lum  vitie,  213.  Sacramcntuni  raschac,  196. 

.Sacbivich  iiostri  Chrislus  auctor  et  doctor ,  104.  Cur 
Chrislus  vesuerc  oblulcril,  lil9.  SacriUcia  divina  cum  Dci 
sacerdote  cclebramus,  203.  Sacrilicia  indesinciiter  ofterun- 
tur  cl  in  pace  et  iii  pcrseculione,  124.  Sacrificia  Dci  quoti- 
die  cclebrainus,  78.  Sacerdosdicit :  Sursuiii  coriia  :  respon- 
det  plebs  :  lUibeinm  ad  Doinimim,  213.  Doininicc  hostia; 
vcritas.  200,  (T.hrislus  hoc  idom  ubtulit  quod  Mclchisedccli, 
105.  Seipsum  priiniis  oblulit,  et  lioc  fieri  in  sui  conimcmo- 
rationcm  pra;cepit,  109,  Sacrilicio  celebrato  parlcm  ausns 
esl  accipcro,  189.  Oblatio  el  sacrificium  iioslruin  rcspor,- 
dero  debct  passioiii ,  107.  Passio  est  Domiiil  sacrilicium 


mcdico,  71.  —  Sauilatis  obduct;c  cicatrix,  359.  —  Sapien- 
lia  niundi  non  est  regnuni  l)ei,  524.  Sapientia  vera  quae, 
247.  —  Sara  slerihsmater  Isaac,  281,  — Sarciiiade  incen- 
dio  exucnda,  102.  —  Sarcinatrix,  52. 

Satiskactio,  Lapsis  redditur  pax  ob  iteralam  confessio- 
iiem,  28,  Ob  marlyruin  pr.'erogativain  et  auxilium,  22,  23. 
Vciiia  pptitnr  ob  siiscc|itos  conlcssores,  29,  Lapsi  possunt 
Deo  precibns  ct  opcribus  siiis  j.atisraccre,  18,  Per  episco- 
pos  el  sacerdotcs  Domiuo  salisfacere  debeiil  lapsi,  ii5.  Jn- 
slis  operationibus  Deo  satisfit,  238,  Satisfacliouibus  pec- 
cata  redimuntur,  83.  Deus  iion  voce  sola.  sed  jejuniis  cl 
lacryniis  placandus,  15.  Pro  pcccatissatisfaciendum,  13.  Per 
(^hrislum  Dco  palri  satisfacienduni,  15.  Satislactio  loiiga  et 
cimliniia,  35.  Maius  deliclum  peccasso  nccsalislacere,  191. 
SatisfacUonis  viainclauderc,  192.  Tics  piieri,  elsi  bene  sibi 
conscii,  Doinino  salisfacere  non  destitemnt,  191. 

Satils  episcopus,  77, 117.  —  Sattils  a  Sicilibba  ,  .334. 
—  SATrRMNLS,  29,  51,  32.  Salurninus  episcopus,  77,  117, 
124.  Saturninns 
530,  Saluriiinu; 


Thucca,  535.  Saturninus  ab  Avitinis , 
.1  Viclnriana  ,  333.  —  Satcrnijs  fugatus  a 


quod  otlerimus,  109.  Mclchiscdech  pancin  ct  viiium  olfe-  D  Jove,  223.  Salnrnus  docuit  lilterasimprimcre.  ibid.  —  Sa- 


rens  sacrificii  Dominici  sacramcntum  pr;cfigiiravit ,  105. 
Typus  Dominici  sacrificii  apud  Saloinoiicm,  ibid.  Pr;eccssit 
iiiiago  sacrilicii  Clirisli  in  pane  ct  vino  constiluta,  ibid.  Vi- 
giirani  pcrlicicns  Dominus  panein  el  calicem  inixtum  viuo 
obtulii,  ibid. 

Iii  sacrificio  faccre  oporlct  qiiod  Chrislus  fecit  et  quod 
facienduni  cssc  niandavil,  108,  N'on  tamon  doniinicum  dc- 
bet  celebrari  post  ca;nani,  109.  Aqua;  et  vini  coinmixlio 
non  |Kitcst  ab  iiivicem  separari,  108.  Aqna  sola  nlfcrri 
iion  potost,  iiuoniodo  nec  vinum  solum.  ibtd.  Si  aqua  sola 
olferatur,  grnidc  pra;ccptuni  Doinini  violaliir,  107.  San- 
guiueuva;  vinnmcalicisdoiuiuicisaiiguinis  ostenditnr,  103. 
Aqiia  vino  mixta  sigiiilicat  populi  ciim  Cliristo  conjuiictio- 
ncm,  108.  Sacriticium  non  sine  sacramcnto  snUta;  pra'dica- 
lioins  ofTcrrc,  140.  Sacrifioiuin  horis  vcsperlinis  in  Africa, 
lon.  l'opulns;i(l  lioc  sacriliciuin  iion  vocabalur,  ihid.  Sacri- 
licia  siiiguloruiu  iircsbyterorum  cum  singulis  diaconis  apiid 
confossores .  9.  Dominicnm  post  cocnam  noii  celebratur, 
109,  ctsi  Chrislus  \csperc  obtulit,  ibid.  Resurrectioncni 
Dnniini  inaiio  cclcbramus,  ibict. 

In  sacriticiis  ct  prccibus  viccm  boni  operis  repraescntarc 


Schismata 
iiiide  oriuntur, 


TCRCS,  51 .  Salurus  lector,33,  59,  15.  Salurus  acolythus,  79. 
—  S.\i:l  pcrscquitiir  Davidem,  237,  369.  Saul  rex  aftlixit 
populuin,  115  —  In  scandalo  grande  crimen,  12,  etiamsi 
sliipriim  coiiscienti:K  dcsit,  ibid.  —  Scelcris  particeps  esl 
(lui  iinperavit,  42.  Scolera  somper  fcstinant,  84. 

ex  coiitemptu  sacerdotum ,  115.  Schismata 
122.  Ille  est  vcre  scliismaticus  qui  se  a 
coiiimunione  ecclesiastica;  unitatis  scparat.  150.  Schismale 
iiKijiis  (lelitlum  cssp  non  potest,  129.  Sine  spe  sunt  qui 
.scliisiii;i  f;iciuiit,  1.33.  (Jnantum  poccalnm  schisma,  ibtd. 
Pcjns  crimcn  schismaticoruni  quam  lapsorum,  201.  Non 
poie.st  ci  (nim  aliquo  cniivcnire,  cni  cuiii  ['xclcsia  non  con- 
venit,  198.  Pacatum  liabere  Dcuni  non  pntcst ,  qiii  ciiui 
fratre  pacem  non  habet,  ifcirf.  Schismatici  doininico  pani 
aihmali  non  snnt.  Clirisli  [locnlo  non  .sunl  conimixti,  1,3.3. 
Fidcs  apiid  schismaticns  saiia  esse  nnn  potesl,  360.  Adu- 
iiari  aiiima;  non  possuiH ,  (lua;  so  ab  unitate  Dci  divise- 
riiil,  143.  Nlhil  prodcst  proxiinos  sibi  csse  corporibns 
si  nientc  dissideant ,  ibid.  I)iscordaiis  cum  fratribus ,  uoc 
martyrio  salvalur,  212.  Schismatici  ccclesias  huinana.s- 
instituunt,  73.  Numeriim  suuni  mendacio  iDflant ,  84,  83. 


1229 


RERUM  ET  VERBORUM. 
A 


1230 


A  seipsisdamnati,  6i.  Non  nos  al)  iK-crcticis,  sod  ill 
a  nohis  recesserunt,  198.  .Pereiinl  (|iii  a  scliisnialis  du- 
cibiis  seducunlur,  129.  I'ari  crimini!  tenetur  qui  ducem 
scliisuiatis  sequitur,  201.  Duces  scliisniatis  rei  sunt,  et 
qui  pos  seclanlur,  155.  Perdila  factio  cousenlieutes  per- 
diiura,  65.  Fideles  movere  non  debent  scliismala,  quia 
praedicta  sunl,  82.  Movere  non  debet  coiifessor  ad  scliisina 
deDciens,  201.  Coiifessori  scliisina  amplectenti  magis  ex 
hoc  ipso  crescunt  nieril;i  pa^narum  ,  201.  Schisnialicoruni 
e.\ecrabilis  vila,  86,  87.  Schisniatici  iiou  liabent  Spiiilum 
sanclum,  155.  Preceni  alteram  illicitisvocibus  faciuiit,  200. 
Ue  pectoribus  schismaticorum  excessit  Spiritus  sanctus , 
i2I.Schisma  adulterum  est ,  inipium  et  sacrilegum ,  54. 
Coiilra  Deum  III,  quidquid  impri)l)i  ad  deslrueiidam  ordina- 
lionem  Dei  conaiitur,  200.  Ouidam  schismalici  uon  possuut 
sine  scandalo  recipi,  87.  Schismaticus  el  h»reticus  error, 
63.  Schismatisincentlium,  65.  Schismalici  nihil  liahentpo- 
teslatis,  151.  Schismaliconiiii  Baptismus ,  124,  126,128. 
Schisnia  factiim  in  Irhe,  .50.  Schisniatici  lervent  inter  iui- 
tia,  74.  Schismalicus  non  potest  ad  Ecclesiae  praeniia  per- 
venire,  201.  Scliismalicus  et  haerelicus ,  61,  62,  64.  Schi- 
smala  et  ha;reses  surgunt,  141.  —  Scopulosa  saxa  navcm 
conslringunt,  231.  —  Scorpii  et  scrpeiites,  157.  —  Scni-  •,, 
PTLHAKUM  sancta  cl  admirabilia  verba ,  ,53i.  Scripturai um  " 
tradilores ,  167.  Scripturas  .sacras  in  advocalioneni  crimi- 
num  convertere,  359.  —  Scurrilitas  vetita,  317.  —  Scu- 
lum  fidei,  93.—  Seetanostra,  298.  Secla  fldei  noslra;,  247. 
Secta  fraternilatis,  48.  —  Seol'sdi,vnus  a  Thambeis,  537.  — 
SEtcNDiNis  episcopus,  77,  117.  Secuiidinus  a  Cedias,  .352. 

—  Secundinus  a  Carpis,  535.  —  Secundus  esse  non  polest 
post  primuni,  68.  —  Securitas  lirma  ct  perpetua,  230.  Se- 
curitas  indiligentiam  parit ,  2.  —  Sedatus  episcopns,  102, 
117, 124.  Sedatus  a  Tuhurbo  ,  332.  —  Segregatus  dure  et 
crudehier  ab  Ecclesia,  71. —  Seniinatio  discoidi;e,  74.  Se- 
minatio  pestilera,  89.  —  Semitonsuni  caput,  159,  161.  — 
Semiustulatis  visceribus,  183.  —  .Seutentiam  non  dicat, 
sed  accipiat,  117.  Sententiam  accipial  quam  prior  di.vit,  51, 
52.  —  Separes,  152.  —  Septenaiius  numerus,  269,  281. — 
SEnENiANus  pr.Teses  in  noslra  provincia,  146.  —  Serenilas 
unde,  542.  —  Sercius  in  carcere  constilutus,  165.  —  Se- 
ricuni  ne  induaiii  Christian:e,  177.  —  Scnno  caro  factus 
est,  151.  —  Serpenlis  nomen  unde,  193.  Serpens  calcatus 
csl  oblritus,  47.  Serpeutes  coluiitur,  220.  Serpentinis  cri- 
nihus  pullulaiites,  141.  — Servus  non  polesl  esse  inajor  do- 
niino  suo,  63.  Servi  pervicaces,  234.  Servos  obedire  debere 
dominis,  242,  524.  Servoriim  niiseria,  218.  Servitute  nihil  C 
foedius,  345.  —  Sestertia  centuni  millia,  100.  —  Severu- 
Kus,  29.  —  Severitas  diviiii  vigoris,  42.  Severitas  loco  pia;- 
ceptorura,  340.  Severitas  evangelica;  disciphna>,  43.  Seve- 
ritatisnervi,  ibid.  —  Sexagcnarius  fruclus  virginum,  180. 

—  Sexiis  arte  niulatur,  101.  —  Sicarii  iu  meiha  civitate, 
219.  —  Sicca,  553.  —  Sicitia,  43.  —  Sicilibba,  534.  —  Si- 
no.Mus  coufessor,  60,61,  64,  63.  —  Sigiiaculum  doniini- 
cum,  132.  Spirilu  sancto  signari,  131.  Castris  spiritalibus 
Cffilestis  niilitia  .signal,  6.  —  Signiler  .sedilionis,  83.  —  Si- 
gnum  Dei ,  93.  Signum  crucis,  201 ,  223,  294.  Signo  Christi 
omnes  signantur,  277.  Moyses  viiicere  iion  potuil,  nisi 
postquain  in  signo  pei.soveravit ,  267.^ — StgrMm?  inetal- 
luni ,  165.  —  SiMEON  juslus,  229.  —  Simia;  imilantur  liu- 
mana,  150.  — Siinilitudo  divina  manifestatur  in  aclibus  no- 
stris,  248.  —  Siiio."»  magus,  365.  —  Simulacra  uon  sunt 
adoranda  ,  70.  Siniulacrornm  origo,  225.  Simulacra  iiiepta, 
221.  —  Simultas  iion  debet  esse  in  Cliristiaiio,  252.  —  Si- 
nus  vnlncruni  lumcntes,  186.  — Sitis  a;teriia,  101.  Sitis 
a;ternae  siccilas,  132.  — Socratis  da;moii,  226.  —  Sol  super 
omnes  ;equali  luct  difTiinditur,  157.  Sol  in  occasu  suo  ra 


Spirltus  sine  aqna  opcrari  non  potest,  330.  Spiritus  sanctus 
accipilnr  per  Ba|ilisma,  106.  Sjiiritus  accipi  noii  potestnisi 
prius  fuerit  qui  aceipiat,  140.  Spirilus  sanctus  inlnsus  su- 
per  baplizatos,  152.  Spirilus  sanctus  hicumbit  super  eos  qui 
credunt,  363.  Spiritus  sanclus  dcscendit  supcr  discipulos 
Christi ,  366.  Spiritus  sanclus  non  contristandiis ,  306.  Spi- 
ritus  sanctus  iiiiplevit  Joannem  Bapiistam ,  365.  Siiiritus 
sanctus  omnibus  pr.i'betur,  98. 

Spiritus  anlicliristi,  134.  Spiritns  erralici,  3.  Immundi , 
190. — Spoiisa  Christiiiortusconchisus,  132.  Sponsa  Chrisli 
iion  esl  harcsls,  140. — Sportulse,  48.  SporUilantes  fr;itres, 
114. — Spntanilna  insultantium,  249. — Slanles,  44.  Stantes 
inconcussa  lide ,  10.  Stantes  laici,  36,  .38,  41,  43,67. 
Slanliuni  plebs,  23.  Stanlium  firmitas,  10,13,  17.  Stantium 
laus,  182.  Stanlium  mullitndo ,  181.  Laiide  proxinii  et 
pene  conjuncli  confessoribus ,  ibid.  Preces  slantium  pro 
lapsis  ipsorum  hniiiililate  debent  adjuvari,  41.  —  Slalio  se- 
cura,  116.  Iii  stalioiie  legaii  Novaliani  clamilanl,  55.  — 
Statils,  29. —  Stei'uam  protoniartjris  laiis,  252.  —  STEpaA- 
Nus  papa,  115,  119,  128,  158 ,  145,  144143, 146,  147,  150, 
151. — Stephanus  episcopus,  35,  56,  59. — Sleriles  homines, 
240,  242.— Stibium  diaboU,  241.— Stipendia  Ecclesia;,  51. 
— Slipes  et  oblaiiones,  111.  — Stoicorum  sententia,  70.  — 
Slratos  solo  adhserere,  192.— Slupor  ha;relicorum,  353. — 
Stupra  lenonnm  etlupanarium,  10<l.—  Stylus  discordiosus, 
56.— Subitatus,  93.  —  Suhsiciva  soboles,  260.  —  Subsidia 
nummaria  pro  redimendiscaptivis,  100.— Subslamiasalutis, 
201.  — Succedaiiei  hislriones,  101.  —  Successionum  vices, 
37.— SuccE,ssus  episeopus,  77,117,  124,  163.  Successus 
al)  Abbir  Germaniciaiia,  332.— S«fes,  n5'2.—Sufeiula,  532. 
SufTragia  divina,  46.  —  Suillse  carnis  contagium,  !^70.  -• 
Snmmulae  pro  redimendis  captivis,  100. — Sumptus  Eccle- 
lia;,  101. — Supcrba  j;ictatio  nonde  Chrisli  magisterio  nas- 
citur,  81.  Superbia  damnata  in  confessoribus,  212,  In  Chri. 
stianis,  ifrid.— Superils,  76.  —  Superscdere,  irt  esl  perse- 
verare,  57.— Superstilionescontra  Deum,  340.  Superstitia 
senebrosa,  224.  — Supplicia  plura  quam  membra ,  5.  Siip- 
Jilicia  cesserant  martyribus,  16.  Supplicia  Ktenia,  4i.  — 
Susanna  pudica,  53.  Susanna  el  libidiiieni  evasit  et  raor- 
tem,  V.— Suspcnsi  a  funclionibus^presbyteri,  19.  —  Suspi- 
randi  lomenta,176. — Susurronesmaledicli,328.— SvMBOLini 

Trinitatis,  146. —  Synagoga  haereticorum,  147,   148. 

Syuodi  sioguiis  annis  celebratae,  143. 


Tauith.^  suscitata,  239.— Tarditas  tormentoruni,  158.  — 
Tatius  invenit  Cloacinani,  226.— Tccla  pro  claustris,  350. — 
Tela  qua;  nesciunt  vinci,  56,  Tela  latentia,  256.  Tela  pro- 
haiitium  quaestioiium,  347. — jrc/(;p(c,536.Temeraria  judicia 
vetita,  313. — Temeritatis  magister,  111. — Templum  veliis 
et  leraplum  novum,  279.  Dominus  insedit  nicnlem  lenipli 
vice ,  6.  Templum  Dei  faclus  est  qui  sanctiDcatus  est, 
1.33.  Tcinpla  Dei  membra  nostra ,  173.  Eorum  templorura 
cultores  efautistites  sumus ,  jfcid.  Templa  Dei  turpi  con- 
cubitu  maculata,  12.  Templa  profaiia,  248.  —  Temporum 
necessilas,  68.  —  Tenax  episcopus,  117.  Tenax  ahHorreis 
C;clia;,  336.— Tenebrae  in  passione  Christi ,  294,  Tenebra; 
lucidiores  sole  ipso,  163.  Tenebraesterilitatis,  241 .— Tenor 
salutis,  112,  Tenor  evangelici  vigoris,  43.Tenor  fldei,  141, 
158.  Tenor  vivendi,  173.  Tenor  disciplinse,  53.  —  Tenla- 
inur  ut  probemur,  326.  Tentatio  hajretica,  57. — Terrestri- 
bus  non  inh;erendum,  184. — Tehtullus  episcopus,  77, 102, 
124.  Tertiillus  iiresbyler  non  deest  circa  curam  corporuin 
confessorum,  .'JO.  Tertullus,  10.  Tertullus,  50. — Testamen- 
tuin  Novuni ,  278,  280. — Teslis  de  se  nemo  esse  potest, 
121,  Teslis  falsus  non  erit  iinpunilus  ,  150.  —  Thabraca, 


dios  ininus  claro  splendore  jaciilatur,  217.  —  Soliassus  1)  535.— r/iamfrei,  357.  — _r/inr(/ssa,  356.— T/iaswa/^e,  334.— 


schismaticus,  52.  —  Solus  non  est  cui  Cliristus  in  luga  co- 
nies  est,  91.  —  Sophia  dominica,  95.  —  Sophia,  31.  —  So 
pHRONius  schismalicus,  52.  —  Soranus,  156.  —  Sordes  in- 
Iriiisecus  delrahend*,  237. 

Spcctacula  velila  ,  339.  Spcctacula  Christianis  vetila 
eliamsi  non  essenl  idolis  dicala  ,  342.  Spectacula  elianisi 
iion  habcrent  crimen,  habenl  vaiiitatem,  ibid.  Non  potest 
(jui  spectal  iiiteger  esse  vol  pudicus  ,  4.  Di.scit  et  facere 
duui  coiisiiescit  videie,  341,  Daemonia  pra'sidont  spect.icu- 
lis,  510,  DiaboUis  arlifex  spect.iculoniiii,  ibid.  Diabolo  mu- 
nera  coiiiparanlur,  544.  In  speclaculis  prostitutarum  transi- 
tui-  obscoiiiitas,  3U .  Nulli  liominum  generi  parcilur  in  spe- 
claculis,  ibid.  Ouidaui  spectaciila  deleudiiiil  ex  Scriplura; 
auctoritate,  539.  Itelelliiiitur,  ibid.  Spectacula  Cliristianis 
quxMiam  congruant,  3i2,  5i5.  Christijmiinerarii  vix  diaboli 
servis  ad;cquaiitur,  544.  —  Spesnouconcordat  cuiiidolore, 
168.  Spes  uostra  debet  esse  patieus,  518.  —  Spesina,  31. 
—  Spibitcs  ex  (pio  renasciinur  ab  initio  ferebalur  super 
a(iuas,  330.  Spiritus  sanctus  Irequenter  appai-nit  in  igiie  , 
327.Curin  columbae  spccie  venit  Spiritus  saiictus,  196. 
Spiritus  sanclus  non  datur  extra  Ecclesiain,  123, 139,  360. 


Thcalrorum  turpitudo,  3.  —  Theranohu.m  germaiiilas,  227. 
— Thebesle,  554. —  Theni,  333. — Theogenes  ah  Hippone  ro- 
gio,  .332. — Therapius  episcopus,97.  Thorapiusa  Bulla,556. 
— Thesaurus  ubi  repoiiendus,  184.  Thcsauri  cibi  comiiien- 
daiidi,  llii.—Thibari,  354.  Thibaris  plebs,  QO.—  Thubuni, 
550.  —  Tkuceti,  353,  357.  —  Thuribida  jussu  Doniini  cou- 
flata,  154.  —  ThuriHcali ,  66.  —  TiBERmus,  226.  — Tihiam 
iiillare,  342. — Tinuna,  533. — Timida  regia,  536.  —  Timor 
est  fundamentum  spci  et  lidei,  311.  Timor  innoceiitia;  cu- 
slos,  2.  Timore  cogiturqiii  limelur,  6. — Tiuctio  liaTotico- 
ruiiisordida  et  prolana,  126.Tinctio  profana,  138.  — Thiea 
aiiiin;e,  237. — Tobias,  231.  Tobias  per  corporis  siii  cladem 
crevit  adlaiideni,  231.Tobi;e  m;indata  ad  filiuni,  243.  Tobia; 
palientia  laudalur,  255.  Tobias  confessionein  suam  Deu 
sorval ,  269.— Togse  non  habeiit  paceni,  219.  — Torcularis 
calcatio  et  piessuia,  106. 

Tormentorum  descriptio,  13, 16.  Tormenta  superare,  46. 
Tormenta  quibiisdam  defuerunt,  50.  Tormentorum  vi  sub- 
acli,  76.  Tormeutorum  tarditas,  138.  Tormenta  venerunt, 
185.  Tormeula  paucorum  exempla  sunt  oninium,  189.  Tor- 
nieuta  longa ,  220.  Tormenta  verborum,  221.  Tormcnla 


1231 


LNDEX  nEKLM  ET  VERBOUUM. 


1232 


clalu  babiio,  66,  09.  „ 

Tiadilio  ,  138,  141,  1«.  Tradilio  aposlolica ,  1  oo,  loi, 
ill  \a->  Traditum  eslonam  esse  lidein,  unain  Ecclesiam, 
U»'  Traiiilio  doininica,  104,  109,  110.  Tradilio  liiviua,  iiti, 
Ss"  1 19.  Uaninari  debol  quidiiuid  judifalur  toulra  solemiiis- 
siiiiam  observationein  ouinium  sanelorum  ,  333.  Slephanus 
papa  docernit  niliil  iunovandum  ,  nisi  quod  iiadiluinjist, 
138  Observationis  autiquissimK  quaula  auclorilas?  Mi. 
Tradltio  liumaiia,  109,  159,  144.  Uivina!  dispositioiii  nou 
auteiwuenda,  l59.Traditioiiova  sacrilega;  inslilutionis,  .». 

Traditores  Scripturarum,  107.  — Trauquillilas  el  securi- 
las  iii  quo  posila;?  0.  —  Traiiscriplionis  lacultas,  45.  — 
Transpuncla!  menlis  alienalio,  VM.  —  Traiisversanis,  lu9. 
Tremor  in  labiis,  258  —  Tria  (ula,  29.  —  Tribus  duodecim 
Israel  scluduutur,  153,  196. 

Tmnitas.  Trinitalis  sacramentum  in  novissimis  tenipori- 
bus  inaiiifestatum,  215.  Tres  unum  suut,  506.  Triuitalis 
iiisiuuatio,  131.  Uiuis  Deus,  Paler,  Filius,  el  Spirilus  san- 
etus,  133.  Tres  unuin  suiil,  ibid.  Sine  Palre  aulconlra  l'a- 
treni  prodesse  Filius  solus  iiou  polesl,  154.  Nec  poiest  csse 
spes  salulis  msi  duobus  simul  cognitis  ,  ibid.  Qui  noii  tc- 
iienl  Deum  Palrem.  nec  Fdiuui  iiec  Spirituin  sauctum  le- 
iiere  ikissuuI,  143.  Non  potesl  :i  Clirislo  Spirilus  separari , 
159.  Trinilateni  Novatiaiii  agnoscuiil  iit  Catholici,  154.  !Nou 
cst  major  niitlente  (lui  niissus  est,  159 

Triticum  nou  rapil  ventus,  197^—  Triumphi  inartyrum , 
33  _Troph;cum  crucis,  225.  —  Tropiu.mcs,  66,  69.  —  Tuba 
precuin,  44.  Tuba  niililaris,  262.  —  ruba;  claiigores,  542. 
—  Jubwbu,  352.  —  Tuchabori,  552.  —  Tuinor  damnatur  iu 
Clu'istianis,  12.  Tiinior  superbus,  115.  Tumenles  vulnerum 
siiius,  186.— TumuUum  uemo  moveal  fratribus,  166.— Tii- 
nica iesu  Christi  iion  dividilur,  196  — TcaAsiis  presbyler  , 
168.—  Turpes  turpis  infamat,  4.  —  Tutela  diviua  ,  88.  Tu- 
lela  dalur  lidenlibus  ,  255.  Tutela  non  conipetit  clericis, 
1  U,— Tulus  uemo  est  periculo  proxiinus,  102.— Tjnipana, 
.559.  —  Tyraiuius  iuleslussacerdolibus,  69.  Tyrauiiicus  ler- 
ror,  330. 

V 


Vi.NCENTiis  episcopus,  117.  Vincenlius  a  Thibari,  ool. 
Vinculuui  chrisliana;  veritalis,  50.  Vinculuin  unitatis, 
123,  143.  \iiiculum  Udei,  157.  Vinculuin  fortissim»  carita- 
lis,  160.  Vinculuin  pacis  et  concordia;,  129.  Vinculi  niarila- 
lls.pudor,  lOO.ViiiculaChrisiianorum  sunl  ornameula,  159. 
Viudicta  Clirislianorum,  235,  272.  Vindicla  pro  persecu- 
tioue,  221. — Vinea  Uoniini  douins  Sabaotli ,  108.— Vineain 
grando  dcbilitat,  218.— Vir  gravis  nou  facile  llecli  debet, 
70.  Viricaput  est  Chrislus,  270.  Vir  iufra  viruni  jacens , 
342.  Viris  vetilum  induere  vestem  muliebrem,  101.— 
Virga  ferrea,  65,  74. 

Virgines  se  Christo  dicaverunt ,  174.  Tam  carne  quain 
niente  se  iJeo  voverunl,  ibid.  Virgines  qua;  se  ex  lide  di- 
caveruul  Christo  casla;  persevcieiit ,  102.  Si  pcrseverare 
iion  possunl  vel  noiivolunt,  nielius  est  ut  nulianl,  ifrid. 
Virgines  qus  siatum  siium  Unniter  seinel  teuere  decreve- 
runl,  ibid.  Christo  dicalse  et  ipsius  saiictilati  deslinal;e,  103. 
Aativilatis  ilerala;  niajor  sauclilas  iu  virginibus,  180.  Vir- 
giuesangelis  Deiiequales,  ibid.  Uesurreclionisgloriamjani 
tenent.iSid.Flosecclesiaslici  geruiinis,  174.  llluslrior  por- 
tio  gregis  Christi ,  i/)id.  Dei  iniago,  iftid.  l'er  eas  floret 
Ecclesl*  fecunditas,  ibid.  Excedunt  cum  gloria  sua  ,  255. 
B  PrKinium  virginuin,  174,  180.  Virginltatis   laus,  72,   160, 
174.  Virginitalis  bomiin,  513.  Virgiuum  dominus  el  caput 
Christus,   180.    Doiiiinns   iion    jubet ,    sed  liorlalur  ad 
virgiiiitatem,   180.   Virgines  corrupta;    iion    mariti    sed 
Christi  adullers,  105,  172.  Virginibus  coiruptis  pu;ni- 
tentia   plena  impouitur,    103.   Maj^na  supplicia  pro  ainissa 
virgiuitate,    179.    Frequenier    Lcclesia    virgines    suas 
plangit,  U)id.  Plurima;  virgines  corruplie  per  illicilas  et 
(jericulosas  conjuiictiones,    102.   Virgines   cum  niasculis 
liabilare  non  debenl.,  idid.  Corruptse  virgiiies  exornatu, 
177.  Niinis  corru[ita;  a  co-lu  virgiuum  arceiid;c  ,  178.  Ne 
perdant  alias  qua;  perierunl,  ibid.  Auro  el  margarilis  or- 
nala;  ornamenta  cordis  perdiderunl,  177.  Soli  Doniiiio  or- 
nari  debent.  174.  Virgo  iioii  est  quae  sic  vivit  ut  iiossil 
amari,  176.  Pudica  uon  esl  qu;e  suspiria  adolescciitium  posl 
se  irahit,  ibid.  Virgo  uon  soluin  csse  sed  el  intelligi  debet 
et  credi,  174.  Virgo  duin  oblectat  alios  ipsa  iiolhiitur,  179. 
Adversus  virgines  diviles ,  qua-  bonis  suis  uti  se  debere 
conlendiiut,  175.  Moeror  de  periculo  virginuni  captivarum, 
100.  Sspe  obstelrices  falluntur  in  probandis  virginibus, 
102.  Jubet  Cvprianus  inspiciantur  virgines  diligenter,  103. 


Ymia,  urbs  Africx',333.— V.ilentimam  ,  130.  — Valeiili-  C  Virginalis  coiitineutia,  68.  Virginitas  unmaculala,  531 


nus  lia;rel.icus,  144.  Valenlini  liaptismus,  140.— VALEniAMJS 
imperator,  163. — Vapor  aisluanlium  delictoruin,  57. — Vasa 
aurea  vei  argenlea,  65,  74,  159. —  Vastitas  arnicntoriim, 
188, — Vesantuis  episcopus,  117.  Venanlius  a  Timisa,  535. 

Vcuditio  liberorum,  171. — Veuelici,  209. — Veireiiumpro 

remedio,  55.Venena  subvertend;e  veritatis,  150.  Venena 
fellis,  261.  Veneiiati  sernionis  contagium,  89.  — Venter  so 
lulus  in  liuxum,  252. — Ventilare  preces  uo.slras  noii  debe- 
mus,  203.  —  V'e>cs  calva,  226.  —  Venlstis  inartjr,  50.  — 
Verianus  episcopus.  77 . 

Veritatis  imago,  130.  Veritatis  origo,  191.  Qua;uaui  sit 
origo  verilalis  elcaput,  ibid.  Veritalis  capul  el  origo,  198. 
Vcritalis  sacramenlum,  135.  Verilas  eogil  ad  bonum,  2I(). 
Veritas  evangelica,  55,  153.  Verilas  Spiritus  sancti,  117. 
■Veritalis  pleuitudo  ,  105.  Veritas  christiana,  134.  Veriiiis 
ecclesiaslica,  130.  Vcrilatis  ecclesiastlca;  luiuen,  150.  Vc- 
ritalein  laclisdestruere,  233.  Veritatis  hosles,  36.  Veritalis 
ininiicos  igiiis  absiimet,  346.  Veritas  faciuoris  dolore  cor- 
poris  cxprimilur,  220. — Vernaculi  dii  nomanoruni,  226.  — 
VEBims  a  Rusiccade,  336.  —  Vestigia  cognalioiiis,  -47.  Ve- 
stigia  gloriarutn,  25.— Vcslis  algenlibus  deest,  139.  Veslis 
pri'lios;ecultus,  191.  Vesliuni  'iisigni;i ,  176.  Vestis  dcbet 
csse  ccngrua,  262.  V'esteiii  inuliebreni  induere  noii  licet 
viris,  101. — Veluslale  lemporis  frustralur  quoJ  de  sa;- 
culo  cupitur,  318.- Vicaria  ordiuatio,  148.Vicarius  et  suc- 
cessnr,  117.  Vicarii  Cypiiani  abseutis  diio  episcopi  el  duo 
presbytcri,51.  Vicariie  littera;,  97,  163.— Viceni  nialis  nou 
reddcndiim ,  314.  —  Viclima  debet  pra>senlibus  fratribus 
imniolari,  97.  —  Viiicit  semel  qui  slatiin  palilur,23.  Viiici 
non  }K)lest  Christianus,  95.  Vicli  uolniil  succiimbere,  135. 
— ViCTOB  episcopus,  52,77,99,102,117,  124.  Vittorquiin- 
dam  pre.sbyter,  97.  Victor  ex  leclore  diaconus,  15.  Victor 
iu  inetallo  conslilulus,  138,  161.  Viclnr  a  Cor,  554.  Victor 
ab  Assuras,  556.  Victor  ab  Octavo,  557. 

Viclores  in  secundo  praelio,  185.  —  Viotoria  coiijux  Fe- 
licisjpresbyteri,  27.— V'ictoriana,  ,355. — Victoricus  episco- 
pus,  77.  117.  —  VicTORiNXS  martyr,  30.  Vicloriuus  a  Tha- 
braca,  333.  —  Vicus  Casaris,  353. 

Viduaruin  cura  commeiidatur,  19.  Vidiue  aiite(|n3m  nu- 
lit;c,  179.  Vidua  qu;e  pavit  lleliam,  212.  Vidua;  probat.c 
lionoraiida;,  325.  Vidua;  protegeiida;,  528.  Vidua  Evaiigelii, 
-42— Vigilat  in  plunia,  5.  —  Vigor  episaipatus,  80',  112. 
Vigor  evangelirus  ,66,  120.  Vigor  lidei  siiicinis  ,  26.  Vi- 
gor  Bdei ,  69,  303.  Vijjor  coiisciuulia;  victricis,  160. 


ViRTius  presbyter,  32.  —  Virtutes  omnes  solent  lieri  iii 
nomiue  Christi,  558,  562.  Virtuteni  verbis  pr^eferre,  255. 
—  Virus  inclusum  ,  186.  Virns  maloruni  blandientium,  5. 
Virus  discordiarum,  261 .  —  Viscerurn  iiilirinitas  cessil,  185. 
Viscera  hiaulia  ,  ibid.  Visccra  fessa  laboribus,  139.  —  Vi- 
sio  obl-ita  Celerino,  ne  lecloris  munus  rccusel,  47.  Visio- 
ues,  79,  234.  Somiiia  et  visiones  iiiepta;  quibusdam  viden- 
lur,  124.  Nocturna!  visiones,  19,  20.  —  Vit;e  ;elernilas,  26. 
Vita  hic  aut  amittitur  aul  tenetur,  224.  —  Vitiorum  lureii- 
tiuiii  varielas,  220.  Vitiorum  cnumeratio,  250.  Vitioruni 
assertores blandi,  559.  —  Vivendi  tenor,  173.  Vivimus  per 
Chrisluin,  160.  —  IJLLLyE,  356.  —  Unanimitas  el  concor- 
dia,  58,  59.  Unaiiimitas  fidei  et  verilatis,  145.  linaiiiniitas 
cliristiana,  155.  Cnanimiias  deprecantiiini ,  198.  Uiiauiuii- 
latis  sacramentum ,  80.  Unanimitatis  exempla.  93.  IJnani- 
niitas  sub  Apostolis  olim  fuil,  205.  —  Cnda;  circumsniimau- 
tes,  514.  —  Ungi  debet  baptizalus,  123.  —  Lngiila  effo- 
(lieiis,  4,  185.  Uugul*  pulsaut(;s  ac  laniantes,  16.  Ungula 
resultaiis  recurrat  in  viilnus,  344. 

Uuitalisorigo,  193.  Unilatis  vinculum,  116, 143.  Uuitalis 
sacrameutum,  132, 142, 135, 196.  Uiiitalisdivin»  ratio,  150. 
H  Uiiiis  et  idem  Doininiis,  qui  habitat  in  nobis  coujungit  iibi- 
'^  que  suos  vinculo  uiiitalis,  143.  Unitas  a  Domino  tradita,  57. 
Unitas  evangelici  sacramenti,  65.  Unitas  iii.stitutionis  ca- 
thollc» ,  58,  59.  Unilas  Ecclesia;  calliolica',  36,  61,  66, 68, 
72,  75,  74,  73, 127,  128.  Unitatis  origo  in  Pelro,  151.  Uni- 
tas  sacerdotalis  exorla  ab  ccclesia  Romana,  86.  Unitas  se- 
parari  eldividi  non  potest,  151.  Unitas  scindi  non  potest, 
202.  Unitatcm  scindeus  graviter  peccat ,  215.  Unilalis  ct 
pacis  inimicus,  89.  UniUitis  divime  inimicus,  133.  Uniialis 
len;icilas  ac  lirmilas,  252.  Uniis  actus  et  una  coiisenslo  se- 
ciindum  Domini  pr;ecepta,28.  —  Volucrcs  Deus  p;iscit,  241. 

—  Voluiitas  Dei  lial  in  nobis,  208.  Voluntatem  Dci  facere 
dcbeinus,  234.  —  Volum  Dei  rcddendum ,  513.  Meuibra 
Deo  dicata,  100.  Meinbra  in  ;eternum  contincutiae  honore 
pudica  vinute  devota  ,  ifiid.  Pudori  corpora  dicata,  179.  — 
Vox  purilicatione  confessionis  ilhislris,  26  Vocis  prostitut;c 
audacia  veiialis,  5.  —  Uranius,  51.  —  Ubii.vnus  confessor, 
60,  61,  64,  65.  —  Urbici  clerici,  53.  —  Usura  viluperalur, 
183.  Usura  vctila.  318.  —  Utliina,  355.  —  lilica,  166,  335. 

—  l  tilius  quxdam  tacentur  in  pra;ccptis,  340.  —  Uva  me- 
liiis  veslitur  erumpeutibiis  panipiiiis,  345.  Uvje  saiigiiis', 
105.  —  Uxor  a  viro  nou  disced;it,  326.  —  Vulgus  stultuiii 
cl  cicdulum,  226.  —  Vuliiera  couscienlia',  238.  Vuluerum 


1233 


SYLLABUS  RERUM  Q\}JE  IN  HOC  TOME  CONTINENTIIR. 


gloria,  46.  yulnprum  gloria  victoriam  fpcit,,  47.  Vulnerum  \  Zolaro  nnn  modiciim 
clara  signa,  jfcjrf.  _  Vulius  miiiax,  m.  '    i,-,i>.  Zeli  insania,  9.j. 


XvsT(  episcopi  Romani  martjiium,  16ii. 

Z 
Zacrvrus  occisus  in  templo ,  88,  269.  —  Zmm,  336. 


1234 

prinipn  est ,  2'«.  Zelus  divinre  fldei, 
Zeli  dolor,  10.").  Zulus  amiplliam  ab- 
scindit,  250.  Zeli  iierniciPs  late  p.itet,  237.  Zeli  vnlncra 
abslrusa  sum  etocculta,  238.  —  Zclolv|ii  disciplins  Chrisli, 
30.  —  Zetus  episcopus ,  62.  —  Zizauia  in  Ecclesia,  65.  — 
Zosijicsa  Tbarassa,  336. 


SYLLABUS  RERUM  qVM  IN  HOC  TOMO  CONTINENTLR, 


COXSPECTCS  TOTItJS  EDITIO.MS. 

SiGUOBc.M  explicatio. 

Pr^patio,  in  qua ,  post  enumeratas  S.  Cypriani  operum 
odiliones,  do  S.  Martyris  docliiua  pluribus  disseritur, 
auclore  D.  Prud.  Maran.,  0.  S.  B.  10 

I.  —  Cypriani  ssntentia  de  unitate  et  infallibilitale  Ec- 
clesia?.  1 ;; 

II.  —  Kefelluntur  qui  episcopos  apud  Cyprianum  jure 
diviiio  a  prpsbyleris  dislingui  negant.  21 

III. — Primatus  Ecclesi»  roman;ea  S.  Cypriano  semper 
agnitus.  23 

IV.  —  De  dissensione  S.  Cypriani  cum  S.  Stepliano. 
IVnllum  Baptisma  probatum  Stephauo,  nisi  quod  ex  prse- 
spripta  a  Christo  forma  daluni  essei .  27 

V.  —  S.  Cyprianus  senlentiaiii  adversariorum  minus  in- 
tpllexil.  De  Bapllsmo  in  Christi  noniine.  Stephani  seii- 
teiitia  orla  ab  Apostolis.  31 

VI.  —  Quibus  polissimum  ralionibus  sese  S.  Cyprianus 
defenderil.  Nec  saciamenta  a  malis  in  Ecclesia  aduiinis- 
trala.  nec  tradilionem  rejecil.  3.') 

VII.  —  Confirmationeni  nouconfundit  S.  Cyi  rianus  cuni 
imposilione  niaiiuum  in  ha'relicos  redeuntes.  Confiimatio- 
nem  inler  sacramenla  enumerat.  39 

VIII.  — Poenitentla;  sacramentum  ex  S.  Cypriani  tes- 
timouiis  defenditur ,  quam  necessaiium  judicaverit,  quam 
.sancte  adminislrari  voluerit  ostenditiir.  Nonuulla  illius 
dicta  cxplicantur.  42 

IX.  ^ — IJtruni  in  Africa  anie  S.  Cyprianiim  gravissimis 
criminibus  negata  fuerit  p.onimnnio  post  paMiiteiitiam.    47 

X.  —  Ulrum  nova  siib  S.  Cypriano  indiicta  sit  disci- 
plina,  ac  pristina  severitas  in  solos  apostatas  et  deserlores 
retenta.  iSI 

XI.  —  Ulrum  S.  Cyprianus  lapsls  in  deciirsu  poHnitenti:e 
niorienlibus  pacem,  uegaverit ,  his  tantum  exceplis  qui 
libellos  a  mariyrlbus  acceperant.  fjo 

XII.  —  Itrum  conciliura  Carlhaginense  pcenitentiam 
sacrilicalis  per  totiim  vitse  tempus  iiiiposucrit.  59 

XIII.  —  De  Chrisli  in  Eucharislia  prajsentia.  61 

XIV.  —  De  communione  sub  utraque  specie.  63 

XV.  —  S.  Cypriani  sputpiitia  de  Sacrilicio,  de  Purga- 
torio  et  invocalione  Sanptornin.  71 

XVI.  —  De  Christi  divlnitnle,  ejiisque  gralia.  7.5 
VitaS.  CvpniANi,  cura  I).  Prndeulii  Maraii.  adornata.  67 
1.— DeS.  Cvprianonondum  Christianu.Distlngneiidus|est 

a  Cvpriano  Aritiocheuo.  7."> 

II.  —  De  S.  Cypriani  convcrsione.  Catechumenus  bona 
siiadislrlbnlt,  seque  voto  coutlnpntiae.  Incertum  quo  anno 
ot  lempore  baplizatus.  77 

III.  —  l)e  sHuliis  et  scriptls  S.  Cypriani  a  l!apllsmo  us- 
qup  ad  Ordinalioiiem.  81 

IV.  —  Cvpriauus  presbyterium  et  sacerdotium  statim 
accipll.  Ouoaniio  ordinatiis  episcopus.  Res  gestse  et  .scrip- 
t;e  in  priinordiis  episcopatiis.  82 

V.  —  Do  persecutione  Decii  ejusque  initiis ,  ac  de  ma- 
gno  la[isoium  et  confessorum  nuniero.  86 

VI.  Inquo  posltum  eorum  deliclum  qui  tibeUatici  ap- 
pellali  sunt.  89 

VII.  — Cyprianus  secedit  In  persecutione  juslissimis  de 
causis.        "  9.") 

VIII. —  De  lilteris  cleri  roniani  Carthaginem  missis , 
posUin.ain  Cyprianum  secessisse  nuntiatum  est.  93 

IV.  —  De"  prima  Cypriani  Romaiioriim  litleris  respon- 
sione.  De  tredeciin  lltteris  ante  secundani  responsionem 
scriptls  pt  siiiiul  ciim  illa  Honiam  perlalis ,  ex  quibus  mul- 
tas  desiderari  ostenditur.  90 

X.  —  Ordo  ei  istolarum  Cypriani  antedeciniam  quintam 
ad  Romanos  scriptam  ;  ac  primo  de  qiilnta  et  uona.  Rele- 
reiida  ad  allud  tem|ins  trigesima  septlma.  99 

XI.  —  OuiiKine  S,  Cypriani  llttera!  de  lapsis.  Faciiins 
presbyterorinn  qiii  eonimuiiioneiii  lapsls  dederanl,  non 
dissiiiiiilavit.  —  INon  suspensloueni ,  sed  exconimunicatio- 
nem  illls  miiiatur.  101 

Xl[.  —  De  ppistola  qninta  decima  S.  Cypri.ani  et  plu- 
ribus  aliis  paulo  post  novo  tHmnllu  exorto  .scriptis,      106 

XIII,  —  De  ppistola  Celprini  ad  l.nclanum  et  re.spon.so 
T.upiani.  1118 


XIV.  —  Scriliil  S.  Cvprianus  ad  cleruiii  de  ordinatione 
Saiurl  et  Optati.  Varia;  lapsorniii  ad  S.  Cyprlanum  liitera!. 
Clerus  removet  a  conimunione  sua  Ga  uin  Diddenseni.  Quo 
lenipore  lltterse  xxv  ei  xxix  scriptie.  De  cleri  rouiani  et 
confessorum  lillerls.  UO 

XV.  —  Perseculio  recrudescit  •  pax  fntura  S.  Cypriano 
revelatur.  Kes  interiin  ab  eo  gestsB  et  scripf,fi  arino  230 
exeunte  recehsentur.  115 

XVI.  —  Vicarios  pro  se  mittit  Cyprianus.  Minse  Felicis- 
simi.  115 

XVII.  —  Schisma  Felicissimi,  anno  251  ineunte.  No- 
vatus  unus  ex  quiiique  schisniaticis  presbyteris.  DeEpis- 
lola  xr,  Cypriani.  117 

XVIII.  —  Redit  Cyprianus,  perseeiilione  sopita,  etcuin 
coUegit  deliberai  de  causa  lap.sorum ;  sed  anle  conelliunj 
scribit  librum  dc  ifl()sis.  119 

XIX.  —  Priidpniia  S.  Cypriani  in  comprimendo  schis- 
niale  Novaliani,  elC(infir,uando  episcOjialuS.CorneUi.  12.i 

XX.  —  Quo  teiiipore  eriipiiscbi>nia  Novaliaiii.  123 

XXI.  —  Qiio  leinpore  orilinaiiis  Novatianiis.  128 

XXII.  —  Ordo  reruni  a  S.  Cyiiriano  gestaruin  in  caiisa 
Cornelii.  131 

X.VllI. — Novi  conatiis  Novaliani.  Reditus  confessorum 
ronianorum  in  Ecclesiam  hortatii  Cyprlani :  id  aiite  con- 
cilium  ronianum  aiini  231  contigisse  oslenditur.  135 

XXIV.  —  De  gestis  et  scripiis  S.  Cypriani  anno  2.52, 
anle  iiersecnlinneiii.  "  136 

X.VV.  —  Persecuiio  revelatur  Cypriano.  Hortalur  Thi- 
baritanos  ad  certamen.  Lapsls  |)a'nlleiiHbus  pacem  restl- 
tult  in  conpilio  ,  quod  ab  aliu  idibus  maii  habito  distingui 
debet.  141 

.X.WI.  —  S.  Cornelio  gralulatnr  confpssionis  laiideni 
S.  Cyprianns.  Confessores  Carlliajiinenses  exlmrtatur  per 
Episl.  Lxxxi ,  qiiie  iii  hac  persecutione  scriptam  t'ui.sse 
ostenditur  anno  2,')2.  142 

X.XVII.  — Mira  charitas  S.  Cypriani  in  pestis  calamitate. 
Religionem  defendit  adversus  Deuietrianuni.  Totius  ec- 
clesi;e  Carthaginensls  prolixa  in  redimendis  captivis  libe- 
ralitas.  140 

XXVIII.  —  Dc  libris  el  epislolis  post  perseculioneni 
scriptissub  Valerlano  atque  in  primordiis  Stephani  papse , 
anno  2.55  et  254.  149 

X.XI.X.  —  Dissensiones  de  baptismo  exorlse  anno  253 
exeunte  :  ac  S.  Stephanus  ante  cum  Orientalibus  quam 
cuin  Afrls  certavit.  152 

XXX.  —  Ordo  et  series  rerum  in  Afiica  gestarum 
aniio  255  el  256,  usque  ad  conciliuin  tertiuni  Carthagi- 
nense.  1.55 

XX.Xl.  —  De  concilio  terlio  C.irthaginensi.  MiUit  Cy- 
prianus  Rogalianum  diaconuni  ad  Firmiliauum.  De  epistola 
Flrnilllani  ad  Cypriainim.  160 

X.XXII.  —  Nonnullie  observationes  addunlur  in  hanc  de 
Baptlsmo  controversiam.  164 

A.XXIII. — De  Eiiistola  lxiii  Cypriani  adversus  eos  qui 
aquam  solam  In  malutiiio  sai  rilicio  .adbilipbaiil.  166 

XXXIV.  —  Confessio  et  nianyriiiui  Cypriani.  167 

XX.XV.  —  De  libris  Cypriaiio  adsrriptis  ,  ac  primuin  de 
tribns  epistolis  a  Baluzlo  vuli<alis.  Recensentur  libri  de 
Spectaculis,  de  Laude  martyrii ,  de  Rebaptismate ,  de  Pu- 
dicitia,  ad  Novatianuni,  etc.  171 

XXXVI.  —  De  siiigulariiaie  clericorum,  epislola  Celsi 
ad  Vi<{illum  ,  et  noiinullis  allis.  174 

XX.XVII.  —  De  S.  Cypriani  Anliocheni  Poenitentia,  et 
aliis  duobiis  liliellis  ad  pnni  pertiiientibiis.  178 

Notilia  couicmn  manuscriptorum  qui  ad  h;mc  edilionein 
adornandam  adhlliili  luere.  181 

Ordo  epislolaruni  S.  Cypriaui  quein  Pamelins  et  Balu- 
zius  secuti  sunt,  comparalur  cuni  ordine  edilionis  Oxo- 
nlcnsis  et  nov:e  Parisiensis.  18.'$ 

Tr;iclatus.  187 

Opiiscnla  vulgo  adscrlpta  S.  Cypriano,  ex  cditionibus 
Oxoniana  et  Baluziana.  Ihid. 

Ordo  epistolaiuiii  alphabeticus.  Ibid. 

Ordo  epistolarum  et  Iraciatiium  S.  Cypriani,  accommo- 
dalns  ad  ea  (|iia!  in  Vita  sancli  Mart\ris  disseruit  D.  Mar- 
raii,  im 


liao 


SYLLABUS 


123fi 


UIVI  'nLVSCU  CtlCILU  CyPRIAM  EPrSCOPI  CAR- 
THVGINENSIS  ET  MARTVKIS  OPEKUM  PARS  PKIMA. 
—  EPISTOL*.  ^       ,  ^191 

EwsTOLA  raiju.  Ad  DoiiuUtm.  —  Curii  U011.1I0  Lypnaiius 
sermoiiem  liabelcJe  lebus  iliviiiis;  ac  (•raliamUei  (leiBap- 
Usaiuiii  culi.iUiiu  coiiiuieud.ius ,  quaiiluin  sit  niulalus  ub 
illo  si{,'uilical,  et  ad ocuiuui  demoastralis  luundi  eiruiibus, 
ad couteiuptum  ejus.ad  assiduam  deiiique  leclioneiii  et 
oraliouem  adliorlalur.  Ibid. 

Epist.  II.  Cleri  ,oinani  ad  cleruni  cariliagiiiensem  de 
secessu  divi  Cy,iriani.  —  Clerus  roniauus  posi  secessum 
Cyitriaui  pio  »uo  zelo  lidei,  clerum  canhaginensem  olli- 
cii  sui  admouel,  ac  inslruit  quid  clrca  laj.sos,  iuterea 
duoi  abest  illoruiii  episcopus ,  lieri  oporleat.  tiii 

^risT. HLAdpiesbijterosetdiacoimlionuvconsisieiUes.— 
Epislola  lamiiiaris.  250 

Epist.  IV.  Ad  iiresbijteros  etiliacoiios. — Horlaturclerniii 
suum  divus  Cyprianus^  jain  iu  secessu  couslitutus,  ul  vice 
sua  rite  lungaiitur,  ueve  quid  aul  couslitulis  in  carcere  aut 
caUeris  pauperibusdesit:  deinde  ut  plebeiii  iu  quiete  coii- 
tiaeant,  ue,  si  glomeralim  ad  luartyres  in  carcere  visitaii- 
dos  coucurraDt,  uudein  idillis  inlerdicatur.  232 

Epist.  V.  Ad  presbijieros  el  diacoms.  —  Confessores 
sui  ollicii  viilt  admoiieri  clero,  ut  huiuilitati  deut  operam, 
ac  presbytens  ac  diacouis  iiioreui  geraut;  obiter  etiain 
secessus  sui  causani  reddit.Esl  aut<.Mn  etiam  h*c  enumero 
Epistobrniii  xui,   de  quibus  iulra  Kpisiola  xv.  233 

Epist.  VI.  Ad  HuijMianwn  presbijteniin  et  cwteros  coii- 
fessores.  —  Rogatiauum  et  ca;teros  conlessores  exhortatur 
ad  disciplinam  ubservaudain,  ue  qui  Cliristuin  voce  coii- 
lessi  fuerant  operibus  abnegare  videreiUur:  obiter  incre- 
paus (luosdam  eoruin,  qui  exlorres  facti  ob  lideui,|in  pairiani 
taiiieu  lujussi  reverii  uoii  verebautur,  alque  hoc  est  quud 
Cypriauus  i.ilra  dicil,  Epislolaxv,  extorribus  quando  opor- 
tuit  uLijuri;atioueni  noii  defuisse :  nam  in  geces6u  scriptam 
hanc  Kpislolani  patet.  233 

Epist.  VII.  Ad  clerum,  de  pr«cando  Deo.  —  Ejusdein 
fere  est  argunieuticum  duabus  priecedentibus,  praeterquaiii 
quol  hic  ad  preccs  exliortetur  assiduas.  240 

Epist.  VIII.  Ad  inarlijres  et  confessores.  —  Marlyres 
Africa  Cyprianus  luiris  iiiodis  a  coiistauiia  commeudans 
iavitat  ad  perseverantiam,  exeiiiplo  Mappalici,  eoruiu  col- 
legs.  2i5 

Epist.  I.V.  Ad  clerum,dc  qitibiisdam  presbijleris  qiti 
temere  paceinlapsisdediruiU,  iiMtum  sedata  perseculioiic, 
et  citra  coiiscieiUiain  efmcoporum.  2.j0 

Epist.  X.  Ad  iiiartyres  et  confessures  qui  lapsis  pelierunl 
pacem  dari.  —  Mariyres  et  conlcssores  cuiisilio  suo  quan- 
luiu  potest  addoiuinica  praicepta  S.  Cypriaiius  revocal.  2j3 
Epist.  .VI.  Ad  ptebein.  —  Plebi  ipsi,  quautum  pulest  aui- 
muin  coui|)onil  S.  Cyprianus,  et  ut  iii  ecclesiastica  disci- 
pliiia  serventur  iustruil.  ojG 

Epist.  .VII.  Ad  clerum,  de  tapsis  et  cateclmmenis,  iie 
vaciti  eieaiU.  —  Cum  qiiidaui  de  lapsis  audaci  llagitalione 
proruereul  ut  pacem  silii  a  miirtyribus  et  coiilessoribus 
|irumissaui  exlorquere  nilerenlur;  de  lioc  bis  ad  cleruiu 
iitteras  fji ii  S  Cy|jriaiius,  iil  illoruiii  violeiitiam  iniligel,c't 
exoiuologesi  facta  cuin  pace  ad  Doniiiiuin  reuiiltantur.  2  j'J 
Epist.  XIII.  Ad  Cleruin,  de  liis  qui  ad  piicem  festiiuint. 
Ad  pacem  per  paiiiteiitiani  venieiiduin,  illa  auleiii  agiliir 
servando  iiiandata.  luliriiiilate  pressl,  si  inarlyrum  siiHVa- 
giis  subleventur,  ad  pacciii  adinitii  possunt:  cuiteris  iisque 
ad  patem  Ecclesi;e  raclaiii  delineiiili.  2(i0 

Epist.  XIV.  Ad  presbyteros  et  diaconos  Roma;  coiisis- 
tentes. — Secessussui  el  eorum  qute  iu  iliu  gessil,  ralioneiu 
reddit,  nii.ssis  Roinaiu  in  siii  |iurgationeui,  i|uas  ail  siius 
scripserat  Epistuiaruin  exeiiipli.s,  imuio  iisdeui  (piibus  illic, 
verbisutitur.  Cf.  iip.  xxn,  iid  Cler.  Hoin.  261 

Epist.  .VV.  Ad  Moysen  et  Mnxiinmn  et  caHeros  confci- 
sores.  —  Suavi  hac  in  epistola  Cypriaiius  luirlyruni  auimos 
sua  lide  et  conlessioiie  robiistossuis  allocutiuuibus  recreal; 
felicilates  eoruiii  coiidigiiis  laudilius  prusequcns  ad  inullo 
ardentiorcm  cirle.sii»  gloria;  cupidilateiii  accenJit.  263 
Epist.  XVI  Coiifcssoiuin  iid  Cyfiriaiiuin.  — Libellus 
miriyruin  nomlne  a  Luciaiiuscriplus.  268 

Epist.  .VVII.  Ad  presbytcros  el  diiiconos,  de  priecedenti 
et  diuibtts  seqiieiitibus  epislolis.  —  Niilla  raliu  habenda 
libclloruiii  niartyruiii,  anle  iiacein  Ecclesiie  reddilaiii.  2U'J 
Epist.  XVillj  CiUdonii  ad  Cypriaiium  —  Cum  laiisoruin 
quidaiu,  nova  iirgeiite  perseculioue,  Clirisluiu  cuiifessi 
esseut  atque  adeo  aiitecpiain  in  exilium  pruliciscerenlur, 
paceiii  jpelerent,  consulil  Cyprianum  Caldonius  au  pax  iliis 
daiida  lurel.  272 

Epist.  XIX.  —  Responiiet  Caldonio.  —  Nihil  peculiare 
agit  hac  epistula  Cypnaiius,  (luaiii  quod  Caldunii  sentcntU^ 
accedil,  ii»  iieiiipe  iapsis  |)aceiii  lugaiidaiu  iiun   esse,  qui 
vera  pujniteulia  el  Christi  nomiiiis  confessione  illaiii  iiie- 
uerint,  aique  adeo  sibi  reddiderint.  372 


Epist.  XX.  Celerini  ad  /.«rirtnimi.  —  Celerinus  pro  soro- 
ribus  suis  Ronioe  lapsis,  pacein  a  confessoribus  CarlhaRi- 
iiensibuspelil.  271 

Epist.  X.VI.  Liiciams  res]iondet  Celerino.  —  Lucianus 
Celeiiui  peiilioui  annuit.  270 

Kpist.  XXII.  Ad  clerttm  Ronuv  coihsistentem,  de  miittis 
coiifessoribus,  et  de  Luciani  inverccwidia  et  Celerini  con- 
fessorismodestia.  —  HislitterisCyprianus  clerumKouiaiiuni 
cerliureiii  reddit  de  sediliosa  lapsoriiin  poslulatione,  ul  ad 
pacein  rc.stilucrenliir  el  de  iiiverecuiidia  Luciani.  (jua!  quo 
ineliiis  iutelligaiuiir,  litterat  tuni  siias,  tuni  CelerlDi  et 
Luciaiii  traiismlttendas  curat  Cy|irianiis.  282 

Epist.  -X.VIII.  —  H,ec  epistola  abest,  nonreipsa,  sed  lui- 
mero.  2SG 

Epist.  -VXIV.  Ad  clerum,  ile  lilteris  Romam  missis  et 
de  Saturo  leclore  et  optato  hypodiucono  factis.  —  Clerns 
hac  epistola  cerlior  lil  Ordiiialiouis  Saturi  et  Oplati,  ct 
deiisqu.T>  Romarn  scnpsit  Cyprianiis.  287 

Epist.  XXV.  Ad  Moysen  et  Ma.ximnin  et  coeteros  confcs- 
sores.  —  Epislola  luec  esi  gratulaloria  ad  confessores 
Romanos.  28S 

Epist.  XXVI.  Moijses,  Miiximus,  Nicoslralns,  et  alii 
confessores  resimndent  pra;cedenli  epislolw.  —  Solatia  qu;e 
ex  Cypriaui  litteris  perceperanl  Roinani  coiifpssores, 
grati  agnoscunt. — Marlyriuin  non  pa;iia  sed  lelicitas.  — 
Voces  evaiigelicse  faces  ad  inflaniiiiandani  lldeni.  —  In 
lapsorum  caiisa  Cy|iriani  .senteniiseacceditur.  290 

Epist.  X.VVII.  'Cypriaiius  lapds.  —  Argumentuni  liuju;! 
cpislula;  inlra  habes  Kpislula  xxix.  «Litleras,  iiKiuit,  ail 
nie  fecerunt,  pacem  iioii  dandani  sibi  postulanles,  sed 
quasi  jaui  datani  sibi  vindicautes,  qiiod  dicaiit  Pauluui 
oninibus  pacein  dedisse,  siiut  iu  iitteris  eorum  quaruiii 
exeniplum  ad  vostransmlsi  legetis,  siuuil  ipiid  et  ego  eis 
breviter  rescripserim.  »  Dcsideralur  auteiii  lapsonim 
epistula  ad  (luos  rescribil.  500 

Epist.  XXVIII.  Ad  preshyleros  et  diaconos.  —  Argu- 
mentuni  hujus  epislola;  satis  couvcnit  cuiii  praicedeiiti,  ac 
piitoeam  esse  de  qua  iusequenti  eplslolaloquilur  ;  laudat 
onim  cleruin  suuiu,  quod  t^,aiuui  Diddeiisein  presbyleruui 
el  diaconuui  ejus,  (pii  lapsis  leiriere  couinmiiicabanl,  coni- 
iiiuuioue  movissenl,  et  ul  de  aliis  (luibusdani  idipsum  Hal 
hortatur.  302 

Epist.  XXI.X.  Ad  presbyteros  el  diaconos  Romw  cou- 
sislentes.  —  ClerusUomauus  certior  reddilur  de  teuicrilate 
lapsoruuKjui  pacem  deposcebant.  30 1 

Kpisi.  XX.X.  Preshyteri  et  diaconi  Uomw  consistentes  ad 
Cypridniini  —  Ecclesia  Romaiia  scnlentiam  suani  de  la|>sis 
ciim  Carthaginensis  decretis  conseiitienteni  proponit.  — 
l.apsis  adhibila  iiidulgeiitia  ad  Evangeliiiiorinam  exigilur. 
—  l"acem  confessoribusconcessaiii  gralia  tautuiu  et  favo- 
ribus  iuiiiii  iiide  coiistat  quod  lapsi  ad  episcopos  reniii- 
taiitur.  —  Sediliosa  pacis  postulatio  Fclicissiuii  facliuni 
iiiipulaiida.  50t> 

Kpist.  .V.XXI.  Cleri  roimmi  ad  Cypriaimin.  —  Ouod 
paiicis  epislola  pra;ccdenti,  nunc  latius  et  solide  traclat 
clerus  Koiuaiius,  respoiideiis  alteri  (luoque  eplstoUe  Cy- 
priaiii,  e  qua  verba  alii|iiol  cilal,  qux  exstare  noii  putatur, 
ohiter  eliam  gratias  agil  Cypriaiiu  pro  missis  lilteris  ad 
marlyres  et  coiilessores  Komauos.  Scrinla  est  autem,  uli 
et  priecedentes  deri  Komaiii,  vacante  Sede,  posl  niorlcm 
Fabiaiii.  309 

Epist.  X-XX(I.  Ad  clermn  Cartliaginensem  de  missis 
Romam  et  acceptis  inde  titteris.  —  Mouetur  clerus  Cartlia- 
giiiensis  ut  litleras  cleri  Komani  ct  Cypriani  responsa  cuiii- 
niunicaudacuret.  518 

Epist.  XXXIII.  .4d  clfrum  et  plebem,  de  Aurelio  leclore 
ordiimlo.  —  Cleru  et  plebi  renuiiliat  Cypriauiis  .Aurtliimi 
confessoreni  a  se  lectoreiii  oriliuatuin,  ubiler  virlulis  illiiis 
et  aiiiuii  cuiislantiaiii  coiiiniondaiis,  quibus  etiam,  ulterio- 
reiii  gradiiiii  iiiKcclesia  nierebatur.  519 

Epist.  X.V-VIV.  \d  cleiiimet  plebem,  de  Celeriim  lectore 
ordiualo.  —  Arguiiieuluiu  peue  ejusdem  est  ciiiii  pr«ce- 
deiiti.  pneterquaiiiquod  uiultiscomineiidel  Celeriui  in  con- 
fessione  lidei  cniislaiiliaiii.  Clraniipie  auteiii  iii  secessu 
scriptam  ipsie  conlcxtuscirciinistaiiiia;  satis  iudicaiit.  522 
Epist.  XXXV.  Ad  eosdem,  de  Snniiilico  oniiiiaio  el  pres- 
Injlero. — .\iinlial  clcio  ci  plelii  iSiiiiiidicuiii  a  se  urdinaluiii 
presbyterum,  paucis  digiiitateiu  illiiis  coninioiidans.  320 
Epist.  XXXVI.  Ad  cleum,  de  ciira  pimperum  cl  pcre- 
grinorutii.  —  Monet  ne  glonieratini  marlyres  visilent,  iie 
vidiias,  iiilirmus,  paupcresvc  aiit  peregriiios  iipgligant.328 
Kpist.  XX.VVU.  Ad  clerum,  ul  coiifessoiibus  iu  carccre 
coiistilulis,  omnis  liitmanitas  prwbeatur.  — Hortaturcleruni 
suuiii  iit  oiiiiiis  huiiiauiias  et  cura  adliibeatur  circa  cuiiles- 
sores,  tuiii  vivos,  lum  iii  carcere  deliiiictos;  nt  dies  uiortis 
eoniio  diligenter  aiiiiuteutur,  ad  celebraudam  (piutaiiiiis 
enruin  ineiiioriam;  denique  ut  paiiiieruin  eliain  iion  obli- 
vlscantur.  3«l 


KERUM  QVJE  L\  llOCjTOMO  CONTINENTUR. 


1257 

I  Epist.  XXXVni.  Ad  Culdaiinm,  Hermlmiiim  el  cwleros, 
de  ttbsUnendo  Felicismw.  —  Felicissimus,  iina  eiiin  sccli- 
lioiiis  SUU2  soiiis,  a  coinmuiiione  oiiiiiium  arceiidus.      o5l 

EpiST.  X.XXIX.  Calilonii ,  Herciduni  et  ctuterormn  epi- 
stola  ad  Cyi)riuiimn ,  de  abslenlo  Fclicissinto  cwn  suis.  — 
Ouod  jusseiai  illis  e|iislola  prsecedens ,  perficiunt  Caldo- 
iiins,  JHercidaniis  ac  cieteri.  533 

Epist.  XL.  Ad  plebein,  deqiuniine  presbiiteris  schisma- 
licis  faclionis  Feltcissimi  ~  Queinadmoduni  e|)islola  aute 
liaiic  secunila  clero,  sic  iiuni'  plebi  nuiUial  Cyprianus  •vi- 
tanduni  Felicissiniuin,  cuni  sua;  factionis  (luiiKiue  presby- 
teris  ,  qui  tuni  lapsis  sine  discrimino  paceiii  daLaul ,  tuni 
seditionem  et  schisma  adversum  se  coiicitareut.  'iZl 

Epist.  XLI.  Ad  Cornelium,  quod  ordinationein  Novatiaiii 
tion  receperit.  —  Nuiiili  a  iNovaliaiio  inissi,  qui  illius  ordi- 
nalioneni  Ectlesi;e  Cartliaginensi  signilieaverant ,  a  Cy- 
prianorejiciiintur.  (Vid.  toin.  III,  col.  699.)  .^41 

Epist.  XLII.  Ad  Cornelimn ,  de  ordiiiatione  ejus  a  se 
comprobata  elde  Feticissimo. — Excusat  se  Cjpiiaiius  quo<l 
indubitalam  lidcmnon  liabuerit  ordiiialioni  Coriielii,  prius- 
quani  ad  se  perveriirent  litterie  collegarum  Caldonii  et 
Fortunali ,  quiliiis  illa  legitima  fuisse  coniprobatur  :  idciue, 
ob  contrariam  Novatiana;  partis  factionein,  obiter  repe- 
tens,  quod  illi  statim  in  ipsis  primordiis  iion  adha;serit,  sed 
polius  Cornelio,  usque  ut  adeo  criminationes  contra  lianc 
susciperedeirecurit.  (Vid.  tom.  III,  col.  702.)  Ibid. 

Epist.  XLIII.  Ad  eumdem,  qiiod  ad  confessores  a  Nova- 
tiaiio  sediictos  lillcrus  fccerit.  —  Arguiueutuin  epislolse 
tilulus  salis  indicat ;  couslat  auteni  ex  nuntio  iiiiam  missani 
lia.ic  epistolam  et  sequeniem  cum  prwseiili.  (Vid.  toni.  III, 
col.  708.)  Ibid. 

Epist.  XLIV.  Ad  confessores  Roinanos,  nt  ad  unitatem 
redeant.  —  Confessores  Uoinaiios  faclione  Novaliani  et  No- 
vati  seductos  hortalur ,    ut  ad  unitatcm  redoant.    312 

Epist.  XLV.  Ad  Corneliiim,  de  Polycarpo  Hadrttmelmo. 
—  Hac  se  purgal  epislola  quid  factuiu  sit,  ut  interea  diini 
Hadruineli  luerit,  noii  ad  Cornelium ,  sed  ad  clerum  Ro- 
manum  lilterae  iiide  a  Polycarpi  clero  fuerinl  facla; ,  ciiin 
lanien  anteu  ipse  Polycarpus  ad  Coriieliuiii  potius  scripse- 
rit.  Constat  autein  ex  ipso  contexln  paulo,  post  pifficeden- 
tes  hanc  esse  coiiscriplam.  (Vid.  tom.  III,  col.  709.)     513 

Epist.  XLVI.  Cornelii  ud  Cyprianum,  de  confessoribus 
ad  unilalein  reversis.  —  Cornelius  Cyprianuin  certiorem 
lacit  de  solenini ,  (incm  describit,  confiissorum  ad  Eccle- 
siam  reditn.  (Vid.  toni.  III,  col.  716.)  Ibid. 

Epist.  XLVII.  Cypriani  ad  Cornelium  responstmi  coiiyru- 
lulatorium  de  illorum  redilu  ex  schismute.  (Vid.  toni.  III, 
col.  730.)  Ibid. 

Epist.  XLVIH.  Cornelii  ad  Cyprianum  de  factione  No- 
vntiani  cum  suis.  —  Cornelius  Cypriano  rationein  reddit 
factionisNovatiana;.  (Vid.  toin.  III,  col.  712.)  31t 

Epist.  XLI.X.  Cypriaiii  responsuin  ad  Cornelium,  de  No- 
vati  sceleribus.  — ^Laudat  Corneliuin  iiuod  opportune  illimi 
adinonuerit,  iitpote  cum  postridii;  quain  V(;iiisset  ad  se  nu- 
cens  factio,  littcras  illius  acceperit.  Deinde  niultis  descri- 
bit  Novati  scelera,  et  sohisma  prius  in  Africa  ab  illo  c.onci- 
tatum.  (Vid,  tom.  III,  col.  72o.)  Ibid. 

Epist.  L.  Maximi  et  cmterornm  conkssorum  ad  Cypria- 
num,  de  suo  reditu  ex  schismale.  —  Cyprianuin  certiorein 
reddiiiit  se  ad  Ecclesiam  rediisse.  Ibid. 

Epist.  LI.  Cijpriani  ad  confcssores,  de  redilii  ex  schi- 
sinnle  congrattilaloria.  —  C.ratnlatiir  Cypriaiius  coiifessori- 
bus  Itomanis  de  eoruin  reditu  iii  Ecclesiam  et  litleris  eo- 
rum  respoiidet.  Ibid. 

Epist.  LII.  Ad  Antonianum,  de  Cornelio  et  tfovatiano. — 
Cuin  Antonianus ,  acceptls  lilteris  a  Novatiano,  iii  partes 
illius  aninio  propendere  C(cpissel,  coiilirniat  illuin  Cypria- 
nus  in  priori  sententia  ,  ut  uempe  cum  Cornelio  ,  hoc  est 
cum  Ecclesia  catholica  communicare  pergat.  Quod  nt  per- 
suadeat ,  toliiis  traga;di;e  inler  Corneliuin  et  Novaliiiniini 
historiam  texit,  et  Corneliimi  viruin  optiiiinm  et  legitiine 
electura,  Novatianuin  vcro  niultis  sceleribus  olinoxium  il- 
legitimam  electionem  usurpasse  docet :  obiler  etiam  sub 
initiuin  epistola;  se  excusans  de  mutata  quod  ad  lapsorum 
ralioiiem  attinet  seiitentia,  et  sub  linem  iii  qiio  Novatiana 
ha;resis  consistai  (;\plicans.  547 

Epist.  LIII.  Ad  Forlimatum  et  ulios  coUegas,  de  iis  qui 
per  torinenla  superaiilur.  —  Consultus  Cyprianiis  a  collegis 
nnni  adiiiittendi  essent  ad  communionein  la|isi  quidem  per 
tormenta  supcrati,  res|ioiidet,  quia  Iriennio  jam  poeniten- 
tiani  egissent,  sibi  quidem  viileri  adiiiittendus  csse ,  sed 
cum  post  Pascha;  soleiniiia  concilium  opisco[ioruiii  apud  se 
lulnruin  esset,  se  ciini  illis  rem  tractaliiruni.  318 

Epist.  LIV.  Ad  Corneliuin,  depace  lapsis  dunda.—Cum 
|irius  staliiisseiit  Africaui  cpiscopi  in  concilio  qnodain  ,  ut 
liip>,i  iion,  iiisi  din  p(enitentia  aola,  admitteroiitur  ad  pacem, 
iiisi  lorte  |)ericulum  inlirmitatisurgeret;  j.aui  iiistanto  nova 
persecutione  sialuerunt ,  omnibus  ([ui  pccniicntiain  egis- 


1258 


sent  pacem  dandam,  ut  fortior^es  esscnt  M  passionis  pra;- 
liuni.  Id  episcoporum  statiitum,  lotius§ynodi  nomine,  nun- 
tial  Corneiio  papa;  Cyprianus,  atque  adeo  aO]tt  tain  ipsiiis 
Cypriaiii  qiiam  synodi  AfricaiiK  est  hac  epislola.  (Vid. 
tom.lll,  col.831.)  330 

Epist.  LV.  Ad  Corneliiiin,  de  Forlunuto  et  Felicissiino 
sive  contra  hwrelicos.  —  Iii  priniis  moiiet  Corneliuin  Cy- 
priauus  hac  epistola,  ut  Felicissimi  ot  Fortuuati  contra  se 
calumnias  nou  aiidiat ,  nec  minis  eoruin  terreatur,  sed 
forti  sit  aniino,  sicuti  Dei  sacerdolcni  contra  hiEreticos 
decel,  utpotequipro  more  lia;reticisusitalo,  ha;resin  iiiain 
et  schismata  inctcperint  ex  conteniptu  iinius  in  Ecclesia 
episcopi ;  oblter  etiam  ludicans  unde  oriri  soleant  haereses 
et  schismata  ,  ut  merilo  a  Morelio  inscribatur  contra  ha;- 
reticos.  (Vid.  toni.  III,  col.  795.)  503 

Epist.  LVI.  Ad  Ihiburilunos,  de  F.xhoilutione  niartijrii. 

—  Excnsat  priinum  se  Cyijrianus  Thibarilanis  quod  illos 
iiou  visisset,  et  di;  pcrsecutione  imniineiite  adiuonet ;  tuin 
stiinulos  subdit  ad  maityriiim  alaci itor  subeunduin.  —  Hinc 
proponunturexempla  pioruin  a  mundi  initiotiui  martyriuni 
passi.  In  priiiiis  quae  omiiia  exempla  superat  Uomini  nostri 
passio.  —  Quid,  (juod  stadii  et  tlioatri  agones  fortiter  et 
alacriter  lolerati  incitainento  sint  ad  marlyrii  passioues? — 
Demum  considerctur  fulura  morces,  quae  jain  superque  ad 
oinnia  sustinonda  auimat  et  aixendit.  551 

Epist.  LVII.  Ad  Coriielium  in  exitio,  de  ejus  confessione. 

—  Laudat  Cyprianus  in  Coriielio  et  plebe  ejus  coiifossio- 
iie;n  nominis  Christi  ad  exiliiun  usque ,  horlaturque  ad 
consiantlam  ct  mutuas  pro  inviccm  oraliones,  tum  ob  in- 
stantem  certaniinis  diem  iu  hae  vita  ,  tum  iiost  obitiim. 
Meiiiiiiit  autem  hujus  epislols  Dainasus  in  Vita  Cornelii , 
iilpote  propter  quam  caluuuiia  farla,  occasioneni  necis 
sumpserit  lyrauiius.  (Vid.  tom.  III,  col.  829.)  358 

I'>iST.  LVIII.  Ad  Lttcium  pupani  roimmuin,  reversumde 
exilio.  Gratnlatur  Liicio  Cyprianns  ciim  collegis  de  rcdilu 
ali  exilio,  doceus  dilatam  niartyria  gloriam  non  minuere. 
Doinde,  indicans  diviiiitus  coiitigisso  Cornelii  marlyriiim 
et  Liicii  exilium,  ad  coiifuiideiidos  Navatianos ,  prsedicit 
illi  iiistaus  niarlyrium;  ita  Dco  ordiiiante ,  ut  noiiforis, 
sed  apud  suos  cousummaretur  ejus  inartyiium.  (Vid.  l.  III, 
col.  971.)  338 

Epist.  LIX.  AdFiduin,deinfantibusbaplizandis. —  Cor- 
rigeiidos  eos  qui  putabant  aiite  octaviiin  dicm  nativilatis 
iion  esse  parvuluin  baplizaiidiim  dicit  Cy|irianus,  inox  ua- 
tuin  rite  baptizari  possc,  cuin  siiis  quibusdam  cocpiscopis, 
censens.  (Vid.  toni.  III,  col.  IOII.)  ood 

EpisT.  LX.  Ad  episcopos  Numidas.  de  redempiione  fru- 
Irum  ex  cuplivilale  barbaivrum.  —  Deploraia  sub  initium 
captlvilale  fratruni  Cyprianus  sibi  |)cr  episcopos  JViiniidas 
iiuiitiata,  mitlorc  se  dicit  sostertioiuin  ccntuni  iiiillia  ,  ad- 
scriptls  nomiiiibus  singuloruni  tum  fratruui  etsororuni,  tuni 
collegaruiu,  qui  aliquld  contribnerant.  Veri  simile  est  au- 
tein  factam  hanc  captivitatem  ab  illis  Barbaris,  coiitra  quos 
Dccius  in  bollimi  profocius,  iiilerroctus  est.  Priini  autein 
recelis  cdidcrunt  haiic  epistolaiu  Manutius  el  Morellius. 

Ibid. 

Epist.  LXI.  Ad  Fnchratitim,  deltiilrione.  —  Hisirionoin, 
si  iii  lurpi  artificlo  persistat,  coinniunicare  piohibet  in  ec- 
clesia.  IVeque  vero  excusari  dobere  (juod  ipse  hislrioiiicam 
non  cxerceat,  quanidiu  illani  alios  docct ,  aut  ob  rei  fami- 
liaris  inopiain,  cum  oiclesise  sumptibus  illi  alimonta  pr»- 
stiiri  possiiit;  alque  adco,  si  ecclcsia;  Euchralii  boua  non 
sulliciaut,  Carthagiiicm  monet  ut  veniat.  360 

Epist.  LXll.  Ad  Pomponium,  de  Virginibus. — Cyprianus 
cuni  collt^gis  aliquot  Poniponio  collega.'  responclet  :  virgi- 
iics  qua;  staluni  coiitiiieiilcr  cl  liniiitcr  t(;iiore  decrevo- 
rant,  reperlas  tamen  posti;a  iii  eodein  leclo  ciiili  niasculis, 
si  virgiiies  adhiic  repertse  fuerint,  commuuionc  recepta , 
admittendas  ;id  Ecclesiam ;  .siu  secus,  eum  iion  iiiariti .  sed 
Clirisli  siiit  adiillera? ,  ad  ploiiani  poMiiteiiliaiii  cogoiidas  : 
(pia;  vero  obstinata;  iieiseverant  de  Ecclesia  ejiciend.iS , 
obiter  iiiterjiciens  discipllna;  geiius,  quo  conlincri  (possint 
iii  ollicio  virgines;  et  qua;daui  de  excoiimiuuicandi  poto- 
slate  iii  Ecclesia.  3(ii 

Epist.  LXHI.  .Id  Cmcilium,  de  sacramento  Doiiiini  cali- 
cis.  —  Episiola  ha;c  ct  dua;  soqueiitc-s  niliil  aliud  quain 
rcsponsa  coutinenl  ad  Efiistolani  pr;ccedonteiii,  utp(jle  (piie 
graliarum  actionem  conliiient  :  tum  pro  consolalioiie  lilio- 
raria,  tuin  pro  subsidio  uua  misso.  Ex  eo  autem  qiiod  tros 
diversa;  cpistokc  rescripta'  siiiit  ad  uiiicani  llypriani ,  coUi- 
gcrc  est,  in  diversis  iiielalli  fodiuis  coiislitutos  fiiisse  opi- 
scopos,  qui  eas  scribunt.  Quod  coulirinat  cpistola  lxxx, 
ubi  certi  motalli  lit  meiilio.  572 

Epist.  LXIV.  Ad  F.pictelnm  cl  plebcin  Assurilimoritm  de 
Forlunaliano  qtioiutum  eoruin  Fpiscopo.  —  Monet  lipicle- 
tum  et  ploboin  Assupitanoriim  ut  Forluuatiauuiu,  quoiidani 
cpiscopum,  sed  lapsum ,  episcopatuin  redire  noii  pcriiiil- 
lant.;  luiii  aliis  do  causis,  lum  quod  slalulum  csscl  ne  epi- 


soi.pi  lni.si  aJ  priorom  gra.i;';;;,  a,imitlcrpnmr.  58!i 


1-210 


KpiST.  \.X\-A(l  ^";>iatimmm,  ilc  iliiicnm  iiiii  cniilra  /.';)/- 

scoptm  coiilf^fi   _■  Hopaijaiiiini  eiiisci.pimi  iiioiii'l  Cv- 

prianu«^  ut  diaooni  superbiani  qiii  illiini  coiilunieliis  e\a- 

rC^rnavcrat  coerccat ,  el  audaciie  suic  piL-nileniiani  ageru 

cogat,  ca  occasione  (lcnuo  repetens  (|Ufecunique  lie  sacer- 

tlotali  sive  ppiscopali  potestale  supra  dictasunt  Epistola  i,v. 

jUiM  autcin  teiiipore  sf-ripta  sit,  ni.n  salis  conslat,  nisi  quod 

in  eadein  synodoscriplain  ruin  sequenli,  iiiiiium  iitriiisqiie 

«pistola!  siniile  persuadeat.  o9o 

l'>isT.  LXVI.  Ad  clerwn  el  plebem  Furnis  consistentem, 

tle  Viclore,  qiii  Faiislinum  presbylerum  tiUorem  ni)minavil. 

—  Cuni,  contra  concilii  episcoporum  stalutum,  Cemlnlus 

^ictor  lestanienlo  tutorem  sive  curatorem  sunm  iiomiiias- 

set  Geminiiim  Faustinuni,  presbyteriim,  proliibet  pro  illo 

oOerri  aiit  .sacrilicium  pro  dormiiione  illiiis  celebrari;  obi- 

liT,  e.Kemplo  ieviiicte  trilius ,  dpducens  clericos  molesliis 

sieciilaribus  immiscere  se  non  debere.  oOil 

Epist.  LXVIL  Ad  Slcplianwn,  dc  Marciano  Arelnlensi , 

qiii  Xovaliano  consensit.  —  Cuni  Marcianus,  Arelatensls 

episcopus,  .Novatiani  .sectam  secutus  iiiultos  seduxisset,  et 

se  coinmunione  cajterorum  episcoporum  per  scliisma  sepa- 

Vasset,  monet  Sleplianum,  suniniiim  pontificem ,  ut  pro  siia 

aiictorit.ite,  absenle  illo,  alium  in  locum  ejus  subsliluat,  el 

liini  lapsis  tum  per  illum  seductis,  acta  poenitenlia ,  pax 

iiRlui",  et  ad  Ecclesiam  reditus  concedatur.  (Vid.  tom.  III, 

COl.  989.)  m 

Epist.  LXVIIL  Ad  clerum  el  plebes  in  Hispunia  consi- 

stemes,  de  Basilide  et  Martiale.  —  Cum  Basilides  et  Mar- 

lialis,  episcopi ,  lapsi  essent  et  libellis  idololatria;  conla- 

minati,  laudat  Cyprianus  eum  eoepiscopis  clerum  et  plebem 

Hispaniarum ,  qiiod  in  locum  eorum  Sabinum  el  Felicem 

legilima  elcctione   siilistituissent ;  praeserlim  cum  juxta 

Cornelii  statiilum  ,  episcopi  lapsi  ad  pa^nilentiam  quidcni 

agendam  adniitti  possent,  sed  a  sacerdotali  honorc  prohi- 

bcrenlur,  obiter  etiam  quaedam  altingens  de  veteri  ele- 

olionis  episcoporum  ritu.  Suh  Stephano  .lutern  scriptam 

esse,  contextiis  indicat.  (Vid.  tom.  III,  col.  1019.)       402 

Epist.  LXIX.  Ad  Floreiiliinn  Pupianum,  de  obtrectatori- 

bus.—  Purgat  se  apud  Florentium  Pupianum  Cyprianus  dc 

variisab  illo  objectis  criminihos;  et  animi  ejus  levitatem 

arguit,  qiiod  tam  temere  obtrectatoribiis  crediderit.  Ex  eo 

autem  quod  dicil  se  jam  liim  scx  aiinis  episcopatu  functum, 

satis  constat  sub  Stephaiio  scriptam.  Ibid. 

Epist.  LXX.  Ad  Jamiarium  el  cxleros  episcopos  Nwni- 

das,  de  bapli:mdis  hwrelicis.  —  Contendit  Cyprianiis  Bap- 

tismum  non  es.se  quo  ha;retici  ulunlnr,  nec  (|Hemquam 

apiid  eos  qoi  Christo  adveisantur  per  gratiam  Christi  posse 

proBcere.  (Vid.  lom.  III,  col.  103r5.)  410 

Epist.  LXXI.  Ad  QuintHin,  de  luereticis  bapliztmdis.  — 

Hpspoiidetur  Qninto,  in  Mauritania  episcopo,  consulenti  de 

hiprpticis  baptizandis.  Ibid. 

Epist.  LXXII,  Ad  Stephanum  papnm ,  de  Conciiin.—C\- 

prianus  ciim  eollpgis  in  concilio  qiiodam,  nuniial  Stephaiio 

romano  iKmtifici,  a  spse  statutum  csse,  tum  utab  haereticis 

a<l  Ecrlesiam  revertentes  baptizentur,  tum  iil  alia  condi- 

lione  non  reci|.ianttir  episcopi  aut  presbyteri ,  ab  iisdem 

venieiitps,  qu.imulconimunicarcnllaici.   (Vid.   tom.  III, 

col.  1044.)  415 

Epist.  LXXIII.  Ad  Jiibaianum,  de  hwrelicis  baplizandis. 
—  Interrogaliis  a  .Iiibalano  de  Tiaptismo  h;pr<Hicorum,  Cv- 
prianus  rescribil  ei  se  cpnsere  lia>rplieos  ad E>clesiani  ve- 
nientps,  Eeclcsi.T  Baptismo  sanctificari  oportere.  (Vl.l. 
lom.  IILcol.  1109.)  4U 

Epist.  LXXIV.  Atl  Pompeium  ctmlra  epistolam  Slepliniii, 
de  hteretici%  haptizandis.  —  Super  hanc  qiia-siionem  Cv- 
prianus  aperte  indical  Stephanum,  quem  Romana;  Eccle- 
sia;  episcopiiiii  tunc  fiiisse  didicimus .  iion  soliiin  sibi  non 
consensisse  ,  vcrnm  etiam  conlra  scripsisse  atqiie  pra!cp- 
pissc.  (Vid.  inni.  III,  cnl.  1 127.)  Ibid. 

Epist.  LXXV.  Firmilinni ,  episcopi  Cwsarea'  Cappado- 
ciw,  ad  Cyprianum  conlra  ejristotimi  Slepliani.  —  Eamdein 
quam  Cyprianus  (ct  acerbius)  de  Stpphanosenlentiam  ha- 
bel,  et  hanc  consensionem  sihi  congralulnlur ,  Deo  gratias 
agens.  Postea  Stephani  verba  exaniiiians.  d.;  haptlsmate 
nserelicorum,  hunc  repiignare  Panlo  a[.(.slolo  ridemque  se 
conscnsere  manife.slal.  (Vid.  tom.  III.  col.  lUK.)  41.'i 

Epist.  LXXVI.  .id  Mnrpium,  de  baplizandis  Novatiaim 
el  tle  tis  qiii  in  leclo  qraliam  coiisetpuiiiliir.  —  Vrinr  I^pistolrc 
pars  (•jiisdcm  psl  argiinicnli  c.ini  jira^cedentibus  pra.apr- 
(luam  qiiod  hic  iiicnlcat  dp  Novalianis(|uodin  gpnere  prius 
de  omiiibus  lisercliois  dixerat;  obiter  etiani  insinuans  suc- 
ce.ssioiiem  legilimam  in  Calhedra  Petri,  nntam  essc  qua 
cognosci  possit  Ecclesia.  Secuiida  parte  (qiiani  haclenus 
perperam  pro  alia  Epistola  editam  tilulus  salis  indicat) 
•eqiie  veriim  Ilaplismum  esse  docet ,  qiii  per  aspersionem 
11.  Ipclo  ht,  alqne  qui  ppr  imniersionem  lil  in  ecdesia.  (Vid. 
tom.  ni,c(.l.  1|.',7.)  4(C, 


Epist.  LXXVn.  jtd  Nemesianum  el  ctel&os  ninrtyrui  i>l 
meliUlncniistiliitos.  —  Miris  (ira'Coniis  ellcrt  inartyrpi  a<1 
iiiclallnni  d;iiiiiiatos,  singulis  tormeulis  singula  solatia  pul-' 
cliiii  anlilli(!si  opponens.  In  exilioauteni  scriplam  colligc- 
re  csl,  ex  illis  verbis  :  Nisi  me  ob  conlessionem  nomiiiis 
rclcgatuni  pr:eliuili  termini  arcerent.  410 

EpisT.  LXXVIII.  —  .VemestflHi,  naiivi,  Felicu  et  f^icli^ 
ris  responswn  tid  Cyprianum.  —  Epistola  h;cc  et  du:p 
seducntcsiiiliil  aliuil  quamresponsa  coiilinentad  epistolani 
pneccdeiitcin,  uip(jte  qu»  graliarum  aciioncm  contiuenl, 
Uim  pro  consolalione  liltcraria,  tum  pro  subsiilio  uiia  mis- 
so.  Ex  eo  autcm  qiiod  tres  diversa;  epistola;  rescripla; 
siiiil  ad  unicam  Cypriani ,  colligere  cst  in  diversis  nielalli 
fodinis  conslilulos  fiiisse  episcopos  qui  cas  scribunt.  Quod 
conlirmat  Kpistola  lxxx,  ubi  (;erti  met.illi  lit  mciilio.    iil 

EpisT.  I.X-VIX.  Ad  eiimdem  l.ucii  el  caneroriim  martij- 
riiin  responswn.  —  Argumcnii  esso  ejusdem  cuin  praece- 
dcnli,  vcrlia  ipsa  epistohe  denionstrant ,  atiiue  adeo  non 
Liicii  Rnniaiii  ponlificis,  sed  Lucii  niarlyris  el  cpiscopi 
Atricaiii  epistola  est,  iniilto  miiius  autcni  Cypriani  ad  Lu. 
ciuni  papam.  421 

Epist.  LX.KX.  Felicis,  Jaderis,  Poliani,  el  cwterorwn 
mirtijriim  rcsponsiim  ad  Cyprianwn.  —  Martyres  supra 
dicli  subsidiuni  a  Cypriaiio  transniissuni  grali  agno- 
scunt.  4io 

Epist.  LXXXI.  Cypriani  ad  SergiiimetHoqatianum  el 
cwleros  confessores  in  carcere  conslilulos.  —  Kogaliaiiuin 
et  collcgas  coiifessores.  in  carcere  conslitutos  consolatiir, 
et  fcxemplo  Rogatiani  senioris  et  Felicissimi  inartyruiii 
animos  illis  addit.  In  exilio  scriptam  cpislola  ipsa  indi- 
cat.  i^iii 

Epist.  LXXXII.  Ad  Successum,  de  nunliis  Ronuim reversis 
persecidionemnuntiantibiis.  —  Nunliat  Succcsso  episcopo 
Cyprianus,  pe.rseciitione  acriori  jain  decreta  per  Valeria- 
iiuni  imperatorem  (haud  dubie  cum  Gallieno),  passuiu 
Roma;  .Xislnin  pontificem  vui  idus  Augusti,  idque  ul  collc- 
gis  cseteris  significct  pctil,  (pio  suum  quisque  gregem  ad 
iiiarlyrium  aniinet.  Cnm  aiileiii  paulo  postmenseseptembri 
passiis  sjl  Cyprianiis,  iion  dubium  quin  suh  lincin  vil.-p 
scripta  sil  li:ec  epistoia.  i~i[ 

Ad  plebcm  Cartliaginis.  io^ 

.\d  Turasium  presbvteruni.  iot! 

Epist.  LXX.XIII.  Ad  Cleium  et  Plebem,  de  suo  sccessu 
paidn  anle  passionem.  —  Cuni  jaiii,  sub  lini;m  viuc,  ad  hor- 
tos  sHos  reverso  Cypriano  nunliarctur  missos  esse  qni  sc 
Ulicani  ad  supplicium  perlralierenl,  sccessil.  Ne  vcn. 
inetu  inorlis  id  lecisse  crcderelur,  hac  cpistola  causaiii 
reddit,  ut  ncinpe  non  alil.i  qi.am  Carlhagine,  in  coiispciMu 
.suorum.  inarlyrium  subirct.  4."7 

Ep1ST0I..V  CORNF.LII   PAP.E  AD  CyPKIANr.M.  4."iS 

PARSII.  —  OPLSCILA.  4il 

LiiiER  m:  nAiiiTr  Virc.im.m.  —  Ponliiis  in  Vita  D.  Cy- 
priaiii  paiicis  liujus  libri  argiimentum  compleclitur :  «  (,)uis, 
in(|uil,  virgines  ad  coiigriicntem  pudicilia;  disciplinam  ii 
h:ibiliim  sanclimonia  dignum,  velut  IrKnis  quibiisdam  lcc- 
lionis  Doniinica;  coercerel ?  »  Primum,  ut  paulofusius  .ti- 
gumentuni  explicem ,  disciplinie  enconiiuin  cclebrat,  oi 
tjus  ulilitatem  Scripturis  comprobat ,  deinde  gloriani . 
decus  Pt  incrila  virginitatis  ,  et  eaiuni  qua;  virgiiiitatcni 
siiain  Christo  voverant  et  dicaveranl  prosecutus,  coiiii- 
neiiliam  non  in  sola  carnis  inlcgritate,  sed  et  iu  cultus  ci 
ornalus  honorc  docel  consistere  :  ncquc  vcro  divilias  sii- 
perlluani  culuis  cuiani  exciisare  apud  eas  qii.i;  jam  si-ciiln 
renuutiaverant;  quiii  polius^cuni  modcrandum  juslo  linc 
cnluim  praescribal  nuptis  feminis  Apostoli,  multo  id  iiiagis 
ohservare  virgiiicm  oportcre  etsi  itaque  locupletes  siiil , 
cogitare  debere  iitpndnm  quidcin  diviliis,  sed  ad  bonas 
arlcs,  ad  illa  qiia;  prxcepit  Deiis,  cxpoiidendas  nempc  in 
paupcrcs.  Post  h;cc ,  onninicntoruiii  ac  veslium  iiisigiii:i 
prostitulis  potiiis  lcniinisconvenirc  <|uani  virginibus,  docci 
ex  Apoc;  ex  Isauc  quoquc  iii  cap.,  (juam  Deuni  olfciidanl 
tani  varia,  lani  .sumplnosa  niiilicbria  ornanienla  dcdniil. 
Alque  adco,  a  supi^rlluo  ornaUi  ad  fucoruui  divcrsa  genci;i 
traiisilum  facicns,  nnn  xiiginibus  duintaxat,  scd  et  nuplis 
illa  proisiis  inlcrdicil,  nlpi.tc  qii;c  iinpunc  laUira;  noii  sinl, 
quod  ficUiram  Dci  rcrdriiiarc,  traiisligiirarc  cl  adnlterarc  ■ 
nitanliir.  Porro  ctiam  illa  virginil.iis  interdicit  qu;c  ncgli- 
genlia  in  usuiii  vcncrant,  Uim  nupliis  ne  intcrsint,  tum  iil 
promiscuas  balueas  non  adcant.  Brevi  deuiquc  cpilogo, 
qiiid  boni  contineal  conlineulia;  virlus,  ipiovc  iiialo  careal, 
tribus,  qnod  aliint,  verbis  prosecuUis,  lilinim  lioc  eiipho- 
nematc  coiiclndit :  «  Durate  fortiler,  spiriliiliter  pprgite  , 
pcrvonitc  felicitcr;  lauUim  inemenlolc  tiinc  iiosiri  cuni 
iucipiet  in  voliis  virginilas  honoraii.  »  Ibid. 

LiBER  DE  Lapsis.  —  Pollicilus  erat  frc(iuentcr  Cypria- 
niis,  ubi  primum  pax  Ecclcsi;e  reddita  foret,  se  ceitius 
<|ui(l  scriplurum  de  ralionc  hipsorum  :  lioc  igitur  libro  pro- 
missis  salisfacil.  El  in  prim.s,  i.b  ocnlns  pdsila  ciini  gaiidio 


12il 


UEKUM  QUyE  LN  HOC  TOMO  CONTLXENTUU. 


lam  iiisperata  Kcclesite  pace  ,  el  conressoium  e:eU'ioniiii- 
qiie  slanliiim  iu  liile  conslaniia  el  cleiiide  cuni  iloloro  suni- 
1110  lapsoruiii  rninis,  ac  perseculioiiis  pnelerit»  causis  ex- 
plicalis,  discipliiiie  uempe  iKgleclii  el  peccalis  lidelium  ; 
graviter  iiicrepal  lapsos  <iuod,  ad  prinia  statiui  verba 
niiiiaiitis  iiiiiiiici  idolis  sacrilicaveriut,  et  non  potius,  juxla 
Clirisli  consilium,  secesseriul  ;  iteiu  quod  jaiii  sacnliciis 
niaculati ,  conlra  Evaugelii  legem,  aiile  ex|iiuta  delicta, 
ante  exoinologesiii  criniiuis  taclain  vim  iiiterrenl  corpori  ct 
saiiguiui  Doniini ,  et  conimuuicatioiiem  ac  paceni  a  qui- 
busdam  presbyteris  siiie  episcopi  sentemia  extorquerent. 
Doterritos  proiiide  viiidicta  divina  lapsorum  aliquot  ipii 
iiidigne  communicarant  (oliilcr  iiiterjecta  mentione  liliel- 
lalicorum,  quod  a  criiiiiue  non  excusarcnlur),  et  aniniatos 
eorum  exeniplo  qui,  quaiiivis  nullosacrilicii  aullibelli  1'aci- 
iiore  conslricti,  quoniam  tainen  de  lioc  vel  cogiiavernnt , 
lioc  ipsum  apud  sacerdotes  Dei  dolenter  et  siuipliciter 
coufilentes,  exomologesin  faciebant ;  ad  conlessioiiein  de- 
licti,  ad  puenitenliam  publicam,  ad  salislactiouein  plenaiu 
niultis  hortalur.  Postreino  vitari  nionet  Novatianos,  conlu- 
laus  Scripturis  aliquot  illorum  liseresin.  -ItiT 

LiBER  DE  Umt.vte  Ecclesi.e.  —  Occasione  schismatis  No- 
vatiani,  ut  suos  Carthaginenses  dcterreret,  alioqui  nou 
inultum  ab  illo  abliorrenles ,  propter  Novatuin  et  alios 
«luosdani  sua;  Ecclesiae  presbyteros  totius  iragcediu;  auc- 
lores,  libriim  hunc  conscripsit  Cypriauus.  Atque  iii  primis, 
postquam,  adversiis  illoiuin  insidias  coininunilos,  ad  con- 
slanliain  horlalus  esl,  hereseon  causain  esse  docei  quod 
caput  Ecclesiai  iioa  quajritur ,  primalus  Petri  conlenmi- 
lur,  et  Cathedra  ac  tcclesia  iiiia  et  Episcopalus  unus  de- 
seritur.  Ueiude  tum  Sciipturis  tum  liguris  Veleris  et  Novi 
'reslamenli  uiiilateni  F.cclesia;  comprobat.  Porro  Nova- 
liani  ambitiouem  in  iiivadendo  Episcopatu  Roniano,  velut 
aliiid  ageus,  paucis  prosecuUis ,  latc  deducit  neque  pro 
eorum  paucitale  conlra  Ecclesiam  (piidquam  facere  illud 
Matlh.  xviii :  «  Ubicumque  fuerunt  duo  vel  Ires  collecli 
in  nomine  meo,  elc;  neque  martyriuin  illis  posse  prodesse 
extra  Ecclesiam.  Post  h*c  docet  iion  niirari  eos  oportere 
quiid  vigereiil  luereses,  jain  olim  a  Cliristo  priEdict;e  (obi- 
ler  inierjectis  scliisnialicorum  suppliciis);  nei|ue  qiiod 
conlessores  qiiidam  Roiiiaui  scliismati  coiiseiitireiit,  quip|ie 
tuiii  ante  oliituiii  iienio  beatus  sil,  et  in  ipso  Aposloloriim 
colu  Judas  proditor  exliterit ;  vilaiida  item  scliisiiiatico- 
rum  el  ha;relicorum  cousoriia.  Ad  pacem  denique  ct  una- 
iiiiiiilatem  per  Scripluras  lioriatur.  49.5 

LiBER  DE  Ohatione  Do.misic.v Tres  compleclitur  partes 

Iraclatus  S.  Cypriani  de  Oratione  Doniinica,  in  quo  librum 
Tertulliani  de  Oratione  imilatur.  In  priore  ostondil  Ora- 
lionem  Doiiiiiiicam  csse  oiiiniumcxcellentissimani,  siininie 
spiritualeni  et  ad  iuipetrandum  eflicacissiniam.  lu  altera 
vcro  parte  Doniinlcx  Oialionis  complectilur  explicationeiii, 
scpiemqiie  ejus  partes  praecipuas,  Terliilliani  vestigiis 
iuha;rens,  decurrit.  Demuin  iii  tertia  parte  Orationis  con- 
diliones  expendit,  docetque  orationem  esse  deberc, 
1"  perseveranlem  el  assiduam,  exemplo  Chrisli  Doinini; 
2"  vigilantem  ac  lolo  corde  eflusaiii,  exeniplo  sacerdolis 
qui  «  anle  oraliouem,  praitalione  pra;missa,  parat  fratriim 
nienles  dicendo:  Siirsum  corda,  el  rcspoiidet  plebs: 
llabemus  ud  Domiimm;'>  o"  bonis  operibus  et  eleeino- 
synis  consociatam,  Tobia;  instar  el  Cornelii;  i"  oiiiiiibiis 
diei  horisac  pra'sertiin  tribiis  ab  Ecclesia  orationi  desli- 
iialis,  lirtia  niinirum,  sexla  et  noua,niaiie  nec  nou  et  ves- 
pereesse  or.indiim.  521 

LiBER  Ai)  DE.METni.vxu.ii.  —  Deiiietriauo ,  Alrice  procon- 
siili,conlendeiiti  Christiaiiis  impulari  debero  bella,  fameni 
el  pestem  quibiis  liiiii  orbisdivcxabatur,  qiiod  ab  ipsis  dii 
iion  colerentur,  pulchre  respoiidel  (  ubi  deduxil  niiindi 
seniooiiiniadeleriora  lieri)  ipsos  polius  elhiiicoslaiilaruiu 
cladium  causam  csse,  quod  Demn  non  colereiit  et  Cliris- 
liaiios  prKlerea  iiijustis  porseciitioiiibiis  agilareiit.  Deiiide, 
ubi  illi  eX|irobravit  tormentorum  iuusitala  gonera  quibus 
Chrislianos  prie  aliis  rcis  toripiebat,  noii  ad  confessioiiem, 
sed  ad  negaliouem,  deoruni  impotentiam  argiiit:  lum 
quod  ipsise  delendere  nequeant,  atque  adeo  Deini;lriaiuis 
qui  illos  viiidicabal,  ab  ipsis  polius  coli  (|uam  ipse  eos 
coleredeberet;  tum  quod  a  Christiaiiisde  obsessis  corpo- 
ribus  cjecli,  <iuid  siiit  ipsi  conlilcantur.  Neque  vero  ruiiias 
regum,  jacluras  opiini  el  similia  niala  (iiiiB  perseculioiies 
Christianorum  diviiiitus  in  vindictam  comitabantur,  ideo 
viiidictasnnn  censeri,  quod  illis  etiaiii  commuues  cssciit, 
quaiido<iuidem  gaudiuiu  iispotius  sint  omnia  illa,  (|uam 
pa;na.  Proiiide,  duiii  tenipus  est,  ad  ineiilem  redeat  lior- 
talur,  velsaltera  ineUi  judicii  el  seinper  ardentis  gehenne 
igiiis.  luiitalur  auleni  ipse  partim  Tertulliani  Apologelicum 
et  librum  ad  Scapulam,  parlhu  Minutii  Felicis  Ocla- 
vium.  3i.") 

LiBER  i)E  IUOLORU.M  Va.mtate.  —  Tria  potissiiiia  hujus  libri 
«ainia  Uiulus  ipse  compleclilur.  Primum  hinc  couiprobal 


i-lH 

quod  reges  fueriiil  el  boinincs  polius  quam  dii,  quoruni  in 
lioiiorem  iuslitula  suiil  teinpla,  expressa  simulacra,  ininio- 
lata;  hostia;  et  fesli  di(!s  celebrati ;  atque  adeo  ncque  exte- 
ris  iieque  Romaiiis  quidquam  (lOtuisse  prodesse  illoriim 
cultuin,  iicque  illis,  sed  sorti  potius  impulandam  Roniani 
imperii  poteuliani,  ulpole  qu*  et  vicissitudine  qiiadain 
coutigerit ,  el  suam  iijsius  originein  erubescal :  ne<iue 
vero  ausiiiciis  auguriisve  qiiidquain  iribueiidiim  ex  vaiio 
illorum  eventu  constarc  ;  quiu  potius  da;niouuni  esse  has 
pra^stigias,  vel  ipsis  poetis,  Socrate,  Platone,  'Irismegisto 
<'t  HoslaiK;  leslibus,  qui  etuiiuin  Deiim  et  <la;iiioiias  agno- 
verint.  Alteruni  caput,  qiiod  unus  sit  Deus,  tuui  per  iiio- 
narchia;  pra;  ei'leris  dignilalem  niajoreui,  luni  per  ipsas 
vulgi  ethiiici  voces,  0  Deus,  el  siniiles,  paucis  manifestuni 
lacil.  Postreinum  de  Christo,  ex  Piophelis  Judieorum  el 
Evaiigelica  bistoria,  laliiis  prose<iuitur.  '6(x> 

LiBEU  DE  MoRTALiTATE.  —  Paucis  argumcnluni  explicat 
D.  Pontius  iii  Vita  Cypriaui  :  «Aquo,  iiiquil,  Chrisliaiii 
iiiollioris  alfeclus  ciica  ainissioncm  suorum  aut,  quod  m.ijus 
cst,  fidei  parvioris,  consolarentur  spe  luturorum.  »  Iii 
primis  eiiim,  ubi  pra;dictas  docuilejusceniodi  afflictiones  a 
Cliristo,  iiou  timeiidam  doccl  niortalitatcin  seu  pesteiii,  eo 
qiiod  ad  immorlalitatem  ducal,  atque  adeo  lideni  illi  deesso 
qui  non  ad  meliora  festiiiat.  Neque  minmiquod  Christiaiio 
cum  genlilibus  siut  niala  liujus  vila;  commuiiia  cum  plus 
cateris;  iilis  in  sxculo  sil  laboraiiduin  :  aique  proinde 
exeniplo  sauctoruin  Job  et  Tobi;e,  palientia  opus  esse, 
neque  niuniiuraiidum.  Nisi  eniiu  pra;cesserit  pugna,  iioii 
posse  vicloriaiii  coutingere,  ctc.  583 

LiBEH  DE  Opere  et  Eleemosvna.  601 

LiBER  DE  Bo.NO  Patienti.e.  —  Scrlpti  hujus  occasioneni  ita 
paucis  exponit  ipse  Cypriaiius  sub  iinefn  Epist.  ad  Jubai  i- 
num  :  a  Servatur  a  iioliis  patienter  et  leiiiler  charilas 
auimi,  collegii  hoiior,  dileclionis  viiiciilum,  coucordia  sa- 
cerdotii.  Propler  hoc  etiani  nunc  libelliim  de  Boiio  pa- 
tieuli;e,  quauluin  valuil  uostra  mediocritas,  perinittente 
Domiiio  el  iiispirante,  conscripsimus,  quein  ad  te,  pro  niu- 
luadilectioue,  Iransniisinius. »  PosKiuain  ilaque  iuitio,  pa- 
lienliaui  verain  a  falsa  philosophoruiii  distiuxit,  a  palten- 
lia  Dei,  Christi  ac  jiistoruin  oiiinium,  patieiitiani  christia- 
nani  comineiidat.  Deinde  non  utilem  modo ,  sed  el 
necessariam  illam  esse,  luui  Scripturis,  tuin  raiioiiibiis 
probat,  exemplis  iteui  Job  et  Tobise  ;  et  ut  ex  opposito 
sibi  vitio  niagis  patienliac  bonuiii  elucescat,  impalieulia; 
quantum  inaluin  sil  prosequitur.  Poslremo  viudicta;  ciipi- 
ditatem  vitupcral,  docet<iue  Dco,  juxta  Scripiuras,  pei- 
mitlendani  potius,  quam  iiobis  arrogandam  ultionem.  Si 
quo  alio  autem  iii  libro,  hoc  certe,  Tertullianuui  imitatiir, 
libruin  nenipe  ejus  de  Palienlia.  021 

LiBEH  DE  Zelo  et  Livobe.  —  Paucls  libri  hujus  argumen- 
tum  reddit  in  lia;c  verba  D.  Poiitiiis  in  vila  Cypriani :  «Quis, 
iiiquit,  livorein  de  vcnenata  invidi;e  malignitale  veiiieu- 
teui,  dulcedini  remedii  salutaris  inbiberet?»  Principii) 
igilur,  posiquam  eo  gravius  crinieu  esse  zeluin  seu  livo- 
rein,  quo  occultius  est  malum  ,  et  originem  ejus  diabolo 
adscribeudani  docuil  ;  propositis  etiam  obiter  invidia; 
exemplis  e  Vcteri  Testainciilo,  radicem  nialoruiu  omniuiu 
iuvidiam  esse,  per  singula  viliorum  genera  deducit;  alque 
adeo  recte  et  a  Christo  el  ab  Apostolis,  non  iino  iu  loco, 
inlcrdictum  Iratcrnum  odiuiii.  Postremo  ubi  Dei  exeniplo 
ad  dileclioiiem  iuimicoruni  eos  adhorlatus  est,  priemiorum 
coronis  pro[iosilis  ab  hoc  n.alo  dcterrel.  657 

EpiSTOLA  AD  EORTOATU.M  DE  )'IXH0RT.VT10.NE  MaRTVRII.  Col 

Prailalio.  Ibid. 

Caput  primum.  —  (Juod  idola  dii  non  sint ,  el  ([uod  ni;c 
elemenla  vice  deoruni  coleiida  sint.  635 

Cap.  11.  —  Ouod  Deus  solus  colendus  sit.  057 

Cap.  III.  —  Quai  coinmiiiatio  Dei  sil  advcrsus  eos  qui 
idolis  .sacrificant.  Ibid. 

Cap.  IV.  —  Noii  facile  ignoscere  Deum  idololalris.    658 

Cap.  V.  —  Ouod  sic  idololatria;  indiguetiir  Deus,  ul 
pra;ceperil  etiam  cos  iuterlici  (pii  sacrilicare  el  servire 
idnlis  su.iseriiit.  HijU, 

Cap.  VI.  — Quod  redenipli  elvivificati  Christi  sanguiue, 
nihil  Clivi.sto  pra'ponere  debeainus.  (iOO 

Cap.  VII.  —  Ereptos  de  faucibus  diaboli  ,  et  de  laqueis 
sa;culi  liberatos,  non  debere  denuo  ad  sa;('ulum  reverti,  110 
perdaul  (luod  evaserinl.  /fcjrf. 

Cap.  VIII.  —  Insistendum  esse  et  perseverandum  in 
lide  ct  virtute,  et  cocle.slis  ac  spiritalis  gralia;  consumma- 
tione,  iit  ad  palmam  et  corouam  possit  perveniri.  661 

Cap.  IX.  —  Ad  hoc  prcssuras  et  persecutiones  lieri,  ut 
probemur.  605 

Cap.  X.  —  Timcndas  non  esse  injurias  el  poeiias  perse- 
(tiitioniiin,  quia  niajorest  Doininus  ad  protegendum,  quam 
iliabolus  ad  impugiiandimi.  Ibjd. 

(,ap.  XI.  —  Antepraidicluin  essc  (luod  uos  inundus  odio 
habilurus  essei,  et  quod  persecuiioues  adversum  nos  cxci- 


1345 


SYLLABi;S 


\m 


l.irp|  et  quod  nihil  novirni  Clirislianis  accidal,  quando  ab 
iiiitio  muiidi  hoiii  laboraveriiil ,  et  oiipiessi  atque  ocoisi 
siiil  iusli  :ib  injiislis.  .  "W 

Oin.  XII.  —  Q»x  «pps  ot  merres  maiieal  juslos  et  mar- 
llTes  nost  conflicUiliuiies  Inijiis leiiiporis  el  passiones.  673 
"  Cap.  XIII.  —  Plus  nos  ;icci|iere  iii  passionis  mercecle, 
ipiani  qnod  liic  suslinemus in  ipsa  passione.  67i 

'rF.STl.M0S10RrM  LIBlll  THES  AUVEHSCS  JuD.i-os.  675 

LinER  imniis.  Capul  priinuui.  —  Judifos  in  offensani 

Dei  graviter  dcliquisse  ,   quod  Dominum  dereliquerint 

idola  seculi  sint.  679 

Cap.  n.  —  Item,  quod  prophetis  non  crediderint  et 

eos  interlecerint.  680 

Cap.  ni.  —  Anle  prsdiclum  quod  Dominum  neque  co- 
gniluri ,  neque  inlellecmri,  neque  recepluri  esseut.    681 

Cap.  IV.  —  Qiiod  Scripluras  sanctas  intellecturi  JudaM 
iion  esseut.intelligi  auteiu  liaberent  in  uovissimis  tempori- 
biis  postea  quani  Clirisliis  venissel.  682 

Cap.  V.  —  Nihil  posse  Judaeos  intelligerc  de  Scripluris, 
nisi  prius  perdideriiit  CliiislHiii.  683 

Cap.  VI.  —  yuod  Hierusalem  perdituri  essent,  ct  ler- 
ram  qiiam  acceperant  rclicturi.  Ibid. 

Cap.  VII.  Item  quod  essenl  amissuri  lumen  Donii- 
iii.  Ibid. 

Cap.  VIII.  Quod  circumcisio  prinia  carnalis  evaciiat.i 
sit,  cl  secunda  spiritalis  reproinissa  sit.  68t 

Cap.  IX.  Quod  !e.\  prior,  quae  per  Moysen  data  est,  cessa- 
inra  esset  "  Ibid. 

Cap.  X.  Qiiod  le.x  nova  dari  haberet.  Ibid. 

Cap.  XI.  Quod  dispositio  alia  et  leslamentum  novum 
dari  haberet.  683 

Cap.  XII.  Quod  baptisuia  velus  cessaret  et  novnm  iiici- 
pcrot.  Ibid. 

Cap.  XIII.  Quod  jugum  vetus  evacuaretur,  et  juguni 
noviini  daretur.  -  686 

Cap.  XIV.  Quodpaftores  veteres  cessaturi  essent,  et 
iiDvi  inciperent.  Ibid. 

Cap.  XV.  Quod  doraus  et  templmn  Dei  Cluistus  fulurus 
essel,  et  cessaret  leniiilum  vetus,  et  novura  incipe- 
ret.  Ibid. 

Cap.  XVI.  Quod  sacri6cium  vetus  evacuaretur  et  novum 
celebraretnr.  687 

Cap.  XVII.  Quod  sacerdolium  velus  ccssaret,  et  novus 
sacerdos  venirel,  qni  in  «ternum  futurus  esset.  Ihid. 

Onp.  XVIII.  Quod  propheta  alius  sicntMoysespromissus 
sil,  scilicet  qui  testainentum  novum  daret,  et  qui  magis 
audiri  deberet.  688 

Cap.  XIX.  Quoddno  |iopuli  prKdicti  sint,  major  el  nii- 
nnr.  id  csl  vetus  Judaoruni,  et  novus  qui  essel  ex  nobis 
lutnrus.  ■  Ibid. 

Cap.  X.X.  Quod  Ecclesia,  qua?  prius  sterilis  fueral,  pluros 
lilios  habitura  esset  ex  geiitibus,  quani  quot  synagoga  anle 
liabuisset.  '  Ibid. 

Cap.  XXI.  Quod  Gentes  magis  in  Christum  creditura 
esseiit.  689 

Cap.  XXII.  Qund  panem  et  calicem  Chrisli  et  omnem 
gratiam  cjus  amissuri  essenl  Judsi,  nos  vero  accepturi, 
et  quod  Christianorum  novum  nomeu  benediceretur  in 
terris.  693 

Cap.  XXIII.  Quoil  ad  regiium  cceloruni  magis  Gentes 
quaiii  Jiida'i  pervciiiant.  694 

Cap.  .XXIV.  Quoil  solo  hoc  Judffii  acciporc  veniam 
possint  delictorum  snonim,  si  sanguincm  Chrisli  occisi 
ba|ilisnio  ejus  abluerinl,  el  iu  Ixcleslani  transcuntos, 
|iraeceplis  ejus  obtemperarint.  IbiU. 

I.IBER  SECLNDIS. 

('aputpriiniim.  Clirislum  primogenituin  osso,  ol  ipsuni 
<:sio  sa|iionliain  Doi,  per  quomomnia  f.icla  suiit.         69o 

Cap.  Il.Quodsapieulia  DtiClirislusesl,  etdc  sacramenlo 
incaniationls  ojiis  el  pa.ssionis  el  calicis  et  ••rftaris,  et 
A|iostoloruni  (pii  missi  praedicaveruni.  607 

Cap.  III.  Qiiod  Cliiislus  iileni  sit  et  SermoDci.        698 

Cap.  IV.  Quod  ideiu  Chrislus  ideni  sit  uiauus  cl  hra- 
chinniDei  /fru/. 

Cap.  V.  Qnod  iileiii  Angehis  et  Deus.  699 

Cap.  VI.  Quod  Dcus  Christus.  700 

Cap.  VII.  Quod  Christiis  Deus  venturus  esset  illunii- 
iKitor  el  salvalor  gcnoiis  liuiiiaui.  702 

Cap.  VIH.  Quodcuni  a  principio  Filius  Dci  fnissel,  jje- 
neniri  donuo  haberol  secunduin  carnoni.  "03 

Cap.  \K.  QiHKi  hoc  futurum  essct  signiim  nativitatis 
eins  01  de  virginc  nasceretur  homo  et  Deus,  hominis  et 
I>v[  lilius.  704 

<^p.  X.  Qnod  homo  et  Dcus  Chrislns  ex  utroque  ge- 
nerp  concretus,  nl  medialor  esse  iiiter  nos  et  Palrom 
(«sel.  ■  itiid. 

Caji.  XI.  Quod  dc  semiiio  Datid  s^candura  carnom 
nasn  hab<;rct.  70o 


Cap.  XII.  Quod  iD  Bethlcheni  nasceretur.  706 

Cap.  .Vlll.  QuoJ  bumilis  iu  primo  advenlu  suo  veni- 
ret.  707 

Cap.  XIV.  Quod  ipse  sit  juslus  (luem  Judxi  occisuri 
essenl.  708 

Cap.  .XV.  Quod  ipsedictussitovis  et  agnus,  qui  occidi 
halierel.  Kl  de  sacrainenlo  passionis.  ^t'''- 

Cap.  XVI.  Qiioil  iileiii  et  lapis  diclus  sil.  710 

(;ap.  XVII.  Quoddcinde  ideiu  lapis  iiions (ieret  et  iinple- 
rol  totanilorraiu.  712 

Cap.  XVlll.  Quod  in  novissimis  tem|K)rihus  idem  mons 
manifeslaretur,  super  qnem  Gentes  veuirent,  et  in  queiu 
jusli  ascoiidereut.  Ibid. 

Ca|i.  XIX.  Quodipse  sit  sponsus,Ecclesiainhabens  spon- 
sani,  de  qua  lilii  spirilaliter  nascerenlur.  713 

Cap.  .X.X.  Quod  cruciillum  lixuri  essent  Judsei.         714 

Cap.  XXI.  Quod  in  passione  crucis  ctsiguo  virtus  omnis 
sil  et  polestas.  'Vi 

Cap.  XXII.  Quod  in  hoc  siguo  crucis  .salus  sit  omnibus 
qui  iii  Iroiililius  noleulur.  716 

Cap.  X.VIII.  Quod  medio  die  iu  passioae  ejus  tenelira; 
futiirie  essent.  Ibid. 

Cip.  XXIV.  Quod  a  morienon  vinceretur,  necapud  in- 
leros  reniansurus  esset.  Ibid. 

Cip.  XXV.  Quod  ab  inferis  tertiodie  rcsurgeret.      717 

Cap.  XXVI.  Quod  cum  resurrexi.sset,  accipereta  Patre 
oninein  potestalein,  et  potestas  ejus  X'lerna  sit.         Ibid. 

Cap.XXVU.  Quod  perveniri  uon  possitadDeumPatrem 
uisi  per  Fillnin  ejus,  Josum  Cliristum.  718 

Cap.  X.XV11I.  Quod  ipsejudex  venlurus  sit.  719 

Cap.  XXIX.  Quod  ipse  sil  rex  in  aelernum  regnatu- 
rus.  720 

Cap.  XXX.  Quod  ipse  sil  et  judex  ex  rex.  722 

LlBER  TERTIUS.  723 

Capul  (iriiiiuin.  De  bono  operis  et  misericordia.    Ibid. 

Cap.  II.  In  opere  el  eletimosynis,  eliamsi  per  mediocri- 
tateiii  miuus  liat,  ipsam  volunlaleui  salis  esse.  732 

Cap.  111.  Agapein  el  dileclionera  IVaternam  religiose  et 
lirmiler  exerccndam.  753 

Cap.  IV.  lu  uullo  gloriandum,  (luando  nustrum  iiiliil 
sit.  734 

Cap.  V.  Humililatem  et  quietem  ia  omuibus  teneii- 
dani.  736 

Cap.  VI.  Bonosciuosque  et  juslosplus  laborare,  sed  tole- 
rare  debere,  ((uia  probanlur.  Ibid. 

Cap.  VII.  Non  contristaodum  Spirilum  sanctum  queni 
accepimus.  736 

Cap.  VIII.  Iracundiam  vincendam  esse,  ne  cogat  de- 
lin(iuore.  "^^^ 

Cap.  IX.  Invicem  se  fratressuslinere  debere.         Ibid. 

Cap.  .\.  In  Deum  solum  fidenduin,  et  inipso  glorian- 
duiu.  Ibid. 

Cap.  XI.  Eum  qui  fidem  conseciitns  est,  exposito  priore 
hoiiiine,  coeleslia  tanlum  et  spiritalia  co}i;lUire  debere  ncc 
allenclero  ad  sa.>ciiluin,cuijani  reimnliavit.  738 

Cap.  XII.  Nonjuraiidum  7il 

Cap.  XIII.  Nou  malcdicendum.  Ibid. 

Cap  XIV.  Nuniquam  niussilandum,  sed  circa  omniaqua; 
accidunl  benediccndum  Dcuiii.  742 

Cap.  XV.  Ad  hoc  tentari  liomines  a  Deo  ut  prolien- 
lur.  Ibid^ 

Cap.  XVI.  De  bono  niartyrii.  7.45 

Cap.  XVII.  Minora  esse  quK  lii  s*cuIo  patimur  quain 
sit  prseniium  quod  promissum  cst.  74.j 

Cap.  XVIII.  Dilectioni  Dei  ac  Christi  nihil  prxponen- 
dum.  746 

Cap.  XIX.  Voluiitati,  uon  nostra',  sed  Dei,  obteraperan- 
dum,  Ibid. 

Cap.  X.X.  Fundamentuni  et  Grmaraentiim  spci  et  fidei 
csse  timorem  "7 

Cap.  XXI.  Non  temere  de  altero  judicandum.         750 

Cap.  XXII.  .Vccepta  injuria,  reniiltendum  el  ignosceii- 
dum.  {(".rf- 

Cap.  XXIII.  Viccm  malis  iiou  reddendam.  Ibtd. 

Cap.  XXIV.  Non  [losse  ad  Palrem  perveniri  nisi  per 
Cliristum.  IM- 

Cap.  XXV.  Ad  regnuni  Dci,  nlsi  baplizalus  et  renatus 
quis  fuerll,  pervonire  uou  posse.  Ibtd. 

Cap.  XXVI.  Paium  esse  baptizari  el  Eucharistiam  acci- 
pere,  nlsi  quis  factis  el  oporo  prolicial.  7al 

Cap.  X.\V1I.  Bapti7.aluni  (pioqiie  gratiam  perdc.re  (luam 
consecutus  slt,  iiisi  iniiocentiam  servot.  tbid. 

Cap.  X.VVIII.  Noii  posse  in  Ecclesla  remitti  ei  qui  iu 
Deum  doliquerit.  IMd. 

Cap.  XXIX.  Deodiononiiiiis  ante  pradictum.  7f>2 

Cap.  XXX.QuodquisDeo  vovcril,  ciio  reddeudum.  Ibid. 

Cap.   XXXI.  Eum  qui  non  credidcrit  jam  judicatuin 


UERUM  QUi£  IN  HOC.5TOMO  CONTINENTUR. 


1-243 

Cap.  XXXIl.  De  bono  virginitatis  et  continenliae.      753 
Cap.  XXXIII.  NiliilPatremjudicare,  seil  Filium,  etPa- 
trem  ab  co  non  honorificari  a  quo  non  honoriflcelur  Fi- 
lius.  754 

Cap.  XXXIV.  Fidelem  genliliter  vivere  non  opor- 
tere.  7E)3 

C:ip.  XXXV.  Deuni  ad  hoc  palientem  esse,  ut  nos  poe- 
niteat  peccali  iiostri  el  reformeinur.  Ibid. 

Cap.  XXXVI.  Mulierom  ornari  sseculariter  non  de- 
bere.  Ibid. 

Cap.  XXXVII.  Fidelem  non  oportere  ob  alia  delicia  nisi 
ob  nomen  solum  puniri.  756 

Cap.  XXXVIII.  Servum  Dei  innocentem  essc  debare, 
ue  incidat  in  pa^nam  ssecularem.  Ibid. 

Cap.  XXXIX.  Dalum  nobis  esse  exemplum  vivendi  in 
Chrislo.  Ibjd. 

Cap.  XL.  Nonjactanter  nectumuUiiose  operandum.  737 
[.  Cap.  XLl.  Inepte  et  scuiTiliter  non  loquendnin.      Ibid. 
Cap.  XLII.  Fidein  iu  totuin  prodesse,  el  tantum  iios 
posse  quaiitum  credimus.  Ibid. 

Cap.  XLIII.  Posse  eum  slatini  conscqui  qui  vere  credi- 
derit.  738 

Cap.  XLIV.  Fideles  inter  se  disceptantes  non  debere 
geiitilem  judieem  experiri.  Ihid. 

Cap.  XLA^  Speni  fuluroriim  csse,  el  ideo  Ddem  circa 
ea  quse  iiromissa  suiit  patienlem  esse  debere.  Ibid. 

Ca\>.  XLVI.  MHlierem  ia  ecclesia  tacere  debere.    Ibid. 
Cap.  XLVII.  DeUclo  el  merilo  nostro  fieri  ut  labore- 
mus ,  nee  Dei  openi  in  omnibus  senliainus.  739 

Cap.  XLVin.  Non  foenerandum.  Ibid. 

Cap.  XLIX.  Inimicos  quoque  diligendos.  Ibid. 

Cap.  L.  Sacramenlum  fidei  non  esse  profanaudum.    760 
Cap.  LI.  Quoduemoin  opcresuo  extolli  delieat.     Ibid. 
Cap.  LII.  Credcndi  vel  non  eredendi  libenatem  in  ar- 
bilrio  positam.  Ibid. 

Cap.  Llll.  Dei  artana  perspici  non  posso  ,  et  idcirco  li- 
deni  no.stram  siniplleein  esse  debere.  Ibid. 

Cap.  LIV.  Neiniiiem  sine  sorde  et  sine  peccalo  esse.  761 
Cap.  LV.  Non  homiiiibus,  sed  Deo,  placendum.  Ibid. 
Cap.  LVI.  Deum  nihillatere  ex  his  qua.'  geruntur.  Ibid. 
Cap.  LVII.  Fidelem  emendari  el  reservari.  762 

Cap.  LVIII.  Neminem  contristaii  morte  (lebere,  cum  sit 
invivendo  labor  et  periculum,  in  iiiorieiido  pax  el  resur- 
gendi  seciirilas.  I6id. 

Cap.  LIX.  De  idolisquae  gentile»  deos  pulaiit.  763 

Cap.  LX.  Ciboium  niiniam  concupiscentiam  non  appe- 
teiidam.  766 

Cap.  LXI.  Possidendi  concupiscentiani  ct  pecuniain  non 
appelendani.  Ibid 

Cap.  LXII.  Matrimoniuni  cum  genlilibus  non  jungcn- 
dnm.  767 

Cap.  LXIII.  Grave  delictum  esse  fornicationis.         768 
Cap.  LXIV.  Quae  sint  carnalia  quse  mortem  pariant,  et 
quse  spiritalia  quie  ad  vilaniducanl.  Ibid. 

Cap.  LXV.  Omnia  delicla  in  Baplismo  depoui.  769 

Cap.  LXVI.  Disciplinam  Dei  in  ecclesiaslicis  prseceptis 
oliservandaiii.  Ibid. 

Cap.  LXVU.  Pr*<liclum  quod  disciplinain  saiiam  asper- 
naluri  cssenl.  Ihid. 

V/A\).  LXVIII.  Kecedenihim  ab  eo  qui  inordinate  ct  0011- 
tra  discipliu.1111  vivat.  770 

Cap.  L.VIX.  Non  in  sapienlia  mundi  ncc  in  eloqneiilia 
esse  reguum  Del,  sed  in  lide  erucis  el  virttile  conversa- 
lionis.  Ihid. 

Cap.  LXX.  Parcntibus  obsequeiulum.  [bid. 

Cap.  L.V.Xl.  Patres  quuque  asperos  circa  filios  esse  iioii 
oiwrtet  771 

Cap.  LXXIl.  Servos,  cum  crediderint,  piusdominis  car- 
nalilius  servire  debere.  Ibid. 

Cap.  LX-XIII.  Item  doiniiios  miliores  esse  dcbere.  tbid. 
Cap.  LXXIV.  Viduaspiobatasqiiasque  lionorandas.  ibtV/. 
Cap.  LXXV.  Suornm,  et  inaxiine  lidelium  ,  curam  plus 
unuiiiquemque  habere  debeie.  Ibid. 

Cap.  LX.VVl.  Majoreni  nalu  non  temere  acciisan- 
duni.  Ibid. 

Cap.  LXXVII.  Peccantem  publice  objurganduin.        77i 
Cap.  LX.VVlII.Cum  lia;reticis  iioii  loquendum.        Ihid. 
Cap.  LXXIX.    innocentiani  ridonter    petere   et    inipe- 
trare.  Ihid. 

Cap.  LXXX.  Nihil  licere  diabolo  in  hominem,  nisi  Deus 
permiserit.  Ihid. 

('/j\).  LXXXI.  Mercedem  mercenario  cito  redflen- 
dani.  Il)id. 

Cap.  LXXXII.  Non  augurandum.  Jbid. 

Cap.  LXXXIII.  Cirruni  iii  capite  non  habendum.      773 
Cap.  LX.VXIV.  Non  vellendum.  Ihid. 

Cap.  LXX.VV.  Surgendum  cura  cpiscopus  aut  presbyter 
veiiial  Ibid. 


mc, 

Cap.  LXXXVI.  Schisin.i^non  faciendum  ,  etiamsi  in  iina 

lide  et  in  eadem  traditione  permaneal  qui  recedit.       773 

Cap.  L.XXXVII.   Fideles  simplices  cum  prudentia  cs^io 

debere.  Ibid. 

Cap.  LXXXVIII.  Fratrein  non'circuniveniendum.    Ibid. 

Cap.  LXXXIX.  Subito  venire  linein  mundi.  774 

Cap.  XC.  Lxorem  a  viro  noii  recedere ,  aut  si  recesse- 
rit,  innuplaiii  niaiiere.  Ihid. 

Oiji.   XCI.  Tautuni  unumquemque  tentari  quantum  po- 
test  sustinere.  Ihid. 

Cap.  XCII.  Non  quicquid  .licet  esse  faciendum.      Ibid. 

Cap.   XCIII.   Pr;ediclum"  quod    haereses   lulura>   es- 
seui.  Ibid. 

Cap.  XCIV.  Cura  timore  et  honore  Eucliaristiam  acci- 
piendam.  Ibid. 

Cap.  XCV.  Bonis  convivendum ,  malos  autera  vitan- 
dos.  773 

Cap.  XCVI.  Factis,  non  verbis,  operandum.  Ibid. 

Cap.  XCVII.  Adlidem  et  ad  cousecutionem  properanduni 
esse.  Ibid. 

Cap.  XCVIII.  Catecuniinumpeccare  jam  non  debere.  776 

Cap.  XCIX.  Jiidiciuiii  secuiidiim  teinpora  futurum,  aequi- 
tatis  ante  Legem,  vcl  Lcgis  post  Moysen.  Ibid. 

Cap.  C  Gratiani  Dei  graluilam  esse  debere.  liid. 

Cap.  CI.  Spiritum  sanctum  in  igne  frequenter  appa- 
ruisse.  Ibid. 

Cap.  CII.  Correptionem  bouos  quoque  libeuter  audire 
debere.  Ibid. 

Cap.  Clll.  A  multiloquenlia  temperandum.  777 

Cap.  CIV.  Non  nientleiiduni  Ibid. 

Cap.  CV.  Frequenler  eniendandos  qui  delinquuntin  do- 
mestico  niinisieno.  Ibid. 

Cap.  CVI.  Injuria  accepla  palientiaiii  tenendam,  et  ullio- 
nein  J)eo  relinqueiidam.  Ibid. 

Op.   CVII.  Kon  detrahenduin.  Ihid. 

Caii.  CVIII.  Nou  esse  proximo  insidiandum.         Ihid. 

Cap.  Cl-V.  Inliriiios  visilandos.  IbiU. 

tjp.  CX.  Susurroucs  inaledictos  esse.  Ihid. 

Cap.  CXI.  Sacrilicia  nialoruni  acceplabilia  non  esse.    778 

Cap.  CXU.  Graviusjudicari  de  his  qui  iu  saiculo  plus  ha- 
buerint  poleslalis.  IhiU. 

Cap.  t^.VIII.  Viduas  el  pupilios  piotegi  oportere.    Ibid. 

Cap.  CXIV.  Dum  in  carnc  est,  quis  exomologesin  la- 
cere  debere.  Ibid. 

Cap.  CXV.  Adulationem  perniciosam  esse.  Ibid. 

Cap.  CXVI.  Plus  ab eo diligi  Deuin cui  in  Baplismo  pluia 
peccata  diniiliuutur.  Ihid. 

Cap.  C.VV1I.  Forlem  congressioueni  esse  adversus  dia- 
bolum ,  et  ideo  lortiter  nos  stare  debere ,  ul  ijossimus  vin- 
cere.  779 

Cap.  CXVIII.  De  anlichristo,  quod  in  homine  ve- 
uial.  Ibid. 

Cap.  CXIX.  Grave  fuisse  juguni  Legis  quod  a  nobis  ab- 
jectuin  est/  et  lcve  esse  juguin  Domini  quod  a  nobis  sus- 
ceptum  esi.  780 

C.VX.  Orationibus  iusistendum.  Ibid. 

LiBER  DE  Spectaculis.  —  Agil  primum  auctor  adversus 
illos  qiii  speclacula  gentiliuni  publica  Scri|itiiraruui  aucto- 
rilate  viudicare  niteliantur,  el  quaiuquani  nusquam  diser- 
tis  Sciiptuia;  verliis  ppohibita  siut,  daniiiata  lanien  idolola- 
triie  inlerdielo  liinc  probal,  tpiod  nullum  iion  spectacuU 
geniis  idolis  consecratuiu  sii.  Deiiidc,  persingula  liidorum 
geiiera,  quie  siiit  iu  spectaudo  pericula,  paulo  latius  quaui 
lipislola  secuiida  ad  Donatuiii  prosequitur,  et  prsesortiiii 
eoruiii  quibus  «  obsctenitatis,  iuipiit,  niagisteriuni  tradiliir 
siiiiulacris  libidinis.  »  Posirenio  s|iectaLula  eliristiaiio  ho- 
niiiie  digiia,  quibus  iiierito  olilectarc  scdcbeat,  paticisre- 
censel.  liiiilaius  haud  dubic  libruni  Tertulliani  de  Spec- 
taculis,  queiii  alicubi  et  graece  el  latiiic  se  scripsisse  ille 
iiidic  at,  laiii  rcfertiiiri  iis  oninibus  qu;e  ad  hoc  iiisliiutuih 
laciuiit,  ut  couiiiicntarii  loco  esse  pos-^^it  duiu  de  spectaculo- 
ruiii  diversilate  agenduiii  esl.  779 

LiBEit  DE  Laide  MART.VB11.  —  Laudem  niarlyrii  sublimi 
dicendi  geiierc  proseiiuitur,  iriapotissimuni  toto  libro  lato 
pertraclans  :  quid  ncmpe  sit,  quaiitum  sit,  et  cui  rci  prosit. 
l'ulchrisinteriiii  similitudinibus  etarguinento  a  quotidiauis 
funeribus  suinpto,  ad  inorlein  pro  Clirislo  lubenter  obeun* 
dain  liorlatur.  Jain  iiiter  virlutes  niarlyrii  eiiumerat,  quod 
uiiivcrsi  doloris  expertes  uianyres  Doniiiii  propitiatio  co- 
roiiet,  ita  ut  in  cos  non  conipetat  illud  Christi,  usque  qua- 
dranifcmulliiiiuiureddere.  Pr;einii  veroloco  proponit,  tuiu 
a  geheniia;  metu  seciiritatem,  tuin  vita;  a'terna!  consecii- 
lloiieni,  paiicis  poelico  quodaui  niurc  utraque  describens, 
deiiide  quod  quibusdam  sit  coroiia;  ioco  niartyriiim  ,  aliis 
(|ui;sanguine suo lavantur  peccatoiuiii  redeniptio. Postrcmo, 
ubi  Scriptiirisaliquot  ad  confcssiouem  noiniiiis  Cliristi,  eos 
auimavit,  ut  sui  niemoresjsinl  rogat,  cuni  iu  eis  Douiiiius 
mmvriuni.copcrithoiiorare,  utpoiequibus  peleutibus  iiou 


SYLLABUS  HKRUM  QU.E  LN  IIOC  TOMO  CONTINEMLK. 

787 


1-217 

negare  credalur  Dominus. 

Ad  GB.Ntl>A  S.  CtPRIAM  OPEKA  API'E.M/I(;ES. 

I'i'o|pgoiiiena  de  sai|ilis  sancli  Cypriani  oppril>us  duliiis, 
dc|i«'rdilis,  aliiuo  eideui  supposilis,  auct.  I).  Lninpcr.   805 

Arliculiis  piiinus.  —  Divi  Cypriani  opcra  diibia.      Ibid. 

.\iliculus  II.  —  Divo  Cypri.ino  su|i[Mjsila  opcra.  811 
Arliiulus  III.  —  Do  quibusdani  S.  Cypriaiii  operibus 
(leperJitis.  817 

A|'PE>DIX  l'niM\.  —  OpUSC.lLA  DLBIA.  8)9 

I.iber  do  Discipliiia  el  Bouo  pudicilia;.  lipislola  igiioli 
aucloris.  lOid. 

Moaitum  de  paulo  iiifra  rcjecla  exhortuliune  ad  pajni- 
teuliam.  8^1 

Al'P£NDlX  SECUKDA.  OpLSClLA  SfPPOSlTA.  827 

Mberde  Alealoribus.  Traclalus  perperaiii  Cypriauo  ad- 

scriptus.  Ibid. 

De  SiiigularitateClericorum.  Traclalus  Cypriano  perjie- 

raiii  adscriplus,  necnon  Augustiuo  et  Origeni  juxta  qiios- 

dani.  8oj 

Dc  duodeciiii  Abusiouibus  sa;cuU.  Tractalus  perperam 

Cypriano  et  Augiislino  adscriptus.  8(J9 

l.iber  de  dnplici  Martyrio.  881 

Oratio  Cypriani  Anliocheni  pro  niartyribus.  90o 

Uratio  Cypriani  Antiocheni  quain  sub  die  passionis  suae 

dixit.  Ibid. 

De  monlibns  Sina  el  Siou.  Traclalus  iguoli  aucloris  ad- 

versus  Juda;os.  909 

Tractatus  adversus  Juda.'OS,  qui  iiisecuti  sunl  Domiuuni 

uostrum  Jesniu  Cbrislum,  iiicerto  auctore.  919 

C«Eua,  Cvpriano  lalso  inscripta.  9:i) 

De  revelatione  capitis  Beali  Joannis  Baptista;.  9ol 
De  Pascha  compiitus.  937 

.\l'PENDlX  TEBTIA.  973 

Dissertatio  de  Cypriaui  libris  ad  Demetrianum ,  et  de 

Idoloruin  Vauilatc.  Ibid. 

Caput  prinium   —  De  lihro  ad  Demetriauum.         Ibid. 

Arliculus  primns.  —  Analysis  liujus  libri.  Ibid. 

Art.  II.  —  Oslenditur  Cyprianuui  Cartliagiuis  episco- 
puiu  et  martyrem  esse  verum  hujus  libri  pareiitein;  quis 
ille,  et  ulruiu  primus  in  .Hrica  martyr  fuerit.  976 

.4.rt.  III.  —  De  liujus  liliri  litulo,  "et  utruiii  contra  sii- 
lum  Demeirianum  scriptus  sit.  978 

.\rt.  IV. —  (Juis  luerit  Demelrianus,  ad  quem  hic 
libei"  direclus  fiiit,  an  procousul  aut  iureriorisordiuisjii- 
de.\.  979 

Art.  V.  — QnibusralionibusCyprianusad  liunc  librutii 

seribeudum  et  divulgandum  coiiipulsus  sil.  981 

Capul  II.  — De  hujusliljri  argninento,  aelate,  codicibus 

uiaiiuscriplis,  edilionibus  el  quoruuidam  iiolis.  985 

Articulus  prinius.  —  De  hujus  lucubralionis  argurnen- 
to,  el  ulrum  Cypnauus  siiscepto  viudicisCbristianu;  rcli- 
gionis  oBicio  uon  1  lene,  sicut  contendil  Lactantius,  salis- 
leceril.  984 

Arl.  II.  —  De  libri  hnjus  setate.  986 

Ari.  III.  —  De  libri  hnjus  codicihus  nianuscrijitis.  987 

Art.  IV.  —  De  libri  hujus  edilionilius.  988 

Arl.  V.  —  De  variis  iii  hunc  libruui  anuotationibus. 

989 
Caput  III.  —  NoviB  iu  hunc  librum  observaliones.    991 

Articulus  priuius.  —  De  sacrae  Seripturae  auctorilate , 
cl  qiiibusdam  illius  locis.  ibid. 

Art.  II — (Juoniodo  Cypriauus  Deum  existerc  deiiion- 
-Strcl  ex  recta  humani  corpoiis  slaliira,  ex  solis  el  alia- 
nini  reruni  crealione,  atque  ex  publica  da;uioiium,  a 
(hristianis  ex  olisessis  corporibus  ejectoruni,j  coufes- 
Siune.  993 

Art.  III.  —  Credemluni  Christo,  «pii  sanguinis  pretio 
lomiiiem  sacro  baptismatc  regenerat,  de  duplici  uiortis 
illiiis  signo ;  de  pcenitentia,  ac  quo  seusu  nemini  ,  hauc 
^itaiii  agenli,  sera  esse  dicatur.  01)5 

Ari.  IV.  —  ttruiu  Cypiianus  ignes  piirgalorios  nega- 
vcril,  quaiii  diserle  asscrat  aeteriias  fore  pa-nas  daiiina- 
toruiii,  quorum  brevis  oculornm  fructiis  perpetua  visioiie 
pensai)ilur,  ac  quain  variis  et  horrendis  cruciatibus  Cliri- 
Sliani  ab  his  excarnificali  fucriut.  'j<)ti 

Arl.  V.  —  Quanla  iniqnitate  etliuici  tondemnaverint 
Uiristianos,  ucc  defensos,  nec  audilos;  quam  iiiirabilis 


liierit  eoiuni,  quorimi  numerus  seroper  augebatur,  pii- 
lienlia,  et  qnos  Deu.s  uluis  est  ruiuis  Keguni,  jacluiis 
opiini,  dispeiiilio  niilitum,  ac  diminulione  caslroruni.  998 

Caput  IV.  —  Kx|ienduulur  Cypriani  argumcula.  qiiilius 
Deuielrianuni  aliosque  gentiles  refellit ,  qni  ChrisLiaiios 
publicaruin  billi,  famis,  cl  peslis  calainitaluiu  ,  causaiii 
esse  criuiinabantur.  lUOO 

ArticiiUis  prinuis.  —  Priinum  Cypriani  argumentum  cx 
luundi  senio  desuinpluiii  examinatur.  Ibid. 

Arl.  II.  —  Ouain  luculenter  Cypriaiius  demoiistret 
publicas  calaiuilules  iion  ideo  accidissc,  qiiia  Christiaui 
verum  Deum  veuerabautur,  sed  ciuia  ethiiici  falsos  cole- 
baul  deos  ,  etaliorum  gravissiniorum  criminuin  rei  eraiil, 
ubi  de  servoruiu  pueuis.  1001 

Art.  III.  —  Quaiido  Cyprianus  probaverit  neutiqnaiii 
Christianos,  .sed  Genliles  bellorumfuisse  cansam.        lOHi 

Art.  IV.  —  Oua  ratione  Cyprianus  osleiidat  uon  Chri- 
stiauos,   sed  Geatiles  sterililatis  et  famis  esse  causam. 

lOOo 

Art.  V.  —  Tantum  abesse  iit  ethnici  Dcimi ,  eoruui 
criniinihns  oirensuni,  curaveriut  pestis  tenipore  placare, 
quin  potius  illuiii  gravioribus  llagitiis  irrilaverint.       lOOb 

Art.  Vl. —  Ouanta  inisericoidi;e  opera Christiani  exhi- 
bucriut  quibuslibet  pe&le  infectis  niorieutibus  ac  mor- 
tuis.  1008 

Art.  VII.  —  Cur  Chrisliani,  planc  iunocentcs.  iisdem 

pubiicis  talamilalibus,   ac  scelerati  Geiitiles  allligebau- 

lur.  1009 

Caput  V.— De  Cypriani  libro  de  Idolorum  Vauitale.  1011 

Arliculus  prinins.  —  Analysis  hujus  libri.  Ibid. 

Arl.  II.  —  De  bujns  libri  auctore,  lilulo,  integritale, 
argumento;  el  eur  aliquando  cpistolae  uoniine  iiiscriba- 
lur.  1U15 

Art.  III.— Quo  tempore,  et  quaui  festiuanter  hic  lilier 
a  Cyiiriano  scriptus  fueril.  1016 

.Art.  IV.  —  De  liujus  libri  inanuscriplis  et  edilis  codi- 

tibus  ac  variorum  in  illuiu  notis.  1017 

Capul  VI.  —  Nova;  iu  bunc  lilirnni  observationes.    1019 

Arliculus  primus.  —  De  iis  qiue  Cyprianus  cx  Tertul- 
liano  et  Miuucio  Feliie  excerpsit ,  ae  quoinodo  duobus 
aliis  iu  libris  ea  sacrae  Scripluiie  lesliiiioniis  prol)averit, 
qua;  in  isto  de  Juda;is,  Chrislianis,  el  Ctiristo  Domiiio 
breviler  ciiarial.  Ibid. 

Art.  II.  —  Quam  luculenter  Cyprianus  asseral  orlho- 
doxum  de  suprema  Chrisli  divinitale ,  ci  sanctissiina; 
Triiiilatis  myslerio  documentuui.  1020 

Art.  III.  —  Dc  Christo  honiine,  ac  quo  seusu  dici  po- 
lucrit  :  Spirilus  simctiis  carne  induitur.  lOi- 

Art.  IV.  —  De  idololatriie  origiue,  ct  ridiculis  quibus- 

dam   Romauorum   diis,  in  dubio  aul  nolo  hujus  libri  frag- 

ineiito  notalis  ,   ac  de  crudeli  consulum  roinauorum  ini- 

lio.  1021 

Sancti  Cypriani  carmen  ad  Felicem  de  resun'ectione 

niortuorum.  1025 

Observatio  prxvia  D.  Edm.  Marleue.  Ibid, 

Carmen.  1027 

ApPEKDlX  QIIABTA.  1055 

Oxouiensis  editionisselectae  iu  Cyprianuni  nolic.    UM. 

Epistolae.  Ibid. 

Ad  Donalum  liber  de  Gralia  Dei.  1086 

De  Idolorum  Vauilate  liber.  1091 
Testiinoniorum  ad  Ouirinum  advcrsus  Judaios  pr;tlatio 

iu  duos  libros  priores.  1091 

Tesliinonioruui  liber  prinius.  1095 

Testiinoniurum  liber  secnndus.  1098 

TcsliiiiOiiiorum  liber  lcrlius.  1105 

De  Habitu  Virgiuum.  HIU 

De  Lnitate  Ecclesia;  liber.  1115 

^   De  Lapsis.  1116 

De  Oralione  Doniinica.  1125 

De  Mortalitate.  1126 

.  De  lixliorlalioue  inarlyrii.  1128 
Jos.  Mart.  Roulhii  soIecUe  iii  quosdam  Cypriani  libros 

nolae.  1119 
Appendicis  prima;  conliuuatio.  Exhortalio  ad  pa^mten- 

liam  cuin  dissertatiouc  Joh.  Trouibellii.  llo5 

Iiidex  reruni.  1189 


FINIS  T0.M1  QUARTL 


BR  60  .m  mi\  V.4     SMC 
Patrologiae  cursus  completus  *' 


'^^ra 


J